Avrupa Birliğive Eğitim

Murat Gürkan GÜLCAN

3. Baskı

Doç. Dr. Murat Gürkan Gülcan

AVRUPA BİRLİĞİ VE EĞİTİMISBN 978-605-364-083-7

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2005, Ankara3. Baskı: Mart 2016, Ankara

Yayın-Proje: Çiğdem HanlıDizgi - Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun

Kapak Tasarımı: Mehmet Gruşçu

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited ŞirketiÇetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

0312 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 33365

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZTürkiye Cumhuriyeti Devleti’nin, Avrupa Birliği ile ilişkileri 65 yılı aşkın bir

geçmişe dayanmaktadır. Türkiye, Avrupa Ekonomik Topluluğunun 1958 yılında kurulmasından kısa bir süre sonra Temmuz 1959’da Topluluğa tam üye olmak için başvurmuştur. Cumhuriyetimizin kurulmasından bu yana, hatta Cumhuriyet öncesinden başlayan batılılaşma hareketi, ülkemizi özellikle ikinci Dünya Sava-şından sonra Avrupa merkezli bütün oluşumlara katılmaya yöneltmiştir. Böylece Türkiye, Avrupa Konseyi, OECD ve NATO’ya girmiş ve 20. yüzyılın en iddialı olu-şumu olan Avrupa Birliği’ne aday olmuştur.

Avrupa Birliği, üyeleri arasında ortak bir eğitim politikası belirlememiş ol-makla birlikte, eğitim konusunda ortak ilkeler ve ortak değerler oluşturulmakta, bunları destekler nitelikte projeler uygulamaya konulmakta veya AB organlarınca bazı kararlar alınmaktadır. Avrupa Birliği’ne adaylık sürecinde Türk Eğitim Siste-mi’nin yapısal sorunları olarak ortaya çıkan konuların zaman içinde çözümlene-bilmesi, söz konusu projelere katılmaya ve ortak değerlere dayalı eğitim politika-ları geliştirmeye de bağlıdır.

Eğitimde iş birliği Avrupa’nın olduğu kadar Dünya’nın gündemini de sık sık meşgul etmekte, eğitim ve kültür konularında özgünlüğün korunarak ortak de-ğerler oluşturulması giderek önem kazanmaktadır. Buna örnek olarak Herkes İçin Eğitim olarak dilimize çevrilen EFA konferansları gösterilebilir. EFA kapsamında dünyanın her bölgesinden eğitim bakanları 1999 yılında Dakar’da bir araya gelerek her yıl geliştirilmek üzere bir rapor hazırlamışlardır. Konferansa katılan ülkelerin hazırladıkları ulusal değerlendirme raporlarında herkes için eğitim kapsamında ulaşılması planlanan hedefl ere yer verilmiştir.

Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne adaylık sürecinde, pek çok konuda olduğu gibi eğitim konusunda da çalışmaların yoğunlaşmasına neden olmuştur. İşte bu kap-samda, yazarın ilgisi de Avrupa Birliği’ne adaylık sürecinde Türk Eğitim Siste-mi’nin yapısal sorunlarında odaklaşmıştır.

Kitap, birincisi Avrupa Birliği’ne Adaylık Sürecinde Türk Eğitim Sistemi’nin yapısal sorunları ve ikincisi ise Avrupa Birliği’ne Adaylık Sürecinde Türk Eğitim Sistemi Yapısal Uyum Modeli geliştirilmesi ve uygulayıcıların görüşlerine sunul-ması olmak üzere iki amaç üzerine kurulmuştur.

Eğitim ve kültür konusu yakın zamana kadar her ülkenin, hatta bazı Avrupa ülkelerinde her eyaletin ve topluluğun değerlerine sadık kalarak geliştirdiği bir alan olarak görülürken, son yıllarda Avrupa Birliği’nin bir siyasal birliğe doğru gelişmesine paralel olarak “ortak değerler” den söz edildiği gözlemlenmektedir. Avrupa Birliği organlarında “ortak yaşam alanı Avrupa”, “tek bir Avrupa için eği-tim”, veya “Avrupa yurttaşlığı” gibi sloganlar son yıllarda daha çok duyulmakta ve belgelere de yansıtılmaktadır.

Avrupa’nın ortak değerleri ve Türkiye’nin Avrupa Birliği adaylığı pek çok ko-nuda olduğu gibi eğitim konusunda da oldukça uzun bir yol olarak görülmektedir. Bu kapsamda yapısal değişikler başta olmak üzere örgün ve yaygın eğitimde disip-lin alanları ve disiplinler arası ilişkiler, denklikler ve tanıma, öğretim programla-rında içerik, yöntem ve teknikler ile öğretim materyallerinin yeniden hazırlanması kanımca sadece bir başlangıç sayılabilir. Diğer taraft an AB eğitim programların-dan genel eğitim Socrates, mesleki eğitim Leonardo da Vinci ve Avrupa için Genç-lik programlarına katılma ve mesleki eğitimde ortak standartlar ve tanımlar AB’ne uyumda eğitim alnında uzun ve yorucu çalışmalar gerektirmektedir. Ayrıca başta öğretmen olmak üzere öğretim sürecindeki aktörlerin (öğretmen, veli, öğrenci, danışman, yönetici, denetici, vb.) rolleri yeniden tanımlanacak, öğretmen yeter-liklerinin alana yansıması ise uzun bir zaman alacak bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır.

Doktora çalışmaları sırasında elde edilen belge, bilgi ve verilerin bir kitap olarak yayınlanmasının uygun olacağı konusundaki cesaretlendirme ve yönlen-dirmesi nedeniyle tez danışmanım Prof. Dr. Ali Balcı bir bakıma elinizdeki eserin fikir babasıdır.

İlk baskısının üzerinden bir kaç yıl geçtikten sonra güncellenerek baskıya ha-zırlanan ikinci baskının AB ve eğitim konularındaki soruların çözümünde sınırlı bir bakış açısı getirmesi ve AB süreci konusundaki çalışmalarda yararlanılması dileğiyle başta doktora tez danışmanım Prof. Dr. Ali Balcı olmak üzere, Prof. Dr. İnayet Pehlivan, Prof. Dr. Kasım Karakütük, Prof. Dr. Hüseyin Başar, ve Prof. Dr. Nezahat Güçlü ve Doç. Dr. Şener Büyüköztürk’e ayrıca çalışmalara destek veren herkese teşekkür ediyorum.

Kitabın üçüncü baskısı yapılırken ilk baskının üzerinden on yıldan fazla bir zaman geçtiği anlaşılmaktadır. Bu süre içerisinde dünyada ve Türkiye’de pek çok şey değişmiştir. AB ile müzakerelere başlanmış ancak beklendiği kadar hızlı ilerle-me olmadığı görülmüştür. AB ile ilişkilerin seyri bakımından da inişler ve çıkışlar olmuştur.

Ayrıca Türk Milli Eğitim Sistemi’nde de büyük değişimler olmuştur. Bunlar-dan biri MEB örgüt yapısındaki değişim, diğeri ise zorunlu eğitim süresinin 12 yıla çıkarılması olmuştur.

Bu süreç dinamik bir süreçtir; kitapta yer alan pek çok konu da zaman içinde değişime uğrayacaktır. Bu bakımdan okuyucunun kitabın basım tarihini dikka-te alarak bir değerlendirme yapması uygun olacaktır. Tüm okuyuculara başarı ve mutluluklar diliyor, kitabın araştırmacılara, konu alanı uzmanlara ve tüm okuyu-culara yararlı olmasını diliyorum.

Doç. Dr. Murat Gürkan Gülcan

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM IGİRİŞ .................................................................................................................. 1

BÖLÜM IIAVRUPA BİRLİĞİ'NİN TARİHÇESİ

Avrupa Birliği Doğuyor (9 Mayıs 1950) .......................................................................9Paris Anlaşması (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu) ...............................................9Roma Antlaşmaları .........................................................................................................9 Avrupa Ekonomik Topluluğu (EURATOM) ...................................................... 10 Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ......................................................................... 10Yaounde ve Lome Anlaşmaları (20 Temmuz 1963) ................................................. 10Füzyon Antlaşması ...................................................................................................... 10Lüksemburg Antlaşması ............................................................................................. 10Gümrük Birliği ............................................................................................................. 10Avrupa Topluluğu’nun Genişlemesi .......................................................................... 11Avrupa Parlamentosu’na İlk Doğrudan Seçimler (7-10 Haziran 1979) ............... 129 Mayıs Avrupa Birliği Günü ..................................................................................... 12Tek Avrupa Senedi: 17 Şubat 1986 ............................................................................. 12Maastricht ve Amsterdam Antlaşmaları (1 Kasım 1993:Avrupa Birliği) .............. 12Schengen Anlaşması ................................................................................................... 12Avrupa Akdeniz Ortaklığı .......................................................................................... 13Avrupa Birliği 2010 ...................................................................................................... 13

BÖLÜM III TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ

Ankara Antlaşması (1963 Ortaklık Antlaşması) ...................................................... 16Katma Protokol ............................................................................................................ 161976 Erteleme, 1978 Dondurma Kararları ................................................................ 1712 Eylül 1980: İlişkiler Kesiliyor ................................................................................ 17Üyelik Başvurusu ......................................................................................................... 17Uyum Anlaşmaları-Protokolleri ................................................................................ 18Tam Üyelik Başvurusu ................................................................................................ 19

vi Avrupa Birliği ve Eği m

1 Ocak 1996: AB-Türkiye Gümrük Birliği ................................................................ 20Köln Zirvesi(3-4 Haziran 1999) ................................................................................. 20Helsinki Zirvesi (10-11 Aralık 1999) ......................................................................... 20Laeken Zirvesi (14-15 Aralık 2001) ........................................................................... 21Sevilla Zirvesi (Haziran 2002) .................................................................................... 22Kopenhag Zirvesi (12-13 Aralık 2002) ...................................................................... 22

BÖLÜM IVAVRUPA BİRLİĞİ’NİN EĞİTİM POLİTİKASI VE EĞİTİM PROJELERİ

Avrupa Birliği Eğitim Projeleri ................................................................................... 42Sokrates .......................................................................................................................... 42Leonardo da Vinci ........................................................................................................ 43Avrupa Gençliği Programı ......................................................................................... 43AB Hayat Boyu Öğrenme Programı 2007-2013 ....................................................... 44

BÖLÜM VEĞİTİMLE İLGİLİ ÖNERİLER VE KARARLAR

Eğitimin Değerlendirilmesinde ve Avrupa İş Birliği ............................................... 61Lizbon Stratejisi-Yaşam Boyu Öğrenme Bildirisi ..................................................... 61Demokratik Yurttaşlık Eğitimi (Bakanlar Komitesinin Önerisi, 2002-2004) ...... 64Sofya Konferansı- Yetişkin Eğitimi ............................................................................ 65Bükreş Bakanlar Konferansı........................................................................................ 66Avrupa Eğitim Bakanları Konferansı ......................................................................... 66Eğitim ve Öğretim 2020 Çalışma Programı .............................................................. 68AB 2020 Stratejisi ve Eğitim ve Öğretim ................................................................... 70Mesleki Yeterlilik Kurumu ......................................................................................... 71

BÖLÜM VITÜRKİYE ULUSAL PROGRAMI VE İLERLEME RAPORLARINDA EĞİTİM

2000 Yılı İlerleme Raporu ............................................................................................ 742001 Yılı İlerleme Raporu ............................................................................................ 752002 Yılı İlerleme Raporu ............................................................................................ 752003 Yılı İlerleme Raporu ............................................................................................ 75

viiİçindekiler

2005 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 792006 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 802007 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 812008 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 832009 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 842010 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 902011 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 912012 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 932013 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 942014 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 962015 Yılı İlerleme Raporunda Eğitim ........................................................................ 97

BÖLÜM VIIAVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ EĞİTİM SİSTEMLERİ

Almanya Eğitim Sistemi .............................................................................................. 99Avusturya Eğitim Sistemi ......................................................................................... 109Belçika Eğitim Sistemi ............................................................................................... 121Birleşik Krallık (İngiltere) Eğitim Sistemi .............................................................. 129Danimarka Eğitim Sistemi ....................................................................................... 138Hollanda Eğitim Sistemi ........................................................................................... 144Finlandiya Eğitim Sistemi ........................................................................................ 152Fransa Eğitim Sistemi ............................................................................................... 158İrlanda Eğitim Sistemi .............................................................................................. 168İspanya Eğitim Sistemi ............................................................................................... 174İsveç Eğitim Sistemi .................................................................................................. 181İtalya Eğitim Sistemi ................................................................................................. 188Lüksemburg Eğitim Sistemi ..................................................................................... 196Portekiz Eğitim Sistemi ............................................................................................ 203Yunanistan Eğitim Sistemi ....................................................................................... 210

BÖLÜM VIIIAB ÜLKELERİ VE TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ KARŞILAŞTIRMASI

Genel Amaçlar Bakımından Karşılaştırma ............................................................. 219Örgüt Yapısı ve Eğitim Yönetimi Bakımından Karşılaştırma ............................... 222Okutulan Zorunlu Dersler Bakımından Karşılaştırma ......................................... 225

viii Avrupa Birliği ve Eği m

Finansman ve Denetim Bakımından Karşılaştırma .............................................. 228Eğitim Finansmanı Bakımından Karşılaştırma ...................................................... 229Eğitim Denetimi Bakımından Karşılaştırma .......................................................... 229

BÖLÜM IXAB SÜRECİNDE TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISAL SORUNLARI

Türk Eğitim Sistemi Avrupa Birliği Uyum Modeli ................................................ 238Millî Eğitim Bakanlığı Örgüt Yapısı ......................................................................... 238Merkez Örgütü Yapısı ................................................................................................ 238Taşra Örgütü Yapısı .................................................................................................... 257Okul Sistem Yapısı ...................................................................................................... 263Yatırım ve Bütçe .......................................................................................................... 264Eğitim Personeli ......................................................................................................... 264

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 267

ixİçindekiler

Kısaltmalar

AB: Avrupa BirliğiAET: Avrupa Ekonomik TopluluğuAGİK: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği KonferansıDİE : Devlet İstatistik EnstitüsüDPT: Devlet Planlama ÖrgütüABGS: Avrupa Birliği Genel SekreterliğiAPE: Avrupa Para EnstitüsüAYB: Avrupa Yatırım BankasıBAB: Batı Avrupa BirliğiEPB: Ekonomik ve Parasal BirlikKHK: Kanun Hükmünde KararnameİŞKUR: Türkiye İş KurumuUP: Ulusal ProgramEFA: Yaşam boyu öğrenme (Herkes için eğitim)EAEA: Avrupa Yetişkin Eğitimi DerneğiCONFINTEA: Dünya Yetişkin Eğitimi Konferansı ECOFIN: Ekonomi ve Maliye Bakanları KonseyiECTS: European Credit Transfer SystemEFTA: Avrupa Serbest Ticaret AlanıEEA: Avrupa Ekonomik Alanı

Avrupa Birliği’nin kuruluşu, İkinci Dünya Savaşı sonrası, Avrupa’da kalıcı bir barış sağlamak amacına dayanır. Bu amaçla, Fransız Dışişleri Bakanı Robert Schumann öncülüğünde, 18 Nisan 1951 yılında Paris’te, Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg tarafından, Paris Antlaşması imzalanarak, Avru-pa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) kurulmuştur. Bu kurumun faaliyetlerinin başarıya ulaşması üzerine, bu altı ülke, Roma’da 25 Mart 1957 tarihinde Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nu (EURATOM) ve Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu (AET) da kurmuştur. Daha sonra bu üç topluluk birleştirilmiştir.

İngiltere, Danimarka ve İrlanda 1973 yılında, Yunanistan 1981 yılında, İspan-ya ve Portekiz 1986 yılında, Avusturya, Finlandiya ve İsveç 1995 yılında, Avrupa Birliği’ne katılmıştır. Bu devletler arasında, serbest dolaşım denilen bir sistem bu-lunmaktadır. Bu sistemle, üye ülkelerin vatandaşları, vize zorunluluğu olmadan sadece pasaport veya kimlik göstererek bir diğer ülkeye iş aramaya gidebilir, çalış-ma izni zorunluluğu olmadan herhangi bir işte çalışabilir, bu amaçla söz konusu devlet topraklarında ikamet edebilir ve bulunduğu devletteki vatandaşlarla eşit çalışma ve ücret olanaklarından yararlanabilirler.

Bunlara ek olarak, üye ülkeler, sanayi, enerji, ulaştırma, tarım, balıkçılık, tüke-tici sorunları, sosyal ve bölgesel politika, çevre, eğitim, bilim ve teknoloji gibi alan-larda birbirleriyle eşgüdüm içinde çalışmakta ve ortak politikalar geliştirmektedir.

Birleşik bir Avrupa’nın kurulması, hiç şüphesiz, 20. yüzyılın en büyük tarihsel girişimlerinden biridir. Bu girişim, uygarlığımızın benimsediği, barışın korunma-sı, ekonomik ve sosyal ilerleme, insana saygı ve haklının güçlü üzerindeki üstünlü-ğü gibi pozitif değerler üzerinde yükselmektedir ve bu sürecin 50 yılı aşkın dönem içinde, bazı kriz anları olmuş, fakat büyük başarılar da elde edilmiştir.

1. BÖLÜM

GİRİŞ

Avrupa, yüzyıllardan beri var olmakla birlikte, bütünleşme ile ilgili kurallar ve kurumların yokluğunda, onu birleştiren öğeler, geçmişteki trajedileri önlemek için yetersiz kalmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra başlayan birlik pro-jesi hâlâ çok yenidir. Geçmişte, Avrupa birliğine yönelik çabalar, bir grubun diğeri üzerinde hakimiyetine dayanmış, bu girişimler başarılı olamamıştır. Çünkü yeni-lenlerin her zaman özgürlüklerini geri kazanmak gibi bir özlemi olmuştur.

Bugünün hedefi ise tümüyle farklıdır: Özgürlüğe ve onu oluşturan tüm in-sanların kimliğine saygılı bir Avrupa inşa etmek temel hedeft ir. Avrupa, ancak halklarını birleştirerek, dünyada olumlu bir rol oynayabilir.

Avrupa’yı, bir yandan coğrafi bir bütünlük içinde, Avrupalı her yurttaş için ser-best dolaşılan ortak bir yurt yapma çabaları sürerken, diğer taraft an siyasi, hukuki ve ekonomik bütünleşmesini tamamlama çalışmaları sürdürülmektedir. Bu bütün-leşme süreci içerisinde Türkiye’nin yeri hep tartışmalı bir konu olarak süregelmiştir.

Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasındaki ilişkiler, Avrupa Topluluğu ile 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan Ankara Anlaşması ve l Ocak 1973 tarihinde uy-gulamaya konan Katma Protokol ile düzenlenmiş olup Gümrük Birliğinin l Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe konması ile ivme kazanmıştır. Türkiye, bu güne kadar Gümrük Birliğinin gereklerini eksiksiz olarak yerine getirmiştir. Dış ticaretinin yarısını AB ile gerçekleştirmekte olan Türkiye, gümrük birliği çerçevesinde gös-terdiği performansla, ekonomik dinamizmini kanıtlamıştır.

Ankara Anlaşmasının 28’inci maddesinde de ifade edildiği gibi, AB’ye üye olma hedefini de kapsayan bu ilişki AB’nin genişleme sürecine girmesi ve Helsinki Zirvesinde Türkiye’nin aday ülke ilan edilmesi ile birlikte yeni bir boyut kazanmış-tır. 10-11 Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirilen Zirvede Türkiye’nin, oy birliği ile ve diğer ülkelerle eşit koşullarda AB’ye aday ülke olarak kabul edilmesi, ülkemiz açı-sından son derece önemli bir gelişmedir. Zirvede, üyelik için gerekli olan reformları gerçekleştirmesi kapsamında, “Katılım Öncesi Strateji”nin geliştirilmesi ve Kopen-hag Kriterleri’ne (ekonomik ve siyasi) uyum sağlamak üzere, Türkiye’nin AB mükte-sebatını üstlenmesine yönelik olarak bir “Ulusal Program” hazırlanmıştır.

Helsinki’de 1999 yılının son ayında yapılan toplantıda, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne giriş için adaylığının kabul edilmesiyle yeni bir döneme girilmiştir. An-cak, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne tam olarak girebilmesi için siyasal, sosyo-eko-nomik ve kültürel pek çok alanda yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmekte-dir. Bu doğrultuda istenen gerekliliklerin yerine getirilmesi için değişik alanlarda bir takım düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır. 2000 yılı sonunda hazırlanan; 2001’de ve 2008’de yeniden düzenlenen Türkiye Ulusal Programı 35 başlık altında belirlenen değişme ve gelişmeleri içermektedir.

2 Avrupa Birliği ve Eğitim

Kopenhag kriterlerinin ekonomik kısmını oluşturan, sağlıklı ve AB’nin re-kabetçi piyasa koşullarına uyum gösterebilecek bir piyasa ekonomisinin tesisi ko-nusu da, Türkiye’nin önemle üzerinde durduğu bir husus olarak belirtilmektedir. Bu çerçevede, büyük bir dinamizme sahip olan ülkemiz ekonomisinin bir süredir içinde bulunduğu yapısal sorunların çözümünde başarılı düzenlemeler yapmıştır. Ülkemizin refah düzeyinin artırılması amacıyla, izlenmekte olan ekonomik po-litika, yüksek enfl asyonu ve yüksek faizleri aşağıya çekmek için alınan önlemler, olumlu sonuçlarını vermeye başlamıştır. Enfl asyonun kabul edilebilir düzeylere indirilmesi ile birlikte Türkiye, ekonomik olduğu kadar sosyal açıdan da gerekli atılımları yapabilecek rahatlığa kavuşacaktır.

Bu gelişmeler çerçevesinde, tarafl arca gerçekleştirilecek çalışmalar kapsamın-da üyelik sürecinde AB’nin Türkiye’den beklentilerini içermekte olan Katılım Or-taklığı Belgesi, 8 Kasım 2000 tarihinde AB Komisyonu tarafından yayınlanmıştır.

Söz konusu Belge, “Amaç ve İlkeler”den oluşan giriş bölümüyle, siyasi-ekono-mik ölçütleri ve yapılması gereken işlemleri sıralayan “Kısa” ve “Orta Vadeli” ön-celikler bölümlerinden oluşmaktadır. Amaç ve İlkeler Bölümü, Türkiye’nin aday-lığını belirleyen Helsinki Zirvesi kararlarının ilgili bölümlerini esas almaktadır. Bu bağlamda, Helsinki zirve kararlarındaki siyasi diyalogun öğeleri teyit edilmektedir. Kısa ve Orta Vadeli Öncelikler bölümlerinde ise, tam üyelik sürecinde Türkiye’nin yerine getirmesi gerekli çalışma ve düzenlemeler bir takvim çerçevesinde belirlen-miş olmaktadır. Yine söz konusu belgede, kısa ve orta vadeli önceliklerin yerine getirilmesi hususunun, Türkiye-AB Ortaklık Anlaşması’nda oluşturulan mekaniz-malar çerçevesinde izlemeye ve değerlendirmeye tabi tutulacağı ifade edilmekte ve bu kapsamda, Katılım Ortaklığında öngörülen hedefl erin yerine getirilmesine yönelik olarak sağlanacak AB mali katkısının söz konusu değerlendirmelere göre gözden geçirilebileceği belirtilmektedir.

Hazırlanmış olan Ulusal Programda; AB müktesebatına uyum sağlanması için Türk mevzuatında ne gibi değişikliklere ve yeniliklere ihtiyaç olduğu, uyum konusunda gerekli insani ve mali kaynakları, katılım ortaklığı belgesinde yer alan önceliklerin yanı sıra, Türkiye’nin uyum için gerekli gördüğü kendi öncelikleri ve bu önceliklerin yerine getirilmesi için düzenlenmiş bir takvim yer almaktadır.

Türkiye tarafından hazırlanan 2001, 2003 ve 2008 yıllarına ait Ulusal Prog-ramlar ile Türkiye’nin beş yıllık dönemlerdeki öncelik ve hedefl erinin tespit edildi-ği beş yıllık kalkınma planlarında yer alan ana ilkeler ve hedefl er birbiriyle uyumlu ve birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Bu çerçevede 2007 – 2013 yıllarını kapsayan IX. Beş Yıllık Kalkınma Planı ile 2008 yılı Ulusal Programının Eğitim ve Kültür başlığında yer alan hedef ve ilkeler de birbiriyle paraleldir.

Giriş 3

Avrupa Birliği 65 yıl önce beş ülke tarafından ortak kömür ve çelik üretmek ama-cıyla kurulmuş, geçen sürede ekonomik, sosyal, kültürel, hukuk ve siyasal alanlarda iş-birliği ve ortak politikalar geliştirmeye dayalı olarak gelişmiş, 2007 yılında Bulgaristan ve Romanya’nın, 2013 te Hırvatistan’ın katılmasıyla üye sayısı 28’e çıkmıştır.

Avrupa Birliği, bu gün altı temel organı, 10’u aşkın alt organı ve onlarca alt komis-yon ve birimi olmak üzere, 20. yüzyılın en büyük uluslar üstü birliği haline gelmiştir.

Hayatın hemen her alanında, Birliğin aldığı kararlar, ortaklık koşullarına uygun olarak Birlik üyesi ülkelerce uygulanmaktadır. Üye devletler Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu’nda temsil edilmekte ve alınan kararlara katılmaktadırlar.

Birliğin, sanayi, enerji, ulaştırma, tarım, balıkçılık, sosyal ve bölgesel poli-tikaları, çevre, eğitim, bilim ve teknoloji alanlarına ilişkin kurum ve kuruluşları, kurumlar arası eşgüdüm, birlik dışı uygulamalara yönelik iş ve işlemler ile proje-leri sürekli geliştirilmekte, uygulama sonuçları yapılan zirvelerde ve toplantılarda değerlendirilmektedir.

Avrupa Birliği üye ülkelerinde ve aday ülkelerinde “eğitim ve kültür” özerk alanlar olarak ayrı tutulmakta, her ülkenin hatta her eyaletin kendine özgü eğitim sistemi ve kültür politikası korunmakta ve desteklenmektedir. Ancak, eğitimde fırsat ve olanak eşitliği, her yerde eğitim, yaşam boyu öğrenme, insan haklarına dayalı eğitim ve zorunlu eğitimde ortalama 9-12 yıllık bir dönem, ilgi ve yetenek-lere göre yönlendirme ve Avrupa yurttaşı yetiştirme ilkelerine dayalı insan yetiş-tirme, Avrupa Birliği eğitim politikalarında esas alınmaktadır.

Türk Eğitim Sistemi’nin AB sürecinden nasıl etkileneceği sorusu burada önem-lidir. Bu sorunun cevabı Türkiye açısından Avrupa Birliği’ne geçişle yaşanacak geliş-meleri göz önünde bulundurarak vermek gerekir. Çünkü, Avrupa Birliği içinde yer aldıktan sonra Türkiye’de her açıdan köklü değişikliklerin yaşanacağı açıktır. Bütün bu değişiklikler eğitime duyulan talebin yönünü ve içeriğini değiştirecektir.

AB’nin kuruluşu ile “Tek Avrupa İçin Eğitim” ilkesi de benimsenmiştir. Avrupa Birliği vatandaşı olması beklenen Türk insanının ait olacağı beklenen yeni yapılan-manın ihtiyaçlarına ve değerlerine göre donanım kazanması gerekmektedir. Bu do-nanımı kazandırmak ise en başta eğitim kurumlarının görevidir. Dolayısıyla, eğitim kurumları, bireyleri sadece ulusal ihtiyaçlarına göre değil, aynı zamanda Avrupa’nın ihtiyaçlarını da dikkate alarak yetiştirmelidir. Diğer taraft an okulları, yönetim bi-çiminden program içeriğine kadar Avrupa Birliği vatandaşlarına da hitap edecek şekilde düzenlemek gerekmektedir. Yapılacak düzenlemelerle, Avrupalı bir öğren-cinin isterse Türkiye’de öğrenim görebilmesine olanak sağlanmalıdır. Bu da eğitim sisteminin yeniden gözden geçirilmesini, okulların programlarında ortak uygula-malara yer verilmesini ve diplomaların karşılıklı tanınmasını gerektirmektedir.

4 Avrupa Birliği ve Eğitim

Her ülkede olduğu gibi, ülkemizde de okulların temel işlevlerinden birisi ulusal kültürün benimsetilmesi ve vatandaşlık bilincinin kazandırılmasıdır. Mil-li Eğitim Temel Kanunu’nda belirtilen genel amaçlar doğrultusunda okullarımız vatandaşlık bilincini şimdiye kadar ulusal hedefl er ve değerler doğrultusunda kazandırmaya çalışmıştır. Ancak, Türk insanı, bundan böyle aynı zamanda bir Avrupa vatandaşı olacaksa, okul öğrencilere artık sadece ulusal değerlere dayalı eğitim hedefl eri yanında, aynı zamanda Avrupalılık bilincini de eğitim yoluyla kazandırmalıdır. Dolayısıyla öteden beri ulusal bilinci kazandırma ve benimsetme üzerinde odaklaşmış olan eğitim sistemi, bundan böyle Avrupalılık bilincinin ka-zandırılmasında da rol almalıdır.

Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, Türk Eğitim Sistemi, zaman içinde merke-ziyetçilikten uzaklaşarak yerinden yönetime doğru tedrici bir geçişi de başarmalı-dır. Ayrıca eğitim için kullanılmak üzere, yerel düzeyde de kaynak yaratılmalıdır. Yerinden yönetimin temel avantajı, sorunların çözümlerinin yakından uzağa il-kesiyle kaynağından ve yerel katılımla çözülebilmesidir. Ancak bu geçiş zamana yayılarak ve önlemleri alınarak sağlanmalıdır.

Diğer taraft an, Avrupa Birliği ülkelerinde diğer kamu ve özel kurum ve kuru-luşlar ile sivil toplum örgütleri ve veliler okul yönetimlerine aktif olarak katılmak-tadırlar. Milli Eğitim Bakanlığı’nca 2000-2001 öğretim yılında yürürlüğe konulan “Eğitim Bölgeleri ve Kurulları Yönergesi”nde yer alan “Danışma Kurulları” bir ölçüde okul yönetimine katılma konusunda kapı aralamıştır. Ancak uygulama-nın yeni olması, okul yöneticilerinin ve tarafl arın hazır bulunuşluk düzeylerinin düşük olması nedeniyle konu ile ilgili çalışmalar henüz yeterli bulunmamaktadır.

Avrupa Birliği ülkelerinde zorunlu eğitim süresi 9-12 yıl arasında değişmek-tedir. Zorunlu eğitim üzerine kurulan gerek genel ortaöğretim, gerekse mesleki eğitimde okullaşma oranları da oldukça yüksektir. Türkiye’de zorunlu eğitim sü-resi 1997-1998 öğretim yılından itibaren 8 yıla 2011 yılında ise 12 yıla çıkarılmış-tır. İlköğretimde okullaşma oranı % 99’a ulaşmıştır. Ortaöğretimde ise okullaşma oranları henüz % 80’lerin altındadır. Ayrıca eğitime erişimde kırsal kesim ile şehir merkezleri arasında hala farlılıklar vardır.

Diğer taraft an, eğitimin en önemli işlevlerinden biri de, ülkenin istihdam politikası ve iş gücü ihtiyacına uygun mesleki eğitim planlamasıdır. Ülkemizin ara iş gücünü karşılaması beklenen mesleki ortaöğretimin orta öğretim içindeki okullaşma oranları % 35’lerdedir. Buna karşılık Kalkınma planları, hükümet prog-ramları ve şura kararlarında mesleki teknik ortaöğretim de okullaşma oranları % 65 olarak hedefl enmiştir. Genel ortaöğretime dayalı yükseköğretime olan yüksek talebi azaltmak ve mesleki teknik ortaöğretimi cazip hale getirerek güçlendirmek

Giriş 5

gereklidir. Bunun için de AB eğitim politikalarının ve mesleki eğitimle ilgili karar-ların iyi izlenmesi, meslek standartlarının belirlenmesi çalışmalarının desteklen-mesi gereklidir.

Avrupa ile bütünleşme sürecini de kolaylaştırıcı nitelikte olmak üzere özel-likle istihdama hazırlayıcı mesleki ve teknik eğitim programları, mutlaka uluslar arası standartlara ulaşmayı kolaylaştıracak bir yapılaşma içinde yürütülmelidir.

Avrupa Birliği ülkeleri eğitim sistemlerinde mesleki eğitimin bütün olarak ele alındığı görülmekte, buna karşılık Türk Eğitim Sisteminde mesleki eğitimde, erkek teknik, kız teknik, ticaret turizm vb gibi çok başlılık ve dağınık bir yapı; buna bağlı olarak fiziki mekan ve eğitim personeli bakımından kaynak israfı dik-kat çekmektedir.

Ortaöğretim, 2011 yılından itibaren parçalı yapıdan kurtarılarak genel orta öğretim ve mesleki ve teknik liseler olarak örgütlenmiştir.

Eğitimin temel amaçları, eleştirel düşünen, araştırmalar yapabilen, bilgiye ula-şabilen ve teknoloji konusunda belirli bilgi düzeyine sahip olan bireyleri yetiştir-mek olmalıdır. Hızlı bir bilgi bombardımanıyla karşı karşıya kalınmıştır. Mevcut bilgilere sürekli yeni bilgiler eklenmektedir. Bilgiler aktarılmakla öğrenilmeyecek kadar yığılmaktadır. Bu nedenle bilgiye nasıl ulaşılabileceği üzerinde durulmalıdır. Yaşadığımız bilgi çağında bilginin üretimi ve dağıtımı için gerekli altyapı yetersiz-dir. Bu amaçla bilginin elde edilmesinde ve araştırma yapmada bilgisayar kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. Bilginin üretimi ve dağıtımının geliştirilmesi için yapılacak çalışmalar doğrudan eğitimin niteliğini yükseltecektir (Erdoğan, 2000:258).

Avrupa Birliği ülkelerinde eğitim sistemleri, öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin yönlendirme ilkelerine uygun olarak işlendiği, değerlendirildiği, üst öğretime ge-çişlerde ve mesleki eğitime yönlendirmede daha rasyonel yöntemlerin kullanıldığı bir düzene sahiptir. Türk Eğitim Sisteminde üst öğretime geçişler sadece akademik testlere dayandırılmakta, öğrencinin ilgi ve yetenekleri yeterince dikkate alınma-maktadır. Özellikle üniversiteye geçişte uygulanan sınav, bu konuda oldukça çar-pıcı bir örnektir. Bu bakımdan okulöncesinden başlayarak öğrencilerin ilgi ve ye-tenekleri doğrultusunda yönlendirilebilmeleri amacıyla eğitim sisteminin yeniden yapılandırılması gereklidir. Bunu sağlamak için, öncelikle toplumda öğrencinin üst öğretime yöneltilmesinde, akademik başarı yanında ilgi ve yeteneklerinin de de-ğerlendirilebileceği genel bir anlayış değişikliğine ihtiyaç vardır. Ama en önemlisi öğretmen yetiştirme sisteminin yeniden yapılandırılmasına ihtiyaç vardır.

Günümüzde bir meslekte uzmanlaşmanın düzeyi, lisansüstü eğitime doğru yükselmektedir. Öğretmenlik mesleğinde de uzmanlaşmak isteyen öğretmen-ler için yüksek lisans ve doktora imkanlarının yaygınlaştırılması gerekmektedir.

6 Avrupa Birliği ve Eğitim

Bu amaçla üniversitelerle bağlı enstitülerin, çalışan öğretmenlerin yüksek lisans ve doktora eğitimine devam edebilmelerini sağlayacak esnekliğe sahip olması ve okulların da öğretmenlerine eğitimlerini devam ettirebilmeleri için kolaylık sağla-ması gereklidir (Erdoğan, 2000:251).

Diğer taraft an, Milli Eğitim Bakanlığı’nın önemli sorunlarından biri de eği-tim yöneticisi ve eğitim uzmanı yetiştirme, istihdam etme ve görevde yükseltme ile ilgili sorunlardır. Bu bakımdan, merkez örgütünde görev verilecek yönetici ve uzmanların nitelikleri, unvanları, atanmaları, yükselmeleri ve yer değiştirmeleri ile ilgili yeni düzenlemeler yapılmalıdır (14.Milli Eğitim Şurası,1993). Bunun için Milli Eğitim Akademisi aktif hale getirilmelidir.

Avrupa Birliği ülkelerinde eğitim yönetiminde genellikle eyaletler ve yerel yö-netimler önemli ölçüde yetkilendirilmiştir. Eğitim Bölgeleri ve Yönetim Kurulları Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim yönetiminde öne çıkmaktadır. Türk Eğitim Siste-minde ise eğitim yönetimi merkezi bir yapıya sahiptir. Milli Eğitim Bakanlığı’nda bazı yetkilerin taşra örgütüne devredilmesi çalışmaları sürdürülmektedir. Bu ça-lışmalara ivme kazandırılması, personel istihdamı ve yatırımların planlaması gibi konularda yetki devrine öncelik verilmesi ve zaman içinde eğitim yönetiminde güçlü taşra örgütlenmelerinin yaratılması gereklidir.

Buna göre; 5-6 yaş okulöncesi eğitimi, ilköğretim bünyesine alınmalı, 9. sınıf genel ya da mesleki eğitime yönlendirme yılı olmalı, böylece ilköğretimde zorun-lu 2+8+1 sistemi oluşturulmalıdır. Uzun vadede zorunlu eğitimin 18 yaşını kap-sayacak şekilde düzenlenmesinin gerektiği 15. Milli Eğitim Şurası’nda da (1996) belirtilmektedir.

Sistemin, yönetim ve finansman dahil, planlamadan, program geliştirme, uygulama ve değerlendirmeye kadar, her aşamasında, işveren ve işçi kuruluşla-rı, akademik ve araştırma kurumları, meslek kuruluşları, öğrenci-öğretmen-veli temsilcileri, sivil toplum örgütleri vb. tüm ilgili kurum ve kuruluşların aktif şe-kilde karar sürecine katılmaları sağlanmalıdır. Bu bağlamda, mesleki ve teknik eğitim programı ile ilgili yerel yapılanmanın güçlendirilmesinin gereği 16. Milli Eğitim Şurası’nda da (1999) vurgulanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşu ile başlayan çağdaşlaşma çabası günümüze kadar devam etmektedir. Türkiye 1950’lerde kurulan Birleşmiş Millet-ler (BM)’e üye olmuş ve 1960’larda Avrupa Topluluğu (AT)’na üyelik için başvur-muştur. Ülkemizin AT ’na adaylıkla ilgili takvimde kesintiler olmasına ve AT’nun de AB’ye dönüşerek daha karmaşık bir yapılanmaya girmesine karşın Avrupa Birliği’ne adaylık konusundaki kararlılık devam etmektedir.

Giriş 7

1999 yılında adaylık statüsü kabul edilen ülkemiz, diğer adaylarla eşit koşul-larda ve adaylıkla ilgili görüşmelere başlamak üzere AB tarafından, AB’ye uyum koşulları taşıyan “müktesebat”a dayalı olarak, 2000 yılı sonunda bir “Ulusal Prog-ram” hazırlayarak AB’ye sunmuştur.

Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanlarının 17 Aralık 2004 tarihli Zir-vesinde aldığı karar doğrultusunda 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg’ta yapılan Hükümetlerarası Konferans (HAK) ile Türkiye resmen AB’ye katılım müzakerele-rine başlamıştır. Böylece, Türkiye ile AB arasındaki inişli çıkışlı ilişki, çok önemli bir dönüm noktasını aşarak yepyeni bir sürece girmiştir.

Bütün bunlar dikkate alındığında, Türk Eğitim Sistemi’nin, çağdaş gelişmeler ve Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde yeniden bir yapılanma ihtiyacı içinde olduğu, VII. ve VIII. Beş Yıllık Kalkınma planlarında, hükümet programlarında ve 14, 15 ve 16. Milli Eğitim Şura kararlarında (1993-1999) vurgulanmaktadır.

AB’ye adaylıkla ilgili müzakere süreci 35 başlık altında sürdürülmektedir. Müzakereler, Türkiye’de pek çok kurum ve kuruluş bünyesinde AB ile ilgili birim-ler oluşturarak sürdürülmektedir. AB’ye adaylık sürecinde müzakereler eğitimle ilgili olarak 26. Başlıkta “Eğitim ve kültür” altında sürdürülmektedir. 26. Başlıkta müzakerelere Milli Eğitim Bakanlığı birimlerinde ve üniversitelerde devam edil-mektedir.

Bu bağlamda, gerek Avrupa Birliği üye ülkeleri eğitim sistemleri ile karşılaş-tırılarak, gerekse AB organlarınca eğitimle ilgili öneri, karar ve bildiriler dikkate alınarak bu çalışmanın AB’ye adaylık sürecinde eğitim sistemimizdeki sorunlara çözüm önerileri sunması, Türkiye’nin AB ile ilişkileri ve Türk Eğitim Sisteminin yapısal sorunları konularında yapılacak araştırmalara ışık tutması beklenmektedir.

8 Avrupa Birliği ve Eğitim

Bu başlık altında Avrupa Birliğinin tarihçesi; Avrupa Topluluğunun doğuşu, gelişmesi ve birliğe dönüşmesi, tarihsel bir sıra içerisinde, birliğin oluşmasında anlamlı/önemli olaylarla da desteklenerek verilmiştir.

Avrupa Birliği Doğuyor (9 Mayıs 1950)

9 Mayıs 1950 tarihinde, Avrupa Birliği’nin kurulması yönünde ilk adımlar atıl-mıştır. O gün Paris’te, Avrupa’nın tamamını saran bir Üçüncü Dünya Savaşı tehdi-di varken, Fransa Dışişleri Bakanı Robert Schuman, uluslararası basına bir bildirge okudu. Bu bildirgede, Fransa, Almanya ve diğer Avrupa ülkeleri, “Bir Avrupa Fe-derasyonunun ilk somut temeli olarak” kömür ve çelik üretimlerini birleştirmeye çağrılıyordu. Öneri, Fransa tarafından resmen 9 Mayıs 1950’de masaya konuldu ve Almanya, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg tarafından sıcak bir kabul gördü.

Paris Anlaşması (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu)

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu 18 Nisan 1951 tarihinde, Almanya, Fran-sa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya tarafından imzalanan Paris Antlaşma-sı ile kurulmuştur. Antlaşma’nın yürürlüğe giriş tarihi 25 Temmuz 1952’dir.

Roma Antlaşmaları

Altı kurucu devlet (F. Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya, Lüksemburg) tarafından Roma’da 25 Mart 1957’de imzalanan ve 1 Ocak 1958’de yürürlüğe giren antlaşma ile iki önemli Avrupa Topluluğu olan AET ve EURATOM kurulmuştur.

2. BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ’NİN TARİHÇESİ

Avrupa Ekonomik Topluluğu: Avrupa Ekonomik Topluluğu, 1957 yılında AKÇT üyeleri tarafından imzalanan Roma Antlaşması ile kurulmuştur. 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe giren bu antlaşma, üye devletler arasında malların, hiz-metlerin, sermayenin ve işgücünün serbest dolaşımını içeren bir ortak pazar ve gümrük birliği kurulmasını amaçlamıştır (DİE, 1996:124).

Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM): Avrupa Atom Enerjisi Toplu-luğu 25 Mart 1957 tarihinde Roma’da, altı Batı Avrupa Devleti’nin (Almanya, Fran-sa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, İtalya) imzaladığı bir antlaşmayla kurulmuştur.

Yaounde ve Lome Anlaşmaları (20 Temmuz 1963)

1963 gibi erken bir tarihte, kaderlerini Avrupa’da birleştirmiş olan Avrupa Birliği’nin kurucu ülkeleri, eski Afrika sömürgeleriyle bir sözleşme imza ederek, onlara bazı ticaret avantajları ve malî yardımlar garanti etmişlerdir.

Füzyon Antlaşması

1967 tarihinde yapılan Füzyon Antlaşması üç topluluğun Bakanlar Konsey-lerini, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nun ko-misyonlarını ve Avrupa Kömür Çelik Topluluğu’nun Yüksek Otoritesi’ni Avrupa Toplulukları Komisyonu adı altında birleştirmiştir.

Lüksemburg Antlaşması (Treaty of Luxembourg-Traite de Luxembourg)

22 Nisan 1970’te Lüksemburg’da imzalanan, 1 Ocak 1971’de yürürlüğe giren Paris, Roma ve Brüksel Antlaşmaları’nın bütçe ile ilgili hükümlerinin değiştirildi-ği, bütçeye üye ülkelerden alınan mali yardımların yerini öz kaynaklara bıraktığı ve Avrupa Parlamentosu’nun bütçe yetkisinin artırıldığı antlaşmadır.

Gümrük Birliği

Türkiye-AB Gümrük Birliği’nin temeli, Roma Antlaşması’nın yürürlüğe gir-mesinden bir yıl sonra 1959 yılında Türkiye’nin AB’ye katılmak üzere müracaatı ile resmen atılmıştır. Ankara Anlaşması Türkiye’nin AB’ne katılımını üç aşama-da öngörmektedir. Bunlardan ilki olan “Hazırlık Dönemi”nin ertesinde, Katma Protokol’ün 1 Ocak 1973 tarihinde yürürlüğe girmesiyle, toplam 22 yıl sürecek olan “Geçiş Dönemi”, diğer bir ifadeyle Gümrük Birliği süreci, hukuken başlamış-tır. AB Geçiş Döneminin hemen başında, 1971 yılı itibariyle, Türkiye menşeli sa-nayi ürünlerinin gümrük vergilerini sıfırlarken, Türkiye’nin AB kaynaklı sanayi ürünlerinde gümrük vergilerini tedricen sıfırlaması öngörülmüş ve böylece Güm-rük Birliği’nin fiilen yürürlüğe girmesi için 22 yıllık bir süre tanınmıştır.

10 Avrupa Birliği ve Eğitim

Türkiye’nin 14 Nisan 1987 tarihinde yaptığı tam üyelik başvurusu ertesin-de tarafl ar arasında teknik ve siyasi platformda yürütülen görüşmelerin sonuç-ları, Gümrük Birliği’nin tamamlanması ve sürdürülmesi için gerekli koşulları belirleyen bir “Gümrük Birliği Kararı” altında toplanarak, Türkiye-AET Ortaklık Konseyi’nin 6 Mart 1995 tarihli toplantısında kabul edilmiştir. Böylece, 22 yıllık Geçiş Dönemi, 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle son bulmuş ve Türkiye’nin AB’ye ka-tılımı yolunda “Son Dönem”e girilmiştir.

Avrupa Topluluğu’nun Genişlemesi

Genişleme, 21 inci yüzyılın Avrupa Birliği için en önemli fırsatlardan biridir. Yeni üyelere bir istikrar ve refah bölgesi sunarak, kıtanın barışçıl yollarla bütün-leşmesini daha ileriye götürmek için benzersiz tarihi bir görevdir. Avrupa Konseyi Aralık 1997’de Lüksemburg Zirvesi’nde, genişlemeyi olası kılan süreci başlatmıştır.

AB, şimdiden başarılı bir genişleme geçmişine sahiptir. Avrupa Kömür ve Çe-lik Topluluğu’nun (AKÇT) kurulmasına ilişkin Paris Anlaşması (1951) ile Avru-pa Ekonomik Topluluğu’nun (AET) ve EURATOM’un kurulmasına ilişkin Roma Anlaşması (1957) altı kurucu üye tarafından imzalanmıştır: Belçika, Fransa, Al-manya, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda. AB bundan sonra ardarda altı genişleme sürecinden geçmiştir:

Avrupa Birliği’nin genişlemesi şu şekilde gerçekleşmitir:

1973 Danimarka, İrlanda ve Birleşik Krallık

1981 Yunanistan

1986 Portekiz ve İspanya

1995 Avusturya, Finlandiya ve İsveç.

2004 Kıbrıs Rum Yönetimi, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya, Estonya, Ma-caristan, Letonya,  Litvanya, Çek Cumhuriyeti.

2007 Romanya, Bulgaristan.

Hırvatistan, Makedonya ve Türkiye, Birliğe aday ülkelerdir.

Ancak, AB’nin bugün karşı karşıya olduğu genişleme, aday sayısı, yüzölçü-mü artışı ve değişik tarih ve kültürlerin zenginliği dikkate alındığında, kapsam ve çeşitlilik açısından benzersiz olduğu için, eşsiz bir meydan okuma niteliğindedir. Üçüncü ülkeler genişlemiş bir Avrupa Birliği’nden önemli ölçüde yarar sağlaya-caklardır. Yalnızca mevcut üye devletlerde değil, ancak aynı zamanda genişlemiş Birliğin tek pazarında da tek bir dizi ticaret kuralı, tek bir tarife ve tek bir dizi idari usul uygulanacaktır. Bu durum üçüncü ülke işletmecilerinin Avrupa’da iş yapma-sını basitleştirecek, ticaret ve yatırım koşullarını iyileştirecektir.

Avrupa Birliği’nin Tarihçesi 11

Avrupa Parlamentosu’na İlk Doğrudan Seçimler (7-10 Haziran 1979)

1979’a kadar, Avrupa Parlamentosu milletvekilleri, kendi ulusal parlamen-tolarını Strasbourg’da temsil eden delegeler olmuştur. Ancak, o yıldan itibaren, delegeler her beş yılda bir, her birlik ülkesinde genel oy yoluyla doğrudan halk tarafından seçilmişlerdir. Böylece, Avrupa’nın yurttaşları, ulusal delegasyonlarda değil, Avrupa’nın başlıca politik görüşlerini temsil eden çok-uluslu parlamento gruplarında bulunmak üzere kendi temsilcilerini seçmektedir.

Avrupa Birliği Günü (9 Mayıs 1985)

1985’te yapılan Avrupa Birliği Liderleri Milano Zirvesi’nde, Avrupa Birliği fikrinin Schuman tarafından ortaya atıldığı 9 Mayıs’ın “Avrupa Günü” olarak kut-lanması kararlaştırılmıştır. 1985’ten itibaren her yıl 9 Mayısta AB üye ve aday ül-kelerinde AB ve geleceği konusunda etkinlikler düzenlenmektedir.

Tek Avrupa Senedi (17 Şubat 1986)

Tek Avrupa Senedi, topluluk anlaşmalarının yeniden gözden geçirilmeleri için toplanan Hükümetlerarası Konferans’da kabul edilen ve Lüksemburg’da 17 Şubat 1986’da dokuz üye ülke (F.Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, Lüksemburg ve Portekiz) tarafından imzalanan antlaşmadır. Di-ğer üç üye ülke (Danimarka, İtalya ve Yunanistan) antlaşmaların yeniden gözden geçirilmesini kolayca kabul etmemişler ve Tek Avrupa Senedi’ni daha sonra imza-lamışlardır.

Maastricht ve Amsterdam Antlaşmaları (1 Kasım 1993: Avrupa Birliği)

7 Şubat 1992 tarihinde Hollanda’nın Maastricht kentinde imzalanmıştır. Enf-lasyon oranı, bütçe açıkları, faiz oranları, kamu borçları ve döviz kuru istikrarı vurgulanmış, aynı zamanda siyasi birlik konusunda da önemli kararlar alınmış, Avrupa Vatandaşlığı kavramı vurgulanmış ve Avrupa Parlamentosu’nun yetkileri artırılmıştır(DİE, 184). Anlaşma 1 Kasım 1993’te yürürlüğe girdiğinde, Avrupa bütünleşmesine tamamen yeni bir boyut kazandırmıştır. Amaç ve içerik bakımın-dan ekonomik bir esas üzerine kurulmuş bulunan Avrupa Topluluğu, üç sütun üzerinde durmakta olan bir Avrupa Birliği’ne dönüştürülmüştür.

Schengen Anlaşması (Schengen Agreement)

Almanya, Fransa, İspanya, Portekiz, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda’dan oluşan yedi AB üyesi ülke arasında sınırlarda (iç sınırlarda) uygulanan kontrol-lerin sona erdirilmesine ilişkin düzenlemenin yer aldığı Schengen Uygulama Anlaşması, 26 Mart 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bununla beraber kara

12 Avrupa Birliği ve Eğitim

sınırlarındaki kontrollere ilişkin Anlaşma hükümlerinin uyarlanması, 1 Temmuz 1995 tarihine ertelenmiştir.

Avrupa Akdeniz Ortaklığı (MED Komitesi)

28 Kasım 1995 tarihinde, 15 Avrupa Birliği ülkesi ve güney Akdeniz’e kıyısı olan 12 ülke, sosyal, kültürel ve insanî alanlarda işbirliği anlaşmalarıyla birlikte, 2010 yılında bir serbest ticaret bölgesinin kurulmasıyla sonuçlanması hedefl enen Avrupa-Akdeniz Ortaklığı’nı kurmuşlardır. Ortaklığın amacı, AB ülkeleri ile Ak-deniz ülkelerinin (Cezayir, Fas, Filistin Yönetimi, İsrail, Kıbrıs, Lübnan, Malta, Mısır, Suriye, Ürdün, Tunus ve Türkiye) taraf olduğu Ortaklığın amacı, Barselona Bildirgesi çerçevesinde uygulanacak çalışma programları aracılığıyla bölgede re-fah, barış, güvenlik ve istikrar sağlanmasıdır.

Avrupa Birliği 2010

Bugün (2010) ise, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin sayısı 27’ye ulaşmıştır (Bel-çika, Danimarka, Federal Almanya, Yunanistan, İspanya, Fransa, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, İngiltere, Avusturya, Finlandiya, İsveç, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Romanya, Bulgaristan).

• 2001 Aralık ayında Laeken’deki zirvede 2004 yılına kadar birliğe üyeli-ğe hazır olacak 10 ülkenin adı açıklandı. Bunlar: Kıbrıs Rum Yönetimi, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya.

• 1 Ocak 2002’de Avrupa tek para birimi Euro tedavüle girdi.

• 1 Mayıs 2004’te AB 10 yeni ülkeyi üyeliğe kabul etti. AB tarihinin en bü-yük genişleme hamlesi ardından birliğin üye sayısı 25’e yükseldi.

• 29 Ekim 2004’te Avrupa Birliği liderleri, Birliğin ilk anayasasını imzaladılar.

• 8 Aralık 2004: Romanya ile üyelik müzakereleri tamamlandı.

• 16 Mart 2005: AB Konseyi Hırvatistan’la tam üyelik müzakerelerinin başlangıcını Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi ile tam işbirliği yap-madığı gerekçesi ile askıya aldı. Karar 22-23 Mart 2005 tarihli Zirve’de teyit edildi.

• 24 Mayıs 2005: Fransa’da yapılan referandumda AB Anayasası reddedildi.

• 1 Haziran 2005: Hollanda da AB Anayasası’na ‘hayır’ dedi.

Avrupa Birliği’nin Tarihçesi 13

• 5 Haziran 2005: İsviçre, yapılan referandum sonucunda, AB iç sınırla-rı dahilinde pasaport kontrolünün kaldırılmasını öngören Schengen Anlaşması’nı yüzde 54,6’lık bir oranla kabul etti. İsviçre’nin Schengen bölgesine 2008 yılında girmesi öngörüldü.

• 1 Temmuz 2005: İngiltere, Avrupa Birliği Konseyi Dönem Başkanlığı’nı Lüksemburg’dan devraldı.

• 3 Ekim 2005: 1987 yılında üyelik başvurusunda bulunan Türkiye müza-kere çerçeve belgesinin kabulü ile resmen müzakere sürecine başlamaya hak kazandı.

• 2007: Bulgaristan ve Romanya, 2013: Hırvatistanm Avrupa Birliği’ne üye oldu.

14 Avrupa Birliği ve Eğitim