MODUL BAHASA JAWA KELAS XIISMA NEGERI 1 PURWOKERTO

A. DUNYA PEWAYANGAN

Sang Hyang Nagaraja

Sang Hyang Nagaraja uga sinebut Sang Hyang Hantaboga. Sang Hyang Nagaraja dewaning ula, mula wujude naga gedhe banget nganggo makutha ing sirahe. Mapane ing Sapta Pretala utawa Kahyangan Sumur Jalatundha. Kagungan putra Dewi Pertiwi, Bambang Pertiwanggana, Nagagini, Nagaatmala, Dewi Urangayu.

Dewi Pertiwi kagarwa Prabu Kresna, nata ing Dwarawati. Kacarita Nagagini ngimpi menawa ing pengimpen ketemu satriya gagah prakosa arane. Bima iku satriya Pandhawa uga Bratasena. Saiki lagi nandhang papa cintraka amarga pakuwone omahe ing tengah alas kang aran Bale Sigala-gala ing alas Wanamarta diobong dening Kurawa. Nagaatmala putrane Nagaraja sing sekti mandraguna malih rupa dadi nggarangan putih, gawe trowongan kanggo nylametake Pandhawa. Trowongan mau digawe saka sumur Jalatundha Sapta Pratala tumuju ing Bale Sigala-gala. Pandhawa padha bingung. Kurawa licik, sawise ngajak kembul Bujana Andrawina. Pandhawa padha kaladuk bungah kurang waspada. Satengahing turu, bale diobong dening Kurawa.

Sawise ditulungi, Bima supaya nggarwa Dewi Nagagini. Bima ora gelem. Batine Bima, yen bapake ula, mesthi anake ya ula. Sang Hyang Nagaraja mundhut tulung marang Kunthi, ibune para Pandhawa. Kunthi dhawuh akeh-akeh, wose satriya utama kudu ngerti ing budi. Wis ditulungi uwal saka pati, bebasan utang nyawa mung arep dirabekake wae kok ora gelem. Bima mung gereng-gereng. Pancen Bima banget bektine marang kang Ibu, ora bisa mbadal dhawuhe, Kunthi muja semedi, Nagagini Sapta Pretala dadi putri sing ayu rupane.

Nagagini banjur ditimbali dening Sang Hyang Nagaraja, among sakedheping netra wis teka sangarepe Pandhawa. Werkudara kamitenggengen, ujare Wah yen kaya mangkene iki, ora usah ditari wae aku ya gelem. Para sedulure mung padha mesem. Nagagini kagarwa Bima duwe anak Antareja.

a. Wangsulana pitakon ing ngisor iki !

1. Sang Hyang Nagaraja iku mapane ing ngendi?................................................................................................................................

................................................................................................................................

2. Pira putrane Sang Hyang Nagaraja, lan sapa bae asmane?

................................................................................................................................................................................................................................................................3. Kepriye carane Nagaatmala nylametake Pandhawa?

................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Garwane Kresna iku asma?

................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Sapa asma putrane Bima lan Nagagini?

................................................................................................................................................................................................................................................................b. Wenehana tandha (X) ing wangsulan kang bener!1. Sang Hyang Nagaraja uga sinebut ....

a. Sang Hyang Tunggal

d. Sang Hyang Gurub. Sang Hyang Wenang

e. Sang Hyang Hantabogac. Sang Hyang baladewa2. Sang Hyang Nagaraja iku ratune bangsa apa ....

a. Kidang

d. Macanb. Gajah

e. Ulac. Singa3. Kratone Sang Hyang Nagaraja yaiku ....

a. Jagad Sunyaruri

d. Ngastinab. Sapta Pretala

e. Mandura

c. Pringgodani4. Ing ngisor iki kang ora klebu putrane Sang Hyang Nagaraja yaiku ....

a. Dewi Nagagini

d. Dewi Pertiwib. Dewi Urangayu

e. Bambang Pertiwanganac. Dewi Nagakarmala5. Wayang iku budaya Jawa kang ....

a. suba sita

d. adi luhung

b. edi peni

e. kerta raharjac. tata tentrem

6. Putrane Sang Hyang Nagaraja kang dadi garwane Bima yaiku ....

a. Dewi Pertiwi

d. Dewi Nagagini

b. Dewi Urangayu

e. Dewi Sukesi

c. Dewi Nagakarmala

7. Putrane Sang Hyang Nagaraja kang dadi garwane Kresna yaiku ....

a. Dewi Pertiwi

d. Dewi Nagagini

b. Dewi Urangayu

e. Dewi Sukesi

c. Dewi Nagakarmala

8. Ibune Pandhawa iku asma ....

a. Dewi Pertiwi

d. Dewi Nagagini

b. Dewi Urangayu

e. Dewi Kunthi

c. Dewi Nagakarmala

9. Putrane Bima asma ....a. Nakula Sadewa

d. Gathotkacab. Anoman

e. Baworc. Antareja10. Para sedulure mung padha mesem.Yen ditulis nganggo aksara Jawa kang bener yaiku ....a. prsefulu/[rmu=pd[msem\

d. prsefulu/xmu=pd[msem\b. prsefulu/mu=pd[msem\

e. prsefulu/[rpd[msem\c. prsefulu/mupd[msem\SERAT WARA-WARA

Wara-wara utawa pengumuman adate dienggo nek ana perkara sing wigati sing kudu dingerteni wong liya.

Umpamane ana wong sing seda, men wong liya pada ngerti banjur ngurmati, mula kudu diumumaken sapa sing mati, kapan sedane, mergane apa sedane, neng papan ngendi, arep disarekna nang ngendi.

Sing kalebu wara-wara yaiku layang sing ancase padha bae yaiku menehi ngerti.

Jenis-jenise layang ana 6 :1. Layang iber-iber yaiku layang kiriman utawa layang kang isine kabar keslametan. Tuladhane ngabari nyuwun idin pangestu yen arep ujian, nyuwun arta lsp.

2.Layang paturan yaiku layang sing dikirim andhahan marang ndhedhuwuran. Tuladhane Pak Lurah ngabari marang Pak Camat yen ing desane lagi ana garong, padudon, utawa kobongan.

3.Layang dhawuh yaiku layang sing isine ndhawuhi marang andhahan. Tuladhane prentah marang andhahan kon nglakokake pegawean.

4.Layang ulem yaiku layang sing isine ngundang supaya teka marang sing duwe gawe. Tuladhane mantu, sepitan, utawa syukuran.

5.Layang kitir yaiku layang sing isine sakperlune bae utawa cekak aos.

6.Layang lelayu yaiku layang sing isine aweh kabar yen ana sing ngajal.

Peranganing wara wara :1.adangiyah ( salam pambuka)

2.bebuka (pembuka)

3.surasa basa (isi wara-wara)

4.wasana basa (penutup wara-wara)

5.titi mangsa (tanggal panggawene layang)6.peprenahan 7.tapak asma

1. Layang iki gantinen nganggo basa krama !

WARA-WARAAssalamualaikum Wr.Wb

Diumumna maring kabeh Pengurus OSIS SMA N 1 Purwokerto.

Kanggo mengeti ambal warsa SMA N 1 Purwokerto, OSIS SMA N 1 Purwokerto bakal mbentuk panitiya dina pengetan Ambal Warsa sing kaping 56, mula kabeh pengurus dijaluk kumpul :

dina / tanggal

: Setu, 8 Agustus 2014

panggonan

: Sekretariat OSIS SMA N 1 Purwokerto.

wektu

: Jam 2 awan

Ngemuti banget wigatine acara mula para pengurus disuwun ngepas wektu. Semene wara-wara, matur nuwun. Muga-muga ndadekaken kawigatenan para pengurus OSIS. Matur Nuwun.

Wassalamualaikum Wr.Wb.

Ketua OSIS

2. Wangsulana pitakon ing ngisor kiye nganggo basa krama !

a.Sapa sing aweh wara-wara kuwe ?

..........................................................................................................................................................................................................................................................

b. Kanggo sapa pengumuman mau ?.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

c. Arep dianakake apa neng SMA N 1 Purwokerto ?.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

d. Kapan Acara arep dilaksanakaken ?.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

e. Wiwit jam pira labuhe ?.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Umpamane pengumuman sing ndhuwur diaturaken maring bapak ibumu, kepriwe anggone matur nganggo unggah-ungguh sing bener ?

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

WANGSULANA PITAKON ING NGISOR IKI !1. Para sedulur, Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur Ana ing tulisan ndhuwur mau apa sing diarani ....a. adangiyahb. surasa basac. wasana basad. bebukae. titi mangsa2. Tulisan ing dhuwur mau klebu apa sing diarani ....a. Teks pidhatob. Layangc. Wara-warad. Iklane. Pawarta

3. Surasa basa tulisan ing dhuwur mau isine kang baku yaiku .a. Bebungah lomba Rp. 750.000,-b. Ana lomba pidhato ana ing Kecamatan Purwokerto Timurc. Panitya lomba pidhato.

d. Ana perayaan dina kamardikane. Arep ana perayaan dina kamardikan.

4. Lomba pidhato mau dianggep sah manawa ....

a. Nganggo basa krama lugu.

b. Sing melu nonoman putra lan bapak-bapak warga Kecamatan Purwokerto Timur.

c. Ora kudu ndaftar dhisik marang panitia lomba.

d. Temane pidhato, mengeti dina Kartini.

e. Pidhatone paling suwe limang menit. 5. Ana ing tulisan ing dhuwur mau uga ana perangan sing klebu wasana basa. Perangan mau unine ....a. Kanggo juwara, disediani bebungah Rp.750.000,-b. Aja nganti ora melu, amarga lomba mau bakal rame.c. Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur. d. Purwokerto Timur, 8 Agustus 2011.e. Para sedulur Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur.6. Nek dudu nonoman lanang lan Bapak-bapak ora entuk melu lomba. Bab iku kawistara saka tembung ....

a. Panityane Karang Taruna Kecamatan Purwokerto Timurb. Mligi kanggo nonoman putra lan bapak-bapak

c. Sing arep melu kudu ndaftar disik ana ing panitya

d. Kanggo mengeti Dina Kamardikan RI kang kaping 66e. Lomba pidhato sing diadani dening panitya saka Karang Taruna7. Semangat kanggo ngisi kamardikan, yen ditulis nganggo aksara Jawa kang bener yaiku ....a. semztK=[gozisikm/dikn\b. semztK=[gozisikm/fikn\c. semztK=[got]disikm/dikn\d. semztK=[gopdzisikm/fikn\e. semztK=[gozi[snikm/dikan\8. Dina Ahad 15 Agustus 2014, jam 09.00 tekan jam 12.00 arep dianakake lomba pidhato basa Jawa sing diadani dening panitya, Tembung diadani kurang luwih padha karo tembung ....a. diurusib. dicontonic. direwangid. diwiwitie. piprakarsaniSalinen nganggo aksara Jawa !1. Wara-wara kuwe pengumuman.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Para sedulur, Kabeh warga Kecamatan Purwokerto Timur.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Nek dudu nonoman lanang lan Bapak-bapak ora entuk melu lomba.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Arep dianakake lomba pidhato basa Jawa sing diadani dening panitya.

..........................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................

5. Aja nganti ora melu, amarga lomba mau bakal rame.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

B. PAWARTA

Perangane Pawarta ing Basa Inggris diarani 5 W + 1 H yaiku Who, What, When, Where, Why, lan How.Pangertene : Sapa, apa, kapan, ing ngendi papane, geneya, lan kepriye.

Dina Selasa, Dina Basa Jawa Jateng

Dina Senen Wage, tanggal 21 Februari 2005, Pamarentah Propinsi Jawa Tengah ngadani Peringatan Hari Basa Ibu Internasional Tahun 2005, mapan ing Auditorium RRI Semarang, kawiwitan jam sanga esuk nganti rampung. Dirawuhi dening Gubernur Jawa Tengah H. Mardiyanto, warga DPR Propinsi Jawa Tengah, Kepala Dinas Dikbud Jateng, birokrat, pakar/pengamat budaya, para guru, siswa SD, SLTP, lan SLTA sa-kota Semarang, para tamu undangan, lan saka kalangan pers. Adicara iki diisi pentas pakeliran padhet wayang kulit, dening dhalang Ki Enthus Susmono saka Tegal, kanthi lakon Pendadaran Satriya Kawah Candradimuka lan peparing bebana Sayembara Njarwakake Pidhato Gubernur Jawa Tengah.

Ing adicara iki Gubernur Jawa Tengah mbiwarakake yen tekad nglebokake basa Jawa ing kurikilum wajib, tumrap SD, SLTP, SLTA sederajat wiwit taun 2005. Tekad iki disarujuki dening Gubernur DI Yogyakarta lan Gubernur Jawa Timur. Perda lan SK kanggo pemantapan kurikulum wajib SD, SLTP, lan SLTA wis kasiyapake kari napakastani. Kepala Dinas Dikbud Jawa Tengah kaajab nyiyapake udakara 4.000 guru ditatar khusus minangka guru basa lan sastra Jawa ing tataran pendhidhikan kasebut.

Ing pangendikane, Gubernur H. Mardiyanto netepake yen ing saben dina Selasa, basa Jawa wajib digunakake kanggo saweneh basa pengantar tumrap PNS birokrasi lan pendhidhikan. Wose tumrap PNS Jawa Tengah ora ndeleng asli sukune. Ing dina Selasa wajib migunakake basa Jawa minangka basa padinan, sanadyan mung sabisane. Tekad lan pencanangan iki bakal diwiwiti saka Gubernur ngendikan, nelpon, lan utusan marang staff tumekane marang walikota lan bupati sa-Jawa Tengah. Bab iki ditanggapi kanthi antusiyas dening para undangan ing auditorium kasebut lan masyarakat pendengar RRI Semarang.

Para undangan mligine para siswa banget kepranan dening ketrampilane dhalang dhegleng saka Tegal kang misuwur kreyativitase, uga banyolane kang patitis, sanajan kadhang kala dianggep dening sawatara pengamat rada lekoh. Nanging panganggep lan kasujanan kuwi dinuwa dening Ki Enthus nalika adicara sarasehan budaya kang digelar sadurunge paripurna. Wose Ki Enthus kang dianggep nyebal saka pakem, ngandharake yen wayang kudu diwarisake marang generasi penerus, nanging supaya disenengi lan dikangeni, ora kudu nganggo pathokan pakem baku. Yen ora nganggo terobosan lan improvisasi kurang laku, utamane kanggo kawula mudha. Dheweke janji bab kang kurang mranani bakal dikurangi.

Gladhen !

1. Alineya 1 pawarta ing dhuwur nerangake menawa dina Senen Wage 21 Februari 2005 Pamarentah Propinsi Jawa Tengah ngadani pengetan Hari Bahasa Ibu Internasional 2005.

Bacutna kanthi nggoleki pokok-pokok pawarta utawa pikiran utama alineya 2 nganti 4!

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Perangane Pawarta ing Basa Inggris diarani 5 W + 1 H yaiku Who, What, When, Where, Why, lan How. Pangertene : Sapa, apa, kapan, ing ngendi papane, geneya, lan kepriye.

Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki !

a. Apa isine pawarta ing dhuwur?

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................b. Sapa paraga pawarta iku, apa kang dingendikakake?

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................c. Kapan kadadeyane?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................d. Terangna ing ngendi bae kedadeane!

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................e. Amarga apa dina Selasa didadekake dina basa Jawa ing Jawa Tengah?

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

f. Kepriye angger-angger ngenani dina basa Jawa ing Jawa Tengah nganti siki?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Dina Selasa didadekake dina basa Jawa ing Jawa Tengah. Tegese basa Jawa wajib digunakake kanggo basa pengantar tumrap pegawe negeri sipil (PNS) birokrasi lan pendhidhikan. Iku ngemu surasa yen saben dina Selasa PNS birokrasi ing pamarentah propinsi, pamarentah kota, pamarentah kabupaten, sa-Jawa Tengah kudu nganggo basa Jawa ing kantore. Mangkono uga PNS pendhidhikan. Ateges basa pengantar ing sekolah-sekolah ya kudu nganggo basa Jawa saben dina Selasa.

Kepriye tanggapanmu?

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................UPAH TKI ESIH LUWIH ASOR

Jakarta Sawise pirang-pirang taun mlaku, upah TKI minangka Penata Laksana Rumah Tangga ing Arab Saudi luwih asor tinimbang pegawe saka negara liyane, banjur Menakertrans Muhaimin Iskandar ngusulake supaya diundhakake. Senajan mangkono gunggunge esih luwih asor yen dibandhingake karo upah ing negara Filipina.

Muhaimin kagungan paladan TKI wektu saiki rata-rata lulusan SD, SMP, malah kepara ana kang ora lulus SD. Kamangka pegawe ana ing Filipina paling ora lulusan SLTA, mangkono pangandikane ing Jakarta. Sejatine adoh sadurunge Asosiasi Perusahaan Jasa TKI (APJATI) wis ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI. TKI kudu luwih digatekake amarga pegawe sing nyambut gawe luwih saka 8 jam lan klebu pegawe kang relatif terisilir ana ing Arab Saudi.

1. Manut pratelan pawarta ing dhuwur, Sarining pawarta yaiku .

a. TKI wektu saiki rata-rata lulusan SD, SMP, malah kepara ana kang ora lulus SD.

b. Upah TKI minangka Penata Laksana Rumah Tangga ing Arab Saudi luwih asor tinimbang pegawe saka negara liyane.

c. Pegawe sing nyambut gawe luwih saka 8 jam lan klebu pegawe kang relatif terisilir.

d. Menakertrans Muhaimin Iskandar arep ngendika.

e. APJATI wis ngusulake undhak-undhakan upah.

2. Ukara kanyatan (fakta) kang bener manut pawarta ing dhuwur yaiku ....

a. Menakertrans Muhaimin Iskandar ngusulake supaya ora diundhakake.

b. Upah TKI minangka Penata Laksana Rumah Tangga ing Arab Saudi luwih dhuwur tinimbang pegawe saka negara liyane.

c. TKI wektu saiki rata-rata lulusan SD, SMP, malah kepara ana kang ora lulus SD.

d. APJATI arep ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI.

e. TKI ora kudu digatekake.

3. Ukara ing ngisor iki nuduhake opini/pamanggih yaiku ....

a. Menakertrans Muhaimin Iskandar ngusulake supaya upah TKI diundhakake.

b. Gunggunge upah esih luwih asor yen dibandhingake karo upah ing negara Filipina.

c. APJATI wis ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI.

d. Pegawe ana ing Filipina paling ora lulusan SLTA.

e. Upah TKI arep diundhakake.

4. Pawarta mau kedadeyane ana ngendi ....

a. Surabaya

d. Makassar

b. Madura

e. Medan

c. Jakarta

5. Apa sing nyebabaken pawarta mau dumadi ?

a. Pegawe ana ing Filipina paling ora lulusan SLTA.

b. APJATI wis ngusulake undhak-undhakan upah kanggo TKI.

c. TKI kudu luwih digatekake.

d. Akehe TKI kang duwe masalah ing Arab Saudi.

e. Asore upah TKI.

C. UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA1. BASA NGOKO :

a. Basa Ngoko Lugu (basane ngoko kabeh)

Kanggone :

Omongane bocah karo bocah sing wis kulina, tuladhane :

Kowe arep menyang ngendi Di?

Wingi sore aku dijak Kakang nonton bal-balan.

Aku mengko sore dolan menyang omahmu ya?Mengko sore aku ora sida lunga

Wong tuwa karo wong enom, tuladhane :Nik, aku jupukna majalah sing ana ing meja kae !

Ti, yen arep turu sikatan dhisik Yen lagi ngunandika / omong jroning ati, tuladhane :

Kapan ya aku duwe sepedha montor ?

Wong ki yen lagi kojur, adoh-adoh dakparani jebul ora ana ngomah.

b. Basa Ngoko Alus / Antya Basa (ngoko + krama inggil)

Kanggone :

Ibu marang bapak, tuladhane :

Pak, yen sida tindak Yogya, nitih bis bae.

Pak, yen arep dhahar wis dak tata ana ing meja.

Pak, panjenengan mengko sida mundhutke buku Toni? Adhi marang kangmase utawa mbakyune, bisa uga kangmas utawa mbakyu marang adhi kang diajeni marga pangkate luwih dhuwur, tuladhane :

Mas, yen kersa mengko dakampiri mriksani bioskup.

Mbak, yen tindak pasar dakaturi mundhut brambang.

Dhik, yen kraos puyeng mbok ngunjuk obat !Bapak wis tindak apa durung ta, Dhik?

Anak marang wong tuwa, tuladhane :

Bu, yen arep siram kolahe wis dakkebaki lho !

2. KRAMA :

a. Krama Lugu / Wredha Krama (basane krama kabeh)

Ater-ater lan panambang ora dikramakake. Wong tuwa marang bocah sing durung ditepungi/dikenal, tuladhane:

Dipun entosi sekedhap nggih, Nak, Erni saweg adus.

Nak, sampeyan ngertos marginipun dhateng Sokaraja ?

Mangga, Nak, mlebet rumiyin.

Mas Beja kados nami-ne, gesange tansah beja nggih?

Nak Sri sampun dicriyosi Pak Lurah bab lomba masake. Bocah karo bocah sing durung kulina, tuladhane:

Griya sampeyan pundi, Sri?

Bapak sampeyan menapa estu nyambut damel wonten ing bingkil?b. Krama Alus / Mudhakrama (krama + krama inggil)

Kanggo sapa bae kang kudu diajeni, tuladhane :

Bu, panjenengan dipun dhawuhi Embah sowan mrika samenika.

Pak, kala wau Pak Lurah tindak mriki madosi panjenengan.

Pak Lurah, kula nyuwun Surat Keterangan kangge dhateng Jakarta.

3. KRAMA INGGIL

Krama inggil iku dhisik kanggone ana ing kalangane bangsawan. Basane meh padha karo krama alus nanging ditambahi dalem-dalem, tuladhane :

Panjenengan dalem dipun timbali rama nandalem.

Raka nandalem tintak mangetan nitih kudha.

Penget :

KRAMA ALUS/INGGIL ORA IKU KENA KANGGO AWAKE DHEWETuladha :

1. Bener: Kula badhe adus rumiyin.

Luput: Kula badhe siram rumiyin.

2. Bener: Weteng kula sakit amargi mentas nedha pelem mentah.

Luput: Padharan kula sakit amargi mentas dhahar pelem mentah.

3. Bener: Kula badhe ngangge rasukan.

Luput: Kula badhe ngagem rasukan.4. Bener

: Anak kula kalih, estri satunggal, jaler satunggal.

Luput: Putra kula kalih, putri satunggal, kakung satunggal.

5. Bener: Kula badhe medal rumiyin.

Luput: Kula badhe miyos rumiyin.

6. Bener : Buku kagunganipun bapak ingkang kula sukakaken wonten ing meja dipun pendhet Adhik.

Luput: Buku kagunganipun bapak ingkang kula paringaken wonten ing meja dipun pundhut Adhik.

7. Bener

: Kula badhe dhateng Surabaya, wangsul kula benjing Selasa.

Luput: Kula badhe tindak Surabaya, kondur kula benjing Selasa.

8. Bener

: Griya kula wonten ing Kampung Baru.

Luput: Dalem kula wonten ing Kampung Baru.

9. Bener

: Kula tumbas buku dhateng toko Serasi.

Luput: Kula mundhut buku dhateng toko Serasi.

10. Bener

: Menawi badhe mapan tilem, kula mesthi ngombe toya rumiyin.

Luput: Menawi badhe mapan sare, kula mesthi ngunjuk toya rumiyin.

11. Bener

: Ibu mundhut apel badhe dipun caosaken Bu Camat.

Luput: Ibu mundhut apel badhe dipun paringaken Bu Camat.12. Bener

: Bapak tumut kula mriksani bioskup.

Luput: Bapak ndherek kula mriksani bioskup.

13. Bener

: Bapak sukuran tangga tepalih sami dipun aturi.

Luput: Bapak sukuran tangga tepalih sami dipun timbali.

14. Bener

: Ibu mundhut sawo badhe dipun paringaken mbakyu.

Luput: Ibu mundhut sawo badhe dipun caosaken mbakyu.

15. Bener

: Bapak ngendika Omah sakebone dakwenehake Bima.

Luput: Bapak ngendika Omah sakebone dakparingake Bima.

Ngoko lugu : Omahmu nang ngendi?

Krama lugu : Griya sampeyan wonten pundi?

Krama alus : Dalemipun panjenengan wonten pundi?NGOKO

KRAMA

KRAMA INGGIL

1. anggo

angge

agem

2. bali/mulih

wangsul/mantuk

kondur

3. bojo

semah

garwa

4. bungah

bingah

rena

5. adus

adus

siram

6. gelem/doyan

purun

kersa

7. dhewe

piyambak

piyambak

8. dina

dinten

dinten

9. duwe

gadhah

kagungan

10. dudu

sanes

sanes

11. dideleng

ditingali

dipriksani

12. gawa

bekta

ngasta

13. gedhe

ageng

ageng

14. gelem

purun

kersa

15. klambi

rasukan

ageman

16. kowe

sampeyan

panjenengan

17. lanang

jaler

kakung

18. lara

sakit

gerah

19. lunga

kesah

tindak

20. lungguh

linggih

lenggah

21. mandheg

kendel

sumene

22. mangan

nedha/nedhi

dhahar

23. mangkat

bidhal

tindak

24. mari

mantun

dhangan

25. mata

mripat

soca

26. metu

medal

miyos

27. menehi

nyukani

maringi

28. mlaku

mlampah

tindak

29. ngarep

ngajeng

ngarsa

30. ngerti

ngertos

uninga

31. nginep

nyipeng

nyare

32. ngisor

ngandhap

ngandhap

33. ngongkon

ngengken

ngutus

34. ngombe

ngombe

ngunjuk

35. nyekel

nyepeng

ngasta

36. omah

griya

dalem37. rabi

emah-emah

krama38. sebab

amargi

amargi

39. tangi

tangi

wungu

40. takon

taken

ndangu/nyuwun pirsa41. taun

taun

warsa

42. turu

tilem

sare43. teka

dhateng

rawuh

44. weteng

weteng

padharan45. weruh

sumerep

priksaTuladha ukara ing ngisor iki apalake !

NGOKO

KRAMA

KRAMA INGGIL

1. Aku arep lunga.

Kula badhe kesah.

Bapak badhe tindak.2. Aku wis bali.

Kula sampun wangsul

Bapak sampun kondur.3. Kuwi dudu bojoku. Punika sanes semah kula.Punika garwanipun Pak Lurah.4. Aku ora doyan. Kula boten purun.

Bapakboten kersa.5. Aku ora duwe.

Kula boten gadhah.

Ibu boten kagungan.6. Aku nggawa buku.

Kula mbekta buku.

Ibu ngasta buku.7. Aku nganggo klambi.Kula ngangge rasukan.Ibu ngagem ageman.8. Kowe lunga

Sampeyan kesah.

Panjenengan tindak.9. Anakku lanang.

Anak kula jaler.

Putra panjenengan kakung.10. Aku lara.

Kula sakit.

Simbah gerah.11. Aku lunga.

Kula kesah.

Bapak tindak.12. Aku arep mangan.

Kula badhe nedha.

Bapak badhe dhahar.13. Aku arep metu.

Kula badhe medal.

Bapak badhe miyos.14. Aku arep nginep.

Kula badhe nyipeng.

Simbah badhe nyare.15. Omahku loro.

Griyan kula kalih.

Dalemipun Pak RT Tiga.16. Aku durung rabi.

Kula dereng emah-emahBu Widhy dereng krama.17. Aku takon.

Kula taken.

Bu Guru ndangu.18. Aku arep turu.

Kula badhe tilem.

Ibu badhe sare.19. Aku teka jam gangsalKula dhateng jam gangsal.Bapak rawuh jam gangsal.20. Wetengku lara.

Weteng kula sakit.

Padharanipun Simbah gerah.21. Aku ora weruh.

Kula boten sumerep.

Bapak boten priksa.Wilangan nganggo krama :

AngkaPangucapeAngkaPangucape.

1Setunggal24Kawanlikur

2Kalih25Selangkung

3Tiga26Nemlikur

4Sekawan27Pitulikur

5Gangsal28Wolulikur

6Nem / enem29Sangalikur

7Pitu30Tigangdasa

8Wolu31Tigangdasa setunggal

9Sanga40Kawandasa

10Sedasa46Kawandasa nem

11Sewelas 50Seket

12Kalih welas52Seket kalih

13Tigawelas60Sewidak

14Kawan welas63Sewidak tiga

15Gangsal welas70Pitungdasa

16Nembelas74Pitungdasa sekawan

17Pitulas80Wolungdasa

18Wolulas85Wolungdasa gangsal

19Sangalas90Sangangdasa

20Kalih dasa.96Sangangdasa nem

21Selikur.100Satus

22Kalihlikur110Satus sedasa

23Tigalikur.122Satus kalihlikur

Tuladha ukara nganggo unggah-ungguh basa :

NoNgokoKrama Krama alus/inggil

1Aku arep lunga.Kula badhe kesah.Bapak badhe tindak.

2Aku arep adus.Kula badhe adus.Bapak badhe siram.

3Aku wis mangan.Kula sampun nedha.Bapak sampun dhahar.

4Aku ora weruh.Kula boten sumerep.Bapak boten priksa.

5Omahku adoh.Griya kula tebih.Dalemipun Pak Lurah tebih.

6Aku melu Bapak.Bapak tumut kula. Kula ndherek Bapak.

7Sikilku lara.Suku kula sakit.Samparanipun Bapak gerah.

8Aku ndeleng tivi.Kula ningali tivi.Bapak mriksani tivi.

9Aku arep ngombe.Kula badhe ngombe.Bapak badhe ngunjuk.

10Wetengku lara.Weteng kula sakit.Padharanipun Bapak Gerah.

11Aku lungguh.Kula linggih.Bapak lenggah.

12Aku ora gelem.Kula boten purun.Bapak boten kersa.

13Aku arep turu.Kula badhe tilem.Ibu badhe sare.

14Aku nesu.Kula nesu.Ibu duka.

15Aku njupuk koran.Kula mendhet koran.Ibu mundhut koran.

16Aku njaluk dhuwit .Kula nyuwun arta.Bapak ngersakaken arta.

17Aku arep mulih.Kula kula badhe wangsul.Ibu bandhe kondur.

18Aku lagi adusKula saweg adus.Ibu saweg siram.

19Aku nggawa buku.Kula mbekta buku.Ibu ngasta buku.

20Aku tuku koran.Kula tumbas koranIbu mundhut ariwarti.

21Aku njupuk tas.Kula mendhet tas.Ibu mundhut tas.

22Aku gelem lunga.Kula purun kesah.Ibu kersa tindak.

23Aku doyan mangan.Kula purun nedhi.Bapak kersa dhahar.

24Aku ora oleh.Kula boten angsal.Ibu boten pareng.

25Aku wis mulih .Kula sampun wangsul Ibu sampun kondur.

TULADHA UNGGAH-UNGGUH

Apalna ukara ing ngisor iki !

1. UKARA NGANGGO KRAMA ALUS

Pak terosipun Ibu, Bapak badhe tindak Jakarta.Wingi sonten Bapak mriksani kethoprak kaliyan Ibu ngantos jam sedasa.

Kula nyuwun priksa kaliyan Pak Ahmad, punapa Pak Ahmad siyos tindak dhateng Solo.

Bapak kersa dhahar ulam menda.

Bu Guru duka amargi lare-lare boten nggarap PR.

Pak Lurah mangga kula aturi dhahar rumiyin.

Pak lurah punapa badhe tindak dateng Surabaya dinten punika?

2. UKARA NGANGGO KRAMA LUGU

Menawi sampeyan sakit, ampun kesah-kesah mawon.

Menawi nembe nedha sampeyan ampun tilem.

Napa sampeyan sumerep kula, nalika ningali karnaval.

Wekdal Riyaya, napa sampeyan ditumbasaken rasukan dening Budhe?3. UKARA NGANGGO NGOKO ALUS

Bapak mengko sore arep tindak menyang Semarang karo Mas Anjas.

Bapak duka amarga priksa aku durung adus.

Bapak durung priksa yen Pak Rohmat wis kondur saka Malaysia.

Bapak wis dhahar apa durung ta, Dhik.?

Wingi sore aku weruh Eyang tindak menyang omahmu, Sri.

Mbok kae, ibu diaturi dhahar dhisik.

Kowe weruh ta Dhik, socane ibu isih abang merga rengu karo kowe.4. UKARA NGANGGO BASA NGOKO LUGUMengo sore alu arep lunga menyang omahe Yayan.Budi kae bocahe sregep banget.

Dadi wong urip kudu gelem rekasa.

Wingi sore aku karo adhiku dolan menyang Alun-alun.

Uga apalna ukara ing ngisor iki, tembung lan ukara kang trerp ana ing sesrawungan lan unggah-ungguh.

1. Nek takon karo wong tuwa prayogane diwiwiti ngango tembung Nuwun sewu.

Tuladha:

Nuwun sewu Pak, mejanipun Pak Sri ingkang pundi?

Newun sewu Pak, punapa Bapak kersa tindak panggenan kula?

Nuwun sewu Pak, margi dhateng Jogya punapa leres punika?

2. Nek takon wektu sing wis kliwat, nganggo tembung : Kala punapa..= kapan.

Tuladha :

Kala punapa, Bapak kondur saking Jakarta? Jawab : Wingi sore. ( punapa macane menapa)Kala punapa Bapak dhawah saking sepedha motor? Jawab: Telung dina kepungkur..

3. Nek takon wektu sing durung klakon : nagnggo tembung :Benjang menapa.

Tulada :

Benjang punapa kula kepareng sowan Bapak? Jawabe; Dina senen ngarep

Benjang punapa kula badhe panjenengna utus, Pak? Jawab: Sedhela meneh.

4. Nek arep njaluk karo wong tuwa, prayogane diwiwiti nganggo tembung: Manawi kepareng

Tuladha :

Manawi kepareng kula badhe ndherek ngampil motoripun Bapak.

Manawi kepareng, kula badhe nyuwun bibit sekaripun.

Manawi kepareng kula badhe dhateng kantor T.U sakedhap.

5. Tembung Mundhut tegese werna-werna:

a). Tegese njaluk tumrape wong tuwa marang wong enom.

Tuladha :1.

Bapak Karno mundhut apelmu, apa kowe oleh?

Bapak Karno njaluk apelmu, apa kowe oleh?

Tuladha 2.:

Apelmu dijaluk bapak Suwira.

Apelmu dipundhut bapak Suwira.

b). Dipundhut krama inggile saka dijupuk.

Tuladha:

Bukumu dijupuk Pak Guru.

Bukumu dipundhut pak guru.

c). Pundhut uga krama inggile saka tembung tuku:

Tuladha :

Pak warta mundhut motor anyar.

Pak Warta tuku motor.

6. Gelem, doyan, arep, krama inggile = kersa.

Tuladha.

Bapak gelem mampir omahku.= Bapak kersa pinarak griya kula.

Bapak apa doyan sayur pare? = Punapa Bapak kersa dhahar sayur pare?

Bapak arep lunga menyang endi ? = Bapak kersa tindak pundi?

GLADHEN : Pilihen wangsulan kang paling bener!

1. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani ngoko alus ....

a. Kowe mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung mangan karo sare.

b. Sampeyan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung nedha karo tilem.

c. Panjenengan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung dhahar karo sare.

d. Sampeyan sampun boten kekirangan napa-napa, kantun namung nedha kaliyan tilem.

e. Panjenengan mekaten boten kekirangan punapa-punapa, kantun dhahar kaliyan sare.2. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama lugu ....

a. Kowe mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung mangan karo sare.

b. Sampeyan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung nedha karo tilem.

c. Panjenengan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung dhahar karo sare.

d. Sampeyan sampun boten kekirangan napa-napa, kantun namung nedha kaliyan tilem.

e. Panjenengan mekaten boten kekirangan punapa-punapa, kantun dhahar kaliyan sare.3. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama alus ....

a. Kowe mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung mangan karo sare.

b. Sampeyan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung nedha karo tilem.

c. Panjenengan mono wis ora kekurangan apa-apa, kari mung dhahar karo sare.

d. Sampeyan sampun boten kekirangan napa-napa, kantun namung nedha kaliyan tilem.

e. Panjenengan mekaten boten kekirangan punapa-punapa, kantun dhahar kaliyan sare.

4. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani ngoko alus ....

a. Bu Bambang wingi sore lunga menyang Semarang numpak sepur.

b. Bu Bambang wingi sore kesah dhateng Semarang numpak sepur.

c. Bu Bambang wingi sonten kesah dhateng Semarang nitih sepur.

d. Bu Bambang wingi sonten tindak dhateng Semarang nitih sepur.

e. Bu Bambang wingi sore tindak menyang Semarang nitih sepur.

5. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani ngoko alus ....

a. Aku mengko sore dolan menyang omahmu ya?.b. Pak, panjenengan mengko sida mundhutke buku Toni?c. Mangga, Nak, mlebet rumiyin.

d. Griya sampeyan pundi, Sri?

e. Bu, panjenengan dipun dhawuhi Embah sowan mrika samenika.

6. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama lugu ....

a. Bapakmu apa sida nyambut gawe nang bingkil?

b. Bapak mangke dalu badhe tindak Surabaya.

c. Bapak sampeyan menapa estu nyambut damel wonten ing bingkil?d. Bapak panjenengan menapa estu ngasta wonten bank?

e. Bapak panjenengan estu tindak Somagedhe?

7. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani antya basa/ngoko alus ....

a. Aku seneng banget yen mengko sore Pak Camat kersa rawuh.b. Ayu Ting-ting saiki lagi naik daun, kabeh stasiun tivi nyiarake dheweke.c. Sedaya lare mangertos menawi nyonto wonten ing ulangan punika kalebet tumindak ingkang boten sae.

d. Ibu mundhut apel badhe dipun paringaken mba Afra.

e. Mas Azmi karo Mas Parsetyo, arep latian band mengko sore.8. Ukara ing ngisor iki klebu krama lugu/ wredha krama ....

a. Griya sampeyan wonten pundi, mangke kula mrika.b. Griya panjenengan wonten pundi, mangke kula mrika.c. Omah sampeyan pundi, mangke kula mrika.

d. Dalem panjenengan pundi, mangke kula mrika.

e. Dalem sampeyan pundi, mangke kula mrika.

9. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama alus ....

a. Menapa panjenengan sampun nedha?

b. Menawi sampeyan sampun wangsul, kula aturi ningali.

c. Menawi panjenengan sampun kondur, kula aturi mriksani.

d. Menawi panjenengan sampun wangsul, kula aturi ningali.

e. Menawi sampeyan sampun kondur, kula aturi mriksani.

10. Ukara ing ngisor iki klebu apa kang diarani krama lugu ....

a. Menapa panjenengan sampun dipun paringi arta?b. Menawi sampeyan sampun wangsul, kula aturi ningali.

c. Menawi panjenengan sampun kondur, kula aturi mriksani.

d. Menawi panjenengan sampun wangsul, kula aturi ningali.

e. Menawi sampeyan sampun kondur, kula aturi mriksani.Pilihen ukara sing nganggo tembung krama alus kang trep ana ing ukara-ukara ing ngisor iki!

1. Pak Ahmad lagi mangan ana Restoran.

a. Pak Ahmad nembe nedha wonten Restoran.b. Pak Ahmad lagi dhahar wonten Restoran.

c. Pak Ahmad nembe arep dhahar wonten Restoran.

d. Pak Ahmad saweg dhahar wonten Restoran.

e. Pak Ahmad lagi nedha wonten Restoran.

2. Pak Yusron gelem lunga senajan lagi lara.

a. Pak Yusron purun tindak senadyan sakit.

b. Pak Yusron kresa tindak amargi sakit.

c. Pak Yusron purun tindak nadyan sakit.

d. Pak Yusron kresa tindak senadyan saweg gerah.

e. Pak Yusron purun tindak amargi gerah.

3. Adhik lunga menyang Pemalang melu ibu.

a. Adhik nembe tindak menyang Pemalang ndherek ibu.b. Adhik tindak dhateng Pemalang ndherek ibu.

c. Adhik lunga dhateng Pemalang melu ibu.

d. Adhik kesah dhateng Pemalang ndherek ibu.

e. Adhik kesah dhateng Pemalang tumut ibu.

4. Pak RT kongkonan aku menyang kecamatan.

a. Pak RT kengkenan kula dhateng kecamatan.

b. Pak RT dhawuh dhateng kecamatan.

c. Pak RT utusan kula tindak dhateng kecamatan.

d. Pak RT utusan kula dhateng kecamatan.

e. Pak RT ngutus kula tindak dhateng kecamatan.

5. Bapak nesu marang pemulung kang mlebu pekarangan.

a. Bapak rengu dhateng pemulung ingkang mlebu pekarangan.

b. Bapak rengu dhateng pemulung kang mlebu pekarangan.

c. Bapak nesu dhateng pemulung kang mlebu pekarangan.

d. Bapak ndukani dhateng pemulung ingkang mlebet pekawisan.

e. Bapak rengu dhateng pemulung ingkang mlebet pekawisan.

6. Ibu lan Eyang ngadeg ana pinggir ndalan.

a. Ibu lan Eyang jumeneng wonten pinggir margi.

b. Ibu kalian Eyang ngadeg wonten pinggir gili.

c. Ibu kalian Eyang jumeneng wonten pinggir margi.

d. Ibu saha Eyang wonten pinggir margi.

e. Ibu lan Eyang jumeneng wonten pinggir radosan.

7. Ibu lan Bapak lunga Semarang wingi sore.

a. Ibu lan Bapak tindak Semarang wingi sore.

b. Ibu kaliyan Bapak lunga Semarang wingi sore.

c. Ibu kaliyan Bapak tindak Semarang wingi sonten.

d. Ibu saha Bapak menyang Semarang sontenan.

e. Ibu lan Bapak tindak wingi sonten.

8. Karepe pak guru aku kudu maca kalawarti.a. Kersanipun pak guru kula kedah maos kalawarti.b. Kersanipun pak guru kula kudu maca kalawarti.c. Kersane pak guru kula kedah maca kalawarti.d. Kersanipun pak guru kula kedah moco kalawarti.e. Kajengipun pak guru kula kedah moco kalawarti.9. Enya Pak wedangmu dang ombenen.

a. Mangga Pak unjukan sampeyan kula aturi enggal ngunjuk.b. Mangga Pak unjukan sampeyan dak aturi enggal ngunjuk.c. EnyaPak unjukan sampeyan kula aturi enggal ngunjuk.d. Mangga Pak unjukan sampeyan kula aturi enggal ngombe.e. Mangga Pak unjukan panjenengan kula aturi enggal ngunjuk.10. Pak guru kandha manawa mangan karo mlaku iku ora becik.

a. Pak guru kandha manawi nedha karo mlaku iku ora becik.

b. Pak guru ngendika menawi nedha kalian mlampah punika boten sae.

c. Pak guru kandha manawa mangan karo mlaku iku ora becik.

d. Pak guru kandha menawi mangan karo mlaku punika boten sae.

e. Pak guru kandha menawi mangan karo mlaku punika boten sae.

11. Embah wis ora bisa ngadeg amarga wis tuwa.

a. Embah sampun boten saged jengkar amargi sampun sepuh.

b. Embah sampun boten saged jumeneng amargi sampun sepuh

c. Embah sampun boten saged tindak

d. Embah sampun boten kresa jengkar amargi sampun sepuh.

e. Embah sampun boten kresa jumeneng. amargi sampun sepuh.

12. Bu guru gelem mangan rujak gaweyanku.

a. Bu guru kresa nedhi rujak damelan kula.

b. Bu guru purun dhahar rujak damelan kula.

c. Bu guru kresa dhahar rujak kula.

d. Bu purun kresa dhahar rujak kula.

e. Bu guru kresa dhahar rujak damelan kula.

13. Rambute bapak wis putih marga wis tuwa.

a. Remanipun bapak sampun boten cemeng amargi sampun sepuh.

b. Remanipun bapak sampun jene amargi sampun sepuh.

c. Mustakane bapak sampun abrit amargi sampun sepuh.

d. Remanipun bapak sampun pethak amargi sampun yuswa.

e. Remanipun bapak sampun cemeng amargi sampun sepuh.

14. Embah seneng nek aku nganggo klambi sing putih.

a. Embah remen manawi kula ngagem ageman ingkang pethak.

b. Embah remen manawi kula ngagem ageman ingkang pethak.

c. Embah remen manawi kula ngangge rasukan ingkang pethak.

d. Embah remen manawi kula ngagem rasukan ingkang pethak.

e. Embah remen manawi kula ngangge ageman pethak.

15. Pak Brata kersa ngaturi katrangan dhateng kula. Ukara punika manut unggah- ungguhing basa lepat.Ingkang leres ....a. PakBrata purun ngaturi katrangan dhateng kula.

b. Pak Brata purun ngaturi katrangan dhateng kula

c. Pak Brata purun paring katrangan dhateng kula

d. Pak Brata kepareng atur katrangan dhateng kula

e. Pak Brata kersa maringi katrangan dhateng kula

GLADHEN : Pilihen wangsulan sing paling cocog!1. Ukara ngoko lugu mung trep kanggo guneman

a. Wong sing sapadha-padha lan wis raket.

b. Wong tuwa marang wong enom.

c. Wong tuwa marang wong tuwa sing diajeni.

d. Wong enom marang wong enom sing diajeni.

e. Wangsulan A lan B sing bener.

2. Bakune ukara Antyabasa iku klebu ukara ....a. Ngoko . b. Krama. c. Kramantara. d. Krama alus. e. Krama inggil.3. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani krama lugu :

a. Dhik napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?

b. Sampeyan napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?

c. Panjenengan napa sampun ditumbasake rasukan ibu?

d. Dhik napa sampun ditumbasake rasukan ibu?

e. Sliramu apa wis ditumbasake rasukan ibu?

4. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara ngoko alus ..

a. Dik Sri napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?

b. Dik Sri napa sampun ditumbasake rasukan ibu?

c. Sampeyan napa sampun dipun tumbasaken rasukan ibu?

d. Panjenengan napa sampun ditumbasake rasukan ibu?

e. Panjenengan wis sare apa durung?

5. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama lugu .

a. Nek Sliramu wis dhahar tembe sare.

b. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.

c. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.

d. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.

e. Menawi Mas Totok sampun didamelake teh, mangga diunjuk.

6. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama alus ....a. Nek Sliramu wis dhahar tembe sare.

b. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.

c. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.

d. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.

e. Menapa mas Iwan sampun didamelake teh?

7. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara ngoko alus ....a. Sliramu wis dhahar apa durung, ta?

b. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.

c. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.

d. Menapa Mas Toni sampun didamelake teh?

e. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.

8. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama lugu .....

a. Nek Sliramu wis dhahar tembe sare.

b. Manapa dik Sari sampun dicriyosi pak Marta bab rapat wingi ?

c. Manawi Panjenengan sampan dhahar tembe sare.

d. Manawi Sampeyan sampun nedha mangga sekecakaken tilem.

e. Menapa Panjenengan sampun dipun damelaken teh?

9. Ing ngisor iki klebu apa sing diarani ukara krama alus ....a. Nek Sliramu wis dhahar tembe sare.

b. Mas Toni badhe didamelake kopi, ampun kesah riyin.

c. Manawi Panjenengan badhe tindak kula ndherek.

d. Manawi Sampeyan sampun dhahar tembe sare.

e. Manawi Sampeyan sampun nedha tembe tilem.

10. Ukara ing ngisor iki mundhut tegese njupuk.

a. Ibu mundhut sawomu, apa kowe oleh?

b. Ibu mundhut sawo ana swalayan.

c. Ibu mundhut sawo akeh, aku malah dipringi.

d. Ibu mundhut sawo, banjur disawatake aku.

e. Ibu mundhut sawo? Pira regane sa kilone?

11. Ukara ing ngisor iki mundhut tegese tuku.

a. Ibu mundhut sawomu, apa kowe oleh?

b. Ibu mundhut sawo ana swalayan.

c. Ibu mundhut sawo akeh, aku malah dipringi.

d. Ibu mundhut sawo, banjur disawatake aku.

e. Ibu mundhut sawo? Pira regane sa kilone?

12. Tembung kersa ana ing ukara ngisor tegese doyan.

a. Pak Lurah kersa pinarak griya kula.

b. Punapa Pak Lurah kersa dhahar sayur pare?

c. Pak Lurah kersa tindak pundi?

d. Pak Lurah kersa rawuh dina Ahad, ora dina Senen.

e. Pak Lurah kersa tindak Jakarta manawa ana sing ndherekake.

13 Ing ngisor iki ukara kang manut unggah-ungguh paling mathuk, yaiku .

a. Kula badhe tindak punapa Bapak badhe nderek?

b. Kula badhe kesah punapa Bapak kersa tindak kaliyan kula?

c. Kula badhe tindak punapa Bapak purun kesah kaliyan kula?

d. Kula badhe kesah punapa Bapak purun kesah kaliyan kula?

e. Kula badhe kesah punapa Bapak badhe nderek?

14 Ing ngisor iki ukara kang manut unggah-ungguh paling mathuk, yaiku .

a. Kala punapa, Bapak badhe kondur saking Jakarta?

b. Kala punapa Bapak dhawah saking sepedha motor?

c. Benjang punapa bapak dhawah saking sepedha motor?

d. Kala punapa bapak bhadhe dhahar?

e. Benjang punapa Bapak badhe gerah.

15 Eyang kakung sowan wonten ing griya kula. Ukara punika kirang leres,ingkang leres .

a. Eyang kakung dugi wonten ing griya kula

b. Eyang kakung rawuh wonten ing griya kula

c. Eyang kakung dhatengi wonten ing griya kula

d. Eyang kakung tekan wonten ing griya kula

e. Eyang kakung teka ing griya kula

D. SESORAH1. BAB SING WIGATI MAGEPOKAN KARO SESORAH.

a. Nyiyapake topik

1). Topik kudu selaras ancase / tujuwane sesorah.

2). Topik kudu bisa kacakup ( managable topic )

b. Golek bahan.

1) Kudu jumbuh karo ancase.

2) Marang sapa sesorahe.

3) Golek sumber kang selaras.

c. Gawe cengkorongan.

1) Cengkorongan kudu selaras karo topik.

2) Urutan cengkorongan kudu urut lan tinemungakal.

3) Diselarasake karo wektu kang disediakake.

4) diselarasake karo amba lan jerone bahan sesorah.

d. Nulis naskah sawutuhe.

Nulis naskah sawutuhe wigati manawa

1) Sipat pidatone tekstual khususe kanggo wong kang kurang bisa orasi.

2) Sing dibahas butuh rinci.

3) Supaya aja nganti ana sing kliwat.

4) Sing dipidhatokake bab sing ilmiyah.

2. URUTAN SESORAH:

Urutane wong sesorah saora-orane kudu ana 6 bab ing ngisor iki..

1) Salam.

2) Pratama basa ( Bebuka )

3) Suarasa basa ( Surasane utawa isi pidhatone.)

4) Bebundhel ( kesimpulan )

5) Wasana basa 6) Salam penutup.

3. BAB URUTAN SUB TEMA KANG URUT LAN TINEMU NGAKAL:

conto topik : Indonesia Ngupaya Swa Sembada Beras.

Urutane sub tema kang tinemu ngakal kira-kira kaya ing ngsor iki.

Indonesia Ngupaya Swasembada Beras.

1) Apa sebabe Indonesia perlu swasembada beras.

2) Kebutuhan beras ing Indonesia sabern taun.

3) Bisa lan orane Indonesia swasembada beras

4) Bab-bab sing dadi pepalange Indonesia bisa swasemabada beras.

5) Langkah-langkahe nuju swasembada beras.

6) Bebundhel ( kesimpulan )

GLADHEN.

1. Ing ngisor iki ana sub-sub tema sesorah. Coba urutna nganti dadi urutan kang tinemu ngakal.

Mbrasta lelara TBC.

a. Bebundhel ( Kesimpulan )

b. Bab sing sering marahi ora kasil olehe nambani.

c. Apa sing diarani lelara TBC iku.

d. Carane nyegah lelara TBC.

e. Kenangapa wong bisa kena lelara TBC.

f. Carane nambani lelara TBC.

Urutan kang tinemu ngakal yakuwi:

A. c, d, a, b. e. f.

B. d, a, b, f, c, e.

C. c, e, d, f, b, a.

D, c, e, f , d, b, a.

E. a, b, e, f, d, c.

2. . Ing ngisor iki ana sub-sub tema sesorah. Coba urutna nganti dadi urutan kang tinemu ngakal:

Nandur Kayu Taun.

a. Apa mampangate nandur kayu taun.

b. Cara nuwuhake kesadaran masyarakat nandur kayu taun.

c. Apa kang diarani kayu taun.

d. Bebundhel.

e. Kahanan sosio-kultur sing nyengkuyung program nandur kayu taun ing Banyumas.

f. Jinis-jinis kayu taun kang nduwe nilai okonomis.

g. Kahanan lemah ing Banyumas kanggo nandur kayu taun.

A. c, d, a, b. e. f. g

B. d, a, b, f, g, c, e.

C. c, e, g, d, f, b, a.

D, c, a, f. g, e, b, d.

E. a, g. b, e, f, d, c.

E. PAUGERAN MIGUNAKAKE TEMBUNG KANG NDUWE KAREP LUWIH SAKA SIJITembung ngasta ngemu karep luwih saka siji manut patrape ana ing ukara :

1. Ngasta tegese : nyekel.

Conto : Bapak sare ana kursi nanging astane ngasta koran.

Mbah Kakung jumeneng ana ngarep lawang ngasta blarak kanggo nggusah ayam.

2. Ngasta tegese : nggawa.

Conto : Bu Dhe rawuh saka Jakarta ngasta oleh-oleh kuweh pukis.

Bapak manawa tindak kantor mesthi ngasta tas.

3. Ngasta tegese : gawe.

Conto : Pak Marta ana pekarangan buri lagi ngasta kandhang ayam.

Ibu ana dhapur lagi ngasta lodeh kangkung kanggo dhahar bapak.

4. Ngasta tegese : nyambut gawe.

Conto : Bapak ngastanipun wonten pundit?

Nyambut gaweku ana kantor pajeg.

b. Tembung takon lan aweh weruh Anaing unggah-ungguh takon lan aweh weru beda wujude.

1. Takon kanggo wong nom marang wong tuwa : nyuwun priksa.

Conto : Nek kowe ora weruh omahe Pak Marta, nyuwuna priksa marang bapakmu.

2. Takon tumrape wong tuwa marang wong nom : mundhut priksa.

Conto : Bapak mundhut priksa marang Bambang, putrane, bab sekolahe ana SMA.

3. Aweh weruh tumrape wong nom marang wong tuwa : ngaturi priksa.

Conto : Nuwun sewu Pak, ngaturi priksa wekdalipun sampun telas.

4. Aweh weruh wong tuwa marang wong nom : maringi priksa.

Conto : Pak Guru maringi priksa marang bocah-bocah manawa ujiane suk dina Senen.

F. BANYUMASAN

Karangan Bisa Digolongna Dadi 4 Werna1. Narasi.

2. Diskripsi.

3. Persuasi.

4. Argumentasi.

1. Narasi kuwe karangan sing njlentrehna bab kahanan sing isine nggambaraken kedadeyan, utawa nyritakaken polahing wong , nganti tekan bagian-bagian utawa perangan sawutuhe. Narasi kaya dene potret kahanan sing katon, ora tekan kenangapa bab kuwe bisa kedadeyan, apa akibate, lan ora ngemu ngupaya mempengaruhi sing maca kon pada melu utawa ora melu kahanan utawa kedadeyan nang wacan kuwe. Karangan iki biasane digawe para wartawan sing wujude reportase utawa berita singkat. Utawa digawe para ahli masak bab pengracike menu masakan.Conto:

2. Diskripsi, karangan sing njlentrehna bab kahanan sing isine nggambaraken kedadeyan utawa kahanan barang secara lengkap utawa detail. Diskripsi ora nerangaken mung sing katon thok, nanging uga kahanan kedadeyan utawa barang secara keilmuan. Diskripsi uga ora ngupaya mempengaruhi sing maca kon pada melu, utawa ora melu kahanan utawa kedadeyan nang wacan kuwe.

Karangan iki biasane mujudaken karangan ilmiyah, reportase ilmiyah lsp.Conto:

3. Persuasi, kuwe karangan sing njlentrehaken kahanan kedadeyan utawa barang secara lengkap, apik lan alane barang utawa kedadeyan sing buntute karangan kuwe ana maksud mempengaruhi sing maca ben pada melu utawa ora melu kahanan utawa kedadeyan sing nang wacan.

Karangan iki biasane nang teks-teks khotbah, kampanye politik, iklan dagang lsp.

Conto :

4. Argumentasi karangan sing isine nerangaken kedadeyan, lengkap karo sebab-sebabe, kenangapa kedadeyan iku bisa kelakon. Utawa nerangaken alasan-alasan kenangapa wong bisa nglakoni pegaweyan, utawa ninggalaken pegaweyan. Karangan kiye nerangaken motive sewenehing wong, utawa sebab-sebab ilmiyah sing nyebabaken sewenehing wong nduweni alasan nglakoni pegaweyan.

Karangan iki biasane luwih akeh dienggo kayadene nang karangan ilmiyah, pidato kampanye, khotbah lan liyane. Karangan iki sing ditengena bab alasane.

Conto:

GladhenA. Coba kowe gawe karangan Argumentasi!B. Wacanen tulisan ing ngisor iki !

Gunungan yakuwe wayang sing wujud gambar gunungan lan seisine. Nang ngisore ana gambar gapura sing dijaga nang raksasa cacahe loro sing nyekel pedhang lan tameng, kuwe nglambangaken gapuraning istana. Wektu lakoning wayang gunungan kuwe dadi istana. Nang sebelah ndhuwure ana wit kayu sing digubed naga.

Ing gunungan kuwe uga ana gambar maneka warna kewan alas. Gambar sekabehane. Nggambaraken kahanan ing alas. Sedurunge dhalang mbabar utawa nglakonake wayange gunungan ditancepake ing tengah-tengahe layar, miring nengen sing tegese lakon durung diwiwiti.

Gunungan uga dienggo kanggo nengeri gantine lakon/tahapane crita. Kanggo bab kiye gunungan ditancepake ing tengah-tengah miring ngiwa. Gunungan uga kanggo nglambangaken geni utawane angin.

Gunungan uga bisa kanggo nggambaraken alas, dilakonaken wektu adegan rampog, tentara sing siap siaga karo maneka gaman. Sawuse wayange rampung gunungan ditancepake ing tengah-tengahe layar sing mratandhani lakone wis rampung utawa tamat.

C. Gantinen ukara-ukara ing ngisor iki dadi aksara Jawa !

1. Gunungan yakuwe wayang sing wujud gambar gunungan lan seisine.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Nang ngisore ana gambar gapura sing dijaga nang raksasa cacahe loro.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. Wektu lakoning wayang gunungan kuwe dadi istana.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Nang sebelah ndhuwure ana wit kayu sing digubed naga.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Ing gunungan kuwe uga ana gambar maneka warna kewan alas.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Wacanen tulisan sing nang ngisor kiye:GURU KANG DADI PANGLIMA

(1) Sejarahe gemiyen nalika tahun l945, kabeh Badan Perjuangan dilebur dadi Tentara Ke amanan Rakyat (sing mengko-mengkone dadi Tentara Nasional Indonesia ). (2) Sewulan maning, nalika TKR-TKR daerah dilebur dadi Angkatan Perang Repu-blik Indobesia,Kolonel Soedirman sekang Devisi V TKR Banyumas, dipilih dadi panglimane.(31) Pak Dirman kepilih sebab dikenal, dheweke sewijining komandhan tentara sing kagungan sikap keba-pakan lan bijaksana.(4) Sipat kebapakane Pak Dirman mbok menawa sekang asal lingkungane, ya kuwe lingkungan perguruan. (5)Pak Dirman kuwe tamatan sekolah guru HIK Mu-hammadiyah Solo. (6) Sewise Pak Dirman tamat sekolah HIK terus dadi guru lan kepala SR nang Cilacap.(7) Uripe Pak Dirman jan-jane wiwit cilike ora patiya kepenak. (8) Dheweke tau ndherek utawa ngewula pakdhene sing dadi camat nang Ci lacap. (9) Malah Pak Dirman uga duwe penyakit sing medeni banget, ya kuwe penyakit paru-paru, sing akhire Pak Dirman kudu rila salah siji paru-parune kudu di amputasi. (10) Kahanan salirane sing kaya kuwe ora dadi alangan kanggo terus berjuang mimpin perang gerilya mbelani tanah-air. (11) Kahanane Pak Dirman perlu banget direnungna, kanggo conto kabeh khususe generasi siki. (12) Awake dhewek sok padha ora isin, awake waras bedegas, kon berjuwang sethithik bae kanggo nusa lan bangsa, padha ora gelem. (13) Umume isih padha kakehan penjaluk, ning oranana ngamale semending-mendinga. (14) Akeh wong sing padha awake kuwat ning jiwane ringkih. (15) Pak Dirman malah kosok baline, senajan badane ringkih ning jiwane membaja.

1. Pak Dirman sebageyan perjuangan nglawan Landa

a. kahanane lagi gerah.

b. Selirane isih sehat.

c. Diilhami sekang sifat kendel.

d. Sebab ora kagungan rama- ibu.

e. A lan C yang bener.

2. Kahanan salirane sing kaya kuwe ora dadi alangan kanggo terus berjuan. Tembung salirane nang kene tegese:

a. Dheweke.

b. Panjenengane.

c. Awake.

d. Kahanane.

e. Pribadhine.

3. Sejarah pak Dirman bisa kanggo pepenget yen :

a. Awake ringkih mesthi ndadekna jiwane kuwat.

b. Awake ringkih marai jiwane ringkih.

c. Awake kuwat marahi jiwane kuwat.

d. Awake kuwat marahi jiwane ringkih.

e. Awake ringkih ora mesthi gawe ringkihe jiwa.

4. Jasa-jasane membangun angkatan perang Indonesia Pak Dirman disebutna sing dadi:

a. Bapak Tentara Nasional Indonesia.

b. Bapak guru sing berjiwa besar.

c. Generasi Muhammadiyah singg sukses.

d. Bapak Guru sing sukses.

e. Bapak kepanduan Indonesia.

5. Nalikane cilik pak Dirman uripe ora pati kepenak, kayadene disebutna nang ukara nguwur No

a. 1.

b. 2.

c. 3.

d. 4.

e. 5.

6. Pak Dirman jan-jane pendidikan resmine :

a. Kepanduan Hizbul Wathan.

b. Militer.

c. Tentara pelajar.

d. Daidanco.

e. Pendidikan guru.

7. Nang tentara Pak Dirman terkenal dadi komandan sing:

a. Lemah lembut.

b. Kebapakan.

c. Keras menyang anggota sing dipimpin.

d. Suka marah kepada bawahan yang salah.

e. Suka sedih karena pnyakitnya.

G. TEMBANG MACAPAT

Tuladha :PAUGERAN 1. Tembang uga bisa nglairake rasa-pangrasa, kahanan batin kaya dene bungah, susah lan panalangsa, kuciwa utawa gela, nesu, asih lan kasmaran lan liya-liyane.

Tembang Jawa ana patang werna:

a. Tembang macapat.

b. Tembang tengahan

c. Tembang gedhe.

d. Tembang dolanan.

2. Tembang Macapat.

Ing ngisor kiye conto-conto tembang Macapat.

1. Mijil

6. Kinanthi

11. Pocung2. Maskumambang

7. Dhandhanggula3. Sinom

8. Durma4. Asmarandana

9. Pangkur5. Gambuh

10. Megatruh3. Paugeran tembang Macapat.

Tembang macapat duwe paugeran:

a. Guru gatra ya kuwi, akehing gatra saben sapupuh.

b. Guru lagu, yaiku ding donging swara (vocal ) saben pungkasaning gatra.

b. Guru wilangan, yaiku akehing pangecap ( suku-kata) saben gatrane.

4. Conto: Tembang Dandanggula :

1. Ja-go klu-ruk ra-me ka-pi-ar-s i.------------------10 -i

2. La-wa ka-long lu-ru pan-de-lik-an----------------10-a

3. Jrih ka-wan-en mring sa-mu-ne------------------. 8-e

4. We-tan bang su-lak-i-pun--------------------------.7-u

5. Mer-tan-dhan-i yen ba-ngun en-jing. ------------9-i

6. Re-mbu-lan wis gu-mle-wang----------------------7-a

7. A-neng ku-lon gu-nung -----------------------------6-u.

8. Ing pa-de-san wi-wit o-bah-------------------------8-a

9. La-nang wa-don kang sam-ya nyam-but kar-di 11-i

10.Ne-te-pi ke-wa-jib-an. ---------------------------- 7-a

Tembang ing dhuwur jenenge:

se pupuh.

Dhandhang gula iku kedadeyan saka 10 gatra.Guru wilangane

10,10,8,7,9,7,6,8,11,7.

Guru lagune

i,a,e,u,i,a,u,a,i,a.

Tembang Kinanthi.

Anoman malumpat sampun.

Prapteng witing nagasariMulat mangandhap katingal.

Wanodyayu kuru aking.

Gelung rusak wor lan lemah.

Kang kaiga ga kaeksi.

Tembang ing dhuwur jenenge

: sa pupuh.

Kinanthi iku kedadeyan saka : 6 gatra.Guru wilangane

: 8,8,8,8,8,8,

Guru lagune

: u,i,a,i,a,i,

H. PARIKAN

Parikan : Unen-unen rong gatra. Wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapisan kecape padha karo wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapindho. Gatra kang kapisan minangka purwaka, dene karepe ana ing gatra kapindho.

Saben sagatra dipedhot 4 4, 4 8 , utawa 8 - 8

a. Tuladha : parikan pedhotan 4 4

1. Tawon madu ngisep sekar,

Golek ilmu kudu sabar.

2. Ngasah arit nganti landhep,

Dadi murid kudu sregep.

3. Wedang bubuk gula Jawa,

Ora mathuk klewa-klewa.

4. Wajik klethik gula Jawa,

Luwih becik sing prasaja.

b. Tuladha : parikan pedhotan 4 8

1. Kembang aren, sumebar tepining kalen,

Aja dahwen, yen kowe kepengin kajen.

2. Kembang kencur, ganda sedhep sandhing sumur,

Kudu jujur, yen kowe kepengin luhur

3. Kembang mlathi, ganda arum warna peni,

Putra-putri kudu gemi lan nastiti.

4. Kembang cengkeh, ganda sedhep warna aneh,

Wong sing sumeh, tartamtu mitrane akeh.

c. Tuladha : parikan pedhotan 8 - 8

1. Kutha Sala ajeg rame, Sri Wedari nang tengahe,

Aku gela merga kowe, yen janji arang nyatane.

2. Sega punar sega empal, segane penganten anyar,

Dadi murid aja nakal, kudu ulah ati sabar.

3. Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula,

Piwelingku mring pra mudha, aja wedi ing rekasa.

I. WANGSALAN

Wangsalan :

unen-unen wujud cangkriman kang dikantheni batangane pisan, sanajan batangan mau mung nyrempet bae. Sing baku batangane dudu cangkrimane.

Batangane lumrahe isi piwulang.

Tuladha : (wanda 4 + 8 wanda)

1. Reca kayu = golekan

Reca kayu, goleka sabda rahayu.

2. Bayem arda = lateng

Bayem arda, dhasar anteng tur jatmika.

3. Kukus gantung = sawang

Kukus gantung, sawangen kang adi luhung.

Wangsalan padinan ora ngelingi cacahing wanda,

a. Tuladha wangsalan padinan kang ora nyebutake batangane :

1. Janur gunung = aren = kadingaren

We lha, njanur gunung kowe tekan kene.

2. Lemah bengkah = tela = nyela-nyela

Bok aja nglemah bengkah.

3. Jenang gula = glali = lali

Aja njenang gula lho karo aku.

b. Tuladha wangsalan padinan kang nyebutake batangane :

1. Nyaron bumbung = angklung cengklungen

Nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku ngenteni.

2. Mentil kacang = sungut = mrengut/mbesengut

Yen ora nesu, geneya kowe kok mentil kacang, mrengut terus.

3. Balung geni = mawa = mbokmenawa

Balung geni, mbokmenawa aku rene liya dina.

4. Pindhang lulang = krecek = kacek

Pindhang lulang, kacek apa aku karo dheweke.

J. PARIBASAN, SALOKA, BEBASAN, RURABASA,

PANYANDRA, TEMBUNG ENTAR.

1. Paribasan Paribasan yaiku unen-unen gumathok, ajeg panganggone, tegese wantah utawa sabenere, dudu pepindhan.

Tuladha:

a. Becik ketitik ala ketara.

b. Sapa salah, seleh.

c. Endas digawe sikil, sikil digawe endhas.

d. Tulung menthung.

e. Tulung kepenthung.

2. Saloka Saloka yaiku unen-unen kang gumathok, ngemu surasa pepindhan. Dene pepindhan mau kanggo wong lan kahanan, utawa pakartine ( kelakuane ) Adate saloka iku njilih sipat-sipating kewan nganggo ngggambarake watak utawa kahananing manungsa.

Tuladha :

1) Cecak nguntal baya.

2) Kebo nusu gudel.

3) Kebo kabotan sungu.

4) Gajah ngidak rapah.

5) Asu gedhe menang kerahe.

6) Ula marani gebug.

3. BebasanBebasan yaiku unen-unen kang gumathok, ajeg panganggone ngemu rasa pepindhan tumrap sipat lan kahanane wong.

Tuladha :

1) Nabok nyilih tangan.

2) Bathok bolu isi madu,

3) Wong kang Idu geni.

4) Ancik-ancik pucuking eri.

5) Karoban segara madu.

6) Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong

7) mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah

8) Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni

9) Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)

4. Rurabasa Yaiku tembung sing luput nanging lumrah dienggo :

Tuladha :1) Menek klapa.

2) Nguleg sambel.

3) Nggodhog wedang.

4) Adang sega.

5) Ngindhit beras.

6) Nggodhog kupat.

7) Nyumed lampu.

5. PanyandraPanyandra iku unen-unen kang gumathok kangggo nggambarake kahabab stawa kaendahaning peranganing badanwongseparing wong.

Tuladha :1) Tangane nggendhewa pinenthang.

2) Mripate ndamar kanginan.

3) Untune miji timun,

4) Alise nanggal sepisan

5) Bangkekane nawon kemit.

6) Idepe tumenegeng tawang.

7) Rambute ngandhan-andhan.

8) Drijine mucuk eri.

6. Kerata Basa ( Jarwa dhosok )

Yaiku njarwakake tembung nganggo tembung sing padha purwakanthine karo tembung asale. Jarwa mau dudu jarwa kang salugune mung saka diemper-emper karo purwakanthine.

Tuladha :

1) Cengkir

= kencenging pikir.

2) Garwa

= sigaraning nyawa.

3) Guru

= digugu lan ditiru ( ditulad )

4) Kodhok

= teka-teka ndhodhok.

5) Kuping

= kaku tur nrepiping.

6) Tandur

= natane mundur.

7) Wanita

= wani ditata.

8) Wedang

= ngawe kadang.

7. Tembung EntarYakuwi tembung sing tegese dudu teges salugune nanging nggambarake cedhak / saemper kaya dene kahanan sing sanyatane kanggo sipating manungsa kang digambarake ing ukara mau.

Tuladha:

1) Jembar jajane.

15) Dawa tangane.2) Ala atine.

16) Jero pemikirane.

3) Landhep uteke.

17) Dawa jangkahe.4) Kaku atine.

18) Dawa ususe.

5) Lara atine.

19) Cupet atine.6) Kenceng tekade.

20) Ilang atine.

7) Ketul uteke.

21) Rai gedheg.

8) Peteng atine.

22) Gedhe endhase.

9) Amba jangkahe.

23) Gedhe atine.

10) Urip nalare.

24) Tipis lambene.

11) Sesak penggalihe.

25) Landhep ilate.

12) Dhuwur karepe.

13) Cilik atine.

14) Ringkih atine.

Gladhen Kawruh Basa.

1. Becik ketitik ala ketara Unen-unen mau apa sing diarani ....a. pepindhan

d. parikanb. wangsalan

e. salokac. paribasan2. Witing klapa, Wisnubrata ireng rupa.

Salugune, sing tresna awak kawula. Witing klapa kanggo purwaka tembung ....a. sing

d. kawulab. awak

e. luguc. tresna3. Witing klapa, Wisnubrata ireng rupa.

Salugune sing tresna awak kawula. Wisnubrata ireng rupa kanggo purwaka tembung ....a. lugu.

d. kawulab. awak

e. singc. tresna4. Klapa mudha, sari pohung putih warni.

Ya dipikir, yen kabeh bakale mati. Klapa muda iku kanggo purwakane ....a. pikir

d. bakalb. yen

e. matic. kabeh5. Klapa muda. sari pohung putih warni Klapa muda iku kanggo purwaka. Sing teges salugune klapa mudha iku ....a. bluluk

d. pathi b. degan

e. bakal

c. cengkir6. Ati kayu, tali wesi mung saksada.Yen digalih, ra kuwat alung palastra.

Sing diarani tali wesi iku ....a. galih

d. kalungb. kawat

e. palastrac. patra7. Putihe kaya kuntul neba Unen-unen mau apa sing diarani ....a. parikan

d. pepindhanb. saloka

e. wangsalanc. paribasan8. Anakmu kae pancen bocah jembar dhadhane. Jembar dhadhane iku klebu apa kang diarani ....a. pepindhan

d. parikanb. tembung entar

e. wangsalanc. paribasan9. Galake kaya macan .... Ukara mau bacute ....a. manak

d. kepanasanb. luwe

e. berahic. ketaton10. Wong bodho, uteke .... . Bacute ukara mau ....a. sakdengkul

d. cuwerb. kethul

e. luberc. encer

11. Polatane pokoke, bening leri. Ukara mau tegese ....a. susah

d. mbesengutb. ndhemenakake

e. semringahc. nelangsa12. Senadyan dheweka kakang-adhi, pasedulurane kaya lenga lan banyu. pasedulurane kaya lenga lan banyu. iku klebu ....a. pepindhan

d. tembung entarb. saloka

e. wangsalanc. paribasan13. Raine mono bagus mung atine sing atos. Atos atine Tembung mau klebu apa sing diarani ....a. tembung entar

d. parikanb. saloka

e. wangsalanc. paribasan14. Nyambut gawene direwangi sikil nggo endhas, endhas nggo sikil. Tembung sing kagaris ngisor mau klebu apa sing diarani ....a. pepindhan

d. parikanb. saloka

e. tembung entarc. paribasan15. Kowe iki kaya ula marani gebug. Karepe ....a. Wong kang lumaku mgawur ora ngenggo petungan

b. Wong kang seneng nyremped-nyrempet bebaya.

c. Teka marang panggonan sing marai susah.

d. Teka marang pegaweyan kang ala.Pepindhan.

e. Wong kang ora weruh bebaya.

16. Kodhok kaya jenenge, teka-teka ndhodhok. Ukara mau klebu apa sing diarani ....a. pepindhan

d. kerata basab. saloka

e. wangsalanc. paribasan17. Ukara ing ngiso iki ana ing sastra Jawa klebu apa sing diarani tembung entar, yaiku ....a. Nggodhog wedang karo nguleg sambel.

b. Kembang suweg, ayu-ayu budheg.

c. Aja sok ngembang randhu, senenge ndlongop.

d. Tangane nggendhewa pinenthang.

e. Manungsa iku kudu jembar segarane.

18. Ing ngisor iki ukara kang klebu paribasan yaiku ....a. Motor balap, banter playune. Nganggo jilbab tambah ayune.

b. Asu rebut balung.

c. Gajah ngidak rapah.

d. Becik ketitik ala ketara.

e. Roning mlinjo sampun sayah nyuwun ngaso.

19. Ukara ing ngisor iki ana ing sastra Jawa klebu apa sing diarani ukara saloka yaiku ....a. Ambune arum jamban.

b. Tatune arang kranjang.

c. Kebo nusu gudel.

d. Pasedulurane kadya mimi lan mintuna.

e. Tangane nggendewa pinenthang.

20. Ukara ing ngisor iki ana ing sastra Jawa klebu apa sing diarani panyandra, yaiku ....a. Pipine nduren sajuring.

b. Eseme pait madu.

c. Tatune arang kranjang.

d. Ngamuke kaya bantheng ketaton.

e. Pasedulurane kadya mimi lan mintuna.

K. GAWE PITAKON

Gawe ukara pitakon sing nganggo tembung-tenbung pitakon.

1. papan

2. paran

3. aran

4. barang

5. wilangan

6. kahanan

7. sebab-musababe

8. wektu

1. Papan

a. Ana ing endi ?b. Ing endi / Ana ing endi? c. Endi? Tuladha :

1. Tabrakan mau kedadeyane ana ing endi?2. Ing endi ta omahe?

3. Endi kancamu mau? 2. Paran

a. Menyang endib. Saka ngendi

Tuladha

1. Menyang endi adhimu golek pegaweyan?2. Saka endi tekane rombongan mau?3. Arana. Sapab. Sapa jenenge

Tuladha1. Sapa sing duwe sepedha montor iki?

2. Sapa asmane Bapakmu?

3. Sapa sing dadi kancamu?

4. Sapa sing arep melu?

5. Wong sing tindak bareng Ibumu kae sapa?4. Barang / jenenging kutha, kali utawa gununga. Apa

b. Jeneng kutha, kali, gunung ora oleh dikramakake

Tuladha:

1. Apa sing kok pangan?

2. Kowe nggawa apa?

3. Wit apa sing dhuwur kae?

4. Apa sing kokgawa?

5. Marmuteiku pangane apa?

5. Wilangan / ukurana. Pira

b. Kaping pira c. Pirang

d. Sepira

Tuladha:

1. Pira cacahe bocah sing melu?

2. Wis kaping pira olehe kowe telat?3. Pirang meter dawane ula kuwi?

4. Sepira ambane pekarangane Pak Yayat?

6. Kahanana. Kepriye

b. Kepripun

c. Kayangapa

Tuladha :

1. Kepriye kabare Mas Narto?

2. Kepriye kahanan omah sing kok tuku?

3. Kepriye gerahe ibu?

4. Kadospundi caranipun njagi kasarasan?

5. Kayangapa kahanane wong kang ketabrak sepur mau?

7. Sebab Musababea. Geneya

b. Apa sebabe

c. Kenangapa

d. Kok bisa

Tuladha:

1. Apa sebabe ibu ora kersa dhahar? 2. Geneya ibu kok ora kersa dhahar.

3. Geneya ibu kok malah tindak?

4. Geneya kowe kok ora ngrungokake?

8. Wektua. Kapan : Suk Kapan.

b. Kapan : Dek kapan

1. Suk kapan. (Krama : Benjang punapa ) durung.

2. Dek kapan. (Krama : Kala punapa ) wis kedaden.

Tuladha :

1. Suk kapan kowe arep menyang Jakarta?

( Benjang punapa sampeyan badhe dhateng Jakarta ? )

2. Dek kapan kowe mulih saka Bandung? (Kala punapa panjenengan kondur saking Bandung ).

9. Pegaweyana. Lagi apa ... ( Kresa punapa ... panjenengan )

Tuladha :

1. Lagi apa kowe ana jero kamar?

2. Lagi apa wong kang ana alas mau?

3. Lagi apa kowe ana kali ?

GladhenWangsulana pitakon ing ngisor iki :

1. Pitakon: Wit duren iku ditandur ing ngendi? wangsulan sing apik yakuwi ....

a. Siti

d. Tegalan

b. Sabin.

e. Sabin utawi tegalan

c. Wit duren dipun tanem wonten tegalan utawi sabin.

2. Wangsulane : Durenipun kathah. Pitakone sing bener lan apik yakuwi ....a. Pirang-pirang durene?

b. Pinten durene?

c. Pinten cacahe durenipun?

d. Pinten cacahipun durene?

e. Durenipun pinten?

3. Pitakon: Suk kapan olehe arep panen duren? wangsulane ....a. Kala Senen kepengker.

b. Dhek dinten Senen wingi.

c. Dinten Rebo ngajeng,

d. Anggenipun panen sampun rampung.

e. Dhek Senen kalawingi

4. Pitakon: Pak Lurah badhe tindak pundi? Wangsulane ....

a. Aku arep tindak bale desa.

b. Bale desa.

c. Aku arep saka bale desa.

d. Aku saka bale desa.

e. Aku arep menyang bale desa.

5. Pitakon: Punapa Pak Lurah kersa durenipun. Wangsulane ....a. Ya.

b. Ya diteri sing akeh.

c. Lha ngono kuwi, tegese Pak Diro ngajeni Lurahe.

d. Ora usah diteri.

e. Wah dadi gawe.

6. Pitakon: Apa kowe wis mangan durene? Wangsulane

a. Kula sampun ndhahar durenipun.

b. Kula dereng dhahar durenipun.

c. Kula sampun nedhi durenipun.

d. Mpun.

e. Kula mpun dhahar.

7. Pitakon:Kowe nggawa duren pira cacahe? Wangsulane yakuwi ....a. Kula ngasta gangsal.

b. Kula ngasta duren gangsal cacahipun.

c. Kula mbekta duren gansal cacahipun.

d. Kula ngasta duren sedasa.

e. Kula boten ngasta.

8. Wangsulane : Durenipun sedaya gangsal. Pitakone sing bener lan apik yakuwi ....a. Pinten durene?

b. Pinten cacahe durenipun?

c. Pinten cacahipun durene?

d. Durenipun pinten?

e. Pinten sedaya duren?

9. Wangsulane : Nyimpen agemanipun wonten ing lebet lemantun. Pitakone sing bener yakuwi.

a. Wonten ing punapa nyimpen agemanipun?

b. Wonten ing pundi anggen nyimpen agemanipun?

c. Wonten punapa anggen nyimpen agemanipun?

d. Kados ing pundit anggen nyimpen agemanipun?

e. Kados ing punapa anggen nyimpen agemanipun?

10. Wangsulane : Simbah ora kresa dhahar amarga lagi gerah. Pitakone sing bener yakuwi.

a. Amargi saweg gerah punapa Simbah boten kresa dhahar.?

b. Punapa sebabipun Simbah boten kresa dhahar?

c. Punapa Simbah boten kresa dhahar?

d. Punapa Simbah saweg gerah?

e. Amargi kenging punapa Simbah boten dhahar?

11. Wangsulane : Aku mulih saka Semarang wingi sore. Ukara pitakone sing bener yakuwi.

a. Benjang punapa Bapak kondur saking Semarang?

b. Benjang kapan Bapak kondur saking Semarang?

c. Kala kapan kondur saking Semarang?

d. Njing napa Bapak kondur saking Semarang?.

e. Kala punapa Bapak kondur saking Semarang?

12. Wangsulane : Aku menyang Boyolali suk mben dina Rebo. Ukara pitakone sing bener yakuwi ....a. Kala kapan kondur saking Boyolali?

b. Benjang punapa Bapak badhe tindak dhateng Boyolali?

c. Benjang kapan Bapak kondur saking Boyolali?

d. Kala punapa Bapak kondur dhateng Boyolali?

e. Njing napa Bapak kondur saking Boyolali.?

13. Ibu arep lunga menyang pasar. Ukara pitakon sing trep kanggo wangsulan ing ngarep yaiku ....a. Punapa Ibu mentas tindak pundi?

b. Punapa Ibu mentas tindak ngendi?

c. Ibu badhe tindak pundi?

d. Ibu arep tindak menyang endi?

e. Kapan Ibu tindak pasar?

14. Dina Ahad kepungkur aku lunga menyang Surabaya. Ukara iku kanggo wangsulan saka pitakone wong enom marang wong tuwa ing ngisor iki ....a. Benjang punapa panjenengan tindak Surabaya?

b. Kala punapa panjenengan tindak Surabaya?

c. Rikala dinten Ahad panjenengan tindak pundi?

d. Punapa panjenengan kersa tindak Surabaya?

e. Wangsulan C lan B leres.

15. Basa Jawa ngoko lugu mung pantes kanggo guneman antarane ....a. Wong sing sapadha-padha lan wis raket.

b. Wong tuwa marang wong enom.

c. Wong tuwa marang wong tuwa.

d. Wong enom marang wong enom sing diajeni.

e. Wangsulan A lan B sing bener.

1. Maca Aksara Jawa :

?zNz[p[t]o aikuas[lL sk[kwnSegr k=auripH=ijmnMyutyuttaunKepu=ku/, p[zrnHikuma auniz mr/ apsi=bk[lLficipT ai=jmnSaiki. spvn [y[nKwnGe g}metTnMau bk[lLffibr= k=ge[dbzetP[afh[a ai= jmnSaiki. [cob saupm[n saiki [aoranzNz[p[t]o autw[b=sin, fuv kan[nN mesQi sepibzti, [aoran kanNnDinmisKysaiki.mu=[am[nN, [f[n zNzaikubk[lL ae[nTk\ ai=jmnM=[ko mnu=s kufu a=[go[lkBi bh=anBk/ alTe//ntip. af[tT si= luwih gmP=pdblimr/ banBk/ kyu. ln\ kan[nNnuli pdg[wruskTetnDurnHugg[w rus[kK alm\ autw pn[sS bumi.Wangsulana pitakon ing ngisor iki!

1. Lenga petra iku kedadeyan saka apa?

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Manut wacan ing dhuwur pira lawase bahan mau nganti tekan dadine lenga?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. Kepriye kahanane manawa ing donya ora ana lenga?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Bahan bakar apa sing paling gampang digoleki manungsa?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................5. Apa kedadeyane manawa kayu kanggo bahan bakar pokok?