Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

1

TEMEL HUKUKÇağrı Merkezi Hizmetleri Önlisans Programı

Öğr. Gör. Oğuz Han KURU

2

Ünite 2

İçİndekİler2.1. HUKUK KURALLARININ UNSURLARI .................................................................................... 32.2. HUKUK KURALLARININ NITELIKLERI .................................................................................... 3

2.2.1. Emredici Hukuk Kuralları .................................................................................................................................. 32.2.2. Tamamlayıcı (Yedek) Hukuk Kuralları .......................................................................................................... 42.2.3. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları ............................................................................................................................ 42.2.4. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları ............................................................................................................................. 4

2.3. HUKUKTA YAPTIRIM ................................................................................................................ 52.3.1. Yaptırım Kavramı ................................................................................................................................................. 52.3.2.  Yaptırım Türleri .................................................................................................................................................... 5

2.4. HUKUKUN KAYNAKLARI .......................................................................................................... 72.4.1. Bağlayıcı Hukuk Kaynakları .............................................................................................................................. 72.4.2. Yardımcı Hukuk Kaynakları .............................................................................................................................11

2.5. KAYNAKLAR .............................................................................................................................12

TOPLUMSAL YAŞAM KURALLARIÖğr. Gör. Oğuz Han KURU

Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

3

2.1. HUKUK KURALLARININ UNSURLARI Genel kural olarak hukuk kurallarının konu, irade ve yaptırım olmak üzere üç unsuru bulun-maktadır Hukuk kurallarının konusu hukuki olaylar, fiiller ve işlemlerdir.

Hukuki olay hukuki sonuçlar doğuran doğal veya insan iradesine bağlı olmaksızın ortaya çıkan olaylardır. Ölüm, doğum, yer sarsıntısı ve sel tamamen doğal olaylar olduğu halde hu-kuki bazı sonuçlar doğururlar. Evlenme, sözleşme yapma gibi olaylar insan etkisiyle ortaya çıkar.

Tüm bu olay, fiil ve işlemler hukuk kurallarının konusunu oluşturmaktadır. Hukuk kuralla-rının önemli bir kısmında yasa koyucunun yasaklama veya emir şeklinde bir iradesi vardır. Yasaklama olumsuz bir iradedir. Örneğin hırsızlık, adam yaralama, dolandırıcılık yasaktır. Emir ise olumlu bir davranış biçimini içeren iradelerdir. Örneğin taşınmaz mülkiyetinin devri işlemini tapu memuru önünde yapınız.

Hukuk kurallarının ayırıcı özelliği maddi yaptırıma sahip olmalarıdır. Her hukuk kuralının yaptırımı aynı değildir. Bazı hukuk kurallarının ihlali hapis cezası, para cezası, tazminat, işle-min geçersiz olması veya iptal edilmesi olabilir.

2.2. HUKUK KURALLARININ NITELIKLERI Hukuk kurallarının içerdiği irade her zaman aynı nitelikte olmaz. Bazen kuralın içinde bulu-nan irade, kişileri buna uymaya zorladığı halde, bazıları kişilere serbestlik tanımakta, istedik-leri farklı çözümleri kabul etmelerini sağlamaktadır.

Örneğin, Medeni Kanuna göre ‘’ Nişanlılık evlenme dışındaki bir sebeple sona ererse, nişan-lıların birbirlerine veya ana ve babanın ya da onlar gibi davrananların, diğer nişanlıya vermiş oldukları alışılmışın dışındaki hediyeler, verenler tarafından geri istenebilir’’.

2.2.1. Emredici Hukuk Kuralları • Emredici hukuk kuralları kişilere bir zorunluluk yüklemektedir. Bu zorunluluk bir emir ve

yasak olabilir. Kişiler bu emir ve yasağa uymak zorundadırlar. Kendi iradeleri ile böyle bir hukuk kuralını bertaraf edemezler ve bu kuralın aksine bir anlaşma yapamazlar. Yapsalar da geçerli sayılmaz. Örneğin adam öldürmek yasaktır. Bu nedenle kişinin kendini öldürt-mek için yapacağı bir anlaşma geçersizdir. Böyle bir anlaşmayı yerine getiren kişi ceza kanununa göre ilgili yaptırımla karşılaşır.

• Kamu hukuku alanındaki kuralların çoğunluğu emredici kurallardır. Özel hukuk alanında ise kural olarak irade serbestliği geçerlidir. Burada düzenlenen kurallar daha çok tamam-layıcı niteliktedir.

• Bazı hukuk kurallarının emredici olarak düzenlenmesinin kamu yararının, genel ahlak ve adabın ve zayıfların korunması gibi çeşitli nedenleri bulunmaktadır.

Temel Hukuk

4

• Emredici hukuk kurallarına bağlanan yaptırımlar diğerlerinden daha farklı ve şiddetlidir. Örneğin adam yaralama yasağına aykırılığın yaptırımı hapis cezasıdır.

2.2.2. Tamamlayıcı (Yedek) Hukuk Kuralları • Tamamlayıcı hukuk kuralları esasen taraf iradelerinin öncelikli olduğu alanlarda onların

iradelerindeki eksiklikleri tamamlamak amacıyla konmuştur. • Taraf iradeleri ile düzenlenmiş konularda tamamlayıcı hukuk kuralları uygulanmaz, taraf

iradeleri öncelikli olarak uygulanır. Ancak taraflar bir anlaşma yaparken her türlü hususu önceden göz önünde tutmayabilir. Onların eksik bıraktığı, düzenlemediği hususlar ta-mamlayıcı hukuk kuralları ile doldurulur.

• Özel hukuk alanında sözleşme serbestisi geçerlidir. Örneğin taraflar bir borç ilişkisinde ödenecek olan faiz oranını yasal faiz oranından daha farklı belirleyebilirler. Bu durumda tarafların aralarında kararlaştırılan faiz oranı geçerli olacaktır. Eğer, taraflar kendi arala-rında herhangi bir faiz oranın belirlememişler ise, bu durumda yasal faiz oranı geçerli olacaktır.

• Görüldüğü gibi faiz oranının belirlenmediği durumlarda, tamamlayıcı hukuk kuralları devreye girmektedir.

2.2.3. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları • Kişilerin ortaya koydukları irade, yaptıkları eylem ve davranışlar her zaman ifade etmek

istediği gibi algılanmayabilir. Açığa vurulmuş olup değişik anlamlara gelebilecek olan bir iradenin ya da bir davranış veya fiilin hangi anlamda anlaşılması gerektiğini ifade eden kurallara yorumlayıcı hukuk kuralları denilmektedir.

• Yorumlayıcı hukuk kuralı boşluk doldurmaktadır. Bunların amacı, taraf iradelerinin her-hangi bir karışıklığa meydan vermeden her iki tarafça aynı anlamda anlaşılmasını sağla-maktır.

• Sözleşmede kullanılan fakat ne anlama geldiği tespit edilemeyen irade veya davranışın ne anlama geldiğini ortaya koyan kurallardır.

• Örneğin bir borç-alacak ilişkisinde senedin iadesi borcun ödendiği anlamına gelmekte-dir. Senedin tarafları aksini iddia edip kanıtlayamadığı sürece böyle yorumlanması gerek-tiği kanun tarafından ortaya konulmuştur.

2.2.4. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları • Bir hukuki kavramın gerekli kanuni unsurlarını ve şartlarını belirtir. Yorumlayıcı kuralların

tersine, bunların başka türlü kararlaştırılması ya da anlaşılması mümkün değildir. • Yasalarla tanımlanmış bulunan hususlar, taraflar arasında anlaşılarak bile olsa değiştirile-

mez, bunların farklı anlaşılmazsı söz konusu olamaz.• Örneğin Medeni Kanunda yer alan erginliğin tanımı.

Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

5

2.3. HUKUKTA YAPTIRIM Toplumsal yaşamı düzenleyen tüm kurallar bakımından, kişileri bu kurallara uymaya, onla-ra uygun davranmaya zorlayıcı güçler bulunmaktadır. Hukuk kuralları dışındaki kurallarda, bu zorlayıcı güçler yapı olarak zayıftır. Daha çok kişinin ayıplanması, horlanması, görgüsüz veya günahkar olarak nitelendirilmesi türünden kişiyi psikolojik açıdan zorlayan bu güçlerin etkinliğinin de az olacağı muhakkaktır. Bu durumda, kişileri kurallara uyulması konusunda yönlendirecek daha etkin güçlere ihtiyaç duyulmaktadır.

Hukuk kurallarının ihlal edilmesi halinde kamu gücü eliyle yaptırım uygulanması bu nokta-da bir ihtiyaç olarak kendisini göstermektedir.

2.3.1. Yaptırım Kavramı Genel olarak, kurallara aykırı davranışlara verilen tepkilere yaptırım denilmektedir.Toplum-sal yaşama dair kurallara uyulmadığında, bu kurala uymayanların karşılaştıkları bir durum, bir zorlama aracıdır. Toplumsal yaşam kurallarından hukuk kuralları bireyler bakımından ‘’emir’’ niteliğinde olabileceği gibi, ‘’yasak’’ niteliğinde de olabilir. Bunlara uyulmaması ha-linde, hukuk mekanizması devreye girer ve devlet gücü ile kişiler ihlal ettikleri bu kurallar için bir sonuca katlanırlar. Bu katlanmaya yaptırım (müeyyide) denilmektedir.

2.3.2.  Yaptırım Türleri Hukuka aykırı davranışta bulunulması halinde karşılaşılabilecek yaptırım türleri ;

CezaHukukun suç saydığı fiillere uygulanan yaptırıma ceza adı verilmektedir. Örneğin hırsızlık fiili hukuk düzeni tarafından suç olarak belirtilmiştir. Bu fiili işleyenlere kanunlarda belirti-len cezalar verilmektedir. Suç olarak nitelendirilen fiiller, yapma biçiminde (İcrai davranış) olabileceği gibi, yapmama biçiminde de (İhmali davranış) olabilmektedir.Cezanın amacı, suç işleyen kişilerin pişman olması, azap duyması ve bir daha konusu suç teşkil eden fiili yapmaması hedeflenmektedir. Cezalar, işlenen suçun toplumda açtığı yaranın, kurallarla konulan hukuki yararın büyüklüğüne ve kamu düzeninin bozulma derecesine göre değiş-kenlik taşımaktadır.

Tazminat Bir hukuk kuralına aykırı hareket edilmesi sonucunda, başkalarının zarara uğramasına neden olunması halinde, ortaya çıkan zararın giderilmesini ifade eden yaptırım türüdür. Hukuka aykırı fiillerle diğer kişilere verilebilecek zararlar maddi veya manevi biçimde olabilmektedir Tazminat, verilen zararın parayla karşılanması biçiminde uygulanmaktadır. Tazminat zarar verilen kişilere ödenmektedir. Cebri İcra Borçların ödenmemesi halinde devreye giren bir yaptırım türüdür. Borcun ödenmemesi ha-linde alacaklı devlete başvurmaktadır. Devlet, borçlunun mallarına el koyar ve bunları para-

Temel Hukuk

6

ya çevirerek alacaklının alacağa kavuşmasını sağlar. Belirtilen ‘’borç’’ ifadesi sadece parasal borçları ifade etmemektedir. Örneğin, kira süresinin bitmesine karşın taşınmazın boşaltıl-maması.

İptal Daha çok idare hukuku alanında hukuk kurallarına aykırı bir şekilde yapılan işlemlere uygu-lanan bir yaptırımdır. Yapılan işlemlerden zarar görenin başvurusu üzerine işlem mahkeme kararıyla iptal edilir. İptal mahkeme kararıyla gerçekleşmektedir.

Örneğin bir memurun haksız yere kamu kurumundan çıkarma cezasıyla cezalandırılması. Hukuka aykırı idari işlemler nedeniyle zarar gören kişi görevli mahkemeden işlemin iptalini isteyebilir. İşlem mahkeme tarafından hukuka aykırı bulunması halinde işlem iptal edilir.

Hükümsüzlük ( Geçersizlik ) Çoğunlukla emredici hukuk kurallarına uyulmamasının yaptırımı olarak karşımıza çıkmak-tadır. Yapılan bir işlemin hukuka aykırı olması veya hukukun öngördüğü şartlara uyulmadan yapılması o işlemi çeşitli derecelerde sakatlayabilir.

Hükümsüzlük üç farklı derecede ortaya çıkabilir;• Yokluk : Hukuki işlemin hiç yapılmamış sayılmasıdır. Dolayısıyla yok hükmünde olan bir

işlem hiçbir hüküm ve sonuç doğurmaz. İşlemden önceki hukuki durumlarını aynen ko-rurlar. Örneğin, devletin evlendirme yetkisi vermediği bir kişinin kıydığı nikahla hukuki anlamda evlilik ortaya çıkmaz.

• Mutlak Butlan : Öncelikle butlan, bir hukuki işlemin ehliyet, konu, şekil gibi esaslı unsur-lardan birinin yok olması halini ifade eder. Yapılan işlem temelden bozul olduğunu ifade eder. Butlanla batıl olan bir işlem hiçbir hüküm ve sonuç doğurmaz. Örneğin konusu imkansız olan bir sözleşme geçersiz sayılmaktadır. Buna göre bir kişinin kendisini öldürt-mek için yapacağı bir anlaşma geçersizdir. Butlanla sakat olan bir işlem hiçbir hüküm ve netice doğurmaz. Yapıldığı andan itibaren geçersizdir. Sonradan eksikliğin giderilme-si suretiyle dahi geçerli hale getirilemez, işlemin geçersizliği için tarafların mahkemeye başvurmaları gerekmez. Ancak mahkemeye başvurulmuşsa mahkemenin vereceği hü-küm bir tespit hükmüdür. Yoklukta işlem hiç yapılmamış sayılmakta, butlanda ise işlem ölü doğmuş olmaktadır.

• Nispi Butlan : Nispi butlan, bir hukuki işlemin taraflarından birisi işleme geçerlilik veya geçersizlik sağlayabildiği hallerdir. İşlem sakat olmakla birlikte taraflardan birisinin irade-siyle bu sakatlık giderilebilmektedir.

En önemli nispi butlan sebeplerinden birisi işlemin taraflarından birinin ehliyetinde eksiklik olmasıdır. Örneğin, temyiz kudretine sahip olan küçükler ve kısıtlılar kendilerini borç altına sokan hiçbir hukuki işlemi geçerli olarak yapamazlar. Bunların yapacakları işlemler ancak; kanuni temsilcilerinin izni ile geçerli olabilir.

Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

7

Bu izin işlem yapılmadan önce verilebileceği gibi yapıldıktan sonra da verilebilir. İşlem ya-pıldıktan sonra verilen izne onay (icazet) adı verilir. Böyle bir işlem yasal temsilcinin onayına kadar nispi butlanla sakattır. Yani ehliyeti tam olan taraf bu işlemle bağlıdır, diğer taraf ise bağlı değildir.

Yasal temsilci onay verirse o zaman işlem her iki tarafça yapıldığı andan itibaren geçerli olur. Onay verilmezse yapıldığı andan itibaren geçersizdir.

Diğer Yaptırımlar • Yukarıda belirtmiş olduğumuz yaptırım türlerinin dışında; Gümrükte kaçak mal geçiren

kişinin mallarına el konulması ( müsadere ) diğer yaptırım türlerinden farklıdır.• Ayrıca güvenlik tedbirleri olarak adlandırılan yaptırımlar da vardır.• Basın yoluyla işlenen suçlarda ceza ile birlikte veya cezadan bağımsız olarak ‘’tekzip’’ ya-

yınlanması.• Alkol ve uyuşturucu madde bağımlılarının tedavi altına alınmasına hükmedilmesi bu

yaptırımlara örnek olarak verilebilir.

2.4. HUKUKUN KAYNAKLARIHukuk kuralları tarihsel gelişim süreci içinde toplum içindeki belli ihtiyaçlardan doğmuştur. Hukukun kaynaklarını bağlayıcı kaynaklar ve bağlayıcı olmayan kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

2.4.1. Bağlayıcı Hukuk Kaynakları

2.4.1.1. Yazılı Hukuk Kaynakları • Yetkili organlarca çıkarılan yazılı metinlerdir. Hangi organların ne gibi hukuk kuralları çı-

karabileceği Anayasada düzenlenmiştir.• Yazılı hukuk kuralları Anayasa, kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, tüzükler ve yö-

netmeliklerden oluşur. Aynı zamanda bu kaynaklar arasında hiyerarşik bir yapı bulun-maktadır. Buna normlar hiyerarşisi adı verilmektedir.

• Normlar hiyerarşisine göre, Anayasa en üst hukuk normudur. Hiçbir düzenleme Anayasa’ya aykırı olamaz. Aynı şekilde, hiyerarşik olarak alt sırada bulunan tüzükler yasalara, yönet-melikler de tüzüklere aykırı olamaz.

Anayasa • Anayasa devletin şeklini, yapısını, organlarını ve bu organların görev ve yetkileri ile bir-

birleriyle ilişkilerini, kişilerin sahip oldukları temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen bir kanundur.

• Anayasayı diğer kanunlardan ayıran temel özellik, burada devletin idare edileceği temel ilkelerin gösterilmesi ve diğer kanunların bu ilkelere aykırı olmamasıdır; yani Anayasa diğer kanunlardan daha üstün ve önceliklidir.

Temel Hukuk

8

• Anayasa’nın değiştirilmesi oldukça zor olan Anayasalara ‘’Katı Anayasa’’ denir. Kolay de-ğiştirilebilen Anayasalara ise ‘’ Yumuşak Anayasa ‘’ denir.

• Ülkemizde Anayasa’nın değiştirilebilmesi için TBMM üyelerinin tam sayısının en az üçte biri tarafından teklif verilmesi ve beşte üç veya üçte iki çoğunlukla kabul edilmesi gerek-mektedir.

• Anayasa değişikliği beşte üç çoğunlukla kabul edilmişse halk oylamasına gidilmesi ve sonucunda kabul edilmesi zorunludur.

Kanun • Kanun, Anayasanın yetkili kıldığı organ tarafından yazılı bir şekilde ve kanun adı altında

tespit edilmiş olan genel, sürekli ve soyut hukuk kurallarına denir.• Ülkemizde kanun yapma yetkisi anayasamıza göre TBMM yapar.• Kanunlar yazılı olmalıdır.• Kanun teklif etmek TBMM üyelerinin ve Bakanlar Kurulunun yetkisindedir.• Bakanlar Kurulunun hazırlayarak meclise sunduğu kanun projelerine kanun tasarısı veya

kanun layihası denir. • TBMM üyelerinin sundukları kanun projesine kanun teklifi denir.• Sunulan tasarı ve tekliflerin ne şekilde görüşüleceği TBMM İç Tüzüğünde belirlenir.• TBMM ‘ nin kabul ettiği kanunlar Cumhurbaşkanınca 15 gün içinde yayınlanır.• Cumhurbaşkanının uygun görmediği kanunlar ikinci kez görüşülmek üzere TBMM ‘ ne

geri gönderilir. Bu uygulamaya veto denilmektedir.• Cumhurbaşkanı’nın tekrar görüşülmek üzere gönderdiği kanunu TBMM hiçbir değişiklik

yapmadan aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bunu yayınlamak zorundadır. ( TBMM Cumhurbaşkanı’nın geri yolladığı kanunu değiştirerek kabul ederse, Cumhurbaşkanı bu kanunu veto edip tekrar geri yollayabilir.

• Bütçe kanunu diğer kanunlardan farklı olarak veto edilemez.• Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından onaylandıktan sonra Resmi Gazetede yayınlanır.

Aksi belirtilmemişse 45 gün sonra yürürlüğe girer.• Kural olarak kanunlar belli bir kişi ve olay için çıkarılmazlar; aksine aynı nitelikleri taşıyan

tüm kişilere ve olaylara uygulanacak şekilde yazılırlar; buna kanunların genelliği ilkesi denir.

• Bir kanun ülkenin tümünde aynı zamanda ve aynı şekilde geçerlidir. • Kanunlar genellikle belirli bir süre yürürlükte kalması amacıyla değil, sürekli olarak çıkarı-

lırlar. Bu da kanunların sürekliliği özelliğini ortaya koymaktadır. • Yasama organı kanun çıkarırken Anayasa’da yer alan temel hukuk kurallarıyla bağlıdır,

yaptığı kanunlar bu temel hukuk kurallarına aykırı olamaz.• Kanunların Anayasaya uygunluğunun denetlenmesinde iki sistem bulunmaktadır. Siya-

sal denetim ve yargısal denetim.• Anayasaya uygunluğun siyasi bir organ tarafından denetlenmesine siyasi denetim den-

mektedir. Siyasal denetim TBMM eliyle ya da devlet başkanı eliyle kullanılabilmektedir.• Kanunların Anayasaya uygunluğunun bağımsız yargı organlarınca denetlenmesine yar-

gısal denetim denir. Ülkemizde bu yetki Anayasa Mahkemesi tarafında kullanılmaktadır.

Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

9

• Kanunların Anayasaya uygunluğunun denetiminde Anayasa Mahkemesi kendiliğinden hareket etme yetkisine sahip değildir. Anayasa Mahkemesinin bir kanunu denetleyebil-mesi için, yetkili kişi ve kurumlar tarafından bu kanun mahkemenin önüne getirilmesi ge-rekir. Bu doğrudan doğruya dava açmak suretiyle yapılabileceği gibi diğer mahkemeler kanalıyla da yapılabilir.

• Anayasa Mahkemesine doğrudan doğruya bir kanunun iptali amacıyla dava açılmasına ‘’dava yoluyla‘’ kanunların Anayasaya uygunluğunun denetlenmesi denir.

• Bir kanun yayımı tarihinden itibaren 60 gün içinde Anayasaya aykırılığı iddiasıyla dava açılabilir. Bu davayı açmaya yetkili olanlar; Cumhurbaşkanı, İktidar partisi, Ana muhalefet partisi meclis gurubu ve TBMM üye tam sayısının en az beşte birini oluşturan üyeleri.

• Belirli koşullarda Anayasa’da sayılan kişi ve kurumlar dışında kalan kişiler de kanun-ların Anayasa’ya uygunluğunun denetlenmesini sağlayabilirler. Ancak bu, Anayasa Mahkemesi’ne doğrudan dava açarak olmaz. İtiraz yolu denilen bu yola başvurabilmek için, mahkemede görülmekte olan bir dava olması gerekir. Davanın taraflarından birisi davada uygulanacak olan kanunun Anayasaya aykırı olduğu iddiasında bulunmalıdır. Ya da mahkeme kendiliğinden uygulanacak olan kanunun Anayasaya aykırı olduğu kanaa-tinde olmalıdır. Bu iddia hakim tarafından ciddi bulunursa, hakim dosyayı Anayasa Mah-kemesine gönderir.

• Anayasa Mahkemesi beş ay içinde karar vermelidir. Mahkeme bu süre sonuna kadar da-vayı geri bırakır. Anayasa Mahkemesi tarafından beş ay içinde karar verilmezse, mahke-me davayı yürürlükte olan kurallara göre çözer.

• Anayasa Mahkemesinin verdiği karar kesindir. İptal kararları Resmi Gazetede yayınlandığı tarihten itibaren geçerlidir, geçmişe yürümez.

Uluslararası Anlaşmalar • Yapı olarak iki tür uluslar arası anlaşma bulunmaktadır.• İlki bir yıl ve daha kısa süre için yürürlükte kalması öngörülen daha çok ticari, teknik ve

ekonomik ilişkileri düzenleyen anlaşmalardır. Bu anlaşmalar yetkili makamlar tarafından imzalanıp Resmi Gazetede yayınlanarak geçerlilik kazanmaktadır.

• İkincisi ise yürürlülük kazanabilmesi için TBMM tarafından kanunla onaylanması gerekir.• Diğer kanunlardan farklı olarak, usulüne uygun olarak kabul edilerek onaylanan milletle-

rarası anlaşmaların Anayasaya aykırılığı iddia edilemez.

Kanun Hükmünde Kararnameler • Kendi aralarında ‘’ olağan dönem kanun hükmünde kararnameleri ‘’ ve ‘’ olağanüstü dö-

nem kanun hükmünde kararnameleri ‘’ olarak ikiye ayrılır.• Olağan dönemde her konuda KHK çıkarılması mümkün değildir. Anayasaya göre; temel

haklar, kişi hakları ve siyasi haklarla ilgili olarak KHK çıkarılamaz. Ancak savaş ve olağa-nüstü hallerde bu konular da dahil olmak üzere her konuda KHK ile düzenleme yapılabi-lir.

• KHK ‘ lar TBMM onayına gerek olmadan Resmi Gazete’de yayınlandığı gün yürürlüğe gi-rer ve aynı gün TBMM’nin onayına sunulur.

Temel Hukuk

10

• Olağan dönemde çıkartılan KHK’ların Anayasaya uygunluğunun denetimi aynen kanun-lar gibidir. Ancak olağanüstü KHK’ lar için iptal yolu kapalıdır.

• KHK ‘lar kanunlarla eşit güce sahiptir; bununla kanunların kaldırılması ve değiştirilmesi mümkündür.

Tüzükler • Bakanlar Kurulu, kanunların uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek

üzere tüzük çıkarma yetkisine sahiptir. • Bakanlar Kurulu tüzüğü çıkarmadan önce Danıştay’ ın görüşünü alır.• Tüzükler Cumhurbaşkanınca imzalanarak kanunlar gibi yayınlanır. • Tüzük çıkarma yetkisi yalnızca Bakanlar Kuruluna tanınmıştır.

Yönetmelikler • Başbakanlık, Bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarıyla ilgili kanunların ve

tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelik-ler çıkarabilirler.

• Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayınlanacağı kanunda belirtilir.

2.4.1.2. Yazılı Olmayan Hukuk KaynaklarıÖrf ve Adet • Hukukun yazılı olmayan kaynağı örf ve adet hukukudur. Toplumun belirli ve birbirine

benzeyen olaylar karşısında gösterdiği davranış şeklinin devamlılık kazanarak ona uyul-ması konusunda toplum fertleri arasında bir inancın yayılmasıyla örf ve adet kuralları meydana gelir. Bu kurallar başlangıçta bilinçsizce yapılır. Zaman içinde bu davranışın tekrarı, ona uyulması yolunda bir beklentinin doğmasına ve giderek onu beklemenin bir hak olmasına yol açar.

• Örf ve adet hukuku genel olarak hukuk kaynağı olduğu halde, hukukun her alanında ge-çerli değildir. Örneğin ceza hukukunda

• Örf ve adet hukuku asli bir kaynak olmakla birlikte öncelikle yazılı kaynaklara başvurulur. Yazılı hukuk kaynaklarının olmadığı hallerde örf ve adete göre karar verilir. Örf ve adet kuralına başvurabilmek için kanunda boşluk olması gerekir ya da kanunun ilgili madde-sinin doğrudan doğruya örf ve adete atıf yapması gerekir.

• Örf ve adet kuralları toplumun tümünde geçerli olabileceği gibi, yalnız belli bir bölgede ya da belli meslek grupları arasında da geçerli olabilir.

• Sadece belli bir meslek grubu ya da belli bölgelerde geçerli olan örf ve adet kurallarına özel örf ve adet; daha geniş bölge ya da kişi gruplarını kapsayanlara ise genel örf ve adet denir.

• Kanunun emredici kurallarına aykırı örf ve adet kuralları hukuk kuralı olarak kabul edilemez.

Örf ve Adet Hukukunun Unsurları • Süreklilik• Genel inanç• Devlet desteği

Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

11

2.4.2. Yardımcı Hukuk KaynaklarıMahkeme Kararları Mahkeme kararı, belli bir olayın çözümünde yargıcın kabul ve takip ettiği yolu ifade eder. Hakim belli bir olayı çözümlerken aynı veya benzer olaylarda daha önce verilmiş mahkeme kararlarını inceleyerek bunlardan yararlanır. Zamanla aynı olayların çözümünde aynı yol iz-lenerek bu konudaki çözüm tarzı istikrar kazanır.

Bilimsel Öğreti ( Doktrin ) Hukuk konusunda çalışan bilim adamlarının çeşitli meseleler hakkındaki görüş ve düşünce-lerini ifade eder. Bilimsel öğreti pozitif hukukun yorumu ile uğraştığı gibi olması gereken hukuku da araştırır.

Bu bakımdan yalnızca hakimlere mevcut kanunların uygulanmasında yardımcı olmakla kal-maz, yeni çıkarılacak kanunların, kanunlarda yapılacak değişikliklerin ne yönde olması ge-rektiği konusunda yasa koyuculara yol gösterir.

Temel Hukuk

12

2.5. KAYNAKLAR

• Anayurt, Ömer, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları Ankara: Seçkin Yayıncılık Güncel-lenmiş 13. Baskı, 2013.

• Aslan, İ. Yılmaz, Şenyüz, Doğan, Taş,Metin,Kortunay,Ayhan,Deliveli,Ömür, Hukuka Giriş,Bursa:Ekin Basım Yayın Dağıtım , Güncellenmiş 5. Baskı, 2010.

Bu Ders Notu Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Merkezince kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Ticari amaçlarla kullanılamaz. Kopyalanması, çoğaltılması ve dağıtılması ilgili birimin yazılı iznine tabidir.

Hukuk Kurallarının Özellikleri Ünite 2

13

Temel Hukuk

14