Bài thứ haiBài thứ hai

(Chương trình Trung cấp chính trị)(Chương trình Trung cấp chính trị)

TS. Nguyễn Văn LongTS. Nguyễn Văn Long

I./ Quan điểm duy vật mác-xít về vật chất 1./ Vật chất là gì? Phạm trù cơ bản, nền tảng của chủ nghĩa duy vật,

ra đời cách đây 2500 năm, nội dung phát triển qua nhiều giai đọan

- Duy vật cổ đại tìm một nguyên thể ban đầu như nước (Ta-lét ), khí ( A-na-xi-men), lửa (Hê-ra-clít ), nguyên tử (Lơ-síp, Đê-mô-crít )…

- Thế kỷ XVII, XVIII đồng nhất vật chất với khối lượng của vật thể

Mác, Ăng-ghen kế thừa, phát triển quan niệm vật chất nhưng chưa có điều kiện đưa ra định nghĩa đầy đủ

- Đầu thế kỷ XX, cuộc cách mạng trong khoa - Đầu thế kỷ XX, cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên: phát minh tia Rơn-ghen, phát hiện học tự nhiên: phát minh tia Rơn-ghen, phát hiện hiện tượng phóng xạ, tìm ra điện tử (electron), đề ra hiện tượng phóng xạ, tìm ra điện tử (electron), đề ra thuyết tương đối… đối lập với những quan điểm thuyết tương đối… đối lập với những quan điểm máy móc, siêu hình về vật chất, các nhà duy tâm máy móc, siêu hình về vật chất, các nhà duy tâm phủ nhận duy vậtphủ nhận duy vật

Lê-nin định nghĩa vật chấtLê-nin định nghĩa vật chất

là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giáclệ thuộc vào cảm giác

- Thuộc tính tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người, là tiêu chuẩn cơ bản để phân biệt cái vật chất với cái gì không phải vật chất, là cơ sở khoa học để chống lại chủ nghĩa duy tâm- Khả năng của con người trong việc nhận thức thế giới vật chất, cổ vũ các nhà khoa học làm sâu sắc tri thức con người về thế giới vật chất

2./ Các hình thức tồn tại của vật chất2./ Các hình thức tồn tại của vật chất

A. Vận độngA. Vận động Hiểu bao quát, là mọi sự biến đổi, Hiểu bao quát, là mọi sự biến đổi,

không chỉ là vận động cơ họckhông chỉ là vận động cơ học - Ăng-ghen: Vận động, hiểu theo nghĩa - Ăng-ghen: Vận động, hiểu theo nghĩa

chung nhất- tức được hiểu là một phương chung nhất- tức được hiểu là một phương thức tồn tại của vật chất, là một thuộc thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất- thì bao gồm tất tính cố hữu của vật chất- thì bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duyđơn giản cho đến tư duy

- Muốn nhận thức được sự vật phải nhận thức nó - Muốn nhận thức được sự vật phải nhận thức nó trong quá trình vận động, trong trạng thái vận trong quá trình vận động, trong trạng thái vận độngđộng- Vận động của vật chất là tự thân vận động- Vận động của vật chất là tự thân vận động- Nguyên nhân và nguồn gốc của sự vận động - Nguyên nhân và nguồn gốc của sự vận động nằm trong bản thân thế giới vật chất, chứ không nằm trong bản thân thế giới vật chất, chứ không phải nhờ có cái hích đầu tiên của thượng đếphải nhờ có cái hích đầu tiên của thượng đế- Tồn tại vĩnh viễn, không thể tạo ra, không bị tiêu - Tồn tại vĩnh viễn, không thể tạo ra, không bị tiêu diệt, vận động luôn được bảo toàn, vận động của diệt, vận động luôn được bảo toàn, vận động của một vật cụ thể có thể tăng giảm, nhưng của toàn một vật cụ thể có thể tăng giảm, nhưng của toàn thế giới vật chất bao giờ cũng là một số không đối thế giới vật chất bao giờ cũng là một số không đối

Các hình thức vận động cơ bản của vật chất

Ăng-ghen nêu 5 hình thức cơ bản của vận động vật chất: cơ, lý, hóa, sinh, xã hội. Nay vẫn nguyên giá trị, nhưng có nhiều nhận thức mới về từng hình thức và mối liên hệ giữa chúng

- Các hình thức ấy khác nhau về chất, có quy luật riêng, không được quy hình thức này về hình thức khác, nhưng có liên hệ hữu cơ, một hình thức xuất hiện là do tác động qua lại của nhiều hình thức vận động khác

- Hình thức vận động cao ra đời trên cơ sở hình thức vận động thấp, bao hàm hình thức vận động thấp

- Một sự vật bao giờ cũng được đặc trưng bởi hình - Một sự vật bao giờ cũng được đặc trưng bởi hình thức vận động cao nhấtthức vận động cao nhất

Vận động và đứng imVận động và đứng im - Đứng im là trạng thái đối lập với vận động. Không - Đứng im là trạng thái đối lập với vận động. Không

có đứng im không thể hình thành bất kỳ sự vật xác có đứng im không thể hình thành bất kỳ sự vật xác định nào. Vận động là tuyệt đối, đứng im là tương định nào. Vận động là tuyệt đối, đứng im là tương đối.đối.

B. Không gian và thời gianB. Không gian và thời gian - Là cái khách quan vốn có của sự vật, là hình thức - Là cái khách quan vốn có của sự vật, là hình thức

tồn tại của vật chất, nó cũng vô tận, không có điểm tồn tại của vật chất, nó cũng vô tận, không có điểm khởi đầu, điểm kết thúc khởi đầu, điểm kết thúc

3./ Sự thống nhất của thế giới3./ Sự thống nhất của thế giới Trong lịch sử có nhiều quan điểm khác nhau về thế Trong lịch sử có nhiều quan điểm khác nhau về thế

giới, lý thuyết tôn giáo tìm sự thống nhất ở lực lượng giới, lý thuyết tôn giáo tìm sự thống nhất ở lực lượng siêu nhiên, duy tâm cho rằng thế giới tinh thần sinh ra siêu nhiên, duy tâm cho rằng thế giới tinh thần sinh ra mọi vật.mọi vật.

- CNDVBC khẳng định, tính thống nhất thật sự của - CNDVBC khẳng định, tính thống nhất thật sự của thế giới là ở tính vật chất của nó, thể hiện:thế giới là ở tính vật chất của nó, thể hiện:

+ Tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con + Tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người.người.

+ Đều có những quy luật chung, khách quan và + Đều có những quy luật chung, khách quan và nhờ vậy chúng đều có thể chuyển hóa lẫn nhaunhờ vậy chúng đều có thể chuyển hóa lẫn nhau

+ Có ý nghĩa nhận thức và khám phá thế giới + Có ý nghĩa nhận thức và khám phá thế giới

II./ Quan điểm duy vật mác-xít về ý thứcII./ Quan điểm duy vật mác-xít về ý thức

1./ Nguồn gốc của ý thức1./ Nguồn gốc của ý thức

A./ Nguồn gốc tự nhiênA./ Nguồn gốc tự nhiên

Nguồn gốc tự nhiênNguồn gốc tự nhiên

Nguồn gốc xã hộiNguồn gốc xã hội

Duy Duy tâmtâm

coi ý thức là thực thể tồn tại ngoài vật chất, sinh coi ý thức là thực thể tồn tại ngoài vật chất, sinh ra vật chất, không bao giờ mất đira vật chất, không bao giờ mất đi

DVDVtrướctrước MácMác

cho rằng ý thức không thể tồn tại ngoài vật chất, cho rằng ý thức không thể tồn tại ngoài vật chất, nhưng một số lại cho rằng ý thức là 1dạng vật nhưng một số lại cho rằng ý thức là 1dạng vật chấtchất

DVBCDVBC

nguồn gốc tự nhiên đầu tiên phải kể đến bộ óc nguồn gốc tự nhiên đầu tiên phải kể đến bộ óc người, kế đến là thuộc tính phản ánh của vật chất. người, kế đến là thuộc tính phản ánh của vật chất. Não người có từ 14-15 tỷ tế bào thần kinh, chỉ có Não người có từ 14-15 tỷ tế bào thần kinh, chỉ có não người mới có thể sản sinh ra ý thức. Não não người mới có thể sản sinh ra ý thức. Não người sinh ra ý thức vì mọi dạng vật chất đều có người sinh ra ý thức vì mọi dạng vật chất đều có thuộc tính chung, phổ biến là thuộc tính phản ánh.thuộc tính chung, phổ biến là thuộc tính phản ánh.

B./ Nguồn gốc xã hộiB./ Nguồn gốc xã hội Yếu tố tự nhiên là cần nhưng chưa đủ, nguồn gốc Yếu tố tự nhiên là cần nhưng chưa đủ, nguồn gốc

XH mới là trực tiếp sản sinh ra ý thức, trước hết đó XH mới là trực tiếp sản sinh ra ý thức, trước hết đó chính là lao động, sau lao động, cùng với lao động là chính là lao động, sau lao động, cùng với lao động là ngôn ngữ, là các quan hệ xã hội, làm cho ý thức con ngôn ngữ, là các quan hệ xã hội, làm cho ý thức con người hình thành và phát triểnngười hình thành và phát triển

2./ Bản chất của ý thức:2./ Bản chất của ý thức:

Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan của Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan của bộ não con người. Não người là cái phản ánh, bộ não con người. Não người là cái phản ánh, còn hiện thực khách quan là cái được phản ánh. còn hiện thực khách quan là cái được phản ánh. Ý thức không sao chép máy móc mà phản ánh Ý thức không sao chép máy móc mà phản ánh năng động, sáng tạo.năng động, sáng tạo.

Sự sáng tạo của ý thức thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhauSự sáng tạo của ý thức thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau

- Nhờ vậy, ý thức có sức mạnh là kim chỉ nam cho hành động.Nhờ vậy, ý thức có sức mạnh là kim chỉ nam cho hành động.- Bản chất xã hội của ý thức: bao giờ cũng là ý thức của con Bản chất xã hội của ý thức: bao giờ cũng là ý thức của con

người, trong những điều kiện xã hội nhất định, nên thời đại người, trong những điều kiện xã hội nhất định, nên thời đại khác nhau ý thức khác nhau, thậm chí cùng thời đại, ý thức khác nhau ý thức khác nhau, thậm chí cùng thời đại, ý thức của tập đòan người này lại khác với tập đoàn khác. của tập đòan người này lại khác với tập đoàn khác.

Thứ nhất:Thứ nhất: phản ánh có chọn lọc, phản ánh cái cơ bản, phản ánh có chọn lọc, phản ánh cái cơ bản, cốt yếu nhất mà con người quan tâmcốt yếu nhất mà con người quan tâm

Thứ hai:Thứ hai: không phản ánh nguyên xi, có sự cải tạo, cải không phản ánh nguyên xi, có sự cải tạo, cải biên hiện thực, tạo ra “biên hiện thực, tạo ra “thiên nhiên thứ haithiên nhiên thứ hai” cho mình ” cho mình

Thứ ba:Thứ ba: có sự phản ánh vượt trước,dự báo tương lai có sự phản ánh vượt trước,dự báo tương lai

III./ Chủ nghĩa duy vật mác-xít, cơ sở khoa III./ Chủ nghĩa duy vật mác-xít, cơ sở khoa học cho nhận thức, cải tạo hiện thựchọc cho nhận thức, cải tạo hiện thực

• Mối quan hệ: Vật chất là cái có trước, quyết Mối quan hệ: Vật chất là cái có trước, quyết định, ý thức là cái có sau, bị quyết định, là định, ý thức là cái có sau, bị quyết định, là phản ánh của vật chất. Vật chất quyết định ý phản ánh của vật chất. Vật chất quyết định ý thức là nguyên tắc cơ bản của CNDV mác-xítthức là nguyên tắc cơ bản của CNDV mác-xít

• Sự tác động trở lại của ý thức có vai trò to lớn, Sự tác động trở lại của ý thức có vai trò to lớn, nếu không thấy rõ điều này sẽ rơi vào duy vật nếu không thấy rõ điều này sẽ rơi vào duy vật tầm thườngtầm thường

Nguyên tắc phương pháp luận

Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn phải Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn phải xuất phát từ thực tiễn khách quan, căn cứ xuất phát từ thực tiễn khách quan, căn cứ của mọi hoạt động, tránh những hành động của mọi hoạt động, tránh những hành động phiêu lưu, bất chấp quy luật.phiêu lưu, bất chấp quy luật.

Một làMột là

Phải phát huy tính năng động, sáng tạo của ý Phải phát huy tính năng động, sáng tạo của ý thức để tác động cải tạo thế giới khách quan, thức để tác động cải tạo thế giới khách quan, đó là vai trò của tinh thần cách mạng, tri đó là vai trò của tinh thần cách mạng, tri thức khoa học, lý luận cách mạng.thức khoa học, lý luận cách mạng.

Hai làHai là