PROF. DR. MIKAIL BAYRAM SELGUK ~ N ~ V E R S ~ T E S I FEN-EDEBIYAT FAKULTESI / TURK~YE

GIRIS Ilk defa Fuad Kljprtilii, Ag~k Pagazade'nin "Bacly9n-

@ I ROrn" diye adlandlrdrg~ zurnre hakk~nda verdigi bilgi-

g ~ k Pqazade (1481) "TPrih-i Al-i Osrnan" ad11 leri Bektagi rivayetleriyle ve bagka kaynaklarla da te'yid eserinde Anadolu Selguklular~ devrinde Turk- ederek F. Taeschner'in one surdiigu iddialarm higbir su- menler arastndaki sosyal zumreleri "Gaziytn-I retle varid olarnayacag~n~ ve gerqekten Anadolu Selguk-

RGrn" (Anadolu Gazileri). "AhiyBn-I RQm" (Anadolu lularr devrinde ve Osrnanl~ Devleti'nin kuruluq done- Ahileri), "Abdalln-I Ritrn" (Anadolu Abdallar~), ve "Ba- rninde Turkrnen kad~n la r~n mensup olduklar~ bir tegki- clyPn-I ROrn" (Anadolu Bac~lar~) diye dorde ay~rrnqt~r. ' 18t1n mevcudiyetine dikkatleri qekmigtir.' Ancak Fuad Burada uzerinde duracag~mlz "Bac~yPn-I RGrn" rabirin- Koprulu bu tegkiliit~n mahiyeti ve pl~grnalar~ hakk~nda den Anadolu Selquklular~ zarnanlnda Tiirkmen erkekle- a ~ r k bir gorug ortaya atmamlgtlr. Bu ismin iiyeleri ka- rin rnensup oldugu, Ahi TegkilPt~ diye bilinen ve ASlk dlnlardan muregekkil bir sofi ziirnresinin (Kadlnlara Pqazade'nin "AhiyPn-1 RQm" olarak adlandlrdlgl tegki- mahsus bir tarikat) ad1 olabilecegi ihtimali uzerinde de 1itln yanlnda gene ASlk Pagazade'nin "BaclyPn-l RGm" durrnakla beraber bu konuda daha kuvvetli bir ihrimal diye adlandlrdlg1, 0 giinun toplumunda Tiirkmen kadln- olarak da ~oy le dernekledir: "Acaba AJlk Pa~nzacle 6~rc1- larln kurdugu bir baSka teSkilstln bulundugu anlagll- y2n-z Rlitt~ isnzi altznda 4 beyliklerindeki Tiirkmen krrbilrlr- maktad~r. rin miisellah ve ceng2ver kadznlarznz nz kasctrdiyur? Simdilik

Ag~k Papzade'nin "Hac~yBn-I ROrn" diye adland~r- nkla err yakzn gelen te'vil br~ goriiniiyur".'

dig1 bu zurnre uzerinde ilk defa Alman miistegrik Franz A. BACIYAN-I RUM Taeschner durmuqtur. Franz Taeschner o giinun toplu- rnunda kad~nlarln bir regkilBt kurrnug olmalarin~ o kadar Merhum Fuad Koprulu'nun bu incelernesinin uze- irnkiins~z gorrnugtur ki, bunun bir istinsah haras~ veya rinden 65 y~ldan fazla bir zarnan gegmig olmaslna rag- yanl~g anlama sonucu Aglk Pagazade tara- men8 "Baclyln-I ROrn" hakk~nda bugiine findan ortaya atllrn~g oldugunu kabul et- kadar hiqbir aragtlrrna yap~lamamlg ve migtir. Ona gore BPclyPn-I RQm" (Ana- Fuad Kopriilu'nun bu konuda yagad~kla- dolu Hacllar~) veya "Bahg~yBn-I ROm" rlna h i ~ b i r gey ilave edilemernigtir. (Anadolu Sihirbazlarl veya Ruhanileri) Osmanl~ kronikleri Osmanl~ Devle- tabirleri2 bir istinsah hatas~ sonucu "BPcl- ci'nin zuhuru s~ras~nda Tiirkrnen kad~nla- yPn-I RQm" olarak yazllmlg 01abilir.j rln da uc bolgelerde faaliyet gosterdikle- Boyle olunca o devirde Anadolu'da H a c ~ rinden soz ederler. Fakat Anadolu'daki olmug Turkrnenlerin bir orgiic kurrnas~ Turkmen kad~nlar~n faaliyetleriyle ilgili ve bunlara Hac~yPn-I Rum denrnig olma- olarak en fazla bilgi veren yazar, Fuad SI veya qok eskiden beri Turkler araslnda Koprulu'niin de belirttigi gibi hiagribli sihirbazl~kla meggul Nasreddul olan ve bir seyyah olan Ibn Batuta'd~r. XIV. aslr kendilerine " ~ a h g ~ " ~ denilen kirnselerin orralar~nda yani Orhan Gazi zarnan~ncrln Anadolu'da faaliyet gostermig ve bir or- Anadolu'nun birqok yoresinde Tiirkmen- gut olugturrnug olmalar~ irnkln dahilinde

' ler aras~nda bulunrnug ve Tiirkmen ha-

gorulrnug oluyor. Z. Velidi Togan da F. n ~ m l a r ~ n qegitli faaliyetlerine gahit ol- Taeschner'in bu iki goru~unden ikincisini mugtur.' Keza Nikdeli Kadl Ahmed benimsernig~ir.~ Mesnevi'den Tezhipli Bir Sahife (1653) 1340 y~lnda tamamladlgl "el-Veledii'3-

Türkler, C.6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara

$,ti k- HI ad11 eserinde lViiT.de clolaylarlnda Taptuklu Tiirkmen derviglerin h a n ~ r n l a r ~ n ~ n taaliyetlerine iqarette b~~lunmugtur .

1leride genig olarak aq~klanacak~ iizere Mofiollar, Anadolu'yu iggal edip Anadolu Selguklular~ Devleti Mo- fiol hakimiyeti a l t ~ n a girince ILlogol ikt idar~ kendi ikti- darlna karg~ direnen Ahi Teqkiliit~~la birlikte Bacl Tegki- Iiitlni da dagl t t~lar . XIV. asra girildijii zaman bu tegkildt tamamen dagllmlg durumdayd~. Bu yiizden gerek Ibn Batuca ve gerekse O s m a n l ~ tarihfileri ve diger yazarlar Anadolu'daki Tiirkmen kadlnlailn faaliyetlerinden soz ederken A g ~ k Pagazade haric Tiirkmen kadlnlara ait bir tegkiliit~n varllg~ndan bahsetmemiglerdir. Ancak dagll- rnq durumda bulunan tegkiliitln uyeleri olan hatunlar~n miinferid faaliyetlerine rnutrali olduklar~ anlagllmakta- dlr. A y k Pagazade muhtemelen mensub oldugu aile- den" gelen rivayetlerle Hacl B e k t a ~ (1271) zamanlnda yani Anadolu Selcuklular~ devrinde Turkmen kadlnlara ait bir teqkilstdan haberdar o l d u @ ~ gorulmektedir."

Y ~ l k a r ~ d a belirtilen kavnaklar- dan bagka meghur Suryani tarihqi Malacyall Ebu'l-Ferec Gregory'nin de bir munasebetle bu kadlnlar teg- kiliit~ndan soz ettigi anlagllmlg bu- lunuyor. $oyle ki; Ibn Bibi Kosedag yenilgisinden sonra Kayseri'yi mu- hasara eden Mogol ordusuna kary Kayseri'de Ahilerin gehri miidafaa ectiklerini yazmaktadlr.13 Diger sagdag bir yazar olan Ebu'l Ferec ise,

gileri degerlendirniemize ve bijylece bu giine katlar ma- hiyeti anlag~lrnarnlg olan Anadolu Bac~larl (Bac~ydn-I Rilm) Tcgkiliitl'n~n mahiyetini ayd~nlatmamlza imkiin vermig oldu.

BLI, kadlnlar arasl tegkiliittan ilk olarak bahseden, B a c ~ T e ~ k i l d c ~ ' n ~ n bilinen ilk lideri Fatma Bacl'n~n (Ka- dln Ana, Hatun Ana, K a d ~ n c ~ k ) babasl $eyh Evhadeddin Hiimid el-Kirmani'nin (12.37) Sivas'taki halifesi Seyh Semseddin Orner et-Tiflisi'nin oklu olan Muharnmed ad11 bir zattlr. Bu kigi "MenBk~b-I $eyh Evhadeddin Kir- mani" ad11 eserin yazar~d~r . ' " Bu kigi eserini kaleme aldl- gl zaman Fatma B a c ~ heniiz hayatta imig. Bu gahls, Ev- hadeddin Hdrnid Kirmani'nin miiridleri araslnda genq klz ve kadlnlar ve faaliyetleriyle ilgili olarak bir cok ha- berler verdigi gibi eserinin bir yerinde Kirmani'nin ha- lifesi Zeyneddin Sadaka'nln Konya'daki zaviyesinde bu- lunan genq klz ve kadlnlarl "Fakiregdn" (Hanlm dervig- ler) olarak anrnlgtlr.17 Siiphesiz bu kelime ASlk Pagaza- de'nin ve Turkmenlerin "Bac~yiin" (Bacllar) dedikleri

zumrenin Farsea adldlr.

Mevlevi yazar Ahmed Efldki de eserinin bir yerinde Konya'daki bir kadlnlar cemaatlndan siiz etmigtir.lx Burada bahsi geeen kadlnlar cemaatl gene Zeyneddin Sadaka'nln muride- leri o lmal~ . Bu habere gore $ems-i Tebrizi uzaktan bu kad~nlar cemaatl- nl gormiig "On/anm if-i~uie hir rek nltr var o da rt~Iez~fcinri'~/an kaynnkf~~n~yor" demig, aragt~rmlglar, gercekten de

Moi,.ollarln Kayseri'yi iggal etmele- Seramik kise ( 13. w.) MevlBnii'nln klzl Melike Hatun'un o rini Omer Rlza Dogrul'un terciime- kad~nla r cemaacl araslna girdigini siyle goyle anlatrnaktad~r: "Diger bir reis, (Mogol reisi) gormugler. Onu hemen o cemaatln araslndan a l ~ p getir- Kayseri'ye gitti . Fakat buranln ahalisi gehri teslim ermek migler. Bu haberden MevlBnd'nln k lz~nln da bir zaman isremediler. Bunun iizerine Tatarlarln hepsi buraya karp bu Bacllar arastna katlldlgl fakat sonralar~ (Sen1s-i Teb- copland~lar. $ehrin surunu mancln~kla y~kt l l a r ve gehre rizi'nin Konya'ya gelmesinden sonra) onlar~n araslna gir- girerek ~ a h a n e hazineleri soydular ve gehrin icindeki ev- mesinin engellendigi anlagllmaktadlr. Mevlana Celaled- leri ve binalarl yaktllar. Bunlar, asilzadeleri ve hur kim- din-i Rumi da Mesnevisindeki bir hikayede bu kadlnlar seleri igkenceye tBbi tucarak bunla r~ butun servetlerin- cemaatlndan soz etmigtir. Cuha diyerek and~jj-I Hace den mahrum edinceye kadar kll~qlarla diirtuklediler. Da- Nasreddin Mahmud'un (Ahi Evren) k a d ~ n klllglnda bu ha sonra onbinlerce kimseyi oldurdiiler ve geng erkekle- cemaarln araslna girdigini orada edep d l y bir davranlgta ri ve gens kadlnlar~ esir ederek g~tiirdiiler."" bulundugunu casvir ederek hem Hace Nasreddin'i alaya

~ b ~ ~ ~ l ~~~~~~i~ bu aclkll olayl anlatan sijzlerinin son almakta hem bu kad~nla r cemaatlna muhalif oldujiunu

ciimlesinde "Genq erkekler0le Ahileri (Fityan), "Gene ifade ecmi2 O1maktadlr.")

kadlnlar" sozuyle de B a c ~ l a r ~ (Feteyat) kastecmi~ olacakl- Bacllar TegkilBtlnln mahiyetine ve kraliyetlerine da- nl diigunduk. Bunun tahkiki iein Istanbul Siiryani Kili- iren ilginc bilgiyi de Mentklb-I Evhadii'd-Din-i Kirma- sesi Horepiskopos'u Aziz Gunel ile Mardin Siiryani Ki- nf'de buldugumuzu burada belirtelim. Durum oyle gas- lisesi Horepiskoposu'na birer mektup yazarak Ebu'i Fe- teriyor ki, Anadolu Selcuklularl zarnan~nda ~ L I han~mlar rec Tarihi'nin Suryanicesinde "Gene erkekler" ve "Gene arasl tegkildt "Fakiregiin" diye de anll~yordu. Fakat bu kadlnlarWln hangi Suryanice kelimelerin kargll~klarl ol- tegkiliita mensup olan gene klz ve kadlnlar birbirine dukla r ln~ sordukl', Her ikisinden aldlg~mlz cevabi mek- "Bacl" diye hirap ettikleri icin bu k a d ~ n ve klzlarln mey- tuptaki aq~klamalar yukar~da belirrilen cahminimizi dana gerirdikleri tegkiliita daha yaygln olarak "Bac~yiin" dogruladl, burada pek muhterem Aziz Gunel'e ve mek- (Bac~lar) dendigi anlaylmaktadlr. Simdiki bilgilerimizle tupta ismini zikretmeyen Mardin Siiryani Kilisesi yetki- bu tabiri ilk olarak kullanan da Aglk Pagazade'dir. lisine tegekkiir ecmeyi bore saylyorum. Ahi Evren'in eserleri ise Ahi Tegkildt~ ile birlikte

Bu durum agaglda nakledilecek olan "Meniiklb-I Ev- B a c ~ Tekiliitl 'n~n da fikri yaplsln~ tesbit etmek isin bi- hadeddin KirmaniWde Fatma Bacl hakklnda verilen bil- rinci elden kaynak olmaktadlr. Ayrlca bu eserlerde Ahi

ten yedi oglunun diinyaya geldigi anlatllmaklad~r. Ayrl- incelenmesinden ve hayat hikayesincleki bir gok anek- ca Manzum "Vellyet-namende Klr~ehir Emiri Nureddin doclardan onun "Latife1er"i unlenen ve Anadolu insanl- Caca ile siyasi mucadelesi de mahiyeti ag~klanmaks~z~n nln gonlunde ve ruhunda mevki tutrnu? olan Nasreddin hiklye edilmektedir.25 Hoca ile aynl kigi oldugu ortaya p k m ~ g bulunuyor. Bu

$iiphesiz bur& Fatma B~~~ hakklnda verilen bilgi- konuda mustakil bir eser yazmlg bulunuyoruz." Burada lerin baz~lari hayal mahsulii geylerdir. Bu arada babasl- vurgularnarnlz gereken husus Pdur : Bacl Tegkil8tl'nln nln Sivrihisarll Nureddin olmasl, son evliliginden lideri olarak karg~mlza g~kan Fatma Bac~ Ahi Evren Ha-

erkek gocugun denyaya grelmesi gibi, ~~k~~ gergek elan ce Nasreddin'in egi olunca Nasreddin Hoca Latife ve fik-

gU ki, Hacl Bektag'ln Menlklb-name'ni, H~~~ ~ ~ k l ~ ~ ' ~ ~ ~ ralarlna konu olan hocanln karislnln da Fatrna Bacl oldu-

ikiyuz kiisur yll sonra derlenmig olmas~na ragmen, gu ortaya g~kmaktad~r. Genq k~zken yararnazl~g~ ile ba-

~atrna~"ac~'ntn h a t ~ r a s ~ Bektaii menkabe- bas1 Seyh Evhadeddin'i Kirmani'ye, evle-

lerinde yagamlg ve hiirmetle yadedilmigtir. nince de kocas~ Nasreddin Hocaya riyazet

Hacl Bektq ve gevresi ile ilgisi anlatllan bu yaptlran Fatma Hatun Bac~ Tegkil2tlnr li- Fatrna Bacl'n~n -Fuad Koprulii'niin de an- deri olarak Selguklular zarnan~nda Turk-

lactlg~ gibi2' Aglk Pagazade'nin bahset- rnenler aras~nda biiyiik bir gohrete sa- ti@ "Hatun Ana" oldugu gayet apktlr. . hip olrnug ve bu pohreti as~rlarca Ahi

Bektqi geleneklerinde daha gok "Ka- ve Bektagi gevrelerde devarn etmigtir.

drnc~k Ana" diye an~lan ve esas a d ~ n ~ n MevlPnl'n~n "Mesnevi"sinde Cuha'n~n

Fatrna oldugu a n l q ~ l a n bu bacl kirndir? k a r ~ s ~ olarak ondan cokga soz edilrnigtir.

Seyh Evhadeddin HPrnid el-KirmP- Burada bu konuya girmiyoruz.

ni'nin (1238) XI11 asrln ikinci yarlsl icinde Ahi Evren Seyh Nasreddin Mah- te'lif edilen "MenPk~b-name"~inden~~ agrendi- mud'un 1205 y111nda Hocasl Evhadeddin'i gime gore, bu Tiirk as1111 sofinin kiigiikken cok sekiz keseli ylldlz $ini KirmPni ile birlikte Anadolu'ya i?eldigini yaramaz elan, bu yararnazllgl ile babaslna sablr (13. ~"11). Bersehir tespit etrnekteyiz.j4 Gene baz~ kay~tlar onun

Kubadabad 1206 ylllnda da Kayseri'ye yerlegerek bura- riyazeti yaptlran Fatrna adlnda bir k l z ~ var- kazls,, (1965-67), dlr." 1243 KGsedag yenilgisinden sonra Tokat (Konya KararayMiiresi. 1592) da bir Dabbag (Dericilik) atolyesi kurdugu- ve Sivas Mogol ordusuna teslirn e d i l ~ n i ~ t i , ~ ' Si- nu ortaya k ~ ~ r n a k t a d l r . ~ ~ Yukar~da 1bn Bi- vas '~ ald~ktan sonra Kayseri'yi kugatan Mogollara kary bi'nin, Kayseri'nin Mogollar taral~ndan rnuhasara edil- Kayseri'deki Ahiler (Futuwet ehli) gehri miidBfBya karar rnesi slraslnda gehrin, surlar~ iginde bulunan Dabbaglar verrniglerdi. 1bn Bibi'nin anla t t~g~na gore, gehri, sur Carg~sl'ndaki Ahilerle, Erciyes D a j ~ etegindeki Bartal iginde bulunan Dabbaglar garpslndaki Ahiler koruyor- Mescidi civarlnda pusu kuran Ahiler tarafindan mudafaa du. Bu yiizden savayn ~iddet i Dabbaglar gaqlsl tarafin- edildigini haber verdigini kaydetmigtik. Igte "Menlk~b- daki sur gevresinde toplanrnlgtl. Bir klslrn Ahiler de Er- i Seyh Evhadeddin-i Kirrn8ni'den de ogrendiainize gore, ciyes D a g ~ etegindeki Battal Mescidi civar~nda pusu Evhadeddin-i Kirmlni, Anadolu'da bulundugu donem- kurrnug, sur gevresine yerlegtirdikleri rnancln~klarla sur- lerde Fogunlukla Kayseri'de bulunur ve slk slk Erciyes larda gedik agmaya gallgan Mogol askerlerine aklnlar dii- Dagl etegindeki Battal ~escidi 'nej ' giderdi. Kayseri'de zenliyorlard~. Kulah-duzlar Mahallesi'nde, Dabbaglar Carg~sl'ndaki

Ahiler 15 gun kahramanca gehri ettiler. rnescit ve zaviyeye bitigik; bir k a p ~ s ~ mescide, bir kaplsl Mogollar k u ~ a t m a y ~ kald~racaklar~ bir s~rada, Kayseri da dlgarlya agllan evde ikarnet ederd1.I- Ciinku bu evde Igdigbag~s~ (Muhafiz) Ermeni as1111 rnuhtedi Hacok oglu onun ehl-i harerni bulunmakta~dl. Hiisameddin'in Mogol ordusu komutan~ Baycu ile gizli- Bu bilgileri veren ad1 geGen Meniik~b-name'nin ya- ce anlagmas1 ve gehrin durumu ve rnudafaa taktigini dug- zarl da 0 dijnemde (XIII. asrln sonlarl) Tiirkmenlere kar- man tarafina bildirmesi sonucu Mogollar gehre girrneyi gl Siyasi baskllardan dolay, veya bilemedigi- bagard~lar. Kayseri'yi koruyan Ahileri kamilen k~lletan baska sebeplerden otbru eserinde Tiirkmen geyhle- gegirdiler. Cok sayIda geng klz ve kad~nlarl esir allp go- adlnl ~ikretrn~rnigtir .~ ' Bu sebeple Dabbagjar c a y - tiirrniigler, gehri de yaklp ~lkrnlglardl." bu o l a ~ slndaki bu ev ve zaviyenin kime ait oldujunu da belirt- Anadolu Ahiligi igin bir felBket olrnugtur. memigtir.j9 Yazarln bu tutumundan, ad1 gegen ev ve za-

Yukar~da bahsi gegen "Menlk~b-i Seyh Evhadeddin- viyenin bir Turkmen Seyh'e ait o l d u ~ u ortaya ~lkiyor. i Kirrnlni'den ogrendigimize gore, Evhadeddin-i Kir- Bu evin, Dabbaglar g a r ~ ~ s ~ n d a k i tekke~e b i t i~ ik olmasl mlni'nin k ~ z ~ Fatma bu savagta Mogollara esir dugmug- (ki bir k a p ~ s ~ da rnescid ve tekkeye agllmaktadlr) ev ve tiir.j2 Evhadeddin-i KirrnBni'nin ijliimiinden beg sene zaviyenin aslrlarca Dabbaglarln piri ve Anadolu Ahili- sonra vuku bulan bu olay esnaslnda Kayseri'de ikamet gi'nin bag mimarl olarak bilinen, esas ad1 Seyh Nasred- etmekte oldugu anlagllan bu Fatma'nln Anadolu'da din Mahmud b. Ahmed el-Hoyi olan Ahi Evren'e ait, ev- Dabbaglarln piri olarak bilinen Ahi Evren Seyh Nasred- de bulunan Evhadeddin Hlmid el-Kirnl8ni'nin ehl-i ha- din Mahmud'un zevcesi oldugu baz~ karinelerle ortaya rerni ise, k l z ~ Fatrna olup. Ahi Evren'in k a r ~ s ~ oldugun- pkrnaktad~r. Ahi Evren Hace Nasreddin Mahrnud'un dan giipheye rnahal kalrnamaklad~r. '* Dolay~s~yla Bacl "LetBif-i Hikmet" ve "Letlif-i G~yasiyye" ad11 eserlerinin Tegkilltl'n~n lideri olan Bu Fatma Hatun'un Nasreddin

T",,,,. + om,,

Hoca 'n~n k a r ~ s ~ olup pek qok fikralar~na konu olan Ha- Beylerbeyi Hatlroglu Serateddin ve Sahib Ata Fahreddin tun o l d u j u ortaya q ~ k m a k t a d ~ r . " Ali y a r d ~ m ve siyasi destek iqin Hulagu Han'a gittikl&ri

Mojiollar Kayserifyi iysal ettikleri zaman Fatma bu zaman Mogollar nezdinde esir bulunan Evhadeddin'in evde bll~unuyordu. Ve bu evde Mogollara esir diigm"? k1z1 Fatma'n~n serbest b ~ r a k ~ l m a s ~ hakk~ncla te2ebbiist-e olmalldlr." Ahi Evren ise, 124()'ta vuku bulan Sa'du9d- bulunmuglardlr. Kendisini ve soyunu ranlran Farrna'yl Din Kopek o l a y ~ ile, 11. G~yaseddin Keyhiisrev'in alum a l ~ p Kayseri'ye getirrniplerdir. carihi olan 1245 y ~ l l a r ~ aras~nda be? sene mudderle Kon- Bir muddet sonra kendisine nerede ikamet etmek is- ya'da t ~ t ~ k l u bulunuyordu." BU yiizden Mogollar~n tedijii sorulmug, o da "Babamln arl\-aduplarlnln ,Lamet Kayseri'ye girdikleri tarih olan 1243 y~llnda Kayseri'de ecmekte olduklarl kLlliibede ,kamet $imel; isrerim" de- degildi. Biiylelikle Mogollar~n k ~ l ~ c ~ n d a n kurtulmu~tur . Ve oraya gJjnderilmiptir."' $imdi yLlkarlda ;ldlarl ge- Suphe ~ o k ki, Dabbaklar Car?!slnda klllF[an geGirilen ve Fen devlet adarn la r~n~n hayatta olduklar~ bir slrada bu esir edilen Ahiler, Ahi Evren'in miiridleri ve arkadaylar~, bilgileri veren "Men&lb-l Seyh Ev[ladecldin'in yazarl esir dii?en gen$ klz ve kad~nlar, kendi k a r ~ s ~ y l a arkada$- olaylarl yakinen bilmekte ve verdigi bilgiler tarihi olay- l a r ~ n ~ n k ~ z ve k a r ~ l a r ~ , y ~ k ~ l a n ve yak~lan yerler Ahilerin lara da uygun dhprnekledir, B~~~ 124j f te M ~ x ~ ~ ~ - evleri ve irnalat atolyeleri, yagrna edilen mallar da onla- lara esir diiyen F ~ ~ ~ ~ , ~ ~ ~ , IV, ~ ~ l ~ ~ ~ ~ l ~ ~ . ~ ~ ~ ~ g ~ l l ~ ~ ~ ~ rln mallarl idi. destegi ile tek ba31na Konya'da Selquklu t a h t ~ n a oturdu-

Vak~a Evhadeddin'nin rnensup oldugu tarikat silsile- g u tarih olan 1261'den bir veya iki y11 kadar once esBret- sindeki geyhler, k ~ z l a r ~ n ~ en onde den dondiigii an lay~lmaktad~r . gelen halifelerinden birisi ile evlen- . . ,; Adlari geqen devlet aclamlar~ da dirrneleri bir tarikat gelenegi halin- bu tarihte Mogollardan asker? de siirduriilrnugtiir. Ebu'n-Necib y a r d ~ m saglarnak ilin te~ebbiisce Ziyilu'd-es-Suhreverdi(1168) k ~ z ~ n ~ bulunmuylard~." Ne garipcir ki, en y a k ~ n talebesi ve halifesi olan Fatrna'y~ esaretten kurtaranlar iki Kudbeddin-i Ebheri (1 172) ile ev- sene kadar sonra onun k o c a s ~ n ~ 61- lendirrniytir. Kudbeddin-i Ebheri dureceklerdir. Burada Seyh de bu zevcesinden dogan k ~ z ~ n ~ , en Sa'di'nin, bir koyliiniin Kurd~11i onde gelen talebesi Rukneddin-i pencesinden k u r t a r d ~ g ~ koyunu Sucasi ile evlendirmiptir. Hace Riik- H a c ~ Bekta2-I Veli Kiilliyesi, I. AVIU keserken bqak a l t ~ n d a inleyen ko- neddin-i Siicfisi de Kudbeddin-i yunun ha1 lisan~ ile soyledigi: "Se- Ebheri'nin ~ I Z I olan e ~ i n d e n dogan k ~ z ~ n ~ talebesi ve hali- ni k u r t a r ~ c ~ m sanrncylrn, meger hakiki kurdum senmi?- fesi olan Evhadeddin HBmid el Kirmani (1237) ile evlen- sin" soziinii hat~rlarnarnak mumkiin degildir. clirmigtir. " Evhadeddin de bu gelenege ~lyarnk ~ I Z I Fatrna Bu durum "VelPyec-nameVde ad1 geGen Facma Ba- Hatun'u en y a k ~ n talebesi ve onde gelen halifesi olan Ahi cl 'nln (Kadlnclk Aria) "Men&lb-l EvhnJeddin"Je Evha- Evren Hace Nasreddin Mahn~ud el-Hoyi ile evlendirmip deddinVin klzl oldugu belirtilen F~~~~ H~~~~ i le ayn1 oldugu anlap~lrnaktad~r. BU gelenegin Ahi Evren tamfin- kiy,ler oldugunLl gostermektedir, Vellyet--name'de Fat- dan devam etcirilip ettirilmedijini bilmiyoruz. ma Bacl 'n~n Sivrihisarl~ Nureddin'in krzc olarak gBsteri1-

$imdi gene devrin bazl siyasi olaylarlnl haclrlatarak mesi," (do), ya y a k ~ y t ~ r m a veya manevi evlBdt O I ~ L I ~ L I F~~~~ B~~~~~~~ esaretten db;n"ginij ve hi^.^ yan, kascedilrniptir. Nitekirn A p ~ k Payazade de H a c ~ Bektay'ln

Ahi Evren'in yanlna g i d i ~ i n i gorelim: Fatma Ana'y~ kendine evlat edindigini yazmakcad~r."

11. G~yaseddin Keyhiisrev'in oliirniinden sonra yeri- Gene Vellyec-narne'de a n l a t ~ l d ~ g ~ n a giire, H a c ~ Bek-

ne buy& 11. izzeddin K ~ ~ ~ B ~ ~ ~ geqti , izzeddin cay Anadolu'ya geldigi zaman Fatma B a c ~ heniiz gens klz

Keyk2vLls [ahta geser g e p e z babasl zamanlnda tLlcuk- imiy ve H a c ~ Bektay'ln Diyar-I Rilni'a kaciern b a s t ~ g ~ n ~

lanmlS bulunan ~ h i l ~ ~ i ve ~ ~ b a i ~ l ~ ~ i blmktl . 15 erenler rneclisinde bulunanlara, Fatma B a c ~ haber ver-

~ ~ i b ~ ' ~ - ~ ~ l ~ ~ ~ ~ elan bky& devlet adaml celaleddin K ~ - miStir.5i Bu haberle hem H a c ~ Bektap'ln Anadolu'ya gel- mtay, gehzadeler araslndaki kavgaslnl iillii saltanat dig; tarihi on senelik zaman i$erisincle s~n~rlam:umlz formulii ile giderdi, KaratayPln 1 2 5 4 ' ~ ~ 6liin1un- mumkiin olmaktaS5 hem de h l e n i k ~ b - I Evhadeddin-i 'Ien s0ni-a IV. Rukneddin Klllqarslan, KayseriVye qekildi Kirmlni 'de, Kayseri'de Evhadeddin'in hizmetinde bu- vt. kardeyi 11. lzzeddin Keyk2vus ile caht miicadelesini lundugu belirtilen ve fakat ad1 a ~ ~ k l a n m a y a n Tiirkmen baplattl. Tiirkmenler ve Ahiler ~ e ~ k a v ~ s ' u ' " l ~ v l g n a ve peyhin de H a c ~ B e k t a ~ oldugunu anlamaktaylz.'" Ayr~ca levresi ise Klllpslan'l de~tekl iyordu. '~ Mogollardan yar- H a c ~ B e k t a ~ ile Fatma B a c ~ aras~ndaki y : t k ~ n l ~ a ~ n niengel c l ~ m ve clestek goren K~l~qas lan 1261'de KonyaSyl alarak de anlap~lm~p oluyor. tek bap~na tahta oturdu. i%eykBvus da once Ancalya'ya Evhadeddin-i K i r m h i ' n i n Menrik~b-narne'sinde be- oradan da deniz yolu ile Istanbul's d a y ~ l a r l n ~ n yanlna lirti]digine gJjre, esaret diinuyii nerede ik'lmet ecmek is- gitmek zorunda k a l d ~ . ' ~ "Menilk~b-i Seyh Evhadeddin-i cedi@ Fatma'dan sorulmug o da: "Babam~n arkadaS1ar1- Kirmzni" de bildirildigine gore. IV. Rukneddin K111qas- nln yayad~B~ kuliibede" diye cevap vermig.jq B a b a s ~ n ~ n lan'ln saltanat1 zarnan~nda vezir Muiniiddin Siileyrnan, arkaday~ olan bu kuliibenin sahibi Fatma Hatun'un kar-

deg, day1 amca gibi mahremlerinden olmadlg~na gore kocas~ olmak laz~m gelir. Aksi takdirde Fatma Hatun'un bu kimse veya kimselerin yanlnda ikamet etmeyi iste- mesi dinen caiz olmazd~. Dolay~s~yla Evhadeddin-i Kir- miini'nin k l z ~ bu sozuyle kocas~ Ahi Evren'in Klrge- hir'deki evini kastettigi birgok karinelerle anlagllmakta- d ~ r . Burada enteresan olan bir durumu belirtmekte yarar goriiyoruz. Yukar~da belirtildigi gibi Mensk~b-I Seyh Evhadeddin-i Kirm8ni'nin vazarl devrin giddetli siyasi bask~lar~ndan dolay1 ola- cak Turkmen geyhlerin a d l n ~ zikretme- migtir. Yukar~da sundugumuz cumlede de ketum davranarak Fatma'nln ikamet etmek istedigi kulubenin nerede ve ki- me aic oldugunu ag~klamaktan sarf-I na- zar etmigtir. Yani bir igaret zamiri ile kulubenin sahibi -ki iddiamlza gore Ahi Evren'dir- belirtmig oluyor. Nitekim ay- nl mulahazalar sonucu devrin bagka ya- zarlar~ da Ahi Evren'in a d l n ~ vermekten kag~nm~glardrr. Bunlardan biri de o dev- rin tarihcisi Aksarav'l~ Kerameddin

di Pervane bfuinu'd-din Suleyman'n~n ve Vezir Taced- din Mu'rez'in Turkmenlere karg~ surdiirdiikleri miica- deledir. Ozellikle Tokat, Sivas, Klrgehir, Aksaray yore- sinde bu siyasi ve fikri baskllar daha giddetli ve aclma- slz idi. Ahi Evren ve 20 kadar eserinin gunumiize kadar meghul kalmas~ da tamamen bu siyasi terorun ve baskl- n ~ n e~e r id i r .~ '

I . COCUKLUK VE

Nev~ehir H a c ~ Bektag Dergah~ Turbe'sinin icten zorunumu

~ a h m u d ' i u r . ~ a k l n l ; Ahi Evren Seyh Naslreddin Mahmud ve MevlBnB'n~n oglu Alaaddin Ce- lebi'nin olduruldukleri olay~58 nasll anlat~yor: "Kzrybir Evuirlijji Nnreddin Caca'ya uwildi. Ordn ile onun iizerine gel- di. Bir siire mubasara edildi. Onn kaleden soklip attzlar. Ha- riciler (Tiirkmenlw) ki, ona zrymztjlardz kamilen iildirildii-

5'

Burada dikkati geken bir gey daha var. MenPk~b-I Seyh Evhadeddin'in yazarl Evhadeddin-i KirmBn'nin k l z ~ Fatma Hatun'un esaretten dondiikten bir muddet sonra Seyh Evhadeddin'in halifelerinden Seyh Sihabu'd- Din'in kardegi Seyh Bedreddin'in muridlerinden Seyh Eminii'd-Din Ya'kub ile evlendirildigini," MenBk~b-I H a c ~ Beklag-i Veli'de Falma Bacl'nln sonradan Molla Idris ad11 biri ile evlendirildigini yazmaktad~r."' Gorul- dugu gibi her iki MenBk~b-name'nin yazarl Facma'nln ikinci evliliginde kocaslnln adlnl kaydettikleri halde, daha once kiminle evli oldugu hakklnda bir ac~klamada bulunmam~glard~r. Menlk~b-I H a c ~ Beklag'~ yazan Fir- devsi-i Rumi, bu eseri Fatma Bacl'dan 200 kusur yll sonra, Bektagi rivayetlere dayanarak yazd181 igin Fatma Bacl'nln ilk kocasln~ bilmeyebilir. Fakat Menlk~b-I Seyh Evhadeddin'in yazarl ki, eserini Fatma Hacun ha- yacta iken y a z ~ l m ~ q t ~ r . Fatma'nrn ilk kocaslnl bilmeme- si imkBnslzdlr. Ustelik Fatma esaretten doniince falanca ile evlendirildi demiyor. Bir muddet sonra evlendirildi diyor. Bu demektir ki bu yazar Fama Hatun esaret-ten dondugu zaman kocasln~n sag oldugunu, Fatma'nln do- nugunden bir veya iki yll sonra kocas~ oldiirulunce Seyh Eminu'd-Din Ya'kub6' ile evlendigini yazlyor. Dolayl- slyla bu yazarln Ahi Evren Seyh Nasreddin Mahmud'un a d l n ~ anmaylgl yukar~da belirttigimiz gibi tamamen Ahi Evren ve cevresindekiler uzerindeki siyasi ve fikri baskllar sebebiyledir. Hatta bu yazarln eserinde kendi a d l n ~ belirtmeyigi de gene bu siyasi" ve fikri bask1 ile il- gilidir. Bu siyasi ve fikri bask1 MevlBnB'nln sad~k muri-

Fatma Bacl'nin Ahi Evren'in egi oldugunu belirledikten sonra gimdi de Fatma Bacl'dan bahseden yukarlcla be- lirtilen eserde hakk~nda verilen bilgile- rin lglglnda hayat hikayesini sunal~m. Yagad~g~ donemin siyasi enrrikalar~ onu da Ahi Evren gibi efsanevi bir gah- siyet halinde kalmaya mahkum etmig- tir. Burada gergek kigiliginin izleri ta- kip edilmeye gallg~lacakt~r.

"MenBk~b-I Evhadeddin-i Kirn18- ni^"de Fatma Bacl'nln annesinin huysuz,

cahil bir kadln oldugu anlatllmaktad~r. Kirmani bir gun Baklrcllar pazarlndan (BazBr-i NuhhBsBn) gegerken del- lalln: " Kotii br~ylz~, kotzi yaradzlzjlz, akzlszz. ajjzz boz~lk bir cariye satzyorz~rtz" dedigini duymug, biitiin bu kusurlara ragmen melBmet mesleginin geregi olarak kendisine ri- yazet yapllmak nefsini zelil tutmak, insanlar~ da onun gerrinden kurtarmak igin bu cariyeyi satln almlgtlr. Fat- ma igte bu cariyeden d o g m a d ~ r . ~ ~ Menlk~b-name'nin ya- zarl bu cariyenin fazla yagamaylp bir sure sonra oldiijiu- nu de yazmaktadlr.

Evhadeddin'nin bu cariyeyi satln a ld lg~ Baklrc~lar Pazar~ Kayseri'de idi.6' Buna gore Fatma Bac~ Kirmii- ni'nin Anadolu'ya geldigi 1205 ylllndan sonra dojimug olur. Ancak yukar~da belirtildigi gibi Fatma 1261'den sonra y a p t l i ~ evlilikten de bir dogum yapmlgtlr. Mute- hass~s doktorlar bu tarihte Fatma Baclnln 50 yaglndan fazla oimamasl gerektigini soyliiyorlar. Buna gSre Fatma Bacl'nln 1213 ylllndan sonra gelen birkag yllda dogmug olmas~ gerekiyor.

"MenBk~b-I Evhadeddin7'in yazarl Fatma Bacl'nln anaslna baz~ kusurlar izafe ettigi gibi Fatma'nln da kii- qukken cok jarcmlaz., soz dinlemez oldugunu, bu itaat- sizligi ile babaslna sablr riyazeti yaptlrd~gln~, babasln~n gayretlerine ragmen Kur'an ve din? bilgileri ojjreneme- digi gibi- dokuma ve orgu sanatlar~n~ ogrenmesine gall- g11d1g1 halde bu alanda da bagarll~ olamadlgln~, gabi (ba- gar~s~z) oldugunu iddia ermektedir." Bu yazarln Fac- ma'ya muhalif oldugu ifadelerinden anlagllmaktad~r. Halbuki, aynl yazar KirmBni'nin qocuklarlnln rahsili icin ozel gayret sarf ettigini ve diger k l z ~ Amine Hacun'a tahsil yapc~rdlgln~ sanat ve irfan ogrenmesine de gaba sarf ettigini bildirmektedir.67 Gene aynl yazar ileri gelen devlet adamr~ndan (Pervane Muinu'd-Din Suleyman, Sa- hib Aca Fahreddin Ali) ve buyuk geyhlerin Fatma'ya say- g~ duYduklarlnl yazmakcad~r.68 Farma eger gabi, ma'ri-

fetsiz biri olsaydl bu ki~ilerden hiirmec ve saygl gore- mezdi. Bu itibarla bu yazarln Fatma Hatun hakklndaki bu iddialarinda samimi olmadl@ muhakkaktlr, k a l d ~ ki, "Veliyec-namende Fatma Ana kegif ve keramec sahibesi, bilgili bir murgidedir.

"VelPyet-namemde anlatlldlglna @re6" Hacl Bektag Anadolu'ya (Diyar-I Rilm) girdigi zaman man3 alemin- den Anadolu Erenlerine selirn v e r m i ~ , bu sel3m1 ancak Fatma'ya malum olmug ve H a c ~ Bekta3'1n geldijini Erenler meclisine iletmigtir. Bu slrada Fatma B a c ~ genq klz imig ve erenlere sofra duzmekle meggul imig. Bu ha- ber yukar~da da deginildiai gibi H a c ~ Bektag'ln Anado- lu'ya g e l i ~ tarihini s ln~r lamam~za imk3n

kabul ettirmeyi. siyasi prescijlerini arttlrrnayl, Tiirkmen ve Ahilerin destegini kazanmay~ ve biiylece siyasi rakip- lerine kargl kamu oyunun descegini a lmay~ planlaml~lar- d ~ r . Fakat olaylar siyasilerin umduku gibi geligmedi.

Anadolu'da Tiirkmenler ve Ahiler bu yonerime ita- at etmek istemediler. Yukar~da da degindigimiz gibi on- lar 11. Izzeddin Keykavus'u destekliyorlard~. Denizli. Karaman, Cankl r~ , Ankara, Aksaray, Kl r~ehi r ve U< bol- gelerde Tiirkmen ve Ahiler bu yeni yonelime kary ayak- land~lar. Devlet klsa zarnanda bu isyanlarl bastlrd~. Dev- rin tarihgisi Aksarayl~ Kerameddin, Hririciler'in isyanla- n diye v a s ~ f l a n d ~ r d ~ g ~ bu isyanlarln bastlrllar~nl ''i\J/uu

riizfiar Rarjzsznda .sciizlnr),r nlahkunlcl/lr" di- veimektedir. Yukarlda ifade edildigi gi-

- yerek71 memnuniyecini ifade etmekte-

bi Fatma 1213 y~l lndan hemen sonra dir. Klqehir'deki isyan en kanll bir ge- dogduguna gore Hacl Bektag en erken kilde b a s t ~ r l l d ~ . Buradaki isyan~ bastlr- 1228 ylllnda Anadolu'ya gelmig olur. maya Mogol as1111 Caca oglu Nureddin Ayr~ca Kayseri'de Battal Mescidi'nde bir memur edildi. ISte bu isyanln b a s t ~ r ~ l ~ g ~ siire KirmPni'nin gozetiminde yetigen70 slraslnda Ahi Evren ve beraberindekiler Turkmen dewisin de H a c ~ Bektag olma- kamilen k l l l ~ t a n geqirildiler.75 Ahi Ev- SI kuvvetle muhternel goriiniiyor. Kir- ren bu slrada 90 kusur yaglnda idi. Mev- m i n i 1232'de Anadolu'dan ternelli ay- lin8'nln oglu Alaaddin Celebi'nin de bu rlldlglna gore7' H a c ~ Bektag'ln 1228- olay s~raslnda Ahi Evren ile birlikte ol- 1232 ylllarl araslnda Anadolu'ya geldi j i diiriildiigiinii tespit e t rnek~eyiz.-~ belirlenmig olur.

Suphesiz Fatma 1228'den sonra ev- 3. FATMA BACI E R E ~ L I ' D E

lenmig olabilir. Bu tarihlerde Ahi Ev- "MenPklb-I Evhadeddin-i Kirm3niV ren'in Konya'ya yer!e~tigini goruyoruz. nin yazarlnln bildirdigine gore, Fatma Fatma'n~n da bu tarihten sonra Konya'ya Hacl ~ e k q - I Veti Bacl esaretten dondiikren bir muddet gelip gelrnedigini bilrniyoruz. Gelmig sonra kendisine nereye gicmek iscedigi olsa bile Ahi Evren, 1240'ta rutuklanlnca Fatma Kayse- sorulmug o da "Babamln arkada~larlnln yanlna gitmek -- ri'ye donmiig olmalld~r . 1243 y ~ l ~ n d a Mogollar~n Kayse- isterim" d e m i ~ ve oraya gonderilmigtir. Burada yazar ri'yi muhasaras~ slraslnda Fatma'nln Kayseri'de ikamet kecum davranarak eginin olumiinden sonra gitmek iste- etmekte oldugunu ve burada qok sayIda genq klzla bir- digi yere gonderildi ifadesini k u l l a n n i a d ~ ~ ~ gibi nereye likce Mogollara esir diigtugiinii b i l i y o r u z . 7 ~ m r i i n " n 15 gonderildigini belirtmemigcir. A y n ~ yazar eserin bir ba2- seneye yakln bir k ~ s m l esarette geqmigtir. Bektazi riva- ka yerinde Fatma Bacl'nln Seyh Sehabeddin'e [eslim yerlerinde onun esaret hayarl ile ilgili en kiic;"k bir kay- edildigini Seyh Sehabeddin'in de onu karde~i Seyh Bed- da rastlanmamaktadlr. Babaslnln gijhreti ve babaslna du- reddin'in miiridlerinden olan Seyh Eminuddin Ya'kub yulan saygldan ociiru ~ ~ g ~ l l ~ ~ ~ ~ kendisine iyi davran- ile evlendirdikini ve bu evlilikten bir oglan qocugu dun-

d ~ k l a r ~ n l soyledijji rivayet edilmektedir." yaya geldigini ve bu ~ o c u g u n da yedi yaglnda vefat etti- gini bildirmektedir.7"atma Bacl'nln babaslnrn arkada2-

2. FATMA BACI'NIN ESARETTEN DONUSU larr olan Seyh Bedreddin ve Seyh Sehabeddin kimlerdir

VE ~~i ~~i ~ ~ ~ ~ ~ ' i ~ yANINA ~ i ~ ~ ~ ~ i ve nerede bulunuyorlar. Bunun respit edilmesi ile Facma Bacl 'n~n hayatln~n bir bolumu daha aycllnlanmlg oldu.

Fatma Bacl 'n~n 1260 y ~ l ~ n d a n bir veya iki yll kadar Evhadeddin HPmid el-Kirni3ni'nin (1237) Farsfa once esaretten kurcarlllp Anadolu'ya getirildigini yukar- "Men2kib-name" sinde 7"len Ahlat'll *Iup, Missis KGr- da geni? olarak aglkladlk. Fatma Bacl'nln esaret doniigu ku ve Missis Borkii giymig iki gencin KayseriVde Evha- kocasl Ahi Evren'in yanlna Klrgehir'e gitmig olrnas~ ge- deddin-i Kirm3ni'nin huzuruna geldikleri ve Evhaded- rekir. Geligen olaylar da bunu goscermektedir. din'in iki kardeg olan bu gengler hakklnda gevresindekile-

Tabii Fatma B~~~~~~ esaretten kurtarlp ~ ~ ~ d ~ l ~ ~ ~ ~ re qagldaki bilgileri verdigi anlat~lmaktadlr. "B/L iki get/;- getiren, yukarlda gegen selFuklu umerasl, onun zengin bir takrin o~~llarzdzl: (Hrc-e-zcicr'e~iine~~ct) Bnb~zliirlirrl

babaslnln Tiirkmenler araslndaki ?ohretinden ve li'hnce, bhugeniIere babalarzndan kiilliyetli sar'el kabrjtir. Abi-

nGfuzu ve i tibar,ndan, hi E~~~~ ve hi ~ ~ ~ k i l 8 ~ ~ si - life goniil uwen bu ~-a/ih genfler sm~etlwini Allirh yol/lrzcIa 2.r

yasi giicunden yararlanrnayl diiSunmug olmalllar, yani Ahilik z~gr~~ndz harcdmaktalal: Bir i7tbrri.t yaPfP. t d i i ~ d ip

Seyh Evheddin-i ~ i ~ ~ 5 ~ i ' ~ i ~ klzl ve hi E~~~~ $eyh ~ofra dcjemijler. Ayrnde z~e revendeye hiznzet s~lt~rnuktcll~rr".~~'

Nasreddin Mahrnud'un egini esarecten k u r t a r ~ p egine Burada iki gencin adlarl, nerede imaret kurduklar~ [eslim etmek sureciyle kendilerini Tiirkmen qevrelere belirtilmemi~tir. Ancak "MenPk~b-I Seyh Evhadeddin-i

Kirmiini'nin Gelibolulu Muhyeddin tarallndan yapllan rercumesinde bu iki genq kardeglerin Ereglili olup, Bed- reddin ve Sehabeddin kardegler olduklarl tespit edilmig- tir." Gelibolulu Muhyeddin, Evhadeddin-i Kirmlni'nin "Menlk~b-name-sini tercume ederken, Bediuzzaman Furuzan-fer taral~ndan yaylnlanan nushaslndan farkl~ bir nusha kul lan~lm~qt~r . Birqok yerlerde oldugu gibi bura- da da eserin Farsga asllnda bulunmayan bilgiler ihtiva etmekledir. Gelibolulu Muhyeddin cercumesinde bu ka- bil detaylandlrlc~ bilgiler bulundugu gibi dorr hik8ye- nin tamaml, iki hikiiyenin buyuk k ~ s m ~ eserin Farsqasln- da mevcut degildir. Burada bu teknik konu uzerinde da- ha fazla durmayl gereksiz goruyor ve esas konuya donii- yoruz.

Diger taraftan Nigde'li K a d ~ Ahmed de "el-Vele- du's-sef'ik" ad11 eserinde Sevh Evhadeddin-i Kirm8ni'-

Buraya kadar sunmug oldujumuz aqiklamalardan Evhadeddin-i Kirmdni'nin Eregli'de Seyh Bedreddin Ya- man ve Seyh Sehabeddin Coban adlarlnda iki halifesi bu- lundugu ve bu iki kardegin Eregli'de bir irnaret yaptlr- mlg olduklar~ anlagllmlq bulunmaktad~r. Fatma Baci'nln da Ereffli'ye" geldigi ve Seyh Sehabeddin'in hirnayesine girdigi anlag~lmaklad~r.

Eregli'de cami ve zaviye yaptlran ve vakfeden Seyh Sehabeddin, Eregilili hace (Tacir) MevdQd'un oglu ve 1237 ylllnda vefat eden Turkmen sofi Seyh Evhadeddin Hdmid el-Kirm8ni'nin halifesi olan Seyh Sehabeddin olup, Anadolu'daki ilk ahilerdendir. Nigdeli K a d ~ Ah- med, onu ve kardegi Bedreddin yam an'^ Emir diye an- maktadlr." Boylece, bu iki kardegin Eregli'de Ernirlik (Yoneticilik) yapt~klar~ da anlag~lmaktadtr. Bu iki karde- sin Kavseri'de Evhadeddin ile gorusrneleri slraslnda ora-

u >

ninz Ereg~i'de Seyh ~edrkdd in Ya- .J

da bulunanlardan biri de Seyh Kera- man-i Emir ve Behabeddin Coban-i -- r : , meddin-i S ~ f T d i r . ~ ~ Eger bu Kera- Emir adlar~nda iki calebesi bulundu- , meddin-i SOfi, Karamanogullar~n~n &nu ve bu iki kardegin Ereglili Ha- ceddi Kerarneddin-i SQfi Nure (Nu- ce (Tacir) Mevdud'un ogullari olduk- ruh) ise, Ereglili Bedreddin ve Seha- l a r ~ n ~ yazmaktad~r. Kadi Ahmed bu beddin kardeglerin Karamanogullari iki kardegten biiyu@ olan Seyh Bed- ile de irtibat halinde bulunduklar~n~ reddin Yarnarl'ln ulu bir kigi oldugu- dugiinmek gerekir. Evhadeddin-i nu belirctikten sonra gu malumat~ da Kirmdni'nin bircok defalar Ahlat'a vfXmekledir." Sonr~dan Mekke'ye gittigini biliyoruz.%' KIZI Amine yerle~en Necmeddin-i I~fehani, '~ Se- Hatun, Ahlat'ta vezirin oglu Ima- kaffeddin-i Ma~s i l i ,~ ' Nigde'ye ye;legen Nasreddin-i $i- razi, Kudbeddin Ali-i Herakili'nin Kayseri K a d ~ s ~ olan Zahireddin" ile arkada~ ve gonuldag olduklarln~, hepsi- nin bir anadan siit emdiklerini, bu ananln da Ereglili Seyh Bedreddin Yaman oldugunu kaydermekte ve bu yuzden bu kigilerin "Bedri" olduklarln~ ifade etmekte- dir. Nigde'li K a d ~ Ahmed'in t a n ~ r t l g ~ Seyh Bedreddin Yaman ile Seyh Sehabeddin Coban'ln "Menakib-I Seyh Evhadeddin-i Kirmgni" de adlar~ gegen Seyh Bedreddin ile Seyh Sehabeddin olduklar~ serahaten anllagllmakta- d ~ r . Meniik~b-i Seyh Evhadeddin-i Kirmdni'de bir bagka olay munasebetiyle gene bu iki kardegten bahsedilmek- tedir.

Y~ lka r~da aqlklandlg~ uzere Menakib-i Evhaded- din-i Kirnlfni'nin Farsqaslnda Fatma Hatun'un Seyh Sehabeddin'e teslim edildigi. Seyh Sehabeddin'in de Fatma Hatun'u kardegi Seyh Bedreddin'in muridlerin- den olan Seyh Emineddin Ya'kub'a nikahladigl ve Fat- ma Hatun'un bu evlilikten de bir oglu diinyaya geldi- f f i anlat~lmaktad~r. Burada gene de Seyh Sehabeddin'in nerede oldugu ve Fatma Hatun'un nereye goturuldugu belirtilmemigcir. Fakat eserin Gelibol~ilu Muhyeddin taralrndan yap~lan terciimesinde Seyh Sehabeddin'in Ereglili oldugu ve Fatma Hatun'un Eregli'ye goturiil- clugii ve boylece Fatma Bacl'nln bir sure Eregli'de ika- met ettigi belirlenmektedir.X6 Fatma Hatun'un Ereg- li'ye gicmesi esaretcen dondukten hemen sonra degil, Ahi Evren'in oldiiruldugu tarih olan Nisan 1261 tari- hinden sonradrr. Bu tarihte Ereglili Seyh Bedreddin'in hayatla olmadlgl, kardegi Sehabeddin'in hayatta oldu- gu anlag~lmaklad~r.

deddin ile evli idL9' Bu bak~mdan ~vhadeddinsonradan Eregli'ye yerle~mig olan Hace MevdOd'u Ahlat'tan canl- yor olmalldlr. Muhternelen bu Hace MevdQd, Gurcule- rin Ahlat'a baskln diizenleyip, gehri yagma ve tahrip et- rikleri tarih olan 1207 yll~ndan sonm9' mernleketinden goqup Eregli'ye gelip yerlegmig ve burada olmugtur. Fat- ma Bacl'nin Eregli'de kaq yll kaldlglna dair bir kay~t yoktur. Durum oyle gosteriyor ki Eregli'ye geldikcen bir muddet sonra Fatma Hatun gene himayesiz kalmlg ve bunun sonucu olarak Sulucakaraoyiik'e giderek H a c ~ Bekcag'ln himayesine girmigtir. Onun Eregli'den ayrll- mas , buradaki hamisi $eyh Sehabeddin ile kocas~ Emi- neddin Ya'kub'un olmeleri ile ilgili olmalld~r.

Fatma Baa, Eregli'den Sulucakaraoyiik'e gelerek H a c ~ BektaS'ln himayesine girmi~tir . Velfyet-name'de Fatma Bacl'dan daha gok Kadlnc~k ve Kadlnclk Ana di- ye soz edilmekledir. Hakklnda pekqok menkibeler anla- tllrnaktadtr. H a c ~ Bektag ile aralar~nda geGen bircok anekdotlar nakledilmigtir. H a c ~ Bektag 669'da vefar etci- gine giire bu anlacllan olaylar da bu tarihten once vuku bulmug olmalld~r. Bu slrada H a c ~ Bektag'ln iyice yaglan- mlq olduffu da anlaq~lmaktadlr.

Abdal Musa'nln zaman zaman uc bolgelerden gele- rek Fatma Bacl'y~ ziyaret ettigi ve Fatrna Bacl'nln evin- de kaldlgl bildirilmektedir. Manzum "Veliiyer-n2mePde Fatma Bacl'nln uq bolgelerdekilerle gizli siyasi iligkiler iqinde bulunmaslndan oturu Klr~ehir Emiri Nureddin Caca tarafindan takibata maruz kald121 haber verilmek- tedir.9'

yok ki bu prensipler ve uygulamalar Bacllar araslnda da Mehmed Bey'in icadi oldugunu ileri surmektedir."" Bu gegerli idi. aqlklamalardan sonra Bacllarln sadece kulah deail ba~ka

gjyirn eSyasi irnal ettiklerini kabul etmemek miirnkiin deEildir. Hatta Yenicerilerin sadece ak borkleri dekil, di-

L,

5imdilik ~~~~l~~~~ orguculuk ve dokumaclilk ger giysileri de Bacllarln atolyelerinde imal edildigine

daki sanat kollarlndan hangjleriyle ugragtlklarl hakkln- muhakkak nazar~yla bakllabilir. Boylece Osmanlllarln

da sarih malumatlmlz yoktur, ~ h i l ~ ~ gibi ~~~~l~~ da ~ U ~ L I I U S donemindeki askeri klyafetlerin (Oniforma) Ba-

Kayseri'deki ig yerlerinde toplu olarak callgt~klarina 66- cllarln e x r i oldugu OrtaYa slkmaktadlr.

re, kadlnlar araslnda da gegitli sanac kollarlnln bulunma- Bacllarln megguliyet alanlarlndan biri de hiq Siiphe- SI ihtimal dahilindedir. Yukarlda sozu edildigi gibi Bac~ siz dokumac~llk ve orgiiciiliik olmal~dlr. Ancak bu konu- ig yerlerinde hall kilirnden bagka giyim sanayinin varll- da bir gey bilmemekteyiz. Evhadeddin-i Kirml- glnl sijylemek mumkundiir. Ancak kaynaklar bu konuda n i ' n j n "Menakib-name"sinde, KayseriVdeki Kirmsni'nin herhangi bir aglklamada bulunmam~qlardlr. Fakat bazl muritlerinin istanbul'a ve diger Hlristiyan beldelere hall haberler bu konuya q ik tutar nitelikledir. ve k u m a ~ ihrag ettikleri bildirilmektedir."'? Bu ha11 ve

Apk Papzade, Bektagilerin; Yeniceriletin baglarlna kumaSlarin da gene Ahilerin Kayseri'de kurduklarl sana- giydikleri tacln (Ak bork) Bektagilerin icadl oldu@~ iddi- yi sitesinde dokunup oruldugunde Suphe olmadlgl gibi, aslnl soz konusu ederek bu iddiayl reddetmekte, sonra da bu sanayi sitesinde "Kulah-duzlar" ~ a r ~ l s l n l n oldugu bu ak bork un Orhan Gazi zamanlnda Bilecik'te ortaya. yerde Bacllarln dokuma ve orgu tezgahlari bulunduBu c~ktlBlnl, Bekta~ilerin bu ak borku giy- da anlagllmaktadlr. Ahilerle birlikte Ba- melerinin sebebinin de bir Bekta~i geyhi cllar da Orta Anadolu'dan Ug bolgelere olan Abdal Musa'nln Yenicerilerle savagla- hicret edince, bu sanaclar~n~ da beraber- ra k a t ~ l d ~ g ~ n ~ ve Yenigerilerden bir ak lerinde goriirmuglerdir. Bu Uq bolgele- bork alip giydigini, sonra vilayetine (Klr- rinde kurulan Germiyanogullar~ iilke- gehir) bu ak borku ile donup gazilerle bir- sinde hall, kumag ve tulbenr (Dil-bend) likte sava~lara ka:ild~m diye oviindu~iinii bez imal edilip ihrag edildigi kaynaklar- yazmakcad~r.""' Aglk Pagazade Bektagile- da yazlllr. rin Abdal Musa'ya bu borke ne ad verildi- Numuneleri giinumiize kadar gelen gini sorduklarlnda o da: "Buna bukme elif Anadolu Selguklularl devrinin o meghur tag derler" dedigini de sozlerine eklemek- hall ve kilimlerinin Bac~larln dokurna ledir. atijlyelerinde imal edilmig ve geligtiril-

Abdal Musa'n~n Fatma Bacl'ya ya- mig oldugunu soylemek meseleyi ideali- k ~ n l i a ~ bilinmekledir. Fatma Bacl'n~n Ba- ze etmek degil, belki bir realiteyi ifade CI Tegkiliitlnln ilk kuruldugu yer olan etmek olacaktlr. Bu gergege dayanarak Kayseri'de Kulah-duzlar Mahallesinde Fatma Bacl'nln orguciiluk ve dokumacl-

Hall ayrino. (13. yy.) (Istanbul. TIEM bulundugunu ve Bacllar~n burada orgu ve no:658, (,,, Gancrhorn, 1991) Ilk sanatl ogrenemedigine dair "hlen3- dokumactllk yaptlklarln~ belirrmigtik. kib-i Evhadeddin-i Kirrn2ni"nin yazari- Kayseri'deki bu mahallenin Mogollar tarafindan y a k ~ l ~ p nln iine surdugii iddiaslnda samimi o lmad~g in~ bir kere ylk~lmasindan sonra Klr~ehir'e giden, Fatma Bacl'nln. daha vu rgu lam~~ olallm. burada da aynl sanacl devam ectirmi~ olacagl tabiidir. Sadreddin-i Konevi "Vasiyec-nameWsinde oldugii za- Dolaylsiyla Abdal Nusa'nln baglndaki ak borkiin (Biik- man hocalarlndan Muhyeddin ibnu ' l -~rabi 'n in sonlle- me elif tac;) Bacllarln Kayseri ve Klr~ehir'deki Kiilah- gin; kendisine kefen giydirmelerini, Seyh Evha- duzlar Mahallesinde imal ettikleri kulahlardan O ~ ~ U ~ L I deddin KirmgniVnin seccadesini de uzerine orcmelerini anlaylrnakcadrr. Boylece Yeniqerilerin borklerinin men- ve aylece defnecmelerinj iscemektedir,l04 Fatma Bacl'nln gei aydlnlanrnq oluyor. Y~lkar~da decay11 olarak aclhrlan- babasl elan Evhadeddin Kirm$ni'nin bur& sijzii edilen d ~ g l iizere K~r~eh i r ' de Ahilerin katliama tabi tutulmas~, seccadesinin Bacllarln dokuma tezgahlnda dokunmu3 01- dijjer Orta-Anadolu gehirlerinde takibata ugramalar~ on- dugLlnu dugiinuyorum. Klymetli bir seccade olmall ki, l a r~n L I ~ bolgelere hicret etmelerine yo1 aFmlgtlr. Suphe- Konevi bunu bir hatlra olarak saklam~gt~r. Eger saglam siz Bacllar da Ahilerle birlikte ug bolgelere gidip sanat- kalmlg ise bugiin bu seccade Konevi9nin lahdi iqinde bu- larlnl burada devam ettirdikleri muhakkaktlr. Bu ba- lunuyor. klmdan Ayk Pa~azade'nin soziinii ettigi biikme elif tag Bacl Te~kilBt~ baglang~gta ahilikle birlikte Kayseri, yani Yeniqerilerin kulahlarlnl Bacilarln imal ettigi ve Kenya, KlrSehir, ~ ~ k ~ ~ ~ , ~~~~~d~ gibi buyuk yerleSim mengei Kayseri'deki Kulah-duzlar Mahallesinde imal merkezlerinde kurulmugtur. ~ ~ g ~ l l ~ ~ ~ ~ ~ d ~ l ~ ~ ~ ~ iggal edilen kiilah modeline dayandlg~ kesinlik kazanmakta ve ettikten sonfa iktidarlarlna karSl direnen hi ve ~ b ~ k - a2lk P a g a ~ a d e ' ~ ~ n bu konudaki Yorum" eksik ve hat[a menlerle mficadele etmigler, bir gok yerlerde katliamlar maksatl~ oldu&~ gorulrnekledir. gergeklegtirmiglerdir. Bucun Anadolu'da Ahiler ve Baa-

Etliiki de Uq Beyi Mehn~ed Bey'den bahsederken bu lar takibata maruz kalm~$lar, igyerleri, mallarl ellerinden ak borkleri kastederek Simdi giyilen beyaz kulahlarln bu allnmi~tlr. BLI durum Ahi ve Bacllarln ug bolgelere veya

Mogol zulmiinun ulaqamayacagl ucra yerlere gijlmeleri- ne yol acmlgtlr. Bacllar~n lideri Fatma Bacl da Klrgehir Emiri Mogol as1111 Nureddin Caca'nln takibatl sonunda Klrgehir'de duramayarak Sulucakarahoyuk'e gogtiigu velfyec-name'de anlat~lmaktad~r."" Keza, Nigdeli Kadl Ahmet de Turkmenlerin koylere kacmlg olduklarlnl bunlarln da yakalan~p yokedilmeleri gerektigini yazl- yor."'Q6yiyce, Turk el sanatlar~ bu arada hallcll~k da ge- hirlerden koylere yayllmaya baglam~p ve Turkmen ka- dlnlar koylerde hall ve kilim yanlnda diger el sanatlarl- nl icra etmeye baglam~glardlr. Bu siyasi geligmeler Ahi ve Bac~llgln koylere yay~lmaslnln en onemli amilidir. Ozel- likle Orta Anadolu'dan Ug bolgelere gogen Bacllarln bu bijlgelerde faaliyetlerini surdurdukleri gorulmektedir.

Bugun Konya'nln 40 km. kadar kuzeyinde Bagara ad11 bir koy vardlr ve bu koyde mengei tarihin derinlik- lerine uzanan ve belli bir desen ve motif uzerinde doku- nan halllar guniimuze kadar devam ecmi~tir. Bu hal~lar dokunduklarl koye izafeten "Bagara Hallsl" diye bilinir- ler. Bu koy adlnl Ahi Bayara'dan alm~gtlr. Ahi Bagara ise Ahi Tiirk'iin kardegi yani Mevl2nP'nm dostu Hiisamed- din Celebi'nin arncasld~r. Ahi ~ecere-namelerinde ad1 ge- Eer.'07 Efllki de, Men2klb'iil-Brifininde ondan bahset- migtir.'08 Onceleri Konya'da yay~yorken daha sonra Mo- gol lar~n zulmunden kagarak bu koye yerlegmiqtir. Baa- larln Ahilerle ilgisi goz onunde bulundurulursa Bagara halllar~nln bu koye yerlegen Ahilerin klz ve hanlmlarlna yani Bacl Tegkillt~ uyelerine dayandtg~ soylenebilir. Anadolu'nun muhtelif yorelerinde tanlnan hall modelle- rinin mengeine bu metotla yaklag~labilecegi i n a n c l m ~ z ~ da burada belircmig o la l~m.

Gene Konya'nln 20 Km. kuzey istikametinde Ulu- muhsine ve Kicimuhsine adlarlnda yan yana iki kijy var. Bu kijylerin Selcuklular zamanlna uzanan bir gel- migi var. Bu iki koyde de, bu iki koye has hall ve cicim model ve motifleri meghurdur. Bilindigi gibi Muhsine k a d ~ n ismidir. Bu iki koyde dokunan hall ve Cicimle- tin mengei de bu koylere a d l a r ~ n ~ veren Ulu Muhsine ve Kifi Muhsine ad11 Bacllara dayanmaktad~r. Nitekim bu kijyun h a l k ~ Kiqi Muhsine ve Ulu Muhsine'nin iki kar- deg olduklarlna dugmandan ka51p bu koylerdeki ma&- ralara s a k l a n d ~ k l a r ~ n a ve bu iki koyun ad1 gelen iki kardeg tarafindan kurulduguna inanmaktad~rlar. Bu dugman da guphesiz Mogol ik t idar~ olmal~dlr . Bu iki kijyde dokunan hall ve cicimlerin iizerinde aragtlrrna yapan Belk~s Acar Hanlm da Kilimuhsine koyunde do- kunan hall ve kilimlerin bir menge'e dayandlglna inan- makta, bir tarikat lideri taraf~ndan bu hall ve cicim modellerinin buraya getirilmig olabilecegi ihtimali iizerinde dur rnak tad~r ki, dogru bir tahmin yuruttugii ~ijylenebili~."'"

Bacllar~n diger bir hizrnec ve faaliyet sahalar~ askeri- dir. Isliirn oncesi caglarda Tiirk k a d ~ n l a r ~ n ~ n binicilik ve atlcll~kta usta olduklar~ savaglara k a l ~ k l ~ k l a r ~ iyi bilinen

bir hususcur. isliim'dan sonra da bu gelenegin devam er- tigi gijrulur. Ravendi, Harezmlilerle Irakl~lar aras~nda cereyan eden 1197 y~llndaki s a v a ~ l a r ~ anlatlrken "Ha- rezmli kadlnlar z~rhlarl giydi ve her kadln elli Irakllyl 6niine katlp siiruyordu"l"' derken bu Turk kad~nlarl an- latrnaktiidlr. Ibn Battuta'da bir cok Turk ilinde Czellik- le Ozbekler araslnda "Haviitin" (Hatunlar) diye tanlttlgl Tiirk kadlnlarln ce~i t l i faaliyetlerine ~ a h i t olmuytur."'

Mogollarln 1243 ylllnda Kayseri'yi muhasara slra- slnda B a c ~ orgutiine mensup k a d ~ n l a r ~ n ~ e h r i n savunma- slna fiilen kat~ldrklar~nl ve tegkiliit olarak savagt~klarlnl goruyoruz. Dulkadiro~ullarlnln otuzbin s i lahl~ k a d ~ n as- kere sahip olduklar~na dair haberde1I2 mubalaga olsa bi- le b u beylik doneminde Bacllar~n ne denli faal oldukla- rlnl gostermesi baklrnlndan onem taglr. Dulkadiro~ulla- rlndan Alluddevle'nin K~rgehir'deki Ahi Evren Turbe ve Zaviyesini yap t~rmas~"3 bu beylik doneminde Ahi ve B a c ~ T e g k i l t t ~ n ~ n kurucusuna ilgi duyuldugu, dolaylsly- la bu iki tegkilltln devlet carafindan himaye gordugu an- lq~ lmaktad l r . Ug bolgelerde Turkmen agiretler araslnda savqgl kadlnlarln bulundugu bilinmektedir. Hie Suphe yok ki, bu kad~nlar da Bacl Orgiilii mensuplarl idiler.

Bacllarln en iyi bilinen faaliyet alanlarlndan biri de Ahi tekke ve zaviyelerinde misafir edilen ve barlnd~rl- lanlartn aglrlanrnas~ ile ilgili hizmetlerdir. Ahi Tegkilii- t l n ~ n kurulugunu haz~rlayan sebeplerden biri de o do- nemde kitleler halinde insanlarln yerlerinden yurtla- rlndan kopup Anadolu'ya gelmelerinin yaractlgl prob- lemlere care arama gayretleri olmugtur. B L ~ gogler Ana- dolu'nun isliirnlagmas~n~ hlzlandlrmaktaydl. Bu ba- k ~ m d a n Anadolu'ya yerli gelen bu insanlar~n k ~ s a bir sure de olsa bar lnd l r~ lmala r~ , aglrlanmalarl ve boylece yeni orcama uyurnlar~ sa~lanmallydl . Igte k u r u l u g ~ ~ n - dan itibaren Ahi Tekke ve zaviyeleri bijyle bir hizmeti ila etmekteydi. Bacllar da bu Tekke ve zaviyelerde ko- nuk edilenlerin iage ve ibacesi hizmecini yurutmektey- diler. Hacl Bektag'ln Menbk~b-name'sinde H a c ~ BektaS Anadolu'ya kadem bastlfil zaman Fatma Bact'nln henuz grnq klz oldugu, erenlere yemek pigirmek ve sofra d i i ~ - mekle meygul Hacl Bektag'm geldigini erenler mecl~si- ne haber verdigi anlat11maktad1r.l'~ BLI haber hem Ha- el Bektag'ln Anadolu'ya geldigi zaman (1225) Bacl Teg- killtl 'nln kurulmug o l d u ~ u n u , hem de Hacl Bektag'ln da Anadolu'ya geldiginde bir sure Ahi misafirhanele- rinde ka ld lg ln~ gijstermektedir.

Seyyah Ibn Batuta Anadolu'nun birfok yijrelerinde Ahilerin misafirperverligine gahit oldugu gibi bu misa- fir-hanelerde Tiirkmen kad~nlarln hizmet, izzet ve ik- ramlarlndan da ovgu ve hayranllkla bahsetmigtir."' Ibn Batuta'nln sozunu ettigi bu misafirhanelerde iage ve iba- te igleri B a c ~ ulkusune gonul vermig Tiirkmen kadlnlar tarafindan yurutulmekte idi. Veliiyec-name'de Fatma Bacl'nln kimsesiz ve yoksullar~ barlndlrmas~, misafirleri ag~rlarnasl, k~zlarla imece usulii ile birtaklrn igleri yiiriic- mesine dair cegitli haberler vardlr.

"Menakib-i Evhadeddin-i Kirmiininde Fatma Ba- cl'nln babasl $eyh Evhadeddin'in ~evresindekilere yolcu ve kimsesizlerin yedirilip, i~ir i lmesi ve barlndlrllmalarl- na dair iigiitlerde b u l u n d u ~ u yolundaki haberler yanln- da'"' yolcu ve misafirlerin temizliklerine, qamaglrlar~nln ylkanmaslna da onem verdigi, bu tur igleri yapmakcan kad~nlarln biiyiik sevap kazanacaklarln~ telkine qal12tlgl aiirulmekredir."- Harra Kirrniini, AhiliPi: Mallnl ve ser- - <,

vetini comertqe yolcu, yoksul ve muhtaca harcamay iil- kii edinmek olarak carif etmektedir."'

5. BACI TESKILATI'NIN

Bacllar din? ve kultiirel faaliyetle- rini bir tarikat disiplini ve rnetodu iqinde surdurmiiglerdir. Bu baklmdan yogun bir tarikat faaliyeti i ~ i n d e ol- duklarl gorulmektedir. Fuat Kopriilu d e bunu fa rke t rn i~ ve Bac~yln-I R u m kadlnlara mahsus bir tarikac ad1 olabi- lecegi ihtimali iizerinde de durmug- tur. Yukarlda da ifade edildigi gibi Bac~llk, Ahiligin kadlnlar koludur. BLI itibarla Bacllar~ Ahilerdenayrl du- giinmek yanllg olacag~ndan kadlnlara rnahsus bir tarikat olarak gorrnek de

$nu da belirtelim ki, kadln erkek bir arada sema ve zikir meclislerinde bulunma adeti ilk olarak Anadolu Sel<uklular~ zamanlnda goriilen bir Sey olmaylp qok es- kiden beri mutasaw~flar aras~nda uygulanmakta idi."" Ibnu'l-Cevzi "Telbisu iblisWinde mutasavvlflar~n bu adet ve geleneklerini klnamaktadlr."' X. aslr mutasavv~fla- rlndan Ibnu'l-Hafif eg-Sirazi,'" Ebu Hulman es-Sufi ve Nasrabadi"nin bu mezrepte mucasavv~flar olduklarl bi- linmektedir.

~ n a d o l u Selquklular~ zamanlnda bu meyebin Bncii- sii Fatma Bacl'nln babasl Evhadeddin-i Kirmrini idi. 0

Rahle, aynntl. (Konp. Eskr Eserler Muzen. Env no 337)

yanllg olacakt~r . Bu b a k ~ m d a n B a a - ydn-I Riim belli bir tarikatln kadln muridlerinin mey- clana getirdigi bir cemaattlr demek daha dokru olur - inanc~ndaylz. Bu cernaatln haliyle kadln murgideleri ve ~eyhle r i olacaktlr. Igte Fatrna Bacl ve klz kardeqi Ami- ne Hatun birer miirgide idiler. Nitekim Rus bilgini Gordlevsky de XVI. aslr baglarlnda ~stanbul 'da "Ayge Bacllllar" diye bir kadlnlar cemaatlnln (Tasavvufi ce- maat) bulundugunu tesbit e tmiSt i r . "V512 'de olen Ayge Bacl bu kadlnlar cemaatlnln lideri oldugu gibi Fatma B a c ~ da BaclyPn-I RCirn'un lideridir.

Anadolu'da tarikat ~eyhler inin hanlmlnrlna "Ana- b a c ~ " denir. Sunni muhitlerde hanlmlarln erkeklerle birlikle sohbec meclislerine katllmalarl, zikir, semd ve cliker casavvufi ayinleri birlikle yiiriitmeleri caiz goriil- medigi iqin ana-bacllar~ geyh ile miiridleri araslnda va- slta olmaktaydllar. Seyhin talimat ve uygulamalar~n~ ana-bacllar, hanlmlara intikal ettirirlerdi. Boylece ha- n ~ m l a r araslnda dini-tasavvufi egicim ve ogretirn sur- diirulmekteydi. Selquklular z a m a n ~ n d a Baclydn-I RCim'un dini-tasavvuti faaliyetleri, Osmanl~ la r zama- nlnda ana-bacllar tarafindan devam ettirilmigtir.

Bacl Tegkildtl'nln iiyeleri geng klzlar ve kadlnlarln erkeklerle bir arada zikir, sema ve sohbet meclislerinde bulunuyorlardl. Bu yiizden o donemde Turkmen Seyhler sbrekli olarak bazl qevrelerin Tiirkmen Seyhlere her ko- tuliigu rnubah sayan anlarnlna gelen "Miibahi" veya "Ibahiyeci" diyorlard~. Bu yuzden Turkmenlerle muca- dele halinde olan devlete de yard~mcl oluyorlardl.

bu me~rebinden dolayl birqok defalar tenkitlere maruz kaldlgl "Mendk~b-na- mensinde anlat~lmaktad~r. '" hiuhalif- leri ona Mubahi, Zerrak, $ahid-baz di- yorlard~. Ona muhalif olanlarln bagln- da da MevlPnB gelmektedir. Mevld- n8'nln meclisinde KirmBni'nin genG delikanl~larla sema'a durdugu fakat ~ o k iffetli olup, kotii birgey yaprnadlgl soylendigi zaman MevldnP da: "Kegke o ko tu l i i~ i i yapsaydl da bu adet sona erseydi. (Kotii bir yo1 oldugu bir an once anlagllmlg olaydl) Bu yolda giden- lerin g i i n a h ~ Kirmdni'nin boynuna" demigcir.124

Sadeddin-i H a m m u i (1 1 5 2 ) de Halep'te diizenlenen bir sema' meclisi-

ne Seyh Evhadeddin-i Kirmdni ile birlikte kat~lnilgtl. BLI sema meclisinde hanlmlar da bulunmuglard~. Sadeddin- i Hammu:, bu mecliste, sema slraslnda Kirmdni'nin kn- d~nla r l nazar-g8h klldlglnl gormug ve bilahere kendisine bir mektup yazarak bu adecine itiraz etmigtir. Kirm2ni de "Benim nPmahreme bakclglml gordiigune gore o kendisi de bakiyormug demek. Dolaylslyla icirazda bu- l u n m a s ~ dogru degildir" demiqtir.lZ5

Sadeddin Konevi'nin calebesi Cendli Miieyyedud- din'in bildirdigine gore birileri KirmPni'ye kadlnlarla bir arada oturrnas~nln kendisine zarar verecegini haclr- latmlglar, o da "Kadlnlarla bir arada o l d u ~ u m akl~mdan bile geqmiyor" diye karglllk vermigtir.12(' NiRdeli Kadl Ahmed (1340) garazk8rllk numunesi giiscererek Nigde, Aksaray qevresinde topluklular~n kadlnll erkekli tasav- vufi sohbet meclislerinde bulunmalarlnl, k ~ z ve karllarl- n~ bagkalarlna Pigkeg etme geklinde anlatmakta, Salih Peygamber zamanlndaki kotuluklerin bu Tnptuklular araslnda yuriirliikte o l d u ~ u n u one s i i rmekted~r."~

KirmBni'nin kadlnlarln egitim ve iigretirnine biiyiik bir onem verdigi anlagllrnakladlr. Her iki klzlna da dii- zenli cahsil yaptlrdlgl gibi el sanatlarl ijkrennielerine de ozel gayret sarf etmigtir. Asllnda ona yonelen saldlrllar onun bu anlaylglna yoneliktir. Ahi Evren'in J e 2eyhinin yolunda oldugu gerek eserlerinden gerek uygularnalar~n- dan anlaqllmakladlr. Bunlardan b a ~ k a bu Turkmen gey- hin klzlarln~ .tasavvuf egitiminden geqirdigi de gorul- mektedir. ""ac~ Bektag "VelByet-name"sinde Fatma

Hatun'un biiyiik bir rniirpicle oldugu, yaln~z geng klzla- rl ve hanlmlar~ degil erkekleri de i r p d etmckte oldu@~ anlatllmaktadlr. Kesil ve kerametlerinden birqok 6rnek- Ier verilrni~tir. Meniiklb-I Evhadeddin'de onun bu yonu hakk~nda herhangi bir $~klamada bulunulmam~gtrr. Fa- kat Ebu'n-Necib es-Suhreverdi'nin (1 1'0) soyundan ge- Ien Ruknu'd-Din es-Sucasi'nin (1210) klz~ndan dogmug olan Seyh Evhadeddin'in diger klzl Amine Hatun'un cahsil durumu ve tasavvuli faaliyetleri hakklnda ijnemli aglklamalarda bulunulmugtur. Burada anlatlldlg~na gore Amine Hatun ~ o k d i m e , lazlle ve zahidedir. Ahlat'da ve- zirin oglu ile evli idi. Bilahere kocas~ndan boganInca Sam'a yerlegmig ve orada i r p d faaliyetlerini siirdurmug- cur. Orada onsekiz hanikiihin ~eyhligini yaptlgl irpad ve tarikat dersleri verdiki a n l a t ~ l m a k t a d ~ r . ' ~ ~

Amine Hatun burada (Dima2k) Alaaddin Keyku- bad'ln komutanlarlndan Emir Mubiirizu'd-Din Ciiv- linnin babasl adlna yapc~rdl j l zaviyede b ~ l u n u ~ o r d u . ' ~ ~ ' Babaslnln oliimunden sonra da o, uzun sure Sarn'da otur- rnuqtur. Ad1 gecen Meniik~b-narne'nin yazarl, eserini yazdljl zarnan onun hala yagamakla oldugunu bildir- mekledir."' Buna gore Amine Hatun da Fatma Bacl gi- bi XIII. asrln uguncu ~eyreg ine kadar yagarnlgtlr.

Gene Kirmiini'nin Menzktb-name'sinde a n l a c ~ l d ~ g ~ - na gore, Kirmiini'nin Halifesi Zeyneddin Sadaka'nln Konya'daki zaviyesinde (Zaviye-i Sadr-i Hakim) hanlm muridler (Fakiregan) de erkeklerle birlikle zikir ve sema meclislerine k a l l l m ~ ~ l a r ve bag ortiilerini de aqmlglardl. Zeynecldin Sadaka bu durumdan haberdar edilince gok uziilmug ve muridelerin bundan boyle baglar~nl ortmele- rini ve namahremden sak~nmalarlnl, aksi halde kendile- rini cezaland~racag~nl bildirmigtir."' Megh~lr Hanbeli muctehid Ibni Teymiye (1337) "Mubahi" diye Evhaded-

din el-KirmiiniVnin muridlerini tenkid ederken, ~ i iphe- siz gene Turkmenlerin kad~nl l erkekli zikir meclislerin- de bulunmalarl peklindeki adetlerini kasdetmektedir."' Ibn Teymiye zamanlnda Bacllarln Sam'cla faaliyetlerini surdurmekce o l d ~ i k l a r ~ anlapllmaktadlr.

Genel olarak 1sliim diinyaslnda bu tiir hareketler tas- vip gormemigtir, aslen Buharal~ olup, Dimagk'a yerlepen Alau'd-Din Muhammed (1438) "Faslu'l-hilab" ad11 ese- rinde'" bazl klssa (hikaye ve destan) anlat lc~lar~n mes- cidlerde kadlnil erkekli veya slrf k a d ~ n cemaati onlerine alarak onlara klssa an la t t~k la r ln~ bildirmekte ve bu uy- gulamanln caiz o l r n a d ~ g l n ~ , mescidlerin bu amagla kul- lan~lamayacag~nt, devlet adamlar~nln bunu onlemeleri gerektijini vurgulamaga gallgmaktadlr. 1gle Sel~uklular zamanlnda Tiirkmen hatunlar da belli yerlere kad~nll-er- kekli sohbet meclislerine giriyor ve kulturel faaliyetler- de bulunuyorlardl. Bununla beraber hemen her donem- de sofi rniir~ideler olrnug ve gegicli din? ve tasavvufi soh- bet meclislerine kadlnlar da ka t l lm~~lard l r . Dini ve ta- sawufi alanda m e ~ h u r olmug, giiir, dyk, vecd sahibesi pek ~ o k hatunlar v a r d ~ r . " ~

Evhadeddin, kendisine yoneltilen biicun cenkid ve itirazlara ragmen rnegrebini pervaslzca uygulamaktaydl. Slk s ~ k duzenledigi sema meclislerine han~mlar da katl- l~yor la rd~ . Sema'a giren genglerin ellerine -guzelliklerine cazibe versin diye- birer kandil verir ve gece karanllkta onlarln araslnda kendinden ge~inceye kadar sema eder-

O'nun koydugu bu adet ve uyg~i lamas~ bugiin Anadolu'da klz ve erkek grup la r~n birlikte oynadlklar~ "Cayda pra" diye bilinen bir milli oyunda devam etmek- tedir. Bu gelenegin Bacllar'dan kalma oldu%unu siiy- lemek istiyoruz.

I A.g.e., s. 205. Burada Ahi vt. Bac~ kelimeleri Tiirkye. Abclal ve Gaz~ kc- 10 Bu rserin bll~nen tek yazma niishns~. Fat111 (Si~leymaniye) Ktp. nr. I~mrleri Arapsa nlup. Farsqa ~ o g u l ekl ~ l e p f f u l yap~lmtglanl~r. 45 l8'cle bulunuyor.

2 "Bahg~" T i i r k~e vrya Mogolca bir kr l imr olup, burada Hact kellmes~ XI- I 1 ~~~k naba ilyas'ln rorunu Ktrsehlr'll AZlk Paga'ntn ogiu El- bi bu k r l i n~e ~ l e Farsqa p g u l r k ~ ile (ogul k ~ l l n m t ~ r ~ r . van Celrbl'nrn nebiresi olup, 889 (1484)'da vrf.~t etrni$r~r.

i FUCLIVV:~. Studien Islamica. V. 29-i-291. 12 Tarih-i Al- i Osman, s. 205. /I "B;lhg~" lslnmdan ~ince Turkler aras~ncl:lki rulibanlar~ thclr eilrr. Ar:~p-

<as1 "Murtaz"d~r. Kendilrrinden blr t xk~m l~ar~k~~l.lclel~kler ruhur cileli bu Bah~tlar, Bu san'arlar~ ile halk~ kendilrr~ne bc~~lamaktaycl~l~r. Sad- rrcld~n Konrvi'nin calebelerinden olan Cendll hlueyyrdi id~l in'~n (70011300) anlattlg~na gare, V I I (XIII). Asr~n baglartncl:l H~ray'ilan Mavrraiinehir'e gelen b ~ r bahgi, bflgentn musluman halk~ ~izerinclt. dr e t k ~ l i n lmu~, mr?I i~ l r Sufi. Mecdiidd~n-i Bajidacli (61 i ! lL I A) ve errafin- dak~ler I) Bahqi ~ l e mucadelede acze cliigmuqlerd~r Bkr. Nathatu'r-ruh ve Tuhfetu'l-futuh. Bursa Eski eserler (H. Celrbi ktsrn~) KIP. nr. 1181. y~'. 4Ob-42b. .

5 U m u m i T i i r k Tarihine G i r i ~ , s. -196.

6 Osmanl~ i m p Kurulugu, s. 159-1 6 1.

7 Aynt eser, s. 160-161.

S bferhum Fuad Kuprulti, Anaclolu Bactlart mvseles~n~ ortayo ac r~g~ za- man "Osmanl~ imparacorlugunun Kuruluqu" ad11 eserlni i lk deia I9;4 y~llncla Fransa'da konferans olarak irad ermijrir. 1935 yrl~ncla da ktrap olnrak negrermqtir. 1959 ylllnda da Turk~e'ye rerciime edilrrek Turk T ~ r i h Kurumu carafindan yay~nlanrn~qr~r.

9 Ibn Batuta Seyahar-name'sinin as11 Arapsa olup, "er-R~hle" diye b~ltnir. Mrhrned Serif carafindan da Turkqe'ye tercume ed~lrnl?, ve ~ k i c ~ l r ha- lindr (istnnbul I 3 53-1 335) bas~lmlgr~r.

l i el Evamirii ' l alaiyye, s. 528-530.

1.i Ebu'l-Ferec Tarihi. 11. 542.

I5 Yukarlda a ~ ~ k l a n d t g ~ iizrre A111 krlimesi Ar:lpp "Fera"n~n kargtltg~ olup bu kel~mrntn ~ogu lu olan "Fttyan" cla Aliilrr clemrk olur "Fe- ra"n~n murnnrs~ (diqil) "Feric", bunun da c;ogulu "Ferey.icM pel~r. Ba- c~ keltrnes~ Suryanicede de bu kelimcyr eq anlam11 btr k r l ~ m r \ l r vey.~ gene Arxp~a'dak~ "Ulit" (Bac~) kelimes~yle k'lryl.lnmt~ olabtleceg~ illi- ~uncesiyle bu cahm~n~ yururtuk. Arap~ayln Sury.un~ce aynl d ~ l .ltlesln- den olmalarl bak~m~ndan mu~terek kelirnrler kul l . lnt lm~~ ol.~b~lece$l- nl clc tahm~n ed~yorduk. Daha sonra Ebu'l-Frrec'tn Aht ve Fet.1 kell- melerini "Hoye" ilr Bac~ vr Ferat kelimelertn~ dr "TillyorI1.1" tle kar$~- lam12 olclugu anlayldt.

I 6 "~Men:ik~b-I $yh Evhacledclin-i K~r rnan~" adlt eser. Klrrn'lni h.tkL~nda gent? bir araSrlrln,l tle btrlikte, Bedl'uz-Zaman Furitzanier r.~raLnrlan Nard Pnja (Sulrymaniye) Krp. nr. 1199'daki nushaslna d.~y.~narak Tahran'da (1969) yay~nlanrnty~r. Blr nushasl da Ed~rnr Scllmiyr Ktp. nr. 2140'da kayltlt olan bu ererill Gelibolu'lu &luhyeddln tarnfindan yaptlan tercumesinin bilinrn tek niish:ls~ Konya izzer Koyunoglu Krp. nr. 2016'dad1r. M. C. Sehabert~n Tekindag "Son Osmanl~ Karaman Munasebcrlrr~ Hakk~nda Ara2tlrmalar" (Tarih Dergisi, S I I I . 17, 4 2

makalesrnde Evh;~dedd~n-I K ~ r m a n i ' n ~ n iMen'1k1b-name'51nin blr niis- hnslnln Karaman Halk Krp. nr. 2'de oldugunu haber vrrmekredir. Bu eserin K ~ r r n a n i ' n ~ n Mendk~b-narne'si o lmay~p "H~kdyat-I Iraklyyiin" ad11 bir eser oldugu rarafimdan cesbit edilrnigr~r. Bu eserl "Yeki ez Kadimler in Menabi'-i Edebiyat-r Tasavvufi-i Iran (XIurlf, 712, s. 138-14.3) ad11 Fars~a bit makalede tanttrnlg bulunuyoruz.

18 Efldki de Fakire kelirnesin~ Hanlm Dervlg anlarnlnda kullanmrgrrr. Bkz. Menlkrbu' l- lr if in, 11, 873-874.

I 9 Mesnevi, neqr. N~cholson, Leiden 1933, V, 879-880.

-?(I e l -Evl rn i ru ' l -a l l iye , s. 502, 725-730; Muslmere tu ' l -ahbl r , s. 123- 126; el-Veledu'3-Sefik, yp. 2 la, 48b, 108a; Ebu'l-Ferec Tarihi, 11, 540; Selquk Turkiyesi'ne D a ~ r brr kaynak, Klipriilu Arrnaganr, s. 53 1-564; Ravzatu'l-kuttdb, s. 56. Sonrak~ aslrlarda re ' l~f edllen eser- ler de bu ilk kaynaklara d a y a n d ~ g ~ isin Turkmenler h ' lkk~ndak~ yanlrq bilgiler gene1 kanaar haline gelrnlgtir. Bkz. T u r k Edebiyatrnda ilk Mutasavvrflar, s. 177-180.

21 Krs. Anadolu'da islamivet. Darii'l-Fiinun. Edebivar Selcuklu Tarihl- nin Yerli Kaynaklar~, ~ e i l e t e n , VII, Sernseddin hiehmed Bey devrtn- de Kararnanlllar. Tar ih D e g i s i , 93-98. Mevldnl'nln, sevres~ndekile- re Mogollar~n Anadolu'daki kornuran~ Baycu Noyan'ln "Veli" oldugu- nu telkine ~ a l l g m a s ~ , Bkz. Menaibu ' l -Ar i f in , I, Cengiz H a n ' ~ da "LiihurY' bir olarak anlatmas~ (Bkz. Fihi m l fih Tercumesi, s. 101- 102) Mevllnl qevres~ndekilerin anlayq ve ru turn lar~n~n ifadesidir.

22 Bu konuda geniq bllgi iqln bkz. Ahi Evren ve Ahi Te~kildtr 'nrn K u - rulugu, Konya, 1990, s. 97-127.

23 Tarih-i Al-i O s m a n , s. 205.

24 M e n a k ~ b - i H a c ~ Bektag-I Veli (Veldyet-name) Ngr. ve Trc. A. Baki Golplnarl~, Istanbul 1958.

25 Hacrbekras ilqesi Ktp. nr. 200. yp. 60b-69b.

26 M e n a r b - i Hacl Bektag-i Veli'yi neqr. ve rercume eden A. Baki Gi)l- plnarll, gayer mudellel bir qekilde bu Mendk~b-niine'nin Firdevsi-i Rumi adlnda biri rarafindnn 1481-1501 Miladi tarihler~ arasrnda te'lif edildigini resplt ermlqdir. BIZ bu Mendk~b-namen~n baqlangrqran tri- baren birblriyle rnucadele halende bulunun Bektayler ~ l e Mevlevilerl barlqtlrrnak ve aralarlndaki munazaayt gidermek rnaksad~yla Firdevsi- i Rumi'ye yazd~rlldlgnt tahrnin ediyoruz. Bu lse Mevlevi metkurenin Osrnanlllara giriqinin baglanglc~d~r. Fatma Bac~ hakkrnda Veliiyet-na- me tle Tlrih-i Al-i Osman'ln kaynagrn~n Bekragi gelenrk ve rlvayet- leri oldugunu da burada kaydetmiq olalrm.

27 O s r n a n l ~ i m p Kurulugu, s. 160.

28 Evhadii'd-din-I Klrmani hakklnda genq bllgr i q n bkz. iMlknil Bay- ram. Seyh Evhadu'd-din H l m i d el-Kirrnani ve Evhndiyye Hare- keti , Konya 1999.

29 M e n a ~ b - i Seyh Evhadfi'd-Din-i K i r m l n i , s. 68 Klrrn5ni'nin Ami- ne Hatun adtndaki k l z ~ da Ahlar'da vezirin oglu irnamti'd-Din ile ev- li ldi. Daha sonra kocaslndan boqanan Amine Harun Sam'da yerleq- miqcir. (Bk. a y n ~ eser, s. 58-64) Huseyn-I Kerbeldi. "Ravz,llu'l-el- nan"1nda (s. 60) Evhadeddin-I Kirmlni'nin Nahcivan'd~. bit oglu bu- lunclugunu, bunun soyundan b~lginlerin kendi zamamnda rnevcur bu- lunduklarrn~ bildirmekredir.

30 e l -Evbnt i ru ' l -a l l iy~e , s. 527.528; Anonim Srlsuklu Tzlrih~ ( r l p k ~ Ba- slnr). 5 . 48. Ayrlca K I ) . Selsuklular Zamanlnda Turkiye , s. 4.38- it40.

3 l el-Evlmiru'l-alliyye, s. 527-531; Ebu'I-Ferec Tarihi, s. 5-12; Sel- quklular Z a m a n ~ n d a Turkiye s. 440-441.

32 MerrBkib-i Seyh Evhadeddin-i K i r m l n i , s. 71.

33 M. Bayram, Tar ih in Igrgrnda Nasreddin Hoca ve Mhi Evren, is- tanbul 200 1.

34 M Bayrarn, Ahi Evren ve Ahi Tegkilltlnrn Kurulugu. Kony.1 1991. s. 27-30.

3 6 Daniqmend Ogul la r~ zamanrnda yap~lrnlq olan bu rnescld. halrn niev- cud olup. Erc~yes D a g ~ e teg~nde Hacllar Nahiyesl'ne g i~ ien eski yolun uzerindedir.

37 M e n a ~ b - i Seyh Evhadeddin-i Kirmanr, s. 158.

38 A.g.e., s. 80-81'de ad1 zikredilmeyen Turk Seyhi'nin H a c ~ Bekcaq ol- dugu anlqllmaktnd~r. A y n ~ eserde (s. 1. 32-135) gene ad1 verilrneyen bilgin ( D i n i p e n d - i R h m i Ahi Evren Seyh Nasiru'd-Din'dir. Cunku burada anlar~ldrgtna gore Fahru'd-Din-i Razi'nin (1209) talebelerin- den Seyh Taceddin Muhamrned el Urrnevi (Bk. A s a r u ' l - ~ i l l d , s. 494-

iY5, T.tbdkatii'I-Ettbba. 11, s. iO), Bagdad'da bu Anadolulu bllglni Evhadedclin-I Krr~nsni ile tantptlrrniqctr Hayar~ boyunca Evhadeddin'e bafilrllgl clevan~ eclen Ahi Evren cle Fahru'rl-llin-RBzi'nin ralebesi ve bu zatln hem5ehrlsi (Azerbaycanlt) olrnas~ ir~bariyle tankstyor olmala- rr, dolaylslyla adr ver~lmeyen bu b ~ l g ~ n r n Ah1 Evren oldugu kuvverle muhtrmel ~iiriinuyor. Gene a y n eserde (s. 76-79) giicebe bit Tiirk- men Seyh'in ad1 verilmemtqt~r.

i 9 A.g.e. s. l i 8 .

40 Ah1 Evren'ln Evhadeddtn-I Klrmani'nln rnurldl oldugu ve ona gldder- 11 bag1111g1 bulunduguna dalr eserler~nde muhrelrf kay~rlar bulunmak- r a d ~ r (Bk. Metali'u'l-ltnan Konya Yit-sufaka K I P , nr. 4866, yp. 15; illenih~c-~.Seyfii. Bursa Huseyrn qeleb~ Krp.. nr. 1 184, yp. 64b).

1 l Nasreddin Hoca ve Ahi Evren, s. 71 -72.

42 Evhadeddrn-I Kirrnanr 1238 ylllnda Bagdad'da dldugii halde k l z ~ Fat- ma'nln 124.3'cle Kayseri'de lkdmet rtmesi onun burada evll oldugunu giisrermekredir.

43 Ahi Evren ve Ahi Tegkilatlnr Kurulugu, s. 83-85.

44 Menakrb-i Seyh Evhadeddin-i Kirrnani. s. 1 6 .

Menaklb-i Seyh Evhadeddin-i Kirmani.. s. 71

Ahi Evren'in Sadreddin Konevi'ye yard1 mektuplardan b i r~nde (Uzun- ~arqt11 Arrnagant, ~stanbul, 1979. s. 18-21) bu I ~ I bilglnin 11. izzed- dini desrekledikleri giiriilmektedir. Ayrlca Ah1 Evren'in 1257'de Key- kavus'a "Lellif-i Hikmer" ad11 bir eser sunmasl da bunu belgeler.

Mevlin; baqlanglqra Ruknu'd-Din K111q Arslan'~ desreklemiq onu kendisine ogul edinmiqri. (Sipehsalar, M e n a r b - i Hz. Hudavendi- gdr, s. 117-1 19; Mendk~bu'l-Arifin, 1. 116-147). Ancak R~iknu'd- Din'in Mevllnl'nln rnuridi olan veziri hiuimuddin Suleyrnan (Perva- ne) ~ l e arasl asll~nca Turkmenlere yak~nllk gostermek zorunda ka ld~. Bu Sulcan'n~n bir coplanctda Turkrnen bit Seyh olan Baba Xlerendl'ye hurrnet edip onu kendisine Baba edinrnest Mevldnb'yr giicend~rmig, ve "BIZ de kendirnize bagka b i r in~ ogul ediniriz" diyerek toplant~yr terk errniqtir.

Ancnim Tarih-i Al-i Selquk'a gbre (s. 52) bu t a r ~ h Rarnazan 126l'dir. - ~ ~~

4 9 el-Evlmlru'l-aldiyye. s. 608-8 15; Musbmerelu'l-ahbdr. s. 7 1-7'; Ebu'l-Ferec. 11. 559-563; Anonim Tarih-i KL-i Selquk, s. 53. 54.

50 M e n a r b - I Seyh Evhadeddin-i K i r m l n i , s. 7 1.

5 1 el-Evlrniru'l-alliyye. s. 635-640: Musirnerecu'l-alibSr. s. 66-72.

52 Vellyer-nlme. s. 18.

5 i Tl r ih- i Al-i O s m a n , s. 205.

54 Vellyer-nlrne, s. 18.

5 5 F.lrma Bac~ Evhadeddin-i K~rrnzni'nin Kayseri'deki Bak~riilar C,ari:- st'ndan sarln a ldrg~ car~yeden dogmuqcur. Evhadedd~n-I Klrrnbnt. 1 205'dr Anadolu'ya gr ld ig~ne gore Fatma en erken 1206, veya I 20- clngumlu olab~lir. Veldyet-name'de H a c ~ Bekrag tliydr-I rum'.^ geldl- pinde Farma Bac~ henuz genc; blr krz irni) ve Erenlere sofr.1 ciiizmeklr rneggul Irnlg. Bu haber H a c ~ Bekraq'ln en erken 1223 ylltnda Anado- lu'ya geldigini gostermektedtr. Ayr~ca Evlradu'd-Drn 12 i i ' d e Anado- lu'dan ayrtlmlqrlr (Bkz. B. Furuzan-fer, Menakrb-I Seyh Evhaded- din-i Kirmant Onsiizu, s. 3 . 3) Bu durum Hact Bekmq Vrlin~n bu i k ~ tarih aras~nda Anadolu'ya ge ld~aine kat'iyyet kar;~nrl~rmnkr.~ilrr.

56 h l e n l k ~ b - I Seyh Evhadeddin-i K i r m l n i , s. 81 -82.

57 A.g.e.. s. 71.

58 Bu konuyu "Ahi Evren ve Ahi T e ~ k i l l t r ' n l n Kurulugu" z1d11 rserl- mtzde geniq olarak a<rklarnlq buluni~yoru~.

6.3 Gene bu basktlar yiizunden dcvrin b ~ r qok yaiarlarrnln. Ah1 Evren'ln . I L ~ I ~ I anmaktan kaqlndlklarr giirulmekreclrr. Bu ciirnleden olar.tk h l e ~ l i k ~ b - i Evhadeddin-i Ki r~l i f in i '~ l in yar~r i (s. 158) An.~riolulu bir h ~ l g i n (DanlgnrenJ) diyerek a d ~ n l verrnedig~ rutln A111 Evren Seyh Nns~rud-Drn Mahmud oldugunu Ispar eclecek ~ J L I drllllrr vard~r. Gene aynl yazar. (5. 71) Ahr Evren'in z. evcesi nldugunu cesbit etrt- grrnrz Evhadu'd-Din-I Kirmbni 'n~n k l z ~ Fatrna esarerren dondukten sonra ( I 260) b a b a s ~ n ~ n arkadaq~n~n evinde kalmak ~ s r e d l g ~ n l ve ora- yn g i t r ~ g i n i belirtirken Ahi Evren'in a d ~ n l ve neredr ~kamer ermek- r t o ldujunu, aqtklamakran kaq~nrnlgc~r. Ancak Mendk~b-i H a c ~ Bek- t ~ g ve Aq~k Pagazade'nin "Tbr~h-I a l - i 0srnan"tndan Fatma Bacl'n~n Krrqehir'e yani Kocas~ olan Ahi Evren'in yanma gltmi? oldugunu ~~grcniyaruz .