B ö l Ortopedik Sportif Rehabilitasyon p DERMAN a t i K ... · Derman Tıbbi Yayıncılık 759 Ortopedik Sportif Rehabilitasyon Derman Tıbbi Yayıncılık 3 Hastanın klinik durumu

Derman Tıbbi Yayıncılık 757Derman Tıbbi Yayıncılık 1

Sabriye Ercan

Ortopedik Sportif Rehabilitasyon

Giriş Tüm rehabilitasyon süreçlerinin temel hedefi kişiyi yaralanmadan önceki fonksiyo-nel seviyesine geri döndürmektir. Sportif rehabilitasyonda ise sporcuyu en kısa süre-de ve tekrar yaralanmasını engelleyecek şekilde rehabilite etmek gerekmektedir [1].Genel itibari ile ortopedik rehabilitasyon süreçleri dört evreden oluşur. İlk evre preo-peratif evredir, bu evrede kişinin mümkün olduğunca normal fizyolojik yapıda ve nor-mal eklem hareket açıklığında operasyona alınması istenir. İkinci evre operasyondan sonraki akut/subakut dönemdir. Bu evrede ağrı kontrolünün sağlanması, eklem ha-reket açıklığının korunması ve doku iyileşmesi sağlanmaya çalışılır. Üçüncü evre to-parlanma dönemini içerir. Tam eklem hareket açıklığının kazanılması, genel kondüs-yonun korunması ve kuvvetin geliştirilmesi hedeflenir. Son evre ise spora geri dönüş dönemidir [1].Bu bölümde sportif yaralanmalarının rehabilitasyon prensipleri tanılarına göre ayrı ayrı incelenecektir.

Diz Bölgesinde Sık Görülen Yaralanmaların Rehabilitasyon SüreçleriÖn Çapraz Bağ YırtıklarıÖn Çapraz Bağ Yırtıklarının Konservatif Tedavisinde Rehabilitasyon SüreciKonservatif tedavi kararı; hastanın yaşına, aktivite seviyesine, mesleğine, ileriki dö-nemde sporla ilgili beklentilerine göre verilir.Konservatif tedavideki amaç; dizdeki eklem hareket açıklığını normal seviyesine dön-dürmek, kas kuvvetini tekrar sağlamak, stabiliteyi arttırmak ve fonksiyonları yaralan-ma öncesi seviyeye çıkarmaktır. Konservatif tedavi akut, subakut ve kronik dönem-den oluşur [2].Akut dönem [0.gün-3.hafta]

Kit

ap B

ölümü

DERM

AN

DOI: 10.4328/DERMAN.3424 Received: 25.03.2015 Accepted: 31.03.2015 Published Online: 09.04.2015Corresponding Author: Sabriye Ercan, Spor Hekimliği ABD. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Isparta, Türkiye.T.: +90 2462119067 GSM: +905073683917 E-Mail: [email protected]

758 Derman Tıbbi Yayıncılık

Ortopedik Sportif Rehabilitasyon Ortopedik Sportif Rehabilitasyon

Derman Tıbbi Yayıncılık 2

Bu dönemde travmaya bağlı olarak oluşan ağrının ve efüzyonun kaldırılması, dizin dizliklerle sabitlenmesi ve kas spazmının çözülmesi gerekir.Soğuk uygulama ve ayak bileği elevasyonda iken ayak bileği pompalama hareketle-ri efüzyon kontrolü için uygulanır. Ayak bileği pompalama egzersizleri, hareketleri sı-nırlı olan hastada derin ven trombozunu önleyecektir. Ağrı ve ödem için elektrotera-pi ajanlarından da yararlanılabilir.İlk dönemde hasta yürümekte zorlandığı için hastanın ambulasyonu dizlik ve koltuk değneği ile desteklenir. Hastanın tolere edebildiği ağrı sınırında kısmi yük vermesi-ne izin verilir.Ekstansör mekanizmanın sağlanması ve eklem hareket açıklığının geliştirilebilmesi için patellar mobilizasyon uygulanır.Bu dönemde atrofinin önlenmesi için izometrik egzersizlere, düz bacak kaldırma eg-zersizlerine ve ko-kontraksiyon egzersizlerine başlanmalıdır. Küçük açıda ve submak-simal kontraksiyonla kapalı kinetik zincir egzersizleri verilebilir [3].Subakut dönem [3.-6.hafta]Bu dönemde ilk dönemdeki egzersizlere ek olarak kuvvet egzersizlerine başlanır. Yü-rümede kısmi ağırlıktan tam ağırlıkla yürümeye geçilir. Düz bacak kaldırma egzersiz-leri dirençli olarak ve tüm yönlere yapılır. Diz çevresindeki yapılara yönelik germe eg-zersizlerine başlanır. Patellar mobilizasyon dört yöne çalışılır.Eklem hareket açıklıklarını tam olarak sağlanmaya yönelik egzersizlere devam edilir.Kas kuvvetinin kazanılması için izometrik egzersizler maksimum kontraksiyonla ya-pılmalı, kapalı kinetik egzersizleri ve kuvvetlendirme egzersizleri ile devam edilme-lidir.Erken evre denge ve propriyosepsif eğitime başlanır.Bu dönemin sonunda dizlik çıkarılır, koltuk değnekleri bırakılır [3].Kronik dönem [6.-12.hafta]Bu dönemde yürüme paternindeki aksaklıkları gidermek amacı ile yürüme eğitimle-ri verilir. Eğer dizin normal artrokinematiği tam olarak sağlanamadıysa buradaki ek-siklikler giderilir.İzotonik kuvvetlendirme egzersizlerinde kullanılan ağırlıkların kilogramı arttırılarak çalışılmalıdır. Kapalı kinetik egzersizleri ve propriyoseptif eğitimler zorlaştırılmalıdır.

Tablo 1. ÖÇB Yırtıklarının Konservatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

Akut dönem [0.gün-3.hafta]

Ağrı ve efüzyon kontrolüEHADizlik Koltuk değneği

• PRİCE• EHA egz• Patellar mobilizasyon• İzometrik egz• DBK egz• KKZ egz

Subakut dönem [3.-6.hafta]

Kas kuvvetiStabilite

• Önceki egz devam• Dirençli kuvvet egz• Germe egz• Propriyoseptif eğitim

Kronik dönem [6.-12.hafta]

%90 simetriNormal diz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş

• Önceki egz arttırılarak devam• Koşu programları• Pliometrik egz• Spora özgü antrenman

EHA: Eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, comp-ression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, Egz: Egzersiz


Ortopedik Sportif RehabilitasyonOrtopedik Sportif Rehabilitasyon


Hastanın klinik durumu müsait ise hafif düz koşulara başlanır. Ardından pliometrik tipteki arkaya ve yana koşular, S şeklinde koşular, 8 şeklinde koşular ve zig-zag ko-şular yapılır.2.aydan sonra izokinetik egzersizlere de başlanabilir.Son aşamada pliometrik egzersizler, çeviklik egzersizleri ve spora özgü egzersizler tamamlanıp spora geri dönülür [3].

Ön Çapraz Bağ Rekonstrüksiyonunun Post Operatif Rehabilitasyon SüreciGüncel ön çapraz bağ rekonstrüksiyonlarında, farklı greft seçenekleri kullanılabilmek-tedir. Tercih edilen greft tipine göre post operatif rehabilitasyon sürecinde farklılıklar olmaktadır. Bu bölümde ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu post operatif rehabilitasyon sürecinin genel prensipleri anlatılacaktır.

Preoperatif dönemÖn çapraz bağ akut rüptürünün ardından hemartroz ve intraartikuler inflamasyon sü-reci gelişir. Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonuna hazırlık preoperatif dönem ile başlar. Hasta, ağrısız olarak ve minimal efüzyonla, tam/tam yakın eklem hareket açıklığında ve normal kas kuvveti ile ameliyata alınmalıdır.Bu dönemde hastanın efüzyonunun azaltılması için buz uygulama, ayak bileği pom-palama egzersizleri, elevasyon, kompresyon uygulanabilir. Ön çapraz bağ rüptürü sonrası hastalarda özellikle ekstansiyon kaybı gelişir. Eklem hareket açıklığı egzer-sizlerinin önemi hastaya vurgulanmalı, ekstansiyon kaybının önlenmesi için verilen egzersizler düzenli bir şekilde uygulanmalıdır.Aynı zamanda hastanın kas atrofilerinin giderilmesi gerekmektedir. Kas kuvvetinin geliştirilmesinde izometrik egzersizlerden sonra, hastanın tolere edebildiği ölçüde izotonik ve açık-kapalı kinetik zincir egzersizlerinden yararlanılır. Eğer yürüyüş pater-nine ait bir bozukluk geliştiyse bunlar preoperatif dönemde giderilmelidir.Tüm hastalar, ameliyat öncesi post operatif rehabilitasyon süreci hakkında tam ola-rak bilgilendirildikten sonra cerrahi tedaviye geçilmelidir [4].

Post operatif dönemMaksimum koruma dönemi [1.-4.hafta]Hastanın post operatif rehabilitasyon süreci ameliyathanede tam fleksiyonun ve tam ekstansiyonun kontrol edilmesi ile başlar.Bu dönemde hastanın ağrısı, post operatif hemartrozu, eklem hareket açıklığı kaybı ve istemli quadriseps kontraksiyon kaybı vardır. Hasta yürümek için koltuk değnekle-rini kullanır. Post operatif dönemde dizlik kullanımı cerrahın tercihine bırakılmıştır [5].

Erken dönem [0.gün-2.hafta]Hastanın dizi, koruyucu dizlik ile sabitlenir. Efüzyon kontrolü için buz uygulaması, kompresyon ve elevasyon uygulanır. Ayak bileği pompalama egzersizleri de efüzyo-nu engellemek için faydalıdır.Hasta koltuk değneği ile yürürken, ağrı sınırında %25 yük aktarımı yapabilir.Eklem hareket açıklığı egzersizlerine pasif/aktif asistif olarak başlanır. İlk iki haftanın eklem hareket açıklığı hedefi 0º-90º eklem aralığıdır. Eklem hareket açıklığının tam olarak kazanılabilmesi için mutlaka patellar mobilizasyon da çalışılır.Quadriseps, hamstring ve adduktor kas gruplarına yönelik egzersizler çoklu açıda izometrik olarak başlanır. Kas kontraksiyonunun sağlamak için elektroterapi ajanla-




rından da faydalanılabilir.Düz bacak kaldırma egzersizlerine, diz fleksiyonuna engel olacak aktif kas kontrolü kazanıldıktan sonra dirençsiz olarak supin pozisyonda başlanır.Ekstansiyon kaybını engellemek için hamstring, gastroknemius/soleus germe egzer-sizleri yapılmalıdır. Ancak ön çapraz bağ grefti hamstringten alındı ise erken dönem-de hamstring germe egzersizlerinin yapılmasından kaçınılmalıdır [5].

Geç dönem [2.-4.hafta]Erken dönemde başlanan egzersizlere devam edilir.Hastanın yürüyüşleri biraz rahatlamıştır, yürüyüş sırasında ağrı sınırında %75-100’e kadar yük aktarımı yapabilir.Eklem hareket açıklığında 0º-125º hedeflenir. Bu açıklığının aktif kas kontrolü ile hasta tarafından sağlanabilmesi gerekmektedir. Topuk kaydırma egzersizleri de ça-lışılabilir.Kas kuvveti egzersizlerine, düz bacak kaldırma egzersizleri ile dört yönde devam edilir. Kapalı kinetik zincir egzersizleri başlanır. Açık kinetik zincir egzersizleri ise 90º-40º’lik diz ekstansiyonunda çalışılabilir, terminal ekstansiyondaki kuvvet egzer-sizleri ön çapraz bağa aşırı yük oluşturduğundan bu dönemde terminal ekstansiyon-daki kuvvet egzersizlerinden kaçınılır.Greft hamstringten alınmadı ise hamstringe dirençli egzersizler yapılabilir.Gövde ve pelvis stabilizasyon egzersizleri de programa eklenmelidir [5].

Orta düzeyde koruma dönemi [5.-10.hafta]Bu dönemde ağrı kontrolü sağlanmış ve eklem efüzyonu kontrole alınmış olmalıdır. Eklemin instabilitesini azaltmaya yönelik denge ve propriyosepsiyon egzersizleri baş-lanır. Tam ya da tama yakın eklem hareket açıklığı sağlanmaya çalışılır. 10.haftada eklem üzerindeki aktif kas kontrolünün ve manuel kas kuvveti testinde kas kuvvetinin iyi düzeye ulaşması hedeflenir ve bağımsız olarak yürüme sağlanır [5].

Erken dönem [5.-6.hafta]Erken orta düzey koruma döneminde, izometrik egzersizlere çoklu açılarda devam edilir. Quadriseps, hamstring, gastroknemius ve kalça kaslarına yönelik dirençli eg-zersizlere egzersiz lastikleri ya da ağırlıklarla başlanır. Kapalı kinetik zincir egzersiz-lerine devam edilir. Alt ekstremiteye yönelik esneklik egzersizleri yapılır.Gövde stabilizasyonu sağlayacak egzersizler eklenir.Sportif dayanıklılığın sağlanması için bisiklet ve havuz içi egzersizler gibi faaliyet-ler tercih edilebilir.Propriyoseptif eğitim için denge tahtaları, tek ayak üzerinde durma egzersizleri, Tec-nobody gibi denge ve propriyoseptif eğitim sağlanabilen cihazlar kullanılabilir.Dize yönelik ritmik stabilizasyon egzersizleri başlanmalıdır [5].

Geç dönem [7.-10.hafta]Tüm kuvvet, dayanıklılık ve esneklik egzersizleri arttırılarak devam edilir.Propriyoseptif eğitimde hareketler zorlaştırılarak yapılmalıdır.Kutudan yere atlama, kutunun lateralinden medialine atlama, iki/tek bacakla sıçrama gibi pliometrik egzersizlere başlanır.Bu dönemin sonunda tam eklem hareket açıklığı sağlanacak, kas kuvveti arttırıla-cak, eklemdeki dinamik kontrol sağlanacak, günlük aktiviteler rahatlıkla yapılabile-




cek, normal yürüyüş paterni ile yürünebilecek, yürüme ve jogging programlarına baş-lanabilecektir [5].

Minimum düzeyde koruma dönemi [11.-24.hafta]Bu dönemde hastanın ağrısı ve efüzyonu kalmamıştır. Günlük yaşam aktivitelerinde sınırlaması yoktur. Ligaman stabilitesi iyi durumdadır. Kas kuvveti artışı sağlanmalı ve fonksiyonel düzey arttırılmalıdır.Esneklik, kuvvet, dayanıklılık, propriyosepsiyon egzersizlerinin şiddeti arttırılarak de-vam edilir. Tam hızda koşu programlarına ve sprintlere geçilir. 8 şeklinde, S şeklinde koşular da yapılmalıdır.Eğer istenirse izokinetik egzersizlere başlanabilir. İzokinetik egzersizler, yüksek hız-dan düşük hıza doğru kademeli olarak arttırılarak çalışılmalıdır. Bu dönemin sonunda izokinetik test yapılabilir. İzokinetik test sonucuna göre, spor-cunun opere ekstremitesinin kas kuvveti normal ekstremitesinin %70’i düzeyine ulaşmış olmalıdır [5].

Spora geri dönüş dönemi [4.ay ve sonrası]Bu dönemde diğer dönemlerdeki egzersizlere ek olarak spora özgü egzersizler çalı-şılmaya başlanır.Hastanın klinik muayenesi ve ligaman stabilitesi normaldir.Sahaya dönüş kararı için fonksiyonel düzeyin ve izokinetik kas kuvveti ölçümü ile kas kuvvetinin belirlenmesi gerekir [5].

Tablo 2. ÖÇB Rekonstrüksiyonunda Post Operatif Rehabilitasyon

Faz Amaç Özel egz

PreoperatifNormal fizyolojiTam hareket

• EHA egz• Germe egz• Kuvvet egz• Yürüme eğitimi

Post op 1.hf

Ağrı ve efüzyon kontrolüEHA: 0º-90ºDizlik Koltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• İzometrik egz

Post op 2.-4.hfEHA: 0º-125ºDizlik Koltuk değneği

• Topuk kaydırma • DBK egz• KKZ egz• AKZ egz (ekst kısıtlı)

Post op 5.-10.hf EHA: Tam

• Denge egz• Propriyosepsiyon egz• Esneklik egz• Kuvvet egz artırılarak• Gövde stabilizasyon egz• Dayanıklılık • Ritmik stabilizasyon

Post op 10.hf sonrası


• Önceki egz devam• Koşu programı• İzokinetik egz• Pliometrik egz• Spora özgü antrenman• Fonksiyonel ilerleme

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, AKZ: Açık kinetik zincir, Egz: Egzersiz,hf:hafta, ekst:ekstansiyon




Sahaya geri dönebilmek için fonksiyonel test sonuçlarında, opere ekstremite sağlam tarafa %90 simetrik olmalıdır. İzokinetik test ölçümüne göre; hamstring kas kuvveti sağlam tarafa eşit, quadriseps kas kuvveti sağlam tarafın %90’ı düzeyinde olmalıdır. Bu kriterler sağlanmadan sahaya dönüşe izin verilirse rerüptürlerle sık karşılaşılır [2].

Arka Çapraz Bağ YırtıklarıArka Çapraz Bağ Yırtıklarının Konservatif Tedavisinde Rehabilitasyon SüreciArka çapraz bağ yırtıkları izole olarak nadiren görülür. Genellikle şiddetli bir travma sonrası oluşur. Hasta posteriyor instabiliteden şikayetçidir [6].Arka çarpaz bağ rüptürü sonrası travmaya bağlı olarak ağrı ve efüzyon gelişir. Eklem hareket açıklığında kayıp, kas kuvvetinde ve dayanıklılığında azalma ve nöromusku-ler kontrolde kayıp oluşur. Konservatif tedavi yaklaşımında, bu kayıplar giderilip nor-mal fonksiyonların geri kazanılması hedeflenir.

Faz 1 [0.gün-6.hafta]Travmanın hemen ardından buz uygulaması, elevasyon ve kompresyon başlanmalıdır.İlk 12 hafta hasta hiperekstansiyondan kaçınmalı, posteriyor tibial translasyonu ön-lemeli ve izole hamstring egzersizleri yapılmamalıdır. 6 hafta boyunca koruyucu diz-lik tam ekstansiyonda ayarlı olarak kullanılmalıdır, dizlik uykuda da kesinlikle çıkarıl-mamalıdır. 6.haftadan sonra 100º fleksiyon hareketine izin verecek ölçüde dizliğin açı ayarlaması yapılır.Hasta 4 hafta boyunca koltuk değneklerini kullanılarak ağrı sınırında parsiyel yük ak-tarımı yaparak yürümelidir.Eklem hareket açıklığı egzersizleri ilk 2 hafta prone pozisyonda pasif olarak 0º-90º eklem hareket açıklığında yaptırılır. İlerleyen zamanda tam eklem hareket açıklığı için hedef açı arttırılır.Patellar mobilizasyon egzersizleri yapılır.Düz bacak kaldırma egzersizleri sadece quadrisepse yönelik çalışılır. Bu egzersiz sı-rasında hasta, dizini ekstansiyonda kilitlemelidir.Gastroknemius kasına yönelik germe egzersizleri verilir.Hastanın eklem hareket açıklığı 115º fleksiyona ulaştığında sabit bisiklette direnç-siz olarak çalışılabilir.Havuz içi yürüme egzersizleri yardımlı olarak gerçekleştirilebilir. Koltuk değnekleri bı-rakıldığında parmak ucu yükselme ve denge egzersizlerine başlanabilir [6].

Faz 2 [6.-12.hafta]Faz 1’deki önlemlere ve egzersizlere devam edilir.Bu dönemde kuvvet egzersizleri başlanır. Ancak kuvvet egzersizlerini, diz 70º fleksi-yondan fazla olacak şekilde yapmaktan kaçınılmalıdır.Yürüyüşteki yük aktarımı, tolere edildiği ölçüde %100 olabilir.6.haftadan sonra eklem hareket açıklığı egzersizlerinin pron ve supin pozisyonda ça-lışılmasına izin verilir.Gastroknemius kasına yönelik germe egzersizlerine hafif hamstring germe egzersiz-leri de eklenir.Squat egzersizleri kademeli olarak arttırılır, sabit bisiklette dirençli olarak çalışılarak alt ekstremite kas kuvveti ve dayanıklılığı arttırılır. Top üstünde köprü kurma, yürü-yüş bandında %7-12 hızla yürüme, propriyosepsiyon ve denge egzersizleri yapılır [6].




Faz 3 [13.-18.hafta]Bu fazda kas kuvvetinin arttırılması ve dayanıklılığın sağlanması hedeflenir.Diz 70º fleksiyonu geçecek şekilde kuvvet egzersizlerine ve izole hamstring egzersiz-lerine izin verilir.Eğer normal tarafa göre hasta dizin izokinetik kas kuvveti %90 simetriye ulaştıysa koşu programına geçilir ve koşu programı kademeli olarak arttırılır. Spora özgü ant-renmanlar çalışılarak spora dönüş için hazırlıklar yapılır [6].

Faz 4 [19.hafta ve sonrası]Faz 3’teki egzersizlere devam edilir. Spora dönüş için son hazırlıklar tamamlanmalı-dır. Eğer yapılan fonksiyonel testlerde, izokinetik ölçümlerde normal taraf ile %90 si-metriye ulaşıldıysa ve sporcu mental olarak hazırsa spora geri dönüşe izin verilir [6].

Arka Çapraz Bağ Rekonstrüksiyonunun Postoperatif Rehabilitasyon SüreciFaz 1 [0.gün-6.hafta]Post operatif dönemde hemen buz uygulaması, elevasyon ve kompresyon başlan-malıdır.İlk 12 hafta hasta hiperekstansiyondan kaçınmalı, posteriyor tibial translasyonu ön-lemelidir.Konservatif tedaviden farklı olarak izole hamstring egzersizleri 4. aya kadar yaptırıl-mamalıdır. Ancak gastroknemius kasına yönelik germe egzersizleri başlanabilir.6 hafta boyunca koltuk değnekleri yardımı ile yürünmeli ve yürüyüş sırasında yük ak-tarımına izin verilmemelidir.Eklem hareket açıklığı egzersizleri, ilk 2 hafta prone pozisyonda pasif olarak 0º-90º

Tablo 3. AÇB Yırtığı Konservatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

Faz 1 [0.gün-6.hafta]

Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: 0º-90ºDizlik Koltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• DBK (Q)• Germe (Gs)• Denge egz

Faz 2 [6.-12.hafta] EHA: 0º-125º

• Önceki egz devam• Kuvvet egz• Germe (Gs &H)• Squat• Bisiklet• Yürüyüş antrenmanı• Denge egz• Propriyosepsiyon egz

Faz 3 [13.-18.hafta]EHA: TamKuvvetDayanıklılık

• Önceki egz devam• İzole Hamstring egz• Koşu programı• Spora özgü antrenman

Faz 4 [19.hafta ve sonrası]


• İzokinetik egz

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inf-lammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, AKZ: Açık kinetik zincir, Egz: Egzersiz, Q: Quadriseps, Gs: Gastrokinemius, H: Hamstring.




eklem hareket açıklığında yaptırılır. İlerleyen zamanda tam eklem hareket açıklığı için hedef açı arttırılır.En az 24 hafta boyunca koruyucu dizlik kullanılmalıdır. Dizlik, eklem hareket açıklığı egzersizleri dışındaki egzersizler sırasında ve uykuda da kesinlikle çıkarılmamalıdır.Patellar mobilizasyon egzersizleri ile patellanın hareketlerinin rahat olması sağlanır.Düz bacak kaldırma egzersizleri sadece quadrisepse yönelik çalışılır. Bu egzersiz sı-rasında hasta, dizini ekstansiyonda kilitlemelidir [6].

Faz 2 [6.-12.hafta]Faz 1’deki önlemlere ve egzersizlere devam edilir.Bu faza geçerken koltuk değnekleri bırakılmıştır ve hasta yürüyüşteki yük aktarımını tolere edebildiği ölçüde arttırabilir.Eklem hareket açıklığı egzersizleri, 6.haftadan sonra pron ve supin pozisyonda çalı-şılabilir. Eklem hareket açıklığı egzersizinin fleksiyon pozisyonu tamir alanına stres yüklediği için bu pozisyonda agresif davranmaktan kaçınılmalıdır.Kuvvet egzersizlerini, diz fleksiyonu 70º’den fazla olacak şekilde yapmaktan kaçınıl-malıdır. Kas kuvvetinin geri kazanılması için havuz içi yardımlı yürüme egzersizle-ri gerçekleştirilebilir. Squat egzersizleri kademeli olarak arttırılır. Top üstünde köp-rü kurma çalışılabilir.Gastroknemius kasına yönelik germe egzersizlerine hafif hamstring germe egzersiz-leri eklenebilir.Hastanın eklem hareket açıklığı fleksiyon yönünde 115º’ye ulaştığında, hasta direnç-siz olarak sabit bisiklette çalışılabilir duruma gelmiştir [6].

Faz 3 [13.-18.hafta]Koruyucu dizlik 4.ayın sonuna kadar hastanın tüm aktiviteleri sırasında kullanılma-ya devam edilir.Yürüyüş sırasında koruyucu dizlik ile tam yük aktarımı yapılabilir. Hastanın yürüyüş paternindeki bozuklukları gidermek için yürüme eğitimleri verilmelidir.Eklem hareket açıklığı egzersizlerine devam edilerek pasif eklem hareket açıklığının tam olarak sağlanması hedeflenir.16.haftaya kadar izole hamstring egzersizlerinden kaçınılmalıdır.Kas kuvvetinin arttırılması ve dayanıklılığın sağlanması için kuvvet antrenmanları başlanır, ancak bu egzersizler 16.haftaya kadar diz 70º fleksiyonu geçmeyecek şe-kilde yapılmalıdır. Sabit bisikletteki egzersizler dirençli olarak yapılmaya başlanır. Propriyosepsiyon ve denge eğitimleri bağ yaralanmaları sonrasındaki rehabilitasyo-nun vazgeçilmezlerindendir. Bu faz itibari ile propriyosepsiyon ve denge eğitimleri-ne başlanır [6].

Faz 4 [19.-24.hafta]Koruyucu dizlik bu fazın sonuna kadar kullanılır.Alt ekstremite kuvvetinin ve dayanıklılığının sağlanması için antrenmanlara devam edilir. Bu fazın sonunda spora özgü hareketler çalışılmaya başlanır.24.haftadan sonra hastaya klinik muayene yapılabilir ve arka çapraz bağ stres rad-yografisi çekilebilir [6].

Faz 5 [24.-36.hafta]Hastanın koruyucu dizlikleri bu fazda çıkartılır. Bu evrede hasta eğitimi ve aktivite-




ye dönüş için son çalışmalar yapılır. Yürüyüş ve koşu programları verilir. Koşu prog-ramını tamamlayan sporcu önce tek planda sonra multi planda çeviklik antrenman-larını yapar.Spora özgü antrenman programını tamamladıktan sonra yapılan fonksiyonel testler-de, izokinetik ölçümlerde normal taraf ile %90 simetriye ulaşıldıysa ve sporcu zihin-sel olarak hazırsa spora geri dönüşe izin verilir [6].

Yan Bağ Yırtıklarının Tedavi YaklaşımıBağ yaralanmaları sportif yaralanmalar arasında sık karşılaşılan yaralanma tiplerin-dendir. İç yan bağ yaralanması dış yan bağ yaralanmasına göre daha sık görülürken, dış yan bağ yaralanmasında instabilite hissi oluşabildiği için daha fazla cerrahi ge-reksinim duyulur [7].Yan bağ yaralanmaları evre 1-2 düzeyinde iken genellikle konservatif tedaviden çok fayda görürler. Evre 3’te ise hastanın kliniğine göre cerrahi tedavi uygulanması dü-şünülebilir.Aşağıda evre 1-2 sprain tedavi süreci iç yan bağ yaralanması üzerinden, evre 3 spra-in ise dış yan bağ yaralanması üzerinden örneklendirilecektir.

İç Yan Bağ Yırtıklarının Konservatif Tedavisinde Rehabilitasyon SüreciAnlatılacak olan program evre 1-2 iç/dış yan bağ sprainlerine uygulanabilir.

Tablo 4. AÇB Rekonstrüksiyonunun Postoperatif Rehabilitasyon

Faz Amaç Özel egz




Faz 2 [6.-12.hafta]EHA: 0º-125ºDizlik


Faz 3 [13.-18.hafta]

EHA: TamDizlik KuvvetDayanıklılık

• Yürüme eğitimi• Önceki egz devam• İzole Hamstring egz(16.hf)

Faz 4 [19.-24.hafta]Dizlik KuvvetDayanıklılık

• Koşu programı• Spora özgü antrenman



• İzokinetik egz• Koşu programı• Çeviklik egz• Spora özgü antrenman

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inf-lammation, DBK: Düz bacak kaldırma, Egz: Egzersiz, Q: Quadriseps, Gs: Gastrokinemius, H: Hamstring.




Faz 1 [0.gün-1.hafta]İlk faz maksimum koruma fazıdır.Bu dönemde ağrı ve efüzyon kontrolü yapılmalı, eklem hareket açıklığı korunmaya çalışılmalıdır. Aynı zamanda quadriseps atrofisi engellenmelidir [7].

1.günBuz, kompresyon ve elevasyon uygulanır. Eğer ağrı kontrolde ise eklem hareket açık-lığı egzersizlerine pasif/aktif asistif olarak başlanabilir. Koruyucu dizlik kullanılabilir. Hasta yürüyüş sırasında ağrı sınırında yük aktarımı gerçekleştirebilir.Quadriseps atrofisini engellemek amaçlı elektroterapi ajanlarından faydalanılır. İzo-metrik quadriseps egzersizleri ve fleksiyon yönünde düz bacak kaldırma egzersizle-ri çalışılabilir [7].

2.günİlk günkü tedavilere ek olarak düz bacak kaldırma egzersizleri fleksiyon ve abduksiyon yönünde yapılır. Hamstringlere yönelik izometrik egzersizler de eklenir [7].

3.-7.günÖnceki başlanan egzersizlere kademeli olarak arttırılarak devam edilir.Eklem hareket açıklığı egzersizleri hastanın tolere edebildiği ölçüde arttırılır.Sabit bisiklet egzersizi yapmak eklem hareket açıklığının artmasını stimule edecek-tir. Bisiklet dirençsiz olarak ayarlanarak kullanılabilir.Ekzantrik ve izotonik quadriseps egzersizlerine, mini squata, kalça adduksiyon ve ekstansiyon yönünde dirençli egzersizler başlanır.Koruyucu dizliğin gündüz kullanımına gerek yoktur, sadece gece uykuda kullanılabi-lir [7].

Faz 2 [1.-2.hafta]Bu faza geçildiğinde ağrı ve efüzyon kontrolü sağlanmış olmalıdır. İnstabilite gideril-melidir. Eklem hareket açıklığının hedefi pasif olarak 10º-100º aralığına ulaşmaktır. Kuvvet kazanımını sağlamaya yönelik egzersizler verilmelidir.Koltuk değneği yardım olmadan yürümeye geçilir.Önceki fazdaki egzersizler arttırılarak devam edilir. Tüm bağ yaralanmalarında oldu-ğu gibi propriyoseptif eğitim için denge tahtaları kullanılmaya başlanır.11-14.günlerde yüksek açısal hızlarla başlayarak izokinetik egzersizler çalıştırılabilir. Bu fazın sonunda koşu programlarına geçilecektir [7].

Faz 3 [3.hafta]Minimum koruma fazıdır. Kuvvet, dayanıklılık ve denge duyusu arttırılır. İzotonik ve izokinetik egzersizlerden faydalanılır. 3.haftanın sonunda spora özgü antrenmanlar yapılır ve spora geri dönüş için son hazırlıklar tamamlanır.Bu fazın sonunda izokinetik test yapılabilir. Hastanın ağrısı ve iç yan bağ üzerinde hassasiyeti yok ise, eklem hareket açıklığı tam olarak sağlandı ise, instabilite bulgu-su yok ise ve izokinetik kas kuvveti ölçümüne göre kontralateral dizin %85-90 ora-nında kas kuvvetine ulaşıldı ise spora geri dönüşe izin verilir [7].




Dış Yan Bağ Rekonstrüksiyonunun Post Operatif Rehabilitasyon SüreciBu tedavi protokolü evre 3 iç/dış yan bağ post operatif tedavilerinde uygulanabilir.

1.-4.haftaKoruyucu dizlik 0º ekstansiyonda kilitlenir. Eklem hareket açıklığı egzersizleri 0º-90º eklem hareket açıklığında çalışılmalıdır. Yürüyüş sırasında yük aktarımı ağrı sınırın-da yapılabilir. Patellar mobilizasyon uygulanır, kas atrofisini engellemek için elektro-terapi ajanları kullanılır.Hamstring, gastrosoleus, iliotibial bant ve quadrisepse yönelik germe egzersizleri ve-rilir.Kas kuvveti için quadriseps izometrik egzersizleri ve düz bacak kaldırma egzersizle-ri ilk dönem için uygundur. Kapalı kinetik egzersizleri de çalışılabilir. Aktif diz ekstan-siyonuna izin verilir. Kondüsyonun korunması için üst ekstremiteye yönelik ergomet-ri cihazları kullanılabilir [7].

5.-8.haftaKoruyucu dizlik, mediale yüklenmesi engellenecek şekilde ayarlanır ve 12.aya kadar bu şekilde kullanılır. Eklem hareket açıklığı egzersizleri 0º-110/120º’ye arttırabilir. Yürüyüş sırasında tam yük aktarımına izin verilir.İlk dönemdeki egzersizlere ek olarak diz ekstansiyonu 90º’yi geçmeyecek şekilde qu-adriseps kuvvetlendirme yapılabilir. Denge egzersizlerine başlanmalıdır [7].

9.-12.haftaÖnceki önlemlere ve egzersizlere devam edilir.Eklem hareket açıklığı egzersizleri 0º-130º’ye arttırılarak tam eklem hareket açıklı-ğının kazanılması hedeflenir.Diz fleksiyonu 90º’yi geçmeyecek şekilde hamstring kasına yönelik kuvvetlendirme yapılabilir. Kalçaya yönelik egzersizler multi planda çalışılabilir. Leg press cihazı 50º-0º eklem hareket açıklığında çalışılabilir.Kondüsyonun korunması için üst ekstremiteye yönelik ergometri cihazına ek olarak

Tablo 5. Yan Bağ Yırtıklarının Konservatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

Faz 1 [0.gün-1.hafta]Ağrı ve efüzyon kontrolüDizlik

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• İzometrik egz (Q-H)• DBK egz• İzotonik egz• Ekzantrik egz

Faz 2 [1.-2.hafta]StabiliteEHA: 10º-100º

• Kuvvet egz• Denge egz• Propriyosepsiyon egz• İzokinetik egz

Faz 3 [3.hafta]

KuvvetDayanıklılıkDengeSpora dönüş

• Spora özgü antrenman

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, Egz: Egzersiz, Q: Quadriseps, Gs: Gastrokinemius, H: Hamstring.




bisiklet, havuz içi egzersizler, yüzme gibi egzersizlere izin verilir [7].

4.-6.ayEklem hareket açıklığı tam olarak sağlanmıştır. Yardımsız olarak normal yürüme pa-terni kazanılmıştır.Önceki fazdaki egzersizlere devam edilir. Kondüsyon gelişimi için yürüyüş program-larına başlanabilir [7].

7.-12.ayBu fazda düz koşu antrenmanlarından sonra çeviklik antrenmanlarına başlanır. 12. ayın sonunda koruyucu dizlik çıkartılır. Spora geri dönüş kriterleri sağlandığında spo-ra başlamasına izin verilir [7].

Multipl Bağ Yaralanmalarında RehabilitasyonMultipl bağ yaralanmaları yüksek şiddetli travmalar sonucu oluşur. Bu tip yaralan-malara diz dislokasyonu da eşlik edebilmektedir. Multipl bağ yaralanmaları mutlaka cerrahi olarak tedavi edilmeli, cerrahi operasyon sonrası rehabilitasyon özenle ger-çekleştirilmelidir [8].Faz 1 [1.-6.hafta]İlk iki hafta koruyucu dizlik 0º ekstansiyonda kilitlenerek kullanılmalıdır. Yürüyüş sıra-sında koltuk değnekleri kullanılır ve yük aktarımı yapılmasına izin verilmez.Hasta 2.-4.haftalarda parmak ucuna basarak koruyucu dizlik 0º ekstansiyonda kilit-li iken yürüyebilir.Sonraki 2.-6. haftada dizlik açısı 0º-90º eklem hareket açıklığında kullanılarak gün-lük aktiviteler yapılabilir. Yürüyüş sırasında parsiyel ağırlıkla yük aktarımı yapılması-na izin verilir. 6.haftanın sonunda hasta, tam yük aktarımı ile yürüyebilir duruma gel-miştir.

Tablo 6. Yan Bağ Rekonstrüksiyonunun Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

1.-4.hafta

Ağrı ve efüzyon kontrolüEHA: 0º-90ºDizlik Koltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• Germe egz (H, Gs, İlio, Q)• İzometrik egz (Q-H)• DBK egz• KKZ egz• Üst ekstremite ergometrisi

5.-8.haftaHA: 0º-110/120ºDizlik

• Kuvvet egz• Denge egz

9.-12.haftaEHA: 0º-130ºDizlik

• Önceki egz arttırılarak

4.-6.ayEHA: TamDizlik

• Yürüyüş programı

7.-12.ay

Dizlik KuvvetDayanıklılıkDengeSpora dönüş

• Koşu programı• Çeviklik egz• Spora özgü antrenman

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, Egz: Egzersiz, Q: Quadriseps, Gs: Gastrokinemius, H: Hamstring, İlio: İliotibial bant.




Eğer hastada ön çapraz bağ, arka çapraz bağ ve iç yan bağ tamiri yapıldıysa; eklem hareket açıklığı egzersizi ilk 3 hafta, diz ekstansiyonu 0º’lik fizyolojik açıda, diz flek-siyonu 0º-90º eklem hareket açıklığında olacak şekilde çalışılır.Hastada ön çapraz bağ, arka çapraz bağ ve dış yan bağ tamiri yapıldıysa; eklem ha-reket açıklığı egzersizi 3-6 hafta, diz ekstansiyonu 10º’den fazla rekurvatumda çalı-şılmaz, diz fleksiyonu 0º-90º eklem hareket açıklığında çalışılır.Propriyoseptif eğitim erken evrede başlanarak kademeli olarak arttırılmalıdır.Kas atrofisini engellemek için elektroterapi ajanları ve biyofeed back cihazı kullanı-labilir. Kuvvet egzersizleri erken dönemde koruyucu dizlikle, sonrasında dizliksiz ola-rak sürdürülür.4.-6.haftalarda kuvvet egzersizleri koruyucu dizlik ile 0º-60º eklem hareket açıklığın-da çalışılabilir. Bu aşamada squat iki bacakla yapılır.Eğer hastada medial taraf hasarı varsa adduksiyondan, lateral taraf hasarı varsa abduksiyondan kaçınılır.Gövde stabilizasyon egzersizleri ve üst ekstremite egzersizleri cerrahi tamire zarar vermeyecek şekilde hastanın tolere edebildiği ölçüde yapılabilir.Derin ven trombozunu engellemek amaçlı ayak bileği pompalama egzersizleri sürekli olarak yapılmalıdır. Hasta, ayağını elevasyona alarak 2.-4.haftalarda sedanter iş ya-şamına dönebilir [8].

Faz 2 [6.-12.hafta]Açı ayarlı koruyucu dizliğin açısı tam eklem hareket açıklığına izin verecek seviyeye ayarlanır. Eğer iyi düzeyde alt ekstremite kontrolü sağlanmış ve antaljik yürüyüş pa-terni yoksa 7.haftada koruyucu dizlik bırakılabilir.Koltuk değnekleri 8.haftada bırakılarak tam yük aktarımı ile yürüyüşe izin verilir. 8.-12.haftada tam eklem hareket açıklığı sağlanmış olmalıdır. Propriyoseptif eğitime ve kuvvet egzersizlerine kademeli artışlarla devam edilir.Hastalara sabit bisiklet ile düşük direnç düzeyinde aerobik egzersiz programı plan-lanmalıdır.Hastalar, bu evrenin sonunda düşük düzeyde aktivite içeren işlerine dönebilir [8].Faz 3 [12.-24.hafta]Faz 2’deki egzersizler arttırılarak devam ettirilir. Diz ekstansiyon egzersizleri 30º-90º’de çalışılır. 18.-24.haftada fleksiyon ve ekstansiyon egzersizleri 0º-90º’de çalışılabilir.Hastalar bu evrenin sonunda orta düzeyde aktivite içeren işlerine dönebilir [8].

Faz 4 [24.hafta ve sonrası]Hastalar bu fazda, fonksiyonel ve spora özgü aktivitelerini çalışırlar. Genellikle 9.-12.ayda spora geri dönüş için gerekli olan fonksiyonel ve izokinetik kas kuvveti seviye-lerine ulaşılarak spora geri dönülebilir [8]. Menisküs Yaralanmaları Sonrası Post Operatif RehabilitasyonMenisküs yırtıkları torsiyon ve aksiyal yüklenme kombinasyonunu içeren travmalar sonucu oluşur.Hastalar özellikle merdiven inip çıkarken dizde ağrı, efüzyon, kilitlenme gibi semp-tomlarla hekime başvurur. Hastanın konservatif ya da cerrahi tedavi seçenekleri mevcuttur. Cerrahi tedavi tercih edilirse cerrahi alanın büyüklüğüne göre rehabilitas-yon süreci farklılıklar göstermektedir [9].




Menisektomi Sonrası Post Operatif Rehabilitasyon SüreciFaz 1 [ 1.-3.gün]Erken fazda ağrı ve efüzyon kontrolü sağlanmalıdır. Koruyucu dizlik kullanımına ge-rek yoktur. Tam ağırlıkla bağımsız olarak yürüme sağlanabilir. Yürüyüş sırasında tam ekstansiyon sağlanmalı, topallama olmamalıdır.Eklem hareket açıklığı egzersizlerine aktif asistif olarak başlanır. Quadriseps akti-vasyonu sağlanmalıdır. Gluteal kaslara yönelik kuvvet egzersizleri de programa ek-lenir [9].

Faz 2 [1.-3.hafta]Bu dönemde ağrı azalmış, eklem hareket açıklığı arttırılmış, quadriseps kontrolü sağ-lanmıştır. Hastanın yürüyüş paterni normale dönmüş olmalıdır. Normal patellar mo-bilizasyona ulaşılmalıdır. Skar bölgesine derin friksiyon masajı uygulanabilir. Esnek-lik ve kuvvet egzersizlerinin derecesi arttırılır. Kardiyovasküler dayanıklılığı arttırıcı egzersizlere başlanabilir [9].

Faz 3 [3.-6.hafta]Bu fazda önceki fazlara ek olarak izokinetik egzersizlere ve denge egzersizlerine baş-lanabilir. 6.haftada kalça kas kuvvetinin bilateral eşit düzeye getirilmesi hedeflenirken, quad-riseps kas kuvveti kontralateral tarafın %80’ine ulaşmalıdır. Denge egzersizleri bila-teralden unilaterale doğru zorlaştırılarak çalışılmalıdır [9].

Tablo 7. Multipl Bağ Yaralanmalarında Rehabilitasyon

Faz Amaç Özel egz

Faz 1 [1.-6.hafta]

Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: ÖÇB/AÇB/ İYB: 0º-90ºÖÇB/AÇB/ DYB: 10º-90º

Kuvvet egz:ÖÇB/AÇB/ İYB: add kaçınÖÇB/AÇB/ DYB: abd kaçın

Dizlik Koltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• DBK • Squat • Denge egz• Gövde stabilizasyon egz

Faz 2 [6.-12.hafta]

EHA: TamDüşük aktiviteli işe dönüşDizlik Koltuk değneği

• Önceki egz devam• Kuvvet egz• Bisiklet• Yürüyüş antrenmanı• Üst ekstremite egz


EHA: TamOrta aktiviteli işe dönüş

• Önceki egz devam




EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, Egz: Egzersiz, ÖÇB: Ön çapraz bağ, AÇB: Arka çapraz bağ, İYB: İç yan bağ, DYB: Dış yan bağ, Add: Adduksiyon, Abd: Abduksiyon.




Faz 4 [6.-8.hafta]6.-8. hafta spora geri dönüş evresidir. Kuvvet, dayanıklılık, pliometrik ve spora özgü antrenmanlar tamamlanıp fonksiyonel testlerde ve izokinetik kas kuvveti testinde hasta, kontralateral tarafın %90’ına ulaştığında spora geri dönüşüne izin verilir [9].

Menisküs Tamiri Sonrası Post Operatif Rehabilitasyon SüreciFaz 1 [0.gün-4.hafta]İlk dönemde yara iyileşmesinin sağlanması, ağrının ve efüzyonun azaltılması gere-kir. Bunun için buz uygulaması, elevasyon ve kompresyon uygulanır. Yara dokusuna zarar vermeden derin friksiyon masajı yapılabilir. Normal patellar hareketin kazanıl-ması için patellar mobilizasyon egzersizleri çalışılır. Tam diz ekstansiyonuna izin ve-rilir. Koruyucu dizlik 4 hafta boyunca 0°-70° eklem hareket açıklığına ayarlanır. Has-ta, koltuk değneği yardımı ile kısmi yük aktarımı yaparak yürüyebilir. Elektriksel kas stimulasyonu ile quadriseps aktivasyonu sağlanır. Proksimal bölgenin [quadriseps, hamstring, kalça abduksiyonu, kalça adduksiyonu] kuvvetini arttırıcı izometrik egzer-sizler yapılmalıdır [9].

Faz 2 [4.-6.hafta]Bu evreye geçildiğinde efüzyon azalmış, patella hareketleri iyi duruma gelmiş, quad-riseps kontrolü sağlanmıştır.Koruyucu dizlik 0°-90° eklem hareket açıklığında ayarlanır. Kapalı kinetik zincir eg-zersizlerine başlanır ve arttırılarak devam edilir. Tüm egzersizleri yaparken patellar ağrıdan kaçınmak gerekir. Parmak ucu yükselme, mini squat, step-ups, düz bacak kal-dırma egzersizleri yapılabilir. Esneklik egzersizlerine başlanır. Kardiyovasküler daya-nıklılığın kazanılması için bisikletle çalışmalara başlanır.

Tablo 8. Menisektomi Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1[ 1.-3.gün]Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: 0º-90º


Faz 2 [1.-3.hafta] EHA: 0º-125º


Faz 3 [3.-6.hafta]

EHA: TamKuvvetDayanıklılık%80’in üzerinde simetri

• Yürüme eğitimi• Önceki egz devam• İzole Hamstring egz(16.hf)

Faz 4 [6.-8.hafta]



EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, Egz: Egzersiz, Q: Quadriseps, Gs: Gastrokinemius, H: Hamstring.




Quadrisepsin nöromuskuler eğitimi sağlanmalıdır. Bu evrenin sonunda hasta, koltuk değnekleri olmaksızın normal yürüyüş paterni ile yürüyebilir hale gelmelidir [9].

Faz 3 [6.-10.hafta]Hastanın eklem hareket açıklığının tam olarak sağlanması hedeflenir. Kas kuvveti, gücü ve dayanıklılığı arttırılır. Hasta, pivot hareketlerinden kaçınarak egzersiz şidde-tini arttırır. Denge egzersizlerine başlanmalıdır.Bu dönemde izokinetik egzersizlere geçilebilir. İzokinetik kas kuvveti, kontralateral ekstremitenin %80’inden daha fazlasına ulaştırılmalıdır [9].

Faz 4 [11.-16.hafta]Bu dönem itibari ile spora dönüş kararı verilecektir. Bu sebeple hasta, kas kuvvetini, dayanıklılığını, propriyosepsiyonunu tam olarak sağlamalı, pliyometrik egzersizlerini tamamlamalıdır. Spora özgü antrenmanlara başlanmalıdır.Eğer fonksiyonel testlerde ve izokinetik kas kuvveti testinde kontralateral ekstremi-tenin %90’ına ulaşıldı ise spora geri dönüşe izin verilir [9].

Diz Eklemindeki Kıkırdak HasarlarıKıkırdak doku, kas-iskelet sisteminin fonksiyonel yapısı için çok önemlidir. Kıkırdak doku sayesinde eklem hareketleri sırasında eklemlerin birbirine olan friksiyonu azalır. Kıkırdak hasarı geliştiğinde, cerrah tarafından farklı cerrahi tedavi seçenekleri tercih edilmiş olabilir. Yapılan cerrahi tekniğe göre uygulanacak olan post operatif tedavi yaklaşımı da değişmektedir [10].

Tablo 9. Menisküs Tamiri Sonrası Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1[0.gün-4.hafta]


• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• Friksiyon masajı• İzometrik egz

Faz 2 [4.-6.hafta]EHA: 0º-90ºDizlik Koltuk değneği

• Önceki egz devam• KKZ egz• Parmak ucu yükselme• Mini squat• Steps-ups• DBK egz• Bisiklet• Esneklik egz

Faz 3 [6.-10.hafta]

EHA: TamKuvvetDayanıklılık%80’in üzerinde simetri

• Denge egz• İzokinetik egz




EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, Egz: Egzersiz.




Artroskopik Eklem Debritmanı Veya Kondroplasti RehabilitasyonuFaz 1 [0.gün-4.hafta]Öncelikle post operatif ağrının ve efüzyonun kontrolü yapılmalıdır. Eklem hareket açıklığı aktif asistif olarak başlanarak 0°-130° dereceler arasında ağrı sınırında çalı-şılır. Havlu ile diz ekstansiyonu çalışılabilir. Patellar mobilizasyon sağlanmalıdır. Qu-adriseps inhibisyonu önlenmelidir. Alt ekstremitenin ve quadrisepsin kontrolü tam olarak sağlanıncaya kadar merdiven inişi ve çıkışı yapılmamalıdır. Başlangıçta kol-tuk değnekleri ile kısmi yük vererek yürünür, zamanla tam ağırlıkla ve bağımsız yü-rüyüşe geçilebilir. Çoklu açılarda quadriseps izometrik egzersizi ile kuvvet egzersizlerine başlanır. Düz bacak kaldırma egzersizleri dört yöne de olacak şekilde yapılır. Bilateral parmak ucu yükselme, alt ekstremite esneklik egzersizleri, üst ekstremiteye yönelik kardiyovas-kuler egzersizler, kalça kaslarına yönelik dirençli egzersizler uygulanabilir. Denge ve propriyosepsiyon eğitimleri bilateral olarak yapılmalıdır. Bu fazın sonunda manuel kas kuvveti testine göre, kas kuvveti 5/5 düzeyinde olmalıdır [10].

Faz 2 [4.-8.hafta]Eklem hareket açıklığını normal sınırlarına ulaştırmak, patella hareketlerini tam ola-rak sağlamak ve yaklaşık 20 cm’lik merdiveni ağrısız bir şekilde çıkabilmek bu fazın hedefleridir.Aktif asistif eklem hareket açıklığı egzersizlerine devam edilir. Mini squat 60° fleksi-yonda iken çalışılabilir. Denge ve propriyosepsiyon eğitimleri bilateralden unilatera-le doğru zorlaştırılır. İzometrik egzersizlere, kapalı ve açık kinetik zincir egzersizleri eklenir. Açık kinetik zincir egzersizleri tibiofemoral lezyon varlığında 40° fleksiyon ile sınırlandırılmalıdır. Faz 1’deki egzersizlere ek olarak bu fazda merdiven çıkma eğitimlerine başlanır [10].

Faz 3 [8.-12.hafta]Bu fazın hedefleri yaklaşık 20 cm’lik merdiveni ağrısız bir şekilde inebilmek, alt eks-tremite esnekliğini arttırmak, tibiofemoral lezyon varlığında izokinetik kas kuvveti değerlerini ve ileri step-down test sonucunu kontralateral ekstremiteye %85 simet-rik duruma getirmektir.Tüm egzersiz çalışmaları ve fonksiyonel aktiviteler boyunca ağrı olmamalıdır. Kas kuvveti tam olarak sağlandıktan sonra koşu programlarına geçilmelidir.Önceki fazlarda çalışılan egzersizlerin şiddeti ve sıklığı arttırılarak devam ettirilir. Bu fazda yüksek açısal hızlardaki izokinetik egzersizlere başlanabilir. İleri düz koşular ve çeviklik antrenmanları yapılabilir [10].

Faz 4 [12.-16.hafta]Bu fazda spora özgü hareketler çalışılmaya başlanır. Kas kuvveti ve esnekliği maksi-mum seviyeye kadar arttırılır. Hop test sonucu kontralateral ekstremitenin %85’inin üzerinde simetrik hale getirilir. Patellofemoral lezyon varlığında izokinetik kas kuv-veti değerleri kontralateral ekstremitenin %85’inin üzerinde simetrik hale getirilme-lidir. Alt ekstremite kuvvet, esneklik ve çeviklik antrenmanlarına devam edilir. Pliomet-rik egzersizlere başlanır. Hastanın aktivite seviyesi arttırılır. Spora özgü antrenman-lar tamamlanıp hop testi ve izokinetik kas kuvveti kontralateral ekstremiteye %85’in üzerinde simetri sağladığında spora geri dönüşe izin verilir [10].




Mikrofraktür ve Kondroplasti Abrazyonu RehabilitasyonuFaz 1 [0.gün-6.hafta]Post operatif akut dönemde ağrının ve efüzyonun kontrolü sağlanmalıdır. Eklem ha-reket açıklığı aktif asistif olarak başlanarak 0°-120° dereceler arasında ağrı sınırın-da çalışılır. Havlu ile diz ekstansiyonu çalışılabilir. Patellar mobilizasyon sağlanma-lıdır. Quadriseps inhibisyonu önlenmek için elektroterapi veya elektromiyografi kul-lanılabilir. Başlangıçta koltuk değnekleri ile kısmi yük vererek yürünür, zamanla tam ağırlıkla ve bağımsız yürüyüşe geçilir. Koruyucu dizlik 0° ekstansiyonda kilitlenir, pa-tellofemoral lezyon varlığında koruyucu dizliğin açı ayarı 0°-20° eklem hareket açık-lığı arasında ayarlanabilir.Çoklu açılarda quadriseps izometrik egzersizi bilateral olarak çalışılmaya başlanır, egzersizler submaksimal düzeyde yapılır. Düz bacak kaldırma egzersizleri dört yöne çalışılır. Alt ekstremite esneklik egzersizleri, üst ekstremiteye yönelik kardiyovasku-ler egzersizler, kalça kaslarına yönelik dirençli egzersizler, egzersiz lastikleri ile plan-tar fleksiyon ve havuz içi direnç egzersizleri yapılabilir. Bu fazın sonunda manuel kas kuvveti testine göre kas kuvveti 5/5 düzeyinde olmalıdır [10].

Faz 2 [6.-12.hafta]Bu fazın hedefleri; eklem hareket açıklığını normal sınırlarına ulaştırmak, patella ha-reketlerini tam olarak sağlamak ve yaklaşık 20 cm’lik merdiveni ağrısız bir şekilde çı-kabilmektir. Tam quadriseps kontrolü sağlanıncaya kadar merdiven inişlerinden ka-çınmak gerekir. Eğer iyi düzeyde quadriseps kontrolü sağlandı ise koruyucu dizlik kul-lanımı, yürüyüş antaljik değil ise koltuk değneği bırakılabilir.Aktif asistif eklem hareket açıklığı egzersizlerine devam edilir. Mini squat, düz bacak

Tablo 10. Artroskopik Eklem Debritmanı veya Kondroplasti Sonrası Post Operatif Rehabilitasyon

Faz Amaç Özel egz


Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: 0º-130ºKoltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• İzometrik egz• DBK egz• Parmak ucu yükselme• Esneklik egz• Denge egz• Propriyosepsiyon egz

Faz 2 [4.-8.hafta]

EHA: tamMerdiven çıkma

• Önceki egz devam• AAEHA egz• Mini squat• KKZ egz• AKZ egz• Merdiven çıkma eğitimi

Faz 3 [8.-12.hafta]

Merdiven inme%85 simetri

• İzokinetik egz• Koşu programı• Çeviklik egz


%85’in üzerinde simetriNormal diz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş


EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, AKZ: Açık kinetik zincir, Egz: Egzersiz.




kaldırma, ileri step-up, bilateral parmak ucu yükselme egzersizleri çalışılabilir. Has-taya denge ve propriyosepsiyon eğitimleri verilir. Tibiofemoral lezyon varlığında açık kinetik zincir egzersizleri fleksiyon 40° olacak şekilde sınırlandırılmalı ya da kapalı ki-netik zincir egzersizleri tercih edilmelidir. Bu dönemde hasta ile merdiven çıkma eği-timlerine başlanır [10].

Faz 3 [12.-18.hafta]Bu fazda merdiven inişlerini ağrısız bir şekilde yapılabilir duruma getirmek, alt eks-tremite esnekliğini arttırmak, tibiofemoral lezyon varlığında izokinetik kas kuvveti değerlerini ve ileri step-down test sonucunu kontralateral ekstremiteye %85 simet-rik duruma getirmek, normal günlük aktiviteye dönüşü sağlamak hedeflenir.Tüm egzersiz çalışmaları ve fonksiyonel aktiviteler boyunca hastada diz ağrısı olma-malıdır. Önceki fazlarda çalışılan egzersizlerin şiddeti ve sıklığı arttırılarak devam et-tirilir. Kas kuvveti tam olarak sağlandıktan sonra koşu programlarına geçilmelidir.Bu fazda yüksek açısal hızlarda izokinetik egzersizlerine başlanabilir. İleri düz koşu-lar ve çeviklik antrenmanları yapılabilir. Açık kinetik zincir egzersizleri 90°-40° eklem hareket açıklığında çalışılabilir. Denge ve propriyosepsiyon çalışmalarına başlanma-lı, spora özgü antrenmanlara geçilmelidir.4.aydan itibaren hastaya izokinetik kas kuvveti testi ve ileri step-down testi yapıla-bilir. Test sonuçlarına göre nonopere tarafa %85 simetri sağlanmış olmalıdır [10].

Faz 4 [18.hafta ve sonrası]Bu fazın sonunda spora geri dönüş sağlanacağından kas kuvveti ve esnekliği maksi-mum seviyeye kadar arttırılır. Hop test sonucunda nonopere tarafa göre %85’in üze-rinde simetri sağlanmalıdır. Patellofemoral lezyon varlığında kontralateral ekstre-miteye göre opere ekstremite izokinetik kas kuvveti değerleri %85 simetrik seviye-ye getirilmelidir. Alt ekstremite kuvvet, esneklik ve çeviklik antrenmanlarına devam edilir. Pliometrik egzersizlere başlanır. Hastanın aktivite seviyesi arttırılır. Hastanın klinik ve mental durumu hazır ise spora geri dönüşe izin verilir [10]. Patellafemoral Ağrı Sendromu Patellafemoral ağrı sendromu ön diz ağrısının en sık sebebidir. Malalignment, sub-luksasyon, kondromalazi, lateral basınç sendromu, patella alta ve patella tilt gibi sebepler sonucu oluşmaktadır. Patellafemoral ağrı sendromunun tedavisinde, kon-servatif tedaviden fayda sağlanamadıysa artroskopik lateral retinakulum gevşetme operasyonu uygulanabilmektedir [11].Bu kısımda artroskopik lateral retinakulum gevşetme post operatif rehabilitasyonu incelenecektir.

Faz 1 [0.-2.gün]Erken post operatif evrede, ağrı ve efüzyon azaltılmalıdır. Bunun için 3-4 saatte bir 20 dakikalık buz uygulama, elevasyon, kompresyon ve her saatte 50 kez ayak bile-ği pompalama egzersizi tercih edilebilir. Mc Connel bantlaması ağrının azaltılması için faydalı olabilir. Hasta bağımsız ambulasyonunu sağlanmaya çalışmalıdır, yürür-ken %25’lik yük aktarımı yapabilir. Eklem hareket açıklığı egzersizlerine ve quadri-seps kuvvetlendirme egzersizlerine başlanır. Eklem hareket açıklığı egzersizleri için topuk kaydırma gibi egzersizler seçilebilir. Opere alana zarar vermemek için nazik bir




şekilde patellar mobilizasyon çalışılabilir. Hamstring ve gastrosoleus kasları için es-neklik çalışmaları yapılmalıdır. Kas kuvvetini arttırmak için evre 1 açık kinetik zincir egzersizleri başlanmalı, aerobik kondüsyonun kazanılması için sabit bisiklet kullanıl-malıdır [11].

Faz 2 [3.gün-2.hafta]Kas atrofisini azaltmak hedeflenmelidir. 2.haftada tam ağırlıkla yürümeye izin veri-lir. Eklem hareket açıklığı 0°-120° dereceler arasında ağrı sınırında çalışılır. Patellar ve tibiofemoral mobilizasyon sağlanmalıdır. Bisiklet egzersizleri eklem hareket açık-lığının gelişimini stimüle eder. Skar dokusuna ait yapışıklıkları rahatlatmak için ma-saj yapılabilir. Esneklik egzersizleri iliotibial banta, rektus femorise, hamstringe ve gastrosoleusa yönelik olmalıdır. Kuvvet antrenmanlarına evre 2 açık kinetik zincir egzersizi veya evre 1 kapalı kine-tik zincir egzersizi ile devam edilebilir. Alt ekstremitede bisiklet kullanımı ile aero-bik kondüsyon arttırılırken, üst ekstremitede ağırlıklarla dirençli kuvvet antrenman-ları yapılabilir [11].

Faz 3 [3.-4.hafta]Daha önceki evrelerde kas kuvveti ve dayanıklılığı için yapılan egzersizlere devam edilir, kapalı kinetik zincir egzersizleri evre 2 seviyesine çıkartılarak yapılır. Bu dö-nemde hastanın eklem hareket açıklığı tam olarak sağlanmış olmalıdır.

Tablo 11. Mikrofraktür Ve Kondroplasti Abrazyonu Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1[0.gün-6.hafta]Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: 0º-120ºDizlik Koltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• İzometrik egz• DBK egz• Esneklik egz• Üst ekstremite kondüsyon egz

Faz 2 [6.-12.hafta]

EHA: tamMerdiven çıkmaDizlik Koltuk değneği

• Önceki egz devam• AAEHA egz• Mini squat• İleri step-up• Parmak ucu yükselme• KKZ egz• AKZ egz• Merdiven çıkma eğitimi• Denge egz• Propriyosepsiyon egz

Faz 3 [12.-18.hafta]Merdiven inme%85 simetri

• Esneklik egz• İzokinetik egz• Koşu programı• Çeviklik egz


%85’in üzerinde simetriNormal diz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş


EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, DBK: Düz bacak kaldırma, KKZ: Kapalı kinetik zincir, AKZ: Açık kinetik zincir, Egz: Egzersiz.




Faz 4 [5.hafta ve sonrası]Pliometrik egzersizler çalışılır. Spora özgü antrenmanlara başlanır. Bu fazın sonunda %90 simetri sağlandığında spora geri dönülebilir [11].

Ayak Bileği Bölgesinde Sık Görülen Yaralanmaların Rehabilitasyon SüreçleriAşil Tendon YaralanmalarıAşil tendon yaralanmaları ortopedik cerrahi pratiğinde sıklıkla elit düzeydeki sporcu-larda ya da orta yaşlı ‘hafta sonu savaşçılarında’ görülür. Hastanın aktivite beklenti-lerine, yaşına, spor seviyesine bağlı olarak tedavi için konservatif ya da cerrahi teda-vi seçeneklerinden birisi tercih edilir [12].

Aşil Tendon Rüptürü Konservatif Tedavisi1.haftaErken dönemde yürüyüş breysi 3 adet topuk yükseltici ile kullanılır, breys sadece ban-yo sırasında ve ayağı havalandırmak için çıkarılabilir, breys çıktığında yük verilmez ve ayak dorsal ekstansiyona getirilmez. İki koltuk değneği kullanarak hastanın tolere edebildiği oranda yük verilebilir. Her gün ayak parmakları sık sık hareket ettirilir [13].

2.haftadan sonra2.haftadan sonra hasta, yürüyüş breysinin en üstteki topuk yükseltici kısmını çıkarır, 2 adet topuk yükseltici ile kullanır. Hasta tolere edebilirse tam yükle yürüyebilir, gere-kirse koltuk değneği kullanabilir. Her gün ayak parmakları sık sık hareket ettirilir [13].

4.haftadan sonraYürüyüş breysi 1 adet topuk yükseltici ile kullanılır. Koltuk değneğine gereksinim duy-madan tam yükle yürüyebilir. Her gün ayak parmakları sık sık hareket ettirilir [13].

Tablo 12. Artroskopik Lateral Retinakulum Gevşetme Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1[0.gün-6.hafta]

Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: 0º-90ºKoltuk değneği

• PRİCE• PEHA/AAEHA egz• Patellar mobilizasyon• Ayak bileği pompalama egz• İzometrik egz• Esneklik egz• Bisiklet


EHA: 0º-120º

• Önceki egz devam• Friksiyon masajı• KKZ egz• AKZ egz• Üst ekstremite kondüsyon egz

Faz 3 [3.-4.hafta]

EHA: tam%85 simetri

• İzokinetik egz• Koşu programı



• Çeviklik egz• Spora özgü antrenman

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, KKZ: Kapalı kinetik zincir, AKZ: Açık kinetik zincir, Egz: Egzersiz.




6. haftadan sonraYürüyüş breysi topuk yükseltici olmadan kullanılır. Her gün ayak parmakları sık sık ha-reket ettirilir [13].

8. haftadan sonraPoliklinik kontrolü için hasta hekimine gitmelidir.Yürüyüş breysi de bırakılır. Hasta, günlük kullandığı ayakkabısının içine 14.haftaya kadar topuk yükseltici koyarak kullanmalıdır. Kompresyon çorabı efüzyonu azaltmak için faydalı olacağı için hastanın kullanması tercih edilir.Tüm egzersiz programı yavaş ve dikkatli bir biçimde yapılmalıdır. Egzersizlerin taki-bi için haftada iki kez hekim ile klinik görüşme yapılmalıdır.Öncelikle ayak bileği eklem hareket açıklığı egzersizleri çalışılır. Dorsal ekstansiyon, plantar fleksiyon, supinasyon ve pronasyon yönlerinde düşük dirençli egzersiz lastik-leri ile çalışılabilir. Eklem hareket açıklığı egzersizleri sırasında aktif plantar fleksiyo-nun 0°’yi geçmemesi önerilir. Denge egzersizleri kontrollü şekilde trambolin ile başla-nır. Sandalyede oturur pozisyonda topuk yükseltme egzersizi yapılır. Yürüme eğitim-leri verilerek yürüyüş paternindeki eksiklikler giderilir. Kondüsyon bisikleti ile direnç-siz olarak çalışılabilir. Mini squat yapılabilir. Diz ve kalça egzersizleri ayak bileğinde hareket olmayacak şekilde çalışılabilir [13].

10. haftadan sonraDaha önceki haftalardaki egzersizler arttırılarak devam ettirilir. Denge egzersizle-

Tablo 13. Aşil Tendon Rüptürü Konservatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

1.-8.haftaAğrı ve efüzyon kontrolüYürüyüş breysi

• PRİCE• Ayak parmakları EHA egz

8.haftadan sonraAğrı ve efüzyon kontrolüEHA artışı

• PRİCE• Ayak bileği AEHA egz• Ayak bileği theraband egz-düşük dirençli (DF,PF,Sup,Pron)• Denge egz• Otururken topuk kaldırma• Ayakta iken topuk kaldırma• Yürüme eğitimi• Bisiklet-dirençsiz• Mini squat• Diz/kalça kuvvet egz

10. haftadan sonraKuvvet EHA artışı

• Önceki egz arttırılarak devam• Yavaş yürüyüş progamı

12. haftadan sonraKuvvet EHA artışı

• Yürüyüş programı-20dk/gün

16. haftadan sonraEHA: tam%85 simetri

• Konstantrik egz• Ekzantrik egz• Hafif jogging• Pliyometrik egz

18. haftadan sonra

%85’in üzerinde simetriNormal ayak bileği fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş


EHA: Eklem hareket açıklığı, AEHA: Aktif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, DF: Dorsifleksiyon, PF: Plantarfleksiyon, Sup: Supinasyon, Pron: Pronasyon.




ri denge tahtaları ile çalışılmaya başlanır. Aktif dorsal ekstansiyon, plantar fleksiyon, supinasyon ve pronasyon hareketleri dirençli olarak cihazlar yardımı ile yapılabilir. Yavaş yürüyüş antrenmanlarına başlanabilir [13].

12. haftadan sonraÖnceki egzersizlere ek olarak yürüyüş egzersizi her gün 20 dakika yapılmalıdır [13].

16. haftadan sonra14. hafta itibari ile normal ayakkabılar giyilir, 16.haftadan sonra yalınayak yere ba-sılabilir. Efüzyon hala devam edebileceği için kompresyon çoraplarına devam edilir.Tüm egzersizler hastanın tolere edebileceği ölçüde arttırılır. Ayakta iken iki ayak üze-rinde yükselme egzersizi tek ayak üzerinde yapılacak şekilde zorlaştırılır. Egzersiz-ler konsantrik ve ekzantrik şekilde planlanmalıdır. Hafif jog koşularına başlanır. Koşu programı, 8 ve zig zag şeklinde koşulara doğru zorlaştırılır. İki ayakla zıplama ve inme çalışmaları yapılır [13].

18. haftadan sonraEğer iyi bir koşu tekniği kazanıldı ise dışarıda koşulara başlanır. Non kontak sporlar-da en erken 20. haftada, kontak sporlarda 24 haftada spora geri dönüşe izin veri-lir. Yaralanmadan sonraki 6. ve 12. aylarda fonksiyonel durumunun değerlendirilme-si için tekrar hekim kontrolü gerekir [13].

Aşil Tendon Rüptürü Post Operatif Tedavi Yaklaşımı0.gün-2.haftaİlk 2 hafta hasta, ortopedi hekiminin kontrolü altında olur.Yürüyüş breysi 3 adet topuk yükseltici ile kullanılır. Yürüyüş sırasında iki koltuk değ-neği kullanılarak hastanın tolere edebildiği oranda yük verilebilir. Yürüyüş breysi 6 hafta boyunca uyku sırasında da kullanılır.Her saat başı 5x5 sn submaksimal izometrik plantar fleksiyon egzersizi ve ayak par-maklarına yönelik fleksiyon-ekstansiyon hareketi 3x20 tekrar olarak yapılır [14].

2.haftadan sonraYürüyüş breysi 2 adet topuk yükseltici ile kullanılır, en üstteki topuk yükseltici çıkarı-lır. Hasta tam yükle yürüyebilir, gerekirse koltuk değneği kullanılabilir. Breysin banyo sırasında ve ayağı havalandırmak için çıkarılmasına izin verilir. Breys çıktığında yük verilmemeli ve ayak dorsal ekstansiyona kesinlikle getirilmemelidir.Önceki dönemde önerilen egzersizlere sayılarını arttırarak devam edilir. Egzersizlerin takibi ve klinik kontrol için haftada iki kez hekim ile görüşülmelidir. Kondüsyon bisikleti, hastanın yürüyüş breysi ayağında takılı iken kullanabilir. Eklem hareket açıklığı egzersizleri çalışırken dorsifleksiyon yönüne doğru olan aktif plantar fleksiyonun 15°’yi geçmemesi önerilir.Ayak bileği plantar fleksiyonu sarı egzersiz lastiği ile çalışılabilir. Sandalyede oturur pozisyonda ağırlıksız olarak topuk yükseltme egzersizi yapılır. Yürüme eğitimleri koltuk değneksiz ve yürüyüş breysi hastanın ayağında iken çalışı-lır. Aynı önlemler alınarak denge egzersizlerine de başlanır.Diz ve kalça egzersizleri ayak bileğinde hareket olmayacak şekilde çalışılabilir. Mini squat ile kuvvetlendirme antrenmanları yapılabilir [14].




4.haftadan sonraYürüyüş breysi 1 adet topuk yükseltici ile kullanılır. Hasta koltuk değneklerine gerek duymadan tam yükle yürüyebilir. Önceki dönemde önerilen egzersizlere sayıları arttırılarak devam edilir.Eklem hareket açıklığı egzersizleri çalışırken dorsifleksiyon yönüne doğru olan aktif plantar fleksiyonun 10°’yi geçmemesi önerilir.Ayak bileği plantar fleksiyonu yeşil egzersiz lastiği ile çalışılabilir. Sandalyede oturur pozisyonda hafif ağırlıkla topuk yükseltme egzersizi yapılır. Egzersiz lastiği ile supinasyon ve pronasyon hareketleri çalışılmaya başlanır [14].

5. haftadan sonraYürüyüş breysi yükseltici olmadan kullanılır.Eklem hareket açıklığı egzersizleri çalışırken aktif plantar fleksiyonun 0°’yi geçme-mesi önerilir.Sandalyede oturur pozisyonda kum torbası gibi bir ağırlıkla topuk yükseltme egzer-sizi yapılır. Aktif plantar fleksiyon, supinasyon ve pronasyon makaralı sistemlerle çalışılarak kuv-vetlendirilebilir. Leg press antrenmanlarına başlanabilir [14].

6. haftadan sonraPoliklinik kontrolü için ortopedi hekimine gidilmelidir.Hekim kontrolü sonrası yürüyüş breysi bırakılır. Ayakkabılar 4 hafta daha topuk yük-seltici ile kullanılmalıdır. Kompresyon çorabı efüzyonu azaltmak için faydalıdır.Tüm egzersiz programı yavaş ve dikkatli bir biçimde yapılmalıdır. Egzersizlerin taki-bi için haftada iki kez hekim ile görüşülmelidir.Aktif ayak bileği eklem hareket açıklığı dorsal ekstansiyon, plantar fleksiyon, supi-nasyon ve pronasyon yönlerinde egzersiz lastikleri ile çalışılabilir. Sandalyede oturur pozisyonda topuk yükseltme egzersizlerine devam edilirken %50 yük ile ayakta topuk yükseltme egzersizlerine geçilir. Yürüme eğitimlerine devam edi-lir.Makaralı sistemlerde aktif plantar fleksiyon ve leg presste topuk yükselme çalışılır-ken plantar fleksiyonun 0°’yi geçmemesi önerilir. Bu dönemde yavaş yürüyüş antrenmanlarına başlanabilir [14].

8. haftadan sonraAyakkabılar 10.haftaya kadar topuk yükseltici ile kullanılmalıdır. Tüm egzersiz prog-ramı yavaş ve dikkatli bir biçimde yapılmalıdır. Yürüyüş egzersizi her gün 20 dakika yapılabilir.Tam yük ile bilateral ayakta başlanan topuk yükseltme egzersizleri, zamanla zorlaş-tırılarak tek ayak üzerinde yükselme şeklinde yapılır.Leg press cihazında topuk yükselme çalışılır. Makaralı sistemlerde bacaklara yönelik kuvvet antrenmanları başlanabilir.Denge egzersizleri denge tahtaları ile çalışılarak zorlaştırılır [14].

12. haftadan sonra10.haftadan sonra topuk yükseltici olmadan günlük ayakkabılar kullanılabilir. 12. haf-tadan sonra hastanın yalın ayak basmasında sakınca yoktur. Efüzyon hala devam edebileceği için kompresyon çoraplarının kullanımına devam




edilir.Tüm egzersizlere hastanın tolere edebileceği ölçüde arttırılarak çalışılır. Egzersiz programı konsantrik ve ekzantrik egzersizleri içerecek şekilde planlanmalıdır. Hafif jog koşularına başlanır. Koşu programı, 8 ve zig zag şeklinde koşulara doğru zorlaş-tırılır. İki ayakla zıplama ve inme çalışmaları yapılır [14].

14.haftadan sonraEğer hasta, iyi bir koşu tekniği kazandı ise dışarıda koşulara başlamasına izin verilir. Bu dönemde spora özgü antrenmanlar için çalışmalara başlanır. Non kontak sporlar-da en erken 16. haftada, kontak sporlarda 20. haftada spora geri dönüşe izin verilir. Yaralanmadan sonra 6. ve 12. aylarda fonksiyonel durumunun değerlendirilmesi için hekim kontrolü gerekecektir [14].

Ayak Bileği Burkulmaları Sonrası Tedavi YaklaşımıAyak bileği sık yaralanan bölgelerimizdendir. Özellikle laterale olan ayak bileği bur-kulmaları çok sık görülür. Ayak bileği burkulmalarını akut dönemde rehabilite etmek,

Tablo 14. Aşil Tendon Rüptürü Post Operatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

0.gün-2.haftaAğrı ve efüzyon kontrolüYürüyüş breysi

• PRİCE• Ayak parmakları EHA egz• Submaksimal izometrik PF egz

2.haftadan sonra

Ağrı ve efüzyon kontrolüKuvvetYürüyüş breysiAEHA: Breyssiz PF 15°’yi geçmemeli

• PRİCE• Ayak bileği AEHA egz• Ayak bileği sarı theraband egz-düşük dirençli (DF,PF,Sup,Pron)• Bisiklet-dirençsiz• Otururken topuk kaldırma• Denge egz• Yürüme eğitimi• Mini squat• Diz/kalça kuvvet egz

4. haftadan sonraKuvvet Yürüyüş breysiAEHA: Breyssiz PF 10°’yi geçmemeli

• Önceki egz arttırılarak devam• Ayak bileği yeşil theraband egz-düşük dirençli (DF, PF, Sup, Pron)

5. haftadan sonraKuvvet Yürüyüş breysiAEHA: Breyssiz PF 0°’yi geçmemeli

• Önceki egz arttırılarak devam• Leg press

6. haftadan sonra Kuvvet EHA artışı

• Önceki egz arttırılarak devam• Yavaş yürüyüş programı

8. haftadan sonra Kuvvet EHA artışı

• Yürüyüş programı-20dk/gün

12. haftadan sonra Kuvvet • Konstantrik egz• Ekzantrik egz• Hafif jogging• Pliyometrik egz

14.haftadan sonra %85’in üzerinde simetriNormal ayak bileği fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş


EHA: Eklem hareket açıklığı, AEHA: Aktif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, DF: Dorsifleksiyon, PF: Plantarfleksiyon, Sup: Supinasyon, Pron: Pronasyon.




durumun kronikleşmesini engelleyecek ve kişinin fonksiyonel kapasitesini koruyacak-tır.Akut dönemde ağrı ve efüzyon kontrolü önemlidir. Bu dönemde buz uygulaması, ele-vasyon, kompresyon yapılır. Erken dönemde tekrar burkulmanın önlenmesi için öze-likle inversiyon ve eversiyon yönündeki hareketleri sınırlayıcı ayak bileği breysleri önerilir.Egzersizlere öncelikle eklem hareket açıklığını korumaya yönelik egzersizlerle başla-nır. Hastanın tolere edebildiği ölçüde egzersiz lastikleri ile plantar fleksiyon, dorsal ekstansiyon, supinasyon ve pronasyon yönlerinde kuvvet çalışmalarına başlanır. Par-mak ucu yükselme, ayak bileğine yönelik açık-kapalı kinetik zincir egzersizleri ve ağır-lık ile izotonik egzersizler gibi farklı kuvvet egzersizleri de önerilebilir.Ayak bileği burkulmaları sonrası hastalarda propriyosepsiyon kaybı oluşmaktadır. Ek-lem hareket açıklığı ve kuvvet tama yakın olarak sağlandığında, mutlaka denge ve propriyosepsiyon egzersizleri çalışılmalıdır. Denge ve propriyosepisyon egzersizle-ri çalışılmamış bir ayak bileği burkulması rehabilitasyonu eksik kalacak, sonrasında hasta kronik ayak bileği instabilitesi ile karşımıza çıkacaktır.Hastanın kas kuvveti, nöromuskuler kontrolü ve fonksiyonel kapasitesi normale dön-düğünde spora geri dönüşüne izin verilir [15].

Omuz Bölgesinde Sık Görülen Yaralanmaların Rehabilitasyon SüreçleriAkromiyoklavikular Eklem YaralanmasıAkromiyoklavikular eklem yaralanmaları sıklıkla futbol, hokey, ragbi gibi kontak ta-kım sporlarda görülürken, günümüzde nonkontak rekreasyonel aktivite ile ilgilenen kişilerde de görülmektedir. Tedavi biçiminin konservatif ya da cerrahi tedavi olup ol-mayacağı eklem yaralanmasının tipine göre belirlenir [16].

Tip 2 ve Tip 3 Akromiyoklavikular Eklem Yaralanması Konservatif TedavisiFaz 1Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; ağrısız eklem hareket açıklığının kazanılması ve aktif eklem hareketinin 140°’ye ulaşması, lateral rotasyonun kontralateral ekstremi-te ile eşit duruma gelmesi, oturur pozisyonda ölçülen abduksiyonun 30°’ye ulaşması,

Tablo 15. Ayak Bileği Burkulmaları Sonrası Konservatif Tedavi

Faz Amaç Özel egz

AkutAğrı ve efüzyon kontrolüAyak bileği breysi

• PRİCE• AEHA egz• İzometrik egz

Subakut KuvvetDenge

• Ayak bileği theraband egz (DF, PF, Sup, Pron)• AKZ egz• KKZ egz• Parmak ucu yükselme• İzotonik egz• Denge egz• Propriyosepsiyon egz

Kronik

%85’in üzerinde simetriNormal ayak bileği fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş

• İzokinetik egz• Spora özgü antrenmanlar

AEHA: Aktif eklem hareket açıklığı, PRICE: Protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, DF: dorsifleksiyon, PF: Plantarfleksiyon, Sup: Supinasyon, Pron: Pronasyon, KKZ: Kapalı kinetik zincir, AKZ: Açık kinetik zincir.




akromiyoklavikular eklem üzerine palpasyonla minimal düzeyde ağrının ve hassasi-yetin olması, 90°’yi aşmamak kaydıyla ağrısız olarak çoklu açıda glenohumeral ekle-me fleksiyon, ekstansiyon, abduksiyon, adduksiyon, medial rotasyon ve lateral rotas-yon yönlerinde maksimal izometrik egzersiz yapılabilmesidir.Her fazın kendine ait hedeflerine ulaşılmadan diğer faza geçilmemelidir. 1. faz tip 2 akromiyoklavikular eklem yaralanması için 1-2 hafta, tip 3 akromiyoklavikular eklem yaralanması için 2-3 hafta sürer.Bu dönemde supin pozisyonda eklem hareket açıklığı egzersizlerinden kaçınılır. Her-hangi bir ağırlık kaldırılmamalı, itilmemeli ve çekilmemelidir, üst ekstremiteye yöne-lik traksiyon uygulamaları yapılmamalıdır. Kontak sporlardan uzak durulmalıdır. Baş üstü aktiviteler en fazla 90°’ye kadar yapılabilir. Horizontal ekstansiyondan ve flek-siyondan kaçınılır. Ağrı varken pasif, aktif, aktif asistif eklem hareket açıklığı çalış-maları yapılmamalıdır. Ağrı için anatomik redüksiyon yapmayan ama koruyucu ola-cak şekilde bantlama uygulanabilir. Buz uygulaması, elektrik stimulasyonu ağrı kont-rolünde ve nöromuskuler kontrolün tekrar öğretilmesinde faydalıdır.Akromiyoklavikular eklemi sabitlemek için kol askısı kullanılır. Askı, skapulanın aşağı yönde yer değiştirmesini engeller. Dirsek ve el bileğine yönelik eklem hareket açıklığı egzersizleri aktif ve tam hare-ket açıklığında çalışılmalıdır. Omuza yönelik eklem hareket açıklığı egzersizleri otu-rur veya yan yatar pozisyonda aktif asistif olarak sopa ya da T-bar yardımı ile çalı-şılmaya başlanır. Ağrı olmadığı zamanlarda eklem hareket açıklığı egzersizleri aktif olarak nazik bir şekilde çalışılabilir. Kuvvet egzersizleri 2.hafta itibari ile izometrik olarak çoklu açıda ve tüm planlar-da submaksimal düzeyde çalışılmaya başlanır. İzometrik egzersizin şiddetinin arttı-rılabilmesi için VAS skalasına göre ağrının 2/10 veya 3/10 olması gerekir. Ön kol ve el kuvveti için egzersiz topları kullanılabilir. Ağrı yokken aktif asistif ve aktif olarak skapular retraksiyon ve protraksiyon çalışmalarına başlanır. Alt ekstremiteye yönelik kuvvet egzersizleri yapılabilir ancak üst ekstremiteye yönelik kuvvet egzersizleri kı-sıtlanır. Gövde stabilizasyon egzersizi yapılır.Nöromuskuler eğitimin sağlanması için yavaş hızda submaksimal ritmik stabilizas-yon, yan yatar pozisyonda submaksimal dirençli egzersiz yapılır. Hastaların eklem hareket açıklıkları haftalık olarak hekim tarafından ölçülmelidir. İzometrik kuvvet tes-ti tip 2 akromiyoklavikular eklem yaralanması için 2 hafta sonunda, tip 3 akromiyok-lavikular eklem yaralanması için 3 hafta sonunda ölçülmelidir [16].

Faz 2 2.faz tip 2 akromiyoklavikular eklem yaralanması için 3-4 hafta, tip 3 akromiyoklavi-kular eklem yaralanması için 4-6 hafta sürer.Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; ağrısız aktif eklem hareket açıklığının kazanıl-ması ve kontralateral ekstremiteye eşit düzeyde eklem hareket açıklığına ulaşması, palpasyonla ağrı ve hassasiyetin olmaması, orta deltoid kas ve üst trapezius kas kuv-vetinde kontralateral ekstremite izokinetik test ölçümüne göre %25’ten daha düşük fark çıkması, medial ve lateral rotator kas kuvvetinde kontralateral ekstremite izoki-netik test ölçümüne göre %10’dan daha düşük fark olmasıdır.Faz 1’de kaçınılan hareketlerden ve benç press hareketinden sakınmaya devam edilir.Hasta tolere edebiliyorsa omuz askısı çıkarılabilir. Buz uygulaması egzersizlerden sonra mutlaka yapılmalıdır. Eğer hastanın ağrısı artmıyorsa eklem hareket açıklığı egzersizlerinden önce sıcak uygulanabilir. Tüm planlarda ve üst ekstremitenin tama-




mında tam eklem hareket açıklığı kazanılmalıdır.Kısa arkta izotonik kuvvet egzersizlerini yapılır. Hastanın tolere edebildiği ölçüde ek-lem hareket açıklığı arttırılır. Skapular kontrol ve hareket kalitesi arttırılmalıdır. Kuv-vet egzersizleri eklem hareket açıklığı sınırında çalışılmalıdır. Göğüs press oturur po-zisyonda, kol 90°’de elevasyonda iken çalışılır. Dirençsiz aktif eklem hareket açıklı-ğı egzersizleri; abduksiyonda ve omuz 90°’ye kadar fleksiyonda iken yapılır. Traksi-yon kuvveti olmadan omuz silkme egzersizi, biseps ve triseps kuvvetlendirme egzer-sizi, medial ve lateral rotasyon kuvvetlendirme egzersizi, gövde stabilizasyon egzer-sizi, omuza yönelik tüm dambıl egzersizleri yapılmalıdır.Nöromuskuler eğitim için skapulanın tüm planlarında ve 90°’yi geçen glenohumeral eklem hareketi ile orta hızda ritmik stabilizasyon çalışılır.Hastaların eklem hareket açıklıkları haftalık olarak hekim tarafından ölçülmelidir. Bu fazın sonunda izokinetik test veya el dinamometresi ile kuvvet testi yapılabilir [16].

Faz 33.faz tip 2 akromiyoklavikular eklem yaralanması için 5-6 hafta, tip 3 akromiyoklavi-kular eklem yaralanması için 6-8 hafta sürer.Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; palpasyonla ağrı ve hassasiyetin olmaması, del-toid kas ve üst trapezius kas kuvvetinde kontralateral ekstremite izokinetik test ölçü-müne göre %10’dan daha düşük fark çıkması, spora özgü hareketlerin ağrısız ve ins-tabilite hissi olmadan çalışılması, skapular diskinezinin olmamasıdır.Daha önceki kaçınılan hareketlerden sakınmaya devam edilir. Eklem hareket açıklı-ğı ve hareket ettirilen ark sınırı akromiyoklavikular ekleme yük bindirmeyecek şekil-de modifiye edilmelidir.Eğer hasta ihtiyaç duyarsa, günlük işleri sırasında ya da egzersizlerini yaparken ko-ruyucu destek pedleri kullanabilir.Gerekli ise egzersiz öncesi sıcak, egzersiz sonrası buz uygulamaya devam edilebilir. Eğer hastanın mesleği veya yaptığı spor, baş üstü aktiviteler içeriyorsa dirençsiz ola-rak baş üstü hareketler çalışılmaya başlanır. Eklem hareket açıklığı tam olarak sağlanamadıysa ev egzersiz programına germe egzersizleri eklenir.Kuvvet egzersizleri tüm planlarda ve çoklu açılarda arttırılarak devam edilir. Hori-zontal ekstansiyon ve fleksiyon dirençli egzersizleri başlanır. İzotonik egzersizler kısa arklarda dirençleri arttırılarak çalışılmaya devam edilir. Baş üstü kuvvet egzersizle-ri 90/90 pozisyonunda kısa arklarda izotonik egzersiz olarak çalıştırılarak zorlaştırıl-maya başlanır.Hasta, nöromuskuler eğitim için diagonal hareket paterninde [Propriyoseptif nöro-muskuler fasilitasyon (PNF) tekniği ile] yüksek hızda çalıştırılır. Üst ekstremite pliyo-metrik egzersizleri düşük dirençten yüksek dirence, bilateralden unilaterale, kısmi ek-lem hareket açıklığından tam eklem hareket açıklığına, yavaştan hızlıya, az tekrardan çok tekrara olaak şekilde zorlaştırılarak çalıştırılır.Spora özgü hareketler iyi düzeyde yapılabilir olmalıdır. Fırlatma içeren egzersiz prog-ramlarına geçilebilir. Bu fazın sonunda üst ekstremite kapalı kinetik zincir testleri ve kuvvet testleri yapılır. Bu testlerde saptanan defisitler faz 4’te tamamlanmalıdır [16].

Faz 44.faz tip 2 akromiyoklavikular eklem yaralanması için 7-8 hafta, tip 3 akromiyoklavi-kular eklem yaralanması için 8-10 hafta sürer.




Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; fonksiyonel defisitin kalmamış olması ve her iki ekstremitenin birbirine eşitlenmiş olması, medial- lateral rotator kas ve horizon-tal fleksiyon-ekstansiyon kas kuvvetinde kontralateral ekstremite izokinetik test öl-çümüne göre %10’dan daha düşük fark olması, bağımsız olarak kuvvet egzersizleri-ni yapabilir durumda olmasıdır.Aynı hareketi tekrarlayıcı işte çalışanlar veya spor aktivitesinde bulunanlar aşırı üst ekstremite traksiyonundan kaçınmalıdır.Eğer hasta ihtiyaç duyarsa, günlük işleri sırasında ya da egzersizlerini yaparken ko-ruyucu destek pedleri kullanabilir. Gerekli ise egzersiz öncesi sıcak, egzersiz sonrası buz uygulamaya devam edilebilir. Baş üstü hareketler çalışılmaya devam edilir. Kuvvet egzersizleri ve nöromuskuler eğitimler hekimin kontrolü altında en üst sevi-yeye çıkarılarak çalışılır. Pliometrik egzersizler spora özgü olacak şekilde düzenlenir.Fırlatma egzersizlerine devam edilir. Hastanın spora geri dönüş kararı, bu fazın so-nunda yapılacak olan spora özgü testler ve üst ekstremite kapalı kinetik zincir test-leri ile verilir [16].

Akromiyoklavikular Eklem Rekonstriksiyonu Post Operatif RehabilitasyonuFaz 1 [1.-4.hafta]Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; palpasyonla akromiyoklavikular eklem üzerin-de minimal düzeyde ağrının ve hassasiyetin olması, klinik muayenede akromiyokla-vikular eklemin stabil olması, ayakta iken lateral ve mediale submaksimal düzeyde izometrik egzersiz çalışılmasıdır. İzometrik egzersiz sırasında abduksiyon 30°’de ol-malıdır.

Tablo 16. Tip 2 ve Tip 3 Akromiyoklavikular Eklem Yaralanması Konservatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

Faz 1

Minimal ağrı ve hassasiyetEHA:140ºLateral rotasyon tamAbduksiyon 30°Kol askısı kullanılır

• PRİCE• EHA egz• GH ekleme izometrik egz (max 90°’de)• Ön kol ve el kuvvet egz• Gövde stabilizasyon egz• Nöromuskuler eğitim

Faz 2EHA: TamOrta deltoid ve üst trapezius kas kuvveti (%75’ten fazla)Medial ve lateral rotator kas kuvveti (%90’dan fazla)

• PRİCE• EHA egz• Skapular kontrol• Biseps ve triseps kuvvet egz• Omuz silkme egz• Orta deltoid ve üst trapezius kuvvet egz• Medial ve lateral rotasyon kuvvet egz• Tüm dambıl egz

Faz 3 Orta deltoid ve üst trapezius kas kuvveti (%90’dan fazla)Medial ve lateral rotator kas kuvvetiStabiliteKoruyucu destek pedleri kullanılabilir

• Dirençsiz baş üstü hareket• Germe egz• İzotonik egz• Pliyometrik egz• Fırlatma egz

Faz 4 %90’ın üzerinde simetriNormal omuz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş


EHA: Eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, com-pression, and elevation to control inflammation, GH: glenohumeral, Egz: Egzersiz, max: maksimum.




Bu dönemde supin pozisyonda pasif eklem hareket açıklığı egzersizlerinden kaçını-lır. Herhangi bir ağırlık kaldırılmamalı, itilmemeli ve çekilmemelidir, üst ekstremite-ye yönelik traksiyon uygulamaları yapılmamalıdır. Kontak sporlardan uzak durulma-lıdır. Baş üstü aktiviteler en fazla 90°’ye kadar yapılabilir. Horizontal ekstansiyondan ve fleksiyondan kaçınılır. Ağrı varken pasif, aktif, aktif asistif eklem hareket açıklığı çalışmaları yapılmamalıdır. Akromiyoklavikular eklemi sabitlemek için kol askısı kullanılır. Askı, skapulanın aşağı yönde yer değiştirmesini engeller. Ağrı için anatomik redüksiyon yapmayan ama koruyucu olacak şekilde bantlama uy-gulanabilir. Buz uygulaması, elektrik stimulasyonu ağrı kontrolünde ve nöromuskuler kontrolün tekrar öğretilmesinde faydalıdır.Dirsek ve el bileğine yönelik eklem hareket açıklığı egzersizleri aktif ve tam hareket açıklığında çalışılmalıdır. Omuza yönelik eklem hareket açıklığı egzersizleri oturur veya yan yatar pozisyonda aktif asistif olarak sopa ya da T-bar yardımı ile 2.haftada çalışılmaya başlanır. Ağrı olmadığı zamanlarda 4.haftadan itibaren nazik bir şekilde aktif eklem hareket açıklığı egzersizleri çalışılmaya başlanabilir.Submaksimal omuz izometrik egzersizlerine, omuz göğüs seviyesinin altında 30° ab-duksiyonda iken fleksiyon, medial rotasyon ve lateral rotasyon yönlerinde 3. haftada çalışılmaya başlanabilir.İzometrik egzersizin şiddetinin arttırılabilmesi için VAS skalasına göre ağrının 2/10 veya 3/10 olması gerekir.Ön kol ve el kuvveti için egzersiz topları kullanılabilir. Ağrı yoksa aktif asistif ve aktif olarak skapular retraksiyon ve protraksiyon çalışma-larına 2.haftada başlanır.Alt ekstremiteye yönelik kuvvet egzersizleri yapılabilir ancak üst ekstremiteye yöne-lik kuvvet egzersizleri kısıtlanır. Gövde stabilizasyon egzersizi yapılır. Nöromuskuler eğitimin sağlanması gerekir.Hastaların pasif eklem hareket açıklıkları 2.hafta sonunda, aktif eklem hareket açık-lıkları 4.hafta sonunda ölçülmelidir [16].

Faz 2 [5.-8.hafta]Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; ağrısız aktif eklem hareket açıklığının kazanıl-ması, kontralateral ekstremiteye eşit düzeyde lateral rotasyona ulaşılması, oturur pozisyonda ölçülen abduksiyonun 30°’ye ulaşması, palpasyonla akromiyoklavikular eklem üzerinde ağrının ve hassasiyetin olmaması, tüm planlarda ağrısız olarak mak-simal izometrik egzersiz yapılabilmesi, skapular diskinezinin olmaması, faz 1’de ka-çınılan hareketlerden, supin pozisyonda egzersiz yapmaktan ve benç press hareke-tinden sakınmaya devam edilmesi, hasta tolere edebiliyorsa 5.-6. haftada omuz as-kısının çıkarılmasıdır.Buz uygulaması egzersizlerden sonra mutlaka yapılmalıdır. Eğer hastanın ağrısı art-mıyorsa eklem hareket açıklığı egzersizlerinden önce sıcak uygulanabilir. Tüm plan-larda ve üst ekstremitenin tamamında tam eklem hareket açıklığı kazandırılmalıdır.Hastaya kısa arkta izotonik kuvvet egzersizleri, hastanın tolere edebildiği ölçüde ek-lem hareket açıklığı egzersizi, skapular kontrolün ve hareket kalitesinin arttırılması-na yönelik çalışmalar, oturur pozisyonda göğüs press ve kürek ergometrisi ile çalış-malar yapılabilir.Kuvvet egzersizleri 90° elevasyonda, 90°’ye kadar omuz fleksiyonunda dirençsiz aktif eklem hareket açıklığında çalışılır.




Traksiyon kuvveti olmadan omuz silkme egzersizi, biseps, triseps, medial ve lateral rotasyon kuvvetlendirme egzersizi, gövde stabilizasyon egzersizi çalışılır.Nöromuskuler eğitim için yavaş hızda submaksimal dirençle ritmik stabilizasyon ya-pılır.Hastaların eklem hareket açıklıkları haftalık olarak hekim tarafından ölçülmelidir. Bu fazın sonunda, klinik test olarak yan yatış pozisyonun yapılabilirliği değerlendiri-lir [16].

Faz 3 [9.-15.hafta]Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; kontralateral ekstremiteye eşit düzeyde ağrısız tam aktif eklem hareket açıklığının kazanılması, palpasyonla ağrının ve hassasiyetin olmaması, orta deltoid kas ve üst trapezius kas kuvvetinde kontralateral ekstremite izokinetik test ölçümüne göre %25’ten daha düşük fark olması, omuz internal ve eks-ternal rotator kas kuvvetinde kontralateral ekstremite izokinetik test ölçümüne göre %10’dan daha düşük fark olmasıdır.Daha önce kaçınılan hareketlerden sakınmaya devam edilir.Eğer ihtiyaç duyulursa, günlük işler sırasında ya da egzersizleri yaparken koruyucu destek pedleri kullanılabilir.Gerekli ise egzersiz öncesi sıcak, egzersiz sonrası buz uygulamaya devam edilebilir. Eklem hareket açıklığı ve hareket ettirilen ark sınırı akromiyoklavikular ekleme yük bindirmeyecek şekilde modifiye edilmelidir. Eklem hareket açıklığının korunması için ev egzersiz programına germe egzersizleri eklenir.Dirençsiz olarak baş üstü hareketler çalışılmaya başlanır. Horizontal ekstansiyon ve fleksiyon, dirençli egzersiz ve kısa arklarda izotonik egzersiz olarak çalıştırılarak zor-laştırılır.Faz 2’deki eklem hareket açıklığı egzersizleri, kuvvet egzersizleri tüm planlarda ve çoklu açılarda arttırılarak devam eder.12.haftadan itibaren baş üstü kuvvet egzersizleri 90/90 pozisyonunda, izotonik eg-zersiz dirençleri arttırılarak kısa arklarda çalışılmaya devam edilir.Nöromuskuler eğitim için diagonal hareket paterninde [PNF tekniği ile] hız yükselti-lerek çalıştırılır.Üst ekstremite pliyometrik egzersizleri düşük dirençten yüksek dirence, bilateralden unilaterale, kısmi eklem hareket açıklığından tam eklem hareket açıklığına, yavaştan hızlıya, az tekrardan çok tekrara olacak şekilde zorlaştırılarak çalıştırılır.Spora özgü hareketler çalışılmaya başlanır.Bu fazın sonunda üst ekstremite kapalı kinetik zincir testleri ve kuvvet testleri yapı-lır. Bu testlerde saptanan defisitler faz 4’te tamamlanmalıdır [16].

Faz 4 [16.-24.hafta]Bu fazda ulaşılmak istenen hedefler; fonksiyonel defisitin kalmamış olması ve her iki ekstremitenin birbirine eşitlenmiş olması, medial- lateral rotator kas ve horizon-tal fleksiyon-ekstansiyon kas kuvvetinde kontralateral ekstremite izokinetik test öl-çümüne göre %10’dan daha düşük fark olması, hastanın bağımsız olarak kuvvet eg-zersizlerini yapabilir durumda olmasıdır.Benç press çalışılırken dikkatli olunmalıdır. Eklem hareket açıklığı ve hareket ettirilen ark sınırı akromiyoklavikular ekleme yük bindirmeyecek şekilde modifiye edilmelidir.Baş üstü hareketler çalışılmaya devam edilir. Aynı hareketi tekrarlayıcı işte çalışanlar veya spor aktivitesinde bulunanlar aşırı üst ekstremite traksiyonundan kaçınmalıdır.




Eğer ihtiyaç duyulursa, günlük işler sırasında ya da egzersizleri yaparken koruyucu destek pedler kullanılabilir.Gerekli ise egzersiz öncesi sıcak, egzersiz sonrası buz uygulamaya devam edilebilir. Gövde stabilizasyon egzersizlerine devam edilir. Fırlatma egzersizleri çalışılır.Kuvvet egzersizleri ve nöromuskuler eğitimler hekimin kontrolü altında en üst seviye-ye çıkarılır. Pliometrik egzersizler spora özgü olacak şekilde düzenlenir.Hastanın spora geri dönüş kararı, bu fazın sonunda yapılacak olan spora özgü test-ler ve üst ekstremite kapalı kinetik zincir testleri ile verilir [16].

Omuz ÇıkığıOmuz Çıkığı Konservatif TedavisiTravmatik Omuz Çıkığı Konservatif Tedavisi Faz 1 Travmanın hemen ardındaki bu fazda ağrıyı, inflamasyonu, kas spazmını azaltmak, omuz kapsülüne ait yapıları korumak, ağrısız tam eklem hareket açıklığını kazanmak, kas atrofisini önlemek gerekmektedir.Hastanın kolu omuz askısıyla istirahate alınmalıdır. Ağrıyı azalmak için NSAİ ilaçtan ve buz uygulama, TENS gibi terapötik modalitelerden faydalanılır. Germe egzersizi uygulamadan nazik eklem hareket açıklığı egzersizleri başlanır. L-bar ile aktif asistif eklem hareket açıklığı fleksiyon, kol skapular planda 30º abduksiyonda iken internal-eksternal rotasyon yönlerinde çalışılabilir. Tüm hareketler ağrısız olarak hareket açıklığının izin verdiği ölçüde çalışılır. Pendulum egzersizi verilebilir.

Tablo 17. Akromiyoklavikular Eklem Rekonstriksiyonu Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1 [1.-4.hafta]

Minimal ağrı ve hassasiyetEHA kazanımıAK stabiliteKol askısı kullanılır

• PRİCE• Dirsek, el bileği tam ve AEHA egz• Omuz AAEHA egz• İzometrik egz (30° abd’da)• Ön kol ve el kuvvet egz• Skapular retraksiyon-protraksiyon egz• Gövde stabilizasyon egz• Nöromuskuler eğitim

Faz 2 [5.-8.hafta]AEHA: TamAbduksiyon 30°Kas kuvveti

• PRİCE• EHA egz• İzotonik egz• Skapular kontrol• Biseps ve triseps kuvvet egz• Omuz silkme egz• Medial ve lateral rotasyon kuvvet egz• Orta deltoid ve üst trapezius kuvvet egz

Faz 3 [9.-15.hafta] Orta deltoid ve üst trapezius kas kuvveti (%75’ten fazla)İnternal ve eksternal rotator kas kuvveti (%90’dan fazla)Koruyucu destek pedleri kullanılabilir

• Dirençsiz baş üstü hareket• Germe egz• İzotonik egz• Pliyometrik egz

Faz 4 [16.-24.hafta] %90’ın üzerinde simetriNormal omuz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş

• Fırlatma egz • İzokinetik egz• Spora özgü antrenmanlar

EHA: Eklem hareket açıklığı, AEHA: Aktif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, AK: Akromiyoklavikuler, Abd: Abduksiyon, Egz: Egzersiz.




Hastanın anteriyor instabilitesi varsa eksternal rotasyon veya horizontal abduksiyon hareketinden, posteriyor instabilitesi varsa internal rotasyon veya horizontal adduk-siyon hareketinden kaçınmak gerekir.Fleksiyon, abduksiyon, ekstansiyon, internal rotasyon [çoklu açıda], eksternal rotas-yon [çoklu açıda], skapular retraksiyon, protraksiyon, elevasyon ve depresyon yönle-rinde izometrik kuvvet egzersizleri başlatırılır. Propriyosepsiyon ve ritmik stabilizasyon çalışmalarına da başlanmalıdır [17].

Faz 2Bu dönemde kas kuvvetinin arttırılması, normal artrokinematiğin sağlanması, prop-riyosepsiyonun, dinamik stabilizasyonun, omuz kompleksinin nöromuskuler kontrolü-nün kazanılması hedeflenir.Ağrısız dönemlerde tüm hareketler hasta tolere edebildiği ölçüde 90º abduksiyonda yapılmaya çalışılır. Kuvvet egzersizlerinin tipi izometrikten izotoniğe doğru zorlaştırı-lır. Eksternal rotasyonun ve skapular kas kuvvetinin arttırılması için egzersizler yapı-lır. Gövdeye ve alt ekstremiteye yönelik kuvvet antrenmanları çalışılmalıdır.Omuz kompleksinin nöromuskuler kontrolü arttırılmalıdır [17].

Faz 3Artık ağrısız tam eklem hareket açıklığı kazanılmış, palpasyonla hassasiyet kalma-mıştır. Hasta dirençli kuvvet antrenmanlarına devam etmeli, kas kuvvetini, dayanıklı-lığını, nöromuskuler kontrolü ve dinamik stabilizasyonu arttırmalıdır. Hasta, pliyometrik egzersizleri çalışarak spora dönüş için ilk hazırlıklarına başlar.Ancak, egzersizler sırasında omuz ekleminin kapsülüne stres yükleyici hareketlerden sakınmak gerekir [17].

Faz 4Bu faz, hastanın spora geri dönüş fazıdır. Faz 3’teki egzersizlerin şiddeti arttırılarak devam edilir. Spora özgü antrenmanlara geçilir. Hasta, internal-eksternal rotasyon ve abduksiyon-adduksiyon yönündeki izokinetik testlerde başarıya ulaşması halinde spora geri dönebilir.Hasta kontak sporlara katılacaksa glenohumeral eklemi stabilize edici breys ile spo-ra katılması önerilir [17].

Atravmatik Omuz Çıkığı Konservatif TedavisiFaz 1 Travmatik omuz çıkığında olduğu gibi atravmatk omuz çıkığında da yapılan tedavi-ler benzerdir. Ancak fazlara göre çalışılması gereken eklem hareket açıklığı derece-leri farklılık gösterebilmektedir.Atravmatk omuz çıkığında eklem hareket açıklığı egzersizleri, germe uygulamadan nazikçe yapılmalıdır. Elevasyon 90º ile başlayıp 145/150º fleksiyona arttırılmalıdır. Kol skapular planda 45º abduksiyonda iken internal-eksternal rotasyon çalışılabilir. Fleksiyon çalışmaları 90º’den başlanıp tam eklem hareket açıklığına ulaştırılır. Ab-duksiyon 90º’ye kadar çalışılmalıdır.Kuvvet egzersizlerine izometrik tipte başlanır. İnternal-eksternal rotasyon 0º abduk-siyonda çalışılmaya başlanır. Zamanla 30º abduksiyonda çalışılacaktır [17].




Faz 2Atravmatik omuz çıkığı tedavisinde, ekzantrik egzersiz programının faz 2’de baş-lanması travmatik omuz çıkığı programından farklılığıdır. Diğer izotonik kuvvet eg-zersizleri, nöromuskuler kontrol çalışmaları, propriyosepsiyon egzersizleri travmatik omuz çıkığı programına benzerdir [17].

Faz 3Bu fazda, kuvvet ve dayanıklılık arttırılmaya, dinamik kontrol sağlanmaya, nöromus-kuler kontrol kazanılmaya ve hasta aktiviteye geri dönmeye hazırlanır. Tüm egzersiz-lerin sıklığı ve şiddeti arttırılarak devam edilir [17].

Faz 4Bu faz, hastanın spora geri dönüş fazıdır. Spora özgü antrenmanlara geçilir. Hasta, internal-eksternal rotasyon ve abduksiyon-adduksiyon yönündeki izokinetik testlerde başarıya ulaşması ve hasta eğitiminin tamamlanması halinde spora geri dönebilir [17]. Anteriyor Kapsülolabral Rekonstruksiyon Sonrası RehabilitasyonFaz 1 [1.gün-3.hafta]Bu fazın hedefleri; ağrının ve inflamasyonun azaltılması, cerrahi tamir alanın koru-yarak ağrısız eklem hareket açıklığının arttırılması, el, el bileği, dirsek eklem hare-ket açıklığının ve kuvvetlerinin korunması, kardiyovasküler dayanıklılığın korunması ve hasta eğitimidir.Omuz splinti, 1-2 hafta gün içinde ve gerekli görülürse uykuda da kullanılır. Hastaya verilecek egzersizler; günde 1-2 kez ağrısız pasif fleksiyon ve abduksiyon eklem hareket açıklığı egzersizleri, skapular planda ağrısız internal-eksternal rotas-yon eklem hareket açıklığı egzersizleridir. Pasif ve aktif asistif eklem hareket açıklı-ğı için üst ekstremite kol bisikleti kullanılabilir. Skapular kaslara ritmik stabilizasyon; submaksimal düzeyde izometrik omuz abduksiyon, ekstansiyon, fleksiyon, nötral po-

Tablo 18. Travmatik Omuz Çıkığı Konservatif Tedavisi

Faz Amaç Özel egz

Faz 1

Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: TamKas atrofisini engellemekOmuz askısı kullanılır

• PRİCE• EHA egz• Pendulum egz• İzometrik egz• Propriyosepsiyon egz• Ritmik stabilizasyon

Faz 2 Kas kuvveti Normal artrokinematik PropriyosepsiyonStabilite

• İzotonik egz• Gövde ve alt ekstremite kuvvet egz

Faz 3 Kas kuvvetiDayanıklılık

• İzotonik egz• Pliyometrik egz



EHA: Eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, com-pression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz.




zisyonda internal-eksternal rotasyon; kol körl, kol ekstansiyonu, top veya sünger sık-ma bırakma egzersizleri; dirençli dirsek ekstansiyon, fleksiyon, radial deviasyon, un-lar deviasyon, supinasyon, pronasyon egzersizleri uygulanır.Eğer hasta yapabilirse spora özgü gövde, alt ekstremite kas kuvveti ve kardiyovas-küler dayanıklılık antrenmanları başlanabilir [18].

Faz 2 [3.-12.hafta]Bu fazın hedefleri; ağrının yok edilmesi, cerrahi tamir alanı korunarak ağrısız tam ek-lem hareket açıklığının kazanılması, glenohumeral ve skapulatorasik kas kuvvetle-rinin arttırılması, propriyosepsiyonun geliştirilmesi, el, el bileği, dirsek kuvvetlerinin arttırılması, kardiyovasküler dayanıklılığın arttırılmasıdır.Hastaya verilecek egzersizler; günde 1-2 kez ağrısız aktif fleksiyon ve abduksiyon ek-lem hareket açıklığı egzersizleridir. Üst ekstremite kol bisikleti dirençli olarak kullanı-lır. Gerekli ise anteriyor kapsülü koruyarak manuel eklem mobilizasyonu, internal ro-tasyon, horizontal adduksiyon hareketleri ile posteriyor rotator kaf germe, anteriyor kapsülü koruyarak pektoralis minor germe uygulanabilir.Fleksiyon yönündeki izotonik ve izokinetik egzersizler, skapular ve/veya frontal plan-da eklem hareket açıklığı sınırında submaksimal/ maksimal düzeyde yapılır. 0º-90º aralığında elevasyon ile internal-eksternal rotasyon eklem hareket açıklığı egzersizleri, skapular veya frontal plan sınırlarında horizontal abduksiyon, push ups, press ups çalışılabilir.Pliyometrik egzersizler 10.haftada başlanır. Spora özgü kol, gövde, alt ekstremite kas kuvvetine ve kardiyovasküler dayanıklılık antrenmanlarına devam edilir [18].

Faz 3 [12.-16.hafta]Faz 3’e geçebilmek için; ağrısız tam pasif ve aktif eklem hareket açıklığına, egzersiz veya aktivite sırasında minimal ağrıya, yeterli cerrahi stabilizasyona, kontralateral ekstremitenin %70’inden daha yüksek kas kuvvetine sahip olunmalıdır.

Tablo 19. Atravmatik omuz çıkığı konservatif tedavisi

Faz Amaç Özel egz

Faz 1

Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: Elevasyon 90º Fleksiyon 90º-145/150ºAbduksiyon 90ºKas atrofisini engellemekOmuz askısı kullanılır

• PRİCE• EHA egz• Pendulum egz• İzometrik egz• Propriyosepsiyon egz• Ritmik stabilizasyon

Faz 2 Kas kuvveti Normal artrokinematik PropriyosepsiyonStabilite

• Ekzantrik egz• İzotonik egz• Gövde ve alt ekstremite kuvvet egz

Faz 3 Kas kuvvetiDayanıklılık

• İzotonik egz• Pliyometrik egz



EHA: Eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, com-pression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz.




Bu fazın hedefleri; ağrının tam olarak yok edilmesi, ağrısız tam eklem hareket açık-lığının kazanılması, glenohumeral ve skapulatorasik kas kuvvetlerinin arttırılması, propriyosepsiyonun geliştirilmesi, el, el bileği, dirsek kuvvetlerinin arttırılması, kardi-yovasküler dayanıklılığın arttırılmasıdır.Daha önceki fazda başlanan kuvvet, dayanıklılık, pliyometrik, propriyosepsiyon eg-zersizleri arttırılarak ve zorlaştırılarak devam edilir. Hastaya kuvvet testi yapılarak defisitli olan kas grubuna yönelik özel egzersizler yaptırılabilir.Biseps braki ve posteriyor omuz kaslarına yönelik ekzantrik egzersizler planlanmalı-dır. Aynı pozisyonda hareketin tekrarlandığı aktivitelere yönelik çalışmalar yapılmalı-dır. Spora özgü kol, gövde, alt ekstremite kas kuvveti ve kardiyovasküler dayanıklılık antrenmanlarına devam edilir [18].Faz 4 [16.hafta ve sonrası]Tam ve ağrısız hareket kabiliyeti geri kazanılmış, opere tarafın kas kuvveti kontrala-teral tarafın kas kuvvetinin %85’inin üzerine çıkmıştır. Spora özgü antrenmanlar ta-mamlandığında spora geri dönüşe izin verilir [18].

Rotator Kaf YaralanmalarıRotator kas grubuna ait yaralanmalar sıklıkla tekrarlayıcı omuz hareketinin yapılma-sı gereken işlerde çalışanlarda ve baş üstü aktivite gerektiren spor branşlarının spor-cularında görülür. Rotator kaf kas yaralanması, impingement sendromu ile başlayıp rotator kaf yırtığına kadar ilerleyen farklı kliniklerde karşımıza çıkabilir [19].

Tablo 20. Anteriyor Kapsülolabral Rekonstruksiyon Sonrası Rehabilitasyon

Faz Amaç Özel egz


Ağrı ve efüzyon kontrolü EHA: Cerrahi tamir alanın koruyarak arttırılırKas atrofisini engellemekOmuz askısı kullanılır

• PRİCE• PEHA-AAEHA egz• El, el bileği, dirsek EHA ve kuvvet egz• İzometrik egz• Kol ve dirsek kuvvet egz• Ritmik stabilizasyon

Faz 2[3.-12.hafta]

EHA: Tam Kas kuvveti (GH&ST)Propriyosepsiyon

• AEHA egz• Dirençli kol bisikleti• Mobilizasyon uyg• Germe egz• İzotonik egz• İzokinetik egz• Pliyometrik egz• Gövde ve alt ekstremite kuvvet egz

Faz 3[12.-16.hafta]

Kas kuvveti (%70’ten fazla)PropriyosepsiyonDayanıklılık

• İzotonik egz• Pliyometrik egz• Defisitli kasa özel egz• Ekzantrik egz

Faz 4[16.hafta ve sonrası]

%85’in üzerinde simetriNormal omuz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş


EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AEHA: Aktif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, com-pression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, Uyg: Uygulama GH: Glenohumeral, ST: Skapulatorasik.




İmpingement Sendromu Nonoperatif Rehabilitasyon ProtokolüPrimer İmpingement Sendromu Nonoperatif Rehabilitasyon Protokolü

Evre 1-Faz 1Bu fazda; eklem hareketi, motor fonksiyonu, kas performansı, eklem hareket açıklığı ve lokalize inflamasyon düzeltilmeye çalışılır.Supraspinatus, subakromial bursa, biseps tendonunun uzun başı, akromiyoklaviku-lar ligaman etkilenmiştir. Klinik muayene ve diagnostik ultrason ile tanı konulur. Tip 2-3 akromiyon, korakoakromial ligaman hipertrofisi, belirgin humerus büyük tubero-siti saptanabilir.Konservatif tedavideki hedef inflamasyonu azaltmaktır. Buz uygulaması, fonoforez, iyontoforez [deksametazon], NSAİ ilaç, subakromial %1’lik 10 ml lidokain enjeksiyo-nu uygulanabilir.Hastalara aktivite modifikasyonu gereklidir. Baş üstü aktivitelerin yapılması kısıtla-nır. Skapulanın nöromuskuler kontrolü için biyofeedback cihazı kullanılabilir. Eklem artrokinematiğini arttırabilmek ve baş üstü aktivitelerin yapılmasına hazırlayabilmek için posteriyora glenohumeral eklem kaydırma, anteriyor/inferiyora sternoklavikuler eklem kaydırma gibi manuel terapi yöntemleri kullanılabilir [19].

Evre 2-Faz 1Bu dönemde yapısal hasarların giderilmesi hedeflenir. Baştaki ve boyundaki anteri-yor tilt, anteriyora ve inferiyora tilt oluşmuş skapula, torasik kifoz durumları düzeltil-melidir. Bunun için skapular bantlama, manuel terapi ile torasik ekstansiyon mobili-zasyonu, pektoral kas germe egzersizleri yapılır. Posteriyor kaf, rhomboid, latismus dorsi kaslarına yönelik germeler yapılır [19].

Evre 3-Faz 1Bu evrede, fonksiyonel sınırlarda fiziksel performans kazanılmaya çalışılır. Kontrala-teral ekstremiteye eş düzeyde nöromuskuler kontrol, aktif asistif pozisyon alma ha-reketi kazanılabilmelidir. Parmak merdiveni egzersizleri, ergonomik baş üstü aktivi-teler yapılır [19].

Sekonder İmpingement Sendromu Nonoperatif Rehabilitasyon ProtokolüFaz 1Primer impingement sendromu yeterli tedavi edilmediğinde sekonder impingement sendromu olarak karşımıza çıkar. Sekonder impingement durumunda yapısal, fonksi-

Tablo 21. Primer İmpingement Sendromu Nonoperatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Evre 1-Faz 1

Ağrı ve inflamasyon kontrolü EHA: TamKas performansını arttırmakAktivite modifikasyonu

• PRİCE• EHA egz• Manuel terapi uyg

Evre 2-Faz 1 Yapısal hasarların giderilmesi• Manuel terapi uyg• Mobilizasyon uyg• Germe egz

Evre 3-Faz 1 Fiziksel performans kazanmak• Parmak merdiveni egz• Ergonomik baş üstü egz

EHA: Eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, com-pression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, Uyg: Uygulama




yonel kayıp ve morfolojik değişiklikler artmıştır. Rhomboid, orta ve alt trapezius, ser-ratus anteriyor kaslarının performansında kayıp gelişir. Lumbopelvik kontrolde de kayıp oluşmuştur. Sekonder impingeneti olan hastaların, omuz kas kuvveti ve enduransı 90°’den az ele-vasyonda iken arttırılmaya çalışılır. Manuel skapuler direnç egzersizi, skapular ritmik stabilizasyon, press ups, göğüs press, kürek ergometrisi egzersizleri verilebilir. Lum-bopelvik kontrolün geri kazanılabilmesi için erektör spina ve iliopsoas kas esnekliği arttırılır, transvers abdominus, maksimus ve medius gluteal kas kuvvet antrenmanla-rı yapılır. Tüm kol ve ön kol kas kuvvetinin geri kazanılması için fleksiyon-ekstansiyon yönünde dirençli egzersizler yapılır [19].

Faz 2Bu döneme geçebilmek için lokal inflamasyon ve hastalığın alevlenme dönemi kont-rol altına alınmış olmalıdır. Deltoid, supraspinatus, subskapularis, teres minör ve ma-jör kaslarının kuvveti arttırılır, orta ve alt trapezius, serratus anteriyor kaslarının per-formansı geliştirilir.Kuvvet antrenmanları 90°’den az elevasyonda yapılır. 30°-60° abduksiyon aralığında deltoid kasına yönelik konsantrik/ekzantrik egzersizler, internal ve eksternal rotasyon yönlerinde rotator kaf kasına yönelik egzersizler verilebilir. Skapulotorasik kontrolün geliştirilmesi için nöromuskuler eğitim, üst trapezius kas inhibisyonu sağlanır. Ayna ile hareket kontrol eğitimleri verilir. Kapalı kinetik zincir egzersizleri çalışılır. Egzersiz topları ile denge ve propriyosepsiyon antrenmanları yapılır [19].

Faz 3Glenohumeral kuvvet ve skapulotorasik dayanıklılık arttırılıp normal eklem hareket açıklığı kazanıldığında faz 3’e geçilebilir.Biseps uzun başının ve rotator kaf kaslarının performansı, üst ekstremitenin, gövde-nin ve alt ekstremitenin motor fonksiyonu ve performansı arttırılmaya çalışılır.Humerus başının superiyora migrasyonunu engellemek için biseps uzun başının dep-ressör fonksiyonunu arttırmak gerekir. PNF yavaştan hızlıya, izometrikten dinamiğe doğru zorlaştırılarak çoklu hareket yönünde çalışılabilir. Serratus anteriyor kasının performansı 150°-180° açı aralığında arttırılmaya çalışı-lır. Üst kas liflerine ekzantrik, alt kas liflerine izometrik, alt trapezius kas liflerine kon-santrik tipte kontrol egzersizleri çalıştırılır.Statik ve dinamik eklem pozisyon hissi arttırılmalıdır. Baş üstü seviyedeki topu sıkış-tırma gibi serratus anteriyor kasının nöromuskuler eğitimini sağlayacak tipte antren-manlar150°-180° açı aralığında çalışılır [19].

Faz 4Bu faza geçebilmek için glenohumeral ve skapulotorasik nöromuskuler kontrol sağ-lanmış olmalı, posteriyor kapsül mobilitesi kazanılmalı, ağrısız tam eklem hareket açıklığı olmalı ve provakatif testlerde semptom oluşmamalıdır. Kuvvetin ve hızın gelişimi için pliyometrik tipte egzersizlere başlanır. İki elle ileri ve geri fırlatma antrenmanları çalışılır. Alt ekstremiteye yönelik pliyometrik çalışmalar da eklenerek spora geri dönüş için son hazırlıklar tamamlanır.İzokinetik test sistemleri veya manuel dinamometreler ile kas kuvveti testi sonuçla-rına göre spora geri dönüş kararı verilir [19].




Artroskopik Subakromial Dekompresyon-Distal Klavikula Rezeksiyonu Post Operatif Rehabilitasyon ProtokolüFaz 1 [0.-3.hafta]Erken dönemde immobilizasyon, ağrı kontrolü ve erken nöromuskuler omuz kontrolü sağlanır. Skapula, ön kol ve el kuvveti korunmalıdır. Posteriyor kapsül germe egzersi-zi uygulanır. Ağrı kontrolü için buz uygulaması yapılır.Eklem hareket açıklığı yönlerinde; fleksiyon 120°’den az, eksternal rotasyon 45°’den az, abduksiyon 45°’den az olmalıdır. Horizontal adduksiyon yapılmamalıdır.Dirençli rotasyon egzersizlerinden kaçınılır. Hareketler aktif asistif olarak yapılmalı-dır. 10 gün omuz askısı kullanılır.Kas kuvvetinin, dayanıklılığın, nöromuskuler kontrolün ve sınırlı bağımlı düzeyde gün-lük yaşam aktivitelerinin geri kazanılması gerekir.İyonotoforez [deksametazon], elektroterapi, ultrason, kriyoterapi, TENS kullanılabile-cek terapötik tedavi ajanlarıdır. Hastaya NSAİ ilaçlar verilir.Skapulatorasik eklem hareket açıklığı için skapula mobilizasyonu ve anteriyor-posteriyor torasik kaydırma; sternoklavikuler eklem hareket açıklığı için anteriyor-inferiyor kaydırma; glenohumeral eklem hareket açıklığı için glenohumeral distraksi-yon, posteriyor-inferiyor kaydırma, lateral rotator ve postkapsüler germe uygulanır.Kas kuvvetini attırmak için; skapular sıkma egzersizi, manuel skapular direnç egzer-sizi, ön kol-el fleksiyonuna ve ekstansiyonuna yönelik kuvveti egzersizi ve kavrama kuvveti egzersizi çalışılır [19].

Faz 2 [3.-6.hafta]Faz 2’ye geçmek için, ağrının ve inflamasyonun kontrolde olması fleksiyonun 120°, eksternal rotasyonun 45°,abduksiyonun 45° olması, iyi skapulatorasik kontrolün ve yeterli eklem artrokinematiğinin kazanılmış olması gerekir.Eklem hareket açıklığının sınırları; fleksiyonda 150°’den az, eksternal rotasyonda 60°’den az, abduksiyonda 90°’den az, internal rotasyonda 45°’den az olmalı, horizon-tal adduksiyon yapılmamalıdır.Rotasyondaki tüm direnç egzersizleri omuz nötral pozisyonda iken [30°/30°/30°] ya-

Tablo 22. Sekonder İmpingement Sendromu Nonoperatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1

Ağrı ve inflamasyon kontrolüEHA: TamKas kuvveti (90°’den az elevasyonda)Lumbopelvik kontrol

• Kas kuvveti egz• Manuel skapuler direnç egz• Skapular ritmik stabilizasyon• Lumbopelvik egz

Faz 2KuvvetNöromuskuler eğitim

• Konsantrik/ekzantrik egz• Hareket kontrol eğitimi• KKZ egz• Denge egz• Propriyosepsiyon

Faz 3 Fiziksel performans kazanmak• Kuvvet egz• Eklem pozisyon hissi egz• Ergonomik baş üstü egz

Faz 4

SimetriNormal omuz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş

• Pliyometrik egz• Fırlatma egz• İzokinetik egz• Spora özgü antrenmanlar

EHA: Eklem hareket açıklığı, Egz: Egzersiz, Uyg: Uygulama




pılmalıdır. Aktivite tipi izometrikten izotoniğe doğru geçirilmelidir.Glenohumeral bölgenin gücü için teres minor, supraspinatus, subskapularis, skapula-torasik bölgenin gücü için üst ve alt trapezius, serratus anteriyor kas grupları çalıştı-rılır. Direnç egzersizlerinin tekrar sayısı 20 ile sınırlandırılır.Egzersiz öncesi sıcak, sonrası buz uygulama yapılabilir. NSAİ ilaçlara devam edilir.Kuvvetin ve dayanıklılığın geliştirilmesi için rotator kaf izometrik kapalı kinetik zincir egzersizleri ve izotonik açık kinetik zincir egzersizleri yapılabilir. Egzersiz topları ile internal ve eksternal rotasyon çalışılabilir. Kapalı kinetik zincir skapular stabilizasyon egzersizi için, dirsek topta prone pozisyon kullanılabilir. Nöromuskuler eğitimler bu fazda da devam eder [19].

Faz 3 [6.-10.hafta]Faz 3’e geçebilmek için, ağrısız eklem hareket açıklığının kazanılması, klinik muaye-nede impingement testlerinin negatif olması, kas kuvvetinin kontralateral ekstremi-teye göre %30’dan az farka sahip olması, mükemmel skapulatorasik kontrolün kaza-nılmasıdır. Hasta tolere edilebildiği ölçüde horizontal adduksiyon çalışılmaya başla-nır. İnternal rotasyon kaybı önlenmelidir. Hipomobilite varsa [özellikle internal rotas-yonda] agresif germe egzersizleri uygulanır. Kuvvet antrenmanları, spor branşının gerektirdiği şekilde özelleştirilmelidir. Aktivi-te tipi izotonikten pliometriğe/güç ve fonksiyon arttırıcı şekle geçirilmelidir. İzoki-netik egzersizleri yavaş yavaş başlanabilir. Kuvvet antrenmanlarının şiddeti ve sık-lığı aşırı kullanım yaralanmalarına ve reaktif inflamasyona sebep olmayacak düzey-de arttırılır.Kondüsyonun geri kazanılabilmesi için alt ekstremite kuvvet ve dayanıklılık egzersiz-lerine de devam edilir [19].

Faz 4 [10.-14.hafta]Faz 4’e geçebilmek için, ağrısız eklem hareket açıklığının kazanılması, klinik muaye-nede impingement testlerinin negatif olması, opere ekstremitedeki kas kuvvetinde kontralateral ekstremiteye kıyasla %10’dan az farkın olması gerekmektedir.İnternal- eksternal rotasyon germe ve kuvvet egzersizlerine, pektoralis kası germe egzersizlerine, prone pozisyonda orta ve alt trapezius kası kuvvet egzersizlerine, ser-ratus kası kuvvet egzersizlerine ve biseps körl egzersizlerine devam edilir.Hastalar bu fazın sonunda fonksiyonel yaşamlarına geri dönebilirler, eğer tenis, golf ya da fırlatma içeren sporları yapan bir sporcu ise rehabilitasyon programındaki eg-zersizleri ve spora özgü teknik antrenmanlarını tamamladıktan sonra spora geri dö-nüşüne izin verilir [19]. Orta Düzeyde Rotator Kaf Yırtığı Minimal Açık Tamiri Post Operatif RehabilitasyonuPost operatif 1.-2.haftaHastanın tolere edebildiği ölçüde ilk 4-6 hafta pasif fleksiyon, skapular ve koronal planda abduksiyon, 90°-45° abduksiyonda internal-eksternal rotasyon eklem hare-ket açıklığı egzersizleri çalışılır. İnternal-eksternal rotasyon, fleksiyon, ekstansiyon ve adduksiyon yönlerinde submaksimal izometrik egzersizler başlanır. Glenohumeral ve skapulatorasik eklemlerine mobilizasyon, dirsek, ön kol ve el bileğine terminal ara-lıkta pasif germe egzersizleri uygulanır. Skapular protraksiyon ve retraksiyon yapılır.Pasif eklem hareket açıklığı aktif asistif olacak şeklide t-bar ya da sopa ile çalışıla-bilir. Kapalı kinetik zincir Codman egzersizleri yapılır. Kavrama kuvveti arttırılır [20].




Post operatif 3.haftaÖnceki egzersizlere devam edilir. Üst ekstremiteye yönelik kol ergometrisi antren-manı eklenir. Aktif skapular kuvvetlendirme egzersizlerine ve yan yatar pozisyonda skapular manuel skapular retraksiyon/ depresyon ile birlikte retraksiyon gibi stabili-zasyon egzersizlerine başlanır. Tüm kol için biseps körl, triseps körl; el bileği için flek-siyon, ekstansiyon, radial ve ulnar deviasyon körl gibi dirençli kuvvet antrenmanları-na başlanır. 90°-100°’de submaksimal ritmik stabilizasyon çalışmaları başlatılır [20].

Post operatif 5.-7.haftaPasif ve aktif eklem hareket açıklığı tam olarak kazanılmalıdır. Nötral adduksiyon-dan 90°abduksiyona kadar internal ve eksternal rotasyon eklem hareket açıklığı eg-zersizleri çalışılabilir. İzotonik egzersizler ağırlıkla ya da egzersiz lastikleri ile; yan ya-tar pozisyonda eksternal rotasyon yönünde, prone pozisyonda ekstansiyon yönünde, maksimum 45°’de olacak şekilde horizontal abduksiyon yönünde, supine pozisyonda internal rotasyon yönünde, 90°’de fleksiyon yönünde düşük dirençli çok tekrarlı set-ler halinde yapılmalıdır [20].Post operatif 8.haftaKapalı kinetik step-ups, ritmik stabilizasyon ve üst ekstremite pliyometrik egzersiz-lerine başlanır [20].

Tablo 23. Artroskopik Subakromial Dekompresyon-Distal Klavikula Rezeksiyonu Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Faz 1 [0.-3.hafta]

Ağrı kontrolü İmmobilizasyon EHA:fleksiyon 120°’den az, eksternal rotasyon 45°’den az, abduksiyon 45°’den azHorizontal adduksiyon yapılmamalıKas kuvveti

• PRİCE• EHA egz• İzometrik egz• Skapula, ön kol ve el kuvveti egz• Posteriyor kapsül germe egz• Skapular sıkma egz • Manuel skapular direnç egz• Ön kol-el kuvveti egz• Kavrama kuvveti egz• Nöromuskuler eğitim egz

Faz 2 [3.-6.hafta]

EHA:fleksiyon 150°’den az, eksternal rotasyon 60°’den az, abduksiyon 90°’den azİnternal rotasyon 45°’den azHorizontal adduksiyon yapılmamalı

• EHA egz• İzotonik egz• KKZ egz• AKZ egz• Stabilizasyon egz

Faz 3 [6.-10.hafta]

EHA: TamKas kuvveti (%70’ten fazla)

• Horizontal adduksiyon EHA egz• Agresif germe egz• Kuvvet egz• Pliyometrik egz• İzokinetik egz


%90’dan fazla simetriNormal omuz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş

• Agresif germe egz• Pliyometrik egz• Fırlatma egz• İzokinetik egz• Spora özgü antrenmanlar

EHA: Eklem hareket açıklığı, PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, com-pression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, KKZ: Kapalı kinetik zicir, AKZ: Açık kinetik zincir.




Post operatif 10.haftaHasta izotonik egzersiz programını 1-1,5 kg ağırlıkla ya da orta sertlikteki egzersiz lastikleri ile ağrısız tamamlayabiliyorsa izokinetik egzersize geçilebilir. Prone pozis-yonda eksternal rotasyon egzersizi, oturken skapular planda omuz 90° abduksiyonda iken internal ve eksternal rotasyon egzersizi çalışılarak baş üstü aktivitelerin yapıl-ması için ön çalışmalar yapılır [20].

Post operatif 12.haftaİzokinetik kas kuvvetleri arttırılır. Eğer internal ve eksternal rotasyon ölçümlerinde kontralateral ekstremitenin en az %85’ine ulaşıldıysa, ER/İR oranı %60’ın üstüne çık-tıysa, ağrısız eklem hareket açıklığı kazanıldıysa ve negatif klinik muayene bulgusu varsa spora dönüş için hazırlık programına geçilir [20].

Post operatif 16.haftaFırlatma, servis atma gibi baş üstü aktiviteler rahat yapılabilir hale gelmiş, aktif ve pasif eklem hareket açıklığı tam olarak sağlanmış, izokinetik kas kuvvetleri ve ER/İR oranları istenilen düzeye ulaştıysa hastanın spora geri dönüşüne izin verilir [20].

Tablo 24. Orta Düzeyde Rotator Kaf Yırtığı Minimal Açık Tamiri Post Operatif Rehabilitasyonu

Faz Amaç Özel egz

Post operatif 1.-2.hafta

Ağrı kontrolü İmmobilizasyon EHA:fleksiyon,skapular ve koronal planda abduksiyon,90°-45° abduksiyonda internal-eksternal rotasyon

• PRİCE• PEHA-AAEHA egz• İzometrik egz• GH&ST mobilizasyon• Dirsek, ön kol ve el bileği germe egz• Skapular protraksiyon-retraksiyon• Codman egz• Kavrama kuvveti egz

Post operatif 3.haftaEHA artışıKuvvet

• EHA egz• Kol ergometrisi egz• Skapular kuvvet egz• Stabilizasyon egz• Tüm kol dirençli kuvvet egz• Ritmik stabilizasyon

Post operatif 5.-7.haftaEHA: TamKuvvet

• EHA egz• İzotonik egz

Post operatif 8.hafta Kuvvet • İzotonik egz• KKZ egz• Ritmik stabilizasyon• Pliyometrik egz

Post operatif 10.hafta Kuvvet • İzotonik egz• İzokinetik egz

Post operatif 12.hafta Kuvvet Dayanıklılık

• İzokinetik egz• Spora dönüş hazırlık programı

Post operatif 16.hafta SimetriNormal omuz fonksiyonuTam geri kazanımSpora dönüş

• Pliyometrik egz• Fırlatma egz• İzokinetik egz• Spora özgü antrenmanlar

EHA: Eklem hareket açıklığı, PEHA: Pasif eklem hareket açıklığı, AAEHA: Aktif asistif eklem hareket açıklığı PRİCE: protection of the injured joint (plaster cast or posterior splint), rest, ice, compression, and elevation to control inflammation, Egz: Egzersiz, KKZ: Kapalı kinetik zicir, GH: Glenohumeral, ST: Skapulatorasik.




Kaynaklar1. Çetin C. Sportif rehabilitasyon. In: Baydar ML, Çetin C,editors. Spor yaralanmaları. Isparta: SDÜ Basımevi;2010.p.102-9.2. Gotlin RS, Huie G. Anterior cruciate ligament injuries. Operative and rehabilitative options. Pyhsical medicine and re-habilitation clininc of North America 2000;11[4]: 895-928.3. Can F. Ön çapraz bağ yaralanmalarında rehabilitasyon. In: Tandoğan NR, editor. Ön çapraz bağ cerrahisi. Ankara: Sim matbaacılık Ltd.Şti; 2002.p.165-91.4. Shelbourne KD, DeCarlo MS, Henne TD. Rehabilitation after anterior cruciate ligament reconstruction with a contrala-teral patellar tendon graft: philosophy, protocol, and addressing problems. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p.175-87.5. Mangine RE, Kremchek TE. Evaluation based protocol of the anterior cruciate ligament. J Sports Rehabilitation 1997; 6: 157-181.6. Pierce CM, O’Brien L, Griffin LW, Laprade RF. Posterior cruciate ligament tears: functional and postoperative rehabili-tation. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 2013; 21 [5]: 1071–1084.7. Sutton G, Smith JP. Treatment of collateral ligament injuries of the knee. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p.257-77.8. Romeyn RL, Davies GJ, Jennings J. The multiple ligament–injured knee: evaluation, treatment, and rehabilitation. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p 279-317.9. Tyler TF, Nicholas SJ, Seneviratne AM. Meniscal surgery rehabilitation. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p 337-52.10. Cavanaugh JT, Sgaglione NA. Rehabilitation after articular cartilage repair: chondroplasty, abrasion arthroplasty, and microfracture. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p 365-82.11. Alford C, Denton P. Arthroscopic lateral release. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p 445-78.12. Irwin TA. Tendon injuries of the foot and ankle. In: Miller MD, Thompson SR, editors. Delee & Drez’s Orthopaedic Sports medicine principles and practice, fourth edition. Philadelphia: Elsevier Saunders;2015.p.1408-27.13. Thermann H, Becher C. Nonoperative management of acute ruptures. In: Nunley JA, editor. The achilles tendon: tre-atment and rehabilitation. New York: Springer; 2009.p.41-53.14. Kadakia AR, Short K, Myerson MS. Rehabilitation after acute ruptures of the achilles tendon. In: Nunley JA, editor. The achilles tendon: treatment and rehabilitation. New York: Springer;2009.p.93-105.15. Johnson RM, Paine R. Overview of rehabilitation protocols. In: Miller MD, Thompson SR, editors. Delee & Drez’s ort-hopaedic sports medicine: principles and practice, fourth edition. Philadelphia: Elsevier Saunders; 2015. p.386-400.16. Matheson JW, Price CR. Rehabilitation after conservative and operative treatment of acromioclavicular joint inju-ries. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevi-er; 2006.p.491-518.17. Wilk KE, Macrina LC, Reinold MM. Non-operative rehabilitation for traumatic and atraumatic glenohumeral instabi-lity. North American Journal of Sports Physical Therapy 2006;1[1]:16-31.18. Durall CJ, Giangarra C, Humphrey CS. Anterior Capsulolabral Reconstruction. In: Manske R, editor. Postsurgical ortho-pedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p.519-535. 19. Schulte RA, Leetun DT, Warner CD. Subacromial impingement, acromioplasty, and subacromial decompression. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p.629-64.20. Ellenbecker TS, Bailie DS, Kibler WB. Rehabilitation after mini-open and arthroscopic repair of the rotator cuff. In: Manske R, editor. Postsurgical orthopedic sports rehabilitation: knee and shoulder. Philadelphia: Mosby Elsevier; 2006.p.665-82.




Farklı Yaralanma Bölgeleri İçin Önerilebilecek Uygulamalar Ve Egzersiz ÖrnekleriElektroterapi Uygulamaları:

TENS UYGULAMASI: Akut ve kronik ağrılı durumlarda analjezi oluşturmak için kullanılır.Düşük şiddetteki bir akım ile duyu sinirlerinin stimülasyonu sonucu ağrı iletimi bloke edilir. Bu sebep-le konservatif ve post operatif rehabilitasyon programlarına eklenir.

NÖROMUSKULUER ELEKTRİK STİMULASYONU: Bu akım çeşidi sinir üzerine uygulandığın-da, bu bölgeden geçen küçük afferent sinirleri bloke edip, büyük afferent fibrilleri aktive ede-rek stimülasyon uygulanan kasta kontraksiyon meydana getirecektir. Non opere sağlıklı kas-larda da kas kuvvetinde daha fazla kuvvet artışı meydana getirir ve maksimal kontraksiyon elde edilir.

FRİKSİYON MASAJI: Post operatif dönemde gelişen skar dokulara yönelik uygulanması önerilir.




Germe EgzersizleriTüm egzersizlerden önce ısınma ve germe egzersizleri uygulamak yaralanma riskini önler. Ger-me egzersizleri tüm kas grupları için yeterli düzeyde yapılmalıdır. Genellikle uygun pozisyonda 30-60 sn tutulur, hareket 5-10 kez tekrar edilir.

Aşil germe: Yüz duvara dönük pozisyonda iken eğimli bir zemin üzerine germe uygulanacak ayak konur. Topuk yerden kalkmayacak ve diz tam ekstansiyonunu koruyacak şekilde gövde duvara yaklaştırılır. Baldır bölgesinde gerilme hissedilir.

Hamstring germe egzersizi: Yarı oturur pozisyonda ayak çevresine havlu ya da çarşaf yerleş-tirilir, diz düz pozisyonunu korurken ayak bileği dorsifleksiyon yönünde çekilir. Hamstringlerin gerildiği hissedilmelidir.

Quadriseps germe: Sabit bir yerden tutunularak ayakta durulur. Bir el ayak bileğinden tutup dizi fleksiyona getirir. Uyluk önünde gerginlik hissedilir.




Omuz posterior kapsül germe: Dirsek tam ekstansiyonda iken omuz yere paralel şekilde tutu-lur. Diğer elin yardımı ile omuz gerilir.

Triseps germe: Omuz elevasyonda dirsek fleksiyonda iken diğer elin yardımı ile trisepse ger-me uygulanır.

Eklem Hareket Açıklığı Egzersizleri:Tüm rehabilitasyon programlarının öncelikli hedefi eklem hareket açıklığını kazanmaktır. Ek-lem hareket açıklığı egzersizleri pasif, aktif asistif ve aktif olarak çalışılır.Diz eklem hareket açıklığı egzersizi: Eklem hareket açıklığı egzersizleri ağrı sınırında çalışılma-lıdır. Genellikle 10 kez tekrar edilir ve 3 set yapılır.Diz fleksiyonu eklem hareket açıklığı egzersizi: Yüzükoyun veya sırt üstü bir zemin üzerine ya-tılır. Yaralanmış tarafın dizi bükülerek kalçaya değdirilmeye çalışılır.

Terminal diz ekstansiyonu egzersizi: Hasta yüzükoyun yatakta yatar. Tibiasının 2/3’ü yatak ba-şından sarkacak şekilde 2 dakika bekler. Hasta tolere edebiliyorsa ayak bileğine ağırlık koyula-rak da terminal ekstansiyon egzersizi yapılabilir. Topuk seviyeleri arasındaki her bir cm’lik fark yaklaşık 1°’lik limitasyona işaret eder.




Omuz çıta egzersizleri:Omuz fleksiyonu çıta egzersizi: Hasta ayakta dik durumda iken eline uzun bir sopa alır. Dirsek-lerinin gergin tutarak ellerini yavaşça yukarı kaldırır. Terminal noktada 5 saniye tutulur. Son-ra eski pozisyona geri indirilir.

Omuz abduksiyonu çıta egzersizi: Ayakta dik durulur. Sopa her iki elle aşağıda tutulur. Dirsek-ler düz pozisyonda iken sağlıklı kolu kullanarak ağrılı kol mümkün olduğunca dışa ve yukarı iti-lir. Terminal noktada 5 saniye tutulur. Sonra eski pozisyona geri indirilir.

Omuz ekstansiyonu çıta egzersizi: Eller arkada olarak şekilde sopa tutulur. Sopa sırttan uzak-laştırılır. En son noktada 5 saniye durulur, sonra ilk pozisyona dönülür.




Omuz internal rotasyonu çıta egzersizi: Eller arkada olarak şekilde sopa tutulur. Sopa belden sırtta doğru yukarı aşağı hareket ettirilir. Yukarıda 5 saniye tutulur. Sonra ilk pozisyona dö-nülür.

Parmak merdiveni egzersizi: Hasta, yüzü duvara dönük şekilde ayakta dik durur. Parmakları ile merdivenin ulaşabildiği son noktasına çıkar. Son noktada 5 saniye bekler. Sonra yavaşça geri iner. Aynı egzersizi abduksiyon yönünde de tekrarlar.




İzometrik Egzersizlerİzometrik egzersizler kuvvetlendirme için öncelikle başlanması gereken egzersiz tipidir. Uygun pozisyonda sabit bir cisme karşı kas kasılması gerçekleştirilir. Kasılma 5-10 saniye sürdürülür, hareket 20-30 kez tekrar edilir. Uygulama sırasında eklem hareketi oluşmaz.Quadriseps izometrik egzersizi: Düz bir zemin üzerinde yarı oturur pozisyonda bacak düz ola-cak şekilde diz zemine doğru itilir. Uyluk ön grup kaslarında kasılma hissedilir.

Adduktör kas grubu izometrik egzersizi: Düz bir zemin üzerinde yarı oturur pozisyonda ba-cak düz olacak şekilde dizler arasına yastık ya da top alınır. İki diz arasındaki yastık sıkıştırılır.Ayak bileği 4 yöne izometrik egzersizleri: Hasta ayak sabit bir cismi ya da fizyoterapistin eli-ni iter. Fizyoterapist de kasılma sırasında hastanın ayağını iterek egzersiz sırasında hareket oluşmasını engeller. Egzersiz plantarfleksiyon/dorsi fleksiyon/ inversiyon/ eversiyon yönlerin-de yapılır.

Omuz 4 yöne izometrik egzersizi: Duvarın yanında ayakta durulur. Kol vücudun yanında dirsek 90 ° fleksiyonda iken 4 yönde de duvar itilir.




İzotonik EgzersizlerAyakta topukları yükseltme egzersiz: Hastanın ayakları omuz genişliğinde açıkken parmak uç-larında yavaşça yukarıya doğru yükselir. 5-10 saniye bu pozisyonda burulur sonra yavaşça ze-mine inilir. Sadece yaralanmış bacak üzerinde yükselerek hareket zorlaştırılabilir.




Diz dirençli izotonik ekstansiyon egzersizi: Başlangıçta yatak kenarında ya da diz bir sandal-yede oturulurken diz tam ekstansiyona getirilir. 5-10 saniye bu pozisyonda tutulduktan sonra tekrar oturur pozisyona geçilir.

Diz dirençli izotonik fleksiyon egzersizi: Yüzükoyun yatar pozisyonda iken diz tam fleksiyona getirilir. 5-10 saniye bu pozisyonda tutulduktan sonra tekrar eski pozisyona geçilir.

Düz bacak kaldırma egzersizi: Düz bir zemin üzerine yatılır. Diz tam ekstansiyonunu koruyacak şekilde fleksiyon/ekstansiyon/ abduksiyon/ adduksiyon yönlerinde bacak yerden 20-30 cm kal-dırılır. 5-10 saniye pozisyonunu koruduktan sonra bacak yavaşça zemine indirilir. Bu egzersiz-ler hastanın tolere edebildiği ölçüde ağırlıklarla da yapılabilir.




Omuz sarkaç-pendulum egzersizi: Hasta sağlam eli ile sabit bir cisimden destek alır. Vücudu belden öne doğru 90 derece kadar eğdikten sonra hasta kolu yer çekiminin etkisine bırakarak saat yönüne, saat yönünün tersine dairesel şekilde, fleksiyon-ekstansiyon, abduksiyon adduk-siyon yönlerine sallar. Tüm hareketler 10 defa tekrar edilir.




Omuz izotonik internal rotasyon egzersizi: Hasta yaralı kolu üstüne yan yatar pozisyonda dir-seğini 90 derecede tutar. Hasta elini midesine doğru yavaşça kaldırır ve yavaşça geri getirir. Omuz izotonik eksternal rotasyon egzersizi: Hasta sağlam kolu üstüne yan yatar pozisyonda dirseğini 90 derecede tutar. Hasta elini midesinden uzağa doğru yavaşça kaldırır ve yavaş-ça geri getirir.

Yüzüstü izotonik omuz fleksiyonu egzersizi: Hasta yüzüstü yatar. Dirsek tam ekstansiyonda iken kolunu öne doğru kaldırır. Hastanın kolu yere paralel olduğunda 5 saniye beklenir. Sonra eski pozisyona dönülür.




Yüzüstü izotonik omuz abduksiyonu egzersizi: Hasta yüzüstü yatar. Dirsek tam ekstansiyonda iken kolunu yana doğru kaldırır. Hastanın kolu yere paralel olduğunda 5 saniye beklenir. Son-ra eski pozisyona dönülür.

Egzersiz lastikleri ile dirençli alt bacak kuvvetlendirme egzersizi: Bant ayağın altından geçiri-lerek bağlanır. Diğer iki uç el ile tutulur ya da sabit bir cisme bağlanır. Ayağı yavaşça plantarf-leksiyon/dorsi fleksiyon/ inversiyon/ eversiyon yönlerinde iterek lastik bant gerilir. 5-10 saniye beklenir. Sonrasında başlangıç pozisyonuna dönülür.

Egzersiz lastikleri ile dirençli kalça kuvvetlendirme egzersizi: Lastik bandın bir ucu sabit bir cis-me bir ucu da ayak bileğine geçirilir. Genelde 10 tekrarlı 3 set olarak yapılması önerilir.Egzersiz lastikleri ile kalça fleksiyonu egzersizi: Düz pozisyonda ayakta dururken lastik ban-tın bağlı olduğu ayak bir adım öne getirilir. 5 saniye bekledikten sonra başlangıç pozisyonu-na dönülür.




Egzersiz lastikleri ile kalça ekstansiyonu egzersizi: Hastanın yüzü lastik bandın bağlı olduğu ta-rafa dönükken uyluk kasları kasılır ve geriye doğru düz bacak çekilir.

Egzersiz lastikleri ile kalça abduksiyonu egzersizi: Lastik bandın bağlandığı yere yan dönülür. Yaralanmış bacak abduksiyon yönünde bacak düz olarak açılır.




Egzersiz lastikleri ile kalça adduksiyonu egzersizi: Lastik bandın bağlandığı yere yan dönülür. Yaralanmış bacak adduksiyon yönünde bacak düz olarak açılır.

Egzersiz lastikleri ile dirençli omuz egzersizi: Egzersiz lastikleri ile skapular retraksiyon egzersizi: Kollar omuz hizasında ve dirsekler fleksi-yonda iken lastikler her iki elle tutulur. Dirsek, omuz ve eller aynı hizada olacak şekilde skapula birbirine yaklaştırılır. Bu pozisyonda 5 saniye durulur. Ardından ilk pozisyona dönülür.




Egzersiz lastikleri ile omuz fleksiyonu-ekstansiyonu egzersizi: Ayakta kollar yanda dik pozis-yonda iken kol fleksiyon yönünde baş üstüne kaldırılır. Terminal noktada 5 saniye beklenip tek-rar eski pozisyona dönülür. Hareket ekstansiyon yönünde yapılmak istenirse dirsek tam eks-tansiyonda iken kol geriye doğru hareket ettirilir. Terminal noktada 5 saniye beklenip tekrar eski pozisyona dönülür.

Egzersiz lastikleri ile omuz abduksiyonu egzersizi: Ayakta kollar yanda dik pozisyonda iken kol abduksiyon yönünde baş üstüne kaldırılır. Terminal noktada 5 saniye beklenip tekrar eski po-zisyona dönülür.




Kapalı kinetik zincir egzersiz örnekleri: Kapalı kinetik zincir egzersizleri ekstremitenin daima yer/sabit nokta ile temasta olduğunu belirten egzersiz türüdür. Açık kinetik zincir egzersizle-ri ise ekstremitenin yer/sabit nokta ile temas etmediği hareket türlerini kapsar. Sportif reha-bilitasyon planı hem kapalı kinetik zincir egzersizlerini hem de açık kinetik zincir egzersizleri-ni içermelidir.Mini squat egzersizi: Ayaklar omuz genişliğinde açık, sırt, omuzlar ve baş duvara yaslanmış şe-kilde karşıya bakılır. Hayali bir sandalyeye oturur gibi duvarda kayarak çömelme hareketi ya-pılır. 45-90˚ fleksiyona gelince 20-30 saniye beklenir. Sonra başlangıç pozisyona geri dönülür.

Bisiklet egzersizi: Hem alt ekstremite kas kuvvetini arttırmak hem de kondisyonu korumak için, uygun hastalarda tedavi programlarına eklenmelidir.




İZOKİNETİK EGZERSİZLERİzokinetik egzersizler, tüm bölgelere ait konservatif ya da post operatif tedavi programlarında rehabilitasyonun son fazında kullanılır. İzokinetik egzersizler, çeşitli modeldeki dinamometre-ler ile istenilen tüm eklemlere yönelik olarak uygulanabilir. Ayrıca izokinetik sistemler ile yapı-lan testler spora dönüş kararını verirken kullandığımız parametrelerdendir.Ayak bileği izokinetik egzerisizi:




Diz izokinetik egzerisizi:

DENGE VE PROPRİYOSEPTİF EĞİTİMDenge ve propriyoseptif eğitim rehabilitasyonun erken fazlarından geç fazlarına kadar mut-laka uygulanması gereken egzersizlerdendir. Bu bölümde egzersiz topları ve hareketli zemine karşı denge tahtaları ile uygulanabilecek egzersiz örnekleri verilecektir. Egzersizler çift ekstre-miteden tek ekstremiteye, göz açık durumdaki egzersizden göz kapalı şekilde egzersizi uygu-lamaya doğru zorlaştırılabilir.Alt ekstremite denge ve propriyoseptif eğitim egzersizi örnekleri:




Üst ekstremite denge ve propriyoseptif eğitim egzersizi örnekleri:

Documents

B ö l Ortopedik Sportif Rehabilitasyon p DERMAN a t i K ... · Derman Tıbbi Yayıncılık 759 Ortopedik Sportif Rehabilitasyon Derman Tıbbi Yayıncılık 3 Hastanın klinik durumu