CyanMagentaYelloëBlack

CyanMagentaYelloëBlack

vështrime10 • KOHA Ditore e enjte • 29 dhjetor 2016

Autor: Jeton Mikullovci

Bodo Weber

Një seri e ngjarjeve madhore eka shndërruar 2016-shin në një vitvërtet të veçantë, me ngjarjet qëdrodhën themelet e botës perëndi-more: duke nisur nga kriza evropi-ane e refugjatëve, te vota britanikepër Brexit-in, puçi i dështuarushtarak në Turqi, rezultati i zg-jedhjeve presidenciale amerikanee deri te sulmi terrorist në Berlinnë prag të festës së Krishtlindjes.Dhe derisa politikëbërësit, anal-istët dhe publiku i gjerë kanë dal-lime të dukshme në vlerësimet etyre për kuptimin dhe ndikimin ekëtyre zhvillimeve, ata të gjithë pa-jtohen në një gjë – se është gjë emirë që ky vit më në fund po për-fundon.

Në të vërtetë, secila prej këtyrengjarjeve e kanë shënuar në vete,të paktën potencialisht, një pikë

kthese politike. Kriza evropiane erefugjatëve nxiti kulmimin e krizëssë brendshme dhe strukturore tëBE-së kur tentimet drejt bashkimitpër veprim të 28 shteteve anëtaredështuan dhe kur receta politike eUnionit kundër krizës – lidershipireaktiv gjerman i kombinuar menjë koalicion të shteteve të vullnet-shme anëtare – u përplasën përmuri për të parën herë në mëshumë se një dekadë. Vota e pa-paramenduar për Brexit-in e nxorinë pah një kombinim të dobësisëkronike të udhëheqjes në mesin eelitave politike dhe ngritjen e pop-ulizmit, jo vetëm në Britani, poredhe më gjerë në BE. Vendimi ipashembullt i një shteti të vjetëranëtar për të dalë nga BE-ja, la tëkuptohet për herë të parë se ekzis-ton mundësia për një shpërbërje tëardhshme të Unionit.

Në Turqi, spastrimet politike paspuçit të dështuar e vënë shtetin nështegun që çon drejt diktaturëspresidenciale dhe daljes nga orbitapolitike evropiane dhe perëndi-more. Në SHBA, Donald Trumppapritmas fitoi zgjedhjet presiden-ciale falë afrimit populist që refu-zonte establishmentin politik dhe isfidonte faktikisht të gjitha rregul-lat e shkruara dhe ato të pashkru-

ara të lojës politike. Politikat e tijtë ardhshme, të shpallura publik-isht, nëse zbatohen, do të nënkup-tonin një moment vendimtar përSHBA-në dhe rendin global. Nëkuadër të politikave ekonomikedhe tregtare ai paralajmëroikthimin në sektorin e parregulluarfinanciar dhe orientimin drejt njëpolitike tregtare të shënuar ngaproteksionizmi kombëtar që sisynim ka luftimin e forcave tëglobalizimit. Për sa u përket poli-tikave ndërkombëtare, Trump par-alajmëroi tërheqjen në një pozitëizolacioniste të papraktikuar qyshprej Luftës së Dytë Botërore. De-risa Trump synon të forcojë arse-nalin e armëve bërthamore tëSHBA-së, ai në të njëjtën kohëdëshiron të arrijë marrëveshje meburrështetas autoritarë si puna eVladimir Putinit. Kjo gjë do tëshënonte një ndryshim të madhprej përkushtimit për aleancatradicionale dhe lidershipamerikan në ruajtjen e rendit lib-eral botëror, i cili do të çonte drejtnjë afrimi transaksional ndaj poli-tikave të jashtme dhe të sigurisëdhe një lloj ringjalljeje multipolaretë gjeopolitikave të sferës sëndikimit, të kohës së luftës së fto-htë. Me sulmin terrorist në Berlin,

dhuna islamike, më në fund, egoditi kryeqytetin e përfaqësuesittë fundit madhor perëndimor që iruan vlerat liberale përkundërfrymës në rritje të populizmit. In-cidenti ka ngjallur frikën për zm-brapsjen e liberales nën presionine dyfishtë të ekstremizmitndërkombëtar dhe nacionalizmit eracizmit të brendshëm në rritje.

Vala e pesimizmit liberal

Në kombinim, këto ngjarje idhanë shtysë një vale të pes-imizmit liberal në Perëndim dhepërtej.

“Asgjë më nuk do të jetë e njëjtë”,ishte ndjenja që shoqëroi jo vetëmrezultatin e zgjedhjeve presiden-ciale në SHBA. Një numër gjithnjëmë i madh i analistëve parashiko-jnë shpërbërjen e BE-së, fundin eekspansionizmit amerikan dhe atëtë rendit liberal që i dha formëbotës gjatë 70 vjetëve të fundit.Megjithatë, përtej dorëzimit mazo-hist karshi këtij pesimizmi liberal,kur shikohet më nga afër eardhmja e botës më 2017 duket tëjetë më pak e qartë dhe më pak ezymtë. Për sa i përket BE-së, me fi-toren e befasishme të Francois Fil-lon në zgjedhjet paraprake të

Partisë Republikane, Evropa sipastë gjitha gjasave do të kursehetnga të pasurit për presidentfrancez LePenin. Zgjedhjet eardhme në Francë, Holandë dheGjermani do t’u sjellin përfitime tëreja populistëve, por kjo nuk do tëpërbëjë një moment vendimtar.Kriza e BE-së prandaj ende kagjasa që të shkojë në dy drejtime –mund ende të shërbejë si njëthirrje për zgjim me qëllim tëpërafrimit kah reformat vërtetstrukturore. Pozita e dobësuar eliderit të Gjermanisë mundmegjithatë të mos rezultojë mefundin e lidershipit gjerman, porme krijimin e një stili ndryshe tëudhëheqjes, një udhëheqje më in-tegruese, më e orientuar kah dia-logu. Për sa i përket vetëGjermanisë, zgjedhjet e ardhshmeparlamentare aty sipas të gjithagjasave do të rezultojnë me mbi-jetesën e kancelares Merkel, edhepse të dobësuar, dhe me një tërhe-qje vetëm të pjesshme nga pozitaliberale, por jo edhe me braktisjene përgjithshme të parimit të mbro-jtjes së vlerave liberale.

Ndërkaq për Brexit-in, liderëtbritanikë dhe ata të BE-së do tëpushojnë së shkëmbyeri fyerjengase do të fillojnë t’i definojnë

VËSHTRIM

2016-shi, viti pas të cilit bota më kurrë nuk do të jetë e njëjtë, vërtet?

Një vit i ngjarjeve të paparashikueshme politike

Agim Baçi

Në këta 25 vjet shpesh historia esë shkuarës komuniste është ten-tuar të shihet si një pikturë, sikurgjithçka ka ndalur vetëm në njëkohë të shkuar pa pasur asnjë lid-hje me të sotmen. Sociologu Zyg-munt Bauman, në librin e tij“Holokausti dhe moderniteti”, sh-preh shqetësim lidhur me atë çfarëka ndodhur me holokaustin, tëcilin bota moderne ka dashur tashohë vetëm si një të shkuar, si njëçast çmendurie, sikur i përketvetëm një segmenti shoqëror. Pornë fakt, a mund ta shohim tëshkuarën vetëm si fragment, si njëlajthitje çasti që mbetet vetëm nënjë çast të historisë?

Në Shqipërinë e pasvitit 1990,nga dëshira për të vrapuar drejtasaj që na kishte munguar, u prak-tikua ajo që Bauman e quan“vetëshfajësim historik”, gjë që kaçuar një pjesë të shoqërisë në mos-dashje për të dëgjuar çfarë kandodhur realisht gjatë diktaturës,duke e lënë të keqen të bredhëlirisht rreth nesh. Si pasojë e këtij“vetëshfajësimi” është krijuar, në jopak raste, ideja sikur debati mbi tëshkuarën është thjesht një çështjehistorie dhe se u përket studiuesvetë historisë apo politologjisë.

Pasojat e kësaj sjelljeje nëShqipëri i kanë vuajtur jo vetëmish-të burgosurit politikë dhe ish-pronarët, të cilët në shumë rastekanë mbetur ende viktima, pa re-habilitimin e duhur që shoqëria uakishte borxh. Mjafton të shohim

sjelljen e qeverive të pasvitit 1991në Shqipëri, të mbështetura mbisloganin “bashkëfajtor-bashkëvua-jtës”, për të kuptuar se ne sishoqëri e kemi parë të shkuarën sinjë pikturë, madje pa shumëngjyra. Dhe, a nuk janë rezultatete sondazhit më të fundit mbi nos-talgjinë komuniste pasojë evështrimit të së shkuarës si pik-turë, si një gjë e stopuar?

Por në fakt, sa mund të mbijetojëme këtë model debati mbi tëshkuarën? Sociologët që janëmarrë me studimet e krimeve,duke iu referuar nazizmit,fashizmit, e sidomos regjimeve to-talitare që shfarosën miliona qyte-tarë, kryesisht të pafajshëm,shprehen se, nëse nuk e shohimatë të shkuar si tentativë të përher-shme të së keqes për të përmbysurvlerat shoqërore, atëherë do tëjemi nën rrezikun e asaj të keqejevazhdimisht.

E për aq kohë sa nuk do të ten-tojmë të lexojmë si duhet të keqene ndodhur, ne, edhe pse do të vijo-jmë të shprehim keqardhje për ataqë u shfarosën apo vdiqën nëburgje dhe kampe internimi, edhepse do të kemi ditën e kujtesës përato krime, edhe pse do të mbajmëfjalime prekëse për ata që u tortu-ruan dhe u syrgjynosën, sërish nenuk do të mund të nxjerrim tëkeqen që ka bërë fole në kokattona. Për aq kohë sa nuk e men-dojmë si pjesë tonën atë të keqe,nuk do të mundet dot ta zbojmë,por thjesht do të shtojmë ni-hilizmin tonë ndaj asaj të shkuare,

e cila tashmë është rikthyer thua-jse fitimtare.

Ne, p.sh., si shoqëri, ende nukkemi mundur të kthejmë ndonjëpërgjigje për pyetje si ato të poli-tologut dhe filozofit francez,Chanta Millon–Delsol, i cili në lib-rin e tij “Idetë politike në shekullinXX” pyet se cila ishte ajo forcë qëbëri bashkë inteligjencën evendeve ish-komuniste, madjeedhe elitën në mjaft shteteperëndimore, për të mbështeturapo simpatizuar regjimet total-itare, kriminale, që shfarosën mil-iona të pafajshëm? Një llojpërgjigjeje e jep nobelisti polak,Çesllav Milosh, në librin e tij“Mendja e robëruar”, kur shpre-het se “është dëshira jonë e brend-shme për të mos besuar se njeriumund të arrijë në krime aq tëtmerrshme”.

Pastaj, ai sheh si një problem tëjashtëzakonshëm kalimin ngacensura në atë që e konsideronkryerrezikun e shoqërive- Auto-censurën. Dhe, a nuk rrezikohemine çdo ditë nga autocensura? Anuk jemi ne për shkak të kësajmarrëdhënieje të dyzuar nëkërkimin e së vërtetës për tëshkuarën dhe të tashmen? A nukprovojmë ne heshtjen në vend tëgjetjes së fjalës së duhur përballëpadrejtësive që na duken tëpadëmshme dhe të vogla?Shkrimtari hebre nga Serbia, FilipDavid, në romanin e tij “Shtëpia eharresës dhe kujtesës”, shprehetse shpesh “fara e së keqes fshihetpas harresës”, ose më saktë “pas

absurditetit të harresës”.Ai shprehet se “brezat tentojnë ta

rishkruajnë historinë çdo 40 vjet,duke tentuar të mos kenë dëshmi-tarët e së shkuarës nëpër këmbë.Kështu, humanizojnë të keqen nëtë shkuarën dhe kërkojnë të kon-trollojnë të ardhmen”. SociologuZygmunt Bauman, politologu Mil-lon-Delsol, poeti dhe filozofi Çes-llav Milosh apo kriminologu imadh norvegjez, Nils Christie,ngrenë si alarm për shoqëritëpikërisht rutinizmin e së keqes,burokratizimin e krimit dhe sido-mos neutralizimin e qëndrimeveetike të shoqërisë ndaj së keqes.Është pikërisht kjo e fundit qërrezikon çdo shoqëri, sidomosshoqëritë që nuk kanë guxuar tëlexojnë të shkuarën kriminale sinjë e keqe që fle mes nesh edhekur ke arritur ta lexosh mirë atë.

Ndërsa nëse nuk ke guxuar tëshohësh brenda njeriut,bashkëpunimin e elitave, justi-fikimin në emër të idealeve,atëherë rreziku është edhe më imadh, duke u kthyer në atë që par-alajmëronte Hanah Arendt në“përgjegjësinë e askujt”. Deri mësot shoqëria shqiptare ka jetuarme “krimet e askujt”. Për pasojë,sondazhi mund të jetë edhe mëkatastrofik pas një apo dy vjetësh,nëse xhelatët, persekutorët do tëvijojnë të jenë pjesë e nderuar ehistorisë, apo do të vijojnë të naflasin për “ndershmërinë e tyre nëzbatimin e ligjit”.

(Panorama)

CyanMagentaYelloëBlack

CyanMagentaYelloëBlack

vështrime

E përditshme e pavarur informative

Themelues: Veton SURROINumri i parë u botua më 31 mars 1997

Pronare dhe botuese:Flaka SURROI

Gazeta redaktohet nga kolegjiumi: Kryeredaktor: Agron BAJRAMI

Zv. kryeredaktore: Valbona MEHMETIRedaktore: Brikenda REXHEPI

Redaktor: Elmaz ISUFI

Zenun ÇELAJ (Portali), Bekim KUPINA (Kosovë),

Visar LOCI (Sport), Granit KURTI (Kulturë),

Nita LLESHI & Arbana MJEKIQI (Botë), Sami KÇIKU (Mes për Mes),

Ben KAJTAZI (Qendra Grafike), Alban BUJARI & Driton PAÇARADA

(Fotografi)

Telefonat e redaksisë:038/249-104

249-105; 243 875Fax: 038/249-106

Fahu postar 202e-mail: redaksia@kohaditore.com

Marketing: tel & fax: 038/248-880e-mail: marketing@kohaditore.com

marketing@koha.net

Xhirollogaria:ProCredit - 1110086926000189

NLB - 1701001010645930TEB - 2011000000081423

Raiffeisen - 1501001002095874BKT - 1901217632031247

B. Ekonomike - 1401000000903831BpB - 13002712000030870

Shtypet në Shtypshkronjën “KOHA”tel. 044/126 367

Marketingu përbotimin ndërkombëtar:

Koha DitoreEra Press GmbH

Sihlstrasse 38CH-8001 Zürich

Tel.+41(0) 43 497 32 80koha@erapress.ch

Konto në Zvicër:Credit Suisse

Konto: 992472-01-2IBAN: CH85 0483 5099 2472 0100 2

BIC/SWIFT: CRESCHZZ80A

Druck:SM Druckhaus GmbH

D-633303 Dreieich

Nuk lejohet ribotimi i pjesshëm apo i plotë, në cilindo medium, i cilitdo

material për të cilin KOHA Ditore i mban të drejtat e rezervuara, pa autorizimin

paraprak me shkrim nga KOHA Ditore

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen

Rubrika e përhershme “Shprehu” është krijuar si hapësirë e “Kohës ditore” për të botuar letrat, opinionet, reflektimet dhereagimet e lexuesve dhe qytetarëve.

Të gjitha shkrimet nuk duhet të jenë më tëgjata se 500 fjalë. Redaksia mban të drejtën

për të redaktuar e shkurtuar, si dhe mos botuar ato shkrime që nuk i përmbahenetikës. Opinionet e shprehura në këtërubrikë nuk përfaqësojnë qëndrimet

e redaksisë.

KOHA Ditore • 11e enjte • 29 dhjetor 2016

OPINION

E shkuara, jo si historiNë Shqipërinë e pasvitit 1990, nga dëshira për të vrapuar drejt asaj që na kishte munguar, u praktikuaajo që Bauman e quan “vetëshfajësim historik”, gjë që ka çuar një pjesë të shoqërisë në mosdashje përtë dëgjuar çfarë ka ndodhur realisht gjatë diktaturës, duke e lënë të keqen të bredhë lirisht rreth nesh

marrëdhëniet e tyre të ardhshme.Për Britaninë, ky në të njëjtënkohë do të jetë momenti ikapërcimit prej një populizmi pakosto drejt një kontrollimi tëmatur të realitetit. Shtegu i Turqisëduket se do të shpjerë pashmang-shëm drejt krijimit të një diktaturepresidenciale nën Erdoganin,mirëpo realizimi i transformimitautoritar të pushtetit tek AKP-janjëkohësisht do të kërcënohet ngarrezikimi i prosperitetit ekonomikdhe paqes së brendshme. E për sai përket Amerikës së Trumpit, ajoqë pritet të shihet pas 20 janarit tëvitit 2017 është një përplasje seri-oze ndërmjet një lëvizjeje politikenë ardhje të papërvojë, e anti-establishment në njërën anë dheestablishmentit dhe institucionevetë shtetit në anën tjetër.

Lidhur me politikat e ardhshmendërkombëtare të administratësTrump, çdo synim për të ringjallurnjë lloj Lufte të Ftohtë të shekullit21 me ringjalljen e gjeopolitikavedo të hasë në telashe qysh në fillim– së pari, për shkak se Trump do tëmësojë se autokratët si Putini kanëpak çka për ofruar për politikat ejashtme transaksionale dhe të sig-urisë, dhe së dyti, për shkak tëdobësisë së qenësishme dhepaaftësisë së këtyre regjimeve au-tokrate (si në Rusi, Turqi, e madjeKinë) si dhe mungesës së një ide-ologjie që ata mund t’u ofrojnësatelitëve potencialë në sferën etyre të ndikimit. Me t’i marrë tëgjitha këto bashkë, një periudhë eçorientimit të politikave të jashtmedhe të sigurisë dhe e jostabilitetitduket si skenari më i mundshëmpër performancën e administratëssë ardhshme Trump.

Për sa u përket politikave tëPerëndimit si tërësi, kjo gjë sipas tëgjitha gjasave do të nënkuptojë sene do të shohim një vazhdimësi tëpolitikës ekzistuese profetike,vetëpërmbushëse të dobësimit të

rendit liberal – të dobësimit të ren-dit liberal shkaku i përqendrimit tëBE-së dhe SHBA-së në vajtimin epushtetit global në tkurrje, në vendtë trajtimit me seriozitet të krizavetë ndryshme të brendshme struk-turore. Kjo politikë përfshin mo-himin e gjasave për përhapjen emëtutjeshme globale tëdemokracisë dhe si rrjedhojë in-jorimin e interesave të shprehuradhe nevojave për demokratizim tëmëtutjeshëm përtej Perëndimittradicional (në botën arabe, nëUkrainë, Ballkanin Perëndimoretj.).

Çfarë do të thotë kjo për Ballka-nin Perëndimor dhe për Kosovën?

Kjo gjë në rend të parë do tëthotë se ne me shumë gjasë nuk dotë shohim ndonjë ndryshim fonda-mental në rajon gjatë 2017-s. Nëanën tjetër, ne njëkohësisht mundpo ashtu të mos shohim ndonjëpërmirësim të qenësishëm tëgjendjes politike në BallkaninPerëndimor. Politikat e jashtmeamerikane padyshim se nuk do tëpërqendrohen në Evropë, e lëremë në Ballkanin Perëndimor aponë Kosovë. Sidoqoftë, kjo nënkup-ton se nuk do të ketë ndryshimeqenësore nga ajo që tanimë kemipasur gjatë administratës Obama.Në praktikë, kjo mund të nënkup-tojë se Departamenti amerikan iShtetit do të mbetet i angazhuar nërajon dhe në Kosovë, bazuar mëshumë në trashëgiminë e ish-rolitprijës perëndimor të SHBA-së nërajon se sa në ndonjë mbështetjeserioze prej kreut të tij. Britania dotë mbetet e angazhuar në politikate zgjerimit dhe në zgjidhjen e kon-flikteve për statuse të pazgjidhuranë Ballkan si një prej shteteveanëtare më proaktive të BE-së,mirëpo me ndikim në venitje – njëqëndrim ky vetëm gradualisht porjo edhe fondamentalisht indryshëm prej atij të paravendimit për Brexit. Për sa u për-

ket politikave të BE-së karshi Bal-lkanit Perëndimor, përfshirëKosovën, politika e zgjerimit do tëvazhdojë të jetë e zënë ngushtë,sikurse edhe më parë, ndërmjetpreokupimit të tepruar të Unionitme vetveten dhe pranimit në hes-htje të kërcënimit potencial të sig-urisë që rajoni do të përbëjë përEvropën në rast të shpërbërjes sëBE-së apo përfundimit të procesittë zgjerimit. Gjermania do ta ruajërolin e vet prijës, vetëm për shkaktë mungesës së angazhimit serioztë ndonjërit prej shteteve më tëfuqishme anëtare.

Dhe çfarë do të thotë kjo për per-formancën e ardhshme të shtetevetë Ballkanit Perëndimor, tëKosovës?

Sipas të gjitha gjasave kjo nukdo të nënkuptojë ndonjë ndryshimradikal në orientimin e BE-së përshtetet e rajonit, përfshirë Serbinë.Megjithëse në Serbi, si dhe në shu-micën e pjesëve të banuara meserbë të shteteve të tjera, joshjanga ndjenjat dhe retorika na-cionaliste proruse padyshim se dotë rritet, siç do të rriten edheapetitet ruse për përzierje nëçështjet lokale, për të luajtur rolndërhyrës me qëllim të dobësimittë ndikimit të BE-së në rajon dhepër ta destabilizuar Unionin ngaperiferia.

Sidoqoftë, ajo që nuk do të zh-duket është vetëdija në mesin evendimmarrësve të brendshëmdhe grupeve të tjera të rëndë-sishme sociale se Rusia nuk ofronnjë alternativë reale për integriminnë BE.

Megjithatë, do të jetë më e zor-shme, si për elitat politike ashtuedhe për forcat sociale proevropi-ane në Ballkanin Perëndimor, që tëargumentojnë në favor të një per-spektive evropiane. Kjo, po ashtu,është një situatë aspak më ndrysheprej viteve të fundit, në të cilënmbështetja për BE-në në mesin e

qytetarëve të periferisë tanimë kaqenë gradualisht më e lartë se nëmesin e qytetarëve të shumështeteve anëtare.

Sido që të jetë, vetë fakti se ori-entimi pro-BE i elitave politike nërajon ka qenë më i motivuar ngakonformizmi se sa nga bindja esinqertë, mund ta bëjë më tëvështirë mbrojtjen e këtij orientimipolitik, tani që BE-ja po bëhet mëpak joshëse. Kjo gjë mund të rrisëapetitet e elitave për ta shtyrë BE-në e dobësuar drejt kompromisevetë mëtutjeshme për kushtëzimin ereformës së saj demokratike. Nëmënyrë alternative, askush nukmund ta hedhë poshtë plotësishtmundësinë që ndërgjegjësimi përnjë Bashkim Evropian në krizë se-rioze dhe pa një alternativë realepër të ardhmen do të hapë rrugënpër kthimin e elitave rajonale poli-tike drejt një shtyse serioze për re-forma strukturore.

Në fund, çfarë sinqerishtnënkupton e gjithë kjo për forcatliberale pro-evropiane, pro-perëndimore në shtetet e BallkanitPerëndimor? Roli i tyre në terrenine brendshëm do të jetë më i rëndë-sishëm se kurrë më parë. Mirëponë të njëjtën kohë do të bëhetgjithnjë e më e rëndësishme qëzëri i tyre të fillojë të dëgjohet nëPerëndim, që t’i bashkohen luftësnë mbrojtje të Perëndimit liberaldhe rendit liberal ndërkombëtar,duke argumentuar se me qëllim tëmbijetesës së që të dyjave nuk dotë nevojitet vetëm kapërcimi iproblemeve strukturore të BE-sëdhe SHBA-së, por edhe demokra-tizimi i mëtutjeshëm përtejPerëndimit tradicional.

(Bodo Weber është analist poli-tik në Berlin dhe një anëtar i lartë

i Këshillit për Politika tëDemokratizimit (DPC). Analizaështë shkruar ekskluzivisht për

“Kohën Ditore”).