BA-ritgerð

Í félagsráðgjöf

Kvíði á meðal ungs fólks Áhrif samfélagsmiðla

Tanja Karen Salmon

Leiðbeinandi: Sigrún Harðardóttir Júní 2015

 

 

 

 

 

Kvíði  á  meðal  ungs  fólks  

Áhrif  samfélagsmiðla  

 

 

Tanja  Karen  Salmon  

030591-­‐2249  

 

 

 

 

 

Lokaverkefni  til  BA-­‐gráðu  í  félagsráðgjöf  

Leiðbeinandi:  Sigrún  Harðardóttir  

 

 

 

Félagsráðgjafardeild  

Félagsvísindasvið  Háskóla  Íslands  

Júní  2015  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kvíði  á  meðal  ungs  fólks  

 Ritgerð  þessi  er  lokaverkefni  til  BA  gráðu  í  félagsráðgjöf  og  er  óheimilt  að  afrita  ritgerðina  á  nokkurn  hátt  nema  með  leyfi  rétthafa.  ©  Tanja  Karen  Salmon,  2015    Prentun:  Frum    Reykjavík,  Ísland,  2015      

3  

Útdráttur  

Þessi   ritgerð   er   lokaverkefni   til   B.A.-­‐prófs   í   félagsráðgjöf   við   Háskóla   Íslands.  

Viðfangsefni  ritgerðarinnar  er  kvíði  á  meðal  ungs  fólks.  Fjallað  er  um  kvíða  og  áhrif  hans  

ásamt  því  að  skoða  hvaða  áhrif  samfélagsmiðlar  hafa  á  líðan  ungmenna  og  hvort  þeir  ýti  

undir   kvíða   hjá   þeim.   Rætt   er   um   helstu   forvarnarleiðir   í   lífi   unglinga   sem   geta   bætt  

sjálfsmynd  þeirra  og  líðan.  Nokkur  meðferðarúrræði,  sem  eru  í  boði  fyrir  þá  sem  upplifa  

kvíða,  verða  talin  upp  og  starf  félagsráðgjafa  með  þessum  einstaklingum  er  sérstaklega  

skoðað.  Markmið  ritgerðarinnar  er  að  svara  eftirfarandi  spurningum:  Hvaða  áhrif  hefur  

kvíði  á  ungt  fólk?  Ýta  samfélagsmiðlar  undir  kvíða  hjá  ungmennum?  Hvaða  forvarnir  eru  

til  staðar  til  þess  að  fyrirbyggja  kvíða  hjá  ungmennum?  Niðurstöður  sýna  að  kvíði  getur  

haft  áhrif  á  sjálfsmynd  og  þroska  ungmenna.  Í  kjölfarið  geta  þau  upplifað  sig  einangruð  

og  öðruvísi  en  annað  fólk,  þau  geta  einnig  fundið  fyrir  erfiðum  líkamlegum  einkennum  

sem   lætur   þeim   líða   illa.   Samfélagsmiðlar   geta   ýtt   undir   kvíða   hjá   ungmennum  vegna  

þess   að  þau  bera   sig   saman   við   aðra   og   eiga   það   til   að   upplifa   sig   og   líf   sitt   ekki   jafn  

fullnægjandi  og  annarra.  Mikilvægi  stuðnings  frá  foreldrum  og  skóla,  góðir  vinir  og  virkt  

forvarnarstarf  getur  skipti  miklu  máli  í  þroska  og  aðlögun  ungmenna  og  komið  í  veg  fyrir  

þróun  kvíða  á  meðal  þeirra.    

 

 

 

 

Lykilhugtök:  

Kvíði,  sjálfsmynd,  ungmenni,  samfélagsmiðlar,  forvarnir  og  úrræði.  

 

4  

Formáli  

Ritgerð  þessi  er  12  ECTS-­‐eininga  lokaverkefni  til  BA-­‐gráðu  í  félagsráðgjöf  við  

félagsráðgjafardeild  Háskóla  Íslands.  Ég  vil  þakka  leiðbeinanda  mínum,  Sigrúnu  

Harðardóttur,  fyrir  góða  og  faglega  leiðsögn  við  vinnslu  ritgerðarinnar.  Einnig  vil  ég  

þakka  móður  minni,  Ólöfu  Guðmundsdóttur  Salmon,  fyrir  prófarkalestur  og  góðan  

stuðning.  

   

5  

Efnisyfirlit  

Útdráttur  .....................................................................................................................  3  Formáli  ........................................................................................................................  4  Efnisyfirlit  ....................................................................................................................  5  Inngangur  ....................................................................................................................  7  1.  Kenningar  ................................................................................................................  8  

1.1  Vistfræðikenning  Bronfenbrenner  ...........................................................................  8  1.2  Kenning  Erikson  um  sjálfsmynd  ...............................................................................  9  1.3  Kenning  Albert  Bandura  um  trú  á  eigin  getu  .........................................................  10  

2.  Kvíði  ......................................................................................................................  13  

2.1  Hvað  er  kvíði?  ........................................................................................................  13  2.2  Líkamleg  einkenni  kvíða  .........................................................................................  13  2.3  Kvíði  á  meðal  ungmenna  .......................................................................................  14  

3.  Tegundir  kvíðaraskana  ...........................................................................................  16  

1.  Almenn  kvíðaröskun  (e.  Generalized  Anxiety  Disorder)  ..........................................  16  2.  Félagsfælni  (e.  Social  Anxiety)  .................................................................................  16  3.  Felmturöskun  (e.  Panic  Disorder)  ............................................................................  17  4.  Þráhyggju-­‐  og  árátturöskun  (e.  Obsessive-­‐Compulsive  Disorder)  ...........................  17  5.  Áfallastreituröskun  (e.  Post-­‐Traumatic  Stress  Disorder)  .........................................  17  

4.  Samfélagsmiðlar  ....................................................................................................  19  

4.1  Áhrif  samfélagsmiðla  á  ungmenni  .........................................................................  19  4.2  Áhrif  samfélagsmiðla  á  kvíða  .................................................................................  21  

4.2.1  Kvíðaröskun  vegna  áhrifa  samfélagsmiðla  (e.  social  media  anxiety  disorder)  ........................................................................................................  22  

5.  Staðan  nú  til  dags  –  samfélagsumræðan  ................................................................  24  6.  Forvarnir  ................................................................................................................  27  

6.1  Foreldrar  ................................................................................................................  27  6.2  Skólinn  og  kennarar  ...............................................................................................  27  6.3  Vinahópar  ..............................................................................................................  28  6.4  Íþróttir  og  hreyfing  ................................................................................................  28  

7.  Úrræði  við  kvíða  á  meðal  ungmenna  ......................................................................  30  

7.1  Hugræn  atferlismeðferð  ........................................................................................  30  

7.1.1  Coping  Cat  ......................................................................................................  30  

6  

7.1.2  Friends  for  life  ................................................................................................  31  

7.2  Gjörhygli  ................................................................................................................  31  7.3  BUGL  ......................................................................................................................  32  

8.  Starf  félagsráðgjafa  ................................................................................................  34  

8.1  Greiningarlíkan  Hrefnu  Ólafsdóttur  .......................................................................  34  8.2  Unglingasmiðjur  .....................................................................................................  35  

9.  Niðurstöður  og  lokaorð  ..........................................................................................  37  Heimildaskrá  .............................................................................................................  41  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7  

Inngangur    

Kvíði  er  skilgreindur  sem  áhyggjufull  tilfinning  yfir  einhverju  sem  er  að  gerast  eða  gæti  gerst  í  

framtíðinni.  Of  stór  hluti  ungmenna  lendir  í  að  upplifa  kvíða  og  er  það  mikið  áhyggjuefni.  Þær  

miklu  breytingar  sem  verða  á  líkama  og  tilfinningalífi  unglings  vekja  oft  upp  kvíða  hjá  honum.  

Unglingurinn  á  það   til  að  mikla   fyrir   sér  hlutina  og   finna  áþreifanlega   fyrir  því  hversu  erfitt  

hann   á   með   að   stjórna   tilfinningum   sínum   og   geðsveiflum   (Sigurjón   Björnsson,   1993).  

Höfundur  þessarar  ritgerðar  hefur  mikinn  áhuga  á  sálarlífi  ungmenna  og  þeim  áhrifum  sem  

kvíði  getur  haft  á  þau.  Þar   sem   Internetnotkun  hefur   færst  mikið   í   aukana  á  undanförnum  

árum   og   samfélagsmiðlar   eru   orðnir   vinsælir   á   meðal   ungmenna   er   áhugavert   að   skoða  

tengsl  á  milli  notkunar  samfélagsmiðla  og  þess  hvort  þau  upplifi  kvíða  í  kjölfarið.      

Þær  rannsóknarspurningar  sem  settar  voru  fram  við  upphaf  skrifa  voru:  Hvaða  áhrif  

hefur   kvíði   á  ungt   fólk?  Ýta   samfélagsmiðlar  undir   kvíða  hjá  ungmennum?  Hvaða   forvarnir  

eru   til   staðar   til   þess   að   fyrirbyggja   kvíða   hjá   ungmennum?   Þar   sem   hér   er   um  

heimildaritgerð  að   ræða  var   rannsóknarspurningunum  svarað  með   fjölbreyttri  heimildaleit.  

Leitast   var   við   að   skoða  málefnið  með   því   að   styðjast   við   íslenskar   og   erlendar   heimildir,  

útgefið  efni,  bækur,  skýrslur  og  greinar.  

Tilgangur   þessarar   ritgerðar   er   að   varpa   ljósi   á   kvíða   meðal   ungs   fólks.   Í   fyrsta   kafla  

verður   fjallað   um   kenningar   sem   tengjast   helstu   þroskaverkefnum   ungmenna,   ef   þessi  

þroskaverkefni   takast  ekki  nægilega  vel   kunna  að  koma  upp  neikvæðar   tilfinningar  eins  og  

kvíði.  Í  öðrum  kafla  verða  skoðaðar  helstu  orsakir  og  afleiðingar  kvíðans.  Í  þriðja  kafla  verður  

gerð  grein  fyrir  fimm  mismunandi  tegundum  kvíðaraskana.  Í  kafla  fjögur  er  fjallað  um  hvaða  

áhrif   samfélagsmiðlar  hafa  á  ungmennin.   Í   fimmta  kafla  er   staðan  nú   til  dags   tekin   fyrir  og  

hver  samfélagsumræðan  er  varðandi  áhrif  samfélagsmiðla  á  kvíða.  Í  sjötta  kafla  er  fjallað  um  

helstu  forvarnir   í   lífi  unglinganna.   Í  kafla  sjö  er  farið  yfir  hvaða  úrræði  eru   í  boði  til  þess  að  

meðhöndla  kvíðann.  Í  kafla  átta  er  skoðað  starf  félagsráðgjafa  með  unglingum  sem  eiga  við  

geðræn   vandkvæði   að   stríða.   Í   kafla   níu   verða   niðurstöður   settar   fram,   þær   ræddar   í   ljósi  

kenninga  og  ályktanir  dregnar  af  þeim.    

8  

1.  Kenningar    

1.1  Vistfræðikenning  Bronfenbrenner  

Sálfræðingurinn   Urie   Bronfenbrenner   setti   fram   kenningu   um   þróun   einstaklings   út   frá  

heildrænu   samhengi.   Hann   lagði   áherslu   á   áhrif   hins   víða   félagslega   kerfis   í   umhverfi  

einstaklingsins.   Bronfenbrenner   byggði   kenningu   sína   á   vistfræði   og   í   henni   skýrir   hann  

samspil   einstaklings   og   umhverfis   í   þroskaferlinu.   Vistfræðikenningin   byggir   á   samspili  

félagslegra  áhrifa  í  lífi  og  líðan  einstaklinga  og  þeirrar  víxlverkunar  sem  á  sér  stað  þegar  þeir  

taka  sjálfir  þátt  í  eigin  þroska  út  frá  tengslum  sínum  við  umhverfið.  Ef  vel  tekst  til  í  þessu  ferli,  

sem   einkennist   af   gagnvirkum   samskiptum,   getur   það   verið   ákveðinn   drifkraftur   í  

þroskaferlinu   og   viðkomandi   öðlast   betri   vitsmunalega,   líkamlega   og   sálfélagslega   færni.  

Með   þessi   samverkandi   tengsl   áhættuþátta   og   verndandi   þátta   í   huga   þróaði  

Bronfenbrenner  kenningu  sína.  Hún  varpar  ljósi  á  flókin  tengsl  einstaklings  og  umhverfisþátta  

sem  hafa  áhrif  á  þroska  ungmenna.  Kenningin  byggist  á  fimm  stigum  þar  sem  gert  er  ráð  fyrir  

að  þroskaferlið  eigi  sér  stað.  Stigin  eru  nærkerfi  (e.  microsystem),  miðkerfi  (e.  mesosystem),  

stofnanakerfi   (e.   exosystem),   heildarkerfi   (e.   macrosystem)   og   lífkerfi   (e.   chronosystem)  

(Bronfenbrenner,  1979).  

  Nærkerfið  tilheyrir  nánasta  umhverfi  barnsins,  einstaklingum  og  stofnunum  sem  eru  

hluti   af   hversdagslífi   þess   og   barnið   er   í   nánum   tengslum   við.   Kerfið   vísar   til   foreldra,  

systkina,  skólafélaga  og  kennara.  Hver  einstaklingur  er  í  nokkrum  nærkerfum  á  sama  tíma  og  

þegar  hann  eldist  fjölgar  þeim.  Á  fyrstu  árum  ævinnar  er  barnið  mest  með  fjölskyldu  sinni  en  

þegar   skólaganga   hefst   þarf   það   að   læra   að   fara   á  milli   þessara   kerfa.   Þegar   unglingsárin  

ganga  í  garð  hefur  einstaklingurinn  lært  að  færast  á  milli  ólíkra  kerfa  og  getur  hann  tilheyrt  

vinahópum  sem  og  öðru  fólki  með  þátttöku  sinni  í  tómstundum.  Nærkerfið  byggir  á  áhrifum  

athafna,  hlutverka  og   samskipta   í  þroska  einstaklingsins  á  hverjum  vettvangi   fyrir   sig  og   til  

þess   að   kerfin   stuðli   að   jákvæðri   aðlögun   í   þroska   þurfa   samskiptin   innan   þeirra   að  

einkennast  af  góðum  tengslum,  hvatningu,  leiðsögn  og  hlýju  (Bronfenbrenner,  1979).  

  Samskipti  á  milli  nærkerfanna  felast   í  næsta  kerfi  sem  kallast  millikerfið.  Vettvangur  

og   áframhaldandi   þroski   ræðst   af   því   að   flæði   á   milli   nærkerfanna   sé   óhindrað.  

Bronfenbrenner  nefnir  mikilvægi   þess   að   gott   samband   sé   á  milli   kerfanna  og  bendir   á   að  

stuðla  þurfi  að  tengslum  á  milli  foreldra  og  vina  barna  þeirra.  Á  unglingsárum  getur  dregið  úr  

samskiptum  við   foreldra  og   tengsl   við   vini  og   félaga  orðið  meiri.   Ef   tengsl   við   vinina  verða  

9  

ráðandi   án   jákvæðra   tengsla   við   foreldra   getur   það   aukið   líkur   á   hegðunarvanda   unglinga  

(Bronfenbrenner,  1979).  

    Stofnanakerfið    á  við  um  ýmsar  stofnanir  sem  barnið  er  ekki  í  beinum  tengslum  við  en  

á  þeim  vettvangi  geta  aðstæður  eða  atburðir  haft  óbein  áhrif  á  þroska  barnsins.  Því  tilheyrir  

meðal  annars  vinnustaður  foreldra  og  félagslegt  net  þeirra  við  vini  og  ættingja.  Ef  foreldrar  

eru   félagslega   einangraðir   getur   það   haft   áhrif   á   félagsþroska   barnsins.   Einnig   getur   þétt  

félagslegt   net   í   kringum   foreldrana   ýtt   undir   aukinn   félagsþroska   hjá   barninu  

(Bronfenbrenner,  1979).  

  Heildarkerfið  umlykur  öll  kerfin.  Það  snýst  um  hvernig  menningarleg,  efnahagsleg  og  

félagsleg  áhrif  í  samfélaginu  geta  haft  áhrif  á  þroska  barna  með  óbeinum  hætti.  Þessir  þættir  

innan   heildarkerfisins   hafa   áhrif   á   aðstæður   og   þroska   í   nærkerfum   og   þess   vegna   er  

mikilvægt   að   taka   það  með   inn   í  myndina   ásamt   stéttarstöðu   og  menningu   hvers   og   eins  

(Bronfenbrenner,   1979).   Lífkerfið   snýst   um   þau   áhrif   sem   verða   þegar   ákveðin  

skammtímabreyting  eða  atvik  verður  í  umhverfi  og  lífi  barnsins,  og  hefur  áhrif  á  þroska  þess.  

Sem   dæmi   er   hægt   að   nefna   þær   innri   og   ytri   breytingar   sem   fylgja   auknum   þroska   á  

unglingsárum  (Bronfenbrenner,  1994).    

  Því  meiri  færni  og  styrk  sem  ungmenni  búa  yfir  á  unglingsárum  þeim  mun  meiri  líkur  

eru   á   að   vel   gangi.   Í   þessu   samhengi   eru   færnin   og   styrkurinn   falin   í   félagslegum   og  

tilfinningalegum  þáttum  í  félagsfærni  og  persónulegum  viðbrögðum  við  álagi.  Þetta  byggist  á  

þeim  skilningi  að  öll  börn  geti  orðið  fyrir  félagslegu  og  tilfinningalegu  álagi  á  þroskaferlinu  en  

áhrif  atburða  sem  gerast  í  daglegu  lífi  ráðist  af  því  hversu  tíðir  og  alvarlegir  streituþættir  séu  í  

umhverfinu  og   af   þeirri   færni   sem  einstaklingur   búi   yfir   til   þess   að   takast   á   við   neikvæðar  

afleiðingar  streitu.  (Guðrún  Kristinsdóttir,  2000).  

1.2  Kenning  Erikson  um  sjálfsmynd  

Sálfræðingurinn   Erik   H.   Erikson   var   einn   virtasti   fræðimaður   20.   aldar   á   sviði   sálar-­‐   og  

uppeldisfræði.  Hann  setti   fram  kenningu  um  sálfélagslegan  þroska  sem  spannar  þroskaferli  

mannsins   alla   ævi.   Erikson   skipti   ævinni   niður   í   átta   skeið   þar   sem   gert   er   ráð   fyrir   að  

einstaklingurinn   eigi   virkan   þátt   í   eigin   þroska   með   því   að   reyna   að   skilja   og   samþætta  

daglega  reynslu  sína  (Erikson,  1963).  

10  

Hvert   skeið   einkennist   af   ákveðnum   átökum   sem   einstaklingurinn   fer   í   gegnum  með  

sterkara  sjálf  og  fastmótaðri  sjálfsmynd,  svo  lengi  sem  honum  tekst  að  komast  farsællega  frá  

þeim.  Ef  hann  staðnar  á  ákveðnu  skeiði  getur  reynst  erfitt  að  komast  á  það  næsta  þar  sem  

ekki  er  búið  að   leysa  að  fullu  úr  þeim  verkefnum  sem  voru  á  fyrra  skeiði.  Forsenda  þroska,  

geðheilbrigðis  og  hamingju  er  að   leiða  öll  átökin  hjá  sér  á   réttum  tíma  á  hverju  skeiði   (Jón  

Björnsson,   1993).   Erikson   taldi   leitina   að   sjálfum   sér   vera   eitt   mikilvægasta   verkefni  

unglingsáranna  (Aldís  Unnur  Guðmundsdóttir,  2007).  Á  þessum  árum  er  unglingurinn  gjarnan  

að  velta  því  fyrir  sér  hver  hann  er  og  hver  staða  hans  er  innan  samfélagsins.  Persónueinkenni  

unglingsins,   ný   viðhorf   og   heimssýn   hans  myndast   á   þessu   þroskastigi   (Beckett   og   Taylor,  

2010).  

1.3  Kenning  Albert  Bandura  um  trú  á  eigin  getu  

Albert  Bandura  setti  fram  félagsnámskenningu  sína  árið  1986.  Þar  fjallaði  hann  meðal  annars  

um   mikilvægi   þess   að   hafa   trú   á   eigin   getu.   Trú   á   eigin   getu   er   ekki   mæling   á   hæfni  

einstaklingsins  heldur  trú  á  því  að  hafa  nógu  góða  hæfni  til  að  geta  ákveðið  að  framkvæma  

aðgerðir   við  mismunandi   aðstæður  og  ná  þeim  markmiðum  sem  eru  mikilvæg.  Trú  á  eigin  

getu   hefur   þar   af   leiðandi   áhrif   á   sjálfsmynd   einstaklings   og   hvað   hann   getur   afrekað.  

Bandura   talaði   um   að   trú   á   eigin   getu   væri   eiginleiki   þar   sem   koma   þyrfti   á   reglu  

vitsmunalegra,   félagslegra,   tilfinningalegra   og   hegðunartengdra   þátta.   Þessi  möguleiki   sem  

hver   og   einn   býr   yfir   til   að   geta   nýtt   sér   trú   á   eigin   getu   felst   í   því   að   nota   þessa   þætti   á  

skipulegan  hátt  til  að  vinna  að  hinum  ýmsu  markmiðum.  Lítill  hvati  eða  áhugi  til  að  takast  á  

við  þá  hluti  sem  taldir  eru  erfiðir  eða  óhugsandi  kemur  til  af  skorti  á  trú  á  eigin  getu.  Bandura  

taldi   að   trú   á   eigin   getu   byggði   á   fjórum   stoðum;   eigin   reynslu,   herminámi,   sannfæringu  

annarra  og  líkamlegri  og  tilfinningalegri  líðan.  Þær  hafa  áhrif  á  hegðun  og  frammistöðu  fólks  

og  það  veltur  á  þeim  hvaða  sýn  það  hefur  á  eigin  getu  (Bandura,  1997).  

  Eigin   reynsla   er   fyrsta   stoðin,   hún   er   sterkust   og   byggist   á   þeim   tilraunum   sem  

einstaklingar  gera  til  að  stjórna  umhverfi  sínu.  Þegar  vel  gengur  styrkist  trúin  á  eigin  getu  og  

öfugt  ef  illa  gengur.  Best  er  að  brjóta  flókin  og  erfið  markmið  niður  í  undirmarkmið  til  þess  að  

auka  líkur  á  velgengni  sem  leiðir  til  að  markmiði  verði  náð.  Mat  einstaklingsins  á  því  hvernig  

tekst  til  er  tengt  þeim  hugmyndum  um  útkomu  sem  hann  hefur  fyrirfram.  Gott  samræmi  á  

milli  væntinga  og  útkomu  styrkir  trúna  á  eigin  getu  (Bandura,  1997).  

11  

  Næst   sterkasta   stoðin   er   herminám.   Einstaklingar   nota   upplýsingar   um   hvernig   til  

tekst  hjá  öðrum  til  þess  að  búa  til  væntingar  um  það  hvernig  til  tekst  hjá  þeim  sjálfum.  Þetta  

helst   í   hendur   við   hversu   líkur   fyrirmyndum   sínum   einstaklingurinn   telur   sig   vera.   Trúin   á  

eigin  getu  eykst  ef  fyrirmyndum  tekst  vel  til.  Samt  sem  áður  er  mjög  áhrifaríkt  ef  illa  gengur  í  

upphafi   en   haldið   er   áfram   að   reyna   og   markmiðið   næst   á   endanum,   því   þá   samsamar  

viðkomandi  sig  við  fyrirmyndina.  Bandura  telur  að  fjögur  atriði  hafi  áhrif  á  herminámið,  þau  

eru   athygli,   minni,   framkvæmd   og   áhugi.   Það   er   mikilvægt   að   fá   góða   leiðsögn   um  

framkvæmd   og   mat   á   því   hvernig   gengur,   sem   og   að   veita   því   sem   er   að   gerast   athygli  

(Bandura,  1997).  

  Þriðja  stoðin  er  sannfæring  annarra.  Hrós  er  mikilvægt  en  það  verður  að  vera  gert  á  

réttan  hátt.  Best  er  að  hrósa   fyrst   fyrir  það  sem  vel  er  gert,  koma  síðan  með  uppbyggilega  

gagnrýni  um  það  sem  mætti  betur  fara  en  enda  síðan  á  því  að  hrósa  fyrir  framkvæmdina.  Það  

skiptir  máli   fyrir   einstaklinginn   að   aðrir   trúi   á   það   sem   hann   getur   og   skilji   við   hann  með  

jákvæða  upplifun  af  afskiptum  umhverfisins  (Bandura,  1997).  

  Fjórða   og   jafnframt   síðasta   stoðin   fjallar   um   líkamlega   og   tilfinningalega   líðan.   Því  

betur  sem  fólk  lærir  að  láta  sér  líða  vel  því  meiri  líkur  eru  á  að  þeim  takist  að  byggja  upp  trú  á  

eigin  getu.  Félagsnámskenning  Bandura  gengur  út  frá  því  að  uppfylla  þurfi   líkamlegar  þarfir  

til   þess   að   hafa   góðan   grunn   að   góðri   líðan,   síðan   bætist   aðrar   þarfir   við   líkt   og   þörf   fyrir  

öryggi,  kærleika,  sjálfsvirðingu  og  lífsfyllingu  (Bandura,  1997).  

  Þeir  einstaklingar,  sem  eru  með  litla  trú  á  eigin  getu,  eru  líklegri  til  þess  að  koma  sér  

undan  því  að  takast  á  við  ákveðnar  aðstæður  vegna  þess  að  þeir  treysta  sér  ekki  til  þess  að  

komast   heilir   á   húfi   í   gegnum  aðstæðurnar  og   ákveða  þess   vegna   frekar   að   forðast   þær.   Í  

þessum  tilvikum  eru  einstaklingar  gjarnir  á  að  einblína  á  galla  sína  og  eru  lengi  að  jafna  sig  ef  

þeim  mistekst.  Hins  vegar  eru  þeir  einstaklingar  sem  hafa  sterka   trú  á  eigin  getu   líklegri   til  

þess  að  taka  að  sér  erfið  og  krefjandi  verkefni  og  leysa  þau.  Þessir  einstaklingar  ætla  sér  að  

ná  þeim  markmiðum  sem  þeir  hafa  sett  sér.  Bandura  taldi  að  trú  á  eigin  getu  hefði  áhrif  á  

þroska  og  sálfélagslega  virkni  fólks  í  gegnum  allt  lífsskeiðið  (Bandura,  1997).  

Eins  og  þessar  kenningar  gefa  til  kynna  geta  þroskaverkefni  ungmenna  verið  erfið  og  

það   er   margt   sem   þarf   að   hafa   í   huga   svo   þau   hafi   ekki   neikvæð   áhrif   á   líðan   þeirra.  

Mikilvægt  er  að  reyna  að  komast  í  gegnum  þessi  verkefni  á  farsælan  hátt  til  þess  að  reyna  að  

12  

forðast   tilfinningaflækjur   eins   og   kvíða.   Í   næsta   kafla   verður   kvíði   ræddur   nánar   sem   og  

hvaða  áhrif  hann  getur  haft  á  ungmenni.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13  

2.  Kvíði  

2.1  Hvað  er  kvíði?  

Kvíði  er  eðlislægt  viðbragð   líkamans  sem  virkjast  þegar  einstaklingur   finnur   fyrir  að  velferð  

hans   er   í   hættu   (Sóley   Dröfn   Davíðsdóttir,   2014).   Kvíði   er   ákveðin   tilfinning   sem   hjálpar  

einstaklingum   að   bregðast   við   ógnum   og   forðast   hættur   (Birket-­‐Smith,   1952/2010).   Hann  

getur   birst   með   ýmsu   móti   og   haft   áhrif   á   tilfinningar,   hugsanir,   atferli   og   lífeðlislega  

starfsemi   (Aldís  Unnur  Guðmundsdóttir,  2007).  Kvíði  bætir   frammistöðu   fólks  upp  að  vissu  

marki  og  ýtir  undir  vandvirkni  og  góðan  undirbúning   í  erfiðum  aðstæðum.  Kvíðaviðbragðið  

fer  af  stað  nánast  ósjálfrátt  í  sumum  aðstæðum,  heilinn  á  það  til  að  gera  ekki  greinarmun  á  

því   hvers   eðlis   hættan   er   og   þar   af   leiðandi   getur   einstaklingur   kveikt   á   kvíðaviðbragðinu  

einungis  með  því  að  hugsa  um  að  hann  sé   í  hættu  staddur   (Kvíðameðferðarstöðin,  e.d.-­‐a).  

Frammistaða  fólks  er  bundin  við  magn  kvíðans,  ef  hann  fer  yfir  ákveðið  stig  veldur  hann  því  

að   frammistaðan   versnar   og   á   endanum   getur   einstaklingur   orðið   óvinnufær   (Sheehan,  

1996/1997).  

  Fólk  finnur  stöðugt  fyrir  ýmiss  konar  áreiti  í  daglegu  lífi  og  er  afar  móttækilegt  fyrir  því  

þegar  það  er  þreytt  og  undir  miklu  álagi.  Þá  er  mjög  freistandi  að  grípa  til  skammtímalausna  

til  þess  að  draga  úr  streitu  og  vanlíðan  sem  fylgir  áreitinu.  Vanlíðan  er  oft  á  tíðum  óljós,  bæði  

sálræn   og   líkamleg.  Margir   leita   sér   hjálpar   og   óska   eftir   skjótum   lausnum   og   lækningu.   Í  

opinberum  tölum  hefur  komið  fram  að   lyfjaneysla  hefur   farið  hratt  vaxandi,  einkum  neysla  

þunglyndis-­‐   og   kvíðastillandi   lyfja.   Ástæðan   gæti   hugsanlega   verið   þetta   mikla   áreiti  

(Álfheiður  Steinþórsdóttir  og  Guðfinna  Eydal,  2010).  

2.2  Líkamleg  einkenni  kvíða  

Þegar   fólk   glímir   við   kvíða  hefur   það   líkamleg   einkenni   í   för  með   sér.   Þegar   kvíðaviðbragð  

verður   losnar   samstundis   um   orku   í   líkamanum,   undirstúka   heilans   kemur   viðbragðinu   af  

stað   með   því   að   virkja   drifkerfi   sjálfvirka   taugakerfisins   sem   hefur   bein   áhrif   á   vöðva   og  

líffæri.  Þegar  þetta  gerist   finnur  einstaklingur  fyrir   líkamlegum  einkennum,  eins  og  auknum  

hjartslætti   og   hærri   blóðþrýstingi.   Drifkerfið   örvar   einnig   nýrnahettumerg   sem   losar  

adrenalín   og   noradrenalín   út   í   blóðið   (Sóley   Dröfn   Davíðsdóttir,   2014).   Adrenalínið   hefur  

örvandi   áhrif   á   hjartslátt   og   veldur   örari   öndun,   útvíkkun   á   loftvegi   og   hægir   einnig   á  

meltingunni.  Noradrenalínið  stuðlar  hins  vegar  að  losun  sykurs  úr  lifrinni,  eykur  súrefnisflæði  

14  

til  heilans  og  hefur  áhrif  á  möndluna.  Mandlan  er  staðsett   í  heilanum,  hún  stýrir  athygli  og  

viðbrögðum   mannsins.   Undirstúkan   örvar   einnig   heiladingulinn   sem   losar   um   hormónið  

ACTH   sem   örvar   nýrnahettubörkinn   og   gerir   það   að   verkum   að   ýmis   hormón   sem   stjórna  

blóðsykurmagni  og  ýmsum  snefilefnum  leysast  úr  læðingi.  Eitt  þessara  hormóna  sem  leysist  

út   er   kortisól,   það   örvar   losun   og   niðurbrot   glýkógens,   sem   staðsett   er   í   lifur   og   vöðvum  

líkamans,   í   glúkósa.   Þetta   stuðlar   að   aukinni   orku,   betra   minni   til   skamms   tíma,   hærri  

sársaukaþröskuldi  og  hömlun  á  bólgum  (Nolen-­‐Hoeksema,  Fredrickson,  Loftus  og  Wagenaar,  

2009).  

Þegar   kvíðatengd   upplifun   er   liðin   hjá   dregur   sefkerfi   sjálfvirka   taugakerfisins   úr  

drifkerfinu   þannig   að   jafnvægi   næst   á   ný.   Kvíðaviðbragðið   hefur   hjálpað   manninum   að  

komast   af   í   aldanna   rás.   Án   viðbragðsins   hefði   maðurinn   oftar   orðið   villidýrum   að   bráð,  

dottið  fram  af  björgum  eða  lokast  inni.  Frummanninum  gat  stafað  mikil  hætta  af  óþekktum  

ættbálkum   og   það   gat   reynst   honum   erfitt   að   bjarga   sér   ef   hann   kallaði   yfir   sig   reiði   og  

höfnun  frá  sínum  eigin  ættbálki.  Það  kemur  þess  vegna  ekki  á  óvart  að  fólk  leitist  við  að  falla  

öðrum  í  geð  og  forðast  átök  (Sóley  Dröfn  Davíðsdóttir,  2014).    

2.3  Kvíði  á  meðal  ungmenna  

Ungt  fólk  eða  unglingar  eru  skilgreindir  sem  ungir  einstaklingar  á  aldrinum  þrettán  til  nítján  

ára.   Í  þessari  ritgerð  er  ýmist  rætt  um  ungt  fólk,  ungmenni  eða  unglinga.  Kvíði  þeirra  getur  

verið   nokkuð   breytilegur   eftir   aldri.   Í   miðbernsku   er   kvíðinn   oft   bundinn   við   nám   og  

félagslegar   aðstæður.   Algengt   er   að   ungt   fólk   finni   fyrir   kvíða   yfir   því   að   ná   ekki   að   leysa  

verkefni   nógu   vel   og   finnist   frammistaða   sín   ekki   nógu   góð.   Að   finna   fyrir   gagnrýni,  

ásökunum,  óvinsældum,  hræðslu  við  að  koma  fram  og  því  að  einangrast  eru  algengir  kvillar  

hjá  þeim  sem  finna  fyrir  kvíða  á  þessum  árum.  Margar  af  þessum  kvíðatengdu  tilfinningum  

sem   koma   í   ljós   í  miðbernsku   eiga   það   til   að   fylgja   einstaklingum   fram   eftir   unglingsárum  

þeirra.  Samt  sem  áður  geta  áherslurnar  breyst  og  yfirleitt  verður  unglingurinn  frekar  kvíðinn  

yfir   útliti   sínu   og   framkomu.   Þær   miklu   breytingar   sem   verða   á   líkama   og   tilfinningalífi  

unglingsins   vekja   oft   upp   kvíða.   Unglingurinn   á   það   til   að   mikla   fyrir   sér   hlutina   og   finna  

áþreifanlega  fyrir  því  hversu  erfitt  hann  á  með  að  stjórna  tilfinningum  sínum  og  geðsveiflum.  

Seinni  hluti  unglingsáranna  er  oft  á  tíðum  rólegri  og  áhyggjur  varðandi  líkamsútlit  hætta  að  

vera  í  forgangi.  Hins  vegar  getur  félagslegur  kvíði  orðið  algengari  og  alvarlegri,  einkum  vegna  

samskipta  við  hitt  kynið  og  kvíða  fyrir  aukinni  ábyrgð  og  skyldum  (Sigurjón  Björnsson,  1993).    

15  

  Kvíði   er   talinn   vera   algengasta   geðröskunin.   Rannsókn   Costello,   Mustillo,   Erkanli,  

Keeler   og   Angold   (2003)   bendir   til   þess   að   við   16   ára   aldur   hafi   12,1%   stúlkna   og   7,7%  

drengja   greinst  með   kvíðaröskun.   Algengi   kvíðaraskana   á  meðal   ungmenna   er   um   10-­‐15%  

hér   á   landi   (UNICEF,   2011).   Kvíði   kemur   fram   á  mismunandi   vegu   á  mismunandi   stigum   í  

þroska  einstaklings.  Kvíðinn  getur  verið  augljós  eða  falinn  en  hann  hefur  oftast  í  för  með  sér  

undirliggjandi   neikvæðar   tilfinningar   hjá   ungu   fólki.   Ungmenni   með   kvíðaraskanir   eru  

viðkvæmari  en  aðrir  þegar  kemur  að  því  að  ráða  við  tilfinningar  sínar.  Þau  eru  síður   í  stakk  

búin  að  takast  á  við  kvíðann  og  sýna  viðbrögð  sem  ekki  eru  viðeigandi  vegna  þess  að  þau  eru  

hrædd  við  þá  ógn  sem  þau  standa  frammi  fyrir  (Fitzpatrick,  2015).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16  

3.  Tegundir  kvíðaraskana    

Þegar   einstaklingar   upplifa   tíð   líkamleg   eða   andleg   einkenni   kvíða   sem   eiga   sér   enga  

viðeigandi  orsök  er  líklegt  að  sá  hinn  sami  sé  með  kvíðaröskun.  Kvíðaraskanir  eru  skilgreindar  

á   eftirfarandi   hátt:   „Stöðugur   órökrænn   kvíði   og   ótti   sem   stundum  breytist   í   hræðslukast,  

ásamt  einkennum  um  truflanir   í  ósjálfráða  taugakerfinu  sem  geta  haft  áhrif  á  aðra  andlega  

starfsemi  líkt  og  truflanir  á  einbeitingu,  athygli,  minni  og  dómgreind“  (Sheehan,  1996/1997).  

Hér  á  eftir  verður  fimm  gerðum  slíkra  kvíðaraskana  lýst.  

1.  Almenn  kvíðaröskun  (e.  Generalized  Anxiety  Disorder)  

Almenn   kvíðaröskun   á   sér   stað   þegar   kvíðinn   er   orðinn   varanlegur,   manneskjan   hefur  

áhyggjur   af   flest   öllu   og   finnst   óþægilegt   að   takast   á   við   eitthvað   nýtt   (Fitzpatrick,   2015).  

Almenn   kvíðaröskun   er   algengasta   röskunin.   Í   kjölfar   hennar   upplifa   einstaklingar   miklar  

viðvarandi  áhyggjur  sem  eiga  sér  enga  sérstaka  orsök.  Fólk  sem  upplifir  almenna  kvíðaröskun  

virðist  ekki  ná  að   losa  sig  undan  áhyggjum  sínum  þó  að  það  sé  meðvitað  um  að  kvíðinn  er  

meiri  en  tilefni  er  til.  Það  á  oft  erfitt  með  að  ná  slökun  og  glímir  við  svefnvandamál.  Þeir  sem  

að  upplifa  almenna  kvíðaröskun  eiga  alltaf  von  á  því  að  eitthvað  slæmt  gerist  og  geta  þar  af  

leiðandi  haft  miklar  áhyggjur  af  alls   kyns  hlutum,  allt   frá  heilsu  og   fjármálum  til  öryggis  og  

vinnu.  Það  er  oft  erfitt  að  átta  sig  á  því  hvað  það  er  sem  viðkomandi  hefur  áhyggjur  af,  bara  

það   að   takast   á   við   daglegt   líf   getur   verið   of   mikið   og   valdið   miklum   kvíða   (Guðrún  

Oddsdóttir,  2004).  

2.  Félagsfælni  (e.  Social  Anxiety)  

Félagsfælni   er   þegar   kvíðaeinkenni   koma   aðallega   upp   í   samfélagslegum   aðstæðum   og   í  

kringum  annað  fólk.  Unglingar  eru  oft  á  tíðum  feimnir  og  eiga  það  til  að  finnast  óþægilegt  að  

vera  í  félagslegum  aðstæðum  en  þegar  einstaklingur  er  farinn  að  glíma  við  félagsfælni  er  lífið  

farið  að  snúast  um  að  forðast  slíkar  aðstæður  og  þar  af  leiðandi  byrjar  hann  að  einangra  sig.  

Líkamleg  einkenni   félagsfælni   eru   skjálfti,   aukinn  hjartsláttur,   sviti,   svimi,   roði   og   síðast   en  

ekki  síst  sú  sterka  tilfinning  að  vilja  komast  úr  ákveðnum  aðstæðum.  Þessir  erfiðleikar  gera  

það   að   verkum  að   unglingarnir  missa   af   hlutum  og   ná   ekki   að   upplifa   sömu   lífsreynslu   og  

aðrir.  Þeir  geta  orðið  afar  einangraðir  og  einmana  (Fitzpatrick,  2015).  

17  

3.  Felmturöskun  (e.  Panic  Disorder)  

Felmturöskun  er  hugtak  sem  notað  er  yfir  svokölluð  ofsakvíðaköst  og  þegar  köstin  hafa  það  

mikil   áhrif   á   líf   fólks   að   það   er   hætt   að   ná   að   starfa   eðlilega   og   lifa   venjulegu   lífi.  

Ofsakvíðaköstin  eru  breytileg  eftir  einstaklingum  en  hafa  samt  sem  áður  ákveðin  sameiginleg  

einkenni   sem   koma   í   ljós.   Ofsakvíðaköstin   koma   skyndilega   og   eru   oft   ófyrirsjáanleg.  

Líkamleg   einkenni   ofsakvíðakasts   eru   aukinn   hjartsláttur,   erfiður   og   þungur   andardráttur,  

svimi  og  að  einstaklingar  upplifa  sig  í  aðstæðum  þar  sem  þeir  ná  ekki  að  stjórna  sjálfum  sér.  

Ofsakvíðaköstin   geta   verið   erfið   og   fólk   sem  þjáist   af   þessari   röskun   forðast   aðstæður   þar  

sem  það  heldur  að  kastið  gæti  mögulega  átt  sér  stað  (Fitzpatrick,  2015).  

4.  Þráhyggju-­‐  og  árátturöskun  (e.  Obsessive-­‐Compulsive  Disorder)  

Þráhyggju-­‐  og  árátturöskun  gerir  einstaklingi  afar  erfitt  fyrir  vegna  þess  að  hann  nær  ekki  að  

stjórna  hugsunum  sínum  né  hvötum.  Stöðugar  truflandi  hugsanir  og  ímyndanir  taka  yfir,  sem  

erfitt  er  að  stjórna  þó  að  einstaklingurinn  átti  sig  á  að  þær  séu  órökréttar.  Einnig  endurtaka  

þessir   einstaklingar   sig  mikið,   þeim   finnst   eins   og   þeir   verði   að   gera   hluti   í   ákveðinni   röð  

ákveðið   oft   til   þess   að   losa   sig   undan   kvíðanum.  Margir   ungir   krakkar   þora   ekki   að   segja  

neinum  frá  þessum  köstum,  halda  oft  á  tíðum  að  þeir  séu  að  missa  geðheilsuna  og  gera  þar  

af   leiðandi  margt   til   þess   að   reyna   að   fela   röskunina.   Sumir   einstaklingar   vilja   fá   hjálp   frá  

sínum   nánustu   og   biðja   þeir   stundum   aðra   um   að   athuga   ákveðna   hluti   fyrir   sig.   Sumir  

foreldrar  dragast   inn   í  þessa   röskun  með  börnum  sínum   í  þeim  tilgangi  að   reyna  að  hjálpa  

þeim  (Fitzpatrick,  2015).  

5.  Áfallastreituröskun  (e.  Post-­‐Traumatic  Stress  Disorder)  

Fólk  sem  gengur  í  gegnum  erfiða  lífsreynslu  og  alvarleg  áföll,  þar  sem  lífi  eða  velferð  þess  er  

ógnað,   getur  þróað  með   sér   alvarlega  kvíðaröskun   sem  kallast   áfallastreituröskun.   Í   kjölfar  

áfallsins  upplifir  fólk  ákveðin  einkenni  sem  hafa  áhrif  á  líðan  þess.  Það  upplifir  mikinn  dofa  og  

vanmátt,   finnur   fyrir   mikilli   einangrun   og   finnst   eins   og   það   nái   ekki   að   tengjast   sínum  

nánustu  eins  og  áður.  Einstaklingar  geta  setið  kyrrir  og  starað  út  í  loftið  tímunum  saman  eftir  

að  áfallið  hefur  átt  sér  stað  (Nolen-­‐Hoeksema,  Fredrickson,  Loftus  og  Wagenaar,  2009).    

Fólk   reynir   að   forðast   allt   sem   tengist   áfallinu;   tilfinningar,   hugsanir,   ákveðna   staði   eða  

athafnir.  Það  upplifir  atburðinn  ítrekað  með  mismunandi  hætti  og  á  það  til  að  þora  ekki  að  

fara   að   sofa   vegna   þess   að   það   er   hrætt   við   að   fá  martraðir.   Algengt   er   að   einstaklingar  

18  

komist   í   uppnám  þegar   eitthvað  minnir   á   atburðinn  og   það   getur   reynst   erfitt   að   ná   fram  

jákvæðum  tilfinningum.  Samt  sem  áður   finna  þeir  oft   fyrir   líkamlegri   spennu,  pirringi,   reiði  

eða  erfiðleikum  með  einbeitingu  (Kvíðameðferðarstöðin,  e.d.-­‐b).    

Eins  og  fram  hefur  komið  skiptir  miklu  máli  að  þroski  gangi  vel  fyrir  sig  svo  að  hægt  sé  að  

forðast  neikvæðar  tilfinningar  eins  og  kvíða.  Það  er  margt  sem  kann  að  hafa  áhrif  á  kvíða  og  

einn  af  þeim  áhrifaþáttum  geta  verið  samfélagsmiðlar.   Í  næsta  kafla  verða  samfélagsmiðlar  

skilgreindir  og  gerð  grein  fyrir  hvaða  áhrif  þeir  geta  haft  á  ungmenni.  

 

 

 

 

 

 

 

 

19  

4.  Samfélagsmiðlar  

Samfélagsmiðlar   eru   skilgreindir   sem   heimasíður   og   tölvuforrit   þar   sem   fólk   getur   átt   í  

samskiptum  eða  deilt  upplýsingum  um  sig  á   Internetinu,  úr   farsíma  eða  tölvu.  Facebook  er  

skilgreind  sem  heimasíða  þar  sem  þú  getur  sýnt  upplýsingar  um  þig  og  haft  samband  við  vini  

þína  og  vandamenn.  Þegar  talað  verður  um  þá  síðu  í  þessari  ritgerð  verður  vísað  til  hennar  

sem   Facebook.   Facebook   er   mjög   vinsæll   samfélagsmiðill   um   allan   heim   og   þess   vegna  

verður  mikið  fjallað  um  heimasíðuna  hér  á  eftir.  Like  er  skilgreint  á  þann  hátt  að  til  þess  að  

að  láta  vita  að  þér  líki  við  eitthvað  á  samfélagsmiðilssíðu  eins  og  Facebook,  er  gjarnan  ýtt  á  

takka  þar  sem  stendur  „Líkar  við“  eða  á  ensku  „Like“.  Hér  verður  notast  við  enska  orðið  like.    

4.1  Áhrif  samfélagsmiðla  á  ungmenni  

Samfélagsmiðlar  gegna  víðtæku  hlutverki  í  daglegu  lífi  ungs  fólks.  Alveg  frá  því  að  ungmennin  

vakna  og  þar  til  þau  sofna  á  kvöldin  lifa  þau  að  miklu  leyti  í  heimi  sem  byggist  á  Internetinu.  

Notkun   samfélagsmiðla  er  orðin  almenn  meðal  ungmenna  nú  á  dögum.  Allar   vefsíður   sem  

gefa   kost   á   félagslegum   samskiptum   eru   taldar   til   samfélagsmiðla.   Þar   á   meðal   eru  

tengslanetssíður  eins  og  Facebook  og  Twitter,  þar  sem  fólk  getur  átt  í  samskiptum  eða  deilt  

upplýsingum   um   sig,   myndbandssíður   eins   og   Youtube,   þar   sem   fólk   getur   sett   inn   eða  

skoðað  alls  konar  myndbönd,  og  síðast  en  ekki  síst  blogg  eða  dagbókarfærslur  þar  sem  fólk  

heldur  reglulega  skrá  yfir  hugsanir,  skoðanir  eða  reynslu  sína  og  setur  á  Internetið  fyrir  aðra  

til   að   lesa.  Áfram  mætti   lengi   telja   en   síður   sem   þessar   hafa   færst   í   vöxt   á   undanförnum  

árum   og   eru   orðnar   algengar   nú   til   dags   (O’Keeffe   og   Pearson,   2011).   Árið   2010   voru  

notendur  Facebook   yfir   500  milljónir  manna.   Í   dag   eru   notendur  Facebook   orðnir   fleiri   en  

einn   milljarður.   Það   þýðir   að   einn   af   hverjum   sjö   jarðarbúum   notar   samfélagsmiðilinn  

(Nielsen,  2014).    Rannsóknir  hafa  sýnt  að  þátttaka  á  ýmiss  konar  samfélagsmiðlum  gagnast  unglingum  

á  ákveðinn  hátt.  Hún  eflir  samskipti,  félagsleg  tengsl  og  tæknilega  kunnáttu  þeirra.  Vefsíður  

samfélagsmiðla   eins   og   Facebook   bjóða   daglega   upp   á  mörg   tækifæri   til   þess   að   tengjast  

vinum,   skólafélögum   og   fólki   með   sameiginleg   áhugasvið   (O’Keeffe   og   Pearson,   2011).   Á  

þennan   hátt   geta   unglingar   lært   að   auka   félagsleg   samskipti   við   jafnaldra   sína   í   gegnum  

samfélagsmiðla.  Samfélagsmiðlar  bjóða  einnig  upp  á  stað  þar  sem  unglingar  geta  ræktað  nýja  

vináttu,  sem  færir  þeim  aðgang  að  breiðara  tengslaneti  og  félagslegum  tækifærum.  Það  má  

20  

því  segja  að  kostir  þess  að  ungt  fólk  noti  samfélagsmiðla  séu  meðal  annars  þeir  að  það  geti  

öðlast   aukið   félagslegt   sjálfstraust,   aflað   sér   víðtækari   félagslegs   stuðnings   og   lært   meira  

varðandi  margmiðlun.   Samfélagsmiðlar   auka   færni   unglinganna   í   félagslegum   samskiptum,  

sem  hjálpar  þeim  að  sigla  í  gegnum  það  tæknilega  samfélag  sem  við  lifum  í.  Samfélagsmiðlar  

hafa  einnig  áhrif  á  hugsanir  ungs  fólks  þar  sem  þeir  gefa  unglingunum  innsýn  í  nýja  heima  og  

nýjar   víddir   með   ofgnótt   af   upplýsingum   sem   þeir   hefðu   ef   til   vill   ekki   kynnst   eða   veitt  

athygli,   nema   vegna   notkunar   á   samfélagsmiðlunum.   Eitt   af   því   mikilvægasta   sem  

samfélagsmiðlar  gera  fyrir  ungt  fólk  er  að  þeir  halda  þeim  upplýstum  um  mál  líðandi  stundar.  

Í   þessu   felst   að   oft   eru   til   dæmis   myndbönd   um   rétta   breytni   eða   eitthvað   sem   er   til  

fyrirmyndar   sýnd   á   samfélagsmiðlunum   sem   hvetja   ungmennin   á   góðan   hátt.   Með   þessu  

móti  eru  þau  oftar  en  ekki  þátttakendur  í  ferli  þar  sem  þau  geta  sagt  sína  skoðun  og  þar  með  

haft  áhrif  á  mál  sem  eru  þeim  hugleikin  (Bhavana,  2014).    

 Það  eru  samt  sem  áður  margir  sem  halda  því  fram  að  samfélagsmiðlar  hafi  gert  meiri  

skaða  heldur  en  gagn,  sérstaklega  gagnvart  unglingum.  Samfélagsmiðlar  eru  í  eðli  sínu  hvorki  

jákvæðir   né   neikvæðir,   það   er   því  mjög   ákjósanlegt   að   unglingar   stundi   samfélagsmiðlana  

samhliða   því   að   stunda   íþróttir   og   hvers   kyns   önnur   áhugamál   til   þess   að   halda  

samfélagsmiðlanotkun   sinni   í   hófi.   Samfélagsmiðlar   geta   haft   neikvæð   áhrif   á   það   hvernig  

ungar   stúlkur   og  drengir  mæla   sjálfsmynd   sína  og  það  hversu  myndarleg   eða   sæt  þau  eru  

miðað  við  þær  fyrirmyndir  sem  finna  má  á   Internetinu.  Útlit   fallega  fólksins  á  vefnum,  sem  

oftar   en   ekki   er   búið   að   lagfæra   í   þar   til   gerðum   myndvinnsluforritum,   á   það   til   að   fá  

unglingana   til   að   vera  óánægða  með  eigið  útlit.   Þessir   brengluðu   staðlar  hafa  því   neikvæð  

áhrif  á  sjálfsmynd  unglinganna  sem  reyna  að  finna  mátt  sinn  og  megin  í  þessum  heimi.  Þau  

eiga  það  til  að  trúa  því  að  þau  verði  að  vera  grönn  til  þess  að  vera  flokkuð  í  þann  hóp  sem  

þykir   líkamlega   fallegur   (Bhavana,  2014).  Notkun  samfélagsmiðla  getur   jafnframt   falið   í   sér  

hættur  sökum  þess  að  unglingar  hafa  takmarkaðan  þroska  til  að  taka  ákvarðanir  um  eigið  líf.  

Þau  eru  oftar  en  ekki  viðkvæm  gagnvart  hópþrýstingi  frá  jafningjum  sínum  og  eru  þar  með  í  

ákveðinni   hættu   þegar   þau   fara   að   prófa   sig   áfram   og   þræða   Internetið   (O’Keeffe   og  

Pearson,  2011).    

Nýlegar  rannsóknir  benda  til  þess  að  unglingar  tjái  sig  oft  á  neikvæðan  hátt  í  gegnum  

samfélagsmiðla  með  því  að   leggja  aðra   í  einelti  og  stunda  klíkumyndun.  Þessi  hegðun  gerir  

það  að  verkum  að  vandamál  eins  og  til  dæmis  rafrænt  einelti  verða  til  (O’Keeffe  og  Pearson,  

2011).   Rafrænt   einelti   felur   í   sér   tilfinningalegan   skaða   og   opinbera   niðurlægingu   fyrir  

21  

fórnarlambið.   Það   getur   komið   fram   í   mismunandi   myndum,   til   dæmis   þegar   niðrandi  

prentuðu  slúðri  um  þolanda  er  dreift,  búnar  eru  til  vefsíður  sem  eru  sérstaklega  ætlaðar  til  

þess   að   niðurlægja   viðkomandi   og   stunduð   er   dreifing   mynda   og   myndbanda   sem   sýna  

þolanda  í  niðurlægjandi  eða  einhverjum  óviðeigandi  aðstæðum.  Síðast  en  ekki  síst  eru  dæmi  

þess  að  gerendur  hafi  búið  til  heimasíður  í  nafni  þolenda  sem  eru  sérstaklega  ætlaðar  til  að  

gera  lítið  úr  þeim.  (Hinduja  og  Patchini,  2011).  Rafrænt  einelti  er  því  miður  algengt  og  hver  sá  

eða  sú  sem  tekur  þátt   í  samfélagsmiðlum  getur  orðið  fyrir  því.  Eineltið  getur  haft   í  för  með  

sér   djúpstæð   sálfræðileg   vandamál,   þar   með   talið   þunglyndi,   kvíðaröskun   og   alvarlega  

einangrun  (O’Keeffe  og  Pearson,  2011).    

4.2  Áhrif  samfélagsmiðla  á  kvíða    

Eins   og   fram   hefur   komið   hafa   samfélagsmiðlar   sannarlega   breytt   samskiptum   fólks   nú   til  

dags.  Þeir   sem  nota   samfélagsmiðil,   eins  og   til  dæmis  Facebook,   geta  verið   í   sambandi  við  

tugi  og  hundruð  af  svokölluðum  „vinum“  á  hverjum  degi.  Þessi  stóri  hópur  vina  á  Facebook  

er   þó   að  megninu   til   fólk   sem   þeir   hitta   sjaldan   eða   aldrei.   Aukin   notkun   samfélagsmiðla  

hefur  hvatt  vísindamenn  til  þess  að  kanna  hvort  áhrif  þeirra  séu  jákvæð  eða  neikvæð.  Eitt  af  

því   sem   lögð  er   áhersla   á   að   skoða  er  hvort   samfélagsmiðlarnir  hafi   áhrif   á   andlega  heilsu  

fólks  (Maldonado,  2014).    

Marissa  Maldonado  er  viðurkenndur  fræðimaður  á  sviði  sálfræði  og  heilsueflingar  og  

skrifaði  grein  um  áhrif  samfélagsmiðla  á  kvíða  fólks.  Í  þeirri  grein  sagði  hún  frá  því  að  notkun  

samfélagsmiðla,   og   þá   sérstaklega   Facebook,   gæti   aukið   streitu,   kallað   fram   kvíða   og  

minnkað  sjálfstraust  hjá   fólki.  Notkunin  gæti   jafnvel  valdið  því  að  einstaklingur  þróaði  með  

sér  geðröskun.  Samfélagsmiðlar  bjóða  upp  á  stað  þar  sem  fólk  getur  skapað  þá  persónu  og  

þá  mynd   af   sér   sem   það   vill   að   heimurinn   sjái.   Fyrir   suma   getur   þetta   leitt   til   ákveðinnar  

þráhyggju  sem  getur  haft  áhrif  á  sjálfsmynd  einstaklingsins  (Maldonado,  2014).  

Einnig  kemur   fram   í  grein  Maldonado  að  notkun  Facebook   ýtir  undir  kvíða  þar   sem  

samfélagsmiðillinn  býður  upp  á  stöðuga  uppfærslu  upplýsinga.  Þetta  hvetur  fólk  til  þess  að  

vera   alltaf   að   athuga   stöðuna  og   fréttastraumana   til   að   fullvissa   sig   um  að  það   sé   ekki   að  

missa  af  neinu,  hvort  sem  það  er  í  tölvunni  eða  í  farsímanum.  Þessi  stöðuga  uppfærsla  býður  

upp   á   það   að   fólk   beri   sig   saman   við   aðra   og   getur   leitt   til   þess   að   sumir   upplifi   líf   sitt  

viðburðasnauðara   og   jafnvel   fátæklegra   en   annarra.   Í   kjölfarið   líta   sumir   á   sig   og   sinn  

persónuleika   sem   ófullnægjandi   í   samanburði   við   aðra   á   samfélagsmiðlinum.   Þessar  

22  

stanslausu   áhyggjur   valda   langvarandi   streitu   og   kvíða   sem   getur   leitt   til  

heilsufarsvandamála,  þar  á  meðal  geðraskana  (Maldonado,  2014).  

Samkvæmt  félagsfærnilíkani  Caplan  eru  einstaklingar  sem  kjósa  að  stunda  samskipti  

sín   í   gegnum   Internetið   í   meiri   hættu   á   að   upplifa   neikvæðar   tilfinningar   en   aðrir.  

Einstaklingar  sem  nota  Facebook   í  meira  mæli  en  aðrir  þróa  með  sér  ákveðna  tengingu  við  

síðuna   og   þá   sérstaklega   þegar   þeir   nota   hana   til   þess   að   forðast   sínar   eigin   neikvæðu  

tilfinningar.  Það  er  því  frekar  líklegt  að  fólk  sem  upplifir  mikinn  einmanaleika  og  kvíða,  upplifi  

sig  meira  tengt  öðru  fólki  þegar  það  fer  inn  á  Facebook  til  að  skoða  nýjustu  fréttastraumana  

eða  þegar  það  fær  skilaboð  eða  athugasemdir  frá  vinum  sínum  í  gegnum  samfélagsmiðilinn  

(Ryan,  Chester,  Reece  og  Xenos,  2014).    

Samkvæmt  grein  Maldonado  eru  að  sjálfsögðu  kostir  við  samfélagsmiðlana  en  samt  

sem  áður  er  mjög  mikilvægt  að  hafa  neikvæðu  áhrifin  í  huga  í  því  skyni  að  hjálpa  öðrum.  Fólk  

sem  er  viðkvæmt  eða  glímir  við  geðræn  vandamál  eins  og  kvíðaröskun  eða  þunglyndi  á  ekki  

að   þurfa   að   ganga   í   gegnum   það   að   fyrirliggjandi   vandamál   versni   vegna   notkunar   á  

samfélagsmiðlum.   Þeir   sem   glíma   við   ofangreind   vandamál   vilja   samt   oftar   en   ekki   halda  

áfram  að  nýta  sér  kosti  samfélagsmiðlanna.  Samkvæmt  grein  Maldonado  er  ein  besta  leiðin  

til   þess  að  halda  þessum  vandamálum   í   lágmarki   að   stilla  notkun  á   samfélagsmiðlum   í  hóf  

(Maldonado,  2014).  

4.2.1  Kvíðaröskun  vegna  áhrifa  samfélagsmiðla  (e.  social  media  anxiety  disorder)  

Fólk   sem  upplifir   kvíða   vegna   samfélagsmiðla   getur   þróað  með   sér   kvíðaröskun   í   kjölfarið.  

Kvíðaröskunin  sem  orsakast  af  áhrifum  samfélagsmiðla  er  heilkenni  sem  tengist  félagsfælni.  

Þegar  þátttaka  á  samfélagsmiðlum  hefur  áhrif  á  andlega  og  líkamlega  líðan  einstaklings  þjáist  

hann   af   þessari   röskun.   Röskunin   á   við   þegar   fólk   finnur   fyrir   kvíða   og   upplifir   ákveðna  

tilfinningalega  þvingun  þegar  það  er  í  tengslum  við  samfélagsmiðla.  Það  er  hægt  að  skilgreina  

þessa  röskun  á  marga  vegu.  Ef  að  einstaklingar  geta  ekki  náð  að  klára  kvöldmatinn  án  þess  að  

skoða  símann  sinn  til  þess  að  athuga  ákveðnar  uppfærslur  og  skilaboð  eða  geta  ekki  farið  út  

úr   húsi   án   þess   að   athuga   uppfærslurnar   og   skilaboðin   geta   þeir   verið   með   kvíðaröskun  

vegna  áhrifa  samfélagsmiðla.  Einnig  getur  kvíðaröskunin  verið  til  staðar  ef  þeim  finnst  erfitt  

að   fara   út   úr   húsi   án   þess   að   hafa   hleðslutæki   fyrir   síma   eða   tölvu   meðferðis,   upplifa  

kvíðatilfinningu  af  því  að  síminn  geti  orðið  batteríslaus  bráðlega  og  þeir  geti   í  kjölfarið  ekki  

stundað   samfélagsmiðlana.   Önnur   svokölluð   einkenni   þessarar   ákveðnu   kvíðaröskunar   eru  

23  

þau  að  einstaklingar  vilja  eyða  út   innleggi  eða  mynd  vegna  þess  að  þeir   fá  ekki  nógu  mörg  

like   eða   nógu  margar   athugasemdir.   Í   þeim   tilfellum   eru   þeir   stöðugt   að   uppfæra   nýjustu  

fréttastrauma  og  uppfærslur  á  samfélagsmiðlunum.  Fyrir  utan  þessi  einkenni  þá  er  almennt  

séð  ekki  litið  á  það  sem  andlega  heilbrigt  að  dvelja  stöðugt  innan  veggja  samfélagsmiðlanna.  

Kvíðaröskun   sem   kemur   vegna   áhrifa   samfélagsmiðla   er   ekki   viðurkennd   sem  

heilsufarsvandamál  en  hún  getur  samt  sem  áður  verið  mjög  átakanleg  fyrir  einstaklinga  sem  

upplifa   þessar   kvíðvænlegu   tilfinningar   í   kjölfar   notkunar   samfélagsmiðils.   Það   getur   verið  

ákveðin   áskorun   að   komast   yfir   röskunina,   sérstaklega   ef   viðkomandi   hefur   notað  

samfélagsmiðla  í  langan  tíma  (Social  media  anxiety  prominent  in  younger  generation,  2013).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

24  

5.  Staðan  nú  til  dags  –  samfélagsumræðan    

Samfélagsmiðlar  eru  valdamiklir  í  lífi  marga  unglinga  eins  og  staðan  er  nú  á  dögum.  Stofnunin  

Anchor  Society  sér  um  að  veita  ráðgjöf,  kennslu  og  heimaverkefni  til  þess  að  hjálpa  börnum  

og   unglingum.   Unglingar   leita   þangað,   deila   sínum   leyndarmálum   og   leita   ráða   um  

viðfangsefni   og   áskoranir   sem   þeir   standa   frammi   fyrir.   Síðastliðið   ár   hafa   flestallar  

unglingsstúlkur  sem   leita   til   stofnunarinnar  haft  eitt   sameiginlegt  vandamál  sem  er  að  þær  

upplifa   kvíða  vegna  notkunar   samfélagsmiðla.   Einn   ráðgjafi   stofnunarinnar   sagði:   „Þetta  er  

eins  og  tvíeggjað  sverð,  þær  elska  samfélagsmiðlana,  þær  þurfa  á  þeim  að  halda,  þær  myndu  

aldrei  losa  sig  við  þá  en  samt  sem  áður  kveljast  þær  á  sama  tíma.  Þetta  er  afar  ógnvekjandi  

veruleiki“  (lausleg  þýðing  höfundar,  Kostanich,  2015).    

Unglingarnir  hafa  viðurkennt  að  þeir  hafa  litla  sjálfsstjórn  þegar  kemur  að  því  að  láta  

farsímann  sinn  vera  og  segja  að  þeir  þrífist  á  samfélagsmiðlunum.  Einn  af  unglingunum  sagði:  

„Samfélagsmiðlarnir   láta  mér   líða   illa  oft  á   tíðum,  mér   líður  eins  og  ég  sé  ekki  að   lifa  nógu  

fullnægjandi   lífi“   og   annar   unglingur   sagði   einnig:   „Það   er   mjög   auðvelt   að   bera   saman  

hversu  mörg  like  ég  fæ  miðað  við  það  hversu  mörg  like  vinir  mínir  fá.  Ef  þeir  fá  fleiri  like  en  ég  

velti  ég  því  gjarnan  fyrir  mér  af  hverju  það  sé“  (lausleg  þýðing  höfundar,  Kostanich,  2015).    

Ráðgjafar  stofnunarinnar  halda  því  fram  að  það  sé  mikil  pressa  nú  til  dags  á  unglinga  

um  að  vera  fallegir  og  vinsælir,  sérstaklega  í  þessum  sýndarheimi  þar  sem  allir  fylgjast  með  

og  segja  sínar  skoðanir.  Ungmennin  sjá  og  halda  að  þau  séu  partur  af  ákveðnum  heimi  sem  

er  í  raun  ekki  til.  Í  staðinn  fyrir  að  taka  þátt  í  lífinu  sitja  unglingarnir  fyrir  framan  tölvuskjá  eða  

símaskjá   og   virða   fyrir   sér   heiminn.   Það   gerir   samfélagsmiðlana   flókna,   þeir   valda  

unglingunum   alvarlegum   vandamálum,   eins   og   kvíða,   þegar   kemur   að   því   að   eiga   í  

mannlegum   samskiptum   við   fólk.   Ráðgjafarnir   telja   að   hræðslan   við   það   að   missa   af  

ákveðnum   atriðum,   ótraust   vináttutengsl   og   þessi   stöðugi   samanburður   við   aðra   séu   þau  

áhrif   sem   samfélagsmiðlarnir   hafi   á   kvíða   hjá   unglingunum.   Ráðgjafarnir   vilja   meina   að  

unglingarnir   séu   að   verða   félagslega   einangraðir   af   því   að   þeir   fái   að   þrífast   í   heimi  

samfélagsmiðla.  Þeir  ráðleggja  foreldrum  að  bíða  eins  lengi  og  þeir  geta  með  að  gefa  börnum  

sínum  farsíma  og  segja  einnig  að  mikilvægt  sé  að  hafa  daglega  tíma  án  Internets.  Jafnframt  

benda   ráðgjafar   á   mikilvægi   þess   að   foreldrar   séu   meðvitaðir   um   hvað   er   að   gerast   á  

samfélagsmiðlunum   til   þess   að  þeir   geti   gripið   inn   í   ef   eitthvað  alvarlegt   gerist   (Kostanich,  

2015).    

25  

  Árið   2014   tók   fréttamaður   viðtöl   við   sex   unglinga   frá   New   York   og   Los   Angeles.  

Unglingarnir   töldu   í   fyrstu   að  Facebook   og   aðrir   samfélagsmiðlar   ykju   ekki   kvíða  hjá   þeim.  

Þegar  samtalið  fór  að  snúast  um  mikilvægi  þess  að  fá  aðra  til  þess  að  líka  við  myndina  sína  og  

um  hræðsluna  við  það  að  missa  af  ákveðnum  hlutum  áttuðu  þeir  sig  á  að  þessa  tilfinningu  

könnuðust  þeir  allir  við.  Ein  stelpa  úr  hópnum  sagði  frá  því  að  vinkona  hennar  hefði  skipt  um  

forsíðumynd   af   sér   inn   á   Facebook   og  myndin   hefði   ekki   fengið   tvö   hundruð   like   eins   og  

gerist  vanalega  þegar  hún  skiptir.  Henni  leið  alls  ekki  vel  í  kjölfarið  og  var  að  fara  yfir  um,  eins  

og  vinkona  hennar  orðaði  það.  Unglingarnir  sögðu  að  því  fleiri  like  sem  maður  fengi  því  meiri  

virðingu   hlyti   maður.   Komið   hefur   í   ljós   að   like   hafa   leitt   til   þess   að   unglingarnir   upplifa  

ákveðna  athygli  og  viðurkenningu  út  frá  þeim.  Því  má  líkja  við  keppni  þar  sem  mikilvægast  er  

að  fá  sem  flest  like.  Viðkomandi  fær  fleiri  like  ef  hann  á  fleiri  vini  inná  sínum  samfélagsmiðli  

og  hann  verður  að  halda  áfram  að  uppfæra  síðuna  til  þess  að  ná  sér  í  fleiri  vini.  Unglingarnir  

festast  í    ákveðnum  vítahring  og  hann  ýtir  undir  kvíða  hjá  þeim  (Wallace,  2014).  

  Í  febrúar  2015  var  haldinn  morgunverðarfundur  hjá  Advania  um  áhrif  samfélagsmiðla  

á  börn  og  unglinga  hér  á  landi.  Á  fundinum  kom  fram  að  like  skipta  miklu  máli  í  lífi  unglinga  

þar   sem   félagslíf   þeirra   fer   að  miklu   leyti   fram   á   Internetinu.   Sumir   unglingar   hafa   jafnvel  

fleiri   en  einn  aðgang  á  hverjum  samfélagsmiðli   til   þess   að  geta  oftar   sett   like   á   sínar  eigin  

myndir.  Í  mörgum  tilfellum  eru  vinsældir  unglinga  miðaðar  út  frá  því  hversu  mörg  like  þau  fá.  

Á  fundinum  var  talað  um  mikilvægi  þess  að  foreldrar  þyrftu  að  bregðast  við  þar  sem  hætta  

væri  á  að    Internetið  og  like  tækju  yfir  sjálfsmynd  barnsins.  Með  þessu  áframhaldi  væru  þau  

sífellt   að   bera   sig   saman   við   aðra.   Algengt   er   að   fólk   búi   sér   til   eins   konar   gerviheim   eða  

glansmynd   af   lífi   sínu   inn   á   samfélagsmiðlum   og   þegar   fólki   finnist   það   ekki   standast  

samanburðinn  upplifi  það  neikvæðar  tilfinningar.  Þá  voru  á  fundinum  nefnd  fjölmörg  dæmi  

um  að  unglingar  glímdu  við  mikla  streitu  sökum  allra  samfélagsmiðlanna.  Áreitið  sem  fylgir  

þeim  er   gríðarlegt,   sérstaklega   þegar   síminn   klingir   viðstöðulaust.   Ef   þetta   fer   yfir   ákveðin  

mörk   getur   áreitið   leitt   til   kvíða   og   ákveðinnar   áráttu   við   að   þurfa   alltaf   að   bregðast   við  

hljóðinu  í  símanum.  Í  lok  fundar  var  aftur  komið  inn  á  mikilvægi  þess  að  foreldrar  létu  þessi  

mál   sig   varða,   kynntu   sér  hlutina  og   ræddu   við  börnin.   Það  þyrfti   að   láta  þau   leggja  niður  

snjalltækin   endrum   og   eins   og   kenna   þeim   skil   á   netheimum   og   raunheimi   (Sunna   Karen  

Sigurþórsdóttir,  2015).  

26  

Eins  og  sjá  má  geta  samfélagsmiðlar  ýtt  undir  kvíða  hjá  ungmennum  og  er  því  mikilvægt  

að  þau  hafi   í  daglegu   lífi  aðgang  að  upplýsingum  og   fræðslu   til  að  varna  því  að  þau  upplifi  

neikvæðar   tilfinningar   eins   og   kvíða   og   einnig   til   þess   að   byggja   upp   betri   sjálfsmynd   sem  

gæti  hjálpað  þeim  í  tengslum  við  hann.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27  

6.  Forvarnir    

Á  undanförnum  árum  hefur  áhersla  aukist  á  að  fyrirbyggja  vandamál  hjá  unglingum  með  því  

að   beita   forvarnarstefnu   með   hag   þeirra   að   leiðarljósi.   Hegðun   unglinga   er   margþætt   og  

flókin  og  þess  vegna  er  góð  forvörn  mikilvæg  í  lífi  þeirra  (Catalano,  Berglund,  Ryan,  Lonczak  

og  Hawkins,  2004).  Foreldrar,  kennarar,  vinir  og   íþróttir  eru  góð  dæmi  um  áhrifaþætti   í   lífi  

fólks   og   geta   talist   til   forvarna   þegar   kemur   að   kvíða.   Þessir   þættir   geta   styrkt   sjálfsmynd  

unglinganna  og  hjálpað  þeim  að  stíga  skref  í  átt  að  góðri  andlegri  heilsu.    

6.1  Foreldrar  

Samkvæmt  vistfræðikenningu  Bronfenbrenner  er  fjölskyldan  í  nærkerfi  einstaklingsins  og  eru  

foreldrar   því   áhrifamikill   þáttur   í   lífi   hvers   og   eins.   Nærkerfið   byggir   á   áhrifum   athafna,  

hlutverka   og   samskipta   í   þroska   einstaklingsins   á   hverjum  vettvangi   fyrir   sig   og   til   þess   að  

kerfin   stuðli   að   jákvæðri   aðlögun   í   þroska   þurfa   samskiptin   innan   þeirra   að   einkennast   af  

góðum  tengslum,  hvatningu,  leiðsögn  og  hlýju  (Bronfenbrenner,  1979).  

Rannsóknir  hafa  sýnt  fram  á  að  unglingar  sem  eru  í  nánum  tengslum  við  foreldra  sína  

eru   ólíklegri   til   að   eiga   við   félagsleg   eða   sálræn   vandamál   að   stríða   (Bryndís   Björk  

Ásgeirsdóttir,   Hera   Hallbera   Björnsdóttir,   Inga   Dóra   Sigfúsdóttir,   Jón   Sigfússon   og   Stefán  

Hrafn  Jónsson,  2003).  Foreldrar  gegna  mikilvægu  hlutverki  í  lífi  unglinga  þar  sem  ungmennin  

eru   brothættar   verur   og   hafa   mikla   þörf   fyrir   sterkan   tilfinningalegan   bakhjarl.   Á   þessum  

árum  þarfnast  þau  viðmælanda,  áhorfanda  og  þátttakanda  sem  sýnir  þeim  stuðning  á  þessu  

mótunartímabili   sem   getur   einkennst   af   óvissu   og   uppreisn   (Hrafnhildur   Ragnarsdóttir,  

1993).    

6.2  Skólinn  og  kennarar    

Rannsóknir  hafa  almennt  sýnt  fram  á  að  skólinn  er  afar  mikilvægur  vettvangur  í  lífi  unglinga,  

þar   verja   þeir  miklum   tíma   á  mótandi   aldursskeiði.   Í   skólanum   stunda   unglingar   nám   sitt,  

taka   við   nýrri   þekkingu   og   verða   fyrir   áhrifum   frá   kennurum   sínum.   Skólinn   spilar   stórt  

hlutverk  og  hefur  mótandi  og  oft   varanleg  áhrif   á   framtíð  einstaklinga.  Tengsl  unglinganna  

við   skólann,   líðan   þeirra   í   skólanum   og   skuldbinding   við   námið   eru   mikilvægir   þættir   í  

sjálfsmynd  þeirra  og  líðan  (Álfgeir  Logi  Kristjánsson,  Hrefna  Pálsdóttir,  Inga  Dóra  Sigfúsdóttir,  

Jón  Sigfússon  og  Margrét  Lilja  Guðmundsdóttir,  2010).  

28  

  Í   aðalnámskrá   grunnskóla   kemur   fram   að   skólarnir   skuli   vinna   að   forvörnum   og  

heilsueflingu  þar  sem  andleg,  líkamleg  og  félagsleg  vellíðan  nemenda  sé  höfð  að  leiðarljósi.  Í  

skólum   þarf   að   skapa   jákvætt   andrúmsloft   og   heilsueflandi   umhverfi   þar   sem   þroski   og  

heilbrigði  barnanna  er  í  fyrirrúmi.  Sjálfsmynd,  andleg  vellíðan,  góð  samskipti  og  skilningur  á  

eigin  tilfinningum  og  annarra  eru  nokkrir  af  þeim  þáttum  sem  lögð  er  áhersla  á  þegar  kemur  

að  heilbrigði  í  skólum  (Aðalnámskrá  grunnskóla,  2011).    

6.3  Vinahópar  

Samkvæmt  kenningu  Erikson  eru  unglingsárin  sá  tími  þar  sem  unglingurinn  reiðir  sig  meira  á  

vinina,   álit   þeirra  og   skoðanir   en   áður.   Ef   unglingnum   tekst   vel   til  með  þessi   nýju   verkefni  

unglingsáranna  hefur  hann  samkvæmt  kenningunni  náð  að  móta  sterka  og  góða  sjálfsmynd  

(Erikson,   1963).   Vináttan   skipar   stóran   sess   þegar   kemur   að   sálarlífinu   og   mannlegum  

samskiptum.   Vinir   og   aðrir   jafnaldrar   eru   mikilvægir   mótunaraðilar   þar   sem   ungmenni  

tileinka  sér  margvíslega  færni  í  hópi  og  verða  fyrir  áhrifum  sem  geta  mótað  þau  til   lífstíðar.  

Vinátta  getur  fullnægt  ákveðnum  innri  þörfum,  skapað  nánd,  myndað  andlegan  stuðning  og  

hjálpað   til   við   ákveðin   verkefni.   Það   er   einnig   mikilvægt   að   vera   viðurkenndur   í  

félagahópnum,  það  virðist  þroska  aðra  hæfileika  og  veita  annars  konar  öryggis-­‐  og  hópkennd  

en  vináttusambönd  gera.  Þar  þroskast  leiðtogahæfileikar,  félagslyndi  og  ákveðni  (Aldís  Unnur  

Guðmundsdóttir,  2007).    

Eins  og  kom  fram  fyrr   í   ritgerðinni  taldi  Bronfenbrenner  mikilvægt  að  gott  samband  

væri   á   milli   foreldra   og   vina   unglinga   vegna   þess   að   á   unglingsárum   gæti   dregið   úr  

samskiptum   við   foreldra   og   tengsl   við   vini   og   félaga   orðið  meiri.   Ef   tengsl   við   vinina   yrðu  

ráðandi  án  jákvæðra  tengsla  við  foreldra  gæti  það  aukið  líkur  á  hegðunarvanda  unglinganna.  

(Bronfenbrenner,  1979).    

6.4  Íþróttir  og  hreyfing    

Það  hefur   sýnt   sig   og   sannað   að   líkamleg   hreyfing   skilar  margvíslegum  ávinningi.   Líkamleg  

hreyfing   stuðlar   að   jafnaðargeði,   heilbrigði,   aukinni   sjálfsánægju   og   betri   sjálfsmynd.  

Hreyfing   getur   einnig   hjálpað   einstaklingum   sem   berjast   við   geðsjúkdóma   á   borð   við  

langvarandi  þunglyndi  og  kvíða  (Kirkcaldy,  Shephard  og  Siefen,  2002).  Rannsóknir  hafa  sýnt  

fram  á  mikilvægi  hreyfingar  og  íþróttaiðkunar  fyrir  líðan  og  heilsu  ungs  fólks.  Þess  vegna  eru  

ungmenni  sem  iðka  íþróttir  líklegri  til  þess  að  tileinka  sér  heilbrigðan  lífsstíl  og  í  kjölfar  þess  

29  

líður   þeim   betur   andlega.   Það   virðist   því   skipta   miklu   máli   að   hvetja   unglinga   til  

íþróttaiðkunar  (Álfgeir  Logi  Kristjánsson  o.fl.,  2010).  

  Þessa  áhrifaþætti  hér  að  ofan  er  hægt  að  nýta  til  góðs  þegar  kemur  að  forvörnum.  Ef  

þessar  forvarnir  eru  ekki  til  staðar  er  líklegra  að  ungmennin  þrói  slakari  sjálfsmynd  og  séu  þar  

af  leiðandi  í  meiri  hættu  á  að  glíma  við  neikvæðar  tilfinningar  eins  og  kvíða.  Þeir  einstaklingar  

sem  þróa  með  sér  kvíða,  þurfa  oftar  en  ekki  hjálp  til  þess  að  vinna  úr  honum.  Í  næsta  kafla  

verður  fjallað  um  nokkur  meðferðarúrræði  sem  eru  í  boði  fyrir  ungt  fólk  með  kvíða.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

30  

7.  Úrræði  við  kvíða  á  meðal  ungmenna  

7.1  Hugræn  atferlismeðferð    

Hugræn   atferlismeðferð   er   eitt   algengasta   meðferðarúrræðið   sem   beitt   er   á   fólk   með  

kvíðaraskanir.   Markmið   meðferðarinnar   er   að   breyta   því   hugsanamynstri   sem   veldur  

óæskilegum   tilfinningum   og   læra   að   skipta   þeim   út   fyrir   gagnlegri   og   hagnýtari   hugsanir  

(Martin,   2013).   Hugræn   atferlismeðferð   er   talin   vera   mjög   gott   meðferðarúrræði   fyrir  

unglinga   af   því   að   hún   er   einföld   og   auðvelt   fyrir   þá   að   skilja   um  hvað  meðferðin   snýst.   Í  

meðferðinni   setja   ungmennin   sér  markmið   og   læra   að   ná  meiri   stjórn   á   hugsunum   sínum  

sem  leiðir  til  þess  að  þeim  líður  betur.  Einn  helsti  kostur  hugrænnar  atferlismeðferðar  er  að  

hún  virkar   frekar   fljótt.  Flestar   rannsóknir  hafa  sýnt   fram  á  að  10-­‐20  skipti   skila  oft  góðum  

árangri   og   er   hver   meðferðartími   oftast   miðaður   við   klukkustund   í   senn.   Hugræn  

atferlismeðferð   getur   bæði   verið   einstaklings-­‐   og   hópmeðferð.   Hópmeðferðin   hefur   þann  

kost   í   för  með   sér   að   þá   koma   unglingar   sem   glíma   við   sama   vandamál   saman   og   þar   af  

leiðandi   getur   hún  dregið  úr   þeirri   tilfinningu   að  þeir   upplifi   sig   einangraða  og  öðruvísi   en  

aðrir  (Fitzpatrick,  2015).  Það  eru  til  þó  nokkrar  útfærslur  á  hugrænni  atferlismeðferð  sem  eru  

sérstaklega  ætlaðar  ungmennum.  Meðal  þeirra  eru  Coping  Cat  og  Friends  for  life.  

7.1.1  Coping  Cat    

Á  síðasta  áratug  hafa  mismunandi  útfærslur  af  hugrænni  atferlismeðferð  vegna  kvíðaraskana  

verið  þróaðar  og  prófaðar  áfram.  Sú   fyrsta  sem  þróuð  var   fyrir  börn  og  unglinga  er  Coping  

Cat-­‐meðferðin.  Hún  felur  í  sér  þrjú  meginmarkmið  fyrir  skjólstæðingana.  Fyrsta  markmiðið  er  

að   læra   að   þekkja,   upplifa   og   höndla   kvíðann.   Því   næst   lærir   einstaklingurinn   að   draga   úr  

kvíðanum.   Þriðja   og   síðasta   markmiðið   snýst   um   að   öðlast   stjórn   á   erfiðum   og   krefjandi  

verkefnum  sem  hann  þarf  að  fást  við  og  ná  tökum  á.  Coping  Cat-­‐meðferðin  samanstendur  af  

16-­‐20  skiptum.  Fyrri  hlutinn  inniheldur  átta  fundi  sem  snúast  um  að  þjálfa  ákveðna  kunnáttu  

þar  sem  einstaklingi  er  kennt  að  þekkja  líkamleg  einkenni  kvíðans.  Í  þessum  hluta  lærir  hann  

að  taka  þá  áskorun  að  draga  úr  kvíðamiðuðum  hugsunum  og  þróa  áætlun  til  þess  að  kljást  

við  ástandið.  Síðast  en  ekki  síst  lærir  hann  að  treysta  á  eigin  frammistöðu  og  ná  betri  andlegri  

líðan  á  uppbyggjandi  hátt.  Seinni  hlutinn  samanstendur  af  8-­‐12  fundum  þar  sem  unglingurinn  

er  þjálfaður  í  að  beita  þeirri  færni  sem  hann  hefur  lært  í  gegnum  fyrri  hluta  meðferðarinnar  

(March  og  Morris,  2004).  

31  

 

  Meðferðin   býður   einnig   upp   á   aðferðir   eins   og   hlutverkaleiki   og   slökunarþjálfun  

ásamt  fleiri  leiðum  til  þess  að  ná  tökum  á  kvíðanum.  Coping  Cat-­‐meðferðin  hefur  reynst  vera  

jafn  árangursrík   fyrir   stelpur  og   stráka.   Í   langflestum  tilfellum  virðist  Coping  Cat-­‐meðferðin  

skila   góðum  árangri   og   hefur   hún  haft   góð   áhrif   á   geðheilsu   barna  og   unglinga   (March  og  

Morris,  2004).  

7.1.2  Friends  for  life  

Friends   for   life   byggir   á   hugmyndafræði   hugrænnar   atferlismeðferðar   og   reynir   að   koma   í  

veg   fyrir   kvíða  hjá  börnum  og  unglingum  með  því   að  byggja  upp   tilfinningalegt   þol   þeirra.  

Meðferðin  miðar  að  því  að  draga  úr  tíðni  sálfræðilegra  vandamála  og  einangrun  með  því  að  

kenna  ungmennum  hvernig  hægt  er  að  takast  á  við  kvíða  og  ná  að  stjórna  honum.  Friends  for  

life  er  samfélagsmiðuð  hugræn  atferlismeðferð  sem  byggist  á  traustu  og  fræðilegu  líkani  þar  

sem   áhersla   er   lögð   á   vitsmunalegar,   lífeðlislegar   og   hegðunartengdar   aðferðir   sem   hafa  

áhrif  á  kvíða  og  hvernig  best  er  að  meðhöndla  hann.    

Markmið  meðferðarinnar   er   meðal   annars   að   auka   getu   þátttakenda   til   að   þekkja   og  

stjórna  eigin  hegðun,  tilfinningum  og  hugsunum.  Meðferðin  miðar  að  því  að  byggja  þá  upp,  

hjálpa   þeim   að   mynda   heilbrigð   og   gefandi   tengsl   við   aðra   og   ná   að   viðhalda   þeim.  

Meðferðin   sýnir   þeim   ákveðnar   aðferðir   sem   þeir   geta   notað   til   þess   að   taka   góðar  

ákvarðanir  í  sínu  lífi  og  hjálpar  þeim  að  þróa  hæfni  til  þess  að  meðhöndla  sína  andlegu  líðan  

(Friends  for  life,  2007).    

7.2  Gjörhygli  

Gjörhygli  er  eiginleiki  sem  allir  búa  yfir  en  í  mismiklum  mæli.  Hver  og  einn  getur  þjálfað  upp  

þessa   hæfni.   Gjörhygli   er   nálgun   sem   fjallar   um   athygli   og   hvernig   eigi   að   beita   henni   á  

ákveðinn  hátt.  Einbeita  á  sér  að  því  að  beina  athyglinni  að  líðandi  stund.  Með  öðrum  orðum  

þá  er  huganum  beint  að  því  sem  er  að  gerast  hér  og  nú  og  ekki  verið  víðs  fjarri   í  huganum.  

Ekki  er  verið  með  hugann  við  neitt  sem  er   liðið,  gæti  átt  sér  stað   í   framtíðinni  eða  við  það  

sem   er   ógert.   Án   fyrirfram   gefinna   skoðana   eða   fordóma   á   að   sættast   við   það   sem  

viðkomandi  finnur,  hugsar,  skynjar,  heyrir  eða  sér  nákvæmlega  á  því  augnabliki  hverju  sinni  

(Gjörhygli,  e.d.).  

32  

Gjörhygli  er  ákveðin  nálgun  sem  getur  hjálpað  þeim  sem  upplifa  kvíða.  Hún  hjálpar  

ungmennum   að   beina   athyglinni   alfarið   á   eitt   augnablik   í   einu   og   dvelja   í   líðandi   stund.  

Ungmenni  sem  þjást  af  alvarlegum  kvíðaröskunum  geta  átt  í  erfiðleikum  með  að  tileinka  sér  

þessa   tækni   sökum  þess  að  þau  ná  ekki  að  slaka  nógu  vel  á.  Samt  sem  áður  hafa  margir  á  

endanum  náð  tökum  á  að  meðhöndla  þessa  tækni  með  hjálp  frá  kennara  sem  að  sýnir  þeim  

skilning,  er  hvetjandi  og  hefur  góða  reynslu.  Það  er  mikill  ávinningur  sem  fylgir  þessari  nálgun  

fyrir  þá  sem  ná  tökum  á  henni.  Hún  getur  veitt  unglingum  vellíðan  af  því  að  þeir  upplifa  að  

þeir  geti  gert  eitthvað  fyrir  sig  og  séu  að  hjálpa  sjálfum  sér  (Fitzpatrick,  2015).  

  Greeson   (2009)   skoðaði   tengsl   á   milli   gjörhygli   og   andlegrar   heilsu.   Samkvæmt  

niðurstöðum  hans  eru  ákveðnar  vísbendingar  um  að  aukin  athygli  og  næmi  á  hvert  augnablik  

geti  leitt  til  betri  aðlögunarviðbragða  við  kvíða  og  stuðlað  að  vellíðan  hjá  fólki.  

7.3  BUGL  

Barna-­‐  og  unglingageðdeild  Landspítalans  (BUGL)  er  deild  sem  sér  um  greiningu  og  meðferð  

á  geðröskun  barna  og  unglinga.  Þar  vinna  fagaðilar  sem  sérhæfa  sig  í  ákveðinni  greiningu  og  

meðferð  á  geðrænum  vandkvæðum  með  það  að   leiðarljósi  að  auka   lífsgæði  einstaklingsins  

og  fjölskyldu  hans.  BUGL  er  fyrir  einstaklinga  upp  að  18  ára  aldri.  Mikil  áhersla  er  lögð  á  góð  

samskipti   og   gott   samstarf   við   foreldra   eða   forráðamenn   skjólstæðinganna.   Deildin   er   í  

samstarfi  við  aðrar  deildir  og  stofnanir  sem  veita  börnum,  unglingum  og  fjölskyldum  þeirra  

þjónustu.  Auk  þess  veitir  deildin  ákveðna  fræðslu  og  ráðgjöf  til  foreldra  og  fagaðila  sem  þurfa  

á  upplýsingum  og  hjálp  að  halda  (Landspítali,  2014).  

  Starfsfólk   BUGL   kemur   úr   mörgum   fagstéttum   og   meðal   annars   vinna   læknar,  

sálfræðingar  og  félagsráðgjafar  á  deildinni.  Þeir  vinna  saman  í  þverfaglegum  teymum  til  þess  

að   veita   bestu   þjónustu   sem   völ   er   á.   Sú   þjónusta   sem   nærsamfélagið   veitir   börnum   og  

unglingum  með  geðraskanir  flokkast  í  grunnþjónustu,  ítarþjónustu  og  sérþjónustu.  Þjónusta  

BUGL  flokkast  undir  sérþjónustu  þar  sem  deildin  sinnir  afar  flóknum  tilfellum.  Á  deildinni  eru  

tvenns   konar   úrræði   í   boði,   göngudeild   og   legudeild.   Fyrst   og   fremst   er   reynt   að   gefa  

viðkomandi   kost   á   að   lifa   áfram   í   sínu   daglega   umhverfi   og   sækja   þá   þjónustu   til  

göngudeildar  BUGL  sem  hann  þarfnast,  þar  er  unnið  að  greiningu  og  meðferð  ásamt  fræðslu,  

þjálfun   og   ráðgjöf   fyrir   einstaklinginn   og   fjölskyldu   hans.   Þegar   þörfin   verður   meiri   og  

sérhæfð  meðferð  er   talin  besti  kosturinn  eru  einstaklingar   lagðir   inn  á   legudeild  barna  eða  

33  

unglinga.  Legudeildin  er  fyrir  þá  sem  þurfa  á  tímabundinni  innlögn  að  halda  vegna  geðræns  

vanda.   Deildin   er   í   nánu   samstarfi   við  margar   stofnanir   í   grunn-­‐,   ítar-­‐   eða   sérþjónustu   og  

halda  utan  um  mál  barna  og  unglinga.  Að  lokinni  meðferð  á  göngudeild  eða  legudeild  BUGL  

taka  þessir  þjónustuaðilar  við  umönnun  og  eftirfylgni  einstaklingsins  (Landspítali,  2014).  

  Ef   grunur   vaknar  um  geðræn  vandkvæði  hjá  barni   eða  unglingi   er   hægt   að   setja   af  

stað   ákveðið   ferli   sem   leiðir   til   þess   að   sá   hinn   sami   fær   tilvísun   á   BUGL.   Fyrst   er   gerð  

frumgreining   áður   en   viðkomandi   er   vísað   þangað.   Þar   þurfa   upplýsingar   um   vandann   og  

niðurstöður  athugana  á  þroskastöðu  barnsins  eða  unglingsins  að  koma  fram.  Samt  sem  áður  

þurfa  forráðamenn  fyrst  að  leita  eftir  þjónustu  innan  sveitarfélagsins  sem  þeir  búa  í,  tala  við  

heilsugæslu,   félagsþjónustu  eða  sálfræðiþjónustu   í  skóla  einstaklingsins.  Sérfræðingar  meta  

vandann  út  frá  tengslum  viðkomandi  við  fjölskyldu,  umhverfi  og  skóla.  Ef  vandinn  er  metinn  

á  þann  hátt  að  viðkomandi  þurfi  sérhæfða  þjónustu  er  það  á  ábyrgð  sérfræðinganna  að  vísa  

á   BUGL.   Helstu   ástæður   tilvísana   á   BUGL   eru   vegna   hegðunar-­‐,   geð-­‐   og   þroskaraskana  

(Landspítali,  2014).  

  Á  göngudeild  BUGL  er  unnin  ítarleg  greiningarvinna  þar  sem  vandinn  er  skilgreindur.  

Að  henni  lokinni  er  boðið  upp  á  viðeigandi  meðferðarúrræði.  Höfð  er  samvinna  við  fjölskyldu  

um   viðeigandi   stuðning,   tilvísanda   og   þá   einstaklinga   sem   tilheyra   nærumhverfi   barnsins.  

Fjölskylduvinnu   er   fléttað   saman   við   allar  meðferðir   á   BUGL.   Ef   talin   er   þörf   á   sérhæfðari  

fjölskyldumeðferð  er  ávallt  reynt  að  veita  hana.  Sú  meðferð  byggist  á  að  kortleggja  og  greina  

þann   sálfélagslega   samskiptavanda   innan   fjölskyldunnar   sem   tengist   oft   geð-­‐   og  

hegðunarröskunum.   Fjölskyldan   fær   einnig   stuðning   til   þess   að   þekkja   og   nýta   sér   þá  

styrkleika   sem   hún   býr   yfir   til   þess   að   vinna   í   sameiningu   að   því   að   bæta   líðan   innan  

fjölskyldunnar  og  hjá  þeim  fjölskyldumeðlimi  sem  dvelur  á  BUGL  (Landspítali,  2014).  

  Meðferðarúrræðin   sem   hafa   verið   talin   upp   í   þessum   kafla   eiga   að   geta   hjálpað  

einstaklingum  með   kvíðaraskanir.   Félagsráðgjafar   vinna   einnig  með   börnum   og   unglingum  

sem  glíma  við  erfiðleika  af  þessum  toga.  Þeir  vinna  með  einstaklingnum  út  frá  heildarsýn  og  

hjálpa  honum  með  vandamál  sín  í  ljósi  félagslegs  tengslanets  hans.    

   

 

34  

8.  Starf  félagsráðgjafa    

Félagsráðgjafar  vinna  með  einstaklingum  til  þess  að  hjálpa  þeim  að   finna   lausnir  og  benda  

þeim  á  réttindi  sín.  Helsta  markmið  félagsráðgjafa  er  að  hjálpa  einstaklingum  til  sjálfshjálpar,  

að  bæta   líf   sitt  og   leysa  þau  vandamál   sem  eru   til   staðar.  Þegar   félagsráðgjafar  vinna  með  

fólki   sem   á   við   geðræn   vandamál   að   stríða,   greina   þeir   vandkvæði   út   frá   ákveðinni  

hugmyndafræði   og   kenningum   þar   sem   heildarsýn   er   höfð   að   leiðarljósi.   Greining  

félagsráðgjafa  á  geðrænum  vandkvæðum  er  byggð  upp  á  sálfélagslegu  mati  þar  sem  yfirsýn  

og   eðli   sálfræðilegs   vanda   skjólstæðingsins   er   metið   út   frá   fjölskyldu   viðkomandi,   skóla,  

félagslegum  og  andlegum  þroska  sem  getur  haft  áhrif  á  líðan  hans  (Sadock  og  Sadock,  2003).    

8.1  Greiningarlíkan  Hrefnu  Ólafsdóttur    

Í   greiningarlíkani   Hrefnu   Ólafsdóttur   félagsráðgjafa   (2006)   eru   góðar   og   mikilvægar  

upplýsingar  fyrir  þá  sem  sinna  börnum  og  unglingum  sem  eiga  við  sálfélagsleg  eða  geðræn  

vandkvæði  að  stríða.  Líkanið  er  byggt  upp  á  heildarsýn  félagsráðgjafar  sem  Hrefna  telur  afar  

mikilvægt   við   greiningu   á   geðrænum   vandkvæðum.   Upplýsingarnar   úr   líkaninu   nýtast   vel  

sem  grunnur  að  skipulagi  meðferðar  þar  sem  ákveðnir  þættir  eru  skoðaðir.    

Samkvæmt   greiningarlíkaninu   er   byrjað   á   því   að   greina   persónuleika   einstaklingsins   til  

þess  að  sjá  hvar  vandinn  liggur.  Á  þessu  stigi  er  lífsskeið  ungmennisins  tekið  fyrir.  Þroskaferli,  

tengslamyndun  og  sálfélagslegir  styrkleikar  eða  veikleikar  eru  kannaðir  sem  og  hvort  einhver  

áföll   hafi   átt   sér   stað.   Einnig   er   skoðað   hvort   viðkomandi   hafi   orðið   fyrir   ákveðnum  

áhrifaþáttum  eða  sérstökum  vandamálum  sem  hafa  haft  áhrif  á  líf  hans.  Síðast  en  ekki  síst  er  

skilningur   barnsins   eða   unglingsins   á   vandanum   metinn   og   athugað   hvaða   væntingar  

einstaklingurinn  hefur  til  þess  að  vinna  úr  honum.  

 Því  næst  er  persónuleiki  foreldranna  skoðaður.  Farið  er  yfir  lífsskeið  þeirra  ásamt  því  að  

skoða   sálfélagslega   styrkleika   og   veikleika.   Tekið   er   til   greina   hver   sjálfsmynd,   þroski   og  

félagsleg  virkni  þeirra  er  og  athugað  hvort  einhver  geðræn  vandkvæði,   áföll,   áhættuþættir  

eða  sérstök  vandamál  séu  til  staðar.  Gerð  er  grein  fyrir  hver  þeirra  afstaða  er  til  vandans  og  

vilji   og   væntingar   þeirra   til   þess   að   vinna   úr   honum.   Að   lokum   er   tekið  mið   af   því   hvaða  

reynslu  þau  búa  yfir  þegar  kemur  að  stuðningi  og  meðferð  á  geðrænum  vandkvæðum.    

Því  næst  er  fjölskyldukerfið  skoðað.  Það  spilar  stórt  og  mikilvægt  hlutverk  í  ferlinu.  Þar  er  

margt   tekið   til   greina   eins   og   efnahagsleg   staða   fjölskyldunnar,   lífsskeið   hennar,  

35  

uppeldishugmyndir,   hlutverk   og   skipulag   innan   hennar.   Tengsl   og   samskipti   á   milli  

fjölskyldumeðlima   og   við   stórfjölskylduna   eru  metin   og   í   ljósi   þessa   er   félagslegt   umhverfi  

fjölskyldunnar   skoðað   þar   sem   álag   og   félagslegt   gildi   hennar   er  metið.   Tekið   er   til   greina  

hver  hugmyndafræði  og  afstaða  hennar  er  sem  og  hvaða  úrræði  standa  til  boða.    

Hrefna  telur  að  líkanið  nýtist  sem  aukið  skipulag  og  víkkun  á  greiningu  samhliða  öðrum  

greiningum  en   komi   samt   sem  áður   ekki   í   staðinn   fyrir   aðra   greiningarvinnu   á   sérhæfðum  

stofnunum,   eins   og   sálfræðigreiningu   eða   sjúkdómsgreiningu.   Starf   félagsráðgjafans   við  

greiningu  og  meðferð   vegna   geðrænna   vandkvæða  ungmenna  og   fjölskyldna  þeirra   leggur  

áherslu  á  að  horfa  á  vanda  skjólstæðings   í  samhengi  við  umhverfi  hans  (Hrefna  Ólafsdóttir,  

2006).  

8.2  Unglingasmiðjur  

Stígur  og  Tröð  eru  unglingasmiðjur  sem  starfræktar  eru  í  Reykjavík.  Unglingasmiðjurnar  voru  

báðar   settar  upp   til  þess  að  auka   fyrirbyggjandi   starf  meðal  unglinga   í  Reykjavík.  Starfsemi  

þessara  tveggja  smiðja  byggist  upp  á  sömu  hugmyndafræði  og  meðferðarúrræði  þeirra  eru  

mjög  áþekk.  Félagsráðgjafi  sinnir  forstöðumannsstarfi  í  báðum  smiðjunum  (Þjónustumiðstöð  

Breiðholts,  2009).  

  Markmið   smiðjanna   er   að   bæta   líðan   ungmenna   sem   þangað   koma,   auka  

félagsþroska  og  draga  úr  einangrun  þeirra.  Vera  unglinganna  í  smiðjunum  styrkir  hópkennd  

þeirra   og  hefur   jákvæð  áhrif   á   samskipti   þeirra   við   aðra.  Áhersla   er   lögð   á   að   kenna  þeim  

virðingu   og   umburðarlyndi   ásamt   því   að   efla   sjálfstraust   þeirra   og   jákvæða   sjálfsmynd.  

Unglingarnir   sem   leita   þangað   eru   oft   félagslega   einangraðir   og   einmana   og   það   hefur  

neikvæð  áhrif   á   sjálfsmynd  þeirra  og   líðan.  Þeir   sýna  gjarnan  einkenni  þunglyndis  og  kvíða  

ásamt  því  að  félagsfærni  þeirra  er  afar  slök  (Velferðarsvið  Reykjavíkurborgar,  2008).    

  Í   starfi   unglingasmiðjanna  er   lögð  áhersla   á   styrkjandi  og  hvetjandi   vinnu,  bæði  hjá  

einstaklingum  og  hópum.  Einnig  er  stuðlað  að  samstarfi  við  foreldra  og  ráðgjafa  viðkomandi  

unglings   og   síðast   en   ekki   síst   teymisvinnu   starfsfólks   innan   smiðjunnar   og   að   allir   þekki  

hugmyndafræðilegan   bakgrunn   hennar.   Það   er   hluti   af   starfi   félagsráðgjafa   að   benda  

unglingum   á   smiðjurnar.   Það   eru   yfirleitt   félagsráðgjafar   sem   sjá   um   að   vísa   unglingum  

þangað  en  helstu  ástæður  þess  eru  meðal  annars  félagsleg  einangrun,  sálrænar  greiningar  og  

36  

tilfinningalegir  erfiðleikar  eins  og  vanvirkni,  þunglyndi  og  kvíði  (Þjónustumiðstöð  Breiðholts,  

2009).    

  Líkt  og   komið  hefur   fram  hér   getur   kvíði  haft   áhrif   á  ungmenni  og   samfélagsmiðlar  

geta  haft  áhrif  á  líf  þeirra  og  líðan.  Góðar  forvarnir  geta  verið  mikilvægar  og  úrræðin  sem  eru  

í  boði  eiga  að  geta  hjálpað.  Félagsráðgjafar  vinna  gott  starf  með  börnum  og  unglingum  sem  

upplifa   kvíða  og   reyna  eftir  bestu  getu  að  veita  þeim  hjálp  með  hag  þeirra  að   leiðarljósi.   Í  

næsta  kafla  verður   leitast  við  að  svara  þeim  rannsóknarspurningum  sem  settar  voru  fram  í  

upphafi   ritgerðar.   Síðan   verða   niðurstöður   ræddar   í   ljósi   kenninga   og   ályktanir   dregnar   af  

þeim.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

37  

9.  Niðurstöður  og  lokaorð    

Hér  hefur  verið  fjallað  um  kvíða  á  meðal  ungmenna  og  hvort  og  hvaða  áhrif  samfélagsmiðlar  

hafi  á  hann.  Fyrsta  rannsóknarspurningin  sem  sett  var  fram  í  þessu  samhengi  var:  Hvaða  áhrif  

hefur  kvíði  á  ungt  fólk?  Niðurstöður  sýna  að  kvíði  getur  verið  afar  hamlandi  og  lýjandi  þegar  

til  lengri  tíma  er  litið.  Að  lifa  með  kvíða  getur  tekið  á  fyrir  hvern  sem  er  og  ekki  síst  ungmenni.  

Unglingar  hafa  ekki   sama  þroska  og   fullorðið   fólk  og  þess  vegna  getur  kvíðinn   reynst  þeim  

erfiður.  Þeir  geta  átt  í  erfiðleikum  með  þær  neikvæðu  tilfinningar  sem  kunna  að  fylgja  honum  

og  átt  erfitt  með  að  átta  sig  á  því  hvað  er  að  gerast  í  huga  þeirra  og  líkama  vegna  þess  að  þeir  

ná  ekki  að  stjórna  hugsunum  sínum  og  átta  sig  heldur  ekki  á  hvaðan  þær  koma.  Kvíðanum  

geta   fylgt   erfið   líkamleg   einkenni   sem   láta   þeim   líða   illa   og   hann   getur   einnig   haft   áhrif   á  

sjálfsmynd   þeirra   og   þroska   sem   gerir   það   að   verkum   að   þeir   eiga   á   hættu   að   upplifa   sig  

einangraða   og   öðruvísi   en   aðrir.   Unglingsárin   geta   verið   erfið   þar   sem   einstaklingar   eru   í  

mikilli   leit  að  sjálfum  sér,  það  að  bæta  kvíðatengdum  tilfinningum  eða  kvíðaröskun  við  slíkt  

ferli  getur  reynst  afar  flókið.  Samkvæmt  kenningu  Erikson  um  sjálfsmynd  fara  allir  í  gegnum  

ákveðin  skeið  á  lífsleiðinni.  Hvert  skeið  einkennist  af  ákveðnum  átökum  sem  einstaklingurinn  

fer  í  gegnum  og  kemur  út  með  sterkara  sjálf  og  fastmótaðri  sjálfsmynd,  svo  lengi  sem  honum  

tekst   að   komast   farsællega   frá   þeim   verkefnum.   Unglingar   ættu   þá   að   eiga   í   minni  

erfiðleikum  með  neikvæðar   tilfinningar  eins  og  kvíða  ef  þeim  tekst  að   ljúka  hverju  skeiði  á  

farsælan  hátt  vegna  þess  að  forsenda  þroska,  geðheilbrigðis  og  hamingju  er  að  leiða  öll  átök  

hjá  sér  á  réttum  tíma  á  hverju  skeiði  fyrir  sig  (Jón  Björnsson,  1993).  

  Næsta   spurning   sem   leitað   var   svara   við   var:   Ýta   samfélagsmiðlar   undir   kvíða   hjá  

ungmennum?  Niðurstöður  sýna  að  samfélagsmiðlar  geta  vegið  þungt  þegar  kemur  að  kvíða  

ungmenna   og   þá   sérstaklega   þar   sem   þessi   áhrifaþáttur   hefur   orðið  mun   umfangsmeiri   á  

undanförnum  árum.  Það  eiga  nánast  allir  unglingar   farsíma  nú   til  dags  og  þeir   stunda   flest  

allir  helstu  samfélagsmiðla.  Það  er  mikil  pressa  sem  getur  fylgt  þeirri  staðalímynd  sem  vilji  er  

til   að   aðrir   sjái   og   einnig   því   að   vera   jafn   vinsæll   á   samfélagsmiðlum  og   aðrir.  Ungmennin  

bera  sig  saman  við  aðra  á  samfélagsmiðlum  og  eiga  það  til  að  upplifa  sig  og  líf  sitt  ekki  jafn  

fullnægjandi  og  annarra.  Fólk  á  öllum  aldri  getur  upplifað  þessa  svokölluðu  pressu  sem  fylgir  

því  að   líta  vel  út  á  samfélagsmiðlum  en  þegar  einstaklingar  hafa  ekki  náð  fullum  þroska  og  

nógu  góðum  skilningi  á  því  hvað  skiptir  máli  í  lífinu  getur  þessi  áhrifaþáttur  heltekið  líf  þeirra.  

Það  eina  sem  virðist  skipta  máli  er  að  fá  viðurkenningu  frá  öðrum  og  láta  lífið  líta  út  fyrir  að  

38  

vera  spennandi,  þrátt   fyrir  þann  raunveruleika  sem  fyrirfinnst  utan  tölvu-­‐  eða  símaskjásins.  

Ungmennin  missa  ef   til   vill   af  hlutum  sem  eru  að  gerast   í   núinu  vegna  þess  að  þau  eru  of  

upptekin  á  samfélagsmiðlum  eða  við  að  uppfæra  mynd  inni  á  honum.  

 Segja  má  að  tiltölulega  auðvelt  sé  að  láta  líf  sitt  líta  vel  út  á  samfélagsmiðli  en  á  sama  

tíma   er   hreinlega   verið   að   missa   af   ákveðnum   þáttum   í   lífinu   og   ákveðnum   hlutum   sem  

skipta   máli,   svo   sem   samskiptum   við   fólk,   samræðum,   samverustundum,   vinskap,  

áhugamálum  og  hreyfingu.  Þetta  eru  allt  hlutir  sem  mikilvægt  er  að  rækta  þar  sem  þeir  skipta  

gífurlega  miklu  máli  þegar  kemur  að  jákvæðum  tilfinningum  og  vellíðan.  Það  á  ekki  að  skipta  

höfuðmáli  hvað  mörg   like   fást  á  uppfærslu  eða  mynd  á   samfélagsmiðlum  eða  hvað  öðrum  

finnst   um   líf   manns   á   samfélagsmiðlum.   Slík   hegðun   getur   ýtt   undir   að   sjálfsmynd  

unglinganna  verði  slök  og  í  kjölfarið  þurfa  þeir  að  takast  á  við  tilfinningar  eins  og  depurð  og  

kvíða.  Vissulega  getur  notkun  samfélagsmiðla  verið  ánægjuleg  upp  að  vissu  marki  en  er  langt  

frá   því   að   vera   það   sem   lífið   á   að   snúast   um.   Að   sama   skapi   fylgir   mikið   áreiti  

samfélagsmiðlum  og  ungmenni  geta  upplifað  kvíðatengdar   tilfinningar  vegna  þess  að  þurfa  

stanslaust  að  svara  kallinu  og  vera  virkir  inn  á  miðlunum  svo  þeir  missi  ekki  af  neinu  og  verði  

ekki  útundan.  Með  vellíðan  unglinganna  í  fyrirrúmi  væri  best  að  kenna  þeim  að  stilla  notkun  

sinni   á   samfélagsmiðlum   í  hóf.  Kenna  þyrfti  þeim  að  að   tileinka   sér  og  meta  þá  mikilvægu  

hluti  sem  skipta  máli  og  þá  gætu  þeir  jafnframt  haft  samfélagsmiðlana  inn  í  myndinni  sér  til  

skemmtunar.  Það  er  að  sjálfsögðu  margt  annað  sem  getur  ýtt  undir  og  haft  áhrif  á  kvíða  en  

þetta  getur  verið  stór  áhrifaþáttur.  Þess  vegna  er  mikilvægt  að  hjálpa  ungmennum  að  læra  á  

hann  og  hvernig  best  er  að  lifa  með  honum  án  þess  að  hann  hafi  neikvæð  áhrif  á  þau.  

Þriðja  rannsóknarspurningin  var:  Hvaða  forvarnir  eru  til  staðar  til  þess  að  fyrirbyggja  

kvíða   hjá   ungmennum?   Í   ritgerðinni   kom   í   ljós   að   góð   samskipti   við   foreldra,   vellíðan   í  

skólanum,   góðir   vinir   og   íþróttaiðkun   geta   verið   áhrifamiklar   forvarnir   í   lífi   unglinga   þegar  

kemur  að  því  að  efla  sjálfsmynd  og  minnka  erfiðar  tilfinningar  eins  og  kvíða.  Fyrir  utan  allar  

þær   forvarnir   sem   voru   taldar   upp   er   brýnt   að   ítreka  mikilvægi   þess   að   eiga  mikil   og   góð  

samskipti  við  sína  nánustu.  Það  hlýtur  að  vera  af  hinu  góða  að  eiga  möguleika  á  því  að  geta  

opnað  sig  um  tilfinningar  sínar  og  eiga  góða  að  sem  eru  manni  til  halds  og  trausts.  Þar  með  

sagt   er   ákjósanlegt   að   foreldrar   og   forráðamenn   setji   ákveðin  mörk   sem   stuðla   að   auknu  

andlegu   heilbrigði   með   því   til   dæmis   að   beina   unglingunum   inn   á   brautir   hvað   varðar  

áhugamál,  hreyfingu  og  vinskap.  Í  vistfræðikenningu  Bronfenbrenner  kemur  fram  að  tengsl  á  

39  

milli   vina   unglings   og   foreldra   hans   séu   mikilvæg   þar   sem   þarna   sé   um   tvö   nærkerfi  

einstaklings  að   ræða  og  vettvangur   fyrir   góðan  þroska   ráðist  af  því   að  gott   flæði   sé  á  milli  

kerfanna.  Á  unglingsárum  getur  dregið  úr  samskiptum  við  foreldra  og  tengsl  við  vini  og  félaga  

geta  orðið  meiri.   Ef   tengsl   við   vinina   verða   ráðandi   án   jákvæðra   tengsla   við   foreldra   getur  

það  aukið   líkur  á  hegðunarvanda  unglings  og  að  hann  gangi   í   gegnum  erfiðar   tilfinningar  á  

þessum  árum  (Bronfenbrenner,  1979).    

Eins   er   mikilvægt   að   leggja   áherslu   á   að   hafa   skipulagðar   samverustundir   með  

fjölskyldunni  þar  sem  fólk  hefur  stund  milli  stríða  til  þess  að  ræða  og  fara  yfir  málin.  Ástæða  

þess  er  að  öllum  er  hollt  að  eiga  uppbyggileg  samskipti  við  nánasta  fólkið   í   lífi  sínu  og  hafa  

ákveðnar  fyrirmyndir  til  þess  að   líta  upp  til.   Í  kenningu  Bandura  um  trú  á  eigin  getu  kemur  

fram  að  einstaklingur  hefur  meiri   trú  á   sjálfum  sér  ef  hann  hefur  góða   fyrirmynd.  Bandura  

taldi   trú  á   sjálfum  sér  byggjast  á   fjórum  stoðum,  ein  af  þeim  væri  herminám.  Herminámið  

snýst  um  hvernig  einstaklingar  búa  til  væntingar  um  það  hvernig  til  tekst  hjá  þeim  sjálfum  í  

ljósi  þess  hvernig  til  tekst  hjá  fyrirmynd  þeirra.  Samkvæmt  þessu  er  mikilvægt  fyrir  unglinga  

að  eiga  góðar  fyrirmyndir  sem  þeir  geta  hermt  eftir  og  eiga  þá  í  minni  hættu  á  að  týnast  og  

upplifa   kvíða   eða   aðrar   neikvæðar   tilfinningar   sem   geta   fylgt   þeim   breytingum   og   þeim  

þrýstingi  sem  unglingsárin  hafa  í  för  með  sér  (Bandura,  1997).  

Þegar   litið  er   til   þeirrar   staðreyndar  að  áhyggjur  og  kvíði   eyða  ekki  út   vandamálum  

morgundagsins   heldur   taka   af  manni   þann   frið   sem   dagurinn   í   dag   hefur   upp   á   að   bjóða,  

virðist  þetta  vera  afar  auðvelt.  Að   tileinka   sér  þennan   sannleika  getur   fært   fólk  einu   skrefi  

nær  í  átt  að  betri  líðan  og  þegar  öllu  er  á  botninn  hvolft  er  það  hamingjan  sem  skiptir  mestu  

máli.    

 

 

 

 

 

 

 

 

40  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

____________________________________  

Nafn  höfundar

41  

Heimildaskrá  

Aðalnámskrá  grunnskóla:  Almennur  hluti  /2011.  

Aldís  Unnur  Guðmundsdóttir.  (2007).  Þroskasálfræði:  lengi  býr  að  fyrstu  gerð.  Reykjavík:  Mál  og  menning.  

Álfgeir  Logi  Kristjánsson,  Hrefna  Pálsdóttir,  Inga  Dóra  Sigfúsdóttir,  Jón  Sigfússon  og  Margrét  Lilja  Guðmundsdóttir.  (2010).  Menntun,  menning,  tómstundir,  íþróttaiðkun  og  framtíðarsýn  ungmenna  í  framhaldsskólum  á  Íslandi:  Samanburður  rannsókna  frá  2004,  2007  og  2010.  Reykjavík:  Rannsóknir  og  greining.    

Álfheiður  Steinþórsdóttir  og  Guðfinna  Eydal.  (2010).  Sálfræði  einkalífsins  (2.  útgáfa).  Reykjavík:  Almenna  bókafélagið.  

Bandura,  A.  (1997).  Self-­‐efficacy:  The  exercise  of  control.  New  York:  W.H.  Freeman.  

Beckett,  C.  og  Taylor,  H.  (2010).  Human  growth  and  development  (2.  útgáfa).  London:  Sage  Publications  Ink.  

Bhavana,  S.  (2014).  Impact  of  Media  and  its  Effects  on  Youth.  Indian  journal  of  applied  research,  4(1),  140-­‐142.    

Birket-­‐Smith,  M.  (2010).  Kvíði  og  kvíðaraskanir  (María  Sveinsdóttir  þýddi).  Garðabær:  Pfizer  á  Íslandi.  (frumútgáfa  1952).  

Bronfenbrenner,  U.  (1979).  The  ecology  of  human  development:  Experiments  by  design  and  nature.  Cambridge:  Harvard  University  Press.    

Bronfenbrenner,  U.  (1994).  Ecological  models  of  human  development.  Í  M.  Gauvain  og  M.  Cole  (ritstjórar),  Readings  on  the  development  of  children  (2.  útgáfa)  (bls.  37-­‐43).  New  York:  Freeman.  

Bryndís  Björk  Ásgeirsdóttir,  Hera  Hallbera  Björnsdóttir,  Inga  Dóra  Sigfúsdóttir,  Jón  Sigfússon  og  Stefán  Hrafn  Jónsson.  (2003).  Menntun,  menning,  tómstundir  og  íþróttaiðkun  íslenskra  unglinga:  Rannsóknir  meðal  nemenda  í  9.  og  10.  bekk  grunnskóla  vorin  1997,  2000,  2003.  Reykjavík:  Rannsóknir  og  greining.    

Catalano,  R.  F.,  Berglund,  M.  L.,  Ryan,  J.  A.  M.,  Lonczak,  H.  S.  og  Hawkins,  J.  D.  (2004).  Positive  youth  development  in  the  United  States:  Research  findings  on  evaluations  of  positive  youth  development  programs.  The  Annals  of  the  American  Academy  of  Political  and  Social  Science,  591,  98-­‐124.  

Costello,  E.J.,  Mustillo,  S.,  Erkanli,  A.,  Keeler,  G.  og  Angold  A.  (2003).  Prevalence  and  development  of  psychiatric  disorders  in  childhood  and  adolescence.  Archives  of  General  Psychiatry,  60(8),  837-­‐44.  

42  

Erikson,  E.  H.  (1963).  Childhood  and  society.  New  York:  Norton  &  Company.  

Fitzpatrick,  C.  (2015).  A  short  introduction  to  helping  young  people  manage  anxiety.  London  og  Philadelphia:  Jessica  Kingsley.  

Friends  for  life.  (2007).  Evidence  Base  Abstracts.  Sótt  af  http://www.interactive-­‐connections.co.uk/FRIENDS%20Abstracts%20%20Booklet.pdf  

Gjörhygli.  (e.d.).  Hvað  er  gjörhygli?  Sótt  af  http://www.gjorhygli.is/page/29348/  

Greeson,  J.  M.  (2009).  Mindfulness  Research  Update:  2008.  Complementary  Health  Practice  Review,  14(1),  10-­‐18.  

Guðrún  Kristinsdóttir.  (2000).  Tíu  ára  börn  standa  vel  að  vígi.  Athugun  á  færni,  áhyggjum  og  lausnum  barna.  Uppeldi  og  menntun,  9(1),  77-­‐95.  

Guðrún  Oddsdóttir.  (2004).  Hvað  er  almenn  kvíðaröskun?  Sótt  af:  http://www.persona.is/index.php?action=articles&method=display&aid=10&pid=11  

Hinduja,  S.  og  Patchini,  J.  W.  (2011).  High-­‐tech  cruelty  [rafræn  útgáfa].  Educational  Leadership,  68(5),  48-­‐52.  

Hrafnhildur  Ragnarsdóttir.  (1993).  Sjálfsmynd  unglingsins.  Í  Hörður  Þorgilsson  og  Jakob  Smári  (ritstjórar),  Sálfræðibókin  (bls.  62-­‐65).  Reykjavík:  Mál  og  menning.  

Hrefna  Ólafsdóttir.  (2006).  Börn  og  geðræn  vandkvæði.  Í  Sigrún  Júlíusdóttir  og  Halldór  Sig.  Guðmundsson  (ritstjórar),  Heilbrigði  og  heildarsýn,  félagsráðgjöf  í  heilbrigðisþjónustu  (bls.  111-­‐127).  Reykjavík:  Háskólaútgáfan  og  Rannsóknarsetur  í  barna-­‐  og  fjölskylduvernd.  

Jón  Björnsson.  (1993).  Hvað  er  öldrun?  Í  Hörður  Þorgilsson  og  Jakob  Smári  (ritstjórar),  Sálfræðibókin,  (bls.  785-­‐786).  Reykjavík:  Mál  og  menning.  

Kirkcaldy,  B.  D.,  Shephard,  R.  J.  og  Siefen,  R.  G.  (2002).  The  relationship  between  physical  activity  and  self-­‐image  and  problem  behaviour  among  adolescents  [rafræn  útgáfa.  Social  Psychiatry  and  Psychiatric  Epidemiology,  37(11),  544-­‐550.  

Kostanich,  K.  (2015,  19.  febrúar).  Social  media  overload  causing  anxiety  for  many  teens.  Komonews.  Sótt  af  http://www.komonews.com/news/local/Social-­‐media-­‐overload-­‐causing-­‐anxiety-­‐form-­‐many-­‐teens-­‐292572311.html  

Kvíðameðferðarstöðin.  (e.d.-­‐a).  Almennt  um  kvíða.  Sótt  af  http://www.kms.is/index.php?option=com_content&view=article&id=189&Itemid=623  

Kvíðameðferðarstöðin.  (e.d.-­‐b).  Áfallastreituröskun.  Sótt  af  http://www.kms.is/index.php?option=com_content&view=article&id=168&Itemid=626  

Landspítali.  (2014).  BUGL  barna-­‐  og  unglingageðdeild.  Sótt  af  http://www.landspitali.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=21788  

43  

Maldonado,  M.  (2014).  The  Anxiety  of  Facebook.  Psych  Central.  Sótt  af  http://psychcentral.com/lib/the-­‐anxiety-­‐of-­‐facebook/00019448  

March,  J.  S.  og  Morris,  T.  L.  (2004).  Anxiety  disorders  in  children  and  adolescents  (2.  útgáfa).  New  York:  The  Guilford  Press.  

Martin,  B.  (2013).  In-­‐Depth:  Cognitive  Behavioral  Therapy.  Psych  Central.  Sótt  af  http://psychcentral.com/lib/in-­‐depth-­‐cognitive-­‐behavioral-­‐therapy/000907  

Nielsen.  (2014).  The  U.S.  Digital  Consumer  Report.  Sótt  af  http://www.nielsen.com/us/en/reports/2014/the-­‐us-­‐digital-­‐consumer-­‐report.html  

Nolen-­‐Hoeksema,  S.,  Fredrickson,  B.  L.,  Loftus,  G.  R.  og  Wagenaar,  W.  (2009).  Stress,  Health  and  Coping.  Í  J.  Clark  (ritstjóri),  Atkinson  &  Hilgard’s  Introduction  to  Psychology  (15.  útgáfa).  Hampshire:  Cengage  Learning  EMEA.  

O’Keeffe,  G.  S.  og  Pearson,  K.  (2011).  Clinical  Report  -­‐  The  Impact  of  Social  Media  on  Children,  Adolescents  and  Families.  American  Academy  of  Pediatrics,  127(4),  800-­‐804.  

Ryan,  T.,  Chester,  A.,  Reece,  J.  og  Xenos,  S.  (2014).  The  Uses  and  abuses  of  Facebook:  A  review  of  Facebook  addiction.  Journal  of  Behavioral  Addictions,  3(3),  133-­‐148.    

Sadock,  B.J.  og  Sadock,  V.A.  (2003).  Kaplan  and  Sadock’s  synopsis  of  psychiatry:  Behavioral  sciences/clinical  psychiatry  (9.  útgáfa).  Philadelphia:  Lippincott,  William  &  Wilkins.  

Sheehan,  E.  (1997).  Kvíði,  fælni  og  hræðsluköst  (Eva  Ólafsdóttir  þýddi).  Reykjavík:  Vasaútgáfan.  (frumútgáfa  1996).    

Sigurjón  Björnsson.  (1993).  Kvíði  og  fælni.  Í  Hörður  Þorgilsson  og  Jakob  Smári  (ritstjórar),  Sálfræðibókin  (bls.  119-­‐120).  Reykjavík:  Mál  og  menning.    

Social  media  anxiety  prominent  in  younger  generation.  (2013).  University  Wire.  Sótt  af  http://search.proquest.com/docview/1658512168?accountid=135943  

Sóley  Dröfn  Davíðsdóttir.  (2014).  Náðu  tökum  á  kvíða,  fælni  og  áhyggjum.  Reykjavík:  Edda  útgáfa.    

Sunna  Karen  Sigurþórsdóttir.  (2015,  13.  febrúar).  Læk  skiptir  máli  en  getur  haft  slæmar  afleiðingar  í  för  með  sér.  Vísir.is.  Sótt  af  http://www.visir.is/laek-­‐skiptir-­‐mali-­‐en-­‐getur-­‐haft-­‐slaemar-­‐afleidingar-­‐i-­‐for-­‐med-­‐ser/article/2015150219482  

UNICEF  (2011).  Staða  barna  á  Íslandi  2011.  Sótt  af  https://www.unicef.is/efni/skyrslur/UNICEF_stada_barna_a_islandi_2011.pdf  

Velferðarsvið  Reykjavíkurborgar.  (2008).  Ársskýrsla  Velferðarsviðs  Reykjavíkurborgar  2008.  Reykjavík:  Höfundur.    

Wallace,  K.  (2014,  20.  nóvember).  Teen  ‘like’  and  ‘FOMO’  anxiety.  CNN.com.  Sótt  2015  af  http://edition.cnn.com/2014/10/16/living/teens-­‐on-­‐social-­‐media-­‐like-­‐and-­‐fomo-­‐anxiety-­‐digital-­‐life/  

44  

Þjónustumiðstöð  Breiðholts.  (2009).  Unglingasmiðjurnar  Stígur  og  Tröð  –  Ársskýrsla  2009-­‐2010.  Reykjavík:  Höfundur.