J_ . - «r

v'.

. st-K

Q. F. F.MÖNIMENTORUM

LITERARIORÜMILLUSTRISSIMlCOMl TIS

AXEL! IOXENSTIERNA,Kegni Svio-Gothici CANCELLARII etc.

pars prima,Ex Archivo PALMSKÖLDIANO Reg. Bibl Upsae,

eepromta ,

QUAM,CONS. AMPLISS. FACÜLT. PHILOSOPH.

PR ASIDE,VIRO CRLEBERRIMO,

Mag. OLAVO O.C E L S I O,

HISTOR. PROFESS. REG. ET ORD.R. ACAD. S. STOCKH. MEMBRO,publico bonorum examini subjicit

DIET ERIC US BÅNGE,MARIJESTADIO-W. GOTHUS.

IN AUDIT. CAROL.MAJ.add.XXVI TUNUANNI MDCCL.

II. A. VI S.

///

UrSALI£ÅcksySVcJit^e t,

S'M R,'/E M:TIS >MAGNiE FIDEI VIRO,

GENERALI MAJOREordinis ensiferi . • * •

EQUITI ac COMMENDÄTORI,- Illustrissimö Celsissimoque COMITI

2)% AXELIOOXENSTIERNA,

MiECENATI SUMMO.

FAftigium dignitatis glorixque Tuseeft: tan tunr,Celsissime Comes , tantaque eruditorurricohors foum in Te deveneFatur M^cenatem, utobftupefcerem ego , celfa Ttia nunc aditurus limi-na, inifi, jure quodam , Tuum expetere vidererpatgocinium perbencvolum, Patiaris idcirco, il-lustrissime Comes, ad gratis Tux aram me fup-plicem abjicio, patiaris, inquam, fpecimen hocceAcaciemicunijpm-ni deftitutum nitore, ex Tuo> quo,ad miraculum usque, domi&fbris, praefulgés , ju*bare lueém itafenerari fuam, ut, Tuo fub clypeo,faventiora mihi, in clientulorum Tuorum longoagn^ine, etfwiltimo, contingerc queant fata. Cujusß compos hierim voti, deTua, Celsissime Comes,fingulari örrmino grntia, 8c facilitate incomparabili,jn finu mihi gratulabor, perennem Tuam fälutemDéo O. M/ihdcfeflTs fufpiriis affiduisque' cömmeri-daturus excubifs.

Illustkissimi & C^istsfmh COM1TISdevot i[fimus cuttor & olrens

dietericus eånge.

4Kongl. JUaj.if

TRO-TIENAKEOch

MAJOR viel Defs Lif-Regemente til Hål?*Högvalborne GREFWE

Herr CARL FRIED,DOHNA,NåMGE HERRE.

T med en vacklande fiåder affldldra den ynneftHöqvalborne herr GREFWEN och MAJO¬REN behagat, ifrån fpådare åhren, mig vifa,

upvåcker fannerligen, i bri/t af deremot fvarande ta-fegåfva, åfven iå /tor ångflan,fom tilfallet fkulle fynasförordfaka glådie, at den famma få almån giöra ochvärdigt prifa. Tillkrif altdtrfåreNådige Herr GREF*WEjådant ej fa mycket nogon min oförmögenhet, fomfaft håldre Sin egen likfom medfödda gunft, då jag vidblotta åtankan håraf nödgas ftadna uti en få billig för¬undran , fom vqrdnadsfuli årkiånfto. Uptag åfven den¬na För/Ring, af mine, ehuru ringa hos de Lärda för-vårfvade, egenfkaper, fåfom et tackfamhets tekn ochet obeftåckat prof, at ingen ting fkal vara mig mer omhiertat, ån ifrigt anropa den Alrådande Förfynen omHhgvålbornc Herr GREFWENS och De Höga Anhö¬rigas behändiga våltrefnad, under det jag ån vidare harden åhran innefluta mig uti vanlig bevågenhet och meddiupefta vördnad framleda 9

hög vålborne herr grefwensoch MAJÖRENS

rr ödmjukaRe tjenareDIEDRICH BÅNGEi

RADMANNEN Uti Mariasftad,ÅREBQÄNE ochHÖGÄGJAD,

Herr CARL BÄ N GE,r» p . ■ *

Min Högtårade K. FADER,

At vid detta tilfålle förbigå EDER godhet ochvalvilja emot mig, Huldc FADER, voroej annat ån å daga lågga en uppenbar otackfamhet,och likfom giöra mig ovärdig til vidare Faderligåtanka. EDER godhet har fannerligen varit fåHor, at den långt öfvertråffat EDART för¬råd; tagen fåledes emot defle rader, fåfom en/kiörd af EDRE på mig giorde omkoffnader, ochet vedermåle få väl, huru de af mig använde blif-vit, fom den vördnad jag billigt hyTér för EDERHulde FADER , och EDRE vålgiårningar. Her¬ren den Högftrådande uppehålle Min FADER påfin ålderdom och förmere Defs nog lutande kraf¬ter /å, at den dagen fent måtte nalkas, på hvilkenjag /kulle fakna en Huld FADER och Defsomvårdnad. Framlefver til mit ytterfta

Min Högtårade Kårafte FADERS

lydige fonJDIEDRICH BÅNGft.

Lorietur GaTliade fuis COLLBRR-TIS, MAZARINIS, RJCHELIIS&c. Anglia fuos oftentetMOROS,VERULAMIOS &c. ProferatPolonia OSSOUNOS ZALU-SCHIOS &c. Haburt, proeter a-lios, SveciaAXELIUM OXEN-STIERNIUM, his fingulis pru-dentia, dexteritate , do&rina, humanitate ac propenfio-

tie in literas , nequaquam fccundum. Familiam per-illufårem, pariter ac nobilißimam, cui Ilie fuum ftem-ma refert aceeptum, & temporis vetuftate , & ineri to-cum celebritate, toti fe Sveciac Septentrionique reddi«difie commendatiffimam, res eft evidentior, quam utmultis exponatur. Quis enim tam in hiftoria rudis in-que patria hofpes, ut Profapiam ignoret Oxenftierma--tiam, remotiflima memoria, Sparreorum fangvini im-fniftam, magno fplendore & audloritate togatam fe¬ga tamque, per totam Svioniam atque maximam Euro¬pé glaruiffe partem? Fuit NICOLAUS AMBERNI ex&Å Spar^

<££?> ) o C f&ftV

Sparreorum ftemmate primus , qui A. MCCCXXXVmaterno fymbolo, tauritia fronte infignito, uti ccepit,cuique univerfa gens Oxenftierniana, fuum debet fan-gvinem a), exinde certe celebris &augufta, quod abs-que interrupta quinque feculorum ferie, per XIV ge-nerationes, ad numerum usque fenarium , uno inter-dum eodemque temporis intervalio, ipfa fuerit fenato-ria purpura infignis b). Initio, ad ERIC! X ternporagenusque adfcendensPropago, Équeftri dignitate orna-ta, de praedio Mcefby titulum geffit. Verum enim ve-ro , fseviente in Nobilitatem Populumque SvecanumCHRrSTIERNO H, perii/Tetfane tota, nifi GABRIELCHRISTIERNI de Mcerby & Stenninge, cum ParensCHRISTIERNUS BENEDICTI, Eq. Aur & R. R.Sen, Stokcholmise decollaretur, crudeles tyranni effujgiflet manus c) 5 qui tandem equeftrem majorum glo-<riam, ERICI XIV gratia, in Baronum provexit fubli-mitatem d). Aft ex unico hoc ftipite in duos iterumabiit familia ramos: fcilicet de Morea Auffrnli atquede Korsbolmtf Vafa e), A prioribus latus AXEL [US,-quemt cognomenOxendiernaab -infigni defum.tum,cumFratreGAßRIELE,primum ufurpaffe fersnt f), quemque©b maxima eaque prceclara in patriam merita , Regina•CHRISTINA, A. MDCXLV, com i tiva decoravit'dignitate, encomio addito: quod in omnibus a&ionibusfuis ambitioni fixerit termimm, nec unquam ab ea prontalias inter mortales, praefertim fummis in bonoribusxonflitutos, fieri aßolet, transverfum fe abripi paßusfit;fed in eo itnice collocavent ambitionis fu<e /ummam: fi

'

fiipremo fimul Magtftratui, fimul patriae debitorn legt' bus & obedientiam exhiberet Zffidem g). Verba cedro&ipfius aeternitatis albo infcribi digna! HrcceAXELIUS"OXENSTIERNA, Comes Moreee Auftraiis, Lib Ba-S9 in Kimitho & Nynacs, Da. de Fihpim & Tid ten

- &c.

ffi, w

) o ( j

&c.» Equ. Aur, R. R. Senator ac CanceIlarius,PIenipo~tentiarius Legatus per Germaniam , Foederis Evange-lici Dire&or, Concilii Forrnati Prseles, Bothniae Occi-dentalis atque Lapponise Judex Provincialis&c, natusIn Fünce Uplandorum, die XVI Junii, MDLXXXIII,Parentibos GUSTAVO GABRIELIS, Lib. Bar. deFi«holm & Rinckeltad, Regni Svecise Senatore ac Con-Filiario Camene, & BARBARA BIELKE Axelii Filia; to-ri habuit Confortem ANNAM RÅÅT de Scedermcere,Aehatii Johannis de Ticken R. Senatoris Filiam. Glo¬rias latur iaboribusque defeffus^ poftquam IV SvionumRegibus, omnia ad cacleftem eorum ardorem exig^n-tibus-, abunde fatisfeciflet, numerafietque vitas LXXI,Senatorise purpurse XLV, Cancellarii inuneris XL1IIannos, ac Foederis Evangelici per Germaniam Direclo-ris nomine, duodecennio innotuiffet, adquievit An.MDCLIV, die XXVIII Augufli.

a) Conf E. Benzelii Not,ad Dian Vadf. pag. zig*Job, PeringfktbldiiGen. Reg. Goth. (AttArtahl.) pag.

€q. b) Vide AnaleBa Palmfkibldiana. c) Gabr.7bur. Oxenßiertiii Parent. in Obitum Noflri. d)Privil. Guß, II. Noßro datum Örebro# die V Febr.1614. e) Benzelius e. I. /) Coli. Palthfk. Job.Meßemi Peripbr. in Tbeatr. Nob. I. 2. c. g. g)Jlogiil. Phil. Chemnitii Orat. Funeb. Herois Noflri,

5. H.Cum per aliquot annos in paterna domo, tanquam

omnis difciplinac, pietatis, modeftite ac cujusvis opti-rni moris officina, fub privatis doétoribus rudimentapofuifiet Nofter, arbitrio Summi Numinis, e vivis illiPater oft exemtus. Quo vero fubrepto , Matri vifumfuitj illum in reinotiora mittere loca, ut vivida «jus e-re&aque indoies, ftudiis do&rinaque magis Trmareturj

A x nul-

g $33* >o (nullum quippe erat Mufis in patriä j fi aß Upfalienftdifcefferisrdelubrum, Jefuitarum jam licentia ita defola-fum,. ut nulia fere iftius elTent reperiundä veftigia. Ger-maniam idcirco func temporis ,• variis ftudiorum ge-neribusnobilitatam, adire confiituit9 adque principeshu-jus Academias vifttandas , fummo eceli iavore,, An«MDXCI1X, feliciflime per Daniam provehitur, Ro-ßockium primo, deindé Vifebergam, mox Jenam elegit,quarum fingul«, ad hune usque diem, illius nonien,fuis annalibus adferiptunvconfervanta). Inhifcequin-quennium h«rens Lyceis, admirata elt Germania di-fcendi ejus ardorem , pariter ae profeélumr in variis:eloqper.ti« generibus & pr«clara, non modo fubtilioris:philofophi« cognitione, atque hiftori« & rerum poli-ticarum confurnatiflima fcientia*, fed etjam tbeologi«:articulorumque fidei exadta! notitia r cui ex profeffo>operam heic impendebat b). Viteberg« Noftro coni"wiorante , floruere GESNERI r RUNGIJ aliaquecelebrium Theologorum nomina r quorum ab ore torus pendebat : boruin obledlabatur converfatiöne,ftorum convidlu utebatur,* horunv denique fub au-fpiciis, pr«ter varias publice beic proclamatas era»-tiones> quatuor theologicas diflerfationes edidif ftre*ßueque defendit, quarum ritulbs in Bibliotbeca fuaSvio Gothica NcbiL STIERNMANNUS exhibuif> adquam Curiofum delegamus Leélorem , ubi permulta in*genii monimenta Herois fibi habebit obvia. De cetéroIta in exteris e/V peregrinatus, uf non tantum Nalio---num plurimarum inftituta, ad:a, eventus perfpicerefcj,verum etjam earum leges cognofceret pofiticas, regio#numqueideas ac urbium po/jtus addifceretr> Efquam»vis ei in deliciis votisque nihil fuerit magis, quam utiiifce plus temporis impendere liceret, edi&q* tarnenpegio A, MDCII roorera gefiurus, quo nempe erat

cautum^.

Jö;( Jf

CaütUrtV, tit' omRes & finguli Mobiles eXffa pafrioj Ib-mites conftituti redeuntes, CAROLO JX homagiunvdarent, anno fequenti in natalis foli gremium fe con--fulit d)i Alienum profedo videretur >• Heroa Noftrum-Theologie tantam impendifie operam, nifi ab incuna-'feulis, Parentum CognatorumqUe judicio facrog fuiffet"militis deftinatus, qui ad tumultum Polönicum fedanduiiycompefcendosque Liturgicos motus, quibus- circa haecfempnra hnmane quantum quaflabatur patria, exflkna-»-feant e re fore* ut tanti luminis ingeniique poileffor ad<ecclefiaftieum quoddam munus proveheretür. Af$ e?fcGermania redux,- permagna Theologi» & Politices-eruditione prsefertim inftrudus Nofter, CAROLO DCantiquaperpendenti tempora,gravifiimasob eaufiasnequa--quam arrifit hocce propofitumjquam obremillumin au-^tam confeltim vocatum, etiamnum Valde juvenem, A.jME>GIX)RegniconRituitSenatorem ej, Infulam licet hoc'pado reliquerif, Theologos tarnen aliosque n©n fucatas"$eIigionis propugnatores, fummus ipfe Theologus rquant& amicitia & familiaritate fuerit profecutus,: ab--linde illud teftafur literarum commercium , quod el*non folum in patria t verum etjam in terris, cum il*-lis interceflit, lönge disjundiffimis.- Teflatur etja rivcandidum auxilium, qüod Ordinibus Germanise Evan--gelicis, in Pontificiorum jugo excutiendö libertatequ®:Vindicändä', prseftitit; qua de caufTa, Eledoratum Uli*non tantum obtulérunt Mogüntinum f), verum et~-jam numifrnata quaedam in nerennaturam Oxenftiernia-*ni nominis gloriam cudeaicürarunt g >. ERICÜS- G.EMPORAGRIUSyCelebris certe apud nos Theologus, de1propenfo Cancellarii, in fiurtc ordihertV, animo, vev--ba faciens, dixit: fag betygar hår utan hycklande'eck wer miqh hafwa med ?mgh alla mina fader's och'hrlders fmtycbw} 0 thenne Salig? Herre af ivårt-'

6 ) c (

fiand i fwåra fahrender och fwrrwetsfdl, eller eljeßthe ftycker [om anginge kyrkio regementet, blef oftafathjvfagbut och funnen af den wisbet, åiupftmiga for'fand, färdighet och benägenhet fil at giftea fadanafivar och r.adh, at man dermed aldeles kunde fig be-hieipa och noija^ ofta hfwer alt hopp och fhrmödan b).In hunc practerea modum pradare CHEMNJTIUS;Nun quam Regni CancelUrium, inqulf, qua publicit pri•vatisque negotiitita feu oneratum fen obrutum fuijfe%quin ineuntem facris initiaret diem, temputqUe decer*peret occupntionibuf; quo & feBioni S. S» Scripturcefffrecibus vacaret. Adhccc emciombus facris intereffbafftduus, easque magno peBoris fervore auäire \ SacraSynaxi frequenter uti. Verbt Divini Prcecones, qum*quam spfe aliquando baud paulo doBior, ut Dei Mi~niftros ^ magna veneratione profeqüi: feBarios ex am-jno odtffe ac abominari i). Qua;nam unquam majoraexpoflulemus cordatioris cujusdam Theologi Chrijftia-fiique requifita ac indicia ?

a) VidLaur. Bodockii, Ehf Prof: Kofiock.ßrat. nofari , dignitatß smper fomitiva ornati, virtutitonorique dicatam, die zy. Nov. töitf. b) ffoh. Iis-Mini Parent in jllius obttwn. c) Stierum. BikLSvio-Goth. pag. iß. d) Conf. Perfbnalia Noflri.&) Vid» Literat Burgmanmanas nobifcwn in analectisxommunicaias Palwfkhldianis, /) Protocöüum SemtusRegit, die /5 April 1634. g) btiernmannus L c. pag.yy, b) Concio Fun. flerois Nodri, habita Höhnt£ diej$ Martjdpyt 1) In oratione fuajamdudum nominata,

§ JILAd Eioquentiam quod adtinet, tanta polluit He-

SOSß ;i£ ßexanima iua facundia, animos modo iique-facien-

) o ( 1

facienåo, modo inffammando, pro arbitrio prope «ordsflectere valuerit. Quoties nempe verba ieciry admi-randam habuit aliorum pe&ora inulcendi auéloriratem,.quoties fvadendurn, quoties difTentiendum , tanftjmadeo expreflit candorem , ut eo ipfo perfe&iffimi o-ratoris ideam orpnibus exhibuerif. Audores Grseco^Latinosque fedula manu evolvir fere omnes; aft hosinter in primis Terentinm, cujus fententiofum caftumquedicendi genus, actate etjam prove&ior, in deliciis ha¬buit fummis a), Audiamus laudatum CHEMNITIUM,qui Axelium perorantem hifce graphice defcripfit; f&CanceUario , aif, eloquentiam qui defderat, i lie t:erte'dulcedinem in melie, fvavem in tufcinia catitum, de/ide-rare videtur. Onemcitnqne cum andientem, maximisde rebus dijferentem, flexanima fuad* fua, in afjenfuvt,in admirationem , in fluporem rapiebat. V/x alium ve-*-per/re erat> qui felicius extempore äiceret: adeo pron;*to in%eniq lingva promto orationis fluore anciilabatur*Quod fi pr&meditotus loqueretur, aut fcriberet, ca ficprobabantar : ut ad veterum oratorwn laudem afurgerejuåiearentur. Hac ilie nervofa & mafcnla eloquentia ,

- fvamloquo quodam lepore conjuncia, audientmm vektfafcinabat animos.: hac prauam Jibi paravit apud lie~ges fuos, amorem ac applaufum apud cives, favörem a-pud exteros, apud ipjos hofes auBoritatm b> Necminus eft Noftri efogium JOH. LOCCENII: Nulliusunquam ore, dicrt, Svetia «ravins ac decentius, quamhujas ad cxtraneos Reges & Respubticas ef locutaj nullolega to, quam hoc, expeditius & melius regn/ negotiatum lüis cemfeeit. Tanta ejus in rebus aggregiendisaudtoritas , in exglicandis facimdia, in admimfirandisfldes ac prudentia, in peragendis felicitas erat: ut exMagno Miniflro Magnum etjam Recem sfiimare poffes*Hoc Dumcecy ßoruJfic<c9 Germanica > Galltcst gf MeIgicss

»v . . * - leea-

9 ) o (iegäthnes äbunåe pr<edicabunt. Ex <ore ipfius Cancéfia*rii accepi, fe ante id tempus iin nuila magis , quam Bo-ruffica iegatione exercitum fuijje. acribus emm11mc adverfariis Bolonis fi tion folus, prsecipuus,Gppofitus-5 tion minus ferme negotii habuit in Ulis pacifi-jsatime, au vn Guftavus acie vinceniis t). Innumerasjprope Herois obvias nobis iunt liter«*, idiomate Latino,(Gepmanico ac vernaculo eleganter exaratse, quse fin-jgülee qtiidem^ non modo ob puritatem nitoremque ilili „|ed rerum etjam Ibi ©ecurrentium varietatem, lucert»tnerentur commtinem. Propria maau eain CancellariaBegia plerumque eonfeeit negotia, quse alias fcribis-jrelinqui folent peragenda. Erat Rilus vernaculus,iquo viri eo tempore aulici utebantur prorfus rudis, im*politus ac fuperfluis verborum ambagibus deformls$ i*pfe vero ad fuum palatum literas eampanendo, Sve-tieom adeo, fententiarum ponderibus verborumque par-cimonia perpolivit, fermonem, ut ab hoc tempore, iftarci«nerito numeret Canceliaria Sveeica periodum, quafua viderit inerementa 4). ISTeque noRrurn impedive»funt innumer« gravesque, quibus obruebatur aéliones,«quominus ipfemet in variis hiRoriis«©» verfaretur ad-crnandis, faéiaque in primis GUSTAV! MAGNI, acujuserat latere, literis illuRraret. Ex monimento certe,huic meletemati adnexo, fatis adparet, VIDEKINDO■in Hiftoxia belli Mofcovitici, hos OXENSTIE&NIIlabores tanto fuiRe ufui, ut perRepe totas illorum o-peri fuo inferuerit paginas« De cetero indubium faneeft, celebrla GUSTAV! MAGNI facinora , aptiorlaequaquana manis pofteritati potuiffe commendarij dum-modo prove&ior «tas gravifemaque Ca-ncellariatus ne¬gotia, Monarch« Noftri HiRoriam, tum latino, tum fVe-«ano idiomate inchoatam, propius /irrem perducere ipfi^ernnüiTent. iropenfe interea nobis gratylamur, quod

PHIL«

(£Ä2> ) o ( 9

PHIL BOGISL. CHEMN1T1US, ea, qué'ab.OXEN-'STIERNII ore,cui a fecretis «rät, exeeperat, in chértamconjiciens, hiltoriam immo-rtaiis hujus Monarch« ab-folverit. Qiiod opus., juclice MEIROMI0 e), veiideoe/l magni faciendum, cum praeter verum geflamm fe-ricm ne evcntum, cnujjas etjnm confiliorumque motuen •ta diligentcry ex Oxcnftiernicmis commentarii^ exbtbeat*

a) Anal Paln.ßi, b) loco J&fius citato, c) vtElog, Mtm. Js1ofira dicato% d) Parent. ffab. Vide-kindi in Noflri obitum* r) in örat, de FontibusIiifl, Gerau

Tantam Folificse dedit Nofler operam, tantosquein ea fecit progrefTus 9 ut unus ex ternsrio illo maxi-morum Foliticorum fuerit numero, quos URBANUSVII Rom. Pont. eft admiratus mortalium fuperafTe fa-ftigium a). Sententiis nunquam fuit pr«ceps nec ca-iidis iilorum confiiiis amicus, qui, prins quam delfbe-rant, decernunt.; Ted in omnem paitem prins verfavit",quod ferne! efiet ftatuendum. Contigit idcirco forte,ut GUSTAVUS ADOLPH-US , ad cceldlem ingeniifui ardoreni exfequi omnia cupiens, No/fri cundlatio-nem aliquandoincreparet» fhhinnaticumilium adpellando.Sed fcite reg-eRiv.imnio nifi tamum 'höheremphlegmatis^aåanimi Tui iquem temperandmi > cun&a deflagrarent Qf(orriperentur b}~ Ut vero rnoram confiiiis fuispone-re, be & ubi oeleritatom res popofcit, deliberare (i-mul & exfequi fciebat. DixifTe (ufRciat, illum fuifTePoliticurn iftiusfeculi principem, indeque a Regibus fuisFarcntem r), ab aliis Salmrwnem Svecorum, ab cmnibusautem Maqnum Cancellarhtm adpellaturn d). OmifTisquam plurimis, nec majus certe» nec fiele dignius hacin le adferri poiefl feltifnoniurn, literis ccnfolätöriis,

§. IV.

B poft

m ) o ( €»poll: obitum ÅXELII, ad fiiium ejus ERICUM, a CA»HOLO GUSTAVO Rege, perfcriptis, quseex Archivvo Palmfköldiano mecum communieatce ita leguntur?CARL GUSTAF fftc. War fynnerliga ynneftWji beklage af hiertat Sal• Rikt Cantzlerens Eder k.faders dbdel. franfalle , Herr Rjiks Vice Cantzler ochPr<efident i wart General Commercie C&llegfa, bådederfbre att Swerige wårt k. fådernåsland hafwer mißuti hans Perfohn en god Patriot och väl intentionerätmann, fm och Wji en floor och makaiöbs Minifler ,bwilken fuller annorflädes näppeligen, men här i Swe**rige aldrig hafwer haft fin like, och den med ftidrnifinceritet, forfand och god Conåutte hafwer figureratfine tienfier och aH"toner uti wäre forfäders framfahr-?ie Sweriges Konungars tjid få wäl fom denne ringatjiden att Wji htifwe warit wed detta Rjikes flyrelfeoch regering t Wji hade onfkat att War Herre hadebehagat till fbrlängia honom IJifwet, att kunnafå be-tiana oft Hans gode råd bjtflånd och adfifience, enkan¬nerligen wid dejje fahrlige tjiders Confunthir, efterfom han uti fin Ijifstful betedde ofs all Underdånig wrif-ligbcet, och ofwer det Hans ålder och krafter iålderforcerade fig att gibra ofs den florßa tienß fom af ho¬nom någonfin prxfteras kume. Nu emedan Guds wi%ia intet är att mootflå , kunne Wji intet annat änbeklaga den forluft, Wji igenom hans dod tagit haf-we och i Nåder Gondolera Eder en få god ochDyg-defam faders afgång. önfkandes Eder och androm in-terefterande alfkbns trbß och hugfwdelfe igen. Ochfåfim Wft hafwe haft orfak att åljka Honom i fin Ufr-

tjii

> o ( CSS® it

tjid, få fkole Wji och confervera Ofs Hems mtmoriamfif Hans fortidnte meriter och den tackfamheet WjiderfIre fkyldige are the och wjifa findig ynnefi och be•någenkeet emot hela fimilien och enkannerligen emot kj-der Perfobn;jorden/kull3 och hafwe Eder underdånigfitillfbrfåkra, att den affeäion Wji emot Eder Salig fa-der dragit hafwe, Wele Wji få Eder derivera, ochhafwe 3 aldrig att twifia em Wår befiåndige Nådaoch Ynnefi emot Eder, den Wji ocb med fynnerligit fbr*troende wele låta påblicka, efterfim om Eder Under.dPinioe devinction och trobeet moot Ofsy af Ofs fielfwCare forwiffade, och wele altjid och fbr Eder froher afdenne Wår confidence och fortrbfining, hwilket fåfintWår Ynnefi moot Eder Oß dieterat hafwe; édtfa be-Ja lie Wji Eder GUD. Stockholm d. 2 Seftemb. 1654»Teritur quotidie prudentiflimorum Politicorum mani¬bus libellus, de arcanis Aufiviacåe domus, quem di-ftante Heroe Noftro, laudatum CHEMNITIUM, no¬mine Hippolithi a lapide, confignafle,indubium jäm eft;licet, multo tempore, de limatiflimi iftius fcripti Aii-&ore,fuerit difceptatum e). Hoc coram OBRECHTO,ProfeiTore tum Upfalienfi, amico fuo, profeflus eft ipfe*met Chemnitius, referente PALMSKÖLDIO, addenseam ob cauflam fob Hippolithi a lapide nomine fe la*tere voiuiffe , quod lapis Sclavonice Kamin dicatur,ipfeque, gente Sclavus, exinde nomert gerat. Ad«di potefl teftimonium FULGERI FROSTU, qui iriLiteris fuis Stetini eo tempore fcriptis, ubi primumprodiit liber nominatus, diclt libellum ipfum (ubpre-lo tum fudantem ex CHEMNITII fchedis fuiffe colleaumf\ Neque tacenda eft regiminis formula, quam, vi¬vo adkuc GUSTAVO.MAGNO Rege, AXELIUS i-

B 2 pfe-

i i ms* > o <pfemef & folus ea confignavit prudeßtia, of, pöftquanfOrdimim confenfu inter Regni leges fundamentales ?A.MDCXXXIV effet relata, & SfcYITIUS, in Angliatunc temporis degens, iftam Parlament! me rob ris exhi-fcuiffet perluftrandam,haec eam,fcien?ice velufi poliiicaeconfummatum, Summoque OXENSTIERNIO dignurnfpecimen, communi calculo adprobaverint g).

a) Vid, Bern. Not. ad Diar. Vadf. b) Conf.Job. Loccenii Poem. /. Dijjert. Guft. Vierlundde Confiliariis, pag. 33- 0 Benz. I. c. ä) Stierm.Bibi. pag. ej Vid: Cbriß. Aug. Hevmdnni Hiß.Literariam, p. 34?. fcqq- , ubi de kujus Auäore Ja-tis prolixe diJeritur. /) Co//. Palm/k- g) Conf.Sylvii Pdminelf. ang. fucceff. i Sverg. pag- II. Eflterte hoc idem jus publicum Regni Sveciz, (juod pe-tuliari fcripto complexum fuijje Nofirum , multi ex-terorum venditant.

fr V.In fcholas denique, academias, Rudiofosquéfuit munificentiflimus. Qua de cauffa ad illum, fuumveluti Apollinem, erudita confluxere ingenia, illumäVIufarum Statorem, doélorum delieias , Msecenatein

öc Patronum, venerantia > fuorum monimentorum ve-ftibula perilluftri ejus nomine exornantia, &.dod:ri-riae fuoe fplendorem & exiftimationem ab illius luceejusque judicio aucupantia, Au&or adjutorqueingens exfiitit GUSTAVO ADOLPHO , NofirumIJpfalienfe reftaurancli Lyceum, & prseterea a Se-reniflima Regina CHRISTINA hujus Athensei Can-cellarius A. MDCXLV conftitutus, quantum per pu-blicas licuit occupationes de illa adornanda ferio co-(gitavie. Hinc plures peregre aceivit variarum difciplina-

rom

/

&ii) ) O C cg^ *1rum Magiftros, ut feveriora & vit® profutura tra-derentur ftudia, qu® tunc temporis magis magisquecceperant vigere, licet priorum temporum inju¬ria continuaque Kella ceflirnationem ac pretiurn in Se*ptentrione Ulis ademerint a)> Et ut fapienti® Magiürosin preüo habuit, ita etjam juvenes ad do&rinamample&endajn eftadhortatus5multosque eorum inexterisverfantes, crebris honeltavifc ii'teris , fapienter tarnendifcernens rudia a capacioribus ingenia, ferioque dete-ftans prsepofterum nönnullorum in literas amorem, quiüberos, ad aratrum, vel aliud vit® genus, natoSjMimsobtrudunt. Reeentes Mufarum alumnos, ad fe voca«

tos, ipfemet haud raro examinavit» eisque methodospraefcripfit, quibus in fcientiis imbibendis-uterentur.Exempli loco adduxifTe fufficiat JOH. SALVIUM, cui,poftquam haud parum temporis Medicin® impendif-fet, ut, reti&a Machaonia arte , Politic® fuum con*fecraret acre ingenium, rebusque gerendis accommo-datiirimum , audtor fuit b). Aluit fere quotannis, adnoftram Academiam , fex> oéto, nonnunquam decerapluresque ftudiofos* quos, ad ulteriorem ingenii cul-turam, liberalitate fua dignos judicavit c). Se veronon continuit, tam prolixus in literas amor,intra Sveci®folum terminos, fed in Germania etjam varios artiumliberaliffirnaruin feélatores fuis fublevavit ftipendiis dJ.Quam decetero gratiam literatis praeftitit, vel hincu«nice eiucet , quod , cum eruditiffimi parum faven-tern HUGONIS GROTII audiilTet fortunam, cujuspromtam eloquentiam aereque Judicium in multis ad-probaverat rebus, talem Tibi conciliari Ruduerlt vi-rum, illique, nomine CHRISTINE, id detulerit mu-neris , ut legationem fufcipiendo, commodis Sveeicein- Aula Regia confuleret Parifienfi e). Charta prius8s dies quam materies mihi deficeret, (i fingula, qu® de

H6é

*4 5 o (Hoc Ardoi Orfeis Sidere & dici poflent & deberent,in medium producerem. Qua de caufta temperatomagis ifta difcutienda calamo relinquens, monimentajain qusedam literaria,OXENSTIERNIANAM effigiem,me melius , llluftrantia, hifce fubjungo.

a) Vid. Orat, Sven. Franckii in Noflri .obitumdiffam Lugd. Bat. i6ff. b) Cfr. Lit• Burgm. ante tit.c) Omnes in obitum ejus perorantcs unatiimiter hocconjentiunt. d) Iidem. e) Vid. Laur. Reinb. Hift. ju-risprud. Natt pag. ty.

V **# VJragmentum Relationis Hiftoricae, rerum, An.

& ieqq. regna inter Sveci« & Polonias, geftarum*Audore AXELIO OXENSTIERNA *J.Multa fparguntur in vulgus abfona, cum a

rerum rioftrarum Ignaris, tum malevolis & ftudio da-taque opera cunda pervertentibus; hinc natiwn con-fiiium eft, veras difiidii Sueco Polonici caufas princi-j>es veluti in tabula proponere, haud negligendo mo-dos, quibus pars utraque in illo fopiendo tollendoquehadenus ufa eft 5 ut his rede perfpedls, geftam hocanno rem breviter quidem, alt fuinma fide, attexereiiceat; Opus adgredior caufla grave; confiliis multi-

v plex,*) Has tantummodo Oxenflierniani operis mm-

hrsnillas rcliquit Palmjkbldiut, quasqueHißorit fu<zhelli Mofcovitici, vix ulla aut fubtraäa, mit adjefia,vcl mutata vwul*, inferuit Videkiudi.

®Ä2> ) O Cp!ex, difficile effe&u atque eventu .varium , neqyehaélenus a quoquam tentatum: nec defuturos cenfo-res pnefentifco$ verum ne quid lapfu temporis peroblivionem obiiteretur , aut animi neutri parti addi-&i vel ignorstione vel errore feducantur, vifum eftafpernari bas ditficultates, ac fi minus boni fcriptorisfaftigium attingere liceat , boc unicum obtinerem, utftimulus eflem aliis eadem audendi, h«c noftra altiusrepetendi ae perfequendi atque ornatius excolendi; ju-dicia vero aliorum uj rebus iftis neutiquam reformido,dicftitante confcientia veriffima narrari, & cum Opusfit, publicis documentis monftrari pofte.

Ut autem veras caufas principes bei Ii artfio Chri-fti 1598 orti & buc usque continuati explicem, quisflatus rerum fuerit regni Sueciae altius repetendumerit, Olim erat regnum, defun&o rege, Übe ra ordi-num eleélione transferri fuetum in fucceilorem , ple«rurnque defuncfti filium 5 donec anterioribus feculisper multas fucceffiones civilibus beflis turbatum &exhauftumj tandem tyrannide ac fsevitia inaudita Chri-ftierni Danise Regis per cives feditiofos attracfti, op*prefturn, virtute ae feltcitate Guftavi primi e fervi-tute in libertatem vindicaretur, ac priftino nitori at¬que robori reftitueretur. Meruit Ejus Regis pietasin Deurn, amor &beneficia in rempublicam , virtus& felicitas, ut ordines regni, reli<fto turbulento & no-vxio eltgendi Jure> Regnurn mafculfe progeniet dicSEiGuftavi primi perpetuo jure fibi ad certam feriemfucce/Turas certis conditionibus addicerent Bina ve¬ro beneficia ordines huc confilii inprimis permove-runt, quod Guftavus primus, fecordum Deum autborexftitiftet repurgandaj Ecclefia?, per hoc regnum, aberroribus Pontificiis; atque horum loco inftituendiamiquioris& purioris cukus divini > Deinde quod pa-

trium

i4 ) o ( «&S3?

trium regnum, externa fervitute eKemptum, juri fnoac libertati reftituiffet. Ideoque fucceffione inpofteris, Regnum Sueci® ab annoChrifti 1594 ad an-num 1598 Rex Sigismundus habebat acceptatum, nonea folum fege, qua ceteri Reges anteceffores fuia fedmetu mutand® religionis addita, ne cujus alterius quarnAuguftan® Conleflionis exercitium per regnum tole-raretur 5 neve Roman® religion! vel templum velfchola aperiretur; nec huic addiélum hoininem faseflet capere munia publica; is aegre ferens accilanitibi liberam de reiigione difponendi facultatem, difli-mulatå in prsefens irå, illico a coronatione fu», per-ruptis legum ac dat® fidei repagulis , ante reditumin Poloniam certa templa fcholasque Roman® religio-ni aperit ; Et munia qu®dam regni maxima hominitbus Pontificiis cornmitrit, Regni ordinibus nequicquarnreclamantibus. Abit nullo certo formatove imperiiregimine reli&o , ut Regno feditionibus diflraclo, par¬tibus inter fe commiflis, ipfe utrisque oppreffis fubfpecie ledandorum motuum, ex arbitratu dominarétur,everfa reiigione, & jure regni, ordinumque libertate infervitutem converfa. Hifce dum Carolus princeps fan-guine Regis patruus, & ordines obviam ire conten-dunt, Regera ad faniora confilia hortando, ac cumnihil prohcerent, majorum exemplo, publica ordi-num confultatione ac decreto remedium morbo qu®-rendo nafcuntur motus, excitati fotique a Rege , &dillrahuntur provinci®, miffis ad gubcrnatores man-riatis ne parerent. 3Rex longius profpieiens, taci-tus h®e anirio verfat; pifcaturam in turbido uberio-rem fore praefagiens > motus exortos non reftingvit,fed inflammat; Et peffimus quisque impunitate ac pr®-miis ad fcelera impellitur. Nulla amplius imperii vis;fumma infimis mifcentur, & provinciae cadibus fce.

leri-

<§*2> ) o ( && '7

léribusque replentur. Egebat tum regnum prselentiaRegis, nec motus difficiles initio compofitu erant; ve¬rum hifce diflimulatis, reditum differt ac legatos mittit,& fuis adiungit ordinum Regni Poloniae oratores, quicum Carolo Principe & fenatu contenderent« & bel¬lum minarentur, nifi ilii fe voluntati regis fubmitten-tes Jura regni religionisque proditum irent. Turba-tis ad hunc modum rebus omnibus, & coliifis imperiifundamentis, Rex mediocri exercitu, e Polonis Germa-nisque conflafo, quantus ifti de/Iinato fatis putabatur,ad Gedanurn inare ingreflus, An. 1598 trajicit in Sue-ciam, ubi magna parte ac inprimis nobilitatis in fuaSpartes pertraclå, patriam civili bello implicat. Carolusprinceps cum ils, qui a Repubiica ftabant, progrefiuscum iis copiis, quas raptim poterat cogere, in occur-fum, tentat initio omnes rationes amicabiliter compo-nendi lites & reftituendi Rempublicam fuo nitori. De-nique cundlis defperatis confligitur adLincopiam; ubiCarolus vi&or fe Regi vi&o fubmittit; Caftra Regiacum paucis fuorum ingrefTus; inftituta eorum, quseutrinque contingere in eum diem amneftia, paétus eft,ut Rex Stockholmiam ordinibus regni convocatis, re-fumeret habenas imperii, atque ex legum prafcriptoregnaret; cognitasque more patrio & legitimo lites ex-ortas decideret: addita claufula, uf qui pa&is non fta-ret, jure fuo caderet> Regnique ordines ejus obfe-quio foluti cenferentur. Ere&is in pacem ac fpem o-rnnium animis, axauélorato peregrino, reliquo militedomum demiffo, fua quisque teéla gratulabundus lubit,& verfis animorum rnotibus, qui civili dififederant a-nimo, nunc in mutuos amplexus ruunt 5 Carolo in lu-um Ducatum fe recipiente, exfpe&aturo futura Comi-tia, quibus malis hifce omnibus & remedium & finernInventum iri fperabatur. Rex feu fua fponte, feu abaliis perfuafus , acceptis navibus, cum Stockholmiamfedem regiam iturus crederetur, flexo curfu contra o-

C mnium

mnitiro opinionem Stekeburgo Calmarniarrr red!tf zc■ cå copiofo pnefidio firrnatå, Gedanum navlgat & klPoloniam révertitur, deferfå patriå cun^isque qui ha-ftenus feu errore len fludio probatis ejus confiliispartes ejusdem fe&ati fuerunt. Érat ea tempeftate m;--.lerabilis regni facies: Sigismuadus nullo impellente pro-fugus vix audito exemplo* deferta patriå e Rege tubi'to hoftis fa&us 7 admirationem capti confilii & fimulodium cunélorum aniniis exeitat Non exigua parseorum, qui a partibus ejus iieteraot 1 exemplum Re¬gis fecuti, ia exiiium euut; plerique ad gratkm Vi-§:oris prolapfi eadem experiuntur, & fe patriee adfo-ciant. Tenebatur prsefidio Polonico Cafmarum porfus& elavis regni: reiiqua Suetia paulatim ad eadem Üu-dia partesque reducebatur. Finlandia: Magnus Duca-tus ante ia partes ierat, & Eftonia Sigismundum quo-que fecuta fuerat: fic diftradtis regni anirnis viribus-que vix quicquam in morbido corpore fani reliquumerat. Sigismundus ufus tum exulum, tum quorundampolonorum ac imprimis Palatini Uendenfis in LivoniåGeorgii Farensbachii operå, inftigat Finnones ad bel¬lum, Éiloniam fraude corcnsc fuecicae fiabtraétam Regna

i Polonice fubdere tentat, fa<5tå, biennio po/i in Comiti-is Uarfauienfibus folenni eeffione. Calmarniam in Sue-cos munit & armaty Miflå per fre tum Danicwn clafieEiffsburgum portum arcemque ad Oeeanum irrito co-natu adgreditur.

Hac rerum facie, convocatis Jenekopiam ordin?--bus, decernitury ut vocetur in patriam blius Sigis-mundi Uladiflaus, informandus in religione morequetpatrio j aut fi a patre non mittatur , ad pr&fcriptumdiem, jure fuo cecidilTe cenfeatur» Interim provideretCarolus veluti princeps regni haereditarius fub regnan-tls gubernatoris nomine , ne regni munimenta autprovincise corpore fuo avellantur r neve Respublicaquiequam detrimenti capiat, Mittitur inde exercitus

&& > Ö c &&

qui Calmarniam obfuleref tenå marique; Éa fame An«'no 1599 expiignaiå) trajicit Carolus in Finneniarn eo-riem anno, & copiis hoftilibus acie piofbgatis totum

• Magnum Dueatum receptum reliquo corpori adjungifvHinc fequente hyeme data conliituendo nublico ftatui,bello civiii turbato , ad recuperationem EFhoniat acfU-tem deftinat. Quam cum Parensbachius foliicitatis pra:«'k (Forum animis, & parat å vi & fubniiffo milite inpartes regni Polonke pertra<Fam intercipere' conare-*tur» Carolus pro Fua Vigilanti fagaeitate & tnagnitu-dine animi praveniendum ra tus, Anno 1600 cumex-ercitu trajeélo inari , Efthoniå periculis ac conatibus-'Farensbaehianis ereptå» Revallam, quae Regno $uecla£fida adhseferat, ingreditur. Exiera? terminus prafcri-ptus adventui U lad iFa i nullo dato refponfo; Fuga,,confilia ectusque hoftiies Sigismundifentkbantur. Res--publica Pclona bellum per oratorcm priorum minas*intentatum, adjun&o Regi fuö ad opprimendarn Sueci-am exercitu, jam cceperat, & quod eft omnium de-~terrimum , Regnüm amicum,. nullå ofFenfå acceptå vbello civili impiicuerat Moliehatur deinde avulfionem;Eftonite vi ac infidiis. A Carolo compellatü, quid'fibi Regnoque Sueciae inde expe&andum föret, filen-tio fuo & contemptum & quid verfaret an imo, pro«-debat. Unde exorto in Liuonia bello y heec initio ma-*xin å fui parte praeter urhem Rigam, arces Dunernun-;dam ac K ikenhufiam ctffif in riitionem Caroii/ Verfå1deiPde fortuna, ornnis praeter Fernaviam r-ediit in po-teftatem regni Poloni-.e, ereptis fimul Eftonia, Witten*fknio ac Vefenbergå; Quorum hae-obfdiOnfe recupe-'rata eft An. 1604. opera Generalis iJucis Suecici An-'dreac Linderfonii > illüd An. 16Ö8. & Pcrnävia pro--ditione militis nolirafis, mduftriå Generalis Ducit M,B. Lfthuanise Johannis Caroli Kotkewitzi recepta, at--que anno fequenti a Coniite Mansfeldio Joachimo Fri¬derico exercitus iuecici Duce fruftra oppugnata fuitF

ut-

(SJ® •) (5 C - <SJ®üt po£fc tor <fi»it icarion.es , prxlia, appugnationes & expugnationes unbium & calirorum hmc inde vana fortuna ae erentu, usque ad intetstiectonem incolatum omnium Sc cxcidia plcrorumque caftrorum acurbium filfcepta , rcdicrint ad fuurn quxquc Do/ninum, prout antebellum polfidcbantur. Felfa utraque parte inutili Sc gravi bcllo, acprovincia neutri parti yitx neceflaria fiibminiftrante ob excolentis de«fc&um , ex bell©, milcrabili fame 5c pefte exortam vallitatcm provin-ciae, tranquillitatem tacitam fine paftis intröduce«e,

Hacc per Reges iplbs initio biui» Caroli in Livoniatn, una Stgis-mundi expeditiombus ada; ceteris per Duces adminiftratis i RcvcrfusCarolus An. l6o2 in Sueciam , convocatis Ordinibus .co'lapfum Regniftatum reftituit; neve regnum diutius (ine Rege fluduaretur, renova-tüs publico ordinum dccreto An. IÖ94 in Comitjis Norcopenfibus Ta-bulis unionis (uti vocant) hxreditarix feil fiiccctfionis , accep'tationiannuit, coronatus Hex omnium aftenfu ac pattio morc Upfiafix regniRietropoli Arn Chrifti 1^07. Cum ante Iblenni d<-creto oidinum Si«gismundus cum fua pofteiitate regni , (cujus fe delcrtorem hoftemquefafto declaraverat:) iure exutüs abdicatusquej idque illi publico dccrc-to St literis ienatus fignificatum elTet. Interim non defiftebant exu-Jcs eiere motas in patria , milfis hinc indc literis privatis fuis 8c (übnomine regio; ut fi quem vel txdium prxfcntis liatus vel memoriaveteris reg»minis excitare pofiet, ut occafionibus uterentur; vel fi mi¬nus huc procedcret , ut lufpiciouibus nv.tu odioque peflimis regno-jrum > aulam «desque replcrent. Verum etfi hxc fuos quandoque acu-leos rcijnquercnt; omnes tarnen conatus, Deo difiponente, accedentqp«~udenti Regis Caroli moderationc. disje&i fruftraque fuere. Hic eatempeftate erat reram flatus domi atque in Livonia ; confiliis Sigissmundi exulumque per motu« civiles redenndi iuutihbus > Et tranfituper Litioniam in Finnoniam capiendo defperato , cum Efionia tenerc-tur validis prxfidiis munimentisque Revalienfi & Naryenfi , et Liuoniajpla exercitui ferend© alendoque non fufficcret; ut nulla illis capi-eudis fpc» eflfct, ac fine illis marc traijcere ncc fuaderet ratio, necfi quis vellcr, fine navibus portuque pofiet, Ad alia igitur confiliain aula Polonica defeenditur molis majoris maiorisque momenti , Tedcjux, fi relponderet eventus, Sc recupcrationem Suecix facilem redde-fcnt Sc magnitudinem reipublicx Polonx lecum traherent, Tutbandumtenfebatur Moiehov.tricum Impciium , 5c trahendum in partes fuas,Ut jun&is viribus 5c Eilonia oppugnata 5c tranfitu per Mo-ßhoviam in Finnoniam capto, res Succicas - - -

§. vi.* * ♦ * ♦* ♦ * *

Q* F* Fm &

MÖNJMENTORÜMLI T ER ARIO k U M

ILL USTRISSIMICOMITIS

^ "V * -.« t *

Kegni Syio-Goii

Ex Archivo PALM!

CONS. AMPLISS

PRVI RO

Mag.C E

HISTOK. PR

R. ACAD. it

PUBLICO BON'

DIETERMARISES

IN AUDIT. CARANIi

TT ?*r! Ü QpCARD Pf On+

rnon