Approaches_Special Issue_2011

Μουσικοθεραπεία & Ειδική Μουσική Παιδαγωγική

Music Therapy & Special Music Education

http://approaches.primarymusic.gr

Ειδικό Τεύχος 2011 | ISSN 1791-9622

Πρακτικά της 1ης Επιστημονικής Ημερίδας του ΕΣΠΕΜ

«Μουσικοθεραπεία: Θεωρία και Πράξη»

Μία συνεργασία του Approaches με τον Ελληνικό ΣύλλογοΠτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ)

με την υποστήριξη της ΕΕΜΑΠΕsupported by GAPMET

www.primarymusic.gr

Approaches: Music Therapy & Special Music EducationSpecial Issue 2011 | ISSN 1791-9622 | http://approaches.primarymusic.gr

Proceedings of the 1st One-Day Conference of ESPEM

Επιμελητής ΣύνταξηςΓιώργος Τσίρης

Συντακτική Επιτροπή ΜουσικοθεραπείαςFriederun Anna BöhmigΙωάννα ΕτμεκτσόγλουΔημήτρης ΚουκουράκηςΜαρκός ΝτάουμπερΕυαγγελία ΠαπανικολάουΜαρία ΦρουδάκηStuart Wood

Γλωσσικοί ΣύμβουλοιCatherine CarrClaire Hope

Διαχειριστής ΙστοχώρουΠαύλος Παπαδάκης

Εκδότης: Ένωση Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΕΜΑΠΕ)Επιστημονικός Εκδότης: Approaches

Editor-in-ChiefGiorgos Tsiris

Editorial Board for Music TherapyFriederun Anna BöhmigMarkus DauberIoanna EtmektsoglouMaria FroudakiDimitris KoukourakisEvangelia PapanikolaouStuart Wood

Language ConsultantsCatherine CarrClaire Hope

Web AdministratorPavlos Papadakis

Publisher: Greek Association of Primary Music Education Teachers (GAPMET)Scientific Publisher: Approaches

Copyright © 2011 Approaches / GAPMET. All rights reserved.No part of this publication may be reproduced without written consent from the publishers.

Approaches: Μουσικοθεραπεία &Ειδική Μουσική Παιδαγωγικήhttp://approaches.primarymusic.gr

Ελληνικός Σύλλογος ΠτυχιούχωνΕπαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ)

www.musictherapy.gr

1


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ | CONTENTS

Σημείωμα του Eπιμελητή Σύνταξης

Μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα: Αναπτύσσοντας Εγχώρια Γνώση και ΈρευναΓιώργος Τσίρης

3-4

Editorial

Music Therapy in Greece: Developing Indigenous Knowledge and Research

Giorgos Tsiris

5-6

Σημείωμα της Προέδρου του ΕΣΠΕΜ (2004-2010)

Μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα: Δεδομένα και Εξελίξεις

Ευαγγελία Παπανικολάου

7-8

Πλήρη κείμενα / Full-texts

Χαιρετισμός και Εισαγωγική Ομιλία

Εύη Παπανικολάου

Η Ψυχοδυναμική Προσέγγιση στη Μουσικοθεραπεία με Ενήλικες με ΠροβλήματαΨυχικής ΥγείαςΔημήτρης Κουκουράκης

“What is Essential is Invisible to the Eye” - A Music Therapy Tale of a Young Womanwith Visual Impairment

Markus Dauber

Η Δεκτική Μουσικοθεραπεία Guided Imagery & Music (GIM) ως Κλινική ΠροσέγγισηΕυαγγελία Παπανικολάου

Οι Δημιουργικές Δραστηριότητες στην Ψυχοθεραπεία-ΚοινωνικοθεραπείαΣτέλα I. Λαμπρούλη

Η Mέθοδος «Ρυθμική Dalcroze»: Μία Eναλλακτική Πρόταση Ανάμεσα στηΜουσικοπαιδαγωγική και τη ΜουσικοθεραπείαLucia Kessler-Κακουλίδη

9-13

14-19

20-29

30-36

37-42

43-53


Ειδικό Τεύχος 2011 | ISSN 1791-9622

2

Περιλήψεις & Βιογραφικά 54-61

Μουσικοθεραπεία στην Απεξάρτηση: Η Εμπειρία της Μονάδας Απεξάρτησης του ΨυχιατρικούΝοσοκομείου Αττικής, «18 Άνω»Μαρία Αποστολιάδη- Le Bouder

Το Μουσικό Ερέθισμα ως Μέσο Γνωστικής και Συναισθηματικής Ανάπτυξης σε Παιδιά με ΑυτισμόΕλισάβετ Γεωργιάδη

Η Δημιουργία Τραγουδιών ως Θεραπευτική Παρέμβαση στο Πλαίσιο της Μουσικοθεραπείας με Άτομα μεΑναπηρίαΠελίνα Eυαγγέλου

Η Mέθοδος «Ρυθμική Dalcroze»: Μία Eναλλακτική Πρόταση Ανάμεσα στη Μουσικοπαιδαγωγική και τηΜουσικοθεραπείαLucia Kessler-Κακουλίδη

Η Ψυχοδυναμική Προσέγγιση στη Μουσικοθεραπεία με Ενήλικες με Προβλήματα Ψυχικής ΥγείαςΔημήτρης Κουκουράκης


“Την Ουσία τα Μάτια δεν τη Βλέπουν” – H Ιστορία Μίας Νεαρής Γυναίκας με Διαταραχή Όρασης στηΜουσικοθεραπείαΜάρκος Ντάουμπερ

Η Δεκτική Μουσικοθεραπεία Guided Imagery & Music (GIM) ως Κλινική ΠροσέγγισηΕυαγγελία Παπανικολάου

«Πού Πήγαν Όλα τα Τραγούδια, Μαμά;» Η Συμβολή της Μουσικοθεραπείας στην Ψυχο-ογκολογίαΜαρία Φρουδάκη

Abstracts & Biographies 62-68

Music Therapy in the Treatment of Drug Addiction: The Experience of the Detoxication Unit of the “18Ano” Psychiatric Hospital of AthensMaria Apostoliadi-Le Bouder

“What is Essential is Invisible to the Eye” - A Music Therapy Tale of a Young Woman with VisualImpairmentMarkus Dauber

Song-Writing as a Therapeutic Intervention in Music Therapy with People with DisabilitiesPelina Evangelou

“Where Have All the Songs Gone, Mum?” The Contribution of Music Therapy in Psycho-oncologyMaria Froudaki

The Musical Stimulus as a Means of Cognitive and Emotional Development in Children with AutismElisavet Georgiadi

The Dalcroze Method: An Alternative Suggestion between Music Pedagogy and Music TherapyLucia Kessler-Kakoulidi

The Psychodynamic Approach to Music Therapy with Adults with Mental Health ProblemsDimitris Koukourakis

Creative Activities in Psychotherapy-SociotherapyStela I. Lamprouli

Τhe Receptive Music Therapy Method Guided Imagery & Music (GIM) as a Clinical ApproachEvangelia Papanikolaou

Πρόγραμμα ημερίδας 69

Approaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική Μουσική Παιδαγωγική | Ειδικό Τεύχος 2011 | http://approaches.primarymusic.gr

© Approaches / ΕΕΜΑΠΕ 2011

ISSN: 1791-9622 3


Σημείωμα του Επιμελητή Σύνταξης

Μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα:Αναπτύσσοντας Εγχώρια Γνώση και Έρευνα

Γιώργος Τσίρης

Καλωσορίσατε στο πρώτο ειδικό τεύχος τουApproaches! Αυτό το τεύχος είναι αφιερωμένοστην πρώτη επιστημονική ημερίδα που διεξήγαγε οΕλληνικός Σύλλογος Πτυχιούχων ΕπαγγελματιώνΜουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ)1 στο ΩνάσειοΚαρδιοχειρουργικό Κέντρο στην Αθήνα, στις 13Δεκεμβρίου 2008. Η ημερίδα είχε τίτλο«Μουσικοθεραπεία: Θεωρία και Πράξη» και σταπλαίσια της παρουσιάστηκε ένα εύρος θεωρητικώνπροσεγγίσεων και πρακτικών παρεμβάσεων όπωςαυτές εφαρμόζονται σε διάφορα θεραπευτικάπλαίσια και πληθυσμιακές ομάδες στην Ελλάδα.

Αναγνωρίζοντας την πολυεπίπεδη σημασίααυτής της ημερίδας για την εξέλιξη τηςμουσικοθεραπείας στην Ελλάδα, κρίθηκε αναγκαίαη καταγραφή και διάδοση των εργασιών της στηνευρύτερη επιστημονική και επαγγελματικήκοινότητα. Προς αυτήν την κατεύθυνση, τονΑύγουστο του 2009 το Approaches σύναψεσυνεργασία με τον ΕΣΠΕΜ. Η δημοσίευση αυτούτου ειδικού τεύχους με τα πρακτικά της ημερίδαςαποτελεί τον καρπό της γόνιμης συνεργασίαςμεταξύ των δύο φορέων και είναι ένα χρήσιμοπαράδειγμα της δύναμης και της δημιουργικότηταςπου είναι εφικτές όταν επαγγελματικοί καιεπιστημονικοί φορείς συνενώνουν τις δράσεις, τιςγνώσεις και το όραμά τους προς έναν κοινό σκοπό.

Ο συντονισμός της διαδικασίας επιμέλειας καιδημοσίευσης των πρακτικών, που είχα την τιμή νααναλάβω ως Επιμελητής Σύνταξης τουApproaches, ήταν ένα δημιουργικό και ταυτόχρονααπαιτητικό έργο. Κάθε εισηγητής της ημερίδαςπροσκλήθηκε να καταθέσει το πλήρες κείμενο ή

1 Η ονομασία του Συλλόγου άλλαξε από «Ελληνικός ΣύλλογοςΚαταρτισμένων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών(ΕΣΚΕΜ) σε ΕΣΠΕΜ το καλοκαίρι του 2009 (βλ.,Παπανικολάου 2011). Σε αυτό το τεύχος χρησιμοποιείται ηεπίσημη ισχύουσα ονομασία του Συλλόγου (ΕΣΠΕΜ).

την περίληψη της παρουσίασής του προςδημοσίευση στο περιοδικό. Όσα κείμενακατατέθηκαν, ακολούθησαν την προκαθορισμένηδιαδικασία ομότιμης αναθεώρησης (peer-review)του περιοδικού (βλ., Tσίρης & Procter 2009).Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, τα κείμενα τωνεισηγητών επεξεργάστηκαν και αναπτύχθηκανπεραιτέρω (παραμένοντας ωστόσο πιστά στηναρχική τους θεματολογία) με σκοπό τη δημοσίευσήτους υπό τη μορφή άρθρων στο περιοδικό. Ησυνεισφορά των μελών (κριτών) της ΣυντακτικήςΕπιτροπής Μουσικοθεραπείας του Approaches σεαυτή τη διαδικασία ήταν πολύτιμη, και θα ήθελα νατους ευχαριστήσω θερμά.

Αυτό το ειδικό τεύχος αρχίζει με τηχαιρετιστήρια ομιλία της ημερίδας. Στη συνέχειαακολουθούν τα πλήρη κείμενα πέντε εισηγήσεωνκαι έπονται όλες οι περιλήψεις και τα βιογραφικάτων εισηγητών που κατέθεσαν το υλικό τους προςδημοσίευση στο Approaches. Τα πλήρη κείμεναδημοσιεύονται στη γλώσσα που επέλεξε οεκάστοτε συγγραφέας, ενώ όλες οι περιλήψεις καιτα βιογραφικά είναι διαθέσιμα στην ελληνική καιαγγλική γλώσσα. Το ηχητικό υλικό που συνοδεύειορισμένα από τα κείμενα είναι διαθέσιμο στονιστοχώρο του Approaches.

H δημοσίευση αυτού του ειδικού τεύχους τουApproaches φέρνει στο επίκεντρο τουενδιαφέροντος ένα φλέγον ζήτημα για την εξέλιξητης μουσικοθεραπείας στην Ελλάδα: την ανάπτυξη,καταγραφή και δημοσίευση εγχώριας γνώσης καιέρευνας. Αυτή η γνώση και έρευνα απορρέει απότην εις βάθος μελέτη της εφαρμογής τηςμουσικοθεραπείας στα πλαίσια της σύγχρονηςελληνικής κοινωνίας, λαμβάνοντας υπόψιν ταιδιαίτερα ενδογενή πολιτισμικά, πολιτικά,οικονομικά, κοινωνικά και μουσικάχαρακτηριστικά αυτής. Παρά την πλούσια διεθνήβιβλιογραφία, η ανάπτυξη της μουσικοθεραπείας



ISSN: 1791-9622 4

σε κάθε χώρα απαιτεί τη δημιουργία γνώσης καιπρακτικών βάσει των δικών της ιδιαίτερωνχαρακτηριστικών, αναγκών και πλαισίου – έναθέμα ζωτικής σημασίας για την εξέλιξη τηςμουσικοθεραπείας ως επάγγελμα και επιστήμη σεκάθε χώρα (βλ., Bunt interviewed by Durham 2000·Etkin interviewed by Tsiris 2010).

Μέχρι σήμερα, η μουσικοθεραπεία στην Ελλάδαβασίζεται κυρίως στη γνώση που πηγάζει απόμελέτες και έρευνες της διεθνούς κοινότητας – κάτιτο οποίο βέβαια είναι αναμενόμενο κατά τηνανάπτυξη κάθε νέου επαγγελματικού πεδίου σε μίαχώρα. Όπως αναδεικνύεται από το υλικό πουσυμπεριλαμβάνεται σε αυτό το τεύχος ωστόσο, ηελληνική μουσικοθεραπευτική κοινότητα είναιπλέον επαρκώς ώριμη για τη σταδιακή ανάπτυξηενδογενούς γνώσης και έρευνας. Αυτή η ανάπτυξηθα προσφέρει μία στέρεη βάση πάνω στην οποίαμπορούν να χαραχθούν πολιτικές και οικονομικέςαποφάσεις για τη διαμόρφωση κατάλληλωνπλαισίων και όρων εργασίας για τουςμουσικοθεραπευτές στην Ελλάδα. Ελπίζω αυτό τοτεύχος να συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνσηανοίγοντας νέες διόδους επικοινωνίας καιανάπτυξης όπου οι διαφορές στις θεωρίες και τιςπρακτικές μας γίνονται γόνιμα σημεία γιαπολυφωνικό διάλογο και έρευνα.

Μέσα από αυτήν την προοπτική, η δημοσίευσητων πρακτικών στοχεύει στην προώθηση τουεπιστημονικού διαλόγου και απευθύνεται σε έναευρύ κοινό. Πιο συγκεκριμένα, απευθύνεται σεμουσικοθεραπευτές και άλλους θεραπευτές μέσωτεχνών, σε επαγγελματίες από τους χώρους τηςυγείας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικήςπρόνοιας, σε φορείς χάραξης πολιτικών καιχρηματοδότησης, καθώς και σε κάθεενδιαφερόμενο ο οποίος επιθυμεί να γνωρίσειπερισσότερα σχετικά με το: πώς εφαρμόζεται ημουσικοθεραπεία σε διάφορα πλαίσια και μεδιαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες στην Ελλάδα,τί διαφορετικές προσεγγίσεις υπάρχουν, αλλά καιμε ποιούς τρόπους θα μπορούσε κανείς ναυποστηρίξει την περαιτέρω εξέλιξή της.

Εύχομαι αυτό το ειδικό τεύχος να πυροδοτήσειτην υλοποίηση παρόμοιων προσπαθειών καισυνεργασιών με στόχο την εξέλιξη τηςμουσικοθεραπείας στην Ελλάδα ως αυτόνομοεπαγγελματικό και επιστημονικό πεδίο με στέρεοκλινικό, θεωρητικό και ερευνητικό υπόβαθρο.

Βιβλιογραφία

Bunt, L. interviewed by Cathy Durham (2000).Historical perspectives - Interview series. BritishJournal of Music Therapy, 14(2), 56-61.

Etkin, P. interviewed by Giorgos Tsiris (2010). Ondeveloping policies and practices in music

therapy: Personal reflections from theexperience of Nordoff Robbins in London.Approaches: Music Therapy & Special MusicEducation, 2(1), 12-24. Ανακτήθηκε από τοhttp://approaches.primarymusic.gr

Παπανικολάου, Ε. (2011). Μουσικοθεραπεία στηνΕλλάδα: Δεδομένα και εξελίξεις. Στα πρακτικάτης 1ης επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ.Approaches: Μουσικοθεραπεία & ΕιδικήΜουσική Παιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 7-8.Ανακτήθηκε από τοhttp://approaches.primarymusic.gr

Τσίρης, Γ. & Procter, S. (2009). Έρευνα καιΔιάλογος στη Μουσικοθεραπεία: Ένας Ρόλοςγια τα Επιστημονικά Περιοδικά. Στο Μ.Κοκκίδου & Ζ. Διονυσίου (Επιμ.) Πρακτικά απότο 6ο Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΜΕ “Μουσική:Παιδεύει, Εκπαιδεύει, Θεραπεύει” (σσ. 895-906). Θεσσαλονίκη: ΕΕΜΕ.

Προτεινόμενη παραπομπή:

Τσίρης, Γ. (2011). Μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα:Αναπτύσσοντας εγχώρια γνώση και έρευνα. Σταπρακτικά της 1ης επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ.Approaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 3-4. Ανακτήθηκε απότο http://approaches.primarymusic.gr

Approaches: Music Therapy & Special Music Education | Special Issue 2011 | http://approaches.primarymusic.gr

© Approaches / GAPMET 2011

ISSN: 1791-9622 5


Editorial

Music Therapy in Greece: DevelopingIndigenous Knowledge and Research

Giorgos Tsiris

Welcome to the first special issue of Approaches!This issue is dedicated to the first scientific one-dayconference of the Greek Association of CertifiedProfessional Music Therapists (ESPEM)1 whichtook place at the Onassis Cardiac Surgery Centre inAthens, 13 December 2008. The conference wasentitled “Music Therapy: Theory and Practice” andwithin it a range of theoretical approaches andpractical interventions were presented, as these areapplied in various therapeutic contexts and targetgroups in Greece.

Recognising the multi-layered significance ofthis one-day conference for the development ofmusic therapy in Greece, the documentation anddissemination of its proceedings to the widerscientific and professional community wasconsidered essential. Towards this direction, inAugust of 2009 Approaches entered into apartnership with ESPEM. The publication of thisspecial issue with the proceedings of the conferenceis the fruit of this productive collaboration betweenthe two bodies, and is a useful example of thepotential force and creativity that are feasible whenprofessional and disciplinary bodies bond theiractions, knowledge and vision towards a commonpurpose.

The coordination of the editing and publicationprocedures of the proceedings, which I had thehonour to undertake as the Editor-in-Chief ofApproaches, was a creative and, at the same time,challenging task. Each speaker of the conferencewas invited to submit the full-text or abstract oftheir presentation for publication in the journal. All

1 The name of the Association changed from “GreekAssociation of Qualified Professional Music Therapists”(ESKEM) to ESPEM in the summer of 2009 (see Papanikolaou2011). Throughout this special issue, the current official nameof the Association (ESPEM) is used.

the submitted texts followed the standard peer-review procedure of the journal (see Tsiris &Procter 2009). Through this process, the speakers’texts were edited and developed further (whilstmaintaining their original theme and style) in orderto be published in the form of an article in thejournal. The contribution of the members(reviewers) of the Editorial Board of MusicTherapy of Approaches to this process wasinvaluable, and I would like to warmly thank them.

This special issue begins with the openingspeech of the conference. The full-texts of fivepresentations, and then all the abstracts andbiographies of the speakers who submitted theirmaterial for publication in Approaches follow. Thefull-texts are published in the original languagechosen by each author, but all the abstracts andbiographies are available both in Greek andEnglish. The audio material that accompanies someof the articles is available on Approaches website.

The publication of this special issue ofApproaches brings to the foreground a burningissue for the development of music therapy inGreece: the development, documentation andpublication of indigenous knowledge and research.This knowledge and research stems from the in-depth study of the application of music therapy inthe context of the Modern Greek society, by takinginto consideration its particular indigenous cultural,political, economic, social and musicalcharacteristics. Despite the rich internationalliterature, the development of music therapy in eachcountry requires the genesis of knowledge andpractices on the basis of its own specificcharacteristics, needs and context – somethingwhich is of vital importance for the development ofmusic therapy as a profession and discipline inevery country (see Bunt interviewed by Durham2000; Etkin interviewed by Tsiris 2010).



ISSN: 1791-9622 6

Until now, music therapy in Greece is basedmainly on the knowledge which emerges fromstudies and research of the international community– something which is, of course, expected duringthe development of any new professional field in acountry. However, the material included in thisissue demonstrates that the Greek music therapycommunity is now mature enough for the gradualdevelopment of indigenous knowledge andresearch. This development will provide a solidground upon which political and economicdecisions can be taken for the establishment ofappropriate working frameworks and conditions formusic therapists in Greece. I hope this issue willcontribute towards this direction by opening newpathways for communication and growth where thedifferences in our theories and practices becomefruitful points for polyphonic dialogue andresearch.

From this perspective, the publication of theproceedings aims to promote scientific dialogueand is addressed to a wide audience. In particular, itis addressed to music and other arts therapists, toprofessionals from the fields of health, educationand social care, to policy-makers and funders, aswell as to any person who wishes to know moreabout: how music therapy can be applied indifferent contexts and with different target groupsin Greece, what different approaches exist, and alsoin what ways one could support its furtherdevelopment.

I hope this special issue will trigger theaccomplishment of other similar efforts andpartnerships aiming at the development of musictherapy in Greece as an autonomous profession anddiscipline with a firm clinical, theoretical andresearch background.

References

Bunt, L. interviewed by Cathy Durham (2000).Historical perspectives - Interview series. BritishJournal of Music Therapy, 14(2), 56-61.

Etkin, P. interviewed by Giorgos Tsiris (2010). Ondeveloping policies and practices in musictherapy: Personal reflections from theexperience of Nordoff Robbins in London.Approaches: Music Therapy & Special MusicEducation, 2(1), 12-24. Retrieved fromhttp://approaches.primarymusic.gr

Papanikolaou, Ε. (2011). Music therapy in Greece:Facts and developments [In Greek]. In theproceedings of the 1st one-day conference ofESPEM. Approaches: Music Therapy & SpecialMusic Education, Special Issue 2011, 7-8.Retrieved from http://approaches.primarymusic.gr

Tsiris, G. & Procter, S. (2009). Research andDialogue in Music Therapy: A Role for Peer-Reviewed Journals. In M. Kokkidou & Z.Dionyssiou (Eds.) Proceedings of the 6thInternational Conference of GSME “Music:Trains, Educates, Heals” (pp. 236-245).Thessaloniki: GSME.

Suggested citation:

Tsiris, G. (2011). Music therapy in Greece: Developingindigenous knowledge and research. In the proceedingsof the 1st one-day conference of ESPEM. Approaches:Music Therapy & Special Music Education, SpecialIssue 2011, 5-6. Retrieved fromhttp://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 7


Σημείωμα της Προέδρου του ΕΣΠΕΜ (2004-2010)1

Μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα:Δεδομένα και Εξελίξεις


Πρωτίστως, θέλω να ευχαριστήσω τον ΓιώργοΤσίρη, Επιμελητή Σύνταξης του Approaches, για τοενδιαφέρον και την πρωτοβουλία προσέγγισης τουΕΣΠΕΜ προκειμένου να υλοποιηθεί η σύμπραξητων δύο φορέων με κοινό στόχο την έκδοση τωνπρακτικών της πρώτης επιστημονικής ημερίδας τουΕΣΠΕΜ. Κρίνω αυτή την κίνηση ως εξαιρετικήςσημασίας, δεδομένου ότι, παρά το γεγονός ότι ημουσικοθεραπεία διαθέτει πλούσια βιβλιογραφίαπαγκοσμίως, οι βιβλιογραφικές αναφορές στηθεωρία και πράξη του αντικειμένου είναιπεριορισμένες στην ελληνική γλώσσα. Έτσι, ηκατανόηση και μελέτη είναι δυσπρόσιτη στοελληνικό κοινό που επιζητά μία πιοεμπεριστατωμένη γνώση σχετικά με τημεθοδολογία της σύγχρονης μουσικοθεραπείας, τιςτεχνικές, καθώς και τις επιμέρους θεωρητικές καικλινικές της προσεγγίσεις.1

Η προσπάθεια του Approaches και του ΕΣΠΕΜστοχεύει σε μία σαφή και ευδιάκριτη προσέγγισητου επιστημονικού πεδίου της μουσικοθεραπείας,εστιάζοντας στις θεωρητικές αρχές και κλινικήπράξη που την θεμελιώνουν. Η σύμπραξη των δύοφορέων προσδοκά με αυτό τον τρόπο να συμβάλλειστον εμπλουτισμό της ελληνικής βιβλιογραφίας.Ελπίζω το υλικό που παρουσιάζεται σε αυτό τοειδικό τεύχος να προτρέψει στο επόμενο θετικόβήμα συμβολής στην ελληνική βιβλιογραφία, αλλάκαι στη διαμόρφωση του επαγγέλματος στη χώραμας, με ακόμα περισσότερες αναφορές στη θεωρίακαι πράξη της μουσικοθεραπείας, με ανάλυσηκλινικών εφαρμογών σε ομάδες ασθενών σε

1 Η Ευαγγελία Παπανικολάου είναι η Ιδρυτική Πρόεδρος τουΕΣΠΕΜ (2004-2010). Υπηρέτησε ως Πρόεδρος κατά τηδιάρκεια οργάνωσης και διεξαγωγής της πρώτης ημερίδας τουΕΣΠΕΜ, καθώς και κατά τη διάρκεια προετοιμασίας τουειδικού τεύχους του Approaches. Τωρινός Πρόεδρος τουΣυλλόγου είναι ο Δημήτρης Κουκουράκης.

εξειδικευμένα κλινικά πλαίσια βασισμένες σεκαινοτόμες προσεγγίσεις, αλλά και στη θεωρητικήεμβάθυνση. Η αναλυτική σκέψη, η εμπειρικήπροσέγγιση και η συστηματική, ποσοτική καιποιοτική έρευνα κρίνονται ως απαραίτητεςπροϋποθέσεις για την ανάπτυξη της επιστήμης καιστη χώρα μας, αλλά και προκειμένου νασυνδράμουμε ενεργά στην κλινική, θεωρητική καιερευνητική εξέλιξη της μουσικοθεραπείας σεδιεθνές επίπεδο (Παπανικολάου 2010).

Προς αυτή την κατεύθυνση φέρουμε σημαντικήευθύνη ως επαγγελματίες και επιστήμονες, δηλαδή,ως προς τη συμβολή μας στη διάδοση καιεδραίωση της μουσικοθεραπείας στην Ελλάδα,ειδικότερα σε μία δύσκολη οικονομικά περίοδο σανκαι αυτή που διανύουμε στο παρόν. Η οποίαπερίοδος, αποτελεί επιπλέον πρόκληση για εμάςαφού η αναδιάρθρωση και ο επαναπροσδιορισμόςτων αξιών της κοινωνίας μας, προωθεί καιεπιτάσσει την ανάγκη για νέες διεξόδους προςκαινοτόμους επαγγελματικούς ορίζοντες, αλλά καινέους τρόπους θεραπευτικής αντιμετώπισης καιστήριξης των ψυχοκοινωνικών και σωματικών μαςαναγκών.

Παράλληλα, αντιμετωπίζουμε την πρόκληση τηςορθής ενημέρωσης και εξοικείωσης του ευρέωςκοινού με τη μουσικοθεραπεία, προκειμένου ναδιακρίνουμε και να ξεχωρίσουμε την ποιότητα τηςπροσφοράς μας σε ένα επαγγελματικό χώρο οοποίος δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν προστατεύεταιακόμα από επίσημο επαγγελματικό τίτλο καιαντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα.Προκειμένου να προωθήσουμε την επαγγελματικήαξιοπιστία μας, ο Σύλλογος έχει ήδη μετονομαστείαπό το 2009 σε «Ελληνικός Σύλλογος ΠτυχιούχωνΕπαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών» (ΕΣΠΕΜ),έχοντας αντικαταστήσει τη λέξη «καταρτισμένος»με τη λέξη «πτυχιούχος» σε σχέση με τηνπροηγούμενη ονομασία μας (ΕΣΚΕΜ). Αυτή ήταν



ISSN: 1791-9622 8

μία κίνηση στρατηγικής σημασίας, η οποίαστοχεύει στο να διαφοροποιήσει και ναοριοθετήσει επιστημονικά το επίπεδο τηςεξειδίκευσης μας, σε σχέση με τον ευρύτεροελληνικό επιστημονικό και επαγγελματικό χώρο.

Οι αναγνωρισμένες ακαδημαϊκές σπουδές είναιπλέον καθοριστική προϋπόθεση για ένταξη νέωνμελών στον ΕΣΠΕΜ. Αυτή η κίνηση συνάδει μετην αναγκαιότητα υψηλού επαγγελματικού προφίλ,δεδομένου ότι η δημιουργία υψηλών προτύπωνπαροχής μουσικοθεραπείας και η ανάπτυξη τηςεπιστήμης και του επαγγέλματος βάσει διεθνώνπροτύπων αποτελούν πρωταρχικούς σκοπούς τουΣυλλόγου. Πόσο μάλλον, όταν ο ΕΣΠΕΜ είναι οεπίσημος επαγγελματικός φορέας εκπροσώπησηςτου επαγγέλματος στην Ελλάδα, αλλά και επίσημοςαντιπρόσωπος της μουσικοθεραπείας στηνΕυρωπαϊκή Συνομοσπονδία Μουσικοθεραπείας(European Music Therapy Confederation, EMTC).

Για όλους τους παραπάνω λόγους, εύχομαι τοπεριεχόμενο αυτού του τεύχος να καταφέρει ναδιαφωτίσει την αξία και τις δυνατότητες πουπροσφέρει η μουσικοθεραπεία - οι οποίες, μερικέςφορές είναι δύσκολο να εκτιμηθούν με κριτικήάποψη αν δεν υπάρχει αυτή ακριβώς η αρχικήεξοικείωση με το συγκεκριμένο γνωστικόαντικείμενο. Ευελπιστώ πως μέσα από την έκδοσητου ειδικού αυτού τεύχους του Approaches οαναγνώστης θα αποκτήσει στοιχειώδη κατανόησηγια τον τρόπο με τον οποίο συντελούνται οιμουσικοθεραπευτικές διεργασίες, καθώς και μίαπιο ολοκληρωμένη γνώση για τους τρόπουςλειτουργίας, τη σκέψη, τη χρησιμότητα και το ρόλοτης ως επιστημονικό πεδίο γενικότερα.


Παπανικολάου, Ε. (2010). Αρχές ΨυχοδυναμικήςΜουσικοθεραπείας στο Πλαίσιο της ΕιδικήςΑγωγής. Στο Ν. Πολεμικός, Μ. Καΐλα, Ε.Θεοδωροπούλου & Β. Στρογγυλός (Επιμ.)Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες: ΜίαΠολυπρισματική Προσέγγιση (σσ. 339-364).Αθήνα: Πεδίο.


Παπανικολάου, Ε. (2011). Μουσικοθεραπεία στηνΕλλάδα: Δεδομένα και εξελίξεις. Στα πρακτικά της 1ης

επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ. Approaches:Μουσικοθεραπεία & Ειδική Μουσική Παιδαγωγική,Ειδικό Τεύχος 2011, 7-8. Ανακτήθηκε από τοhttp://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 9


Χαιρετισμός και Εισαγωγική Ομιλία


Σας καλωσορίζω στην πρώτη επιστημονικήημερίδα που διοργανώνει ο Ελληνικός ΣύλλογοςΠτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών(ΕΣΠΕΜ) με θέμα τη «Θεωρία και Πράξη τηςΜουσικοθεραπείας». Θέλω να ευχαριστήσω τονκαρδιολόγο, συνθέτη και επίτιμο μέλος τουΣυλλόγου, Θανάση Δρίτσα, προσωπικά για τηνυποστήριξή του και τη συμβολή του στο έργο τουΕΣΠΕΜ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης τοΩνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο για τηφιλοξενία του και τη διάθεση του χώρου για τηδιεξαγωγή αυτής της επιστημονικής ημερίδας πουείναι η πρώτη που διοργανώνεται από τον ΕΣΠΕΜσε πανελλήνιο επίπεδο. Κεντρικό θέμα τηςημερίδας είναι η θεωρία και η πράξη τηςμουσικοθεραπείας η οποία αποτελεί έναεπιστημονικό πεδίο αρκετά σύγχρονο για ταελληνικά δεδομένα, που όμως κεντρίζει τηνπροσοχή και το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέροντόσο του ευρύτερου κοινού, όσο καιεπαγγελματιών υγείας για να μάθουν περισσότεραγια τη μουσική και τις πολλαπλές χρήσεις της.

Επομένως αυτή η ημερίδα, είναι μία αμφίδρομηευκαιρία γνωριμίας με τη μουσικοθεραπεία: αφενόςμία ευκαιρία για την ευρύτερη επιστημονικήκοινότητα και να γνωρίσει σε μεγαλύτερο βάθος τοαντικείμενο της μουσικοθεραπείας και παράλληλαμία ευκαιρία για τον ΕΣΠΕΜ να εξηγήσειπερισσότερα για τη φύση του αντικειμένου μας, τησκέψη, το ρόλο και τη χρησιμότητα τηςμουσικοθεραπείας σε διάφορα πλαίσια.

Θα ξεκινήσω με μία σύντομη αναδρομή στηνιστορία της μουσικοθεραπείας, όπου παρά τογεγονός ότι οι θεραπευτικές χρήσεις της μουσικήςείναι γνωστές από την αρχαιότητα, ημουσικοθεραπεία ως τεκμηριωμένη σύγχρονηεπιστήμη άρχισε να αναπτύσσεται τον εικοστόαιώνα, και ειδικά στο δεύτερο μισό του, τόσο στηνΕυρώπη, όσο και στην Αμερική. Σήμερα, στιςπερισσότερες προηγμένες χώρες του εξωτερικού, ημουσικοθεραπεία είναι πλέον αναγνωρισμένοεπάγγελμα για το οποίο απαιτούνταιπανεπιστημιακές σπουδές. Σε μερικές χώρες

απαιτείται ακόμα και άδεια ασκήσεωςεπαγγέλματος, ενώ προσφέρονται θέσεις εργασίαςσε διάφορα κλινικά εργασιακά πλαίσια,εντάσσοντας την ειδικότητα του μουσικοθεραπευτήστο ευρύτερο πλαίσιο των επαγγελμάτων υγείας.

Σε αντίθεση με τα παραπάνω ημουσικοθεραπεία έχει υπάρξει ένα αμφιλεγόμενοεπαγγελματικό και επιστημονικό πεδίο για τηνελληνική πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει, διότιδυστυχώς, στην Ελλάδα, η μουσικοθεραπεία μέχριπριν λίγα χρόνια βρισκόταν σε πολύ πρώιμα στάδιαανάπτυξης, όπως υπήρξε αντίστοιχα πριν 40-50χρόνια σε άλλες χώρες του εξωτερικού.

Στην αρχή, η λέξη «μουσικοθεραπεία» άρχισενα διαδίδεται στην Ελλάδα μέσω διαφόρωνειδικών οι οποίοι προέρχονταν συνήθως από τοχώρο της μουσικής, της υγείας, ή από τονπαιδαγωγικό χώρο. Η διάδοση τηςμουσικοθεραπείας αποτελούσε προσπάθεια αυτώντων ανθρώπων να την κάνουν γνωστή με όποιομέσο διέθεταν, είτε μέσω βιβλίων που διάβαζαν,είτε μέσω σεμιναρίων που είχαν παρακολουθήσει,είτε με αυτοσχέδιες μεθόδους που ενίοτεαποκαλούσαν «θεραπευτικές». Με παρόμοιο τρόποείχε ξεκινήσει η μουσικοθεραπεία πριν χρόνια καισε άλλες χώρες του εξωτερικού, αλλά με τον καιρόδιαπιστώθηκε ότι η οργανωμένη προστασία καικατοχύρωση του επαγγέλματος μέσω απαραίτητηςεκπαίδευσης, έρευνας και σύστασηςεπαγγελματικών συλλόγων είναι απαραίτητη για τηδιατήρηση της θεραπευτικής αξιοπιστίας τηςμουσικοθεραπείας. Προς αυτήν την κατεύθυνσηπροσανατολίζονται και οι δράσεις του ΕΣΠΕΜ.

Κάπως έτσι λοιπόν πριν από περίπου δεκαπέντεχρόνια, οι πρώτοι Έλληνες φεύγουν στο εξωτερικόγια να σπουδάσουν μουσικοθεραπεία, και στησυνέχεια επιστρέφουν ως ειδικευμένοι θεραπευτές,φέρνοντας τα «φώτα» των προηγμένων χωρών καικάνοντας την εμφάνιση τους στην επαγγελματική«αρένα» της ψυχικής και σωματικής υγείας, αλλάκαι της - ειδικής κυρίως - εκπαίδευσης. Αρχικάαυτοί οι άνθρωποι ήταν ελάχιστοι και εργάζοντανμεμονωμένα. Τα τελευταία όμως χρόνια, ο ολοένα



ISSN: 1791-9622 10

αυξανόμενος αριθμός μουσικοθεραπευτών πουεπιστρέφουν στην Ελλάδα από το εξωτερικόκάνουν τη μουσικοθεραπεία ευρύτερα γνωστή καιδημοφιλή σε ολοένα και μεγαλύτερο κοινό. Οιπερισσότεροι συνάδελφοι (περίπου το 75% αυτών)είναι ειδικευμένοι στη Μεγάλη Βρετανία, καιακολουθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανία, ηΓαλλία και η Ολλανδία.

Κατά αυτόν τον τρόπο, τα τελευταία χρόνιαέχει αρχίσει η μουσικοθεραπεία να ανθεί και ναασκείται συστηματικότερα και στην Ελλάδα ωςαυτόνομο επάγγελμα. Προς αυτήν την κατεύθυνσησυνέβαλε καταλυτικά η ίδρυση του Συλλόγου το2004.

Το επάγγελμα της μουσικοθεραπείας στηνΕλλάδα βέβαια δεν είναι ακόμα πλήρωςοργανωμένο. Ακόμα υπάρχουν πολλά πρακτικάεμπόδια που πρέπει να υπερνικηθούν σεσυνεργασία με αρμόδιους φορείς, όπως ηπανεπιστημιακή εκπαίδευση που εκλείπει από τηνΕλλάδα, τα εμπόδια της αναγνώρισης των τίτλωνσπουδών που αντιμετωπίζουν μερικοί από τουςΈλληνες μουσικοθεραπευτές, καθώς και ησυνεργασία με ασφαλιστικά ταμεία ώστε ναπροβλέπεται η μουσικοθεραπεία ως θεραπευτικήαναγκαιότητα. Ακόμη, χρειάζεται η αναγνώρισητου επαγγέλματος με ανεξάρτητο κωδικό στηνεφορία ώστε να παρέχεται το δικαίωμα πρόσληψηςσε οποιαδήποτε εργασία δηλώνοντας απλά τηνιδιότητα του μουσικοθεραπευτή και όχι σεσυνδυασμό με κάποια άλλη «παρεμφερή» ιδιότητα,όπως συχνά συμβαίνει σήμερα. Αυτές οι κινήσειςαπό την πλευρά του κράτους, αυτομάτως θαδημιουργούσαν ακόμα πιο ενεργό ενδιαφέρον σεπολλούς χώρους ψυχικής και σωματικής υγείας, μεαποτέλεσμα πολύ περισσότερες θέσεις εργασίαςγια ένα επάγγελμα που είναι ολοένααναπτυσσόμενο.

Αναφορικά με τις υπάρχουσες θέσεις εργασίας,σήμερα οι περισσότεροι συνάδελφοι (σε έναποσοστό περίπου 60%) δουλεύουν κυρίως μεπαιδιά και ενήλικες στο χώρο της ειδικής αγωγής,περίπου ένα 30-40% απασχολείται σε πλαίσιαψυχικής υγείας, ενώ οι μουσικοθεραπευτές πουεργάζονται σε άλλα ιατρικά και νοσοκομειακάπλαίσια δεν ξεπερνάει το 10%.

Τα παραπάνω ποσοστά δημιουργούν διάφορουςπροβληματισμούς, ιδίως σε συνάρτηση με τηνπαρατήρηση ότι το μεγαλύτερο ποσοστό έρευναςστη μουσικοθεραπεία σήμερα – και ειδικά οιμελέτες κλινικής τεκμηρίωσης (evidence-basedpractice) - πραγματοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδοκυρίως μέσω νοσοκομείων και πανεπιστημιακώνκλινικών διαφόρων ειδικοτήτων. Άρα λοιπόν,είμαστε πολύ πίσω και σε αυτό, και παρότι υπάρχειιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος, δυστυχώς πολλοίτομείς με κλινικό ενδιαφέρον μένουν ακόμααναξιοποίητοι.

Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότιπερίπου το 20% των μουσικοθεραπευτών έχουνμόνιμη απασχόληση σε ένα μόνο πλαίσιο, ενώπάνω από το 70% δουλεύουν σε περισσότερες απόμία θέσεις εργασίας (συνήθως σε ωριαία βάσηαπασχόλησης ή στα ιδιωτικά τους γραφεία).Γεγονός δηλαδή είναι ότι από τη μία πλευρά κανείςδεν είναι άνεργος μεν, από την άλλη, όσο ηειδικότητα της μουσικοθεραπείας δεν υφίσταται γιατο ελληνικό κράτος, σχέδια για προβλεπόμενεςσταθερές θέσεις εργασίας είναι λογικό ότι δεμπορούν να υπάρξουν παρά μόνο με ιδιωτικήπρωτοβουλία.

Υπηρετώντας ως Ιδρυτική Πρόεδρος τουΕΣΠΕΜ1, είμαι προσωπικά στην ευχάριστη - αλλάκαι αγωνιώδη - θέση να παρακολουθώ από τηναρχή τον «παλμό» του, τις μεταβολές, και τιςεξελίξεις τόσο μέσα στην Ελλάδα, όσο και σεδιεθνές επίπεδο. Μετά από ένα δύσκολο ξεκίνημα,που στηρίχτηκε στις προσπάθειες ελάχιστων αρχικάσυναδέλφων οι οποίοι με άκρατο επαγγελματισμό -αλλά και με πολλά εμπόδια - προσπάθησαν ναεδραιώσουν τη μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα ωςειδικότητα, σήμερα κάποιες από αυτές τιςπροσπάθειες αρχίζουν να δικαιώνονταιεκπληρώνοντας σταδιακά μερικούς από τουςστόχους του Συλλόγου. Το 2008 ήταν μία χρονιάπου σηματοδότησε ένα νέο ξεκίνημα για τημουσικοθεραπεία και είναι σημαντικό εδώ ναεπισημανθούν δύο θετικές εξελίξεις:

Πρώτον, το Υπουργείο Παιδείας, Δια ΒίουΜάθησης και Θρησκευμάτων προβλέπει καιαναγνωρίζει τη μουσικοθεραπεία για πρώτη φοράστο νέο Νόμο της Ειδικής Αγωγής (3699/2008) ωςκλάδο πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (ΠΕ36)θέτοντας έτσι τις προϋποθέσεις για μίασταθερότερη εδραίωση μας στο χώρο τωνθεραπευτικών επαγγελμάτων. Ελπίζουμε ότι με τησειρά του, και το Υπουργείο Υγείας καιΚοινωνικής Αλληλεγγύης θα ευαισθητοποιηθεί καιθα εξετάσει μελλοντικά την ένταξη του κλάδου σεπαρεμφερή νομοσχέδια στον τομέα της Υγείας.Παράλληλα, η ένταξη της μουσικοθεραπείας στοσυγκεκριμένο Νόμο, αυτομάτως δημιουργείπροοπτικές για πολύπλευρη συνεργασία μεκρατικούς φορείς προκειμένου να αναβαθμιστεί ηεκπαίδευση στη χώρα μας, με απώτερο στόχο τηδημιουργία πανεπιστημιακών τμημάτων σπουδών,ώστε κανείς υποψήφιος σπουδαστήςμουσικοθεραπείας να μην υποχρεώνεται σεσπουδές στο εξωτερικό, κάτι που αντιπροσωπεύειτην τωρινή πραγματικότητα.

Δεύτερον, από το 2007 ο ΕΣΠΕΜ είναι μέλοςτης Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Μουσικο-

1 Η Ευαγγελία Παπανικολάου υπηρέτησε ως ΙδρυτικήΠρόεδρος του ΕΣΠΕΜ από το 2004 έως το 2010. ΤωρινόςΠρόεδρος του Συλλόγου είναι ο Δημήτρης Κουκουράκης.



ISSN: 1791-9622 11

θεραπείας (European Music TherapyConfederation) και επίσημος αντιπρόσωπος για τημουσικοθεραπεία στην Ελλάδα, στην Ευρώπη καιπαγκοσμίως. Σύμφωνα λοιπόν με την ΕυρωπαϊκήΣυνομοσπονδία Μουσικοθεραπείας, προκειμένουνα προχωρήσει η επίσημη αναγνώριση τουεπαγγέλματος μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης,καταγράφεται ένα πανευρωπαϊκό μητρώομουσικοθεραπευτών, με κριτήρια άσκησης τουεπαγγέλματος των μελών του ανάλογα των τυπικώνπροσόντων τους, τα οποία θα διαχωρίζονταιυποχρεωτικά σε πανεπιστημιακούς τίτλουςσπουδών, πτυχιακού ή μεταπτυχιακού επιπέδου.Έτσι, είναι σαφές ότι η αναγκαιότητα οργανωμένουεκπαιδευτικού πλαισίου είναι πλέονδρομολογημένη, και ο ΕΣΠΕΜ διαμορφώνει καιαυτός το «προφίλ» του, προκειμένου νασυμπλεύσει με τα νέα ευρωπαϊκά δεδομένα. Ως εκτούτου, έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασίατροποποίησης του καταστατικού του Συλλόγου, καιστο εξής μέλη θα μπορούν να γίνονται μόνο όσοιδιαθέτουν επισήμως αναγνωρισμένοπανεπιστημιακό τίτλο σπουδών - είτε από τοεξωτερικό είτε από την Ελλάδα (όταν και εφόσονμελλοντικά αυτός υπάρξει).

Η σημερινή ημερίδα σηματοδοτεί το πέρασμααπό τη μία εποχή στην άλλη. Με αυτή την ημερίδα,καλωσορίζουμε τον ΕΣΠΕΜ με το νέοκαταστατικό του και τους ολοένα περισσότερουςνέους συναδέλφους που στηρίζουν τις προσπάθειεςτου Συλλόγου με συνεργατική διάθεση, μπαίνονταςσε «νέα τροχιά», με ακόμα περισσότερες δράσεις,πρωτοβουλίες, εκδηλώσεις και «ξεκινήματα»…

Κλείνοντας την εναρκτήρια αυτή ομιλία, κάνωμία σύντομη εισαγωγή στη θεωρία και πράξη τηςμουσικοθεραπείας, δίνοντας κάποιες γενικές καισύντομες πληροφορίες οι οποίες μπορούν ναλειτουργήσουν ως οδηγός για το υλικό τηςημερίδας που ακολουθεί.

Πρώτα από όλα στην παρούσα φάση, προέχει ηκατανόηση του τί είναι η μουσικοθεραπεία. Ηαλήθεια είναι ότι η μουσική είναι αντικείμενοαγαπητό και προσβάσιμο σε πολύ κόσμο και όλοισε κάποιο βαθμό έχουμε αναρωτηθεί ή έχουμεασχοληθεί με τη θετική ή αρνητική επίδραση τηςμουσικής στην καθημερινή μας ζωή.

Αυτή την ιδιότητα της μουσικής να επιδρά στονάνθρωπο αξιοποιεί η μουσικοθεραπεία, που είναιστα αλήθεια τρία πράγματα μαζί: επιστήμη,διαπροσωπική σχέση και τέχνη. Μέσα από ένανπεριεκτικό ορισμό της έννοιας τηςμουσικοθεραπείας (όπου συνδυάζονται στοιχείααπό διάφορους ορισμούς), βλέπουμε ότι:

Μουσικοθεραπεία είναι η κλινική και εμπειρικάτεκμηριωμένη χρήση της μουσικής απόειδικευμένο θεραπευτή, ο οποίος μεεπιστημονικές μεθόδους αξιοποιεί τις

συναισθηματικές, επικοινωνιακές καιεκφραστικές ιδιότητες της μουσικής γιαθεραπευτικούς σκοπούς. Αποβλέπει στηνχρήση των ήχων και της μουσικής στα πλαίσιαμίας θεραπευτικής σχέσης, αποσκοπώντας στηνεπαναφορά, στην διατήρηση και στηνπροαγωγή της ψυχικής, σωματικής καιπνευματικής υγείας.

Θα συνεχίσω τώρα εξηγώντας μία συνήθη σύγχισηπου υπάρχει μεταξύ της μουσικοθεραπείας καιχρήσης της μουσικής στην ιατρική, αυτό πουδιεθνώς ονομάζεται «Music Medicine». Ωςεπιστήμη, η μουσικοθεραπεία ενδιαφέρεται(μεταξύ άλλων) για τα μετρήσιμα αποτελέσματατης επίδρασης της μουσικής στην ανθρώπινηφυσιολογία (π.χ. καρδιακοί παλμοί, αρτηριακήπίεση, εγκεφαλική δραστηριότητα, επίπεδαορμονών). Αυτός όμως είναι ένας ξεχωριστόςκλάδος της μουσικοθεραπείας και έχει ονομαστείMusic Medicine δηλαδή “η μουσική ως φάρμακο -η Μουσική στην Ιατρική”.

Στηρίζεται στο γεγονός ότι η μουσική επιδράστον εγκέφαλο και κατ’επέκταση στο σώμα μας μεενδείξεις που είναι μετρήσιμες στα εργαστήρια,παρέχοντας έτσι απαραίτητες βάσεις για τη χρήσητης μουσικής σε διάφορες ιατρικές διαδικασίες(μουσική στα χειρουργεία, στις χημειοθεραπείες,στην εντατική μονάδα, στον τοκετό, κλπ). ΣτηΜουσική στην Ιατρική, δεν είναι απαραίτητη ηπαρουσία θεραπευτή και συνήθως αφορά τηνπαθητική ακρόαση επιλεγμένης μουσικής. Δηλαδή,γίνεται λόγος για προεπιλεγμένη ηχογραφημένημουσική η οποία αναπαράγεται μέσω ηχείων ήακουστικών στον ασθενή για ένα συγκεκριμένοδιάστημα και για ένα συγκεκριμένο σκοπό.

Όμως, η μορφή της μουσικοθεραπείας για τηνοποία γίνεται λόγος σε αυτήν την ημερίδα, αφοράτην τέχνη της μουσικής και την ιδιότητά της νααγγίζει την ικανότητα του ανθρώπου γιαδημιουργική έκφραση. Στηρίζεται στηδιαπροσωπική σχέση μεταξύ δυο ή περισσοτέρωνανθρώπων και χρησιμοποιεί τεχνικές από διάφορεςγνωστές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις,προκειμένου να χτίσει και να στηρίξει τη σχέσηεμπιστοσύνης μεταξύ θεραπευτή - θεραπευόμενου.Άρα λοιπόν, στη μουσικοθεραπεία η παρουσίαειδικευμένου θεραπευτή είναι αυτονόητη καιαπαραίτητη.

Επίσης, ο θεραπευόμενος έχει ενεργό ρόλο στηδιαδικασία, που σημαίνει ότι αλληλεπιδρά με τονθεραπευτή ή με τους άλλους συμμετέχοντες είτεπαίζοντας είτε ακούγοντας μουσική, και τέλος,αποτελεί μία συστηματική θεραπεία όπου κατά τηνόλη διαδικασία, υπάρχει μία θεραπευτική πορεία μεαρχή, μέση και τέλος, ενώ οι στόχοι είναι ευέλικτοικαι διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ιδιαίτερεςανάγκες του κάθε ανθρώπου.



ISSN: 1791-9622 12

Σε αυτήν την ημερίδα το ενδιαφέρον εστιάζεταιστη μουσικοθεραπεία ως κλινική/ψυχοθεραπευτικήπροσέγγιση, με εξαίρεση την ομιλία ΘανάσηΔρίτσα η οποία εστιάζει στη Μουσική στηνΙατρική. Παρόλα αυτά, τα δύο πεδία δεν είναιάσχετα μεταξύ τους, αλλά επί της ουσίας,αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματοςπαρά το γεγονός ότι απαιτούν διαφορετικέςσπουδές και εξειδίκευση.

Επίσης, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί μίαακόμη σημαντική διαφορά μεταξύ τηςμουσικοθεραπείας και της μουσικής διδασκαλίαςδιότι συχνά δημιουργείται σύγχυση μεταξύ τωνδύο. Συνήθως, στη μουσική διδασκαλία ο στόχοςείναι η απόκτηση τεχνικών δεξιοτήτων,απαραίτητων στην εκμάθηση ενός μουσικούοργάνου. Η γνώση δηλαδή της μουσικής είναι οσκοπός (Böhmig, Kessler-Κακουλίδη & Τσίρης2007). Στη μουσικοθεραπευτική διαδικασία, οσκοπός είναι η ανάπτυξη συναισθηματικών καικοινωνικών δεξιοτήτων μέσω της μουσικής. Αυτόσημαίνει ότι εδώ δεν απαιτείται τεχνική γνώση ενόςοργάνου αλλά η αυθόρμητη έκφραση μέσω τηςμουσικής. Η έμφαση λοιπόν είναι στις ψυχολογικέςανάγκες του ανθρώπου και η μουσική είναι το μέσοπροσέγγισης αυτών των αναγκών.

Υπάρχει επίσης ο όρος εκπαιδευτικήμουσικοθεραπεία, όταν δηλαδή η μουσικοθεραπείαεντάσσεται μέσα σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο καιοι στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματοςεπηρεάζουν τη θεραπευτική προσέγγιση(Καρτασίδου 2004). Δηλαδή, όταν ημουσικοθεραπεία απευθύνεται σε παιδιά σχολικήςηλικίας, μπορεί να είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε ναυποστηρίξει και να βελτιώσει την μαθησιακήανάπτυξη τους. Κάτι τέτοιο γίνεται στηρίζοντας τιςπολύπλευρες ικανότητες και το δυναμικό τωνπαιδιών τόσο σε δημιουργικό όσο και σεψυχοκοινωνικό επίπεδο. Άρα, ενώ η εκπαίδευσηκαι η μουσικοθεραπεία είναι δυο ξεχωριστάπράγματα, μπορεί εύκολα να συμπληρώσει το ένατο άλλο.

Είδη μουσικοθεραπείαςΗ μουσικοθεραπεία έχει διάφορες θεωρητικές καιπρακτικές προσεγγίσεις. Αυτές οι προσεγγίσειςκατηγοριοποιούνται συνήθως σε δύο μεγάλεςκατηγορίες. Η μία μεγάλη κατηγορία είναι ηδιαδραστική μουσικοθεραπεία που στηρίζεται στομουσικό/κλινικό αυτοσχεδιασμό ή στη χρήσητραγουδιών - που σημαίνει «παίζουμε» καιαυτοσχεδιάζουμε μαζί με τον (ή τους)θεραπευόμενο μουσική χρησιμοποιώντας μουσικάόργανα που δεν χρειάζονται μουσικές γνώσεις ήτραγουδάμε. Μία μεγάλη σχολή εντός αυτής τηςκατηγορίας είναι η μουσικοκεντρική. Στα πλαίσιααυτής της σχολής οι θεραπευτές στηρίζουν και

αναλύουν τη σχέση μέσα από τη μουσικήεπικοινωνία. Μία άλλη μεγάλη σχολή είναι ηψυχοδυναμική όπου οι θεραπευτές αναλύουν τησχέση στηριζόμενοι τόσο στα μουσικά στοιχεία,όσο και στις δυναμικές που αναπτύσσονται καιπέρα από τη μουσική.

Η δεύτερη κατηγορία είναι η δεκτικήμουσικοθεραπεία. Εδώ συμπεριλαμβάνονται όλεςοι μεθόδοι που αφορούν τη μουσική ακρόαση μεεπικρατέστερη και πιο ολοκληρωμένη μορφή τημέθοδο Guided Imagery and Music (GIM) όπου ηπροσέγγιση εδώ είναι κυρίως ψυχοδυναμική ήανθρωπιστική (ανάλογα με το υπόβαθρο τουεκάστοτε θεραπευτή). Η μέθοδος αυτήαναπτύσσεται αργότερα, στη σχετική μουεισήγηση2.

Εφαρμογές μουσικοθεραπείας

Η μουσικοθεραπεία εφαρμόζεται σε όλες τιςηλικίες και σε πολλά πλαίσια, είτε ατομικά είτεομαδικά, ανάλογα με τους θεραπευτικούς στόχους.Επιγραμματικά αναφέρεται πως η μουσικοθεραπείαεφαρμόζεται στα εξής κλινικά πεδία:

ψυχιατρικές παθήσεις (ψυχώσεις, κλινικήκατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές,απεξάρτηση, κλπ),

συναισθηματικές / αγχώδεις / ψυχοσωματικέςδιαταραχές,

αναπτυξιακές διαταραχές / αντίληψης (π.χ.νοητική στέρηση, αυτισμός), μαθησιακέςδυσκολίες, και διαταραχές λόγου,

θεραπεία οικογένειας,

ανάπτυξη προσωπικότητας (δημιουργικήαυτογνωσία, μη-κλινικές περιπτώσεις),

νευρολογία,

ογκολογία,

καρδιολογία,

γεροντολογία,

παιδιατρική,

γυναικολογία.

Η μουσικοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθεστάδιο μίας ασθένειας, κατά τη διάρκεια τηςνοσηλείας, προ/μετεγχειρητικά, στον έλεγχο τουπόνου, στην αποκατάσταση (ψυχιατρική, ιατρική)έως και τα τελευταία στάδια της ζωής, σε ρόλοανακουφιστικής θεραπείας.

Επισημαίνεται ότι σε κάποιους τομείς από τουςπαραπάνω είναι πιο διαδεδομένη η διαδραστική,

2 Βλέπε Παπανικολάου (2011), σσ. 30-36.



ISSN: 1791-9622 13

ενώ σε κάποιους άλλους εφαρμόζεται περισσότεροδεκτική μουσικοθεραπεία, ή συνδυασμός και τωνδύο.

Επίσης, επειδή υπάρχει μία ευρύτητα στιςεφαρμογές της μουσικοθεραπείας, αυτό δενσημαίνει ότι ένας θεραπευτής μπορεί ή πρέπει ναεφαρμόζει όλα τα παραπάνω. Ο κάθε θεραπευτήςέχει συγκεκριμένα κλινικά ενδιαφέροντα καιεξειδικεύεται σε αυτά σύμφωνα με τη θεωρητικήτου προσέγγιση και τις ανάγκες του συγκεκριμένουκλινικού πλαισίου.

Μερικές από τις παραπάνω εφαρμογέςαναπτύσσονται στα πλαίσια των εισηγήσεων τηςημερίδας, εστιάζοντας στην παρούσα φάσηπερισσότερο στον τομέα της ψυχιατρικής, τωναναπτυξιακών και συναισθηματικών διαταραχών,της ψυχολογίας και της ιατρικής. Ελπίζω ότι οισύντομες γενικές πληροφορίες που προηγήθηκαν,είναι χρήσιμες ως εισαγωγή στην περαιτέρωεμβάθυνση του αντικειμένου, όπως αυτή θααναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Η Ευαγγελία Παπανικολάου σπούδασε μουσικήστο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών, Μουσικοθεραπεία(ΜΑ) και Νευροεπιστήμες & Ανοσολογία στοΠανεπιστήμιο του Roehampton (Surrey, UK) καιέχει εκπαιδευθεί στη μέθοδο Guided Imagery andMusic (GIM). Έχει εργαστεί στο Λονδίνο και στηνΑθήνα στους χώρους της νευρολογίας καιδιαταραχών λόγου, ψυχιατρικής, ειδικής αγωγήςκαι συναισθηματικών δυσκολιών. Διεξάγειεργαστήρια και σεμινάρια μουσικοθεραπείας, είναιεξωτερική συνεργάτης στο Εθνικό ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιο, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στηΜονάδα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής (Β’Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών).Μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικούApproaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική και Ιδρυτική Πρόεδρος τουΕλληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων ΕπαγγελματιώνΜουσικοθεραπευτών (2004-2010).

Email: [email protected]


Böhmig, A., Kessler-Κακουλίδη, L. & Τσίρης, Γ.(2007). Μουσική εκπαίδευση καιμουσικοθεραπεία στην ειδική αγωγή:Αναζητώντας κοινό νόημα. Στα πρακτικά τηςημερίδας της ΕΕΜΑΠΕ «Μουσική και ΕιδικήΑγωγή: Ζητήματα και Προσεγγίσεις», 1ο ΕιδικόΣχολείο Πειραιά, 3 Μαρτίου 2007.

Καρτασίδου, Λ. (2004). Μουσική Εκπαίδευση στηνΕιδική Παιδαγωγική. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Παπανικολάου, Ε. (2011). Η δεκτικήμουσικοθεραπεία Guided Imagery & Music(GIM) ως κλινική προσέγγιση. Στα πρακτικάτης 1ης επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ.Approaches: Μουσικοθεραπεία & ΕιδικήΜουσική Παιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 30-36. Ανακτήθηκε από τοhttp://approaches.primarymusic.gr


Παπανικολάου, Ε. (2011). Χαιρετισμός και εισαγωγικήομιλία. Στα πρακτικά της 1ης επιστημονικής ημερίδαςτου ΕΣΠΕΜ. Approaches: Μουσικοθεραπεία & ΕιδικήΜουσική Παιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 9-13.Ανακτήθηκε από το http://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 14


Η Ψυχοδυναμική Προσέγγιση στηΜουσικοθεραπεία με Ενήλικες μεΠροβλήματα Ψυχικής Υγείας

Δημήτρης Κουκουράκης

ΠερίληψηΤο κείμενο που ακολουθεί, αποτελεί μία εισαγωγήστην ψυχοδυναμική προσέγγιση της μουσικο-θεραπείας στην ψυχική υγεία, βασισμένη σεπαραδείγματα από την κλινική εμπειρία με ομάδεςενηλίκων. Παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο ηθεωρία της ψυχοδυναμικής μουσικοθεραπείαςδανείζεται στοιχεία από την ψυχαναλυτική σκέψηξεκινώντας από έναν κοινό τόπο, τα πρώιμα, μηλεκτικά στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου. Έτσιγίνονται εμφανή ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά τηςθεραπευτικής διεργασίας της μουσικοθεραπείας καιτης ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Στη συνέχεια,γίνεται συνοπτική αναφορά στο συναισθηματικόδυναμικό της ψύχωσης, σύμφωνα με τη θεωρητικήπροσέγγιση του Άγγλου ψυχαναλυτή Winnicott. Γιανα γίνει πιο κατανοητή η σύνδεση της θεωρίας μετην κλινική πρακτική, χρησιμοποιείται ηχητικό υλικόαπό μία ομαδική συνεδρία, το οποίο περιγράφεταιαναλυτικά. Επίσης γίνεται μία σύντομη περιγραφήτου συγκεκριμένου πλαισίου ψυχικής υγείας, καθώςκαι της θεραπευτικής διεργασίας για την ομάδα πουαναφέρεται. Η περιγραφή του κλινικού υλικούολοκληρώνεται με κάποιες φράσεις μελών απόσυζητήσεις που έγιναν γύρω από τον μουσικόαυτοσχεδιασμό της ομάδας. Τέλος, τίθεται το θέματης αξίας της λεκτικής επικοινωνίας στημουσικοθεραπεία.

Λέξεις κλειδιά: ψυχοδυναμική μουσικοθεραπεία,ψυχική υγεία, θεραπευτική διεργασία

O Δημήτρης Κουκουράκης (PgDip) ολοκλήρωσεμεταπτυχιακές σπουδές στη μουσικοθεραπεία το2003 στο Royal Welsh College of Music andDrama, Cardiff. Ξεκίνησε να εργάζεται ωςμουσικοθεραπευτής το 2004 στο ΗνωμένοΒασίλειο. Είναι τελειόφοιτος ΠολιτικώνΕπιστημών του Εθνικού ΚαποδιστριακούΠανεπιστημίου Αθηνών και πτυχιούχος κλασσικήςκιθάρας. Από το 2007 εργάζεται στην Αθήνα στοντομέα της ψυχικής υγείας με εφήβους και ενήλικεςσε κέντρα ημέρας (Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείαςτου Παιδιού και του Εφήβου και το ΙνστιτούτοΨυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων). Από τονΙανουάριο του 2009 εργάζεται και με παιδιά μεδιάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές.


Σημείωση: Μέρος αυτού του άρθρου έχει δημοσιευθείστο βιβλίο «Θεμέλιο της Ψυχιατρικής ο ΣυναισθηματικόςΔεσμός Θεραπευτή - Θεραπευόμενου. ΠαναγιώτηςΣακελλαρόπουλος: Μία Πορεία Σαράντα και ΠλέονΧρόνων Παράλληλη με την Ψυχιατρική Μεταρρύθμισηστην Ελλάδα» (Επιμέλεια: Π. Φίτσιου, 2010).

ΕισαγωγήΥπάρχουν πολλές προσεγγίσεις για τη χρήση τηςμουσικής στη θεραπευτική διαδικασία. Ανάλογα μετις ανάγκες των θεραπευόμενων και τηνκατεύθυνση που ακολουθεί ο μουσικοθεραπευτής,

μπορεί να δοθεί έμφαση σε διαφορετικέςδιαστάσεις της κλινικής πρακτικής. Ηψυχοδυναμική προσέγγιση αποτελεί μία από τιςβασικές προσεγγίσεις ενεργητικήςμουσικοθεραπείας, που χρησιμοποιούν τονμουσικό αυτοσχεδιασμό ως μέσο επικοινωνίας



ISSN: 1791-9622 15

μεταξύ θεραπευτή και συμμετέχοντος (Darnley-Smith & Patey 2003). Το άρθρο αυτόεπικεντρώνεται στην εφαρμογή της ψυχοδυναμικήςπροσέγγισης στη μουσικοθεραπεία, όπου ηψυχοδυναμική θεωρία και πρακτική αποτελεί τηβάση για την κατανόηση της θεραπευτικής σχέσηςστα πλαίσια μίας μουσικοθεραπευτικής συνεδρίας.Στο τέλος θα γίνει αναφορά σε αποσπάσματα απόμία συνεδρία ώστε να γίνει πιο κατανοητή ησύνδεση της θεωρίας με την πράξη.

Ρόλος του μουσικοθεραπευτή δεν είναι ναδιδάξει μουσική, αλλά να ενθαρρύνει τη συμμετοχήστη μουσική δημιουργική διαδικασία είτεπαίζοντας σε απλά όργανα μελωδικά ή κρουστά,είτε με τη χρήση της φωνής. Δίνεται έτσι ηευκαιρία για εξερεύνηση και ανακάλυψηπροσωπικών τρόπων επικοινωνίας του κάθε ατόμουμέσω της μουσικής. Ο θεραπευτής ανταποκρίνεταιμουσικά στηρίζοντας έτσι αυτή τη διαδικασία. Μετη χρήση του μουσικού αυτοσχεδιασμού ως μέσουαλληλεπίδρασης, θεραπευτής και θεραπευόμενοςπαίζουν μαζί αυθόρμητα δημιουργώντας έτσι μίασχέση. Μέσω μουσικών διαλόγων και άλλωνμουσικοθεραπευτικών τεχνικών η επικοινωνίαεπιτυγχάνεται χωρίς τη χρήση λέξεων. Με τοντρόπο αυτό ακόμα και δύσκολα συναισθήματαόπως ο θυμός, η ματαίωση ή η λύπη μπορούν ναβρουν ένα γόνιμο, δημιουργικό και ασφαλή τρόπονα εκφραστούν.

Ο μουσικός αυτοσχεδιασμός μπορεί να πάρειοποιαδήποτε μορφή ανάλογα με τη μουσικήπροσωπικότητα του θεραπευόμενου/ων,καθρεφτίζοντας έτσι τη μοναδικότητα και τηνποιότητα της σχέσης που δημιουργεί. Μέσω τουλεγόμενου κλινικού αυτοσχεδιασμού ομουσικοθεραπευτής μπορεί να συντονιστεί με τουςθεραπευόμενους σε λεκτικό, συναισθηματικό καιφυσικό επίπεδο χρησιμοποιώντας ήχους, κινήσεις ήστίχους που δημιουργούνται. Ο κλινικόςαυτοσχεδιασμός είναι μία εξειδικευμένη μορφήμουσικού αυτοσχεδιασμού, ο οποίοςχρησιμοποιείται στα πλαίσια της μουσικο-θεραπείας. Ορίζεται ως ο μουσικόςαυτοσχεδιασμός με συγκεκριμένο θεραπευτικόνόημα και στόχο, μέσα σε ένα πλαίσιο πουενθαρρύνει και διευκολύνει την αλληλεπίδραση(APMT 1985). Στον κλινικό αυτοσχεδιασμό, ο/ημουσικοθεραπευτής/τρια αναζητεί μουσικούςτρόπους σύνδεσης και αξιολογεί μεταξύ άλλων: i)τους τρόπους με τους οποίους οι θεραπευόμενοιχρησιμοποιούν τα μουσικά όργανα, τη φωνή, τιςκινήσεις ή τις εκφράσεις του προσώπου για ναεπικοινωνούν, ii) το ποιος και το πότε ξεκινά τημουσική, iii) το αν ο/η θεραπευόμενος/η φαίνεταινα παρατηρεί τη μουσική ανταπόκριση του/τηςθεραπευτή/τριας ή αν τον/την αφήνει να συνοδεύειμουσικά (Darnley-Smith & Patey 2003).

Σύντομη εισαγωγή στην ψυχοδυναμικήπροσέγγιση στη μουσικοθεραπεία

H ψυχοδυναμική προσέγγιση στη μουσικο-θεραπεία εστιάζει σε ασυνείδητους μηχανισμούςκαι πλευρές της συμπεριφοράς, παραλληλίζονταςτη σχέση μουσικής ως μη λεκτική επικοινωνία, μετα πρώιμα προλεκτικά στάδια ανάπτυξης τουανθρώπου. Ξεκινώντας από τη σχέση της μητέραςμε το βρέφος της, βρίσκουμε τα θεμελιώδηδυναμικά αλληλεπίδρασης που για ψυχαναλυτέςόπως ο Winnicott (1960), ο Bion (1962), ο Stern(1985) και ο Bowlby (1969), αφορούν τουςτρόπους που η μητέρα μέσω του μητρικούενστίκτου καταλαβαίνει τις ανάγκες του μωρού τηςκαι του παρέχει την απαραίτητη φροντίδα.

Για το λόγο αυτό η ψυχοδυναμική εκπαίδευσηστη μουσικοθεραπεία στηρίζεται στην παρατήρησημητέρας βρέφους, όπως πρωτοεφαρμόστηκε στηνκλινική Tavistock του Λονδίνου από την EstherBick (1964). Η Bick ανέπτυξε μία μέθοδοπαρατήρησης βρέφους, όπου ο παρατηρητήςκαλείται να βλέπει και να ακούει το βρέφος καιτους τρόπους με τους οποίους αλληλεπιδρά μηλεκτικά με τη μητέρα του κατά την περίοδο τηςπρώιμης ανάπτυξής του. Στη συνέχεια,επικεντρώνεται στην ικανότητα εστίασης προσοχήςκαι την ψυχική ωρίμανση του βρέφους.

Όροι όπως το «κράτημα» (holding), η«εμπερίεξη» (containment), η «συναισθηματικήεναρμόνηση» (affect attunement) (Stern 1985), η«θεωρία της προσκόλλησης» ή του δεσμού(Attachment Theory) (Bowlby 1969) και ο«μεταβατικός χώρος» (Transitional Space)(Winnicott 1953), βρίσκουν έφορο έδαφος στοχώρο της μουσικοθεραπευτικής σχέσης.

Επειδή τα κλινικά παραδείγματα πουπαρουσιάζονται παρακάτω αφορούν ψυχωτικούςασθενείς θα αναφερθώ εν συντομία στοσυναισθηματικό δυναμικό της ψύχωσης στη σχέσημητέρας βρέφους.

Σύμφωνα με τον Winnicott (1960), ένα βρέφοςμπορεί να νιώσει καταστροφικά συναισθήματαάγχους τα οποία απαλύνονται μόνο όταν η μητέραείναι ικανή να συντονιστεί συναισθηματικά και ναδώσει το κατάλληλο «κράτημα» στο μωρό της. Ανκάτι τέτοιο δε συμβεί η πρωτόγονη αγωνία πουπροκαλείται από τα συναισθήματα που συνδέονταιμε αυτήν την έλλειψη «κρατήματος», μπορεί ναωθήσει το μωρό σε μία ψυχωτική κατάσταση ωςμηχανισμό άμυνας. Έτσι το μωρό προβάλλει-εξωτερικεύει τα ολέθρια συναισθήματα που τουδημιουργούνται από την κατάσταση αυτή στημητέρα ώστε να αμυνθεί. Ωστόσο το τίμημα αυτούτου τύπου συναισθηματικής προβολής είναι ηέλλειψη συναισθηματικής ολοκλήρωσης.Επομένως, για την ομαλή συναισθηματικήανάπτυξη ενός βρέφους, η μητέρα πρέπει να δεχθείτα αρνητικά συναισθήματα του μωρού, να τα



ISSN: 1791-9622 16

εμπεριέξει και να τα επεξεργαστεί ώστε ναεπιστραφούν στο μωρό της σε μία μη απειλητικήμορφή. Με ανάλογο τρόπο, ο Bion (1962)αναφέρεται σε αυτή τη διεργασία όταν κάνει λόγογια «εμπερίεξη» ή «πλαισίωση» (containment).

Παρόμοια, στη θεραπευτική σχέση οθεραπευτής αποτελεί μία μητρική φιγούρα καικαλείται να πλαισιώσει και να επεξεργαστεί ταδύσκολα συναισθήματα των θεραπευόμενωνεπιστρέφοντάς τα σε μία πιο διαχειρίσιμη μορφή.Με τον τρόπο αυτό, οι ασθενείς βρίσκονται στηθεραπευτική διεργασία να έχουν διαθέσιμο χώρονα σκεφτούν γύρω από τα συναισθήματά τους.

Ο χώρος του κλινικού αυτοσχεδιασμού μπορείαντίστοιχα να δημιουργήσει μία ανάλογη αίσθησημητρικής παρουσίας. Ο μουσικοθεραπευτήςκυριολεκτικά συντονίζεται με τους ασθενείς καιμέσω της μουσικής που δημιουργείται καιαναπτύσσεται από κοινού, εμπεριέχει τα μηεπεξεργασμένα πρωτόγονα συναισθήματα ώστεστη συνέχεια να μπορέσουν να «κρατηθούν» και ναμετασχηματιστούν. Μέσα από τη μουσικήδημιουργία γίνεται δυνατή η ανάπτυξη μουσικώνσυνδέσεων που σε μακροπρόθεσμο επίπεδο και μετη συνοχή των συνεδριών εξελίσσονται σεανάπτυξη των ευρύτερων κοινωνικών συνδέσεωνκαι δεξιοτήτων.

Στη συνέχεια θα δούμε το πώς ημουσικοθεραπεία μπορεί να συνδράμει στηδημιουργία και ανάπτυξη σημαντικών σχέσεωνμεταξύ των θεραπευόμενων. Θα δούμε επίσης τοπώς στοιχεία του μουσικού αυτοσχεδιασμού μπορείνα αντικατοπτρίζουν συναισθηματικές καταστάσειςτων συμμετεχόντων.

Η μουσικοθεραπεία στην ψυχική υγείαΤο κλινικό υλικό που θα παρουσιαστεί, προέρχεταιαπό τις ομάδες μουσικοθεραπείας στα πλαίσια τουΠρογράμματος Κοινωνικοποίησης του ΙνστιτούτουΨυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων όπουεργάζομαι εδώ και δύο χρόνια. Θα αναφερθώσύντομα στη δομή και την εφαρμογή τηςμουσικοθεραπείας στην ψυχική υγεία.

Μέσα στα πλαίσια του κέντρου ημέρας και τουπρογράμματος κοινωνικοποίησης, στις συνεδρίεςμουσικοθεραπείας δίνεται έμφαση στις δυναμικέςτων σχέσεων. Εκεί εντοπίζεται και το βασικόθεραπευτικό αίτημα για το οποίο οι θεραπευόμενοιέρχονται στο κέντρο ημέρας: η έξοδος από τηναπομόνωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό λόγωτης ψυχικής νόσου. Η ψυχοδυναμική θεωρίαβασίζεται στο γεγονός πως ένα άτομο αναπαράγεικυρίως οικογενειακά πρότυπα σχέσεων καισυμπεριφορών που έχει μάθει σε όλες τις σχέσειςπου διαμορφώνει. Η συμμετοχή στημουσικοθεραπεία, δίνει την ευκαιρία εντοπισμούαρνητικών προτύπων και επαναδιαπραγμάτευσηςνέων, με υγιή χαρακτηριστικά, μέσω της

δημιουργικής έκφρασης και αναζήτησης. Έτσισκοπός της μουσικοθεραπείας είναι να δώσει σταμέλη ένα δημιουργικό και ασφαλή χώροεξερεύνησης τόσο των προσωπικών τους θεμάτων,όσο και των σχέσεων μεταξύ τους.

Επιπλέον, η εφαρμογή της ομαδικήςμουσικοθεραπείας στην ψυχική υγεία διευκολύνεικαι προάγει τις συνδέσεις των μελών,δημιουργώντας μία ισχυρή αίσθηση ενότητας μέσωτης μουσικής συνέχειας και δομής (μελωδία,ρυθμός, ύφος). Με τον τρόπο αυτό, προάγονται οιβασικοί στόχοι των ομάδων που αποσκοπούν στηνκαλλιέργεια της εμπιστοσύνης, αυτοπεποίθησης,αποδοχής του εαυτού, αίσθησης του ανήκειν,αυτονομίας, εποικοδομητικής επικοινωνίας καιαλληλεπίδρασης. Με άλλα λόγια, καλλιεργείται οκοινωνικός εαυτός των μελών.

Μέσα στα πλαίσια της μουσικοθεραπευτικήςδιεργασίας έχουν δημιουργηθεί τρία στάδιαδραστηριοτήτων:

1) Το εισαγωγικό στάδιο που αποβλέπει στηδημιουργία συνοχής και εμπιστοσύνης στην ομάδαόπου ο ρόλος του μουσικοθεραπευτή είναι αρκετάκαθοδηγητικός. Εδώ γίνονται δραστηριότητεςγνωριμίας και εξερεύνησης των οργάνων,ρυθμικού/μουσικού συντονισμού, χρήσης τηςφωνής, για το πώς ακούει ο ένας τον άλλο καιδραστηριότητες που οδηγούν σε πιο ελεύθεροπαίξιμο (π.χ. δυνατά-σιγά, αργά-γρήγορα, μουσικοίδιάλογοι).

2) Το στάδιο της εξερεύνησης που αποσκοπείστην εύρεση μουσικής γλώσσας του κάθε μέλους.Εδώ η ενθάρρυνση για ελεύθερο αυτοσχεδιασμόεντείνεται και ο τρόπος που ο μουσικοθεραπευτήςκαθοδηγεί την ομάδα αφήνει περισσότερο χώρο,ώστε οι δραστηριότητες να επηρεάζονται σεμεγαλύτερο βαθμό από την προσωπικότητα τουκάθε μέλους. Μερικές από τις δραστηριότητες πουγίνονται στο στάδιο αυτό είναι η μουσικήπεριγραφή συναισθημάτων/εικόνων ή διαθέσεων, ησυμβολική σύγκριση των οργάνων με πρόσωπα, ήη κατεύθυνση της ομαδικής μουσικής από έναμέλος.

3) Το στάδιο του ελεύθερου αυτοσχεδιασμούπου αποσκοπεί στη διαπραγμάτευση θεραπευτικώνθεμάτων. Εδώ ο μουσικοθεραπευτής δεν έχεικαθοδηγητικό ρόλο αλλά περισσότεροσυντονιστικό – στηρικτικό σε μουσικό και λεκτικόεπίπεδο. Ενθαρρύνεται η λήψη πρωτοβουλιών ώστετα μέλη να λειτουργούν πιο αυτόνομα. Η ομάδαπαίζει ελεύθερα αυτοσχεδιαστικά και στη συνέχειαγίνεται συζήτηση πάνω στη μουσική πουδημιουργήθηκε.

Η μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο είναι μίασύνθετη διαδικασία που δεν είναι γραμμική, αλλάορίζεται κυρίως από τις ανάγκες της ομάδας.

Δουλεύοντας στη μουσικοθεραπεία με ασθενείςπου πάσχουν από προβλήματα ψυχικής υγείας, ο



ISSN: 1791-9622 17

θεραπευτής ο οποίος συμμετέχει ενεργά στηνομαδική μουσική μπορεί να νιώσει ορισμένεςφορές ότι υπάρχει έντονη αποδιοργάνωση τόσο στομουσικό όσο και στο νοητικό επίπεδο. Κατά τηδιάρκεια ενός αυτοσχεδιασμού υπάρχουν στιγμέςόπου η μουσική σύνδεση που δημιουργείται είναισαν να δέχεται επίθεση δίνοντας την αίσθηση ότιόλα έχουν παραλύσει ή νεκρωθεί και η μουσικήκαταρρέει. Η αίσθηση αυτή μεγενθύνεται ότανμέλη της ομάδας φέρνουν ξεσπάσματα πολύδυνατών ήχων που μπορεί να παρομοιαστούν μεβίαια χτυπήματα και η μουσική γίνεται χαοτική.Είναι απαραίτητη λοιπόν, μία μουσική-μητρικήπαρουσία που θα μπορέσει να εμπεριέξει τοχαοτικό παίξιμο και να το μετασχηματίσει σε κάτιπου έχει νόημα, δομή, φόρμα.

Παρουσίαση περίπτωσης

Η παρουσίαση του κλινικού υλικού καταδεικνύειπώς εφαρμόζονται τα παραπάνω στην πράξη. Θαπεριγραφούν δύο αποσπάσματα από μία συνεδρία,δύο μήνες αφότου ξεκίνησα τις συνεδρίες στοκέντρο ημέρας με μία ομάδα που αποτελείται απότέσσερα μέλη. Αξίζει να σημειώσω ότι ταπερισσότερα μέλη συμμετείχαν ήδη σε συνεδρίεςμουσικοθεραπείας για περισσότερα από δύο χρόνιαμε άλλη συνάδελφο γεγονός που έχει συμβάλλειστο να αισθάνονται άνετα να αυτοσχεδιάσουνελεύθερα. Για λόγους ηθικής δεοντολογίας, θαχρησιμοποιήσω ψευδώνυμα για να αναφερθώ σταμέλη της ομάδας. Όλα τα μέλη της ομάδας έχουνδώσει τη γραπτή συγκατάθεσή τους για τη χρήσητου ηχητικού υλικού προκειμένου να καλυφθούνεκπαιδευτικοί και επιστημονικοί στόχοι.

Η Δέσποινα είναι 61 ετών και παρακολουθεί τοπρόγραμμα κοινωνικοποίησης από το 2001. Σεηλικία 20 χρονών διαγνώστηκε με ψυχωσικήδιαταραχή. Η Γεωργία είναι 40 ετών και είναι στοπρόγραμμα από 2003. Στην ηλικία των 35 ετώνείχε ένα οξύ ψυχωσικό επεισόδιο. Η Άννα είναι 30ετών και έχει οριακή δομή προσωπικότητας. Ήρθεστο πρόγραμμα το 2007. Ο Πέτρος είναι 28 ετώνκαι βρίσκεται στο πρόγραμμα από το 2004. Σεηλικία 17 ετών παρουσίασε ψυχωσικό επεισόδιο.

Στο πρώτο παράδειγμα1, τα μέλη έχουνξεκινήσει τον αυτοσχεδιασμό στα κρουστά και εγώσυνοδεύω στο πιάνο. Η Δέσποινα παίζει τοτύμπανο και το πιατίνι και κρατάει ένα πολύσταθερό ρυθμό, η Γεωργία παίζει bongos, η Άνναντέφι και ο Πέτρος τουμπελέκι.

Τη στιγμή που αρχίζω να παίζω στο πιάνο στιςψηλότερες νότες, η Άννα ξεκινάει να

1 Τα ηχητικά παραδείγματα που αναφέρονται στο άρθρο είναιδιαθέσιμα στο ηλεκτρονικό παράρτημα του Approaches,Ειδικό Τεύχος 2011: http://approaches.primarymusic.gr.Σημειώνεται πως η ποιότητα του ήχου στα παραδείγματα είναιχαμηλή.

πειραματίζεται με τη φωνή της, σαν οι ψηλοί ήχοινα της έδωσαν ώθηση. Παρ’ όλη την αρχική τηςδιστακτικότητα με τη δική μου στήριξη, αρχίζει ναανοίγεται φωνητικά και σύντομα δείχνει σαν να«ακροβατεί» με τη φωνή της γεγονός πουπαρακινεί και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Ημουσική της «τόλμη» αντικατοπτρίστηκε στολεκτικό επίπεδο, αφού μετά τον αυτοσχεδιασμό καιτην ένταση που απελευθερώθηκε μέσα σε αυτόν,μίλησε για προσωπικά της θέματα καισυγκεκριμένα για το θυμό που έχει προς τη μητέρατης. Η φωνητική της «ακροβασία» θα μπορούσε ναδείχνει την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ηΆννα όπου έψαχνε ένα νέο έδαφος να πατήσεισταθερά για να μπορέσει να προχωρήσει στη ζωήτης και να γίνει πιο αυτόνομη και ανεξάρτητη.

Το δεύτερο παράδειγμα1 αποτελεί τη συνέχειατου πρώτου. Εδώ η Άννα έχει σταματήσει νατραγουδάει ωστόσο η Γεωργία συνεχίζει νατραγουδάει σε παρόμοιο ύφος μόνη της, γεγονόςπου δε συνήθιζε ως τότε. Αυτή η δυναμική τηςμίμησης στο μουσικό επίπεδο μπορεί ναπροεκτείνεται και στο διαπροσωπικό επίπεδο όπουυπήρχε γενικότερη τάση της Γεωργίας να μιμείταιτην Άννα. Η τάση αυτή έμελλε να προμηνύσει τοδυναμικό που άρχισε να δημιουργείται μεταξύ τωνδύο συγκεκριμένων μελών: η Γεωργία υπό τοβάρος μίας ερωτικής απόρριψης από τον Πέτρο,αλλά και της επιθυμίας της για να γίνει αποδεκτήαπό τη Άννα, έδειξε να ταυτίζεται μαζί της σεπολλά σημεία (π.χ. εκδηλώνοντας το θυμό της γιατη μητέρα της Άννας).

Ο αυτοσχεδιασμός συνεχίζει να χαρακτηρίζεταιαπό ένα πολύ σταθερό παλμό που προωθεί κυρίωςη Δέσποινα και ενισχύεται από όλα τα μέλη. ΗΓεωργία σταματάει να τραγουδάει και ο Πέτροςπαίζει ένα σύντομο αποσυντονιστικό μοτίβο τοοποίο καθρεφτίζω με μία μουσική φράση στοπιάνο. Η Γεωργία μετά από λίγο κάνει ένα σύντομοδιστακτικό ήχο με τη φωνή της. Θέλοντας να τηνενθαρρύνω αρχίζω μία νέα ενότητα με αλλαγήτονικότητας στο πιάνο και προσθέτω μία μουσικήφράση με τη φωνή μου. Νιώθω πως η ομάδαβρίσκεται σε μία κατάσταση μεγαλύτερηςσύνδεσης.

Ξαφνικά, ο Πέτρος παίζει με μεγάλη ένταση έναγρήγορο ρυθμικό μοτίβο που τείνει να διαλύσεικάθε μουσική σύνδεση και τη δομή τουαυτοσχεδιασμού. Πράγματι, πρόσκαιρα πίστεψαπως θα γινόταν αυτό που έχει συμβεί και άλλεςφορές, δηλαδή η αποδιοργάνωση της μουσικής πουθα οδηγήσει στη λήξη της. Ο Πέτρος φέρνει συχνάστις συνεδρίες αυτό το ίδιο μοτίβο, που θυμίζειτύμπανα γηπέδου.

Το συγκεκριμένο μοτίβο ίσως αντιπροσωπεύειένα πολύ δύσκολο κομμάτι του Πέτρου που ταισοπεδώνει όλα και που ο ίδιος αδυνατεί ναχειριστεί. Η λεκτική επικοινωνία του Πέτρου στηνομάδα είναι πολύ περιορισμένη. Συνήθως είναι σε



ISSN: 1791-9622 18

σιωπή. Έτσι, ο απότομος τρόπος που ο ήχος τουΠέτρου έρχεται συνήθως στην ομάδα μου δίνει τηνεντύπωση μίας βίαιης επίθεσης στις συνδέσεις τηςομάδας. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι αρκετούςμήνες μετά, κι ενώ ο Πέτρος έχει κάνει ένα μεγάλολεκτικό άνοιγμα στην ομάδα, ανέφερε ότι τογήπεδο είναι για αυτόν ένα μέρος «όπου ότανμπαίνει γκολ, χαίρεσαι και αγκαλιάζεσαι ακόμα καιμε αυτούς που δε γνωρίζεις». Άρα, μία άλλη οπτικήτου παιξίματος αυτού θα μπορούσε να δείχνει ότιτο μοτίβο αυτό μοιάζει να είναι το μοναδικόεργαλείο σύνδεσης που έχει διαθέσιμο και πουαρχικά μάλλον τρομάζει τους άλλους καικαταστρέφει τη μουσική.

Εκείνη τη στιγμή και ενώ η μουσική βρίσκεταισε μία δίνη παρατηρώ την ετοιμότητά μου ναανταποκριθώ στο παίξιμο του και σχεδόνταυτόχρονα τη μουσική μεταφορά ολόκληρης τηςομάδας στο νέο ύφος. Ήταν η πρώτη φορά πουαυτό το μοτίβο του Πέτρου πήρε μία δημιουργικήτροπή και η ομαδική μουσική κατάφερε ναεμπεριέξει το δύσκολό του κομμάτι. Στη συνέχειαυπήρξε πτώση του ρυθμού καθώς και σύγχυση τηςμουσικής μέχρι τελικά η μουσική να επιστρέψειστο αρχικό ύφος.

Στη συζήτηση που έγινε μετά, ο κοινός τίτλοςπου επέλεξαν τα μέλη για τον αυτοσχεδιασμό ήτανη «Ένταση» που συνδέεται με εγρήγορση,ζωντάνια, εκτόνωση και δύναμη. Η Άννα μίλησεγια εκτόνωση ενέργειας που συσχετίζεται, όπωςανέφερα και προηγουμένως, με το θυμό προς τημητέρα της και την ανάγκη της να ξεφύγει από τηδύσκολη σχέση μαζί της. Εκφράζοντας καιδουλεύοντας το θυμό της δημιουργικά μέσω τουαυτοσχεδιασμού μπόρεσε στην πορεία να διακρίνειότι μπορεί να υπάρξει θετική λύση στοφαινομενικό αδιέξοδο του θυμού της.

Αντί επιλόγουΑνακεφαλαιώνοντας, είδαμε ότι η μουσικήαποτελείται από στοιχεία όπως ο ρυθμός, ο ήχος, ημελωδία, η αρμονία, οι δυναμικές, η φόρμα -στοιχεία που έχει αποδειχθεί ότι συνδέονται άμεσαμε τον άνθρωπο. Είμαστε λοιπόν ρυθμός, μελωδία,αρμονία, δυναμικές, φόρμα.

«Όταν ένας άνθρωπος έχει μία ψυχικήδιαταραχή, αυτή θα αντανακλάται σε κάθεδιάσταση της ζωής του γνωστική, ψυχολογική,φυσική, συναισθηματική, μουσική... Έτσιδουλεύοντας προς την απελευθέρωση τωνμουσικών μπλοκαρισμάτων, αντιστάσεων καιαμυνών ενισχύοντας τα μουσικά στοιχεία καιδομές μέσω του κλινικού αυτοσχεδιασμού,ταυτόχρονα δουλεύουμε θεραπευτικά τιςυπόλοιπες διαστάσεις της ζωής» (Brown 1994:18).

Η πρωτοπόρος της Αναλυτικής ΜουσικοθεραπείαςMary Priestley στο βιβλίο της Music Therapy inAction (1975), αναφέρεται στην αξία τηςγεφύρωσης της μη λεκτικής επικοινωνίας με τηλεκτική. Σύμφωνα με την Priestley, η μουσικήδημιουργία μέσω του κλινικού αυτοσχεδιασμούμπορεί να οδηγήσει σε μία καθαρτική εκτόνωσητης συσσωρευμένης έντασης χωρίς όμως τησυνειδητή επίγνωση των συναισθημάτων. Δίνεταιέτσι μία πρόσκαιρη αίσθηση ανακούφισης. Στησυνέχεια είναι απαραίτητη η επεξεργασία καικατανόηση των συναισθημάτων μέσω της λεκτικήςεπικοινωνίας ούτως ώστε να αποφευχθεί μία νέασυσσώρευση έντασης που θα οδηγήσει σε μία νέαανάγκη για εκτόνωση.

Η μουσική αποτελεί γέφυρα μεταξύ τουσυναισθήματος και της σκέψης, αλλά και μεταξύτου εσωτερικού και του εξωτερικού μας κόσμουκαι είναι ακριβώς αυτή η ποιότητα που την κάνειτόσο χρήσιμη ως ψυχοθεραπευτικό εργαλείο.


Association of Professional Music Therapists(APMT) (1985). A Handbook of TermsCommonly in Use in Music Therapy. Cambridge:APMT Publications.

Bick, E. (1964). Notes on infant observation inpsychoanalytic training. International Journal ofPsycho-Analysis, 45, 558-566.

Bion, A. (1962/1984). Second Thoughts: SelectedPapers on Psycho-Analysis. London: KarnacBooks.

Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss. Vol. 1:Attachment. New York: Basic Books.

Brown, S. (1994). Autism and music therapy – ischange possible, and why music? British Journalof Music Therapy, 8(1), 15-25.

Darnley-Smith, R. & Patey, H. (2003). MusicTherapy. London: Sage.

Μαυρουδή, Κ., Δούρου, Ε., Κουκουράκης, Δ.,Μίχου, Ι., Πανερίτη, Ζ. & Σακελλαρόπουλος, Π.(2010). Πρόγραμμα Κοινωνικοποίησης καιΘεραπείες Μέσω Τέχνης. Στο Π. Φίτσιου(Επιμ.) Θεμέλιο της Ψυχιατρικής οΣυναισθηματικός Δεσμός Θεραπευτή-Θεραπευόμενου. Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος:Μία Πορεία Σαράντα και Πλέον ΧρόνωνΠαράλληλη με την Ψυχιατρική Μεταρρύθμισηστην Ελλάδα (σσ. 681-695). Αθήνα: Παπαζήση.

Priestley, M. (1975). Music Therapy in Action.London: Constable.

Stern, D. (1985). The Interpersonal World of theInfant. London: Basic Books.



ISSN: 1791-9622 19

Φίτσιου, Π. (Επιμ.) (2010). Θεμέλιο τηςΨυχιατρικής ο Συναισθηματικός ΔεσμόςΘεραπευτή-Θεραπευόμενου. ΠαναγιώτηςΣακελλαρόπουλος: Μία Πορεία Σαράντα καιΠλέον Χρόνων Παράλληλη με την ΨυχιατρικήΜεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Αθήνα: Παπαζήση.

Winnicott, D. (1953). Transitional objects andtransitional phenomena: A study of the first not-me possession. International Journal of Psycho-Analysis, 34, 89-97.

Winnicott, D. (1960). The theory of the parent-child relationship. International Journal ofPsychoanalysis, 41, 585-595.


Κουκουράκης, Δ. (2011). Η ψυχοδυναμική προσέγγισηστη μουσικοθεραπεία με ενήλικες με προβλήματαψυχικής υγείας. Στα πρακτικά της 1ης Ημερίδας τουΕΣΠΕΜ. Approaches: Μουσικοθεραπεία & ΕιδικήΜουσική Παιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 14-19.Ανακτήθηκε από το http://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 20


“What is Essential is Invisible to the Eye” –A Music Therapy Tale of a Young Womanwith Visual Impairment

Markus Dauber

AbstractThis article describes the case of Maria, a youngwoman with visual impairment and mild learningdifficulties, whose involvement in music therapyhelped her develop an understanding of theimportance of music for her personal life. Whereasin the sessions her verbal comments about herselfwere very negative to start with, focusing on herback pains and everyday problems caused by hervisual impairment, her singing brought to light agifted musical personality in the course of therapywho felt strongly about her musicality. During aperiod of one and a half years of individual musictherapy sessions at a creative day centre for peoplewith disabilities, Maria developed a strong sense ofconfidence in her musical abilities, which made herbelieve more in herself as a musician. The joy ofmusic making and singing as well as theinterpersonal therapeutic relationship based onmutual trust and respect made her focus away fromperceiving herself as ‘disabled’ and engage insearching for a new musical identity. The casestudy summarises this process and explains howMaria was helped by temporarily ‘stepping out’ ofthe boundaries of therapy in order to communicateher musical skills to a wider community at theannual summer concerts where she could ‘try out’this new identity.

The case of Maria shall further be used to reflecton how disabled people in Greece can find supportat local creative day centres, which are essentialinfrastructural support facilities that contribute totheir care and wellbeing locally. I shall also arguethat music therapy is an ideal therapeuticintervention for such settings, as it is able toaddress individual needs of programme attendees,focusing its therapeutic interventions on a person’sexisting and at first glance ‘invisible’ hiddenpossibilities and talents. This essentially humanistic

therapeutic approach employed by the author anddescribed below, shall be exemplified by employingexamples of the wisdom of the ‘Little Prince’ bySaint-Exupéry, by which we can further highlightthe essence of Maria’s positive therapeutic journeyin music.

Keywords: case study, individual music therapy,visual impairment, disability, singing, performance,community music therapy

Markus Dauber studied Musicology, Psychologyand Education at the Freie Universität Berlin andholds two postgraduate degrees, an MA in thePsychology of Music from the University ofSheffield and a Postgraduate Diploma in MusicTherapy from the University of Bristol, UK. Since2003 he has been working as a music therapist inVolos, Greece with various client groups and hasbeen locally setting up music therapy work,particularly at day centres for people with learningdisabilities and mental health problems. He alsogives workshops and seminars about music therapyboth locally and in other parts of the country. Heprovides music therapy services at the MunicipalMusic Conservatory Nea Ionia, Volos, where he co-runs the ‘Workshop for Musical Expression andCommunication’ with the music therapist HaraSavvopoulou. He is a founding member of theGreek Association of Certified Professional MusicTherapists (ESPEM) and has served as its Vice-President from 2007 to 2010. He forms part of theEditorial Board of the journal Approaches, the firstGreek online journal dedicated to the fields ofMusic Therapy and Special Music Education.




ISSN: 1791-9622 21

Introduction

“I should have liked to start this story like a fairytale” (p. 22)1

The following case study introduces Maria2, atwenty-six year old woman with mild learningdisabilities and visual impairment, with whom Ihave had twenty-nine half-an-hour individual musictherapy sessions over a period of one and a halfyears. It is an attempt to describe this youngwoman’s journey in music therapy and to combineit with the ever relevant allegory of Saint-Exupéry’sThe Little Prince which was written in 1943. Thestory of The Little Prince has been used to provideinsights to Maria’s progress within therapy and toillustrate more visually the quality of our humanencounter and process within music therapy3.Generally speaking, when writing a case study, it“[...] not only gives [our experiences as therapists]distance and dignity but in addition provides a formfor the slow unfolding of a myth” (Higgins 1993:5). Every case study is in fact a story in its ownright. It is a subjectively coloured reconstructionand interpretation of the key moments in therapy, inthe light of the therapist’s personal theoretical-philosophical background, organised into a specificstructural frame or form. When writing or‘creating’ case studies we are often inspired byexternal stories or myths that give our subjectiveargument a more solid foundation or objectivegrounding. What we often disregard is that theexternal sources used as a means of ‘triangulation’for our subjective data also have personal stories oftheir own. In the words of Leslie Bunt: “It is notjust about telling the stories of our patients andclients. We have our own stories that can and needto be told” (Bunt 2004: 1).

The Little Prince has inspired me once before toa different case study when training as a musictherapist with Leslie Bunt in Bristol, England (seeDauber 2003). My then clinical tutor, JeanetteMorrison, introduced me to the idea of The LittlePrince as a highly relevant metaphor for therapy,where one could study the approach adopted by thetherapist for his clients. This for me is ultimately ahumanistic approach by which an equally authenticrelationship, not according to roles, but to thetherapist’s attitude, can be established. Whenworking with people with various forms of

1 All quotations preceding the section headings refer to Saint-Exupéry’s The Little Prince (1995).2 The name of the person has been changed for reasons ofconfidentiality.3 The story of The Little Prince has been added to the originalmanuscript of my talk held at the first conference of ESPEM,13 December 2008.

disability, our clients need this sense of equality asa basis for establishing trust and acceptance.

In the following case study, the story of TheLittle Prince shall be ‘told’ once more in a differentcontext, shedding light on Maria’s visualimpairment and aspects of disability. The LittlePrince proposes my therapeutic stance: what isessential is invisible to the eye. Music therapy isreally a way to make audible what cannot be seen.As a therapeutic approach and essentially a veryintimate interpersonal encounter, it is never ‘blind’to a person’s essential needs and abilities. Morespecifically, the current case study portraits howMaria, through being affirmed in her naturalmusical talents, could find a way of expressingherself in a more whole and fulfilled way.

Looking beyond disability

“The source of their beauty cannot be seen!”(p. 89)

The word ‘blindness’ that is linked to thephenomenon of a visual impairment could also beused to symbolically describe the general‘blindness’ on the part of society to see andunderstand the real needs of people with learningdisabilities, be it on the emotional,communicational, or psycho-social level. This shallbe further explored below in the case of Maria.Even today, speaking from my own personalexperience, at the beginning of the 21st century, itseems that many people still only see the pathologyof people with special needs. Local authorities inGreece seem to exclude and negate the healthy andcreative parts of these people by not providingenough support structures and specialisedprogrammes providing educational and therapeuticservices, as if, in the words of the Little Prince,“the source of their beauty cannot be seen!”Examples such as those outlined in an article byBertolami and Martin (2002), where they describetheir work in the USA with visually impaired andmulti-handicapped children as part of aninterdisciplinary team with multiple professionalsinvolved, provide us with valuable information asto how other countries have managed tosuccessfully develop specialised services for groupssuch as the visually impaired. There they work“collaboratively to create individualisededucational programs that help each student tomaximize his or her abilities and potential” (seeBertolami & Martin 2002: 1).

Before describing in more detail the case ofMaria and the difficulties she encounters daily, it iscrucial to begin by understanding the meaning ofthe term ‘disability’, so as to be able to pinpointwhere musical therapeutic interventions should be



ISSN: 1791-9622 22

aimed. Disability is a general term, the meaning ofwhich has shifted over time from describing onlydysfunctions of the human body to include also thesocial, political and legal implications that areinvolved in this. A recent definition of the WorldHealth Organisation (WHO) reads:

“Disabilities is an umbrella term, coveringimpairments, activity limitations, andparticipation restrictions. Impairment is a problemin body function or structure; an activitylimitation is a difficulty encountered by anindividual in executing a task or action, whileparticipation restriction is a problem experiencedby an individual in his/her involvement in lifesituations. Thus disability is a complexphenomenon, reflecting an interaction betweenfeatures of a person’s body and features of thesociety in which he or she lives” (WHO 2010:para. 1).

More specifically, what does disability mean forMaria and how do these various factors influenceher health and wellbeing? Due to an atrophy of theoptical nerve Maria has suffered a severe loss ofvision as from birth. Also, as a result of herblindness, she has encountered many everydayobstacles in relation to education, participation inthe social life of her local community and thebehaviour of others towards her. In the sessions shehas often talked about the lack of specialised localeducation programmes for the blind and hasdescribed the disadvantage of not being able tofully participate in social activities, since she lacksthe common sensory experiences of the rest. TheAmerican National Dissemination Center forChildren with Disabilities explains:

“A young child with visual impairments has littlereason to explore interesting objects in theenvironment and, thus, may miss opportunities tohave experiences and to learn. This lack ofexploration may continue until learning becomesmotivating or until intervention begins. Becausethe child cannot see parents or peers, he or shemay be unable to imitate social behavior orunderstand nonverbal cues. Visual handicaps cancreate obstacles to a growing child'sindependence” (NICHCY 2004: 2).

Indeed, Maria needs help with various everydayroutines and activities i.e., transport to the daycentre and moving around the premises, whichreduces her level of independence. Her blindness iscompounded by chronic disc pains in her lowerback which occur periodically and limit her activitylevels. Her greatest source of emotional frustrationhowever is the reaction of her social environment

towards her particular form of disability, whichmakes her understand what it means to be‘different’ and withstand social rejection as a resultof it.

Even at her local day centre, which is attendedby people with various forms of disabilities, it isnot easy for her to form relationships. She generallybelieves that others are unable to understand heranyway and that they could be making fun of her.The activities the centre offers do not seem to meether needs. She states this clearly in the sessionswhen describing how she has become tired of theway her group is mainly being occupied throughpuzzles and craft activities. From Maria’scomments it seems that she feels isolated andwishes for additional social activities and contacts,which are hard to come by. This makes her feellonely and unwilling to participate in suchenvironment. Occasionally she speaks aboutstopping to come to the day centre altogether. Sheis referred to music therapy by the director of theprogramme in the hope that music therapy willprovide a new way of meeting Maria’s individualneeds. In fact music therapy is one of the fewtherapeutic interventions being offered to theattendees of the day programme. Others includeoccupational therapy, speech therapy andphysiotherapy. The centre also hosts a separatemusic group, not run by a music therapist, in whichMaria has participated in the past. Interestinglyenough, the music therapy sessions are held in thesame large multi-purpose rooms where her group isbeing occupied with various activities throughoutthe mornings of the week. The music therapysessions provide an opportunity for Maria toexperience anew the very familiar setting of the daycentre, which she has attended for years. Now incontrast, she will be involved in individual workrather than seeing herself only as part of a largegroup with the well known routines of daily craftactivities.

At this point, two new concepts shall beintroduced, that of the ‘secondary handicap’ andthat of a person’s ‘internal quality of life’. Thesecondary handicap is an unconscious emotionalreaction of people with disabilities to their primaryhandicap, which leads them to a defensive andregressive behaviour that overemphasises thedifficulties (see Sinason 1992). It is clear that thisway of perceiving one’s own problem areas mayinteract negatively with a person’s psychologicalhealth and quality of life. In accordance with theconcept of a person’s ‘internal quality of life’,according to the influential Norwegian psychologistSiri Naess (1987), his personal quality of life isgood when he / she:

is socially active; has good interpersonal relationships;



ISSN: 1791-9622 23

has self-esteem and self-confidence; feels safe and happy, considers life beautiful

(see Nakou 2001).

According to the aforementioned concepts, whichthe music therapist Even Ruud has summarised asawareness of feelings, agency, belonging andmeaning (Ruud 1997), and judging from some ofMaria’s comments to me, such as “nobodyunderstands me”, “everyone is making fun of me”,“psychologically I’m not well”, or “I cannot sleepat night”, it seems that she perceives her quality oflife as rather low. It is obvious to me from the startthat the therapeutic goals of our music therapywork can do nothing to directly address her bodilypains or pathology, but in contrast must centre onthe aspects of her secondary handicap and theproblems that have directly influenced Maria’sinternal quality of life, which are:

dependence on others/ feeling weak and passive; loneliness and lack of social contacts; anxiety about her bodily condition/ pains/ aches; insecurity/ lack of hope for the future.

Establishing ties with Maria

“One can only understand the things one tames”(p. 78)

In the initial process of getting to know Maria,assessing her needs and coming up with atherapeutic strategy to address them, the main goalis to establish meaningful points of contact throughwhich our musical-therapeutic relationship candevelop. In Gestalt terms, the self has beendescribed by Perls, Hefferline and Goodman (seeParlett 1991: 75) as “the system of contacts at anymoment” and “the contact boundary at work”.Where two individuals meet, as is the case in atherapeutic one to one situation, there are bound tobe contacts as a result of communication on averbal and non-verbal level. This communicativeprocess creates a shared field [of experience],which is mutually constructed (see Parlett 1991:75). Hodges (see Parlett 1991: 76) states that“contact organises the field” and the shared reality,the relationship, begins to take shape. In our case,points of contact were created through words andmusic, songs and verbal discussions, but first andforemost through the use of Maria’s voice.

Maria is ready from the start to embrace the newmusical-personal interaction that music therapy hasto offer her. Two main factors play a role in this:firstly, her obvious musicality, her fine voice andher past musical experiences as a member of a localchoir, allow her to open herself to a process whereshe can express and communicate herself through

music. Through acting out her creativity and artisticnature, she affirms herself as a human being thatengages in meaningful social activity in a familiarcommunity setting, and is able to explore herfeelings about herself, aspects of her disability andher social environment.

Three main phases of therapy can bedistinguished and shall be described below, usingthe three musical concepts of listening, singing andperforming, while summing up the focus of eachparticular phase. In the following, the parable of theLittle Prince’s encounter with a fox shall be used toillustrate the initial stage of how music is used toestablish contact with Maria and how the ground isprepared for establishing a trusting relationship intherapy.

A) Listening

In the story, the fox says to the Little Prince: “I begof you… tame me” which, as he explains, means“to establish ties”. “One can only understand thethings one tames” the fox added. “What should Ido?” asked the Little Prince. “You must be verypatient” was the reply. “First, you will sit down ata little distance from me, and I shall watch you outof the little corner of my eye” (St. Exupéry 1995:76-78ff).

In my own experience as a music therapist, it isvital that we spend enough time exploring andlistening carefully to the personal story of anyonewe work with in any given situation, before makingoverarching assumptions, so as to establish whereour interventions should be aimed at and how.What are the real needs of this person and how canI assist in meeting these needs? We also need toallow time for a relationship to evolve and trust tobe established, since clients are often following theprocess “out of the little corner” of their eye, as itwere, before being able to open up.

In the initial music therapy sessions, Marianeeds to feel safe so as to understand how we usemusic as a means of personal expression. It isessential for Maria to provide structure and a senseof familiarity. It is difficult for her to engage in freemusical improvisation, because this is unknown toher and she feels very uncomfortable. She isreluctant to try out new ways of playing music andusing the percussion instruments at our disposal toproduce her own sounds, without foreseeing what isgoing to happen next. Also, there have been a lot ofdisruptions in the initial therapy process due to herabsences and the fact that she was going to beoperated on her back. Listening more to her needsand to what she really identifies with at this firststage of therapy, it has become obvious that thebridge to her internal world, which would create themajor point of contact in our following therapeutic



ISSN: 1791-9622 24

process, is Maria’s voice and the field of songs.This is also the area that will help Maria reach outto her social environment and to help her in hersearch for a social identity. As Welch (2005: 245)puts it: “Voice is an essential aspect of our humanidentity: of who we are, how we feel, how wecommunicate, and how other people experienceus”.

Despite the fact that Maria is able to expressherself easily on a verbal level and able to discussher mainly negative emotions, the use of hersinging voice becomes the main vehicle to establishcontact and to have a positive experience of theself. I also encourage her to access other positiveemotions and thus avoid the emotional pain offocusing solely on her difficulties in life. Shebegins to find the words to describe some of herreal needs as well as her hopes and dreams for thefuture.

As Turry points out in a very similar case studyto this with a client also called Maria4, “it is thetherapist's challenge and our responsibility todifferentiate needs and explore motivations, bothconscious and unconscious, for accompanying aclient on this journey” (Turry 2005: 6).Consciously, I want to provide her with a space forfinding her voice and express repressed negativefeelings. I feel moved by her story and her passionabout contemporary Greek song, an area thatinterests me and about which I am open to learnfrom her. Unconsciously, I also need to be heardand recognised as a professional in a country whereofficial state recognition of music therapy is non-existent. This work constituted a pilot project wherea new discipline was introduced into an existingsetting, focusing on individual work rather thangroup work, as happened in most of the otheractivities at the centre (compare Austin 2005: 2). Itseems that the musical form of songs and the use ofan existing repertoire has provided us both with anideal means of feeling mutually accepted, a meansthat is both safe enough to hold difficult feelingsand is socially acknowledged even when heardfrom outside the therapy room.

B) Singing

I have quickly come to realise that Maria possessessolid knowledge of the history as well as a wholerange of contemporary and traditional Greek songs,with which she strongly identifies. In fact sheseems to live in a world of musical memories, oflyrics and melodies. Ruud explains (1997: 93):“[i]dentification with historical music gives us asense of belonging to a larger historical narrative”,

4 This is a coincidence as his client’s real name is Maria,whereas in this case study the name Maria has been chosenrandomly.

something which has obviously helped Maria tofeel part of her socio-cultural environment.Through her musicality she also has an excellentsense for vocal expression and performance of thesongs. However, at the same time, Maria is veryreserved and self-critical in relation to her ownvoice. Often she only sings very softly and canhardly be heard. Despite all this, the use of hervoice in music therapy becomes the main means ofintroducing and working on personal issues. Theissues that count most for her are death, loneliness,the meaning of life and personal freedom. All havea very existential dimension to them. In verbalpsychotherapy, Irvin Yalom describes these themesas main focus points in his ExistentialPsychotherapy, which claims that the inner conflictthat we suffer from can in part be explained by thestruggle with the dimensions of being (Yalom2004). The dimensions of being that Maria has tostruggle with on a daily basis, especially due to herdisabilities, are reinforced primarily by the socialexclusion and prejudices of her local community. Itis in the symbolic world of the Greek songs,traditional songs, but also modern folk songs andrepertoire from Greek post-war movies, where shecan find ways of approaching and explaining herinner pain of being and where the turmoil of ahuman soul can be expressed. This is her way offinding personal meaning in life, within the givencontext of contemporary Greek society.

The therapy evolves mainly as a process ofmusical accompaniment. I usually accompany hermusically on the guitar, and she sings along. Thismusic is partly improvised or of a flexible structure,such as the case when I vocally welcome and saygoodbye to her by using her name, to which sheusually replies with her own voice. But mostly, wechoose various songs by her favouritecontemporary Greek composers, or folk songs thatMaria usually suggests. Often this means for me assomeone coming from outside her cultural setting,having to find the relevant lyrics to work with. Inother words, Maria is teaching me how to use, playand understand her musical cultural heritage.

“In music therapy it is a humbling experience toprovide a musical accompaniment to children andadults as they begin to narrate their stories insounds and music. We can begin to know andstudy their personal songs and anticipate withthem as the musical relationship evolves. We canwork to find the kind of accompaniment that ismost fitting to each clinical situation” (Bunt &Hoskyns 2002: 206).

Given her knowledge of Greek song repertoire andher passion for singing songs in our sessions,accompaniment in this way seems to be the most



ISSN: 1791-9622 25

relevant form of being together in music. I amlargely ‘blind’ to the relevant cultural repertoire,but can provide her with the relevant harmonic,rhythmic and melodic structures of Western music,my own cultural musical heritage, on which themore contemporary Greek songs are based. Thisway, I provide her with a ‘sound base’ of musicalaccompaniment, where we need each other toperform and fill the songs with meaning andexpression, many of which are a mixture of Greekand Western culture. “This property of music to actas an accompaniment yet enabling the players tofeel both supported and free to explore is one of thegreat gifts of music therapy” (see Bunt & Hoskyns2002: 206). The musical accompaniment supportsMaria in using her voice and gives her the freedomto experiment with it. What happens as a result ofthis can be summed up in the words of St. Exupéry(1995: 92): “Can you hear? [...] We haveawakened the well and it is singing…”

In the beginning, she has felt vulnerablesinging. She often sounds fragile and needs room tojust be heard, not judged. Maria is very consciousof musical inaccuracies and often does not trust herown body to support her voice well enough. Thefocus on her health issues, especially the chronicback pain she suffers and always focuses on indiscussion, adversely affects freeing up her vocalexpressive range. Her voice seems to come morefrom her chest and is ‘airy’ and not well supportedto start with. However, for Maria a process hasstarted which takes the focus away from thenegative feelings she used to pay much attention to.Through contact in music and vocal expression itseems that we can best address her therapeuticgoals, namely:

1) increase her self-confidence;2) improve her ability for social communication;3) be able to take more initiatives in her life;4) feel useful and engaged in something

meaningful to her.

C) Performing

“I can judge myself anywhere. I do not have to livehere” (p. 46)

As the music therapy sessions approach the end ofyear one, I have come to understand with the helpof my supervisor, that the therapeutic language I amusing with Maria as well as certain musicaltechniques to help her overcome aspects of her‘secondary handicap’, seem not to provide Mariawith enough opportunities to attain the socialacknowledgement of her musical talent as a singerand musician, which she feels strongly about.Therefore we have decided together to take part in

the day centre’s open summer event where wewanted to present to a wider audience, a song of herchoice with voice and guitar accompaniment. Infact, the annual summer concert of the centre is animportant social event for staff, parents andprogramme attendees to get together and celebrateeach other and the various achievements of thedifferent programmes involved with exhibitionsand theatrical and musical performances foreveryone to join in. With Maria we arranged tocontribute a song to the event at the end of the firstyear’s therapeutic journey, before breaking forsummer vacations. This happens following aninvitation of the programme’s director who,knowing about Maria’s musical talent, wants togive her an opportunity to perform in front ofeveryone. At the same time, she also aims tohighlight the existence of music therapy at thecentre. I have agreed to this proposal in the hopethat I can assist her in the pursuit of a musical-social identity as an artist beyond that of a therapyclient.

The following quotation is from Turry (2005),but summarises to the point what Maria seems toexperience during the performance at the summerconcert:

“Maria was animated with energy and enthusiasmduring her performance and received feedbackfrom audience members that they were moved bywhat she shared. She had felt isolated and unableto convey to others what she was going through.Now she felt she had a way to communicate andemotionally connect to others about herexperience” (Turry 2005: 6).

It seems that Maria has passed through “threesound spaces of communication” (Pederson 2002:200). These spaces refer to three levels ofexperiencing one’s own voice in a ‘private space’, a‘social space’ and an ‘omnipotent space’. Maria’sinitial knowledge of Greek songs that she acquiredin her private space when, for example, listening tosongs on TV, radio or CD, now becomes anintegral part of our music therapy work. By that, itenters a social sound space where her songs andvoice can be heard by someone from outside herfamily circle. At this stage, she is about to move onto the next space, the omnipotent sound space,where she would have the soloist role singing outher song to a wider social audience (see Pederson2002: 200). Our initial mutual musicalperformances have now become public musicalperformances. Another way of describing Maria’svocal performance as a developmental phenomenonand personal achievement is the following: “As thehuman develops social awareness andcommunicative vocal skills, there is shift from



ISSN: 1791-9622 26

communication that is biased towards the intra-personal to the possibilities of inter-personalcommunication in singing” (Welch 2005: 249).

Performing music, in fact, demands a “range ofcomplex and interactive skills. They requirecognitive, perceptual, and action processes” (seeDavidson 2005: 216). In performance theory it issaid that “the body plays an integral role in musicalperformance. The performer has threerepresentations of the work: the ideal or goal, theactual skills involved in the production, and theperformance as it unfurls. We have discovered thatin the performance the expression of the musicalsounds and the social intentions of the performer incontext are integrated in the bodily production”(Davidson 2005: 232). This means that Maria notonly profits psychologically from positiveperformance experiences in terms ofacknowledgment and praise, but also developsemotional, cognitive and bodily strategies wherethe state of Maria’s wellbeing is generallypositively influenced through public performancesof the self. This increases her confidence not onlyin her singing and her whole body, but also hercommunity as a whole.

“This natural performance dimension in musictherapy has led David Aldridge (1996, 2001) tosuggest that personal identity, health, and musicare all performed phenomena, and that what wewitness in music therapy are ‘healthperformances’ through musical performances.[…] Illness (especially chronic illness – whetherphysical or psychological) can be seen then as a‘failing performance’ of health. […] Anintervention such as music therapy is then a wayof promoting and retaining, as well as activelyworking on, the ‘performance of the self”(Ansdell & Pavlicevic 2005: 202f).

This performance experience is now a part of ourtherapeutic history, but unlike Maria in Turry’scase study, it has not become a vital part of thetherapy process in the sense that performances werefrequently re-generated and worked throughsystematically (see Turry 2005). More accurately, ithas signalled to me the end of a year in therapywith ‘opening a window’ onto ‘therapy’ to theoutside local community, letting them to someextent take part in what we did in ‘isolation’ overthe year. At the time, I have been less consciousabout the various levels involved in moving withMaria from therapy into a more public space. It istrue that some of Turry’s following criticalquestions have also accompanied my work withMaria:

“In telling Maria's story I am also telling mystory. In sharing the songs from therapy, Mariashares my music as well. Her success reflects onmy professional standing. Could these benefitsinfluence me to further encourage Maria, eitherconsciously or unconsciously, to do somethingthat may not be helpful to her? Who benefits fromthis? These were complicated and importantquestions I had to explore as the work continuedto evolve” (Turry 2005: 13).

However, I have never been afraid of violatingtherapeutic principles due to the timing of the eventat the end of the year and the expectation on part ofthe day centre to contribute actively to this event.As stated above, I have been aware of the need topresent my music therapy work to the outsidecommunity, but this was invited and reinforced bythe head of the day programme. Also, unlikeTurry’s case, we have not been performing our ownmusical material from the sessions, but performedonly one song that we have touched upon at somepoint during the year, without really thoroughlyrehearsing it before. The song does not feel intimatematerial either to me or Maria, and as a known songit is neutral whilst at the same time acquiring aunique personal note through interpretation in themoment. The song provides a commondenominator for everyone and enables the audienceto focus more on who is performing, how exactly itis being performed and with what expression.

As a way of answering the above questionsabout the function and place of performance intherapy, I have decided to follow more consciouslythe philosophy of Community Music Therapy(CMT), a social music therapy approach. By sodoing, I tried to give my work a more thoroughtheoretical frame, implementing some of its mainconcepts in our work with Maria. “CommunityMusic Therapy is an approach to workingmusically with people in context: acknowledgingthe social and cultural factors of their health,illness, relationships and musics” (Ansdell 2003:3). Ansdell describes one of the aims of CMT in anearly working definition of this model that will berelevant here as “to help clients access a variety ofmusical situations, and to accompany them as theymove between ‘therapy’ and wider social contextsof musicing”5 (Ansdell 2003: 3). From this followsthat whenever a music therapist can see the‘therapeutic value’ of a client’s involvement inpublic performance, this can be integrated within aclient’s therapeutic goals (see Ansdell 2003: 11),and the process of preparing together for such anoccasion acquires a specific therapeutic function.

5 For a more detailed discussion on the concepts of ‘musics’and ‘musicing’ see Stige (2002: 79ff).



ISSN: 1791-9622 27

After the public performance and a two monthsummer break, we have continued also throughyear two to work with songs. Maria’s commentsabout herself have become more positivethroughout the year and she comments less on herhealth problems. She feels much more motivated towork with me and brings in new songs for me tolearn more often. On my part, I choose materialmore consciously paying special attention to thelyrics as a basis for discussion and for workingthrough different emotional states. In general, ourrelationship has become much more equal and werecognise and appreciate each other’s musical andpersonal qualities. It is fair to say that this is theresult of the overall developing longer-termtherapeutic relationship of which the publicperformance has been a part, rather than trying toisolate this event and assess the relative effect thismay have on the process of therapy. We continue toperform to each other in the weekly sessions,sharing our cultural musical heritage and alsodiscussing differences and similarities. Shebecomes curious to also hear some songs of mycultural background and I play and sing them toher. Ruud suggests that

“[c]ultural performance is linked to theindividual's situatedness, a way of perceiving andgiving meaning to the world informed by a certainperspective. And this perspective is rooted in theprivate life-world of the person” (Ruud 1997: 90).

Music therapy as a discipline is sensitive to thesesocial and cultural aspects of a person’s health andis in a position to integrate existing musicalexperiences from a person’s past that aremeaningful for the person’s everyday life. A musictherapist can carefully elicit and subsequently workwith this musical and personal material in a flexiblecreative way that may invest a musical contact withmeaning at any given moment.

The initial idea of CMT is “to follow the life ofmusic: what music does, where music leads”(Ansdell 2003: 11). Maria’s music, her singing, andher personal way of expressing the feelings thatunderlie each song, have led us to a process ofgetting to know each other better. The songs areessentially open invitations for personalinterpretation and emotional investment. Throughthe process of giving life to ‘lifeless’ lyrics ofGreek songs of forty-odd years ago, I have alsocome to a deeper understanding of the social roleand symbolic meaning of songs for Maria and herattempt for communicating her psycho-social needsnot only to me, but also the wider community. Shehas always felt intrinsically part of her communityand has tried by all means to assume an activesocial role within it. With Maria we have eventually

taken part in another open summer event at the endof year two of the therapy. To perform publiclyseems a way for her to ‘pay back’ some of theemotional support she has received over the yearsin her everyday struggle, by employing the culturaltreasure of her country’s musical heritage andthrough being involved in music.

Towards the end of year two, I have proposed toalso start recording some of the songs that we havebeen singing together over the past two years. Theaim of this for her is to be able to take the recordingaway with her at the end of the therapy course inthe form of a CD, which she can share with anyoneshe likes. At this point in time, she has announcedto me her wish to finally quit the centre at the endof the year and not to take part in any moreactivities whatsoever. We can now listen to arecording of a song6 that was subsequentlyperformed at the summer concert in 2008, our lastmeeting, which also indicated the end of thetherapy process. It is recorded in the multi-purposeroom used for our individual music therapysessions a couple of weeks before the performance.We can hear Maria’s characteristic voice withguitar accompaniment and the second voice of thetherapist which supports her singing. It needs to bestressed that the recording represents some of theoriginal expression that was given to this song as aresult of a present moment in the 28th music therapysession and does not constitute a rehearsed musicalpiece or product. Maria has given her consent forher recording to be displayed here. When listeningto the lyrics, it is very interesting to pay attention tothe meaning portrayed in them. We can see howsymbolic they are of Maria’s personal situation andfeeling world, something that is certainly nocoincidence when we consider that she decided tosing them out to a wider audience.

The song’s lyrics express pain, sadness, angerand a yearning for a different reality, all of whichsum up personal aspects of Maria’s life asdiscussed above. Here we can see how musictherapy allows negative feelings to be expressedand acknowledged within a creative musicalprocess, but also how they can be transformed intopositive feelings through the satisfaction of one’spersonal involvement and initiative.

6 The audio recording is available at the online Appendix ofApproaches, Special Issue 2011: http://approaches.primarymusic.gr. Written authorisation has been attained fromMaria and her mother to publish this case study and recording.



ISSN: 1791-9622 28

The moon lost(Translated in English by the author)

Lyrics: Goufas Vaggeli, Music: Xarchakos Stavros

The sun’s light extinctThe moon lost

Gone the young manMy secret yearning and longing

Walking on stony groundI could breathe his bloodBut now I wait no more

For he whom I love was murdered

My secret yearning and longingThe night envelops himMy voice is closing up

My pain became my brother

Below are the original song lyrics in Greek:

Χάθηκε το φεγγάριΣτίχοι: Γκούφας Βαγγέλη, Μουσική: Ξαρχάκος Σταύρος

Του ήλιου σβήστηκε το φωςεχάθη το φεγγάρι

και πάει το παλικάρικαημός και πόθος μου κρυφός

Πέτρα την πέτρα περπατώτο αίμα του ανασαίνωκαι πια δεν περιμένω

που σκότωσαν 'τόν π' αγαπώ

Καημός και πόθος μου κρυφόςη νύκτα τον τυλίγει

και την φωνή μου κλείνειο πόνος μου 'γινε αδελφός

Epilogue

“Six years have already gone by… I have neverbefore told this story” (p. 106)

More than six years have gone by since I was firstreminded of the deeper meaning for therapyembodied in St. Exupéry’s timeless fable. Themeaning of this may change over time especiallywith respect to the different situations that we applyaspects of this story. It is like working withsomeone in therapy or even writing a case study inwhich we not only unfold a myth, but at the sametime offer new meaning to the myth unfolded. Toput it differently, as therapists, we have a particularway of interpreting therapeutic processes andevents in any given setting, based on our specifictheoretical framework and practical experience.

However, when assuming a distance from ourinitial personal thoughts and clinical judgements wemay realise either as a result of clinical supervision,peer supervision or through using other sources ofinspiration, that our view of any therapy case canassume new meaning and thus enrich our initialpreconceived ideas and/or theories.

In the case of Maria, any preconceptions had tobe overcome before working more fully andrealistically with the whole person or even better,with the creative aspects of the person. Carefullycreating meaningful points of contact throughmusic and song as well as listening carefully to herneeds and reinforcing her creative and musicalabilities, led us to a truly therapeutic conception ofwhat promoting health meant for her: to keep thenegative effects of her secondary handicap at bayand to improve her quality of life. This meant that1) music gave rise to feelings of vitality andawareness of feelings through the use of song andvocal expression, 2) music provided her withopportunities for an increased sense of agency, 3)music-making provided her with a sense ofbelonging and communality, and 4) the experiencesof music created a sense of meaning and coherencein life (see also Ruud 1997).

Maria’s involvement in music therapy clearlyincreased her self-confidence and strengthened hersense of identity. It helped her to openlycommunicate her worries and negative feelingsabout herself and her social environment. She hastaken various initiatives in the process of therapywhere she clearly expressed her needs and wishesverbally, but also non-verbally through words,music and song. Throughout this meaningfulmusical interpersonal process, but also through ourpublic musical performances, Maria was givenopportunities to feel and be useful, somethingwhich will contribute strongly to a more fulfilledpersonal outlook on life. Music therapy has broughtto light new possibilities and hopes for Maria’spersonal social integration beyond disability and anincreased ability for social participation throughmusic.

Two years later, I have just met Maria, nowtwenty-nine years old, at her mother’s house, togain permission for publication of her material inthis journal. Before that, I had seen her at thisyear’s summer concert of the same day centre,playing the keyboard and from there directing amusical choir of disabled people. I was amazed andafterwards asked her about it. She replied that aftera year of dropping out of the day centre’s activities,she has been given the opportunity on a voluntarybasis to teach music to a group of disabled amorning each week. She described how she hasfinally found a way of using her musical knowledgeso that others could benefit. She is now dreaming ofa career in music as a local music teacher!



ISSN: 1791-9622 29

References

Aldridge, D. (1996). Music Therapy Research &Practice in Medicine. London: Jessica Kingsley.

Aldridge, D. (2001). Music therapy andneurological rehabilitation: Recognition and theperformed body in an ecological niche. MusicTherapy Today. Available online:www.musictherapyworld.info

Ansdell, G. (2003). Community Music Therapy:“Big British Balloon” or Future InternationalTrend? In the papers from the BSMT/APMTannual conference “Community, Relationship &Spirit. Continuing the Dialogue & Debate” (pp.1-13). East Barnet: BSMT Publications.

Ansdell, G. & Pavlicevic, M. (2005). MusicalCompanionship, Musical Community. MusicTherapy and the Process and Value of MusicalCommunication. In D. Miell, R. MacDonald &D.J. Hargreaves (Eds.) Musical Communication(pp. 193-213). Oxford: Oxford University Press.

Austin, D. (2005). Response To “Musicpsychotherapy and community music therapy:Questions and considerations” [Contribution tomoderated ciscussions]. Voices: A World Forumfor Music Therapy. Retrieved fromwww.voices.no/discussions/discm42_01.html

Bertolami, M. D. & Martino L. A. (2002). Musictherapy in a private school for visually impairedand multiply handicapped children [online].Voices: A World Forum for Music Therapy.Retrieved fromwww.voices.no/mainissues/Voices2(1)Bertolami.html

Bunt, L. & Hoskyns, S. (Eds.) (2002). TheHandbook of Music Therapy. London:Routledge.

Bunt, L. (2004). Telling our stories. Voices: AWorld Forum for Music Therapy. Retrievedfrom www.voices.no/columnist/colbunt190704.html

De Saint-Exupéry, A. (1995). The Little Prince(translated by I. Testot-Ferry). Ware:Wordsworth Editions.

Dauber, M. (2003). Frank – Work in Progress. TheSearch for Contact. Unpublished essay,University of Bristol, UK.

Davidson, W. J (2005). Bodily Communication inMusical Performance. In D. Miell, R.MacDonald & D.J. Hargreaves (Eds.) MusicalCommunication (pp. 239-260). Oxford: OxfordUniversity Press.

Higgins, R. (1993). Approaches to Case-Study. AHandbook for Those Entering the TherapeuticField. London: Jessica Kingsley.

Naess, S. (1987). Quality of Life Research:Concepts, Methods and Applications. Oslo:Institute of Applied Social Research.

Nakou, S. (2001). Measurement of quality of life inthe health care field. Applications in childhealth. Archives of Hellenic Medicine, 18(3),254-266.

NICHCY (2004) Fact sheet on visual impairments(FS13), 1-4. Retrieved fromwww.nichcy.org/InformationResources/Documents/NICHCY%20PUBS/fs13.pdf

Parlett, M. (1991). Reflections on field theory. TheBritish Gestalt Journal, 1, 69-81.

Pederson, N. I. (2002). Psychodynamic Movement– A Basic Training Methodology for MusicTherapists In J. Eschen, et al. (Eds.) AnalyticalMusic Therapy (pp. 190-215). London: JessicaKingsley.

Ruud, E. (1997). Music and the quality of life.Nordic Journal of Music Therapy, 6(2), 86-97.

Sinason, V. (1992). Mental Handicap and theHuman Condition. New Approaches from theTavistock. London: Free Association Books.

Stige, B. (2002). Culture-Centred Music Therapy.Gilsum, NH: Barcelona.

Turry, A. (2005). Music psychotherapy andcommunity music therapy: Questions andconsiderations. Voices: A World Forum forMusic Therapy. Retrieved fromwww.voices.no/mainissues/mi40005000171.html

Welch, F. G. (2005). Singing as Communication. InD. Miell, R. MacDonald & D.J. Hargreaves(Eds.) Musical Communication (pp. 239-260).Oxford: Oxford University Press.

WHO (2010). www.who.int/topics/disabilities/en/

Yalom, I. (2004). Το Δώρο της Ψυχοθεραπείας.Ανοιχτή Επιστολή σε Mία Νέα ΓενιάΨυχοθεραπευτών και στους Ασθενείς τους.Αθήνα: Αγρα. (Original publication: Yalom, I.(2002) The Gift Of Therapy. An Open Letter To ANew Generation Of Therapists And Their Patients.New York: Harper Collins Publishers).

Suggested citation:

Dauber, M. (2011). “What is essential is invisible to theeye” - A music therapy tale of a young woman with visualimpairment. In the proceedings of the 1st one-dayconference of ESPEM. Approaches: Music Therapy &Special Music Education, Special Issue 2011, 20-29.Retrieved from http://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 30


Η Δεκτική Μουσικοθεραπεία Guided Imagery& Music (GIM) ως Κλινική Προσέγγιση


Περίληψη

Το Guided Imagery and Music (GIM) είναι μίαμέθοδος μουσικά υποβοηθούμενης ψυχοθεραπείας ηοποία χρησιμοποιείται σε ατομικό και ομαδικόεπίπεδο με διαφορετικούς πληθυσμούς και σεποικίλα κλινικά πλαίσια. Ο σκοπός του άρθρουείναι η στοιχειώδης κατανόηση της μεθόδου, τηςλειτουργικότητας και του ρόλου της στη θεραπευτικήδιαδικασία. Θα συζητηθούν οι τρόποι με τουςοποίους το GIM λειτουργεί ως μέθοδοςψυχοθεραπείας και συναντά τους θεραπευτικούςστόχους συνδέοντας το ασυνείδητο με το συνειδητόμε συμβολικό τρόπο, όπως επίσης και πώςπροσφέρει δημιουργική διέξοδο στην έκφρασησυναισθημάτων, σκέψεων και σωματικώναισθήσεων, συνεισφέροντας στη βελτίωση τηςψυχοσωματικής υγείας.

Λέξεις κλειδιά: δεκτική μουσικοθεραπεία,ψυχοθεραπεία, συμβολισμός

Η Ευαγγελία Παπανικολάου σπούδασε μουσικήστο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών, Μουσικοθεραπεία(ΜΑ) και Νευροεπιστήμες & Ανοσολογία στοΠανεπιστήμιο του Roehampton (Surrey, UK) καιέχει εκπαιδευθεί στη μέθοδο Guided Imagery andMusic (GIM). Έχει εργαστεί στο Λονδίνο και στηνΑθήνα στους χώρους της νευρολογίας καιδιαταραχών λόγου, ψυχιατρικής, ειδικής αγωγήςκαι συναισθηματικών δυσκολιών. Διεξάγειεργαστήρια και σεμινάρια μουσικοθεραπείας, είναιεξωτερική συνεργάτης στο Εθνικό ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιο, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στηΜονάδα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής (Β’Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών).Μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικούApproaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική και Ιδρυτική Πρόεδρος τουΕλληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων ΕπαγγελματιώνΜουσικοθεραπευτών (2004-2010).


ΕισαγωγήΥπάρχουν αρκετοί ορισμοί για τημουσικοθεραπεία. Εδώ παρατίθεται ένας αρκετάπεριεκτικός και εμπεριστατωμένος ορισμός, όπωςπροκύπτει από ένα συνδυασμό διαφορετικώνδιατυπώσεων και απόψεων πάνω στο κλινικό αυτόαντικείμενο:

Με τη λέξη Μουσικοθεραπεία γενικότερα,εννοούμε την κλινική και εμπειρικάτεκμηριωμένη χρήση της μουσικής απόειδικευμένο θεραπευτή, ο οποίος μεεπιστημονικές μεθόδους αξιοποιεί τιςσυναισθηματικές, επικοινωνιακές καιεκφραστικές ιδιότητες της μουσικής γιαθεραπευτικούς σκοπούς. Αποβλέπει στη χρήσητων ήχων και της μουσικής στα πλαίσια μιαςθεραπευτικής σχέσης, αποσκοπώντας στην

επαναφορά, διατήρηση και προαγωγή τηςψυχικής, σωματικής και πνευματικής υγείας.

Υπάρχουν πολλά είδη μουσικοθεραπείας, άλλαενεργητικής που στηρίζονται στο ενεργό παίξιμοτης μουσικής με αυτοσχεδιαστικό τρόπο (active-clinical improvisation), και άλλα δεκτικής μορφήςπου στηρίζονται στη μουσική ακρόαση (receptive).Κατά το παγκόσμιο συνέδριο μουσικοθεραπείαςτης Washington 1999 (Aigen, Grocke, et al. 1999),η μουσικοθεραπεία Guided Imagery and Music(GIM) αναγνωρίστηκε ως μία μορφή δεκτικήςμουσικοθεραπείας και μία από τις πέντεεπικρατέστερες και πιο αναγνωρισμένεςπροσεγγίσεις παγκοσμίως (Wigram, Pedersen &Bonde 2002). Σκοπός του άρθρου είναι να γίνει μίαπεριεκτική παρουσίαση του GIM, με αναφορέςστην ιστορική του εξέλιξη στη φιλοσοφία και στιςπρακτικές του εφαρμογές, ώστε να γίνει κατανοητό



ISSN: 1791-9622 31

πώς μπορεί να προσφέρει θεραπευτικά σε διάφορακλινικά πλαίσια.

Ορισμός και ιστορική αναδρομήΟ Jung έχει μιλήσει για τις μουσικές ιδιότητες πουαποτελούν θεμελιώδεις λίθους του GIMυποστηρίζοντας ότι η μουσική μπορεί να αγγίξει τοβαθύτερο αρχέτυπο υλικό που σπάνια μπορούμε νααγγίξουμε με τη λεκτική αναλυτική διεργασία.Επίσης, έλεγε ότι η μουσική εκφράζει με ήχουςαυτό που οι φαντασιώσεις και τα οράματαεκφράζουν με οπτικές εικόνες (Jung, στο Jensen1982). Έτσι ακριβώς, το GIM είναι ένα είδοςβιωματικής, μουσικά υποβοηθούμενηςψυχοθεραπείας, η οποία στηρίζεται στηδραστηριοποίηση των ψυχικών μηχανισμών καιστη συμβολική αναβίωση εμπειριών καισυναισθημάτων που επιτυγχάνεται μέσω τηςμουσικής. Αφορά στην ακρόαση ειδικάσχεδιασμένων μουσικών προγραμμάτων, κατά τηδιάρκεια της οποίας ο θεραπευόμενος αφηγείταιοτιδήποτε του φέρνει αυθόρμητα η μουσική στονου (εικόνες, αναμνήσεις, σωματικές αισθήσεις,σκέψεις, κλπ). Η μουσική ανακινεί τον άνθρωποψυχικά και σωματικά μέσω των νοητικών εικόνων(imagery) ενώ το υλικό αυτό καταγράφεται από τοθεραπευτή και στο τέλος της μουσικής ακρόασηςγίνεται αντικείμενο συζήτησης, εμβάθυνσης καισυνειδητοποίησης εσωτερικών αναγκών. Σκοπόςείναι να δουλευτεί εις βάθος οποιαδήποτεαντίδραση στη μουσική, ενώ η επεξεργασίαπροκύπτει από τη σύνδεση του λόγου (του βασικούμέσου συνειδητότητας) και του γνωσιακού μέρουςτου εαυτού μας με τις ασυνείδητες πλευρές πουεκδηλώνονται μέσω του συμβολισμού τηςμουσικής εμπειρίας. Ενίοτε, δεδομένου ότι η μίαμορφή τέχνης εγείρει την άλλη, η επεξεργασία τουυλικού πέρα από τη λεκτική μορφή, μπορεί ναμετουσιωθεί μέσω άλλων εικαστικών μέσων(Korlin 2005), μεταβαίνοντας από τον κόσμο τηςμουσικής στον πιο απτό κόσμο ζωγραφικής,εικαστικών, κίνησης, ποιητικού ή πεζού λόγου,ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ανάγκεςτου/των θεραπευόμενου/-ών.

H μέθοδος Guided Imagery and Music (GIM)γεννήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 στοΕρευνητικό Κέντρο του Νοσοκομείου τουMaryland των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, σταπλαίσια ερευνητικής εργασίας με επικεφαλής τονψυχίατρο Stanislav Grof. Η έρευνα αφορούσε στιςεπιδράσεις της παραισθησιογόνου ουσίας LSD σεδιάφορες ομάδες ασθενών με σκοπό να τουςβοηθήσουν να χαλαρώσουν τις συνειδητές άμυνεςτου εαυτού τους και να γίνουν έτσι πιο αποδοτικοίστη θεραπεία τους (Bonny & Pahnke 1972). ΗHelen Bonny - η οποία συμμετείχε στην ομάδα ωςμουσικοθεραπεύτρια και μέλος του ερευνητικούπροσωπικού - παρατήρησε ότι η μουσική μπορούσε

να επιφέρει παρόμοια αποτελέσματα με το LSD. Ημουσική δηλαδή, μπορούσε να βοηθήσει τουςασθενείς να χαλαρώσουν προκαλώντας νοητικέςεικόνες που πηγάζουν από το ασυνείδητο,βελτιώνοντας έτσι την ψυχική τους υγεία χωρίς τιςπαρενέργειες των χημικών ουσιών. Βάσει αυτώντων παρατηρήσεων άρχισαν μελέτες πάνω στηχρήση της μουσικής και τις εφαρμογές της μεθόδουσε διαφορετικές κλινικές περιπτώσεις μετροποποιημένα μοντέλα κατά περίπτωση (Bonny2002).

H μέθοδος GIM αρχικά αναπτύχθηκεδανειζόμενη θεωρητικά και τεχνικά στοιχεία απόδιάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις(Goldberg 1995) όπως η τεχνική των ελεύθερωνσυνειρμών (Free Association) του Freud, το τεστΛεκτικού Συνειρμού (Word Association test) και ηΕνεργητική Φαντασία (Active Imagination) τουJung, η Ψυχοσύνθεση του Assagioli, οι τεχνικέςΟνειροπόλησης (Daydream techniques) τουDesoille, και η Αυτογενής Χαλάρωση (Autogenictraining) του Schultz. Πρωτίστως όμως, αποτελείμία εξέλιξη του Kαταθυμικού Bιώματος Eικόνων(Guided Affective Imagery) του Leuner με βασικήειδοποιό διαφορά την επιπρόσθετη χρήση τηςμουσικής καθώς και τη μη-κατευθυνόμενηπροσέγγιση από την πλευρά του θεραπευτή εφόσονεδώ η καθοδήγηση (guiding) γίνεται από τημουσική. Η Bonny αρχικά ανέπτυξε τη μέθοδομέσα στα πλαίσια των αρχών της ανθρωπιστικήςψυχοθεραπείας ενώ την εμπλούτισε και με τηχρήση των ‘mandalas’ ως μέσο απεικόνισης τηςμουσικής εμπειρίας, δηλαδή, με ζωγραφιές μέσα σεκύκλο οι οποίες σύμφωνα με τον Jung,συμβολίζουν τον «εαυτό», το κέντρο τηςπροσωπικότητας και μπορεί να αποτελέσουναναπαράσταση του υποσυνείδητου ενός ατόμου(Fincher 1991). Όμως σήμερα, o κάθε θεραπευτήςπροσαρμόζει και εντάσσει το GIM ως επιπρόσθετητεχνική στη θεραπευτική προσέγγιση πουακολουθεί, είτε είναι ψυχοδυναμικής κατεύθυνσης,ανθρωπιστικής, συνθετικής, ή οποιασδήποτε άλλης.

Ιδιότητες της μουσικής αξιοποιήσιμες στο GIMΗ Bonny εστίασε στη συμβολική γλώσσα τηςμουσικής και στις υποσυνείδητες ερμηνείες της,παρομοιάζοντας τον ανθρώπινο νου μεουρανοξύστη με πολλά πατώματα. Σε αυτόν τονουρανοξύστη, υπάρχουν ψηλότερα επίπεδασυνειδητότητας, εκεί που κείτονται τα βασίλεια τηςδημιουργικότητας, των αναμνήσεων, των ονείρων,και των βαθιών υπερβατικών εμπειριών (Bonny &Savary 1973).

Η μέθοδος σχεδιάστηκε για να διευκολύνει τηνπρόσβαση σε αυτά τα ψηλότερα επίπεδα τουανθρώπινου νου, αξιοποιώντας την ιδιότητα τηςμουσικής να αποτελεί γέφυρα μεταξύ τουσυναισθήματος, της σκέψης και της διάθεσής μας -



ISSN: 1791-9622 32

και είναι ακριβώς αυτή η ποιότητά της που τηνκάνει τόσο χρήσιμη ως ψυχοθεραπευτικό εργαλείο.Και αυτό, διότι η μουσική δραστηριοποιεί τουςμηχανισμούς της συμβολικής σκέψης καιέκφρασης, προσφέροντας, μία μορφή επικοινωνίαςεμπλουτισμένη με σύμβολα και μεταφορικάνοήματα κατά την οποία ενεργοποιούνται πολύπερισσότερα εγκεφαλικά κέντρα από ό,τι σεοποιαδήποτε άλλη μορφή επικοινωνίας (Wilkinson2006). Η μουσική είναι μία σημαντική φόρμα, καιη σημασία της είναι αυτή ενός συμβόλου, ενόςπολύ ευκρινούς, αισθητηριακού αντικείμενου, τοοποίο με τη δυναμική δομή του εκφράζει εκείνεςτις ζωτικές εμπειρίες που δε μπορούν ναεκφραστούν με το λόγο. Η σημασία του συμβόλουείναι «ανοιχτή». Μας δίνει περισσότερο μίασυναισθηματική επιλογή παρά μία συγκεκριμένηαίσθηση. Η μουσική δε μας καθηλώνει σε μίασυγκεκριμένη εμπειρία, αλλά μας δίνει την επιλογήνα βιώσουμε, να θυμηθούμε, να αισθανθούμε, καινα αντιληφθούμε με το δικό μας ξεχωριστό τρόπο(Παπανικολάου 2008).

Η μουσική επίσης δεν έχει ένα καθολικό νόημα:είναι μία διφορούμενη, αφηρημένη δομή έκφρασης,που μεταφράζεται διαφορετικά από τον καθέναμας. Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές καταγραφέςστα ακούσματά τους και συνεπώς, διαφορετικήαντίδραση στη μουσική. Άρα λοιπόν, η μουσικήδεν εγείρει συγκεκριμένα συναισθήματα:δημιουργεί μία συγκεκριμένη διάθεση, στην οποία,ο κάθε άνθρωπος ανταποκρίνεται σε διαφορετικόσυναισθηματικό επίπεδο (Wigram, Pedersen &Bonde 2002).

Τέλος, τα χαρακτηριστικά της μουσικής τηνκάνουν πολυδιάστατη. Η αρμονία, η κίνηση τηςμελωδίας, ο ρυθμός, το ηχόχρωμα, οι δυναμικέςπου αναπτύσσονται μεταξύ των οργάνων, ηένταση, αλλά και τα πολιτισμικά σύμβολα ή τασυλλογικά αρχέτυπα χαρακτηριστικά πουδιακρίνουν κάποια είδη μουσικής - και κυρίως τηνκλασσική μουσική - μας οδηγούν από τη μίαδιάσταση στην άλλη, πολλές φορές και σε πολλέςδιαστάσεις ταυτόχρονα (Bonde 1997· Juslin &Sloboda 2001· Μaack 2007). Αυτό σημαίνει ότιόλοι μπορούμε να βρούμε τη θέση μας μέσα στημουσική στο επίπεδο που μας αντιπροσωπεύει,δηλαδή να αντιδρούμε άλλοτε συναισθηματικά,άλλοτε σωματικά, αισθητηριακά, διανοητικά,πνευματικά, ή συνδυαστικά.

GIM και ψυχολογική ανάπτυξηΌλοι οι άνθρωποι έχουν μία εξελίξιμη πλευρά καιη μουσική εστιάζει στο να αναδείξει και ναενισχύσει αυτό ακριβώς το υγιές και δημιουργικόκομμάτι του εαυτού μας, ανεξάρτητα απόοποιαδήποτε ψυχική ή σωματική αναπηρία.Απελευθερώνοντας το δυναμικό μας,δημιουργούνται θετικές εμπειρίες που μπορούν να

αλλάξουν τις προσωπικές μας ποιότητες,βελτιώνοντας την αίσθηση της «ταυτότητας», όπωςκαι ενισχύοντας τις ψυχοκοινωνικές δεξιότητες καικατ’ επέκταση την ποιότητα των διαπροσωπικώνμας σχέσεων.

Παρακάτω διερευνώνται τρόποι με τους οποίουςη μουσική στο GIM υποστηρίζει την ψυχολογικήανάπτυξη του θεραπευόμενου, προάγοντας τηνσυγκινησιακή και γνωσιακή εκφραστικότητα καιχρησιμοποιώντας τη μουσική ως εργαλείοενδυνάμωσης του Εγώ1. Έτσι, ανάλογα με τοκλινικό προφίλ των εκάστοτε θεραπευόμενων, ημουσική είναι σχεδιασμένη με τρόπο ώστε ηπρόσβαση στο ασυνείδητο να είναι είτε δυναμικήκαι μακρά είτε σύντομη και δομημένη. Γιαπαράδειγμα, σε ασθενείς με λιγότερο ισχυρό Εγώτα μουσικά αποσπάσματα είναι σύντομηςδιάρκειας, χωρίς δυναμικές διακυμάνσεις καιφορτίσεις (Paik-Maier 2010). Σε κάθε περίπτωση, οστόχος είναι να λειτουργεί η μουσική ως ασφαλέςέδαφος για αυτοέκφραση.

Εν συνεχεία, όπως προαναφέρθηκε, η μουσικήδίνει κίνητρο για συμβολική και μεταφορική σκέψηκαι έκφραση, ανοίγοντας νέους δρόμουςεπικοινωνίας και προσφέροντας μία εμπλουτισμένημορφή διαλόγου μέσω αυτής της δημιουργικήςδιαδικασίας. Αυτό είναι ανεκτίμητο εργαλείοιδιαίτερα για όσους τους είναι δύσκολο νααναγνωρίσουν ή να εκφράσουν τον εσωτερικό τουςκόσμο με λόγια. Στο GIM, όπως και σε κάθε άλλημουσικοθεραπευτική προσέγγιση, ό,τι δε μπορεί ναεκφραστεί με λόγια, μπορεί να εκφραστεί μέσω τηςμουσικής. Επίσης, εφόσον η μουσική εγείρει τηνκίνηση και την κατεύθυνση των νοητικών εικόνων,σημαίνει ότι σε ένα βαθμό μπορούμε και νακατευθύνουμε τη θεραπεία προς προβληματικέςπεριοχές. Επιπλέον, υποκινώντας συναισθηματικήδιάθεση, η μουσική λειτουργεί ως καταλύτηςανάμεσα στην ένταση και την αποφόρτιση τωνεσωτερικών συγκρούσεων.

Παράλληλα, η μουσική παρέχει ένα πλαίσιο(container) μέσα στο οποίο μπορούμε νακαθρεφτίσουμε - να προβάλλουμε συναισθήματαπάνω στη μουσική, όπως για παράδειγμα, ναχαρακτηρίζεται η μουσική βίαιη ή καταθλιπτική,παρά να γίνεται παραδεκτό ότι αυτές οισυναισθηματικές ποιότητες ανήκουν σε εμάς καιβρίσκονται μέσα μας. Έτσι, προβάλλοντας τέτοιουείδους συναισθήματα πάνω στη μουσική,απελευθερώνουμε την εσωτερική έντασηπροερχόμενη από καταπιεσμένα ίσως

1 Κατά την ψυχαναλυτική προσέγγιση, τo Εγώ αντιπροσωπεύειτο λογικό, το οποίο αναπτύσσεται και καλλιεργείται με τηνεπίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας. Καταφέρνει ναχαλιναγωγεί τις ενστικτώδεις ορμές του ατόμου, έτσι ώστεαυτές να μην απελευθερώνονται με καταστρεπτικές συνέπειες.Το Εγώ είναι ένας διάμεσος ανάμεσα στον εσωτερικό μαςκόσμο και τον εξωτερικό.



ISSN: 1791-9622 33

συναισθήματα τα οποία δυσκολευόμαστε νααναγνωρίσουμε και αντίστοιχες φορτίσεις πουδυσκολευόμαστε να βιώσουμε (Goldberg 1994).

Τέλος, η μουσική λειτουργεί ως μεταβατικόαντικείμενο (δηλαδή, ως μία ενδιάμεσηαναπτυξιακή φάση μεταξύ της ψυχικής καιεξωτερικής πραγματικότητας) επιτρέποντας τηναποτελεσματικότερη διαχείριση του άγχους, κάτισημαντικό ειδικότερα σε ομάδες ασθενών μειδιαίτερη ευαισθησία σε στρεσογόνους παράγοντες(Goldberg 1995).

GIM και ψυχανάλυση

Το GIM είναι μία τεχνική ευέλικτη, η οποία αφήνειστην ευχέρεια του θεραπευτή τη χρήση τηςμεθόδου ως συμπληρωματικό και υποστηρικτικόθεραπευτικό «εργαλείο» στην κλινική του άσκηση,επιδεχόμενη προσαρμογές ανάλογα με το γνωστικόυπόβαθρο και τη σχολή ψυχοθεραπείας που αυτόςακολουθεί. Δεν αποτελεί μέθοδο ψυχανάλυσης,αντλεί όμως ψυχοδυναμικό υλικό, εστιάζοντας στο«εδώ και τώρα». Έτσι λοιπόν, λόγω της φύσης καιτου σχεδιασμού του, το GIM είναι πολύ κοντά μετην ψυχοδυναμική/ψυχαναλυτική σκέψη, όπωςπαρατηρεί ο Σουηδός ψυχίατρος και ψυχαναλυτήςBiorn Wrangsjo σε σχετικό του άρθρο (Wrangsjo1994) αναφορικά με τις ομοιότητες/διαφορές τουGIM με την ψυχανάλυση:

Και στις δύο περιπτώσεις είμαστε στο«ντιβάνι». Δουλεύουμε με τεχνικές ελεύθερουσυνειρμού και με γνωστές ψυχαναλυτικές έννοιεςόπως η μεταβίβαση και η αντιμεταβίβαση, οιάμυνες, οι αντιστάσεις, οι μεταθέσεις. Δίνεταιβαρύτητα στο ρόλο του ασυνείδητου και στηνονειρική διεργασία, ενώ υπάρχει αξιολόγηση τηςθεραπευτικής πορείας.

Το διαφορετικό στο GIM είναι ότιεπιπροσθέτως έχουμε τη χρήση της μουσικής, μεαποτέλεσμα την ανάπτυξη και ανάλυσημεταβίβασης, αντιστάσεων, και άλλων δυναμικώνκαι προς τη μουσική, δημιουργώντας μία«τριγωνική» σχέση μεταξύ θεραπευτή-θεραπευόμενου και μουσικής. Λόγω της μουσικήςπαρέμβασης, το εύρος των εμπειριών το οποίοδιαχειρίζεται το GIM μπορεί να είναι μεγαλύτεροκαι ως επακόλουθο, η αντιμετώπιση τωνσυγκρούσεων αλλά και των θετικών εμπειριώνενδέχεται να είναι επίσης δυναμικότερη. Επίσης,ένα τελευταίο στοιχείο είναι η βαρύτητα στο ρόλοτου ασυνείδητου στη θεραπευτική διαδικασία: τοGIM εγείρει νοητικές εικόνες συμβολικούχαρακτήρα με τρόπο που προσομοιάζει με τηνονειρική διεργασία, εμπλουτίζοντας έτσι δυναμικάτο αναλυτικό υλικό της εκάστοτε κλινικήςπερίπτωσης.

Ευρύτερες εφαρμογές του GIM σε ιατρικά καιπαιδαγωγικά πλαίσιαΚαταρχήν, όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω, ημέθοδος GIM έχει εφαρμοστεί και προσφέρει σεμεγάλο βαθμό σε ψυχιατρικά πλαίσια, τόσο ωςατομική θεραπεία όσο και σε ομαδικές εφαρμογές,προσαρμοσμένες στα πλαίσια του ευρύτερουθεραπευτικού προγράμματος, περιλαμβάνονταςκλινικό έργο στα πεδία των διαταραχών τουσυναισθήματος και των ψυχωσικών διαταραχών,(Goldberg 1994· Korlin & Wrangsjo 2002· Moe2002) σε διαταραχές προσωπικότητας (Picket &Sonner 1993), διατροφικές διαταραχές (Pickett1991), όπως και σε διαταραχές μετατραυματικούστρες (Blake & Bishop 1994· Korlin 2005· Maack2006).

Σε αμιγώς ιατρικά πλαίσια όπως για παράδειγμαστην ογκολογία, παιδιατρική, καρδιολογία,γυναικολογία, χειρουργική, χρόνια νοσήματα, καιαποκατάσταση, η μουσικοθεραπεία GIMεφαρμόζεται περισσότερο σε υποστηρικτικό παράσε ψυχοδυναμικό επίπεδο (Paik-Maier 2010).Συνήθως, οι εφαρμογές είναι απλοποιημένες ωςπρος τη δομή, τη διάρκεια και το ύφος τηςμουσικής, ώστε να παρέχουν στήριξη στηναντιμετώπιση των ψυχολογικών συνεπειών μίαςασθένειας, που συχνά σχετίζονται με φοβίες ήυπαρξιακές ανησυχίες, να βοηθούν στηνπροετοιμασία για τη θεραπευτική αγωγή, τιςχειρουργικές επεμβάσεις ή ακόμα και τηνεπιθανάτια προετοιμασία και να προάγουν τηχαλάρωση όπου αυτό είναι απαραίτητο (Bonde2005· Burns 2001· Cadrin 2005· Jacobi 1999· Marr1999· Serra 2007· Short 1993, 2002). Παράλληλα,το GIM εστιάζει στην αντιμετώπιση της απώλειαςαυτονομίας και ελέγχου. Προσφέρει επιβεβαίωσηκαι σταθερότητα ταυτότητας στον ασθενήπροσπαθώντας να τονώσει την αυτοπεποίθηση, τηναυτοκυριαρχία και τις δεξιότητές του συνδέοντάςτον με τις εσωτερικές του πηγές, καιενδυναμώνοντας την πίστη και την ελπίδα του γιαμια καλύτερη ζωή (Bruscia 1991· Clark 1999)Τέλος, βοηθά στη διατήρηση καλής τροφοδοτικήςσχέσης με το οικογενειακό περιβάλλον τόσο γιατον ασθενή όσο και για την οικογένειά του, καιμπορεί να συμπεριλάβει μέλη αυτής, καθώς συχνάχρειάζονται υποστήριξη στη διαχείριση των δικώντους συναισθημάτων σε συνάρτηση με τηνκατάσταση της υγείας του ασθενή αλλά και με τιςσυνέπειες αυτής στη δική τους ζωή.

Όμως, η μουσική εκτός από το ψυχολογικό,επιδρά και σε σωματικό επίπεδο, καθώς – σύμφωναμε τις αρχές της ψυχονευροανολοσογίας(psychoneuroimmunology) - έχει ένα ρόλο θετικήςεπίδρασης στο ανοσοποιητικό μας σύστημαεπηρεάζοντας όλες εκείνες τις αλυσιδωτέςλειτουργίες που το ρυθμίζουν (Bonde 2005· Burns2001· Taylor 1997). Πέρα από τις ψυχοδυναμικές



ISSN: 1791-9622 34

ερμηνείες, η δύναμη της μουσικής αναδεικνύεταικαι μέσα από τη σύγχρονη βιοχημική έρευνα ηοποία αποδεικνύει ότι η μουσική μπορεί ναενισχύσει το ανοσοβιολογικό μας σύστημα μέσααπό τεκμηριωμένες μετρήσεις των θετικώνεπιδράσεών της στο σώμα μας, όπως στουςκαρδιακούς παλμούς, τα επίπεδα ορμονών, ή τηνεγκεφαλική δραστηριότητα (Dileo-Maranto 1993·Erdonmez 1993· Taylor 1997· Wigram, Pedersen &Bonde 2002).

Για παράδειγμα, είναι αποδεδειγμένο ότι ημουσική χαλαρώνει, ή δημιουργεί ευφορία, διότιεπηρεάζει την παραγωγή ενδορφινών ή, επηρεάζειτo άγχος επειδή συμβάλλει στην αυξομείωση τωνεπιπέδων της κορτιζόλης (Burns 2001· McKinneyet al. 1995). Τα επιστημονικά πορίσματα τωνερευνών δίνουν κίνητρο για τη χρήση της μουσικήςόχι μόνο στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής καιστον ψυχισμό μας, αλλά και για τη χρησιμοποίησήτης παράλληλα με ιατρικές ή φαρμακολογικέςπαρεμβάσεις όπως και ως πρωταρχική παρέμβασηγια την αντιμετώπιση του πόνου και των καθαράκλινικών συμπτωμάτων μίας ασθένειας, θέτονταςέτσι τις βάσεις των αρχών της Μουσικής στηνΙατρική (Music Medicine), δηλαδή, της χρήσης τηςμουσικής στην ιατρική (McKinney et al. 1997·Pratt & Grocke 1999). Δεν είναι τυχαίο, ότι πέρααπό την αμιγώς ψυχοδυναμική μελέτη, η σύγχρονημουσικοθεραπευτική έρευνα επεκτείνεται προς νέεςκατευθύνσεις: μελέτες αυστηρά δομημένες απόπλευρά μεθοδολογίας που αφορούν την εφαρμογήτης μουσικοθεραπείας GIM σε ιατρικά πλαίσια,δηλαδή έρευνες βασισμένες σε κλινική τεκμηρίωση(evidence-based practice), κάτι που θεωρείταιαναγκαίο πλέον δεδομένο και στο χώρο τηςμουσικοθεραπείας, όχι μόνο μέσα σε ιατρικάπλαίσια, αλλά στις περισσότερες εφαρμογές της.(Bonde 2005· Burns 2001· Korlin, 2005· Mckinneyet al 1995, 1997· Schou 2008).

Το GIM στην ΕλλάδαΗ μουσικοθεραπεία GIM είναι η μοναδικήπαγκοσμίως αναγνωρισμένη προσέγγιση δεκτικήςμουσικοθεραπείας που εφαρμόζεται σήμερα στηνΕλλάδα. Έχει εφαρμοστεί το 2005 ως ομαδικήθεραπεία στο Ψυχιατρικό Τμήμα τουΣισμανόγλειου Νοσοκομείου και το 2007-2008 στοΣυμβουλευτικό Κέντρο ΚοινωνικήςΑποκατάστασης Ψυχικά Ασθενών «Ανέλιξη», ενώασκείται ιδιωτικά ως ψυχοθεραπεία σε ατομικές ήομαδικές συνεδρίες για ενήλικες μεσυναισθηματικές ή ψυχοσωματικές διαταραχέςκαθώς και για εφήβους με συναισθηματικάπροβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς. Επίσης,από το 2005, διάφορα κέντρα και φορείς ψυχικήςκαι σωματικής υγείας διοργανώνουν βιωματικάεργαστήρια ή κύκλους συνεδριών με θεραπευτικό ήεπιμορφωτικό χαρακτήρα.

Η μουσικοθεραπεία δεκτικής μορφής GIM είναιμία προσέγγιση με πρόσφορο έδαφος εφαρμογής σεδιάφορα κλινικά πλαίσια, είτε ως αυθύπαρκτημορφή θεραπείας, είτε σε συνδυασμό με άλλεςθεραπευτικές παρεμβάσεις με πολύ καλάπρογνωστικά όσον αφορά το αποτέλεσμα.Προσπάθειες διεύρυνσης της εφαρμογής τηςμεθόδου στην Ελλάδα ανάλογες με τις εφαρμογέςτης στο εξωτερικό, περιλαμβάνουν χρήση τηςμεθόδου σε ασθενείς με καρκίνο, πάσχοντες απόνευρολογικές παθήσεις και καρδιολογικάπροβλήματα, γυναίκες στο στάδιο της εγκυμοσύνης(αλλά και στη γυναικολογία γενικότερα), όπως καιδουλειά με παιδιά και εφήβους ψυχοπαιδαγωγικούχαρακτήρα (Παπανικολάου 2005).

Τέλος, η εγκυρότητα του θεραπευτή είναιουσιαστικό κριτήριο για την άρτια άσκηση τηςμεθόδου. Οι θεραπευτές GIM, πέραν τηςπροηγούμενης θεραπευτικής εμπειρίας και τωνβασικών σπουδών τους, έχουν συμπληρώσειαναγνωρισμένο πρόγραμμα μετεκπαίδευσης στημέθοδο GIM. Η εκπαίδευση απαιτεί τουλάχιστοντρία χρόνια εξειδίκευσης σε πρόγραμμααναγνωρισμένο από το Association of Music andImagery των ΗΠΑ, ενώ στο άμεσο μέλλονπροβλέπεται και η οργάνωση αναγνωρισμένωνπρογραμμάτων από αντίστοιχους νεοσυσταθέντεςευρωπαϊκούς οργανισμούς. Πλέον και στηνΕλλάδα, είναι ορατές οι πρώτες σκέψεις γιαδιοργάνωση προγράμματος μετεκπαίδευσης στησυγκεκριμένη προσέγγιση από έγκριτουςπανεπιστημιακούς καθηγητές του ευρωπαϊκούχώρου, σε συνεργασία με αναγνωρισμένα ιδιωτικάθεραπευτικά και εκπαιδευτικά κέντρα. Αντίστοιχαμε τα παγκόσμια πρότυπα, το πρόγραμμαεξειδίκευσης και στην Ελλάδα, θα απευθύνεται σεεπαγγελματίες ψυχικής υγείας και συναφώνανθρωπιστικών επαγγελμάτων και επιστημών ή σεμουσικοθεραπευτές, οι οποίοι προσδοκούν ναεντάξουν τη μέθοδο ως επιπλέον εργαλείο στηνήδη υπάρχουσα κλινική τους πράξη.


Aigen, K., Grocke, D.E., et al. (1999). Fiveinternational models of music therapy: Panel onqualitative research. Panel held at the 9th WorldCongress of Music Therapy “Music Therapy: AGlobal Mosaic: Many voices, One song”,November 1999, Washington, DC, USA.

Blake, R. L. & Bishop, S.R. (1994). The Bonnymethod of Guided Imagery and Music in thetreatment of post-traumatic stress disorder(PTSD) with adults in the psychiatric setting.Music Therapy Perspectives (Special Issue:Psychiatric Music Therapy), 12(2), 125-129.



ISSN: 1791-9622 35

Bonde, L.O. (1997). Music analysis and imagepotentials in classical music. Nordic Journal ofMusic Therapy, 6(2), 121-128.

Bonde, L.O. (2005). Guided Imagery and Musicwith cancer survivors. A psychological studywith focus on the Influence of BMGIM on Moodand Quality of Life. PhD thesis, AalborgUniversity, Denmark. Ανακτήθηκε από:www.music.aau.dk/research/musikterapi/gim-resourse-center/index.htm

Bonny, H. & Pahnke, W.N. (1972). The use ofmusic in psychedelic (LSD) psychotherapy.Journal of Music Therapy, 9(3), 64-87.

Bonny, H. (Edited by L. Summer) (2002). MusicConsciousness: The Evolution of GuidedImagery and Music. Gilsum, NH: Barcelona.

Bonny, H., & Savary, L. (1973). Music and YourMind. New York: Barrytown Station Hill Press.

Burns, D.S. (2001). The effects of the BonnyMethod of Guided Imagery and Music on themood and life quality of cancer patients. Journalof Music Therapy, 38(1), 51-65.

Bruscia, K. (1991). Embracing Life with AIDS:Psychotherapy through Guided Imagery andMusic. In K. Bruscia (Ed.) Case Studies inMusic Therapy (pp. 581-602). Gilsum, NH:Barcelona.

Cadrin, L. (2005). Dying well: The Bonny methodof Guided Imagery and Music at end of life.Journal of the Association for Music andImagery, 10, 1-30.

Clark, M. (1999). The Bonny Method and spiritualdevelopment. Journal of the Association forMusic and Imagery, 6, 55-62.

Dileo-Maranto, C.D. (1993). Applications of Musicin Medicine. In M. Heal & T. Wigram (Eds.)Music Therapy in Health and Education(pp.153-174). London: Jessica Kingsley.

Erdonmez, D. (1993). Music: A Mega Vitamin forthe Brain. In M. Heal & T. Wigram (Eds.) MusicTherapy in Health and Education (pp. 112-125).London: Jessica Kingsley.

Fincher, S.F. (1991). Creating Mandalas: ForInsight, Healing, and Self-Expression. Boston:Shambhala.

Goldberg, F. (1994). The Bonny Method of GuidedImagery and Music (GIM) as individual andgroup treatment in a short-term acute psychiatrichospital. Journal of the Association for Musicand Imagery, 3, 15-28.

Goldberg, F. (1995). The Bonny Method of GuidedImagery and Music. In T. Wigram, B. Saperston

& R. West (Eds.) The Art and Science of MusicTherapy: A Handbook (pp. 112-128).Netherlands: Harwood Academic Publishers.

Jacobi, E.M. (1999). The efficacy of GuidedImagery and Music in the treatment ofRheumatoid Arthritis. 9th World Congress ofMusic Therapy, Washington, D.C.

Jensen, G. (1982). C.G. Jung and Tony Wolf. SanFrancisco, CA: The Analytical Club.

Juslin, P.N. & Sloboda, J.A. (Eds.) (2001). Musicand Emotion: Theory and Research. Oxford:Oxford University Press.

Korlin, D. & Wrangsjo, B. (2002). Treatmenteffects of Guided Imagery and Music. NordicJournal of Music Therapy, 11(2), 3-12.

Korlin, D. (2005). Creative arts therapies inpsychiatric treatment: A clinical application ofthe Guided Imagery and Music method andcreative arts groups. PhD Thesis, KarolinskaInstituten, Dept. of Clinical Neuroscience(Psychiatry section), Stockholm.

Maack, C. (2006). The Bonny method of GuidedImagery and Music and its adaptations inpsychotherapy for patients with complexposttraumatic stress disorder. AustralasianMusic & Imagery Conference, New Zealand.Ανακτήθηκε από:http://old.musikterapi.aau.dk/forskerskolen_2006/carola-maack.pdf

Maack, C. (2007). Cultural Aspects of the BonnyMethod of Guided Imagery and Music(BMGIM). In I. Frohne-Hagemann (Ed.)Receptive Music Therapy: Theory and Practice(pp. 129-144). Reichert Verlag Wiesbaden:Zeitpunkt Music.

Marr, J. (1999). GIM at the end of life: Case studiesin palliative care. Journal of the Association forMusic and Imagery, 6, 37-54.

McKinney, C.H., Antoni, M.H., Kumar, A. &Kumar, M. (1995). Effects of Guided Imageryand Music on depression and beta-endorphinlevels in healthy adults: A pilot project. Journalof the Association of Music and Imagery, 4, 67-78.

McKinney C.H, Antoni, Μ.Η., Kumar, Μ., Tims,F.C. & McCabe, P.M. (1997). Effects of guidedimagery and music (GIM) therapy on mood andcortisol in healthy adults. Health Psychology,16(4), 390-400.

Moe, T. (2002). Restitutional factors in receptivegroup music therapy inspired by GIM. NordicJournal of Music Therapy, 11(2), 152-166.



ISSN: 1791-9622 36

Paik-Maier, S. (2010). Supportive music andimagery method. Voices: A World Forum forMusic Therapy, 10(3). Ανακτήθηκε απόhttps://normt.uib.no/index.php/voices/article/view/453/421

Παπανικολάου, Ε. (2005). Η μέθοδος GIM ωςθεραπευτική προσέγγιση σε παιδιά και εφήβους.Μουσικοπαιδαγωγικά, 2, 63-72.

Παπανικολάου, Ε. (2008). Δεκτικήμουσικοθεραπεία και μέθοδος GIM ωςψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Παρουσίαση στο13ο Διεθνές Συνέδριο Ε.Ψ.Ψ.Ε.Π., 7 Μαΐου,2008, Αθήνα.

Pickett, E. (1991) Guided Imagery and Music witha Dually Diagnosed Woman Having MultipleAddictions. In K. Bruscia (Ed.) Case Studies inMusic Therapy (pp. 497-528). Gilsum, NH:Barcelona.

Pickett, E. & Sonnen, C. (1993). Guided Imageryand Music: A Music Therapy Approach toMultiple Personality Disorder. In E.S. Kluft(Ed.) Experiential and Functional Therapies inthe Treatment of Multiple Personality Disorder(Chapter 4). Springfield, IL: Charles Thomas.

Pratt, R.R. & Grocke, D.E. (Eds.) (1999). MusicMedicine 3: Music Medicine and Music Therapyexpanding horizons. Proceedings of the VIIInternational Music Medicine Symposium & the24th Annual Conference of the Australian MusicTherapy Association, University of Melbourne,Faculty of Music, Australia.

Serra, M. (2007). Effect of an intervention based onGuided Imagery and Music in quality of life,anxiety and depression and haematologicalparameters in women affected by breast cancerwith adjuvant chemotherapy. Paper presented atthe 7th European Music Therapy Conference“Dialogues in Music Therapy”, 15-19 August2007, Eindhoven, Netherlands.

Schou, K. (2008). A randomised control trial (RCT)of the effect of Guided Relaxation with Music,on anxiety, pain, mood, satisfaction withhospital stay and on length of hospitalisation incardiac valve surgery patients, PhD thesis,Aaborg University, Denmark. Ανακτήθηκε από:www.music.aau.dk/research/musikterapi/gim-resourse-center/index.htm

Short, A. (1993). GIM during pregnancy:Anticipation and resolution. Australian Journalof Music Therapy, 4, 7-18.

Short, A. (2002). Exploring the PhysicalDimension: Using GIM in Medical Care. In D.Grocke & K. Bruscia (Eds.) Guided Imagery

and Music: The Bonny Method and Beyond (pp.151-170). Gilsum, NH: Barcelona.

Taylor, D.B. (1997). Biomedical Foundations ofMusic as Therapy. St. Louis, MO: MMB Music.

Wilkinson, M. (2006). Coming to Mind. The Mind-Brain Relationship: A Jungian ClinicalPerspective. London: Routledge.

Wigram, T., Pedersen, I.N. & Bonde, L.O. (2002).A Comprehensive Guide to Music Therapy:Theory, Clinical Practice, Research andTraining. London: Jessica Kingsley.

Wrangsjo, B. (1994). Psychoanalysis and GuidedImagery and Music: A comparison. Journal ofthe Association of Music and Imagery, 3, 35-48.


Παπανικολάου, Ε. (2011). Η δεκτική μουσικοθεραπείαGuided Imagery & Music (GIM) ως κλινική προσέγγιση.Στα πρακτικά της 1ης επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ.Approaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 30-36. Ανακτήθηκε απότο http://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 37


Οι Δημιουργικές Δραστηριότητες στηνΨυχοθεραπεία-Κοινωνικοθεραπεία

Στέλα I. Λαμπρούλη

ΠερίληψηΟι στόχοι της χρήσης δημιουργικώνδραστηριοτήτων για άτομα με ψυχιατρικέςδιαταραχές ποικίλουν, αναλόγως του πλαισίου καιτου πληθυσμού στον οποίο απευθύνονται. Στονψυχοθεραπευτικό χώρο, η αξιοποίηση τηςδραστηριότητας και η ενεργός εμπλοκή τουθεραπευομένου στη θεραπευτική διαδικασία,παραπέμπει στην κοινοτική προσέγγιση και τηνΚοινωνικοθεραπεία, η οποία αναπτύχθηκε καισυστηματοποιήθηκε, ως κύριο θεραπευτικό μέσο,στις Θεραπευτικές Κοινότητες. Σκοπός τωνκοινωνικοθεραπευτικών δραστηριοτήτων είναι ηβελτίωση και αποκατάσταση των σχέσεων τουατόμου με την πραγματικότητα και τους άλλους,καθώς και η αφαίρεση του «στίγματος» και τωνδευτερογενών ωφελημάτων που «αποκομίζει» τοάτομο από την ασθένειά του. Προκειμένου ναεπιτευχθούν τα ανωτέρω, οι κοινωνικοθεραπευτικέςομάδες αξιοποιούν πολλές και διαφορετικέςδραστηριότητες.

Οι δραστηριότητες αποτελούν ένα διαφορετικόμέσον επικοινωνίας, πέραν των συνήθων λεκτικών,και συμβάλλουν στη συρρίκνωση του ρόλου του«αρρώστου», στην κινητοποίηση του υγιούς μέρουςτου Εγώ, στη διευκόλυνση της επικοινωνίας καιστην εμπλοκή του ατόμου στην ομαδική θεραπευτικήδιαδικασία. Επιπλέον, η ενασχόληση με τηδραστηριότητα διευκολύνει τη διαπλοκή καιεναλλαγή των τριών επιπέδων λειτουργίας τηςομάδας (Πραγματικό, Συμβολικό, Φαντασιακό).

Ο θεραπευτής συμμετέχει στην ομάδα χωρίς νατην κατευθύνει. Λειτουργεί ως πρότυπο για τα νέαμέλη και εγκαθιδρύει την κουλτούρα της ομάδας.Επιπλέον επιτρέπει στην ομάδα να εμπιστευθεί τηδική της δύναμη, εμπιστευόμενος ο ίδιος την ομάδα.

Τέλος, διαθέτει ευελιξία εναλλαγής μεταξύ τωνδιαφόρων επιπέδων της ομάδας.

Λέξεις κλειδιά: κοινωνικοθεραπεία, δημιουργικήδραστηριότητα, επίπεδα επικοινωνίας,θεραπευτικοί παράγοντες, συντονιστής

Η Στέλα I. Λαμπρούλη περάτωσε τις ακαδημαϊκέςσπουδές της στην ψυχολογία και τη μουσική.Μετεκπαιδεύτηκε στη μουσικοθεραπεία και τημουσικοπαιδαγωγική στο Centre Internationale deMusicotherapie στο Παρίσι. Εργάστηκε στηνΕιδική Θεραπευτική Μονάδα Αυτιστικών Παιδιώντου Δημοσίου Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου ωςμουσικοθεραπεύτρια ενώ, παράλληλα, δίδαξε στομεταπτυχιακό τμήμα της Μαρασλείου Σχολής.Παρακολουθεί μεταπτυχιακή εκπαίδευσηΨυχοδράματος - Κοινωνικοθεραπείας στο ΑνοικτόΨυχοθεραπευτικό Κέντρο, όπου εκπονεί τιςακόλουθες εργασίες: «Η μουσικοθεραπεία και οιεφαρμογές της σε δημόσιο και ιδιωτικό χώροεργασίας», «Ομάδα μουσικοθεραπείας: αντιστοιχίεςομαδικής και μουσικής διαδικασίας». Σήμερα ζείκαι εργάζεται ως μουσικοθεραπεύτρια,ψυχοδραματίστρια – κοινωνικοθεραπεύτρια στηΛάρισα, και είναι συνεργάτης του ΑνοικτούΨυχοθεραπευτικού Κέντρου.


Βασικές έννοιεςΗ χρήση των δημιουργικών και εκφραστικώνδραστηριοτήτων, ως μέσο θεραπείας, για άτομα με

σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, ήρθε να καλύψειένα μεγάλο κενό στον ψυχιατρικό χώρο. Ένα χώροπου εκυριαρχείτο, μέχρι πρότινος, κυρίως από



ISSN: 1791-9622 38

βιολογικές ή ψυχαναλυτικές θεραπείες,ενισχύοντας τη μονόπλευρη προσέγγιση τηςανθρώπινης φύσης. Στις απαρχές του εικοστούαιώνα, η αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών και ηστροφή της ψυχιατρικής σε ψυχοκοινωνικέςμεθόδους, ώθησαν τους ειδικούς της ψυχικήςυγείας στην αναζήτηση νέων θεραπευτικώνπροσεγγίσεων, που θα αντιμετώπιζαν το άτομο ωςμία ψυχική, σωματική και κοινωνική ολότητα(Whiteley & Gordon 1979).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η θεραπεία μέσωδημιουργικών δραστηριοτήτων απετέλεσε μία απότις πρώτες εφαρμογές της ομαδικήςψυχοθεραπείας, τόσο για ενηλίκους, όσο και γιαπαιδιά. Εφαρμόσθηκε, κατ’ αρχήν, από τον J. L.Moreno (γύρω στα 1920), ο οποίος χρησιμοποίησεθεραπευτικά το θεατρικό παιχνίδι, θεωρώντας ότιαπό ιστορικής απόψεως το Ψυχόδραμααντιπροσωπεύει το κύριο σημείο μετάβασης από τηδυαδική θεραπεία του ατόμου σε ομάδα, και από τηθεραπεία μέσω λεκτικών μεθόδων προς τηθεραπεία μέσω μεθόδων δράσης (Moreno 1946).Λίγο αργότερα, το 1934 ο Slavson προτείνει τηθεραπεία μέσω των δημιουργικών δραστηριοτήτων,θεωρώντας ότι η δραστηριότητα περικλείει όλες τιςανθρώπινες διαδικασίες: σωματικές, πνευματικέςκαι συναισθηματικές (Slavson 1943). Την ίδιαεποχή (1940), γεννιέται η Θεραπευτική Κοινότητα,εντός της οποίας συστηματοποιήθηκε και ηΚοινωνικοθεραπεία, δίνοντας απαντήσεις στααδιέξοδα του ιατρικού μοντέλου και στις ανάγκεςπου δημιούργησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος(Foulkes 1948· Main 1946).

Οι στόχοι της χρήσης δημιουργικώνδραστηριοτήτων στην κλινική πρακτική ποικίλουν,αναλόγως του πλαισίου και του πληθυσμού στονοποίο απευθύνονται. Μπορεί να είναι ψυχαγωγικοί,εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί, προληπτικοί,διαγνωστικοί και θεραπευτικοί. Η αξιοποίηση τηςδραστηριότητας, ειδικότερα στην ψυχοθεραπεία,οδήγησε συν τω χρόνω, σε δημιουργίαδιαφορετικών προσεγγίσεων ή εξειδικεύσεων, όπωςείναι το ψυχόδραμα, οι διάφορες θεραπείες μέσωτης τέχνης (π.χ. μουσικοθεραπεία, χοροθεραπεία,παιγνιοθεραπεία) και η εργοθεραπεία. Ηδιαφοροποίησή τους, όπως είναι προφανές,έγκειται στο διαφορετικό μέσο/δραστηριότητα πουχρησιμοποιούν (εκδραμάτιση, παιχνίδι, ζωγραφική,μουσική) και στο διαφορετικό θεωρητικόυπόβαθρο. Ωστόσο, πέραν των διαφορών, υπάρχειένας κοινός παρανομαστής, τον οποίο θαεπιχειρήσουμε να συζητήσουμε: η ενεργός εμπλοκήτου άμεσα ενδιαφερομένου, του θεραπευομένου,«ψυχή τε και σώματι», στη θεραπευτικήδιαδικασία. Η κοινή αυτή συνιστώσα παραπέμπειστην προσέγγιση της Θεραπευτικής Κοινότητας(και της Κοινωνικοθεραπείας), η οποία, ιστορικάπρώτη, τόνισε τη σημασία που έχουν για τηθεραπεία η υπευθυνότητα, η δραστηριότητα, η

ενεργός μάθηση και η εναλλαγή των ρόλων. ΗΚοινωνικοθεραπεία ορίζεται ως «η προσπάθεια ναβοηθήσουμε τα άτομα να αλλάξουν, επηρεάζονταςτον τρόπο με τον οποίο ζουν» (Clark 1974: 14). Τοθεραπευτικό περιβάλλον θα πρέπει να προσφέρειτην ευκαιρία στο άτομο να δοκιμάσει τιςικανότητές του και, συγχρόνως, να το προστατεύειόσο τις δοκιμάζει.

Δομή και περιεχόμενο των κοινωνικο-θεραπευτικών δραστηριοτήτωνΗ δημιουργία ομάδων κοινωνικοθεραπευτικώνδραστηριοτήτων στην Ελλάδα είναι ταυτόσημη μετην ίδρυση του Ανοικτού ΨυχοθεραπευτικούΚέντρου (Α.Ψ.Κ.) στην Αθήνα το 1980, μίαςημερήσιας μονάδας, παροχής υπηρεσιών ψυχικήςυγείας, σε ενηλίκους, παιδιά και οικογένειες, πουαντιμετωπίζουν οποιουδήποτε είδους ψυχολογικάπροβλήματα. Η αναγκαιότητα ύπαρξηςθεραπευτικών δραστηριοτήτων ποικίλουπροσανατολισμού (ψυχοδυναμικός -κοινωνικοδυναμικός) όχι μόνον αναγνωρίζεταιαλλά και υποστηρίζεται θεωρητικά εξ αρχής(Παπαδάκης, 1984· Παπαδάκης & συνεργάτες1983· Papadakis 1986· Tsegos 1982), ενώσυγχρόνως η ψυχοθεραπεία και ηΚοινωνικοθεραπεία δεν θεωρούνται αντιθετικές ήέστω παράλληλες θεραπείες, αλλάσυμπληρωματικές και εξ ίσου απαραίτητες(Καραποστόλη 1989, 2007· Karapostoli, Asimina,Dogramatzi, Terlidou & Morarou 2003· Τσέγκος1996· Tsegkos 1982, 1996, 1999).

Στο Α.Ψ.Κ. υπάρχει μία ποικιλίακοινωνικοθεραπευτικών δραστηριοτήτων, όσοναφορά το αντικείμενό τους και τον πληθυσμό στονοποίο απευθύνονται. Ενδεικτικά αναφέρουμε:Ομάδα Ζωγραφικής, Παιχνιδιών, ΧορευτικήςΈκφρασης, Σουρεαλισμού, Μύθων καιΛογοτεχνίας, Μουσικής, Μουσικοθεραπείας,Εργασιοθεραπείας, Ονειροδράματος καιΠολλαπλών Δραστηριοτήτων. Οι κοινωνικο-θεραπευτικές ομάδες, εκτός των ιδιαιτεροτήτωνπου αφορούν στη διαφορετική δραστηριότητα ήτους συμμετέχοντες (ενήλικοι, έφηβοι, παιδιά),παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά στηλειτουργία τους και σαφώς διαφοροποιούνται απότις εφαρμοζόμενες σε άλλα πλαίσια ανάλογεςομάδες. Η δραστηριότητα της ομάδας δεν αποτελείαυτοσκοπό. Δεν γίνεται με σκοπό την απασχόλησητων μελών, όπως συμβαίνει στα κλασικάψυχιατρεία ή την παραγωγή «προϊόντων» τα οποίαθα δώσουν ικανοποίηση στους συμμετέχοντες ή θασυμβάλλουν στην εκμάθηση δεξιοτήτωνπροκειμένου να «αποκατασταθούν». Η έμφασηδίνεται στη δημιουργική διαδικασία και στηδιευκόλυνση που αυτή προσφέρει στο σχετίζεσθαι(Καραποστόλη 2007). Τα κοινά τουςχαρακτηριστικά είναι:



ISSN: 1791-9622 39

Α) Τα δομικά στοιχεία

Τα δομικά στοιχεία των ομάδων αποτελούν τηνπρώτη και χειροπιαστή επαφή του θεραπευομένουμε την ομάδα. Είναι, σε επίπεδο πραγματικότητας,η απαραίτητη βάση για να εισέλθει κανείς ομαλάστην ομάδα και στη συνέχεια να συνδιαλλαγεί καισε άλλα επίπεδα. Η συνεχής επαφή με τηνπραγματικότητα, που προσφέρουν τα δομικάστοιχεία επιτρέπει, τόσο στις ομάδες, όσο και σταμέλη, να νιώσουν ασφάλεια και σιγουριά.Επιπλέον, είναι κοινά, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεωνγια όλες τις κοινωνικοθεραπευτικές ομάδες καιαφορούν στα εξής:

Α1) Σταθερό τόπο και χρόνο διεξαγωγής τηςομάδας: κάθε ομάδα συναντιέται σε συγκεκριμένηαίθουσα και έχει προκαθορισμένο χρόνοσυνάντησης.

Α2) Σύνθεση: συνήθως πρόκειται για ταχέωςεναλλασσόμενες ομάδες, από οχτώ έως δώδεκαάτομα, με έναν ή δύο συντονιστές.

Α3) Διαδικασία εισδοχής και αποχώρησης: για όλατα νεοεισερχόμενα μέλη ισχύει μία δοκιμαστικήπερίοδος, διάστημα κατά το οποίο αποφασίζουν ανθα παραμείνουν στην ομάδα ενώ, αντίστοιχα, ηομάδα αξιολογεί το κίνητρό τους. Υπάρχειδιαδικασία αποχαιρετισμού, κοινή για όλους(θεραπευόμενους και συντονιστές).

Α4) Περιεχόμενο: ό,τι δημιουργείται μέσα στηνομάδα είναι «περιουσία» της ομάδας. Σημασία δενέχει να παράγει κανείς, αλλά να απολαμβάνει τηδημιουργία.

Α5) Κανόνες λειτουργίας: ισχύουν οι κανόνες ενόςψυχοθεραπευτικού πλαισίου, που αφορούν τηνεχεμύθεια, τη συνέπεια, καθώς και την απαγόρευσητης χρήση βίας.

Β) Η ομαδική διαδικασία και τα επίπεδαεπικοινωνίας

Όλες οι κοινωνικοθεραπευτικές ομάδες,ανεξαρτήτως δραστηριότητας, έχουν μίαοριοθετημένη ομαδική διαδικασία, στην οποία θαμπορούσαμε να διακρίνουμε τρείς φάσεις:

Β1) Αρχική φάση - επιλογή της δραστηριότητας:κατά τη διάρκεια της αρχικής φάσης, τα μέληκάθονται σε κύκλο, έτσι ώστε να διευκολύνεται ηπρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία και συζητούνελεύθερα για όποιο θέμα επιθυμούν, ενώ αναλόγωςτης δραστηριότητας κάθε ομάδας, έχει διευθετηθείκατάλληλα ο χώρος. Το κύριο μέσο επικοινωνίαςείναι ο λόγος, μέσω του οποίου αναπτύσσονται οισχέσεις μεταξύ των μελών. Μέσα από αυτή την«ελευθέρως ρέουσα συζήτηση» (Foulkes 1964),διαφαίνεται ένα κοινό θέμα με το οποίο θέλει ναασχοληθεί όλη η ομάδα. Αυτό προϋποθέτει το

μέγιστο βαθμό κοινής συναίνεσης (Παπαδάκης1984). Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαδικασία τηςεπιλογής και η δραστηριότητα που προτείνεται έχειάμεση σχέση με το κλίμα που αναπτύσσεται σεαυτή την αρχική φάση της ομάδας, και δεναποτελεί έργο του συντονιστή ή κάποιουμεμονωμένου μέλους. Επιπλέον, χρειάζεται νατονίσουμε ότι δεν χρησιμοποιούνται ειδικέςτεχνικές προθέρμανσης. Η προηγηθείσα συζήτησηείναι που «θερμαίνει» το κλίμα και βοηθά στηνεπιλογή της δραστηριότητας. Κατ’ αυτόν τοντρόπο, η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία.

Β2) Δημιουργία - δράση: αποτελεί τη φάση κατάτην οποία η ομάδα επεξεργάζεται το θέμα που έχειεπιλεγεί μέσω της δραστηριότητας. Ο λόγος, ωςμέσο επικοινωνίας, δίνει τη θέση του στην όποιαδραστηριότητα χρησιμοποιεί η ομάδα. Πρέπει νατονίσουμε ότι αποφεύγεται κάθε ανάλυση(φιλολογική, ψυχολογική ή επιστημονική) τωνδιαφόρων εκφραστικών μέσων. Η δημιουργική ήεκφραστική διαδικασία είναι υπόθεση των άμεσαενδιαφερομένων (Καραποστόλη 2007).

Β3) Επάνοδος στην πραγματικότητα: αποτελεί τηντρίτη και τελευταία φάση της ομάδας.Τελειώνοντας την καθ’ αυτό δημιουργικήδιαδικασία, η ομάδα έχει την ευκαιρία νασυζητήσει τα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια τηςδημιουργικής δραστηριότητας, ανταλλάσσονταςσχόλια, σκέψεις, συναισθήματα και παρατηρήσεις,καθώς η δημιουργική διαδικασία έχει εμπλουτίσειμε νέα στοιχεία την ομαδική επικοινωνία.

Κατά τη διάρκεια των τριών φάσεων πουπεριγράφτηκαν ανωτέρω, η ομάδα εναλλάσσεταισε τρία επίπεδα λειτουργίας (Καραποστόλη 1989):το Πραγματικό (κανόνες, δομή, υλικά της ομάδας –μεταβατικό αντικείμενο), το Συμβολικό (γλώσσα,σημειολογία των δημιουργημάτων, σχέσεις μεταξύτων μελών) και το Φαντασιακό (ομαδική φαντασίακαι ασφαλής επάνοδος στην πραγματικότητα).

Γ) Η δραστηριότητα

Η συγκεκριμένη δραστηριότητα κάθε ομάδαςαποτελεί τη βάση, πάνω στην οποία στηρίζεται ηομαδική διαδικασία και, ταυτοχρόνως, αποτελεί τομέσο εμπλοκής του κάθε ατόμου στη θεραπευτικήδιαδικασία. Οι δραστηριότητες διακρίνονται σεεκείνες που χρησιμοποιούν πραγματικόαντικείμενο (είτε υλικά αντικείμενα, είτε το σώμαως δημιουργικό μέσο) και εκείνες με φαντασιακόαντικείμενο (για παράδειγμα, παιχνίδια φαντασίας,κινηματογράφος, θέατρο, μουσική ή λογοτεχνία).

Όπως έχει αναφερθεί, ο σκοπός της χρήσηςδραστηριοτήτων στην ψυχοθεραπεία περιλαμβάνειπέρα των αυτονόητων (της απασχόλησης, τηςεκπαίδευσης σε δεξιότητες, της αποκατάστασης και



ISSN: 1791-9622 40

της κοινωνικοποίησης), τη συμμετοχή του ατόμουσε διαδικασίες που σχετίζονται με αλλαγές στηνπροσωπικότητα. Ένα κοινό χαρακτηριστικό τωνατόμων με ψυχιατρικά προβλήματα είναι η έλλειψηκαλής επαφής/σχέσης με την πραγματικότητα, τουςάλλους και τον εαυτό. Η συμμετοχή σε ομάδες, πουχρησιμοποιούν ως θεραπευτικό μέσο, τιςδραστηριότητες, προάγει τη βελτίωση τωνανωτέρω σχέσεων.

Δ) Ο ρόλος του συντονιστή

Ο συντονιστής συμμετέχει στην ομάδα χωρίς νατην κατευθύνει. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότιη συμμετοχή του στην ομάδα είναι πιο«χειροπιαστή», εφ’ όσον συμμετέχει σεπραγματική βάση στην ομαδική διαδικασίαζωγραφίζοντας, παίζοντας, τραγουδώντας. Έτσι, τασυναισθήματα και οι φαντασιώσεις τουεκφράζονται πολύ πιο εύκολα, μέσω τουαντικειμένου. Λειτουργεί ως πρότυπο για τα νέαμέλη, αφού στο πρόσωπό του βλέπουν έναν υγιήενήλικα να εμπιστεύεται την ομάδα, συμμετέχονταςενεργά και αβίαστα στη συζήτηση και, κυρίως, στηδράση, όπου εκτίθεται, μέσω της φαντασίας του,στη δημιουργική διαδικασία, εγκαθιδρύοντας τηνκουλτούρα της ομάδας.

Η εμπιστοσύνη που δείχνει ο συντονιστής στηνομάδα και η ευελιξία εναλλαγής του ανάμεσα σταδιάφορα επίπεδα λειτουργίας της, όσο απλά και ανμοιάζουν, για να επιτευχθούν απαιτείται μίαολοκληρωμένη εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία, ηοποία περιλαμβάνει πλήρη θεωρητική κατάρτιση,κλινική εμπειρία και εποπτεία στη συγκεκριμένηθεραπευτική μέθοδο και, προσωπική θεραπεία.Αυτό, για τους συντονιστές τωνκοινωνικοθεραπευτικών ομάδων επιτυγχάνεταιμέσω της συμμετοχής και ολοκλήρωσης τηςτετραετούς μεταπτυχιακής επαγγελματικήςεκπαίδευσης στην Κοινωνικοθεραπεία και τοΨυχόδραμα.

Θεραπευτικοί παράγοντες των κοινωνικο-θεραπευτικών δραστηριοτήτων

i) Κινητοποίηση του υγιούς μέρους του Εγώ –συρρίκνωση του ρόλου του αρρώστου.

Οι δραστηριότητες των κοινωνικοθεραπευτικώνομάδων βοηθούν στο πρώτο βήμα τηςθεραπευτικής διαδικασίας, το οποίο σύμφωνα μετον Τσέγκο (1982) έγκειται στον«επαναπροσανατολισμό του ασθενούς από τηναρρώστια στον εαυτό του ως άτομο».

Τα δομικά στοιχεία της ομάδας και ηδραστηριότητα ωθούν τον θεραπευόμενο ναχρησιμοποιήσει τα υγιή στοιχεία του εαυτού. Δεναναμένεται από το νέο μέλος να μιλήσει εξ’ αρχήςγια τα προβλήματα που τον οδήγησαν στη θεραπεία

και κανείς δεν τον πιέζει για κάτι τέτοιο.Παρατηρείται λοιπόν, πολύ συχνά, ένα βαριάκαταθλιπτικά άτομο, για παράδειγμα, να μη μιλάεικαθόλου κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, αλλά ναζωγραφίζει ή να παίζει μουσική.

ii) Βελτίωση της σχέσης με την πραγματικότητακαι τους άλλους

Οι ποικίλες δραστηριότητες προσφέρουν ένα μέσοεπικοινωνίας διαφορετικό από το συνήθη λεκτικό.Αυτό το μέσο είναι η δράση, η οποία μάλιστα έχει«παιγνιακό» χαρακτήρα (Τσέγκος 1996). Δενχρειάζεται κανείς να μιλά ώστε να κοινωνήσειστους άλλους τα προβλήματά του, αρκεί μόνο ναπαίρνει μέρος στη δραστηριότητα. Μέσω τηςχαλαρής και ευχάριστης διαδικασίας τηςδραστηριότητας συμμετέχει στην ομαδικήδιαδικασία αποκαλύπτοντας τις δυνατότητες, ταταλέντα του, αλλά και τις αγωνίες του. Ηδυνατότητα, λοιπόν που δίνεται, μέσω τηςδραστηριότητας να αποκατασταθεί ένα πρωταρχικόκανάλι επικοινωνίας μεταξύ των μελών τηςομάδας, είναι θεμελιώδους σημασίας. Πάνω σεαυτήν την επικοινωνία θα στηριχτεί και όλη ημετέπειτα θεραπευτική διαδικασία.

iii) Εναλλαγή πραγματικού, συμβολικού καιφαντασιακού επιπέδου

Οι κάθε είδους δημιουργικές δραστηριότητεςενέχουν και ταυτοχρόνως παραπέμπουν στηφαντασιακή λειτουργία του ατόμου και ολόκληρηςτης ομάδας (Παπαδάκης 1984). Συγκεκριμένα, ηπροσωπική ή ομαδική φαντασία εκφράζεται μέσωτης δραστηριότητας και, ως εκ τούτου, γίνεταιπραγματική και ακίνδυνη. Αυτός ο τρόποςέκφρασης ελαττώνει το άγχος. Δεν πρόκειται γιαφαντασιώσεις που μπορεί να «χαθούν» και μαζί μεαυτές και το άτομο που τις κάνει.

Επιπλέον, η φαντασία, αν και παλινδρομική,αγγίζοντας αρχέγονα επίπεδα, γίνεται ακίνδυνη,τόσο γιατί παίρνει «σάρκα και οστά», όσο και γιατίπραγματοποιείται στο ασφαλές πλαίσιο τηςομάδας. Το άτομο μπροστά στην τρομακτικήφαντασία δεν είναι μόνο του. Συμμετέχει στηνομαδική φαντασία. Ξεκινώντας από μίασυγκεκριμένη δραστηριότητα και δια μέσου αυτής,πραγματοποιεί το ταξίδι στη φαντασία και,κατόπιν, επιστρέφει στην πραγματικότητα.

Όμως, σημαντικό ρόλο έχει και το συμβολικόεπίπεδο επικοινωνίας: η γλώσσα, ησυναισθηματική μεταβίβαση, οι σχέσεις με τουςάλλους. Στις συγκεκριμένες ομάδες η παρουσία τουσυμβολικού επιπέδου είναι τις περισσότερες φορέςχειροπιαστή. Για παράδειγμα, στην ομάδαζωγραφικής η κοινή φαντασίωση της ομάδας ή τουκάθε μέλους «αντικειμενικοποιείται» στα



ISSN: 1791-9622 41

ζωγραφικά έργα που δημιουργούνται, ενώ στηνομάδα μουσικοθεραπείας γίνεται μουσικήδημιουργία. Η δραστηριότητα διευκολύνει διότι,λόγω του ακίνδυνου χαρακτήρα της, λειτούργει ωςόχημα, ανάλογο του Μεταβατικού Αντικειμένουτου Winnicott (1971).

iv) Εναλλαγή των ρόλων ανηλίκου, συνομηλίκου,ενηλίκου

Η συμμετοχή σε μία Θεραπευτική Κοινότητα και,ως εκ τούτου, σε μία ποικιλία ψυχοδυναμικών καικοινωνικοδυναμικών δραστηριοτήτων προσφέρειτην ευκαιρία για πολλές εναλλαγές, και κυρίωςμεταξύ των ρόλων του ανήλικου (ωςθεραπευόμενος σε μία κοινωνικοθεραπευτικήομάδα που συντονίζεται από μέλη τουπροσωπικού), του συνομήλικου (ωςθεραπευόμενος που συμμετέχει ισότιμα με ταυπόλοιπα μέλη της κοινότητας στη συνάντηση τηςκοινότητας) και του ενηλίκου (ως θεραπευόμενοςπου συντονίζει μία κοινωνικοθεραπευτική ομάδα).Η εναλλαγή αυτή ενδυναμώνει το σθένος του Εγώκαι ισχυροποιεί τους συμμετέχοντες (Τσέγκος2002).

v) Σταθεροποίηση και μονιμοποίηση των αλλαγών

Σύμφωνα με τον Τσέγκο (1982, 1996, 2002) ηεπαναδομητική διεργασία με το ασθενές μέρος τουΕγώ συντελείται λόγω της ενεργής και ηθελημένηςσυμμετοχής του θεραπευόμενου σε μία ποικιλίαδομημένων ομαδικών θεραπευτικών διαδικασιών(ομάδες). Αυτές οι διαδικασίες αποτελούνκαταστάσεις σταθερότητας. Τα μεσοδιαστήματαπου παρεμβάλλονται μεταξύ αυτών αποτελούνκαταστάσεις αστάθειας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τηνπαραπάνω υπόθεση, η μονιμοποίηση των αλλαγών,δηλαδή η επούλωση των ανεπαρκειών της δομήςτου Εγώ, επιτυγχάνεται σταδιακά εξ’ αιτίας τηςδιαρκούς εναλλαγής από περιβάλλον σταθερότηταςσε περιβάλλον αστάθειας, η οποία δημιουργείτελικά τη δυναμική σταθεροποίηση των αλλαγών.

ΣυμπεράσματαΣυμπερασματικά, οι κοινωνικοθεραπευτικέςομάδες αποτελούν ένα ισχυρότατο θεραπευτικόεργαλείο. Χρησιμοποιούνται σε ισοδύναμη καιαλληλο-διαπλεκόμενη βάση με τιςψυχοθεραπευτικές ομάδες. Ειδικότερα η ομάδαΜουσικοθεραπείας χρησιμοποιεί ένα πρωτότυποσυνδυασμό αρχών της Κοινωνικοθεραπείας, τηςΟμαδικής Ανάλυσης και των τεχνικών τηςΟμαδικής Μουσικοθεραπείας στα πλαίσια τουομαδικό-αναλυτικού μοντέλου τηςψυχοθεραπευτικής κοινότητας του Α.Ψ.Κ. Η ομάδαΜουσικοθεραπείας, πέρα του ομαδικού δικτύουεπικοινωνίας (Matrix) που αναπτύσσεται σε

οποιαδήποτε ομάδα, προσφέρει τη δυνατότητα ναδημιουργηθεί και ένα επιπλέον δίκτυοεπικοινωνιών, η «Μουσική Matrix» μέσω τηςδραστηριότητας. Επιπλέον, το αντικείμενο πουχρησιμοποιεί η συγκεκριμένη δραστηριότητα, ημουσική, έχει αυτό καθ`εαυτό δομικά στοιχεία καιφαινόμενα ανάλογα με εκείνα της ομάδας.

Υποθέτουμε ότι οι αντιστοιχίες ομαδικής καιμουσικοθεραπευτικής διαδικασίας δημιουργούνένα ενδυναμωμένο (διπλό) δίκτυο επικοινωνίαςμέσα στο οποίο μπορεί να επεξεργαστεί κανείς μεμεγαλύτερη ασφάλεια τις ποικίλες δυσκολίες του,να ζήσει μία διορθωτική συναισθηματική εμπειρία,τόσο στην παρούσα ομαδική κατάσταση, όσο καιστην εκάστοτε δημιουργούμενη μουσικο-θεραπευτική κατάσταση (Λαμπρούλη 1994).

ΒιβλιογραφίαClark, D.H. (1974). Social Therapy in Psychiatry.

London: Harmondsworth Penguin Books.

Foulkes, S.H. (1948/ 1984). Introduction to Group-Analytic Psychotherapy. London: ΜaresfieldReprints.

Foulkes, S.H. (1964). Therapeutic Group Analysis.London: Μaresfield Reprints.

Καραποστόλη Ν. (1989). Η Σημασία της Εναλλαγήςτων Επιπέδων στη Θεραπευτική Διαδικασία τηςΨυχοθεραπευτικής Κοινότητας. ΔιπλωματικήΔιατριβή. Ινστιτούτο Ψυχοδράματος -Κοινωνικοθεραπείας. ΑνοικτόΨυχοθεραπευτικό Κέντρο.

Karapostoli, N., Asimina, E., Dogramatzi D.,Terlidou, Ch. & Morarou, E. (2003). Enjoyingmyths in psychotherapy. International Journalof Therapeutic Communities, 24(4), 289-300.

Καραποστόλη, Ν. (2007). Κοινωνικοθεραπεία. ΗΧρήση της Δραστηριότητας στηνΨυχοθεραπεία. Στο N. Καραποστόλη, Μ.Μητρούτσικου & Γ. Πάντου (Επιμ.) IωάννηςΤσέγκος και Συνεργάτες. ΑνοικτόΨυχοθεραπευτικό Κέντρο 1980-2007.Δραστηριότητες και Ιδιοτροπίες. Αθήνα:Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Λαμπρούλη, Σ. (1994). Ομάδες Μουσικοθεραπείας:Αντιστοιχίες Ομαδικής και ΜουσικήςΔιαδικασίας. Διπλωματική Διατριβή. ΙνστιτούτοΨυχοδράματος - Κοινωνικοθεραπείας. ΑνοικτόΨυχοθεραπευτικό Κέντρο.

Main, T. (1946). The hospital as a therapeuticinstitution. Bulletin of the Menninger Clinic, 10,66-70.

Moreno J.L. (1946). Psychodrama (Vol. I & II).New York: Beacon House.



ISSN: 1791-9622 42

Παπαδάκης, Θ. & συνεργάτες (1983). Ο Ρόλος καιη Σημασία των ΚοινωνικοθεραπευτικώνΔραστηριοτήτων στην ΨυχοθεραπευτικήΔιαδικασία. Στα πρακτικά του 10ου

Πανελλήνιου Συνεδρίου Νευρολόγων-Ψυχιάτρων, Θεσσαλονίκη.

Παπαδάκης Θ. (1984). Το ΟμαδικοαναλυτικόΨυχόδραμα. Διπλωματική Διατριβή. ΙνστιτούτοΟμαδικής Ανάλυσης Αθηνών. ΑνοικτόΨυχοθεραπευτικό Κέντρο.

Papadakis, T. (1986). The Integration ofSociotherapeutic and PsychotherapeuticActivities in a Psychotherapeutic Community. Inthe proceedings of the 9th International Congressof Group Psychotherapy. Zagreb.

Slavson, S.R. (1943). An Introduction to GroupTherapy. New York: International UniversitiesPress.

Tsegos, I.K. (1982). A PsychotherapeuticCommunity in Athens. In the proceedings of the5th Windsor Conference, Windsor.

Τσέγκος, Ι.Κ. (1996). Ψυχοθεραπεία -Κοινωνικοθεραπεία: Η άγονη αντιπαράθεσηκαι ο αναγκαίος επαναπροσδιορισμός. Εισήγησηστα εισαγωγικά σεμινάρια ομαδικήςψυχοθεραπείας του Α.Ψ.Κ. (Αθήνα, Ιωάννινα,Θεσσαλονίκη).

Tsegos, I.K. (1996). Fifty years of an amateurenthusiasm (On the avoidance of training and ofprofessional identity in TC). InternationalJournal of Therapeutic Communities, 17(3),159-165.

Tsegos, I.K. (1999). Training. Establishing aProfessional Identity. In P. Campling & R.Haigh (Eds.) Therapeutic Communities: Past,Present and Future. London: Jessica Kingsley.

Τσέγκος, Ι.Κ. (2002). Οι Μεταμφιέσεις τουΨυχοθεραπευτού. Αθήνα: Στιγμή.

Whiteley, J.S. & Gordon, J. (1979). GroupApproaches in Psychiatry. London: Routledgeand Kegan Paul.

Winnicott, D.W. (1971). Playing and Reality.London: Tavistock.


Λαμπρούλη, Σ. (2011). Οι δημιουργικές δραστηριότητεςστην ψυχοθεραπεία - κοινωνικοθεραπεία. Στα πρακτικάτης 1ης επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ.Approaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 37-42. Ανακτήθηκεαπό το http://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 43


Η Mέθοδος «Ρυθμική Dalcroze»: ΜίαEναλλακτική Πρόταση Ανάμεσα στηΜουσικοπαιδαγωγική και τηΜουσικοθεραπεία

Lucia Kessler-Κακουλίδη

Περίληψη

Στο κείμενο αυτό επιχειρείται να παρουσιασθεί ημέθοδος Dalcroze όπως αυτή εφαρμόζεται στοπλαίσιο της παρέμβασης και υποστήριξης παιδιώνκαι εφήβων με ειδικές ανάγκες. Αρχικάδιευκρινίζεται η σχέση της μεθόδου Dalcrozeαναφορικά με τους όρους: “ΠαιδαγωγικήΜουσικοθεραπεία”, “Μουσικοθεραπεία”, και“Χρήση της Μουσικής στην Ιατρική”. Στη συνέχειααναλύονται οι αρχές που τη διέπουν, οι άξονες στουςοποίους εδράζεται (νόμος της πολικότητας, τηςυποστηρικτικής αλληλεπίδρασης και της ρυθμικήςαντιστάθμισης) και υπογραμμίζεται ο ρόλος τηςμουσικής και της κίνησης που επιτρέπουν στημέθοδο να δρα σε εκπαιδευτικό και θεραπευτικόεπίπεδο. Ιδιαίτερα, αναδεικνύεται και ερμηνεύεται ορυθμός ως συνάντηση μεταξύ των δυνάμεων και τωννόμων της μουσικής και του ανθρώπου και εξηγείταιμε ποιο τρόπο βοηθά στην αντίληψη της σχέσης του«εγώ» με «τον Κόσμο» όπως του «εγώ» με το «εσύ».Στο τέλος επισημαίνεται η σημασία της μεθόδου,καθώς μέσα από τις αρχές και τους θεραπευτικούςτης σκοπούς συμβάλλει ουσιαστικά στην ολόπλευρηανάπτυξη της προσωπικότητας του κάθε ατόμου.Μέσω της μεθόδου Dalcroze καταφέρνει τελικά τοάτομο να αντιληφθεί το Είναι του και να οδηγηθείστην αυτοπραγμάτωση.

Λέξεις κλειδιά: μέθοδος Dalcroze,μουσικοπαιδαγωγική, μουσικοθεραπεία

Lucia Kessler-Κακουλίδη, απόφοιτη τηςFachakademie für Musik, Richard-Strauss-Konservatorium και του Ινστιτούτου Ρυθμικής (A.Hoellering) Dalcroze του Μονάχου με δίπλωμαστην ειδικότητα της Καθηγήτριας ΘεραπευτικήςΡυθμικής. Επαγγελματικές δραστηριότητες:Γερμανία (Μόναχο): Ειδικό Δημοτικό Σχολείο,Μοντεσσοριανό Σχολείο-Γυμνάσιο, επιμόρφωσηενηλίκων του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας.Ελλάδα: Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος»,Μονάδα Αυτιστικών Παιδιών του Ε.Κ.Ψ.Υ.κ.Ε,παρουσιάζει τη δουλειά της σε διαλέξεις,δημοσιεύσεις και σεμινάρια. Είναι επίτιμο μέλοςτου ΕΣΚΕΜ, μέλος της DeutscheMusiktherapeutische Gesellschaft, της ΕΕΜΕ, τηςΕΕΠΕ και ιδρυτικό μέλος του ΕλσσΑ.


Σημείωση: Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτηφορά στο Approaches: Μουσικοθεραπεία & ΕιδικήΜουσική Παιδαγωγική, τεύχος 1, αριθμός 1, έτος2009, σσ. 19-29, http://approaches.primarymusic.gr.

Ιστορική αναδρομή

H Μέθοδος Dalcroze ή Ρυθμική Dalcrozeεμφανίστηκε στο ξεκίνημα του 20ου αιώνα στιςγερμανόφωνες και γαλλόφωνες χώρες από τονπιανίστα και συνθέτη Emile Jacques-Dalcroze.Παρ’ όλα αυτά, βρίσκεται ακόμα σε αρχικά στάδιαανάπτυξης στην Ελλάδα. Ο Dalcroze (1865-1950),

καθηγητής στο Ωδείο της Γενεύης, παρατηρώνταςτις δυσκολίες που παρουσίαζαν οι φοιτητές τουστις ασκήσεις του σολφέζ, δημιούργησε μία μέθοδομε πρωταρχικό σκοπό την βελτίωση των επιδόσεώντους. Πίστευε ότι η μουσική, επειδή εμπεριέχειμελωδία, ρυθμό, δυναμική και έκφραση, επηρεάζειάμεσα την κίνηση και το σώμα του ανθρώπου.



ISSN: 1791-9622 44

Έτσι, μέσα από μία βαθύτερη κατανόηση τηςμουσικής, πρότεινε κινητικές ασκήσεις με στόχο νασυντονίσει τους μυς με τις νευρικές αντιδράσεις καινα εναρμονίσει το πνεύμα με το σώμα (Dalcroze1921/1977). Αυτές οι ασκήσεις αποσκοπούσαναρχικά στην ενίσχυση των μελλοντικών μουσικώνστις μουσικές τους αποδόσεις. Μέσα από τηνεμπειρία του σώματος, οι ασκήσεις αυτέςσυμπεριελαμβάνουν «ασκήσεις για την αύξηση τηςακουστικής ευαισθησίας, της αίσθησης τουρυθμού, της ευαισθητοποίησης των αισθήσεων καιτης ικανότητας έκφρασης συγκινήσεων καισυναισθημάτων» (Αρζιμάνογλου-Μαντζαρλή2006: 43). Ταυτόχρονα αυτές οι ασκήσειςσυμβάλλουν στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμουκαθώς το παρακινούν στην σωματική, ψυχολογική,αλλά και πνευματική του έκφραση.

Συγκεκριμένα, ο Dalcroze ανέπτυξε μια μέθοδοβάσει της οποίας το σώμα - με την εσωτερική καιεξωτερική του κίνηση - αποτελεί τονδιαμεσολαβητή ανάμεσα στη μουσική και τονάνθρωπο (Dalcroze 1921/1977). Αναγνωρίζονταςτην αμφίδρομη δράση μεταξύ του σωματικού καιτου μουσικού ρυθμού θεώρησε τον ρυθμό ως τοβασικό στοιχείο της μεθόδου του. Σημασία γιαεκείνον είχε η συνάφεια της μουσικής με τηνκίνηση ως έκφραση της ενότητας του πνεύματος,της ψυχής και του σώματος του ανθρώπου, η οποίατελικά αντικατοπτρίζει την ολότητα τουσυνειδητού με το υποσυνείδητο (Schaefer 1992).

O ίδιος πίστευε στην αμοιβαία σχέση τωντεχνών της μουσικής, του χορού και του λόγου πουεκφράζονται με βάση τον ρυθμό. Αυτή η ιδέα τηςενότητας των τεχνών βέβαια παρουσιάζεται ήδηαπό την αρχαιότητα. Εξάλλου οι αναφορές τουDalcroze στους Έλληνες φιλοσόφους (όπως οΗράκλειτος, ο Πίνδαρος, ο Πλάτωνας και οΑριστόξενος) καθώς και οι επιρροές του απόδιάφορους ψυχαναλυτές (Freud, Jung, Adler) καιπαιδαγωγούς (Pestalozzi, Rousseau, Fröbel) είναιεμφανείς σε πολλά σημεία της θεωρίας του.Ειδικότερα η Ρυθμική του Dalcroze εδράζεται στηθεώρηση του Ηράκλειτου σχετικά με τηνπολικότητα ανάμεσα σε πεδία δυνάμεων. Αυτόάλλωστε διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις ώστε στημέθοδο Dalcroze να συμπεριλαμβάνονταιθεραπευτικοί και εκπαιδευτικοί στόχοι (Frohne-Hagemann 2001).

Η μετάβαση από τον 19ου στον 20ο αιώνασυνοδεύτηκε από μεγάλες αλλαγές σε πολιτικό,οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο.Αυτές οι αλλαγές δημιούργησαν τις κατάλληλεςσυνθήκες για την ανάπτυξη νέων προσεγγίσεωνστο μουσικό και εκπαιδευτικό τομέα. Έτσι, ημέθοδος του Dalcroze αντιμετωπίστηκε με μεγάλοενδιαφέρον, γεγονός που τον οδήγησε στην ίδρυσητου Ινστιτούτου Ρυθμικής («Hellerau») στη Δρέσδητης Γερμανίας το 1911. Εκεί είχε την ευκαιρία νασυναντήσει καλλιτέχνες, παιδαγωγούς και

επιστήμονες από διάφορες χώρες. Σε συνεργασίαμαζί τους και έχοντας τις δικές του απόψεις ωςβάση ανέπτυξε περαιτέρω τη μέθοδό του.

Πολύ σύντομα το Ινστιτούτο Ρυθμικήςεξελίχθηκε σε ένα πνευματικό κέντρο στην Ευρώπηπου επηρέασε σημαντικά το πολιτιστικό γίγνεσθαιτης Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης (Helms,Schneider & Weber 2001). Από το κέντρο αυτόπέρασαν εκείνη την εποχή μεγάλεςπροσωπικότητες της μουσικής, του χορού, τουθεάτρου, της ποίησης και της αρχιτεκτονικής. Μεδεδομένο ότι ο ρυθμός εμφανίζεται σε όλες τιςτέχνες, μπορούσε ο καθένας να εμπλουτίζει τηντέχνη του διδασκόμενος από τη μέθοδο αυτή. Μετην έναρξη του πρώτου παγκόσμιου πόλεμου οDalcroze επέστρεψε στην Ελβετία και ίδρυσε στηνΓενεύη το Ινστιτούτο Ρυθμικής Jacques-Dalcroze,όπου συνεχίζεται μέχρι και σήμερα η εκπαίδευσηστη Ρυθμική Dalcroze (Helms, Schneider & Weber2001: 92∙ Κεφάλου-Χορς 2001).

Η μέθοδος του Dalcroze φάνηκε αρχικά ναεξυπηρετεί καλλιτεχνικούς στόχους, όπως τηνκαλύτερη μουσική εκπαίδευση των φοιτητών σταωδεία. Παρ’ όλα αυτά, σύντομα εξελίχτηκε σε μίαεκπαιδευτική και θεραπευτική μέθοδο βάσει τηςέμφασης που έδινε στην αλληλεπιδραστική καιεπικοινωνιακή διάσταση της μουσικής μεμεσολαβητή το ανθρώπινο σώμα. Σαν επακόλουθο,ο κάθε μαθητής του Dalcroze, έχοντας ως βάση τηνκαλλιτεχνική του παιδεία και τα προσωπικά τουενδιαφέροντα, εφάρμοζε τη μέθοδο στον δικό τουτομέα, εμπλουτίζοντάς την με τις δικές τουεμπειρίες και γνώσεις. Αυτός είναι και ο λόγος πουη Ρυθμική Dalcroze εφαρμόζεται σήμερα σε τόσοδιαφορετικούς χώρους όπως σε ωδεία, σε κρατικέςσχολές χορού, στην πρωτοβάθμια καιδευτεροβάθμια εκπαίδευση και στην ειδική αγωγή,καθώς και σε κέντρα αποκατάστασης και θεραπείαςπαιδιών και ενηλίκων με ψυχικές καιψυχοσωματικές παθήσεις.

Η εφαρμογή της ρυθμικής Dalcroze στη γενικήκαι ειδική αγωγήΠρωταρχικό ρόλο στη θεμελίωση των ιδεών τουDalcroze, καθώς και στην εφαρμογή αυτών στονεκπαιδευτικό και θεραπευτικό τομέα, έπαιξαν οιμαθήτριες του Elfriede Feudel (Γερμανία) καιMimi Scheiblauer (Ελβετία). Συγκεκριμένα, ηElfriede Feudel (1881-1966) αναγνώρισε τη θεωρίατου Dalcroze ως γενική παιδαγωγική αρχή καιόρισε τη μέθοδό του ως βάση για κάθε είδοςκαλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Με την πεποίθηση ότιη παραδοσιακή εκπαίδευση λειτουργούσε με στόχομία μονόπλευρη νοησιαρχική καλλιέργεια - μηνυπολογίζοντας τις ανάγκες των παιδιών για κίνησηκαι δημιουργική έκφραση - όρισε ως γνώμονα τηςπρότασής της μία εκπαίδευση, που έχοντας ωςβάση τη μουσική και την κίνηση, θα λάμβανε



ISSN: 1791-9622 45

υπόψη την ανάπτυξη του παιδιού, σεβόμενη τηνεξελικτική του πορεία στο σύνολό της (Feudel1965). Με αυτά τα δεδομένα και με αφετηρία μίαπολυαισθητηριακή προσέγγιση διαμορφώθηκαν οιασκήσεις της Ρυθμικής Dalcroze για την εφαρμογήτης μεθόδου στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμιαεκπαίδευση.

Παράλληλα, η Mimi Scheiblauer (1891-1968)ξεκίνησε μετά τις σπουδές της στη ΡυθμικήDalcroze να εργάζεται - σε συνεργασία με τοπανεπιστήμιο της Ζυρίχης (Τμήμα ΘεραπευτικήςΠαιδαγωγικής) - με παιδιά που παρουσίαζανψυχικές διαταραχές, νοητική καθυστέρηση καικινητικές αναπηρίες. Οι εμπειρίες της με αυτά ταπαιδιά την οδήγησαν στην αναθεώρηση των ήδηυπαρχουσών ασκήσεων της Ρυθμικής και στηδιαμόρφωσή τους σύμφωνα με τις ανάγκες αυτώντων παιδιών. Έτσι, έθεσε τα θεμέλια για τηνεφαρμογή της Ρυθμικής στο θεραπευτικό καιεκπαιδευτικό τομέα. Με βάση τη δική τηςπροσέγγιση και την αποτελεσματικότητα τηςΡυθμικής στην εκπαίδευση των παιδιών με ειδικέςεκπαιδευτικές ανάγκες, η Ρυθμική εξαπλώθηκεπολύ γρήγορα και σε άλλες χώρες καιθεσμοθετήθηκε η διδασκαλία της από ταΥπουργεία Παιδείας και Υγείας της Γερμανίας καιτης Ελβετίας.

Ακολούθως η Amélie Hoellering (Γερμανία,1920 – 1995), μία μαθήτρια της Feudel, εμπλούτισετο θεωρητικό πλαίσιο της Ρυθμικής με στοιχείααπό την ψυχοθεραπεία, την ψυχολογία του βάθουςκαι την εξελικτική ψυχολογία (Hartogh & Wickel2004∙ Hoellering 1974∙ Tauscher 1975). Ηεφαρμογή της Ρυθμικής σε παιδιά με διαταραχέςστη συμπεριφορά και με ιδιαίτερες εκπαιδευτικέςανάγκες αποτελεί, σύμφωνα με την Hoellering, μίασυλλογική-ψυχολογική προσέγγιση. Με βάση ταπροαναφερόμενα τεκμηρίωσε τη Ρυθμική ωςΘεραπευτική Ρυθμική.

Η Θεραπευτική Ρυθμική είναι μίαπολυαισθητηριακή προσέγγιση η οποίαπεριλαμβάνει την εξάσκηση της ακοής, της όρασηςκαι της αφής. Με αυτόν τον τρόπο, βοηθάει τοπαιδί να αναπτύξει την αντίληψη της«σωματικότητάς» του (Körperbewußtsein -Körperwahrnehmung). Αυτή η ανάπτυξη της«σωματικότητας» ενδυνάμωνει τηνεκφραστικότητα και τη δυνατότητα του παιδιού γιαεπικοινωνία και αλληλεπίδραση, επιδρά θετικά σεπιθανές σωματικές του ακαμψίες, ενώ προετοιμάζειακόμη το έδαφος για την ανάπτυξη λεκτικήςεπικοινωνίας μεταξύ παιδιού και εκπαιδευτικού /θεραπευτή (Frohne-Hagemann 2001).

Η Θεραπευτική Ρυθμική στοχεύει στηνενεργοποίηση κοινωνικο-επικοινωνιακώνδιαδικασιών με μη-λεκτικά μέσα παρέχοντας στησυνέχεια, όπου αυτό είναι εφικτό, τη δυνατότηταγια λεκτική επεξεργασία. Κατά αυτόν τον τρόπο,συμβάλει στην ανάπτυξη επικοινωνιακών και

κοινωνικών δεξιοτήτων του ατόμου πουδιευκολύνουν την ένταξή του στην κοινότητα. HHoellering (1974: 267) υποστηρίζει ότι μέσω τωνασκήσεων της Ρυθμικής «απελευθερώνονται οιενορμίσεις και εμποδίζεται με αυτό τον τρόπο ηαπώθηση και καταπίεσή τους [….]. Ταυτόχροναυποστηρίζει την κινητοποίηση δυνάμεων που δενέχουν ακόμα ενεργοποιηθεί».

Η Θεραπευτική Ρυθμική λειτουργείυποστηρικτικά ώστε να συνειδητοποιεί ο καθέναςτις δυσκολίες του, να τις επεξεργάζεται και να τιςδιαχειρίζεται. Στο σημείο αυτό χρειάζεται ναεπισημανθεί ότι ο συνδυασμός και η επιλογή τωνασκήσεων, εξαρτώνται από τις ιδιαίτερες ανάγκεςτης ομάδας και του κάθε συμμετέχοντα. Μόνο ότανη Ρυθμική αξιοποιεί βασικές ψυχολογικές καιψυχοθεραπευτικές γνώσεις, όπως και γνώσειςσχετικές με τη δυναμική της ομάδας μπορούμε νατην προσδιορίζουμε ως θεραπευτική διαδικασία. Οεκπαιδευτικός απαιτείται να είναι ικανός κάθεστιγμή να αντιλαμβάνεται τη δυναμική της ομάδαςπου αναπτύσσεται και να προβλέπει στην εξέλιξητης εκπαιδευτικής-θεραπευτικής διεργασίας, ώστενα αποφασίζει ποιες ασκήσεις θα προτείνει καιπότε αυτές θα αποφέρουν τα επιτυχέστερα δυνατάαποτελέσματα. Άλλωστε, μόνο όταν πληρούνται οιπροαναφερόμενες προϋποθέσεις μπορούμε ναχρησιμοποιούμε τον όρο «Θεραπευτική Ρυθμική»(Frohne-Hagemann 2001).

Σήμερα, η Θεραπευτική Ρυθμική εφαρμόζεταισε πολλές ευρωπαϊκές χώρες καθώς και στηνΑμερική, στο πλαίσιο παρέμβασης καιυποστήριξης παιδιών, εφήβων και ενηλίκων μεψυχικές διαταραχές, κινητικές αναπηρίες ή / καινοητική καθυστέρηση (Dutoit 1980). Για τηνπληρέστερη όμως κατανόηση της σχέσης τηςΡυθμικής με το μουσικοπαιδαγωγικό και τομουσικοθεραπευτικό χώρο, γίνεται παρακάτω μιασχετική εννοιολογική διαφοροποίηση.

Διαφοροποίηση της μουσικοθεραπείας και τηςμουσικής εκπαίδευσηςΑρχικά, απαιτείται να διακρίνουμε τη«Μουσικοθεραπεία» από τη «Μουσικοπαι-δαγωγική» καθώς και από τη «Μουσική στηνΙατρική». Ο προσδιορισμός της έννοιας της«Μουσικοθεραπείας» συνδέεται με το είδος και τημορφή της παρέμβασης η οποία διαφοροποιείταιανάλογα με τις ανάγκες της ομάδας ή του ατόμου,καθώς και από το ιστορικό και το πλαίσιο τουεκάστοτε περιστατικού (Frohne-Hagemann & Pleß-Adamczyk 2005).

Η Γερμανική Εταιρεία Μουσικοθεραπείας(Deutsche Gesellschaft für Musiktherapie) ορίζει τηΜουσικοθεραπεία ως εξής:

«Η Μουσικοθεραπεία είναι η σκόπιμηεφαρμογή της μουσικής στο πλαίσιο μίας



ISSN: 1791-9622 46

θεραπευτικής σχέσης, για την επαναφορά, τηδιατήρηση και προαγωγή της ψυχικής,σωματικής και πνευματικής υγείας.

Η Μουσικοθεραπεία είναι ένας πρακτικάπροσανατολισμένος επιστημονικός κλάδος, οοποίος βρίσκεται σε στενή αλληλεπίδραση μεδιάφορους τομείς της επιστήμης, ιδιαίτερα τηςιατρικής, των κοινωνικών επιστήμων, τηςψυχολογίας, της μουσικολογίας και τηςπαιδαγωγικής.

Η έννοια «Μουσικοθεραπεία» είναι μιασυνοπτική ονομασία για διαφορετικέςμουσικοθεραπευτικές αντιλήψεις, πουχαρακτηρίζονται ως ψυχοθεραπευτικές, σεαντίθεση με φαρμακευτική ή σωματικήθεραπεία» (Deutsche Gesellschaft fürMusiktherapie, στο Goll 1993: 210).

Η Αμερικανική Εταιρία Μουσικοθεραπείας(National Association for Music Therapy - NAMT1987) από την άλλη πλευρά διευκρινίζει σχετικά:

1. Ορισμός:«Η Μουσικοθεραπεία είναι η εξειδικευμένηχρήση της μουσικής στην υπηρεσία των ατόμωνμε ανάγκες στην ψυχική υγεία, φυσική υγεία,κατάρτιση, αποκατάσταση ή ειδική αγωγή».2. Προορισμός σε ομάδες και χώρους εργασίας:«Οι υπηρεσίες προσφέρονται σε άτομα κάθεχρονολογικής ηλικίας, νοητικής ηλικίας καιπροσαρμοστικού επιπέδου λειτουργικότητας σεμία ποικιλία πλαισίων παροχής υγείας,κατάρτισης, αποκατάστασης, εκπαίδευσης,κοινότητας και ιδιωτικής πρακτικής».3. Στόχοι:«Σε κάθε περίπτωση σκοπός της είναι ναβοηθήσει τα άτομα να κατακτήσουν και ναδιατηρήσουν τα μέγιστα επίπεδαλειτουργικότητάς τους» (Goll 1993: 198).

Είναι εμφανές και στους δύο ορισμούς ότικαθοριστικό ρόλο στον προσδιορισμό τηςμουσικοθεραπείας διαδραματίζει η χρήση τηςμουσικής με σκοπό τη θεραπεία και γενικότερα τηβελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου.

Σε αντίθεση με τη Μουσικοθεραπεία, ηΜουσική Εκπαίδευση εστιάζεται στο μουσικόαποτέλεσμα, στην εκμάθηση μουσικών εννοιών ήενός μουσικού οργάνου, καθώς και στη βελτίωσητης μουσικής επίδοσης. Με βάση αυτά ταδεδομένα θεωρείται ότι η μουσική εκπαίδευσηεπιδιώκει διαφορετικούς στόχους από αυτούς τηςμουσικοθεραπείας και εφαρμόζεται με διαφορετικήπροσέγγιση.

Όσον αφορά τη χρήση της μουσικής στηνΙατρική θα μπορούσε να επισημανθεί η εφαρμογήτης για την αντιμετώπιση και τον περιορισμό τουπόνου και του άγχους, όπως για παράδειγμα πριν ήμετά από μία χειρουργική επέμβαση ή και σεμακροχρόνιες παθήσεις όπως ο καρκίνος, το άσθμα

ή η νόσος Alzheimer. Εξίσου σημαντική είναι ηχρήση της μουσικής στις θερμοκοιτίδες για τηνκαλύτερη ανάπτυξη των προώρων νεογνών. Ηεφαρμογή αυτή βασίζεται σε αποτελέσματαερευνών, που πραγματοποιήθηκαν από τοναναισθησιολόγο Fred Schwartz στο PiedmontHospital της Atlanta το 1989, όπου διαπιστώθηκεότι το άκουσμα συγκεκριμένης μουσικής σεσυνδυασμό με τη φωνή της μητέρας και μεενδομήτριους ήχους επιτυγχάνει ταχύτερη έξοδοτων νεογνών από τη μονάδα εντατικήςπαρακολούθησης (Δρίτσας 2004: 20).

Στον τομέα της Ειδικής Αγωγής, ο γερμανόςκαθηγητής Goll (1993) διαχώρισε τις έννοιες«Μουσικοθεραπεία» (Ψυχοθεραπεία),«Θεραπευτική Παιδαγωγική Μουσικοθεραπεία»και «Σωματική Μουσικοθεραπεία» (βλ. σχήμα 1).

Η «Μουσική Ψυχοθεραπεία», σύμφωνα με τονGoll (1993), προσδιορίζεται βάσει τηςψυχαναλυτικής προσέγγισης και διακρίνεται στονγερμανόφωνο χώρο σε: «ΑναλυτικήΜουσικοθεραπεία» (Priestley), «ΜορφολογικήΜουσικοθεραπεία» (Tüpker) και «ΡυθμιστικήΜουσικοθεραπεία» (Schwabe).

Η Θεραπευτική Παιδαγωγική Μουσικοθεραπεία(Heilpädagogische Musiktherapie) εφαρμόζεται σεδομές της Ειδικής Αγωγής, σε ψυχιατρικές καιψυχοσωματικές κλινικές, καθώς και σε κέντρααποκατάστασης και επανένταξης παιδιών καιεφήβων με ψυχικές διαταραχές, νοητικήκαθυστέρηση ή κινητικές αναπηρίες. Εκτός από τιςπαραδοσιακές μορφές μουσικοθεραπείας,περιλαμβάνει σύμφωνα με τον Goll (1993) καιμεθόδους όπως τη Θεραπευτική Ρυθμική, τηνΑνθρωποσοφική Μουσικοθεραπεία, καθώς και τηΜουσικοθεραπεία που βασίζεται στο σύστημαOrff. Στόχοι των μεθόδων αυτών είναι ητροποποίηση της συμπεριφοράς, η υποστήριξη τηςεκπαιδευτικής διαδικασίας, η υποστήριξη τηςλεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας, η βελτίωσητης αδρής και λεπτής κινητικότητας και ηκοινωνικοποίηση των ατόμων με ειδικέςεκπαιδευτικές ανάγκες.



ISSN: 1791-9622 47

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ

ΘεραπευτικήΠαιδαγωγική

Μουσικοθεραπεία

Μουσική –Ψυχοθεραπεία

ΣωματικήΜουσικοθεραπεία

Σχήμα 1: Tομείς της Μουσικοθεραπείας(Goll 1993: 212, στο Καρτασίδου 2004: 101)

Η διαφορά της Θεραπευτικής ΠαιδαγωγικήςΜουσικοθεραπείας από τη Μουσική Εκπαίδευσηέγκειται στο γεγονός ότι η πρώτη δεν εξυπηρετείπρωταρχικά μουσικο-εκπαιδευτικούς στόχους,αλλά επιδιώκει την ενίσχυση της επικοινωνιακήςκαι κοινωνικής ανάπτυξης του ατόμουλαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες και τιςαδυναμίες του, ενώ αξιοποιεί τη συναισθηματικήτου κατάσταση, ενδυναμώνοντας με αυτόν τοντρόπο τη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων. Οσαφέστερος διαχωρισμός μεταξύΜουσικοθεραπείας και Μουσικής Εκπαίδευσηςστην Ειδική Αγωγή μπορεί να επιτευχθεί βάσει τωνεξής κριτηρίων (Plahl & Koch-Temming 2008: 61):1. σε ποια εργασιακά πλαίσια και σε ποιες

πληθυσμιακές ομάδες απευθύνεται η κάθε μία(Μουσικοθεραπεία και Μουσική Εκπαίδευσηστην Ειδική Αγωγή),

2. με ποιους στόχους εφαρμόζεται και ποιo είναιτο θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί,και

3. ποια είναι τα προσόντα του κάθε ειδικού(μουσικοθεραπευτή και εκπαιδευτικούμουσικής).

Όπως αναφέρει η Καρτασίδου (2004), ωστόσο, ηδιαχωριστική γραμμή μεταξύ Μουσικοθεραπείαςκαι Μουσικής Εκπαίδευσης στην Ειδική Αγωγήείναι λεπτή και έγκειται (κατά τον Kobi 1986) στιςδιαφορές τους στην αφετηρία, το ρόλο, τηνεπίδραση και την εφαρμογή τους. Οι μουσικέςδραστηριότητες που εφαρμόζονται και στους δύοτομείς (είτε σε ατομικό, είτε σε ομαδικό επίπεδο)μπορεί επιφανειακά να έχουν ομοιότητες, αλλάδιαφέρουν ουσιαστικά στην εστίαση και στοντρόπο εφαρμογής τους.

Σχετικά με τη διαφοροποίηση τηςΜουσικοθεραπείας και της ΜουσικήςΕκπαίδευσης, παρατηρεί ο Goll (1993):

«Σε αντίθεση με τη Γερμανία όπου συνεχίζεται οπόλεμος των “χαρακωμάτων” για το τι ανήκειστη Μουσικοθεραπεία και τι όχι, η Αμερικήπροχωράει στο κατά πόσο μπορεί η μουσική ναυποστηρίξει την ένταξη ατόμων με αναπηρίεςστα πλαίσια των τυπικά αναπτυσσόμενωνατόμων και με ποιες μεθόδους» (Goll 1993:227).

Παρόμοια, οι Frohne-Hagemann και Pleß-Adamczyk (2005) επισημαίνουν:

«Η εστίαση στη θεραπευτική διάσταση τηςμουσικής, μας απαλλάσσει από τονπροβληματισμό της διαφοροποίησης μεταξύ της«μουσικής-ψυχοθεραπείας» και της«θεραπευτικής παιδαγωγικής», κάτι πουθεωρούμε έτσι και αλλιώς περιττό, επειδή κάθεθεραπεία θα έπρεπε ούτως ή άλλως να περιέχειψυχοπαιδαγωγικά και ψυχοθεραπευτικάστοιχεία» (Frohne-Hagemann & Pleß-Adamczyk2005: 95).

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ρυθμική Dalcrozeεπικεντρώνεται στη διαδικασία της ανάπτυξης τηςπροσωπικότητας του καθενός χρησιμοποιώντας ωςμέσα τη μουσική και την κίνηση. Έτσι η ΡυθμικήDalcroze συμπεριλαμβάνει εκπαιδευτικούς στόχουςμε θεραπευτικες προεκτάσεις και σχετίζεται μεψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που έχουν ωςυπόβαθρό τους την ουμανιστική ψυχολογία (Bühler& Thaler 2006).

Για να αναδειχθεί σαφέστερα όμως ο διττόςχαρακτήρας της Ρυθμικής ως θεραπευτικής καιεκπαιδευτικής μεθόδου, απαιτείται ναπαρουσιασθούν στη συνέχεια οι άξονες στουςοποίους εδράζεται και να αναλυθούν οι αρχές βάσειτων οποίων αυτή λειτουργεί εκπαιδευτικο-θεραπευτικά, καθώς και να γίνει σχετική ανάλυσημέσω της πρακτικής εφαρμογής της.



ISSN: 1791-9622 48

Οι βασικοί άξονες της ρυθμικής

Ο Dalcroze, δημιουργώντας τη μέθοδό του, τηθεμελίωσε σε τρεις άξονες: Ρυθμός, Μουσική,Κίνηση. Στον ρυθμό αναγνώριζε ένα παγκόσμιοστοιχείο που εμπεριέχεται σε κάθε ύπαρξη καιεκφράζει κάθε μορφής ζωής. Στη μουσικήαντιλαμβανόταν τη θεραπευτική της ιδιότητα καιστην κίνηση έβρισκε τη διάσταση της προσωπικήςέκφρασης του καθενός. Όπως χαρακτηριστικάεπισημαίνει ο ίδιος:

«Ο ρυθμός είναι η βάση κάθε έκφρασης τηςζωής, της επιστήμης και της τέχνης. Είναι η τάξηστο χρόνο και είναι εμφανής στον καθένα με τοντρόπο που κινείται και εκφράζεται» (Dalcroze1921/1977: 111).

Ειδικότερα υποστηρίζει ότι:

«Το σύστημα της Ρυθμικής δομείται πάνω στημουσική εξαιτίας της εξαιρετικής δύναμης πουασκεί πάνω στον ψυχισμό του ανθρώπου. Ημουσική μπορεί με τη διεγερτική και ταξινομικήτης δύναμη να ρυθμίσει κάθε ζωτική μαςλειτουργία» (Dalcroze 1921/1977: 75).

Παρακολουθώντας τους μαθητές του ο Dalcrozeκατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η εμφάνιση τηςμουσικής «αρρυθμίας»1 συχνά καθρεφτίζει τηνέλλειψη ψυχικής ισορροπίας. Αυτή η διαπίστωσηλειτούργησε για εκείνον ως αφετηρία για μίαθεραπευτική προσέγγιση της Ρυθμικής (Dalcroze1921/1977). Σε αυτό το πλαίσιο, η θεραπείασχετίζεται με την ανάπτυξη μίας αίσθησης για τοσώμα μας, καθώς αυτό είναι που ρυθμίζει τιςαισθήσεις, τη σκέψη και τις πράξεις μας προς τουςάλλους.

Στη Ρυθμική Dalcroze η έννοια του ρυθμού δενκατανοείται πρωταρχικά ως μουσικός ρυθμός, αλλάως πεδίο έντασης που συμπεριλαμβάνει το χρόνο,το χώρο, τη δύναμη και τη μορφή. Είναι έναδυναμικό συμβάν, που βιώνεται ως «πεδίοπολικών δυνάμεων». Πάνω σε αυτές τιςπαραμέτρους βασίζεται τόσο η μουσική, όσο και ηκίνηση.

Για τη σημασία και το ρόλο που διαδραματίζει ορυθμός στη ζωή μας ο Dalcroze γράφει:

«Μου φαίνεται ότι πρέπει να δίνεται μεγαλύτερηέμφαση στο να μαθαίνουν τα παιδιά νααντιλαμβάνονται τη δική τους προσωπικότητα,να αναπτύσσουν το δικό τους ταμπεραμέντο καινα απελευθερώνουν τον πρωτόγονο ρυθμόαγνοώντας κάθε είδους δεσμό» (Dalcroze1921/1977: 12).

1 Με τον όρο μουσική «αρρυθμία» γίνεται αναφορά στηδυσκολία του ατόμου να συγχρονιστεί στο τέμπο της μουσικήςπου ακούει.

Ο προσωπικός ρυθμός του καθενός θεωρείται οκαθρέφτης της ψυχής του, εφόσον ο εαυτόςαναγνωρίζεται μέσα από τη διαφορετικότητα καιεκφράζεται με τη φωνή, την ομιλία, την αναπνοήκαι την κίνηση. Κάθε διαταραχή του ρυθμούθεωρείται ένδειξη ασθένειας και μείωση τηςδυναμικότητας. Ο Dalcroze αναγνώρισε τησημασία της κίνησης σαν γέφυρα που συνδέει τονάνθρωπο, όχι μόνο με τον εαυτό του, αλλά και μετο περιβάλλον, και έδωσε μεγάλη σημασία στησυνειδητοποίηση της κίνησης και στηνευαισθητοποίηση του σώματος. Μέσω τηςμουσικής και της κίνησης επιδιώκεται ηαποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ εσωτερικήςεντύπωσης (υποκειμενικό βίωμα) και εξωτερικήςαντίληψης (αντικειμενικό συμβάν). Σημαντικόείναι να ισορροπούν η εσωτερική και η εξωτερικήεντύπωση σε μια ρυθμική εναλλαγή (Frohne-Hagemann 2001: 63). Σε περίπτωση διαταραχήςαυτής της ισορροπίας, η εσωτερική εντύπωση δενσυμβαδίζει με την εξωτερική πραγματικότητα, μεαποτέλεσμα να προκαλούνται ψυχικές καισωματικές διαταραχές, που εκφράζονται μεδυσκολίες στην επικοινωνία και διαταραχή στησυμπεριφορά, στην κίνηση και στη στάση τουσώματος.

Οι δομές της ρυθμικής

Η εκπαιδευτική και θεραπευτική αξιοποίηση τηςΡυθμικής εδράζεται στην αναγνώριση τηςσημαντικότητας του ρυθμικού στοιχείου στη ζωήτου ανθρώπου. Η εμπειρία της Ρυθμικήςσυμπεριλαμβάνει όχι μόνο την εναλλαγή μεταξύψυχικής κατάστασης και κοινωνικού περίγυρου,αλλά και την ενεργή απάντηση μέσω της κινητικήςαντίδρασης. Βάσει αυτού διαπιστώνουμε ότι οάνθρωπος βρίσκεται σε μία συνεχή ανταλλαγή μετο περιβάλλον του και αλληλεπιδρά επικοινωνιακάμέσω της κίνησης, του βλέμματος και της φωνήςτου, ανάλογα πάντα με τη δική του προσωπικήψυχική και σωματική σύνθεση (βλ. Σούλης 2003).Η σχέση δράσης – αντίδρασης συνυπάρχει σε όλεςτης στιγμές της ζωής μας και εκφράζει τηλειτουργικότητα του ανθρώπου σαν«αυτοποιητικό» σύστημα. Αυτό βέβαια είναιδεδομένο ότι αφορά όλους τους ανθρώπουςανεξάρτητα από τις νοητικές και σωματικές τουςικανότητες (Maturana & Varela 1987/2009).

Συγκεκριμένα, η Feudel (1965: 24-27)προσδιορίζει τους παρακάτω νόμους που διέπουντη μέθοδο Dalcroze: 1. Ο νόμος της πολικότητας.2. Ο νόμος της υποστηρικτικής αλληλεπίδρασης,και 3. Ο νόμος της ρυθμικής αντιστάθμισης.

1. Ο νόμος της πολικότητας

Μία φυσική αντίθεση μεταξύ δυο φαινόμενων, πουδεν βρίσκονται σε αντιπαλότητα, αλλά δρουν



ISSN: 1791-9622 49

συμπληρωματικά υπάρχει σε κάθε έκφραση τηςφύσης. Η κατάσταση αυτή προσδιορίζεται ωςπολικότητα. Η Ρυθμική περιλαμβάνει δύοπεριπτώσεις πολικότητας: Αυτή μεταξύ του«εμψυχωμένου» σώματος και του συνειδητούπνεύματος και εκείνη μεταξύ του εσωτερικού καιεξωτερικού κόσμου. Πιο αναλυτικά αναφέρει ηHoellering (1971):

«Η βιολογική ύπαρξη του ανθρώπουσυνεπάγεται τη σύνδεσή του με την περιοχή του«ασυνείδητου συναισθηματικού βιώματος»καθώς και τη δυνατότητά του γιααισθησιοκινητική αντίληψη καιδημιουργικότητα. Ως «σκεπτόμενο ον» οάνθρωπος βρίσκεται συνεχώς σε μία προσπάθειανα συνειδητοποιεί την πραγματικότητα για ναεπιδιώκει πνευματική ανεξαρτησία και για ναμπορεί να λαμβάνει υπεύθυνες αποφάσεις. Οάνθρωπος είναι ένα «κοινωνικό όν» το οποίομπορεί να υπάρχει μόνο μέσω της επικοινωνίας.Αυτό επιφέρει όμως μία σχέση έντασης μεταξύτου «πρωτεύοντα ναρκισσισμού» του και τηςβασικής του ανάγκης για κοινωνική δέσμευση. Οκαθένας αισθάνεται τη μοναδικότητά του μέσωτης νοητικής, σωματικής και ψυχικής τουεξέλιξης (αυτοπραγμάτωσης). Έτσι, του δίνεταιη δυνατότητα να βιώνει μία αίσθηση αυτονομίαςκαι αυτοδιάθεσης, καθώς και αφοσίωσης καιεμπιστοσύνης στον άλλον2» (Hoellering 1971,στο Schaefer 1992: 27).

Ζητούμενο για κάθε άνθρωπο είναι η ρυθμικήανταλλαγή και η εξισορρόπηση ανάμεσα στηνυποκειμενική εσωτερική κατανόηση του κόσμουκαι στην αντικειμενική εξωτερική έκφραση του,όπως επίσης η ισορροπία μεταξύ σώματος καινου.

2. Ο νόμος της υποστηρικτικής αλληλεπίδρασης

Όταν δύο καταστάσεις (ή πόλοι) σχετίζονται, τότεκαμία από τις δύο δεν παραμένει στην αρχική τηςθέση. Η ένταση δηλαδή που προκύπτει, ανάμεσασε αυτούς τους δύο πόλους, απαιτεί μία αμοιβαίαανταπόκριση που αναγκάζει τον αντίθετο πόλο ναδράσει / αντιδράσει. Έτσι σχηματίζεται μιααλληλεπίδραση που δίνει κίνητρο στον κάθε πόλονα αντιδρά με την καλύτερή του απόδοση. Μεβάση αυτόν το νόμο, που συναντάται παντού,απαιτείται απέναντι στον πόλο «ερεθίσματα τουπεριβάλλοντος» να απαντήσει ο πόλος«άνθρωπος». Έτσι, παρέχεται στον άνθρωπο ηδυνατότητα να υπερβεί τα όριά του και νααναπτύσσει ισόρροπα όλες τις πλευρές τηςπροσωπικότητάς του. Με αυτόν τον τρόπο δηλαδή,ο άνθρωπος καλείται να εμπλακεί σε μίαδιαδικασία ανακάλυψης του εαυτού του.

2 Η μετάφραση από το αρχικό γερμανικό κείμενο έγινε από τηνσυγγραφέα.

3. Ο νόμος της ρυθμικής αντιστάθμισης

Κάθε ύπαρξη εκφράζει τη ζωτικότητά της με τηνκίνηση που ανανεώνεται διαρκώς. Ακόμη και ότανκοιμόμαστε ή όταν φαίνεται πως είμαστε ακίνητοι,η αναπνοή μας αποτελεί έκφραση της κίνησης.Αυτή η επανάληψη της κίνησης εκδηλώνεται τόσοστην αναπνοή, όσο και στους χτύπους της καρδιάς,ενώ εξωτερικεύεται με το ρυθμό καιαντικατοπτρίζεται σε όλες της εκφάνσεις τηςκαθημερινότητάς μας. Κάθε διαταραχή τουπροσωπικού ρυθμού εκδηλώνεται ως διαταραχήτης σωματικής και ψυχικής ισορροπίας. Ηεπαναφορά του ατόμου στον προσωπικό του ρυθμόεξασφαλίζει όχι μόνο την ευχαρίστηση, αλλάπροσφέρει την αποδοχή της πραγματικότητας καικατά συνέπεια την αποδοχή της ζωής σε κάθεδιάστασή της. Αυτό επισημαίνει και ο Πίνδαρος μετην διαπίστωση: «Να γίνεσαι αυτό που είσαι»(Feudel 1965: 22-27).

Στο πλαίσιο των προαναφερόμενων αρχών τηςΡυθμικής ενδυναμώνεται η αυτορύθμιση τουανθρώπου και επιτυγχάνεται η ομαλή ανάπτυξη τηςπροσωπικότητάς του. Η Amélie Hoellering,κατανοώντας τη Θεραπευτική Ρυθμική ως μιαολιστική ψυχολογική διαδικασία διαπιστώνει ότι σεκάθε στιγμή της ζωής του ο άνθρωπος είναιτοποθετημένος μεταξύ των πόλων σώματος-ψυχήςκαι εσωτερικού-εξωτερικού κόσμου. Οι εντυπώσειςπου προκαλεί ο εξωτερικός κόσμος απαιτούν μίαπροσωπική απάντηση που εκδηλώνεται με τιςκινήσεις. Μέσω της κίνησης έρχεται τότε το Εγώσε επαφή με τον κόσμο.

Με βάση τα παραπάνω διαμορφώνονταιδιάφορες ασκήσεις με βασικό στόχο την«τοποθέτηση» του παιδιού μεταξύ των πόλων: νους(συνείδηση) και σώμα (υποσυνείδητο).Ταυτόχρονα επιδιώκεται η εξεύρεση τηςισορροπίας μεταξύ αυτονομίας και επιβολής,καθώς και της ικανότητας για προσαρμογή, η οποίαθα διασφαλίσει την κοινωνική προσαρμοστικότητατου παιδιού. Στόχος, δηλαδή, είναι το παιδί ναβιώνει σε κάθε στιγμή την ρυθμική ανταλλαγή μετον εαυτό του, αλλά και σε σχέση με τον άλλο ή μετην ομάδα και να βρίσκει την ισορροπία μεταξύτων πόλων του προσωπικού και του κοινωνικούτου επιπέδου. Με άλλα λόγια, η σωματικάεκφραζόμενη υποσυνείδητη εμπειρία οδηγείταιμέσω της κίνησης και της ρυθμικής άσκησης σεμια νοητική αντίληψη και συνειδητοποίηση τουπεριβάλλοντος κόσμου (βλ. σχήμα 2).

Μέσα στην ομάδα το άτομο παροτρύνεται καιυποστηρίζεται να ανακαλύπτει, να δοκιμάζει και ναδιαμορφώνει την τελική εφαρμογή της άσκησης.Όπως αναφέρει η Frohne-Hagemann (2001):

«Για να πετύχουμε τη ρυθμική αντιστάθμισηδεν φτάνει μόνο να προσφέρουμε στη συνείδησητον ελλιπή πόλο. Εκείνος, που συμμετέχει,



ISSN: 1791-9622 50

πρέπει να αντιληφθεί τη συνάφεια καιαλληλεξάρτηση μεταξύ των πόλων» (Frohne-Hagemann 2001: 61)

Σε αυτό το πλαίσιο, η Hoellering (1974)υποστηρίζει πως σε κάθε ρυθμική άσκησηαπαιτείται από τον κάθε συμμετέχοντα: να πράττει, να «τολμά»,

να αλλάζει, να διαλέγει, να υποστηρίζει τον εαυτό του, να εκφράζει τη

θέλησή του, να λαμβάνει υπόψη του τον άλλον, την ομάδα,

τον περίγυρο και την πραγματικότητα μεευέλικτο τρόπο.

εγ ώεσ ύΚ ο ιν ω ν ικ ό επ ίπ ε δ ο

Π ν ε ύμ α (Ε υ θύ ν η , Φ α ν τ α σ ία , Ιδ έα ,Σ τ ο χ α σ μ ό ς , Σ υ ν είδ η σ η ,Ν ο η μ ο σ ύ ν η )

Α υ τ ο ν ο μ ία(Α τ ο μ ικ ό τ η τ α ,

Ε ν έρ γ εια ,Ε π ιβ ο λ ή )

υ π ερ εγ ώ

Σ ώ μ α (β ιο λ ο γ ικ ή , υ λ ικ ή Δ έσ μ ευ σ ηΥ π ο σ υ ν είδ η τ η , σ υ ν α ισ θη μ α τ ικ ή , δ η μ ιο υρ γ ικ ή Π α ρ ό ρ μ η σ η )(Hoe lle ring 1974)

Ικ α ν ό τ η τ α γ ιαπ ρ ο σ α ρ μ ο γ ή(Α λ λ η λ εγ γ ύ ηΥ π ο δ ο χ ή ,Α φ ο σ ίω σ η )

α υ τ ό

προσωικόεπίπεδο

Σχήμα 2: Περιγραφή της διπολικότητας του ανθρώπουστον κοινωνικό και προσωπικό του επίπεδο

(Hoellering 1974, στο Kessler-Κακουλίδη 2006: 73)

Παράδειγμα δραστηριότητας βάσει τουσχήματος της Hoellering

Για την καλύτερη κατανόηση του σχήματος 2,περιγράφεται το παρακάτω παράδειγμα μίαςδραστηριότητας Ρυθμικής Dalcroze:

Ο εκπαιδευτικός αυτοσχεδιάζει στο πιάνο μεσταθερό τέμπο. Η ομάδα κινείται στο χώροανάλογα με το τέμπο της μουσικής, αξιοποιώνταςόλο το διαθέσιμο χώρο τριγύρω της. Το κάθε παιδίκαλείται να κινηθεί ελεύθερα στο χώρο προς τηνκατεύθυνση που το ίδιο επιθυμεί, χωρίς νασυγκρούεται με τους υπόλοιπους συμμαθητές τουκαι ακολουθώντας το τέμπο της μουσικής.

Οι πόλοι σώμα–πνεύμα ενεργοποιούνται με τηνοδηγία του εκπαιδευτικού: «δείξε μέσω τηςκίνησης το τέμπο που ακούς». Οι πόλοι αυτονομία–προσαρμοστικότητα αντικατοπτρίζονται στηνέκφραση της ελευθερίας της κίνησης αναφορικά μετην κατεύθυνση, προσέχοντας όμως ναακολουθείται ταυτόχρονα η κίνηση της υπόλοιπηςομάδας. Βάσει αυτών συμπληρώνεται παράλληλα ησυγκέντρωση, η αισθητηριακή αντίληψη και η

γρήγορη αντίδραση με την ικανότητα του παιδιούγια προσαρμογή σε κάθε αλλαγή των συνθηκών,χωρίς ωστόσο να αίρεται η αυτονομία και τοδικαίωμα επιλογής.

Όταν όλα τα μέλη της ομάδας μπορούν ναεκτελέσουν την άσκηση σε ικανοποιητικό βαθμό,τότε δεν είναι μόνο η κίνηση του καθενός σεαρμονία με τον περίγυρο, αλλά και η κίνηση τηςομάδας σε σχέση με το χώρο, επιτυγχάνεταιδηλαδή μια «ρυθμική» αρμονία. Είναι προφανές ότιαυτή η εικόνα εκφράζει καλλιτεχνική χάρη καιγοητεύει.

Για να γίνει πιο κατανοητό πώς η παραπάνωδραστηριότητα συμπεριλαμβάνει εκπαιδευτική καιθεραπευτική διάσταση θα αναλύσω στη συνέχειατους στόχους και τον τρόπο εφαρμογής της.

Ανάλυση της δραστηριότηταςΟι εκπαιδευτικοί στόχοι σε αυτή τη δραστηριότηταείναι: συγκέντρωση, συνειδητοποίηση μουσικώνδεδομένων, ακουστική αντίληψη και ανάλογη



ISSN: 1791-9622 51

μεταφορά του ακούσματος στη σωματική έκφραση,αντίληψη του σώματος και των δυνατοτήτων του,προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο, γρήγορηαντίδραση στον προσανατολισμό και έλεγχος τηςκίνησης για να αποφευχθούν οι σωματικέςσυγκρούσεις μεταξύ των μελών της ομάδας.

Η θεραπευτική διάσταση έγκειται στηνπαρότρυνση του καθενός για αυτονομία (γεγονόςπου συμβάλει στην ανάπτυξη της συναισθηματικήςασφάλειας), αυτοεκτίμηση, ανάπτυξηπρωτοβουλίας («πήγαινε όπου θέλειςχρησιμοποιώντας όλο το χώρο γύρω σου»),ευελιξία στη συμπεριφορά, ενίσχυση τηςαλληλεπίδρασης, ανάπτυξη της μη λεκτικήςεπικοινωνίας και της συνεργασίας σε μία ομάδα,καθώς και ανάπτυξη της αυτορρύθμισης τωνσυναισθημάτων και της προσωπικήςεκφραστικότητας («έχε υπόψη την κίνηση τωνυπολοίπων, αποφάσισε πότε θα επιβάλλεις τη δικήσου θέληση και πότε θα υποχωρείς»).

Εφόσον η Θεραπευτική Ρυθμική απευθύνεται σεπαιδιά και ενηλίκους που λόγω διανοητικών,σωματικών, συναισθηματικών και επικοινωνιακώνδυσκολιών χρειάζονται υποστήριξη, είναικατανοητό ότι μόνο όταν οι ασκήσειςσυμπεριλαμβάνουν θεραπευτικούς καιεκπαιδευτικούς στόχους μπορούμε να επιτύχουμετο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για την ψυχική,νοητική και σωματική τους ανάπτυξη.

Ο τρόπος εφαρμογής της κάθε δραστηριότηταςσυνδέεται άμεσα με την ικανότητα τουεκπαιδευτικού να προσαρμόζει και να διαμορφώνειτην άσκηση βάσει των ιδιαιτεροτήτων του κάθεμέλους, αλλά και της ομάδας ως σύνολο. Συνδέεταιδηλαδή, με την ικανότητα του εκπαιδευτικού νααποφασίζει κάθε στιγμή με ποιο τρόπο θαυποστηρίζει το κάθε μέλος ώστε να το βοηθήσει ναεπιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα και μαζί με αυτότη χαρά της επιτυχίας. Ο εκπαιδευτικόςπαρατηρώντας την ομάδα πρέπει να έχει γνώση τηςδυναμικής της και να συγκεντρωθεί στις αδυναμίεςκαι δυσκολίες των μελών που, σε μερικέςπεριπτώσεις, μπορεί να εκφραστούν μεπαρορμητικότητα, ευερεθιστότητα, υπερκινητι-κότητα, παθητική ή επιθετική συμπεριφορά,χαμηλή ανεκτικότητα στη ματαίωση, καθώς και μεέλλειψη αυτοπεποίθησης.

Διατηρώντας παράλληλα τον εκπαιδευτικόστόχο («το άκουσμα εκφράζεται στην κίνηση – στοχώρο») ο εκπαιδευτικός διαμορφώνει την άσκησηανάλογα με τις πιθανές δυσκολίες πουδημιουργηθήκαν προηγουμένως. Μερικά παιδιάμπορεί, για παράδειγμα, να συμπεριφέρονται μεεπιθετικό τρόπο μέσα στην ομάδα (π.χ.προσκρούοντας στα υπόλοιπα παιδιά καθώςκινούνται στον χώρο), ή άλλα να διστάζουν ναεκμεταλλευτούν όλο το χώρο και να βρίσκονταιπάντα στην περιφέρειά του, ή μερικά άλλα ναακολουθούν κάποιο άλλο παιδί χωρίς προσωπική

βούληση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οεκπαιδευτικός καλείται να ανταποκριθεί και ναεπεξεργαστεί ανάλογα αυτές τις συμπεριφορές. Γιατην αντιμετώπιση κάθε συμπεριφοράς ωστόσο,είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να λαμβάνειπάντοτε υπόψη του ποια είναι η πρωτογενής αιτία ήτο κίνητρο εκδήλωσης κάθε συμπεριφοράς.Βέβαια, είναι ιδιαίτερα σημαντική η αποδοχή τουκάθε παιδιού (ανεξαρτήτως της συμπεριφοράς του)και η υποστήριξή του διαμορφώνοντας την άσκησηανάλογα, ώστε να μπορεί τόσο το ίδιο, όσο και ηυπόλοιπη ομάδα να συμμετέχει αποτελεσματικά.Στην περίπτωση, για παράδειγμα, που ένα παιδίέχει χαμηλή αυτοπεποίθηση ή δυσκολία στηνανάληψη πρωτοβουλιών, ο εκπαιδευτικός μπορείνα του προτείνει να διαλέξει μόνο του με ποιαπαιδιά θα ήθελε να κάνει την άσκηση. Κατά αυτόντον τρόπο, ο εκπαιδευτικός αναγνωρίζει τιςανησυχίες και τους φόβους του παιδιού, ενώπαράλληλα το ενθαρρύνει να δοκιμάσει τα όριά τουκαι να τα ξεπεράσει.

Η κατάρτιση στη ρυθμική Dalcroze

Όπως φαίνεται από την παραπάνω δραστηριότηταDalcroze και την αντίστοιχη ανάλυσή της, οιαπαιτήσεις για την εφαρμογή εκπαιδευτικών καιθεραπευτικών στόχων είναι πολλαπλές καιαπαιτείται εξειδικευμένη κατάρτιση τουεκπαιδευτικού η οποία συμπεριλαμβάνει διάφορουςτομείς. Σε αυτήν την ενότητα θα αναφερθώσυγκεκριμένα στις δυνατότητες σπουδών τηςΡυθμικής στη Γερμανία.

Η Ρυθμική Dalcroze στη Γερμανία διδασκότανπαλαιότερα στην Ανώτερη Ακαδημία τηςΜουσικής. Σήμερα ωστόσο η εκπαίδευση γίνεταιστα Πανεπιστήμια της Μουσικής(Musikhochschule). Αυτή η εκπαίδευση είναιτετραετής και οι απόφοιτοι τελειώνουν με τηνκατάρτιση: “Διπλωματούχος ΚαθηγητήςΡυθμικής”. Βασική προϋπόθεση για να γίνει κανείςδεκτός σε ένα τέτοιο πρόγραμμα σπουδών είναι ηκαλή γνώση πιάνου (καθώς είναι το βασικό όργανοαυτοσχεδιασμού που χρησιμοποιείται στη μέθοδο),καθώς και η γνώση ενός δεύτερου μουσικούοργάνου της επιλογής του. Εκτός αυτού ωστόσο, ουποψήφιος φοιτητής λαμβάνει μέρος σε μία σειράεξετάσεων που συμπεριλαμβάνουν: συνέντευξη,εξέταση της ικανότητάς του να συμμετέχει σεομαδικές δραστηριότητες, να αυτοσχεδιάζει στοπιάνο και στα κρουστά, καθώς και της ικανότητάςτου για κινητικό αυτοσχεδιασμό.

Το πρόγραμμα σπουδών περιλαμβάνει τηδιδασκαλία της Ρυθμικής ως βασική σπουδή(πρακτική εφαρμογή στην ομάδα και θεωρία),καθώς και διάφορα μαθήματα μουσικής (όπωςαρμονία και θεωρία, μορφολογία, αυτοσχεδιασμόκαι σύνθεση). Στον κινητικό τομέα διδάσκονται



ISSN: 1791-9622 52

τεχνικές και αυτοσχεδιασμός στην κίνηση, κινητικήσύνθεση και χορογραφία, τεχνικές χαλάρωσης,καθώς και βασικά στοιχεία ανατομίας τουανθρωπίνου σώματος. Εκτός αυτών,συμπεριλαμβάνονται επίσης μαθήματαπαιδαγωγικής, ψυχολογίας του βάθους(Tiefenpsychologie) και άλλων ψυχοθεραπευτικώνπροσεγγίσεων, καθώς πρακτική και θεωρία στηδυναμική της ομάδας. Ταυτόχρονα με τις σπουδές οσπουδαστής ενθαρρύνεται να κάνει προσωπικήψυχοθεραπεία, ως μέρος της προσωπικής τουανάπτυξης. Επίσης, τα τελευταία δύο χρόνια τωνσπουδών του ο κάθε φοιτητής κάνει πρακτικήάσκηση (με αντίστοιχη εποπτεία από τουςκαθηγητές του) στον τομέα που επιθυμεί ναεργάζεται μελλοντικά.

Τα άτομα που έχουν ήδη ολοκληρώσει τιςπροπτυχιακές τους σπουδές στη μουσική ή στηνπαιδαγωγική / ειδική παιδαγωγική έχουν τηδυνατότητα να σπουδάσουν Ρυθμική Dalcroze ωςμεταπτυχιακό πρόγραμμα διάρκειας δύο ετών (γιαπερισσότερες σχετικές πληροφορίες:Αρζιμάνογλου-Μαντζαρλή 2006∙ Hartogh &Wickel 2004∙ Helms, Schneider & Weber 2001∙Schaefer 1992).

Στην Ελλάδα καθυστερεί μέχρι σήμερα μίαανώτερη εκπαίδευση στον κλάδο της Ρυθμικής. Οισπουδές αυτών των εξειδικευμένων μαθημάτων θαμπορούσαν, κατά την άποψή μου, να ενταχθούνσταδιακά στα πανεπιστημιακά τμήματα μουσικώνσπουδών, καθώς και στα παιδαγωγικά τμήματα(στον κλάδο νηπιαγωγών, δημοτικής εκπαίδευσηςκαι ειδικής αγωγής).

Επίλογος

Η αποτελεσματικότητα της ΘεραπευτικήςΡυθμικής στο χώρο της ειδικής αγωγής και τηςψυχικής υγείας είναι ευρέως αποδεκτή και ηεφαρμογή της στην αντιμετώπιση προβλημάτωνπου σχετίζονται με νοητική καθυστέρηση, ψυχικέςδιαταραχές ή κινητικές αναπηρίες θεωρείταιδεδομένη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης,στην Ιαπωνία, στο Ταιβάν καθώς και στις ΗΠΑ(βλ. Αρζιμάνογλου-Μαντζαρλή, 2006). Σταπλαίσια της Θεραπευτικής Ρυθμικής είναισημαντική η συνύπαρξη θεραπευτικών καιεκπαιδευτικών στόχων. Αυτή η συνύπαρξηεπιτυγχάνεται καθώς οι ασκήσεις της Ρυθμικήςέχουν βιωματικό χαρακτήρα και αποσκοπούν στηνανάπτυξη της δημιουργικότητας και τηςκατανόησης των ικανοτήτων του ανθρώπου. Ωςεπακόλουθο αυτών αναπτύσσεται η αυτογνωσία, ηαυτοαντίληψη και η αυτοπεποίθηση του ατόμου. Ηθεραπευτική διάσταση της Ρυθμικής εκφράζεταιμέσω της συνειδητής έκφρασης συναισθημάτωνκαι συμπεριφορών, καθώς και μέσα από τηνσυνειδητοποίηση προσωπικών αναστολών καιφόβων. Από την άλλη μεριά, η εκπαιδευτική

διάστασή της επιτυγχάνεται μέσα από τονβιωματικό χαρακτήρα ασκήσεων αναγνώρισης,κατανόησης και ονομασίας πραγμάτων. Μέσα απόαυτήν την προοπτική η Θεραπευτική Ρυθμική έχειθεραπευτικο-εκπαιδευτικό χαρακτήρα καικαθίσταται ιδιαίτερα χρήσιμο μέσο παρέμβασης, τοοποίο διευκολύνει την ένταξη του ατόμου στηνεκπαιδευτική διαδικασία.

BιβλιογραφίαΑρζιμάνογλου-Μαντζαρλή, Λ. (2006). Η Ρυθμική

Dalcroze μέσα από τα Μάτια της Λίλης. Αθήνα:Εκδότης Σπύρος Μαντζαρλής.

Bühler, A. & Thaler, A. (2006). Selber denkenmacht klug.“Rhythmik, ein gestalterischesVerfahren in der Heilpädagogik. Luzern:Edition SZH/SPC.

Dalcroze, E. J. (1921/1977). Rhythmus, Musik undErziehung. Wolfenbüttel: Kallmayer Verlag.

Δρίτσας, Θ. (2004). Η μουσκή ως φάρμακο. Στο:Μουσική και Θεραπεία, Καθημερινή ΕπτάΜέρες (τεύχος: 1 Φεβρουαρίου 2004).

Dutoit, C. L. (1980). Music Movement Therapy.London: The Dalcroze Society.

Feudel, E. (1965). Durchbruch zum Rhythmischenin der Erziehung. Stuttgart: Ernst Klett Verlag.

Frohne-Hagemann, I. (2001). Fenster zurMusiktherapie. Musik-therapie-theorie 1976 –2001. Wiesbaden: Reichert Verlag.

Frohne-Hagemann, I. & Pleß-Adamczyk, H.(2005). Indikation Musiktherapie beipsychischen Problemen im Kindes- undJugendalter. Musiktherapeutische Diagnostikund Manual nach ICD-10. Göttingen:Vandenhoeck & Ruprecht.

Goll, H. (1993). Heilpädagogische Musiktherapie.Berlin: Peter Lang Verlag.

Hartogh, T. & Wickel, H. H. (2004). HandbuchMusik in der sozialen Arbeit. Weinheim-München: Juventa Verlag.

Helms, S., Schneider, R. & Weber, R. (2001).Praxisfelder der Musikpädagogik. Kassel:Gustav Bosse Verlag.

Hoellering, A. (1971). Kommt ein Rhythmiklehrerohne Kenntnis der Tiefenpsychologie aus? In Η.Tauscher (Hg.) Die rhythmisch-musikalischeErziehung in der Heilpädagogik (S. 10-17).Berlin-Charlottenburg: Carl Marhold Verlag.

Hoellering, A. (1974). Die Bedeutung derrhythmisch-musikalischen Erziehung für diePsychotherapie. Paderborn: Petzold Verlag.



ISSN: 1791-9622 53

Καρτασίδου, Λ. (2004). Μουσική Εκπαίδευση στηνΕιδική Παιδαγωγική. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Kessler-Κακουλίδη, L. (2006). ΗΜουσικοθεραπευτική Ιδιότητα της ΡυθμικήςDalcroze και η Πρακτική Εφαρμογή της σεΠαιδιά με Νοητική Υστέρηση και ΔιάχυτηΑναπτυξιακή Διαταραχή (Αυτισμός). Στο Λ.Καρτασίδου & Λ. Στάμου (επιμ.) ΜουσικήΠαιδαγωγική, Μουσική Εκπαίδευση στην ΕιδικήΑγωγή, Μουσικοθεραπεία: Σύγχρονες Τάσεις καιΠροοπτικές (σσ. 72-84). Θεσσαλονίκη:Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Κεφάλου-Χορς, Ε. (2001). Ρυθμική. Το Χρονικότης Ρυθμικής: Σύστημα και ΜέθοδοςΔιδασκαλίας. Αθήνα: Νικολαϊδης.

Kobi, E. E. (1986). Therapie und Erziehung. Einchronischer Beziehungskonflikt? GeisigeBehinderung, Heft 2. S. 82 – 93.

Μaturana H.R. & Varela, F.J. (1987/2009). DerBaum der Erkenntnis. Die biolοgischen Wurzelnmenschlichen Erkennens. Frankfurt am Main:Fischer Taschenbuch Verlag.

NAMT (1987). Code of Ethics. Washington, DC:National Association for Music Therapy.

Plahl, C. & Koch-Temming, H. (2008).Musiktherapie mit Kindern. Grundlagen –Methoden – Praxisfelder. Bern: Huber Verlag.

Schaefer, G. (1992). Rhythmik alsinterpädagogisches Konzept. Remscheid:Waldkauz Verlag.

Seitz, J. A. (2005). Dalcroze, the body, movementand musicality. Psychology of Music, 33(4),419-435.

Σούλης, Σ. Γ. (2003). Τα Παιδιά με Βαριά ΝοητικήΚαθυστέρηση και ο Κόσμος τους. Αθήνα:Gutenberg.

Tauscher, H. (1975). Die rhythmisch-musikalischeErziehung in der Heilpädagogik. Berlin-Charlottenburg: Carl Marhold Verlag.


Kessler-Κακουλίδη, L. (2011). Η μέθοδος «ΡυθμικήDalcroze»: Μία εναλλακτική πρόταση ανάμεσα στημουσικοπαιδαγωγική και τη μουσικοθεραπεία. Σταπρακτικά της 1ης επιστημονικής ημερίδας του ΕΣΠΕΜ.Approaches: Μουσικοθεραπεία & Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική, Ειδικό Τεύχος 2011, 43-53. Ανακτήθηκεαπό το http://approaches.primarymusic.gr



ISSN: 1791-9622 54


Περιλήψεις & Βιογραφικά

Μουσικοθεραπεία στην Απεξάρτηση: Η Εμπειρία της ΜονάδαςΑπεξάρτησης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, «18 Άνω»Μαρία Αποστολιάδη- Le Bouder

Πλήρες κείμενο: Μη διαθέσιμο

Περίληψη: Σε αυτήν την εισήγηση παρουσιάζεται η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας στο πλαίσιο τηςπαρέμβασης και υποστήριξης ατόμων με προβλήματα τοξικοεξάρτησης στη μονάδα απεξάρτησης τουΨυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, «18 Άνω» κατά την περίοδο 2004-2008.

Η μουσικοθεραπεία ως μία μορφή τέχνης-θεραπείας αποτελεί τη γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ θεραπευτήκαι θεραπευόμενου με βασικό εργαλείο το μουσικό αυτοσχεδιασμό. Βάσει της διεθνούς έρευνας καιβιβλιογραφίας, στη θεραπεία της απεξάρτησης η μουσικοθεραπεία στοχεύει στην αναγνώριση μίας κοινήςταυτότητας κοινών προβλημάτων και πεποιθήσεων ανοίγοντας παράλληλα κανάλια επικοινωνίαςαπαραίτητα για την αλληλεπίδραση της ομάδας, αλλά και για την προσωπική αλλαγή.

Έχοντας ως βάση δύο βασικά χαρακτηριστικά της τοξικομανίας (τον ελλειματικό ψυχισμό και την κακήσωματική εικόνα), αλλά και σε συνδυασμό με την ολιστική και ανθρωπιστική προσέγγιση του 18 Άνω,εφαρμόστηκε ένας συνδυασμός μουσικοθεραπευτικών δραστηριοτήτων. Αυτές οι δραστηριότητεςσυμπεριλάμβαναν τα εξής:

α) Kινητικές μουσικoθεραπευτικές δραστηριότητες: Αυτές οι δραστηριότητες συμπεριλάμβαναν ρυθμικήαυτοσχεδιαστική κίνηση με συνοδεία κρουστών, εξερεύνηση του σώματος ως μουσικό όργανο, καθώς καιπαιχνίδια παντομίμας / μίμησης / εμπιστοσύνης. H χρήση κυρίως κρουστών μουσικών οργάνων σε αυτές τιςδραστηριότες ενεργοποίησε το σώμα και την κίνηση, απελευθέρωσε εγκλωβισμένη ενέργεια, και όπως οι ταμέλη της ομάδας ισχυρίστηκαν, τους έβγαλε από την παθητικότητα και ενεργοποίησε τη φαντασία και τοναυθορμητισμό τους. Πρωταρχικός στόχος των δραστηριοτήτων ήταν η άμμεση επαφή με την εμπειρία, αλλάκαι η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο η μουσική συνόδευε και υποστήριζετην κινητοποίηση του σώματος ως μέσο έκφρασης αισθήσεων, συναισθημάτων και επιθυμιών.

β) Σύνθεση τραγουδιών και στίχων: Μέσα από αυτή τη δραστηριότητα ενισχύθηκε η αυτοέκφραση, ηαυτογνωσία και συνειδητοποίηση των αιτιών εθισμού στις ουσίες, καθώς και η επιθυμία για αλλαγή.

γ) Μουσικός αυτοσχεδιασμός στα όργανα: Πρωταρχικός στόχος ήταν το ξεμπλοκάρισμα του θυμού, ηαφύπνιση καταπιεσμένων συναισθημάτων, καθώς και το ξεπέρασμα της αντίστασής τους στη θεραπευτικήδιαδίκασία. Η χρήση των μουσικών οργάνων και της φωνής στην ομάδα τους βοήθησε να βγούν από τηνεγωκεντρική τους συμπεριφορά σπάζοντας την απομόνωσή τους, την κριτική και την απόσυρση - σημαντικάχαρακτηριστικά της τοξικομανιακής προσωπικότητας.

δ) Δημιουργία μουσικού δρώμενου: H δημιουργία μουσικού δρώμενου μέσα από ένα παραμύθι ή ιστορίαπου τα μέλη της ομάδας δημιούργησαν και επένδυσαν με λόγο, μουσική και κίνηση αποδείχθηκε ηολοκλήρωση και ενοποίηση όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων. Στόχος ήταν η συνεργασία, ηανακάλυψη ανεξερεύνητων πλευρών του εαυτού, καθώς και η ικανοποίηση μέσα από την προσπάθειά τουςκαι το μοίρασμα των ικανοτήτων /ταλέντων τους μέσα από την έκθεσή τους στη θεραπευτική ομάδα. Τομουσικό δρώμενο ήταν η πιο συμβολική δραστηριότητα μέσα απο την οποία εκφράστηκαν διάφορεςπλευρές του ευτού των μελών μακριά απο την επίρροια ναρκωτικών. Με αυτόν τον τρόπο έδωσαν νόημα καιαξία σε αυτό που οι ίδιοι δημιούργησαν και το οποίο τους παρότρυνε να συνειδητοποιήσουν και να



ISSN: 1791-9622 55

αποδεχτούν την ιστορία τους, την παρούσα πορεία τους μέσα από τη θεραπεία, αλλά και να σχεδιάσουνόνειρα για το μέλλον τους .

Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες, αλλά και τη συνεργασία συναδέλφων ψυχοθεραπευτών και άλλωνθεραπευτών τέχνης της θεραπευτικής ομάδας ενισχύθηκε η αυτοπεποίθηση, φαντασία και δημιουργικότητατων θεραπευόμενων, ενώ επιτεύχθηκε η υγιής επανασύνδεση με την εικόνα του σώματός τους.

Λέξεις κλειδιά: τοξικομανία, σωματική έκφραση, μουσικοθεραπεία, συμβολοποίηση

H Μαρία Αποστολιάδη είναι απόφοιτη του Royal Welsh College of Music and Drama (Oυαλλία, ΗνωμένοΒασίλειο) με Μεταπτυχιακό στη Μουσικοθεραπεία και δίπλωμα πιάνου απο το Εθνικό Ωδείο Αθηνών.Επαγγελματικές δραστηριότητες: Oυαλλία: μουσικοθεραπεύτρια στο Music Services Center της Ουαλλίας(για παιδιά με αυτισμό), Eλλάδα: Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων για άτομα με τύφλωση και πρόσθετεςειδικές ανάγκες «Αμυμώνη», Ινστιτούτο Λόγου και Συστημικής Οικογενιακής Θεραπείας (για πιαδιά μεαυτισμό και αναπτυξιακή καθυστέρηση), Ινστιτούτο Λογοθεραπείας και Εργοθεραπείας «Έρεισμα» (γιαπαιδιά με αυτισμό), Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικομανών). Γαλλία:καθηγήτρια πιάνου και εμψυχώτρια μουσικοκινητικών ομάδων για παιδιά στο Institut de Culture Musicaleστο Παρίσι.

Ε-mail: [email protected]

Το Μουσικό Ερέθισμα ως Μέσο Γνωστικής και ΣυναισθηματικήςΑνάπτυξης σε Παιδιά με ΑυτισμόΕλισάβετ Γεωργιάδη


Περίληψη: Ο στόχος αυτής της εισήγησης είναι να ερευνήσει τις ιδιότητες της μουσικής και των μεθόδωντης μουσικοθεραπείας οι οποίες ενισχύουν και υποστηρίζουν τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξητου παιδιού με αυτισμό. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της μουσικής ως εργαλείου δημιουργίαςδιαπροσωπικών εμπειριών και διαχωρισμού του εαυτού από το περιβάλλον. Με αναφορές σε έρευνες πάνωστον ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας μητέρας/βρέφους αλλά και στη μοντέρνα πρακτική τηςμουσικοθεραπείας, περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο μέσα από την ειδική χρήση της μουσικής και τηςσιγής επιδιώκουμε τον συναισθηματικό συγχρονισμό και τον συντονισμό με το παιδί, δημιουργώνταςπαράλληλα οργανωμένες μονάδες χρόνου και εμπειρίας. Με τον τρόπο, το παιδί αρχίζει να βιώνει τον εαυτότου σαν ξεχωριστή οντότητα, όπου υπάρχει συνειδητή, σκόπιμη δράση με αναμενόμενα αποτελέσματα.Εξηγείται ο τρόπος με τον οποίο η εκφραστική δύναμη της μουσικής λειτουργεί ως ρυθμιστικός παράγονταςστην επικοινωνία ανάμεσα στον θεραπευτή και το παιδί, ανακουφίζοντας την εσωτερική ένταση, το άγχοςκαι ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Δίνεται έτσι η δυνατότητα καλύτερης ψυχικής καιγνωστικής οργάνωσης. Το παιδί μπορεί να εμπλουτίσει τις πηγές μάθησης και κατανόησης του κόσμουκαθώς αναπτύσσεται και συντηρείται η επαφή με έναν υποστηρικτικό ενήλικα. Προκειμένου να γίνεικατανοητή η διαδικασία αυτή, περιγράφονται οι δυσκολίες που παρατηρούνται στο διαχωρισμό του εαυτούαπό τους άλλους και το περιβάλλον και στη δυσκολία κατανόησης του κόσμου στις διάχυτες διαταραχές τηςανάπτυξης. Επιπλέον, περιγράφεται η λειτουργία της δυαδικής συναισθηματικής επικοινωνίας και τηςδιυποκειμενικότητας που παρατηρείται στην πρώιμη σχέση μητέρας/βρέφους και στο ρόλο της στηγνωστική και ψυχική ανάπτυξη του ανθρώπου. Υπογραμμίζονται οι ομοιότητες της φυσικής αυτήςανθρώπινης συμπεριφοράς με τον κλινικό τρόπο χρήσης της μουσικής, που βασίζονται στον τρόπο που οθεραπευτής χρησιμοποιεί δυναμικές φόρμες του ήχου, όπως είναι το ύψος, η χροιά και η ένταση και στοντρόπο που οργανώνει την εμπειρία του παιδιού μέσα από το ρυθμό, τον παλμό και τη δομή κατά τηδημιουργία της μουσικής στις συνεδρίες. Η παρουσίαση υποστηρίζεται από παραδείγματα κλινικούαυτοσχεδιασμού.



ISSN: 1791-9622 56

Λέξεις κλειδιά: αυτισμός, διυποκειμενικότητα, συναισθηματική/γνωστική οργάνωση, μονάδες χρόνου,μονάδες εμπειρίας, κλινικός αυτοσχεδιασμός

Η Ελισάβετ Γεωργιάδη σπούδασε μουσική στο Ωδείο Αθηνών και στο Αττικό Ωδείο. Είναι κάτοχοςΜεταπτυχιακού Διπλώματος στη Μουσικοθεραπεία του Guildhall School Of Music and Drama/CityUniversity, του Λονδίνου. Είναι υπεύθυνη του τμήματος μουσικοθεραπείας του Σικιαριδείου Ιδρύματος απότο 2001. Από το 2003, είναι εξωτερική συνεργάτης του Ειδικού Ιατρείου Αυτισμού της ΠαιδοψυχιατρικήςΚλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών του Νοσοκομείου Παίδων «η Αγία Σοφία». ΕίναιΙδρυτικό Μέλος και Υπεύθυνη Επικοινωνίας του μη κερδοσκοπικού σωματείου «Μουσική Κίνηση».


Η Δημιουργία Τραγουδιών ως Θεραπευτική Παρέμβαση στο Πλαίσιοτης Μουσικοθεραπείας με Άτομα με ΑναπηρίαΠελίνα Eυαγγέλου


Περίληψη: H μουσικοθεραπεία, με τη δημιουργία και την εξέλιξη σχέσης εμπιστοσύνης ανάμεσα στονμουσικοθεραπευτή και το άτομο με αναπηρία, βοηθά το άτομο να ανακαλύψει και να αξιοποιήσει τηδημιουργική του ικανότητα, να αποκτήσει θετική εικόνα για τον εαυτό του, να αναπτύξει τις δυνατότητέςτου και να εξελιχθεί.

Mέσα από μουσικές εμπειρίες, όπως ο κλινικός αυτοσχεδιασμός και η δημιουργία τραγουδιών, το άτομομε αναπηρία εισπράττει χαρά και ικανοποίηση, εκφράζει, επεξεργάζεται και συνειδητοποιεί τασυναισθήματα του, και έτσι εμβαθύνει στην αυτεπίγνωσή του και ενισχύει την αυτοεκτίμησή του.Aναπτύσσει επίσης την ικανότητα να επικεντρώνει την προσοχή του και να κάνει επιλογές, βελτιώνει τιςεπικοινωνιακές και κοινωνικές του δεξιότητες και προχωρεί σε επίπεδα αυτονομίας και λειτουργικήςσυνεργασίας.

Γράφοντας στίχους και δημιουργώντας τα δικά του τραγούδια σε συνεργασία με το μουσικοθεραπευτή,το άτομο με αναπηρία δίνει μορφή, δομή και φωνή στο περιεχόμενο του συναισθηματικού του κόσμου. Μετη δημιουργία τραγουδιών το άτομο μετουσιώνει δυσάρεστα συναισθήματα, όπως η θλίψη ή ο φόβος,αποφορτίζει συγκινησιακές εντάσεις, μειώνει το άγχος που αυτές του προκαλούν και καταφέρνει νααναγνωρίσει, να επεξεργαστεί και εν τέλει να διαχειριστεί τα συναισθήματά του.

Τραγουδώντας τα τραγούδια που το ίδιο έχει δημιουργήσει με την υποστήριξη του μουσικοθεραπευτή,έχει τη δυνατότητα να εκφράσει και παράλληλα να βιώσει με όλο του το «είναι» τα βαθύτερα συναισθήματάτου με ένα δημιουργικό και θετικό τρόπο. Η δημιουργική-βιωματική έκφραση των τραγουδιών του μπορείνα προσφέρει στο άτομο «κορυφαίες εμπειρίες» με βαθιά μεταμορφωτική δύναμη, ενώ τα τραγούδια τουαποτελούν τα έργα και την απόδειξη της δημιουργικής του ικανότητας και της προσωπικής του επιτυχίας.

Η μουσικοθεραπεία προσφέρει μία καλύτερη ποιότητα ζωής, αφυπνίζει την έμφυτη ικανότητα κάθεανθρώπου για δημιουργία, ενισχύει έτσι το υγιές κομμάτι του και του δίνει την ώθηση προς τηναυτοπραγμάτωση.

Λέξεις κλειδιά: σχέση εμπιστοσύνης, δημιουργία τραγουδιών, δημιουργική-βιωματική έκφραση,μετουσίωση, αυτεπίγνωση, αυτοεκτίμηση, ποιότητα ζωής

H Πελίνα Eυαγγέλου είναι πτυχιούχος ανωτέρων θεωρητικών και έχει σπουδάσει πιάνο, κιθάρα καιμουσική για θέατρο και κινηματογράφο. Oλοκλήρωσε το τριετές εκπαιδευτικό πρόγραμμαμουσικοθεραπείας του κέντρου μουσικοθεραπείας Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το μεταπτυχιακόπρόγραμμα σπουδών του New York University (USA) όπου και συνέχισε τις σπουδές της ως AdvancedStudent. Εργάστηκε στην κλινική αποκατάστασης BethAbraham στο Bronx, ενώ σήμερα εργάζεται στοKέντρο Hμέρας του Πανελλήνιου Συλλόγου Γονέων Aτόμων με Προβλήματα Όρασης και Πρόσθετες



ISSN: 1791-9622 57

Αναπηρίες “Aμυμώνη” και στο Iνστιτούτο Ψυχικής Yγείας Παίδων και Eνηλίκων στην Αθήνα. Eίναιιδρυτικό και τακτικό μέλος του EΣΠΕΜ και μέλος της Aμερικανικής Ένωσης Mουσικοθεραπείας (AMTA).


Η Mέθοδος «Ρυθμική Dalcroze»: Μία Eναλλακτική ΠρότασηΑνάμεσα στη Μουσικοπαιδαγωγική και τη ΜουσικοθεραπείαLucia Kessler-Κακουλίδη

Πλήρες κείμενο: σελ.43-53

Περίληψη: Στο κείμενο αυτό επιχειρείται να παρουσιασθεί η μέθοδος Dalcroze όπως αυτή εφαρμόζεται στοπλαίσιο της παρέμβασης και υποστήριξης παιδιών και εφήβων με ειδικές ανάγκες. Αρχικά διευκρινίζεται ησχέση της μεθόδου Dalcroze αναφορικά με τους όρους: “Παιδαγωγική Μουσικοθεραπεία”,“Μουσικοθεραπεία”, και “Χρήση της Μουσικής στην Ιατρική”. Στη συνέχεια αναλύονται οι αρχές που τηδιέπουν, οι άξονες στους οποίους εδράζεται (νόμος της πολικότητας, της υποστηρικτικής αλληλεπίδρασηςκαι της ρυθμικής αντιστάθμισης) και υπογραμμίζεται ο ρόλος της μουσικής και της κίνησης που επιτρέπουνστη μέθοδο να δρα σε εκπαιδευτικό και θεραπευτικό επίπεδο. Ιδιαίτερα, αναδεικνύεται και ερμηνεύεται ορυθμός ως συνάντηση μεταξύ των δυνάμεων και των νόμων της μουσικής και του ανθρώπου και εξηγείταιμε ποιο τρόπο βοηθά στην αντίληψη της σχέσης του «εγώ» με «τον Κόσμο» όπως του «εγώ» με το «εσύ».Στο τέλος επισημαίνεται η σημασία της μεθόδου, καθώς μέσα από τις αρχές και τους θεραπευτικούς τηςσκοπούς συμβάλλει ουσιαστικά στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του κάθε ατόμου. Μέσωτης μεθόδου Dalcroze καταφέρνει τελικά το άτομο να αντιληφθεί το Είναι του και να οδηγηθεί στηναυτοπραγμάτωση.

Λέξεις κλειδιά: μέθοδος Dalcroze, μουσικοπαιδαγωγική, μουσικοθεραπεία

Lucia Kessler-Κακουλίδη, απόφοιτη της Fachakademie für Musik, Richard-Strauss-Konservatorium καιτου Ινστιτούτου Ρυθμικής (A. Hoellering) Dalcroze του Μονάχου με δίπλωμα στην ειδικότητα τηςΚαθηγήτριας Θεραπευτικής Ρυθμικής. Επαγγελματικές δραστηριότητες: Γερμανία (Μόναχο): ΕιδικόΔημοτικό Σχολείο, Μοντεσσοριανό Σχολείο-Γυμνάσιο, επιμόρφωση ενηλίκων του Υπουργείου Υγείας καιΠρόνοιας. Ελλάδα: Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος», Μονάδα Αυτιστικών Παιδιών τουΕ.Κ.Ψ.Υ.κ.Ε, παρουσιάζει τη δουλειά της σε διαλέξεις, δημοσιεύσεις και σεμινάρια. Είναι επίτιμο μέλος τουΕΣΚΕΜ, μέλος της Deutsche Musiktherapeutische Gesellschaft, της ΕΕΜΕ, της ΕΕΠΕ και ιδρυτικό μέλοςτου ΕλσσΑ.


Η Ψυχοδυναμική Προσέγγιση στη Μουσικοθεραπεία με Ενήλικες μεΠροβλήματα Ψυχικής ΥγείαςΔημήτρης Κουκουράκης

Πλήρες κείμενο: σελ. 14-19

Περίληψη: Το κείμενο που ακολουθεί, αποτελεί μία εισαγωγή στην ψυχοδυναμική προσέγγιση τηςμουσικο-θεραπείας στην ψυχική υγεία, βασισμένη σε παραδείγματα από την κλινική εμπειρία με ομάδεςενηλίκων. Παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο η θεωρία της ψυχοδυναμικής μουσικοθεραπείας δανείζεται



ISSN: 1791-9622 58

στοιχεία από την ψυχαναλυτική σκέψη ξεκινώντας από έναν κοινό τόπο, τα πρώιμα, μη λεκτικά στάδιαανάπτυξης του ανθρώπου. Έτσι γίνονται εμφανή ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά της θεραπευτικήςδιεργασίας της μουσικοθεραπείας και της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Στη συνέχεια, γίνεται συνοπτικήαναφορά στο συναισθηματικό δυναμικό της ψύχωσης, σύμφωνα με τη θεωρητική προσέγγιση του άγγλουψυχαναλυτή D. Winnicott. Για να γίνει πιο κατανοητή η σύνδεση της θεωρίας με την κλινική πρακτική,χρησιμοποιείται ηχητικό υλικό από μια ομαδική συνεδρία, το οποίο περιγράφεται αναλυτικά. Επίσης γίνεταιμια σύντομη περιγραφή του συγκεκριμένου πλαισίου ψυχικής υγείας καθώς και της θεραπευτικήςδιεργασίας για την ομάδα που αναφέρεται. Η περιγραφή του κλινικού υλικού ολοκληρώνεται με κάποιεςφράσεις μελών από συζητήσεις που έγιναν γύρω από τον μουσικό αυτοσχεδιασμό της ομάδας. Τέλος,τίθεται το θέμα της αξίας της λεκτικής επικοινωνίας στη μουσικοθεραπεία.

Λέξεις κλειδιά: ψυχοδυναμική μουσικοθεραπεία, ψυχική υγεία, θεραπευτική διεργασία

O Δημήτρης Κουκουράκης (PgDip), ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές στη μουσικοθεραπεία το2003 στο Royal Welsh College of Music and Drama, Cardiff. Ξεκίνησε να εργάζεται ως μουσικοθεραπευτήςτο 2004 στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι τελειόφοιτος Πολιτικών Επιστημών του Εθνικού ΚαποδιστριακούΠανεπιστημίου Αθηνών και πτυχιούχος κλασσικής κιθάρας. Από το 2007 εργάζεται στην Αθήνα στον τομέατης ψυχικής υγείας με εφήβους και ενήλικες σε κέντρα ημέρας (Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας τουΠαιδιού και του Εφήβου και το Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων). Από τον Ιανουάριο του2009 εργάζεται και με παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές.




Περίληψη: Οι στόχοι της χρήσης δημιουργικών δραστηριοτήτων για άτομα με ψυχιατρικές διαταραχέςποικίλουν, αναλόγως του πλαισίου και του πληθυσμού στον οποίο απευθύνονται. Στον ψυχοθεραπευτικόχώρο, η αξιοποίηση της δραστηριότητας και η ενεργός εμπλοκή του θεραπευομένου στη θεραπευτικήδιαδικασία, παραπέμπει στην κοινοτική προσέγγιση και την Κοινωνικοθεραπεία, η οποία αναπτύχθηκε καισυστηματοποιήθηκε, ως κύριο θεραπευτικό μέσο, στις Θεραπευτικές Κοινότητες. Σκοπός τωνκοινωνικοθεραπευτικών δραστηριοτήτων είναι η βελτίωση και αποκατάσταση των σχέσεων του ατόμου μετην πραγματικότητα και τους άλλους, καθώς και η αφαίρεση του «στίγματος» και των δευτερογενώνωφελημάτων πού «αποκομίζει» το άτομο από την ασθένειά του. Προκειμένου να επιτευχθούν τα ανωτέρω,οι κοινωνικοθεραπευτικές ομάδες αξιοποιούν πολλές και διαφορετικές δραστηριότητες.

Οι δραστηριότητες αποτελούν ένα διαφορετικό μέσον επικοινωνίας, πέραν των συνήθων λεκτικών, καισυμβάλλουν στη συρρίκνωση του ρόλου του «αρρώστου», στην κινητοποίηση του υγιούς μέρους του Εγώ,στη διευκόλυνση της επικοινωνίας και στην εμπλοκή του ατόμου στην ομαδική θεραπευτική διαδικασία.Επιπλέον, η ενασχόληση με τη δραστηριότητα διευκολύνει τη διαπλοκή και εναλλαγή των τριών επιπέδωνλειτουργίας της ομάδας (Πραγματικό, Συμβολικό, Φαντασιακό).

Ο θεραπευτής συμμετέχει στήν ομάδα χωρίς να την κατευθύνει. Λειτουργεί ως πρότυπο για τα νέα μέληκαι εγκαθιδρύει την κουλτούρα της ομάδας. Επιπλέον επιτρέπει στην ομάδα να εμπιστευθεί τη δική τηςδύναμη, εμπιστευόμενος ο ίδιος την ομάδα. Τέλος, διαθέτει ευελιξία εναλλαγής μεταξύ των διαφόρωνεπιπέδων της ομάδας.

Λέξεις κλειδιά: κοινωνικοθεραπεία, δημιουργική δραστηριότητα, επίπεδα επικοινωνίας, θεραπευτικοίπαράγοντες, συντονιστής



ISSN: 1791-9622 59

Η Στέλα I. Λαμπρούλη περάτωσε τις ακαδημαϊκές σπουδές της στην ψυχολογία και τη μουσική.Μετεκπαιδεύτηκε στη μουσικοθεραπεία και στη μουσικοπαιδαγωγική στο Centre Internationale deMusicotherapie στο Παρίσι. Εργάστηκε στην Ειδική Θεραπευτική Μονάδα Αυτιστικών Παιδιών τουΔημοσίου Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου ως μουσικοθεραπεύτρια ενώ, παράλληλα, δίδαξε στομεταπτυχιακό τμήμα της Μαρασλείου Σχολής. Παρακολουθεί μεταπτυχιακή εκπαίδευση Ψυχοδράματος -Κοινωνικοθεραπείας στο Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο, όπου εκπονεί τις ακόλουθες εργασίες: «Ημουσικοθεραπεία και οι εφαρμογές της σε δημόσιο και ιδιωτικό χώρο εργασίας», «Ομάδα μουσικοθεραπείας:αντιστοιχίες ομαδικής και μουσικής διαδικασίας». Σήμερα ζεί καί εργάζεται ως μουσικοθεραπεύτρια,ψυχοδραματίστρια – κοινωνικοθεραπεύτρια στη Λάρισα, και είναι συνεργάτης του ΑνοικτούΨυχοθεραπευτικού Κέντρου.


“Την Ουσία τα Μάτια δεν τη Βλέπουν” – Η Ιστορία Μίας ΝεαρήςΓυναίκας με Προβλήματα Όρασης στη ΜουσικοθεραπείαΜάρκος Ντάουμπερ


Περίληψη: Το άρθρο αυτό περιγράφει την περίπτωση της Μαρίας, μίας νεαρής γυναίκας με προβλήματαόρασης και ελαφριά νοητική υστέρηση, που μέσα από τη μουσικοθεραπεία βοηθήθηκε να καταλάβει πόσοσημαντική είναι η μουσική στην προσωπική της ζωή. Παρόλο που τα σχόλια της σχετικά με τον εαυτό τηςήταν αρνητικά στις αρχικές συνεδρίες, εστιάζοντας στους πόνους της μέσης της και στα καθημερινάπροβλήματα που προέρχονται από τα προβλήματα όρασής της, η συμμετοχή της στο τραγούδι έφερε στοφως μία χαρισματική μουσική ταυτότητα κατά την πορεία της θεραπείας με μία έντονη αίσθηση τηςμουσικότητάς της. Κατά τη διάρκεια ενάμισυ χρόνου ατομικών συνεδριών μουσικοθεραπείας σε ένα κένροδημιουργικής απασχόλησης για άτομα με ειδικές ανάγκες, η Μαρία ανέπτυξε μία ισχυρή αίσθησηαυτοπεποίθησης για τις μουσικές της ικανότητες η οποία την βοήθησε να πιστέψει περισσότερο στιςδυνάμεις της ως μουσικός. Η χαρά της μουσικής δημιουργίας, το τραγούδι, όπως επίσης και η διαπροσωπικήθεραπευτική σχέση βασιζόμενη στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό, τη βοήθησαν να σταματήσει ναεκλαμβάνει τον εαυτό της ως «ανάπηρο» και να επικεντρωθεί στην εύρεση της μουσικής της ταυτότητας. Ημελέτη περίπτωσης συνοψίζει αυτήν την πορεία και εξηγεί το πώς η Μαρία βοηθήθηκε να σταθεί παροδικώς«έξω» από τα θεραπευτικά όρια, ώστε να επικοινωνήσει τις μουσικές της ικανότητες στην ευρύτερηκοινότητα κατά την ετήσια καλοκαιρινή γιορτή, δοκιμάζοντας έτσι τη νέα της ταυτότητα.

Η περίπτωση της Μαρίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί περαιτέρω για να αναλογιστούμε το πώς οιάνθρωποι με αναπηρία στην Ελλάδα βρίσκουν στήριξη σε τοπικά δημιουργικά κέντρα ημέρας, τα οποίααποτελούν την απαραίτητη υποδομή στήριξης και συνεισφέρουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής αυτών τωνανθρώπων στον τόπο τους. Επίσης, υποστηρίζω ότι η μουσικοθεραπεία είναι μία ιδανική θεραπευτικήπαρέμβαση σε τέτοιες υποδομές, επειδή μπορεί να ανταποκριθεί στις ατομικές ανάγκες των μελών τουπρογράμματος, εστιάζοντας τις θεραπευτικές της παρεμβάσεις στις υπάρχουσες, και με την πρώτη ματιά‘αόρατες’, δυνατότητες και ταλέντα του ανθρώπου. Αυτή η σημαντική, ανθρωπιστική-θεραπευτικήπροσέγγιση που ακολουθήθηκε από τον συγγραφέα και περιγράφεται στο κείμενο απλοποιείται δίνονταςπαραδείγματα από την σοφία του «Μικρού Πρίγκιπα» του Σαίντ-Εξυπερύ που θα μπορέσουν να φωτίσουνπεραιτέρω τη θεραπευτική πορεία της Μαρίας στη μουσική.

Λέξεις κλειδιά: μελέτη περίπτωσης, ατομική μουσικοθεραπεία, προβλήματα όρασης, αναπηρία, τραγούδι,συναυλία / εκτέλεση (performance), κοινοτική μουσικοθεραπεία



ISSN: 1791-9622 60

Ο Μάρκος Ντάουμπερ κατάγεται από τη Γερμανία, είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Βερολίνου(Freie Universität Berlin) στη Μουσικολογία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία, κάτοχος Master από τοΠανεπιστήμιο του Sheffield στη Μουσική Ψυχολογία και Mεταπτυχιακού Διπλώματος Μουσικοθεραπείαςαπό το Πανεπιστήμιο του Bristol στην Αγγλία. Από το 2003 εργάζεται ως μουσικοθεραπευτής στο Βόλο μεδιάφορες πληθυσμιακές ομάδες και έχει εδραιώσει μουσικοθεραπευτική εργασία σε τοπικό επίπεδο, ιδίως σεκέντρα ημέρας για άτομα με μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα ψυχικής υγείας. Παραδίδει επίσηςεργαστήρια και σεμινάρια σχετικά με τη μουσικοθεραπεία σε τοπικό και πανελλαδικό επίπεδο. Προσφέρειμουσικοθεραπευτικές υπηρεσίες στο Δημοτικό Ωδείο της Νέας Ιωνίας στο Βόλο όπου συντονίζει τοΕργαστήριο Μουσικής Έκφρασης και Επικοινωνίας μαζί με τη μουσικοθεραπεύτρια Χαρά Σαββοπούλου.Είναι ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ)και έχει υπηρετήσει ως ο Αντιπρόεδρος του Συλλόγου από το 2007 έως το 2010. Είναι μέλος τηςΣυντακτικής Επιτροπής Μουσικοθεραπείας του περιοδικού Approaches, του πρώτου ελληνικούηλεκτρονικού περιοδικού αφιερωμένου στα πεδία της Μουσικοθεραπείας και της Ειδικής ΜουσικήςΠαιδαγωγικής.


Η Δεκτική Μουσικοθεραπεία Guided Imagery & Music (GIM) ωςΚλινική ΠροσέγγισηΕυαγγελία Παπανικολάου


Περίληψη: Το Guided Imagery and Music (GIM) είναι μία μέθοδος μουσικά υποβοηθούμενηςψυχοθεραπείας η οποία χρησιμοποιείται σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο με διαφορετικούς πληθυσμούς καισε ποικίλα κλινικά πλαίσια. Ο σκοπός του άρθρου είναι η στοιχειώδης κατανόηση της μεθόδου, τηςλειτουργικότητας και του ρόλου της στη θεραπευτική διαδικασία. Θα συζητηθούν οι τρόποι με τους οποίουςτο GIM λειτουργεί ως μέθοδος ψυχοθεραπείας και συναντά τους θεραπευτικούς στόχους συνδέοντας τοασυνείδητο με το συνειδητό με συμβολικό τρόπο, όπως επίσης και πώς προσφέρει δημιουργική διέξοδο στηνέκφραση συναισθημάτων, σκέψεων και σωματικών αισθήσεων, συνεισφέροντας στη βελτίωση τηςψυχοσωματικής υγείας.

Λέξεις κλειδιά: δεκτική μουσικοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, συμβολισμός

Η Ευαγγελία Παπανικολάου σπούδασε μουσική στο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών, Μουσικοθεραπεία (ΜΑ) καιΝευροεπιστήμες & Ανοσολογία στο Πανεπιστήμιο του Roehampton (Surrey, UK) και έχει εκπαιδευθεί στημέθοδο Guided Imagery and Music (GIM). Έχει εργαστεί στο Λονδίνο και στην Αθήνα στους χώρους τηςνευρολογίας και διαταραχών λόγου, ψυχιατρικής, ειδικής αγωγής και συναισθηματικών δυσκολιών. Διεξάγειεργαστήρια και σεμινάρια μουσικοθεραπείας, είναι εξωτερική συνεργάτης στο Εθνικό ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιο, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στη Μονάδα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής (Β’ ΠαιδιατρικήΚλινική Πανεπιστημίου Αθηνών). Μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Approaches:Μουσικοθεραπεία & Ειδική Μουσική Παιδαγωγική και Ιδρυτική Πρόεδρος του Ελληνικού ΣυλλόγουΠτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (2004-2010).




ISSN: 1791-9622 61

«Πού Πήγαν Όλα τα Τραγούδια, Μαμά;»Η Συμβολή της Μουσικοθεραπείας στην Ψυχο-ογκολογίαΜαρία Φρουδάκη


Περίληψη: Η είσοδος των συμπληρωματικών θεραπειών στο χώρο της ψυχο-ογκολογίας αποτελεί πιαδεδομένο στην Ελλάδα. Μέσα από την τρέχουσα πρακτική διαμορφώνονται καθημερινά νέες προοπτικές μεστόχο τη βέλτιστη αξιοποίηση και αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων. Η εισήγηση παρουσιάζει τομοντέλο της μουσικοθεραπευτικής εργασίας με παιδιά με καρκίνο όπως διαμορφώθηκε στο ΝοσοκομείοΠαίδων Αγία Σοφία κατά την τελευταία διετία.

Ακούγοντας μουσικές, ήχους και τα τραγούδια των παιδιών, συνδυάζοντας κλινική, θεωρία, έρευνα καιλαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του Ελληνικού νοσοκομείου μπορούμε να δημιουργήσουμε έναδίκτυο μουσικοθεραπευτικών δράσεων το οποίο να ανταποκρίνεται με συνέπεια στις ανάγκες του ανθρώπουπου νοσεί.

Η αξιοποίηση των κυριότερων χαρακτηριστικών της μουσικής (όπως η μουσική ως σύμβολο ζωής, ωςανθρώπινη κοινωνική συνεύρεση, ως φυσική, αυτονόητη, αυθόρμητη έκφραση, καθώς και ως παιχνίδι)προσδίδουν στη μουσικοθεραπεία εξέχουσα θέση στις υπηρεσίες υγείας.

Το πεδίο των μουσικοθεραπευτικών δράσεων είναι ευρύ και πολυδιάστατο. Ο κάθε ασθενής έχει μίαδιαφορετική μουσική ιστορία. Ίσως ο ρόλος του μουσικοθεραπευτή είναι να ‘κρατάει’ αυτό το μουσικόιστορικό όπως ο γιατρός το ιατρικό ιστορικό και ο ψυχολόγος το ψυχικό ιστορικό. Οι τρεις αυτές ιστορίες –η μουσική, η ψυχική και η ιατρική – ασφαλώς δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Μέσα από τηδιεπιστημονική προσέγγιση μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί πως πρόκειται για την ίδια ιστορία η οποίαδιαβάζεται μέσα από διαφορετικό πρίσμα κάθε φορά. Eίναι σημαντικό για τον ασθενή και την οικογένειάτου να εμπλουτίσουν τους τρόπους ανάγνωσης αυτής της ιστορίας; Προτείνω έναν τρόπο που δενχρησιμοποιεί λέξεις, αλλά νότες και που αλλάζει τις εικόνες σε ήχους και μελωδίες.

Λέξεις κλειδιά: μουσικοθεραπεία, ψυχο-ογκολογία, μουσικό ιστορικό

Η Μαρία Φρουδάκη εργάστηκε επί σειρά ετών ως μουσικοπαιδαγωγός. Tο 2002 ολοκλήρωσε σπουδέςμουσικοθεραπείας στο Nordoff-Robbins Music Therapy Centre του Λονδίνου. Εργάζεται ωςμουσικοθεραπεύτρια με παιδιά και ενήλικες και διαθέτει πλούσια κλινική και διδακτική εμπειρία. Έχεισυνεργαστεί με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς υγείας, ψυχικής υγείας, ειδικής αγωγής και απεξάρτησης(π.χ. Νοσοκομείο Παίδων ‘Αγία Σοφία’, ΠΙΚΠΑ Βούλας). Είναι ιδρυτικό μέλος της μη κερδοσκοπικήςεταιρίας ‘Μusicing’ για την υποστήριξη της Nordoff-Robbins μουσικοθεραπείας στην Ελλάδα. Έχει λάβειμέρος ως προσκεκλημένη εισηγήτρια σε επιστημονικά συνέδρια και έχει διοργανώσει εκπαιδευτικάσεμινάρια μουσικοθεραπείας. Είναι πτυχιούχος του Μαθηματικού Τμήματος του ΚαποδιστριακούΠανεπιστημίου Αθηνών.




ISSN: 1791-9622 62


Abstracts & Biographies

Music Therapy in the Treatment of Drug Addiction:The Experience of the Detoxication Unit of the “18 Ano” PsychiatricHospital of AthensMaria Apostoliadi-Le Bouder

Full-text: Not available

Abstract: In this paper I present the application of music therapy in the intervention and support of peoplewith drug addiction problems in the framework of the Detoxication Unit of the Psychiatric Hospital ofAthens, called “18 Ano”, during the period of 2004-2008.

Music therapy, as a form of art-therapy forms a ‘bridge’ of communication between therapist and patientthrough the use of musical improvisation as a basic therapeutic tool. Based on international research andbibliography, music therapy in the treatment of addiction aims to recognise common identity and problems,while at the same time opens channels of communication which are essential both for personal change andgroup interaction.

Having as a basis two of the most basic characteristics of drug addiction (i.e., psychic deficiency andnegative body image of the drug addicted people) and in alignment with the holistic and humanisticphilosophy of the Drug Addiction Unit “18 Ano”, a combination of music therapy activities was applied.These activities included the following:

a) Body-movement music therapy activities: These activities included rhythmical improvisationalmovement accompanied with percussion instruments, exploration of the body as a musical instrument, aswell as games of pantomime / imitation / trust. The use of mainly percussion instruments during theseactivities, activated their body and their movement, released blocked energy, and as the group membersstated it took them out of their passive behaviour and activated their imagination and spontaneity. Primarygoal of these movement activities was the direct contact with the experience, but also the creation of a safeenvironment. In this context, the music accompanied and motivated the activation of the body as a mediumfor expressing senses, feelings, and will.

b) Song writing: Through this activity, self-expression, self-knowledge and realisation of the reasons oftheir addiction, as well as the desire for change were reinforced.

c) Instrumental music improvisation: Primary purpose was to unblock anger, to re-awaken repressedfeelings, as well as to confront their resistance to the therapeutic process. The use of musical instruments andvoice in the group helped them to step out of their introverted behaviours, breaking the addictive patterns ofisolation, criticism and withdrawal - significant characteristics of people suffering from addiction.

d) Creation of a music performance: The creation of a music performance through a fairy-tale or storythat the group members created and enriched with narration, music and movement proved to be theintegration of all the above activities. The goal was the collaboration, discovery of un-explored sides of theself, enjoyment through their efforts and sharing their capabilities and talents through their exposition withinthe therapeutic team. The musical performance was the most symbolic activity through which groupmembers expressed various dimensions of themselves away from the drug use. In this way, they gavemeaning and value to what was created by them, which encouraged them not only to realise and accept theirpersonal history and present progress through the treatment, but also to plan their dreams for their future.



ISSN: 1791-9622 63

Through these activities, as well as the co-operation with colleagues of the therapeutic team(psychotherapists and other art-therapists), the self-confidence, imagination and creativity of the patientswere reinforced and a healthy re-connection with their body self-image was achieved.

Keywords: drug-addiction, body expression, music therapy, symbolisation

Maria Apostoliadi-Le Bouder graduated from the Royal Welsh College of Music and Drama (Wales, UK)with a Masters in Music Therapy, and has a piano diploma from the National Conservatoire of Athens,Greece. Her professional experience includes the following: Wales: music therapist for children with autismat the Music Services of Wales. Greece: in the Parents Organisation ‘Amimoni’ for people with visualimpairment and special needs; the Institute of Speech and Family Systemic Therapy for children with autismand developmental delay; the Institute of Speech and Occupational Therapy ‘Erisma’ for severely autisticchildren; the Public Psychiatric Hospital of Athens (drug addiction unit). France: the Institute de CultureMusical (Paris) as piano teacher and children’s group music animator.

Ε-mail : [email protected]

“What is Essential is Invisible to the Eye” - A Music Therapy Tale of aYoung Woman with Visual ImpairmentMarkus Dauber

Full-text: pages 20-29

Abstract: This article describes the case of Maria, a young woman with visual impairment and mild learningdifficulties, whose involvement in music therapy helped her develop an understanding of the importance ofmusic for her personal life. Whereas in the sessions her verbal comments about herself were very negative tostart with, focusing on her back pains and everyday problems caused by her visual impairment, her singingbrought to light a gifted musical personality in the course of therapy who felt strongly about her musicality.During a period of one and a half years of individual music therapy sessions at a creative day centre forpeople with disabilities, Maria developed a strong sense of confidence in her musical abilities, which madeher believe more in herself as a musician. The joy of music making and singing as well as the interpersonaltherapeutic relationship based on mutual trust and respect made her focus away from perceiving herself as‘disabled’ and engage in searching for a new musical identity. The case study summarises this process andexplains how Maria was helped by temporarily ‘stepping out’ of the boundaries of therapy in order tocommunicate her musical skills to a wider community at the annual summer concerts where she could ‘tryout’ this new identity.

The case of Maria shall further be used to reflect on how disabled people in Greece can find support atlocal creative day centres, which are essential infrastructural support facilities that contribute to their careand wellbeing locally. I shall also argue that music therapy is an ideal therapeutic intervention for suchsettings, as it is able to address individual needs of programme attendees, focusing its therapeuticinterventions on a person’s existing and at first glance ‘invisible’ hidden possibilities and talents. Thisessentially humanistic therapeutic approach employed by the author and described below, shall beexemplified by employing examples of the wisdom of the ‘Little Prince’ by Saint-Exupéry, by which we canfurther highlight the essence of Maria’s positive therapeutic journey in music.

Keywords: case study, individual music therapy, visual impairment, disability, singing, performance,community music therapy

Markus Dauber studied Musicology, Psychology and Education at the Freie Universität Berlin and holdstwo postgraduate degrees, an MA in the Psychology of Music from the University of Sheffield and aPostgraduate Diploma in Music Therapy from the University of Bristol, UK. Since 2003 he has been



ISSN: 1791-9622 64

working as a music therapist in Volos, Greece with various client groups and has been locally setting upmusic therapy work, particularly at day centres for people with learning disabilities and mental healthproblems. He also gives workshops and seminars about music therapy both locally and in other parts of thecountry. He provides music therapy services at the Municipal Music Conservatory Nea Ionia, Volos, wherehe co-runs the ‘Workshop for Musical Expression and Communication’ with the music therapist HaraSavvopoulou. He is a founding member of the Greek Association of Certified Professional Music Therapists(ESPEM) and has served as its Vice-President from 2007 to 2010. He forms part of the Editorial Board ofthe journal Approaches, the first Greek online journal dedicated to the field of Music Therapy.


Song-Writing as a Therapeutic Intervention in Music Therapy withPeople with DisabilitiesPelina Evangelou


Abstract: Music therapy, through the establishment and development of a trusting relationship between themusic therapist and the person with disability, can help the person to discover and cultivate his ability forcreativity, to acquire a positive self-image, to improve his abilities and enhance his development.

Through his engagement in musical experiences such as clinical improvisation and song writing, theperson with disability becomes able to express, process and identify his emotions and thus, his self-awareness and self-esteem are enhanced. Furthermore, he develops his ability to maintain and focus hisattention, to make choices, as well as to improve his communication and social interaction skills. Moreover,he develops a sense of independence and self-direction, as well as his ability for functional co-operation.

The process of writing lyrics and creating his own songs, in co-operation with the music therapist, helpsthe person with disability to give form, structure and voice to his emotional world. Song writing enables theperson to sublimate negative emotions such as grief or fear, helps him to reduce emotional tensions, relaxand gradually to become able to identify, process and manage his emotions.

The act of singing the songs that he has created with the music therapists’ support enables the person toexpress his deepest emotions in a creative and positive way and, at the same time, to experience theseemotions with every part of his being. This creative, experiential form of expression of his own songs canoffer the person the opportunity to have “peak experiences” through which he can discover new dimensionsof himself. His songs are tangible evidences of his awakened creativity as well as of his personalachievement.

Music therapy promotes a better quality of life, stimulates the innate ability for creativity of any humanbeing, supports his healthy being and leads him towards self-actualisation.

Key-words: trusting relationship, song writing, creative-experiential expression, self-awareness, self-esteem,quality of life

Pelina Evangelou has degrees in advanced music theory studies, piano, guitar and music for theatre andfilm. She completed the three-year music therapy programme conducted by the music therapy centre inThessaloniki, in collaboration with the post-graduate programme of New York University (USA) where shecontinued her studies as an Advanced Student. She has worked at the BethAbraham rehabilitation clinic inBronx and she currently works at the Day Centre of “Amimoni”; the Pan-Hellenic Society of Parents ofPeople with Visually Impairments and Additional Special Needs, as well as at the Mental Health Institute forChildren and Adults in Athens. She is founding and regular member of the Greek Professional MusicTherapy Association (ESPEM) and a member of the American Music Therapy Association (AMTA).




ISSN: 1791-9622 65

“Where Have All the Songs Gone, Mum?”The Contribution of Music Therapy in Psycho-oncologyMaria Froudaki


Abstract: The introduction of complementary therapies in the field of psycho-oncology is a fact in Greece.On a daily basis current practices create new perspectives on interventions’ best use and effectiveness. Thispresentation focuses on the model of music therapy practice with children with cancer in Paidon HospitalAgia Sofia over the last two years.

By listening to children’s music and songs, by combining theory, practice and research and bearing inmind the particularities of the Greek hospitals, we can create a network of music therapy actions whichaddress with sensitivity the needs of children with cancer.

Main characteristics of music (such as music as a symbol of life, as a social gathering, as natural,spontaneous expression, and as a game) brings music to an exceptional position among health services.

The field of the music therapy actions is wide and multidimensional. Every patient has a different musicalstory. Perhaps the role of the music therapist could be to keep track of this music history as the doctor doeswith the medical history and the psychologist with the psychological history. These three stories – themusical, the medical and psychological – intercross each other. Multidisciplinary work shows that it is thesame story read from a different angle. Is it important for the patient and his family to enrich the ways ofreading this history? I propose a way which does not use words but notes and changes the pictures intosounds and melodies.

Keywords: music therapy, psycho-oncology, music history

Maria Froudaki worked as a music teacher for many years. In 2002 she completed her music therapymasters’ degree at the Nordoff-Robbins Music Therapy Centre in London. She works as a music therapistwith children and adults and has a rich clinical and teaching experience. She has collaborated with public andprivate health, mental health, special education and detoxication organisations (e.g. Paidon Hospital ‘AgiaSofia’, PIKPA Voulas). She is a founding member of the non-profitable company ‘Musicing’ which aims tosupport Nordoff-Robbins Music Therapy in Greece. She has participated as an invited speaker in scientificconferences and has organised music therapy seminars. She has a degree in Mathematics from University ofAthens.


The Musical Stimulus as a Means of Cognitive and EmotionalDevelopment in Children with AutismElisavet Georgiadi


Abstract: The aim of this presentation is to investigate the inherent qualities of music, as well as the musictherapy methods that seem to strengthen and support the cognitive and emotional development of childrenwith autism. The author pays particular emphasis on the role of music as a medium that organises personalexperiences and a medium of separation of the self from the environment. With references to studies on thespecific way of communication between the mother and her infant, but also on the modern music therapypractice, it is described how the specific use of music and silence aims at emotional synchronisation andcoordination with the child, creating organised units of time and experience. From this perspective, the childmay begin to experience himself as a separate entity, where there is a conscious, deliberate action withexpected results. It is explained how the expressive power of music acts as a regulatory factor in



ISSN: 1791-9622 66

communication between the child and the therapist, assuages from the tension and stress while enhancingself-confidence. The opportunity is given for better mental and cognitive organisation. The child can enrichthe sources of learning and understanding of the world, by developing and maintaining contact with asupportive adult. In order to understand this process, the difficulties observed in the separation of the selffrom others and the environment, and in their understanding of the world in pervasive developmentaldisorders are described. Additionally, the operation of dyadic communication and intersubjectivity that weobserve in early mother/infant interaction and its role in the cognitive and emotional development of thebaby is investigated. The similarities between the normal human behavior of dyadic affective communicationand the clinical use of music, based on the way the therapist uses dynamic forms of pitch, timbre andintensity and in the way that he organises the experience of the child through the use of rhythm, pulse andstructure in the sessions, is highlighted. The presentation is illustrated by audio examples of clinicalimprovisation.

Key words: autism, intersubjectivity cognitive/emotional organisation, units of time, units of experience,clinical improvisation.

Elisavet Georgiadi studied music at the Conservatory of Athens, and Attiko Conservatory. She holds aPostgraduate Diploma in music therapy from the Guildhall School of Music and Drama/City University ofLondon. She is head of the music therapy department in “Sikiarideio Foundation” since 2001. She is externalcollaborator of the Specialised Clinic for Children with Autism, of the Children’s Psychiatric Clinic of theMedical School of the University of Athens and of the Children’s Hospital “Agia Sophia” since 2003. She isfounder and communication manager, of the “Musical Movement” foundation.


The Dalcroze Method: An Alternative Suggestion between MusicPedagogy and Music TherapyLucia Kessler-Kakoulidi


Abstract: In this article I attempt to present the Dalcroze method as this is applied in the framework ofintervention and support of children and adolescents with special needs. Initially I clarify the relation of theDalcroze method with regards to the terms: “Educational Music Therapy”, “Music Therapy” and “The use ofMusic in Medicine”. Then I analyze the principles that penetrate the method and the pivots on which it isbased (law of polarity, law of supportive interaction and law of rhythmical compensation). I also underlinethe role of music and movement which enables the method to act on an educational and therapeutic level.Especially, I reveal rhythm as the meeting point between the forces and the laws of music and man and Iexplain in which way it facilitates the perception of the relationship between the “Self” and the “Cosmos”, aswell as between the “Self” and an “Other”. In the end I note the significance of the method, as through itsprinciples and therapeutic aims it contributes essentially to the holistic development of the personality ofeach person. Through the Dalcroze method the person attains to understand its essence and is led to its self-actualisation.

Keywords: Dalcroze method, music pedagogy, music therapy

Lucia Kessler-Kakoulidi: Graduate of the Fachakademie für Musik, Richard-Strauss-Konservatorium andof the Institute of Rhythmical Dalcroze (A. Hoellering), Munich with specialisation in Rhythmic Therapy.Vocational activities: Germany (Munich): Special Primary School, Montessorian School-High School andadult education of the Ministry of Health and Welfare. Greece (Athens): «Pammakaristos» Foundation, Unitfor Autistic Children of the Greek Centre for Mental Health and Research. She presents her work at



ISSN: 1791-9622 67

conferences, publications and seminars. She is an honorary member of the Hellenic Association ofProfessional Qualified Music Therapists, a member of the Deutsche Musiktherapeutische Gesellschaft, of theGreek Society for Music Education, of the Society of Special Education in Greece and a charter member ofthe Greek Association for Asperger Syndrome.


The Psychodynamic Approach to Music Therapy with Adults withMental Health ProblemsDimitris Koukourakis


Abstract: The following paper is an introduction to the psychodynamic approach to music therapy in mentalhealth, based on examples from the clinical experience with adult groups. The way in which the theory ofpsychodynamic music therapy borrows elements from the psychoanalytic thought starting from a commonground, the early, nonverbal stages of human development, is presented. Therefore, some commoncharacteristics between the therapeutic process of music therapy and psychoanalytic psychotherapy becomeapparent. Furthermore, using the approach of the British psychoanalyst D. Winnicott, a brief reference to theemotional potential of psychosis is made. In order to demonstrate the connection of theory with clinicalpractice, audio material from a group session is used, which is described in detail. Also, a brief description ofthe particular mental health setting, as well as of the therapeutic process of the afore-mentioned group ismade. The description of the clinical material concludes with some words the group members used indiscussions with regards to their music improvisation. Finally, the value of verbal communication in musictherapy is discussed.

Key words: psychodynamic music therapy, mental health, therapeutic process

Dimitris Koukourakis (PgDip) qualified as a music therapist from the Royal Welsh College of Music andDrama, Cardiff in 2003. He began working in 2004 in the UK. He has studied Political Sciences inUniversity of Athens and has acquired a degree in classical guitar. He has worked in Athens since 2007 inthe mental health sector with adolescents and adults in day centres (Association for the Psychosocial Healthof Children and Adolescents and Mental Health Institute for Children and Adults). Since January 2009 healso works with children with pervasive developmental disorders.


Creative Activities in Psychotherapy - SociotherapyStela I. Lamprouli


Abstract: The objectives of creative activities for people with psychiatric disorders vary according to thecontext and population to which they are addressed. In the field of psychotherapy, the utilisation of activityand the active engagement of the individual in the therapeutic process refer to a community approach and toSociotherapy, which was developed and systematised as the main therapeutic medium in therapeuticcommunities. The purpose of sociotherapeutic activities is the improvement and rehabilitation of theindividual's relationships with reality and others, as well as the removal of the ‘stigma' and secondaryimplications that the person “acquires” from his illness. In order to achieve the above, the sociotherapeutic



ISSN: 1791-9622 68

groups utilise many different activities. The activities form a different means of communication, beyond theusual verbal media, and contribute to the shrinkage of the role of being 'ill', the activation of the healthy partof Ego, the facilitation of communication and the person's engagement in the group therapeutic process.Moreover, their participation in activities facilitates the interrelation and alternation between the three levelsof the group’s functions (Real, Symbolic, Imaginary). The therapist participates in the group without leadingit. He functions as a model for new group members and establishes the group’s culture. Additionally, heallows the group to trust its own power, by trusting the group himself. Finally, he has the flexibility ofalternating between the different group levels.

Keywords: sociotherapy, creative activity, communication levels, therapeutic factors, facilitator

Stela I. Lamprouli completed her academic studies in psychology and music. She further studied musictherapy and music pedagogy at the Centre Internationale de Musicotherapie in Paris. She worked as a musictherapist at the Special Therapeutic Unit for Autistic Children of a public psychiatric hospital for children,while she taught at the post-graduate department of Maraslio Didaskalio of Primary Education. She isstudying at the post-graduate Psychodrama - Sociotherapy programme of the Open PsychotherapeuticCentre, where she is conducting the following projects: “Music therapy and its applications in the public andprivate sector”, “The music therapy group: correlations between group and music process”. She lives andworks as a music therapist, psychodramatist - sociotherapist in Larissa, and is a collaborator of the OpenPsychotherapeutic Centre.


The Receptive Music Therapy Method Guided Imagery & Music(GIM) as a Clinical ApproachEvangelia Papanikolaou


Abstract: Guided Imagery and Music (GIM) is a form of music-assisted psychotherapy, used in individualand group work in a variety of different clinical settings and populations. The aim of this article is to providea basic understanding of the method and to describe its function and role within the psychotherapeuticprocess. The paper explores the ways through which GIM functions as a method of psychotherapy and meetstherapeutic aims by bringing unconscious material to consciousness in a symbolic way, as well as how itoffers a creative outlet for the expression of thoughts, feelings and sensations, thereby promoting phycho-somatic well-being.

Keywords: receptive music therapy, psychotherapy, symbolism

Evangelia Papanikolaou studied music at the Hellenic Conservatory (Athens), Music Therapy (MA) andNeuroscience & Immunology at Roehampton University (Surrey, GB) and has been trained in GuidedImagery and Music (GIM). She has experience in the fields of neurology, speech and language difficulties,psychiatry, special education and emotional difficulties. She runs music therapy workshops and seminars;she is external collaborator of the National Kapodestrian University and Aegean University, and clinicalpartner of the Department of Developmental Pediatrics (Pediatric University Hospital of Athens). Member ofthe editorial board of Approaches and founding President of the Hellenic Association of CertifiedProfessional Music Therapists (2004-2010).




ISSN: 1791-9622 69


Πρόγραμμα Ημερίδας«Μουσικοθεραπεία: Θεωρία & Πράξη»

Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2008Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο

9.00 Εγγραφές

9.30 Έναρξη ημερίδας - Χαιρετισμός (Αθανάσιος Δρίτσας)

9.40 Η μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα - Χαιρετισμός και εισαγωγική ομιλία (Εύη Παπανικολάου)

1η Ενότητα (συντονιστής: Α. Δρίτσας)

10.00 Ομαδική μουσικοθεραπεία για ενήλικες με προβλήματα ψυχικής υγείας (Δημήτρης Κουκουράκης)

10.20 Οι δημιουργικές δραστηριότητες στην ψυχοθεραπεία (Στέλα Λαμπρούλη)

10.40 Moυσικοθεραπεία στην απεξάρτηση (Μαρία Αποστολιάδη)

11.00 Συζήτηση11.15 Διάλειμμα

2η Ενότητα (συντονίστρια: Σ. Λαμπρούλη)

11.30 Η μέθοδος Dalcroze: Μία εναλλακτική πρόταση ανάμεσα στη μουσικοπαιδαγωγική και τη μουσικοθεραπεία (LuciaKessler-Κακουλίδη)

11.50 Η μουσική παρέμβαση στον καρδιοαγγειακό ασθενή: Η εμπειρία του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου(Αθανάσιος Δρίτσας)

12.10 Η δεκτική μουσικοθεραπεία Guided Imagery & Music (GIM) ως κλινική προσέγγιση (Εύη Παπανικολάου)


3η Ενότητα (συντονίστρια: E. Γεωργιάδη)

13.30 Αναζητώντας τον μάγο του Οζ: Παιδί, διαζύγιο και μουσικοθεραπεία (Χριστίνα Καλλιώδη)

13.50 Έξω από την τύφλωση: Μουσικοθεραπεία και η άλλη όψη της αναπηρίας (Markus Dauber)

14.10 «Πού πήγαν όλα τα τραγούδια, μαμά;» Η συμβολή της μουσικοθεραπείας στην ψυχο-ογκολογία (Μαρία Φρουδάκη)


4η Ενότητα (συντονίστρια: Χ. Καλλιώδη)

15.00 Δημιουργία τραγουδιών ως θεραπευτική παρέμβαση στο πλαίσιο της μουσικοθεραπείας με άτομα

με αναπηρία (Πελίνα Eυαγγέλου)

15.20 Το μουσικό ερέθισμα, ως μέσο συναισθηματικής και γνωστικής ανάπτυξης (Ελισάβετ Γεωργιάδη)

15.40 Ψυχοδυναμική προσέγγιση στη μουσικοθεραπεία: Παρουσίαση 9μηνης κλινικής μουσικοθεραπείας

σε παιδί με εγκεφαλική παράλυση (Στέλλα Γκόνη)

16.00 Συζήτηση16.15 Λήξη ημερίδας



ISSN: 1791-9622 70


Special Issue 2011 | ISSN 1791-9622Proceedings of the 1st One-Day Conference of ESPEM

Πληροφορίες και Προδιαγραφές

Το Approaches αποτελεί το πρώτο ελληνικό ηλεκτρονικό επιστημονικό περιοδικό το οποίο είναι αφιερωμένοτόσο στο πεδίο της Μουσικοθεραπείας, όσο και στο πεδίο της Ειδικής Μουσικής Παιδαγωγικής.

To Approaches εκδίδεται δύο φορές το χρόνο (Άνοιξη και Φθινόπωρο) σε ηλεκτρονική μορφή και είναιελεύθερα προσβάσιμο από τον κάθε ενδιαφερόμενο. Πρόκειται για μία πρωτοποριακή δράση για τα ελληνικάδεδομένα η οποία υποστηρίζεται ενεργά από την Ένωση Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής ΠρωτοβάθμιαςΕκπαίδευσης (ΕΕΜΑΠΕ).

Όραμα του Approaches είναι η συστηματική ανάπτυξη και προώθηση του επιστημονικού διαλόγου, η γόνιμησύνδεση της θεωρίας με την πράξη, καθώς και η έγκυρη ενημέρωση του ευρύτερου κοινού μέσα από τηδημοσίευση άρθρων και ερευνών σχετικών με τη Μουσικοθεραπεία ή / και την Ειδική ΜουσικήΠαιδαγωγική. Μέσα από τον ιστοχώρο του περιοδικού μπορεί ακόμη ο κάθε ενδιαφερόμενος ναενημερώνεται για προσεχή δρώμενα (όπως συνέδρια και σεμινάρια), να αναζητά ένα εύρος σχετικώνσυνδέσμων, καθώς και να εγγραφεί στο mailing list ώστε να λαμβάνει το Newsletter του Approaches.

Σας προσκαλούμε να συμβάλετε στην ανάπτυξη του Approaches αποστέλνοντας το άρθρο σας προςδημοσίευση (τα άρθρα μπορούν να είναι γραμμένα στην ελληνική ή αγγλική γλώσσα), ή μοιράζοντας τιςιδέες σας μαζί μας. Αποστολή άρθρων προς δημοσίευση γίνεται μέσω email στον Επιμελητή Σύνταξης:Γιώργος Τσίρης, [email protected]

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις προδιαγραφές υποβολής άρθρων, την κατοχύρωσηπνευματικών δικαιωμάτων, καθώς και τη φιλοσοφία του περιοδικού, επισκεφτείτε τον ιστοχώρο τουApproaches: http://approaches.primarymusic.gr

Information and Guidelines

Approaches is the first Greek online journal which is dedicated to the fields of Music Therapy and SpecialMusic Education.

Approaches is a biannual electronic publication (spring and autumn) and it is accessible to anyone free ofcharge. It is a pioneer action in Greece which is actively supported by the Greek Association of PrimaryMusic Education Teachers (GAPMET).

The vision of Approaches is the systematic development and advance of scientific dialogue, the fertileconnection of theory and practice, as well as the information of the broader audience through the publicationof articles and research relevant to Music Therapy and / or to Special Music Education. Through thejournal's website one can also be informed about upcoming events (e.g. conferences and seminars), search arange of relevant links, as well as register to the mailing list in order to receive the Newsletter ofApproaches.

We invite you to contribute to the development of Approaches by submitting your article for publication(articles can be written in Greek or English), or sharing your ideas with us. Submission of articles should bemade to the Editor-in-Chief via email: Giorgos Tsiris, [email protected]

For further information regarding the guidelines for submissions, copyrights, as well as the philosophy of thejournal, please visit the website of Approaches: http://approaches.primarymusic.gr