Argumentz podobieństwa

NR 2595

KRZYSZTOF SZYMANEK

Argumentz podobieństwa

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2008

Redaktor serii: FilozofiaANDRZEJ KIEPAS

RecenzenciJERZY POGONOWSKIWOJCIECH SUCHOŃ

Publikacja jest dostępna także w wersji internetowej:Śląska Biblioteka Cyfrowa

www.sbc.org.pl

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

R o z d z i a ł 1

Argumentacja, ocena argumentu . . . . . . . . . . . . . . 11

1.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.2. Argument i argumentacja . . . . . . . . . . . . . . . 171.3. Ocena argumentu . . . . . . . . . . . . . . . . . 201.4. Argument dedukcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . 231.5. Tautologie i zdania logicznie prawdziwe . . . . . . . . . . 271.6. Wynikanie logiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . 281.7. Przesłanki dodane . . . . . . . . . . . . . . . . . 301.8. Ogólna charakterystyka dedukcji . . . . . . . . . . . . . 371.9. Argument niededukcyjny . . . . . . . . . . . . . . . 41

1.10. Indukcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441.11. Prawdopodobieństwo . . . . . . . . . . . . . . . . 52

R o z d z i a ł 2

Podobieństwo i analogia . . . . . . . . . . . . . . . . 58

2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582.2. Podobieństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602.3. Cechy, relacje, charakterystyki, stosunki . . . . . . . . . . . 662.4. Parametry i aspekty . . . . . . . . . . . . . . . . . 682.5. Podobieństwo między cechami, relacjami, stosunkami . . . . . . . 692.6. Analogia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.7. Analogia a podobieństwo stosunków . . . . . . . . . . . . 732.8. Odwzorowanie systematyczne . . . . . . . . . . . . . . 752.9. Rozumowanie przez analogię . . . . . . . . . . . . . . 86

R o z d z i a ł 3

Argument z podobieństwa — definicje, rozróżnienia, przykłady . . . 953.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 953.2. Co to jest argument z podobieństwa? . . . . . . . . . . . . 983.3. Przykłady argumentów z podobieństwa . . . . . . . . . . . 1053.4. Czy wszelkie podobieństwo kuleje? . . . . . . . . . . . . 1113.5. Czy istnieją mocne argumenty z podobieństwa? . . . . . . . . . 118

R o z d z i a ł 4

„Ukryta generalizacja” i podejście standardowe . . . . . . . . . 1214.1. Ukryta generalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . 1214.2. Podejście standardowe . . . . . . . . . . . . . . . . 1304.3. Liczba przypadków . . . . . . . . . . . . . . . . . 1324.4. Liczba podobieństw . . . . . . . . . . . . . . . . . 1344.5. Cechy istotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1364.6. Ilość różnic, różnice istotne . . . . . . . . . . . . . . . 1394.7. John M. Keynes: Analogia pozytywna i negatywna . . . . . . . 1404.8. Konkluzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

R o z d z i a ł 5

Zasada argumentu z podobieństwa I . . . . . . . . . . . . 1495.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1495.2. Argument z hipotezą wyjaśniającą podobieństwo . . . . . . . . 1505.3. Determinowanie aspektów . . . . . . . . . . . . . . . 1535.4. Możliwość dynamiczna . . . . . . . . . . . . . . . . 156

R o z d z i a ł 6

Zasada argumentu z podobieństwa II . . . . . . . . . . . . 1586.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1586.2. Transfer tłumaczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 1596.3. Tłumaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1626.4. Rola odwzorowania systematycznego . . . . . . . . . . . . 1666.5. Tłumaczenie nieznane (podobieństwo ślepe) . . . . . . . . . . 1686.6. Słabe podobieństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . 1696.7. Transfer tłumaczenia generuje fałsz . . . . . . . . . . . . 1726.8. Moc predykcyjna analogii . . . . . . . . . . . . . . . 178

R o z d z i a ł 7

Analogie a priori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1827.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1827.2. Argumenty a priori z podobieństwa . . . . . . . . . . . . 1837.3. Analogie a priori i ukryta generalizacja . . . . . . . . . . . 1897.4. Reguły i wyjątki . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1947.5. Analogie logiczne — kontrargumenty analogiczne . . . . . . . . 203

6 Spis treści

R o z d z i a ł 8

Następny przypadek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2138.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2138.2. Prawa przyrody i koincydencje . . . . . . . . . . . . . . 2158.3. Model urnowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2188.4. Kłopoty z rozkładem a priori . . . . . . . . . . . . . . 2238.5. Brak założeń co do rozkładu a priori . . . . . . . . . . . . 226

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Resumé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Spis treści 7

Wstęp

Logika sama w sobie jest bezkrwista i jałowa, jeśli nie jestustawicznie zapładniana z zewnątrz aktualnymi i ważkimi pro-blemami, stawianymi do rozwiązania.

Jan z Salisbury († 1180)

Argument z podobieństwa to osobliwy gatunek. Znany, ceniony i szerokostosowany od czasów antycznych, pozostaje nadal zagadkowy. Niektóre inter-pretacje zaprzeczają nawet jego istnieniu jako osobnego typu argumentu, inneznów upatrują w nim argumentu sui generis, niesprowadzalnego do jakichkol-wiek innych form rozumowania. Naturalnym jego środowiskiem są białe plamynaszej wiedzy i te miejsca, do których nie sięga „twarda” teoria, jego użytecz-ność zaś wypływa nie tyle z ustanawiania niezbitych prawd, ile z redukcji nie-pewności wtedy, gdy mamy wybór nie między pewnym a wątpliwym, lecz mię-dzy wątpliwym a zupełnie nieznanym. Pożywkę dla tego argumentu częstostanowi — brzmi to paradoksalnie — szczupłość i nieokreśloność naszej wie-dzy, potrzeba wprowadzenia zaczątków ładu w jej pierwocinach.

W niniejszej pracy koncentrujemy się na argumentacji prowadzonej w języ-ku naturalnym w takiej formie i odnoszącej się do takich kontrowersji, jakie ce-chują zwykły dyskurs społeczny: naukowy, filozoficzny, polityczny itd. Interesu-je nas głównie proces rozbioru i oceny argumentów, badanie rozumowań, naktórych się opierają. Nie rozpatrujemy więc metafizycznych założeń mogącychstanowić podstawę argumentacji z analogii, pominęliśmy również bardziejszczegółowe rozważania dotyczące heurystycznej roli analogii, psychologicz-nych aspektów wnioskowania z analogii i miejsca analogii w ludzkim aparaciepoznawczym. O tych skądinąd niezmiernie ważnych problemach wspominamytylko w takim stopniu, w jakim jest to istotne dla tematu pracy.

Rozważania formalnomatematyczne ograniczone są do niezbędnego mini-mum, a posiłkujemy się nimi wyłącznie wtedy, kiedy przynajmniej pośrednio

mogą przyczynić się do rozjaśnienia jakiegoś problemu argumentacji „realnej”.Z tego powodu nie poświęcamy zbyt wiele uwagi analizom analogii prowadzo-nym w ramach logiki indukcji.

W rozdz. 1 rozważamy ogólne zagadnienia argumentacji, prezentując poję-cie argumentu, jego struktury, oceny, pojęcia dedukcji oraz indukcji. Rozdział 2poświęcony jest w całości pojęciom analogii i podobieństwa. Wprowadzamyw nim wywodzący się z tzw. multiconstraint theory of analogy aparat pojęcio-wy służący do rozbioru argumentów z podobieństwa, które omawiamy wstępniew rozdz. 3. Kolejny, 4 rozdział rozpatruje dwie najczęściej podnoszone w litera-turze metody rekonstrukcji i badania argumentów z podobieństwa: „ukrytej ge-neralizacji” oraz podejścia, które nazywamy „standardowym”. W rozdz. 5 i 6przedstawiamy rozumowania znajdujące zastosowanie w analizie argumentówz podobieństwa. Rozdział 7 poświęcony jest niezwykle ważnej odmianie argu-mentów z podobieństwa, jakimi są tzw. analogie a priori. Na rozdz. 8 składająsię rozważania dotyczące wnioskowania o wystąpieniu kolejny raz tego samegozjawiska.

10 Wstęp

Indeks osobowy

Ajdukiewicz Kazimierz 26, 49, 214,233

Arystoteles ze Stagiry 12, 14, 15, 25, 30,32, 45, 71, 72, 74, 96, 98—102, 121,125, 126, 184, 203, 211, 233

Arnold Joanna 13, 239Ashley L.R. 104, 116, 117, 129, 131,

238August (cesarz Rzymu) 90

Bacon Francis 17, 48Barker Evelyn M. 113, 114, 233Barker Stephen F. 125, 126, 131, 233Beardsley Monroe C. 15, 112—114, 117,

122, 233Benoit Pamela J. 18, 233Benoit William L. 18, 98, 100, 233Biegański Władysław 58, 97—99, 102,

103, 233Biela Adam 58, 97, 115, 233Black Max 46, 115, 233, 234Blair J.A. 15, 236Bobiatyński Lech 96, 234Bocheński Józef Maria 40, 233Boecjusz Anicius M.S. 101, 233Bohr Niels 76Braque Georges 75Broad Charlie D. 145, 224, 234Brożek Mieczysław 12, 71, 237

Butler Harold Edgeworth 33, 102, 237Butler Joseph 52Butler Samuel 95

Carroll Lewis 203Case-Winters Anna 178, 234Cichocka Helena 11, 13, 96, 234Cohen Carl 131, 132, 134, 136, 137, 147,

154, 234Copi Irving M. 131, 132, 134, 136, 137,

147, 154, 234Cyceron Marek T. 12, 96, 102, 110, 149,

184, 209, 234Czeżowski Tadeusz 49, 98, 104, 117,

122, 124, 234

Dante Joe 60Darwin Karol 91, 92, 169Davies Paul 178, 234Dąbska Izydora 58, 234Demostenes z Aten 12, 96Doyle Arthur Conan 158Drobisch Moritz W. 97, 234

Eco Umberto 37Edwards Ward 216, 225, 234Eemeren Frans H. von 16, 234Einstein Albert 91Euklides z Aleksandrii 70

16 Argument...

242 Indeks osobowy

Euklides z Megary 12Euler Leonhard 214Evra James Van 50, 236

Feigl Herbert 46, 164, 234, 238Feller William 53, 221, 222, 226, 234Fermat Pierre de 214Fine Terrence L. 52, 234Finocchiaro M. 208, 234Fisher John M. 191Fisher Ronald A. 227Frege (Friedrich Ludwig) Gottlob 25

Galen Claudius 101, 234Gedymin Jerzy 162, 234Gentner Dedre 72, 75, 78—82, 234Gleick James 236Goodman Nelson 46, 47, 62, 64, 234Goodpaster Jeffrey R. 111Gorgiasz z Leontinoj 12Govier Trudy 15, 19, 23, 32, 34, 45, 117,

121, 123, 183, 184, 186, 189, 190, 192,193, 206, 207, 234

Górnicka Joanna 201, 236Grootendorst Robert 16, 234

Hájek Alan 53, 234Hamblin Charles L. 13, 14, 18, 23, 234Hample Dale 18, 233Hansen Hans V. 15, 234Harman Gilbert H. 50, 234Hawkins Jeff 58Hawthorne James 47, 50, 225, 234Hempel Carl G. 164, 234Herbut Józef 71, 234Hesse Mary B. 59, 115, 234Hick John 178, 236Hilbert David 25Hitchcock David 34, 236Hochfeldowa Anna 45, 141, 176, 236Hofstadter Douglas R. 58, 236Holyoak Keith J. 58, 75, 88, 236Houser Nathan 50, 236Hume David 45, 46, 140, 141, 176—178,

236Hunter Geoffrey 26, 236

Ifikrates 211, 212Izokrates z Aten 12

Jamieson Dale 201, 202, 236Jan z Salisbury 9Jevons Stanley W. 73, 236Johnson Ralph H. 15, 16, 18, 236

Kafka Franz 118Kahneman Daniel 52Kalinkowski Stanisław 209, 237Kapitan Tomis 50, 236Kaplan Mark 46, 236Kartezjusz (René Descartes) 174, 175,

234Kennedy George A. 11, 12, 236Keynes John M. 130, 132, 140—148,

236Kieffer John S. 101, 234Kirby Gary 111Kneale Martha 14, 25, 236Kneale William 14, 25, 236Kokinov Boicho N. 75Kołakowski Leszek 213Koraks z Syrakuz 12Kornatowski Wiktor 102, 184, 234Korolko Mirosław 11, 96, 236Kotarbiński Tadeusz 14, 25, 26, 98, 104,

236, 237Krahelska Halina 116, 238Krąpiec Mieczysław A. 70, 71, 237Krośniak Marek 178, 234Kuniński Miłowit 178, 235Kwintylian Marek F. 12, 33, 102, 237Kyburg Henry E. 38

Lalewicz Janusz 73, 237Laplace Pierre S. de 56, 223, 224Lavoisier Antoine 84, 85, 89Leatherdale W.H. 59, 237Le Goff Jacques 13, 237Leibniz Gottfried Wilhelm 23, 63Leśniak Kazimierz 12, 98, 99, 125,

233Lewis Clive S. 202Lichański Jakub Z. 11, 13, 96, 234

Lindenbaum Hosiasson Janina 129, 135,237

Lindman Harold 216, 225, 234

Łoś Jerzy 162Łukasiewicz Jan 41, 45, 49, 141, 236

Malone Dudley F. 189Marciszewski Witold 24, 25, 237, 238Mateusz (ewangelista) 140Maxwell Grover 164, 238Miall David S. 75, 234Mill John S. 48, 50, 73, 90, 97, 102—

104, 115, 130, 237Montaigne Michel de 11Morawski Lech 198, 199, 237Mortimer Halina 46, 48, 49, 53, 55, 237

Olbrechts-Tyteca Lucie 14, 15, 115, 237O’Neill Onora 202, 237Oppenheimer Robert 59, 237Orygenes z Aleksandrii 209—211, 237

Pałys Jarosław 158Pandharipande Vijay 27Pawelec Andrzej 213Peano Giuseppe 25Peirce Charles S. 20, 50Perelman Chaim 14, 15, 73, 115, 237Pinto Robert C. 15, 234Platon 12, 13, 73, 86, 88, 96Podbielski Henryk 12, 99, 211Polkowski Andrzej 66Popper Karl 48, 52Pólya George 72, 237Priscus Iavolenus 194Protagoras z Abdery 13

Quine Willard V.O. 62, 67, 117, 122,215, 237

Reichenbach Hans 116, 238Rescher Nicholas 115, 130, 131, 238Roberts Don D. 50, 236Rowling Joanne K. 66Ruse Michael 171, 238

Russell Bertrand 25, 44Rutherford Ernest 76

Sainsbury Richard M. 47, 49, 238Savage Leonard J. 216, 225, 234Scriven Michael 164, 238Shaw William H. 104, 116, 117, 129,

131, 238Shelley Cameron 75, 159, 172, 178, 238Singer Peter 171, 201, 236, 238Skwara Marek 32, 101, 238Skyrms Brian 46, 47, 53, 238Smith B. 202, 238Sokołowska Joanna P. 52, 238Sokrates 12, 13, 73, 100Spade Paul V. 13, 238Spencer Herbert 97, 170, 238Stanosz Barbara 25, 238Steinhaus Hugo 229, 238Strangl Rebeca L. 198, 238Stump Eleonore 101, 233, 234Swinburne Richard G. 46, 238Szaniawski Klemens 57, 238Szymanek Krzysztof 19, 238Szymanowski Adam 37

Świrydowicz Kazimierz 26, 156, 239

Tempczyk Michał 145, 238Thagard Paul 58, 75, 88, 236Thomas Stephen N. 15, 19, 34, 115, 239Thompson Judith T. 185, 189—192, 239Thouless Robert H. 114, 115, 239Tokarz Marek 16, 19, 26, 239Tomasz z Akwinu 71, 97Tooley Michael 201Toulmin Stephen E. 14—16, 115, 239Tversky Amos 52Twardowski Kazimierz 41, 45, 141, 236

Ueberweg Friedrich 97, 239Ullian Joseph S. 62, 117, 122, 215, 237

Vigh Árpad 101, 239Volkmann Richard 11, 96, 234Von Eemeren Frans H. 16

Indeks osobowy 243

16*

Wald Abraham 230Waller Bruce N. 116, 189—194, 239Walton Douglas N. 15, 33, 239Wańkowicz Melchior 182Weaver Purcell 14, 115, 237Weinberg Gerard M. 46Whately Richard 73, 97, 239Wieczorek Krzysztof A. 19, 26, 238, 239Wiland Eric 202, 239Wilkinson John 14, 115, 237Wisdom John 117, 183, 239Witruwiusz (Marcus Vitruvius Pollio) 90

Wittgenstein Ludwik 28, 44Witwicki Władysław 73, 86Wojciechowska Wanda 174, 234Wolniewicz Bogusław 28, 44Wójcik Andrzej S. 19, 238

Zalta Edward N. 13, 47, 225, 234, 238Zenon z Elei 12Zieliński Ryszard 231, 239Ziembiński Zygmunt 26, 156, 239Znamierowski Czesław 45, 73, 236, 237Zumthor Paul 13, 239

244 Indeks osobowy

Krzysztof Szymanek

Argument by similarity (analogy)

S u m m a r y

The book is devoted to the problems of analyzing and evaluating arguments basedon similarity and analogy. Arguments of this sort play a significant role both in philo-sophical and everyday reasoning. Generally, the author adopts a point of view typical ofan informal logic, seeking out methods fitting in an effective and practical evaluation ofarguments of the type under consideration.

After a critical discussion of approaches known from the literature of the subject in-cluding “hidden generalization” and the most common “standard” approach, the new in-terpretation of the structure of analogical reasoning is put forward. Arguments aretreated in the framework of so called multiconstraint theory of analogy, which providesa useful tool of examination of arguments by analogy and spotting typical flaws inthem.

Krzysztof Szymanek

Argument de similarité (analogie)

R e s u m é

Le livre est dédié aux problèmes d’analyse et d’évaluation des arguments basés surla similarité et l’analogie étant d’une grande importance aussi bien dans la philosophieque dans le raisonnement quotidien. L’auteur applique en principe une approche typiquepour la logique informelle, en essayant d’élaborer une méthode d’évaluation pratique eteffective des arguments du type considéré.

Le livre contient une discussion critique des méthodes connues d’examen des argu-ments de similarité y compris ce qu’on appelle « la généralisation latente » ainsi que« l’approche standard » la plus répandues. Ensuite, on a présenté la nouvelle interpréta-tion de la structure de raisonnement analogique. Les arguments sont analysés au moyende multiconstraint theory of analogy qui fournit les outils de valeur pour l’examen desarguments d’analogie et la détection de leurs défauts typiques.

RedaktorBARBARA TODOS-BURNY

Projektant okładkiAGNIESZKA SZYMALA

Redaktor technicznyBARBARA ARENHÖVEL

Copyright © 2008 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-1728-1

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Nakład: 180 + 50 egz. Ark. druk. 15,5.Ark. wyd. 20,5. Przekazano do łamania w lutym 2008 r.

Podpisano do druku w maju 2008 r. Papier offset.kl. III, 90 g Cena 33 zł

Łamanie: Pracownia Składu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego

Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawnaul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek