Bản Tin Vật Lý - Tháng 7-2011 - Thuvienvatly.com

8/6/2019 Bn Tin Vt L - Thng 7-2011 - Thuvienvatly.com

1/58

.comthuvienVatlyKhi nguon va nuoi dng am me

.comthuvienVatly

Bn tin tng hp hng thng, pht hnh ti thuvienvatly.comThng7/2011

L en ni tingc xc nhnsau 40 nm nghi ng

Ban Tin Vat LyBan Tin Vat Ly

Cc nh vt l to ra thnh cng laser sinh vt

Pht hin c ch siu dn t

Photon c thn khng th vt qu tc nh

S phn loi thin h trong hn 80 nm qua c th


2/58

WWW.THUV IENVATLY . COM

Bn Tin Vt L

Thng 7 - 2011

Th Vin Vt Lwww.thuvienvatly.com

[email protected] 7 nm 2011

Ni dung: Trn Nghim [email protected]

Tun Quc - [email protected] tp: Trn Triu Ph [email protected] k ba: Trn Triu PhCng mt s Cng tc vin khc

Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni tingPhysics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.


3/58

Bn tin Vt l thng 7/2011http://thuvienvatly.comhttp://thuvienvatly.comhttp://thuvienvatly.comhttp://thuvienvatly.com

NI DUNG THNG NY

Tng lai ti sng cho cc nh nghin cu phn vt cht ti CERN ................. 1Cc nhm nghin cu vt l ch nn c 13 hoc 25 ngi! ................................... 2Mch graphene tch hp u tin .......................................................................... 4

To ra nh sng t ci hu nh h v ................................................................ 5Cc nh vt l to ra thnh cng laser sinh vt sng ........................................ 6Cc nguyn t phn hydrogen b bt gi lu hn 16 pht .................................... 8Cnh tay xon c mi ca Di Ngn h .............................................................. 12Thc plasmon o nhng khong cch cc nh 3D ........................................ 13Pht hin c ch siu dn th ba ..................................................................... 15Hacker trm kha lng t ................................................................................. 16Pht hin h hnh tinh k l ................................................................................. 19T trng lm gim nht trong mu .............................................................. 20Tm thy dng in ln nht trong v tr ........................................................... 22Chp c hm sng ca ht photon ............................................................... 23Quark v t do hai nghn t ......................................................................... 25

Nhng bt ng t ranh gii ca h mt tri ........................................................ 28K lc mi v trng thi vng vu con mo Schrdinger .................................. 31Photon c thn khng th vt qu tc nh sng ................................... 33Loi chim cng s dng ng php ...................................................................... 35K lc t trng mnh nht th gii .................................................................... 36L en ni ting c xc nhn sau 40 nm nghi ng ........................................ 37nh ngh thut ngn la t ............................................................................... 40

Nghin cu gi mt tri tm hiu h mt tri thi s khai ............................. 44Con s yu thch ca bn l g? ........................................................................... 46

S phn loi thin h trong hn 80 nm qua c th l sai ............................ 47 vui khoa hc 2011 .......................................................................................... 50


4/58

BBBBn tin Vn tin Vn tin Vn tin Vt l thngt l thngt l thngt l thng 7777/2011/2011/2011/2011

http://thuvienvatly.comhttp://thuvienvatly.comhttp://thuvienvatly.comhttp://thuvienvatly.com 1111

Tng lai ti sng cho

cc nh nghin cu phnvt cht ti CERN

Hi thng trc, trn trangphysicsworld.com c tng thut rng ccnh vt l thuc th nghim ALPHA caCERN bt gi 309 nguyn t phnhydrogen trong thi gian 1000 giy phv k lc trc ca h bt gi 38nguyn t trong thi gian mt phn nmca mt giy. Gi th s thnh cng ca

i mang li thm mt khon tin ti trna s cho php xy dng thm hai thit bnghin cu phn vt cht mi, ng thixy dng mt ngun phn proton mi.

Nghin cu phn vt cht nh phnhydrogen c tm quan trng trong vicpht trin kin thc ca chng ta v v trv l gii ti sao n li cha vt cht nhiuhn phn vt cht. Pht biu viphysicsworld.com, pht ngn vin ALPHA

Jeffrey Hangst gii thch rng nhim vtip theo ca i l nghin cu cu trc caphn hydrogen mt phn proton lin ktvi mt phn electron s dng vi sng.Chng ti s s dng tn s vi sng lto spin ca cc nguyn t phn vt cht.Khi chng ti c th pht hin ra stng tc cng hng v kho st cu trcca chng. y s l bc tin khim tnu tin hng n s tht s hiu r phnvt cht, Hangst ni. Nhng khc bit cu

trc ca hydrogen v phn hydrogen khngc M hnh Chun ca ngnh vt l htd on v c th hng n c s vt lhon ton mi.

Hangst cho bit i ALPHA hin angtrong tin trnh xy dng mt my d htmi tn gi l ALPHA 2 s c kh nngphn tch quang ph. Khng ging nh thnghim hin nay, ALPHA 2 s c nhnglaser cn thit nghin cu quang ph

ca cc phn nguyn t. Chng ti c

khng h tr laser cho thit k ALPHAhin nay v ngay t ban u chng ti chmun c th to ra v bt gi phn vt

cht, Hangst gii thch. i nghin cumun thy dng c mi i vo hot ngvo nm 2012, cc nh nghin cu cth thu thp d liu trc khi My Vachm Hadron Ln ca CERN ng ca nng cp vo nm 2013 ci s nh hngn ALPHA 2.

Mt b phn ca th nghim ALPHA ti CERN.(nh: CERN)

Mt thit b mi tn gi l ELENA

S thnh cng trong thi gian gn y caALPHA cng khuyn khch CERN tin tixc tin mt ngun pht phn proton migi l Extra Low Energy Antiproton hayELENA. ELENA c xut hi mynm trc nhng b treo li v thiu tin titr. Nhng nay ng ch CERN Rolf-DieterHeuer cho bit ng cho trin khai ngunELENA. Ngun pht phn proton hin naylm gim tc phn proton xung 5 MeVtrc khi cp chng cho ALPHA v nhngth nghim khc ti CERN. ELENA sphn phi nhng phn proton khong100 keV, ci s mang li cho ALPHA mts lng ln hn nhng phn proton c th


5/58



s dng v cng s lm tng thm hiu suts dng.

Vi ngun ELENA mi i vo hot ng,Hangst hi vng s c thm mt t nngcp na i vi th nghim ALPHA, ttn l ALPHA 3. Th nghim th h tiptheo ny s cho php i tip tc by lnhthm nhng mu phn proton v cho phpcc nh nghin cu kho st nhng hiung hp dn i vi phn vt cht. Lmlnh bng laser i vi hydrogen tht khnhng c th thc hin c, Hangst ni,

ng tin rng ton b nhng nng cp nyc th din ra trong 10 nm ti. ng lcti n tui ngh hu ri!

Ni chung, qung thi gian ho hng ivi nghin cu phn vt cht l nhng nmthng sp ti. Ton b tin tc hin nay lsun s v y khch l. Chng ti bitcch tip cn ca mnh l thch hp,Hangst ni.

Ngun: physicsworld.com

Cc nhm nghin cu vt l ch nn c 13 hoc 25 ngi!

Trong phng th nghim vt l khng nn c nhiu ngi qu. (nh: iStockphoto/AndreasReh)

Nu bn ngh vic c thm mt nh nghin cu na trong nhm ca bn ch c th l iu tt,th bn nn suy ngh li. Ln u tin, hai nh vt l nh lng xem quy m tng dn cacc nhm nghin cu trong ngnh vt l hc c nh hng nh th no n cht lng nghincu m nhm mang li. H kt lun rng quy m nhm tt nht cho cc nh vt l thc nghim


6/58



l khong 25 nh nghin cu, cn trong ngnh vt l l thuyt con s l 13. Vic tng cngthm nh nghin cu vo nhng nhm ny khng mang li s tng cht lng nghin cu.

Ralph Kenna trng i hc Coventry v Bertrand Berche trng i hc Nancy, Php, s dng d liu thu thp cho Hot ng nh gi Nghin cu (RAE) nm 2008 ca ncAnh. RAE c thit k suy lun ra cht lng ca nghin cu c thc hin tt c cctrng i hc Anh quc da trn cc nh nghin cu ng k d liu chi tit v nhng nhmnghin cu ca h, trong c quy m v nng sut lm vic ca tng c nhn.

Mc d thng tin ny thng c s dng xp hng cht lng nghin cu ca cc nhm, l yu cu m chnh ph ra nh gi mc ti tr m h c nhn, nhng ciKenne v Berche lm l mun bit xem quy m ca mt nhm c tc ng g i vi chtlng nghin cu ca n. H lp th biu din cht lng nghin cu theo s lngthnh vin nhm v a d liu vo mt m hnh x l cc nhm nghin cu nh mt phc h

ng thi tnh n tng tc gia cc nh nghin cu.

Cht lng vn khng tng

M hnh trn cho thy cht lng nghin cu ban u tng tuyn tnh theo quy m nhm. Tuynhin, trn mt gii hn nht nh gi l khi lng ti hn trn thay v tip tc tngthm na, s ph thuc ca cht lng vo s lng vn nm ngang. Khi lng ti hn trnl s lng ng nghip ti a m mt nh nghin cu c th tng tc, sao cho khi quy mca nhm tng vt qu mc ny 25 i vi nh vt l thc nghim v 13 i vi nh vtl l thuyt th n bt u phn mnh.

Nghin cu trn cn cho bit khi lng ti hn di l 2 ngi i vi nh vt l l thuyt v13 ngi i vi nh vt l thc nghim.

Trong mt bi phn tch ng trn tp chPhysics World, cc nh nghin cu trn nhn thy69% khoa vt l Anh quc c cc nhm vt qu khi lng ti hn trn, trong khi 89% nhnghin cu lm vic cc khoa vt l Anh quc nm trong nhng nhm ln nh vy. Theonghin cu ca chng ti, nn vt l hc Anh quc ang trong tnh trng di do sinh lc,Kenna ni. iu ny c ngha l cc nh nghin cu c nhiu ng nghip hn yu cu tithiu m tip xc.



7/58



Mch graphene tch hpu tin

Cc nh nghin cu IBM va ch to ramch graphene tich hp u tin trong ton b nhng b phn mch in uc tch hp trn mt con chip nh gn.Mch in mi trn l mt bc tin quantrng na hng n nn in t hc gcgraphene v nhng ng dng tim nng,trong c s truyn thng khng dy vmy khuch i.

Bt chp nhiu tin b trong nhng nmgn y v thc t cc nh khoa hc chto c mt s dng c gc graphene hiunng cao, vic tch hp transitor graphenevi nhng b phn khc trn mt con chipvn cn l mt thch thc. y ch yu lv graphene bm dnh tt cho lm i vikim loi v cc oxide truyn thng dngtrong cc qu trnh ch to cht bn dn vv khng c nhng k thut ng tin cy vhng lot sn xut nhng mch in nhth.

Cun cm tch hp

Phaedon Avouris cng cc ng nghip tiTrung tm Nghin cu T J Watson caIBM Yorktown Heights, New York, c l vt qua tr ngi ny vi mch tch hpmi ca h gm mt transistor graphene vmt cp cun cm gn kht trn mt mingbnh xp silicon carbide (SiC). Qu trnhch to c bnh xp m i pht trintng thch vi cc phng php ch tocht bn dn thng thng v c th dng sn xut mch in vi nng sut cao.

Cc nh nghin cu tng hp graphene cah bng cch bc nhit silicon ra khi bnhxp SiC to ra nhng lp graphene ngu trn b mt SiC cch in. Sau , hvch rnh transistor bng k thut in khc

chm electron, loi graphene ra khi nhngvng rnh bng plasma oxygen. Cc cun

cm c vch bng k thut in khc chmelectron v to ra bng cch cho lng kimloi nhm dy micron ln trn bnh xp.Cui cng, mt lp silicon dioxide dy 120nm, lng bng s bay hi chm electron,c dng tch l cc vng cm ng rakhi cc mi ni kim loi bn di.

Mch in hot ng nh mch trn tnln ti 10 GHz, theo li thnh vin iYuming Lin. Nh tn gi cho thy, mch

trn tn to ra tn hiu ra vi tn s trn lnv l thnh phn c bn ca nhiu h thngtruyn thng in t. Trong dng c ca h,cc nh nghin cu p dng hai tn hiucao tn vo cc cng v cc mng camch graphene. Transistor graphene biu bin bi c hai tn hiu v to ra mtdng in mng cha nhng tn s trnln.

nh chp mch in tch hp graphene cho thynhng cun cm, l hai cu trc ln hnh vung gc trn bn tri v bn phi. Transistor hiu ngtrng l cu trc nh xu ti du thp nm chgia bc nh. (nh: P Avouris)

Truyn thng khng dy

Mch in trn c th dng cho truynthng khng dy. Bng cch ti u ha


8/58



hiu sut ca transistor graphene, n cn cth dng lm mch khuch i.

Nghin cu trn cn c th p dng chonhng loi cht liu graphene khc, baogm c nhng mng mng graphene lnghi ha hc (CVD) to ra trn nhng mngmng kim loi. Quan trng nht l n cth dng trn silicon v nhng cht bn dnkhc to ra nhng mch lai vi nhngchc nng mi.

i nghin cu hin ang bn rn tm cchci tin hiu sut ca cc transistor trnbng cch ti u ha cu trc dng c, cht

lng graphene, v in mi cc cng.Chng ti cng ang pht trin nhngmch in graphene phc tp cho nhngdng c phc tp hn na, Lin ni.

Nghin cu cng b trn tp ch 332 1294.


To ra nh sng t ci hu nh h v

a) Hnh v hnh dung qua knh hin vi quang hc ca dng c. Nhng ch sng l Al, cn nhng ch ti l chtnn Si. b) nh chp hin vi in t qut ca SQUID. nh: arXiv:1105.4714v1

Mt nhm nh vt l lm vic ti trng i hc Cng ngh Chalmers Gothenburg, Thyin, va thnh cng trong vic chng minh ci cho n nay vn ch l l thuyt; v lnhng photon nhn thy c th c to ra t nhng ht o m ngi ta cho l tn ti trongchn khng lng t. Trong mt bi bo ng ti trn trang arXiv, i nghin cu m tcch thc h s dng c bit to ra mt mch in gi l dng c giao thoa lng t siudn (SQUID) iu bin mt si dy di xp x 5% tc nh sng, to ra nhng tia lain c th trng thy t ci trng rng ca chn khng.

Th nghim trn cho thy hiu ng Casimir khng ch l l thuyt; hiu ng mang tn nh vt lngi H Lan Hendrik B. G. Casimir, ngi cng vi Dirk Polderfirst, hi cui thp nin 1940, xut tng v mt lc tn ti trong chn khng; mt lc m nu c x l thch hp gi

hai bn kim loi, hoc hai ci gng, s mang li s sn sinh ra photon.


9/58



tng l trong mi chn khng, cc hto lin tc thot n thot hin; v chng cbiu hin sng. Hiu ng Casimir xut

rng nu hai ci gng rt mng c trt gn nhau, gn sao cho khong cchgia chng nh hn chiu di ca mt ssng o trn, th s c mt lc c sinh rado s lng ht bn ngoi khng gian giahai gng sinh si nhiu hn s ht tn tigia chng, gy ra mt lc ht tc dng lnhai gng, ko chng li gn nhau. Lcc to ra , nh l thuyt chng minh,c th dng sn sinh ra photon.

Sau ny, cc nh nghin cu xut rngngi ta c th thu c hiu ng tng t,ch cn s dng mt gng, nu nh nchuyn ng ti lui rt nhanh; v lphng php m i nghin cu sdng trong th nghim trn. Chuyn ng

nhanh ca gng ng vai tr phn tchnhng cp ht o khi cung cp nnglng bin i nhng ht o thnh

photon tht, l ci xy ra trong SQUID,cho php i nghin cu nhn thy ccphoton sinh ra.

Nghin cu trn, mc d tha mn l thuyt,nhng n khng tht s mang li nhiu lich cho nhng ng dng thc t, t nht lcho n thi im ny; nhng iu khng c ngha l nhng pht trin mipht sinh t nghin cu ny khng th dnti ci g sng gi hn, th d nh mt

phng tin khai thc nng lng t chnkhng v tr dng y tn la khi nchuyn ng trong v tr xa xm.

Ngun: PhysOrg.com

Cc nh vt l to ra thnhcng laser sinh vt sngCho n nay, cc laser c ngi ta chto t nhng cht liu v tri v gic, th dnh cht kh tinh khit, cht nhum tnghp hoc cht bn dn. Nhng nay cc nhvt l M va ch r cch thc gy ra spht laser mt t bo sinh vt sng. Bngcch chiu nh sng mu lam cng mnh ln trn cc phn t protein hunh

quang trong mt t bo, i khoa hc lm cho nhng phn t pht ra nh sngmu lc cng mnh, n sc v c tnhnh hng. Hin tng ny c kh nngdng phn bit nhng t bo ung th vinhng t bo khe mnh, cc nh nghincu khng nh nh th.

Cht liu dng trong nghin cu mi trnl protein hunh quang lc (GFP), cht tmthy loi saAequorea victoria v c s dng chp nh nhng t bo

sng k t thp nin 1960. Bng cch kt

hp gen m ha GFP vi ADN ca bt k

protein no khc, GFP c th gn viprotein . nh sng do n pht ra khi c th dng theo di protein bn trongnhng t bo sng.

S hunh quang t nhin ca GFP l phikt hp, ging ht nh nh sng pht ra bibng n in bnh thng. Nhng cc nhvt l Malte Gather v Seok Hyun Yun, tiBnh vin a khoa Massachusetts vTrng Y Harvard Boston, cho rng cth khuch i nh sng ca protein vv th to ra mt laser sinh hc. Mt vincnh kh tru ngi l hu nh mi sinhvt, t con vi khun cho n con b, c thc lp trnh tng hp GFP.

Nm gia hai gng

Gather v Yun a nhng t bo phingi vo trong mt a Petri v sau thm ADN m ha GFP vo cc t bo.Sau , h gn mt git dung dch chanhng t bo lp trnh li ny ln trn


10/58



mt ci gng c ng knh khongchng 3 cm. H t mt ci gng khc,kch thc bng nh th, ln trn dung dch,

li mt ci khe chng 200 m gia haici gng. Sau , h tp trung nhngxung laser mu lam ko di nano giy lntrn khng gian gia hai gng v dichuyn hai gng qua li, vi s h tr caknh hin vi, cho n khi h c th dchchuyn mt t bo vo trong tiu im cachm tia.

Vi t bo ti ch, cc nh nghin cu tt tng cng sut ca laser mu lam v

quan st s hunh quang lc bin i nhth no. trn mt ngng nht nh khixung laser lam c nng lng khong 1nJ nng lng ca nh sng lc pht ratng thy r v ph ca n thu hp nmc ch quan st c vi cc i r rng.Theo cc nh nghin cu, y l du hiur rng ca s pht laser v trn ngngny c phn t protein trng thi kchthch pht x cm ng ch khng phtx t pht na. nh sng lc pht ra c

khuch i khi n phn x ti lui gia haigng, ging nh trong hp cng hnglaser thng thng.

Gather cho bit, vi s hiu bit ca ng,th y l ln u tin mt laser c to rat mt cht liu sng. ng nhc li rngcc nh khoa hc trc y trn ln mcht vi cc cht liu laser v c v nhnthy s pht x kt hp t hn hp .Nhng cht liu mi ny c cu to honton t m sng, v m ny vn sng thm

ch sau khi pht x hng trm xung laser.Tm kim t bo ung th

Gather tin rng nghin cu mi trn cuicng c th c nhng ng dng thc tinquan trng. Nhng loi my thng thng,gi l t bo k, phn tch s lng ln tbo thng ch cung cp mt thng s ivi tng t bo l sng. Nghincu t bo di knh hin vi c th bitc nhiu th hn, nhng s phi sng

ko di khin y l qu trnh tn thi gian.

laser-t bo GFP, cc dao ng trong cutrc ni bo, ci gy ra s thay i nh ivi chit sut khc x ca t bo, lm thay

i c cng sut khng gian ca nh snglaser v quang ph ca n. Gather cho bitthng tin b sung ny c th gip d phnbit hn gia mt t bo ung th v mt tbo lnh tnh, hoc mt t bo b nhimvirus.

nh chp hin vi ca mt t bo sinh vt (th hinen trng) c lp trnh gen to ra proteinpht hunh quang mu lc (GFP). Khi t bntrong mt hp cng hng quang, t bo ny c thto ra nh sng laser mu lc. Do cu trc bntrong khng ng u ca t bo, nn m snglaser c din mo kh ngu nhin. (nh: MalteGather)

Bc tip theo, theo Gather, l thu nh hpcng hng gng sao cho n nh lp va bn trong mt t bo, ng knhtiu biu ca n l t 10 n 20 m. Khi ,iu ny c th cho php chp nh laser-tbo bn trong mt con vt sng, thay vphi trch xut t bo nghin cu trongphng th nghim. Trong trng hp ny,laser bm c th cung cp t bn ngoibng cch chiu n qua c th con vt hoc


11/58



bng cch tim nh sng vo si quangchn vo trong c th.

Tuy nhin, Gather nhn mnh rng tht khd on chnh xc nhng ng dng g cth trin khai c v ng cho bit thmrng ng c i vi th nghim trn l shiu k khoa hc c bn ln. Cc nh khoahc ang c gng i tm cu tr li cho cuhi c bn l ti sao laser khng tn titrong t nhin? Mt s nh thin vnkhng nh c nhng m sao to ra nhsng kt hp, Gather ni, nhng nh tibit cho n nay th chng c ci g trn

Tri t lm c nh th.

Vit trong mt bi bnh lun i cng vibi bo trn, Steve Meech, mt nh hahc ti trng i hc East Anglia, Anh

quc, cho bit hin nay khng r nhngng dng g c th trin khai vi cc lasert bo. Nhng ng b sung thm rngcho d ng dng cui cng l g i na,th s c xut hin ca GFP trong ngnhquang lng t hc nht nh nh du mtl trnh nghin cu mi th v i vi loiprotein cc k linh hot ny.

Nghin cu cng b trn tp ch NaturePhotonics.


Cc nguyn t phn hydrogen b bt gi lu hn 16 pht

y l hnh minh ha by phn vt cht trung ha ALPHA, cho thy bn cht ca thit b ALPHA l mt bnhcha phn hydrogen. nh: Chukman So, Wurtele Research Group.

Vic bt gi cc nguyn t phn hydrogen ti T chc Nghin cu Ht nhn chu u (CERN)

tr thnh cng vic quen thuc n mc cc nh vt l cam chc rng h c th sm bt u


12/58


13/58



Trong mt nguyn t phn hydrogen (trn), mt phn electron tch in dng, hay positron, quay xung quanhmt phn proton tch in m: nh qua gng ca nguyn t hydrogen bnh thng (di). nh: Chukman So,

Wurtele Research Group

Phn vt cht l mt cu b n v n phi c to ra vi lng ngang bng vi vt chtbnh thng trong Big Bang khai sinh ra v tr hi 13,6 t nm v trc. Tuy nhin, ngy nay,khng c bng chng ca thin h hay m my phn vt cht no ht, v phn vt cht himkhi c trng thy, hoc ch trng thy trong nhng khong thi gian ngn, th d trong mts phn r phng x trc khi n phn hy trong mt va chm vi vt cht bnh thng .

V th, c mun ca cc nh khoa hc l o c nhng tnh cht ca phn nguyn t xcnh xem nhng tng tc in t v tng tch hp dn ca chng c ging ht vi tng tcca vt cht bnh thng hay khng. Mt mc tiu l kim tra xem cc phn nguyn t c tntrng i xng CPT ging nh cc nguyn t bnh thng hay khng. i xng CPT (in

tch-chn l-thi gian) c ngha mt ht s hnh x theo kiu ging nh v tr trong gngnu nh c in tch ngc li v chuyn ng ngc chiu thi gian.

Mi du hiu ca s ph v i xng CPT s i hi ngi ta nghim tc suy ngh li kinthc ca chng ta v t nhin, pht biu ca Jeffrey Hangst thuc trng i hc Aarhus an Mch, pht ngn vin cho th nghim ALPHA. Nhng mt na v tr b tht lc, nnmt s kiu suy ngh li r rng ang nm trn bn ngh s.

ALPHA bt gi phn hydrogen bng cch trn phn proton t My gim tc Phn proton caCERN vi positron phn electron trong mt bung chn khng, trong chng kt hpthnh cc nguyn t phn hydrogen. Phn hydrogen trung ha lnh b giam cm bn trong mtci chai t, khai thc nhng moment t nh xu ca cc phn nguyn t. Cc phn nguyn t


14/58



b bt gi c pht hin ra bng cch tt t trng i v cho php cc ht phn hy vi vtcht bnh thng, to ra mt le sng.

V s giam cm ph thuc vo moment t ca phn hydrogen, nn nu spin ca phnnguyn t b o, th n vt ra khi chai t v phn hy vi mt nguyn t vt cht bnhthng. iu ny mang li cho cc nh th nghim mt phng thc d dng pht hin ratng tc ca nh sng hay vi sng vi phn hydrogen, v photon tn s thch hp s lmspin ca phn nguyn t o lt gia up v down.

Hnh minh ha by ALPHA bt gi cc nguyn t phn hydrogen. nh: Chukman So

Mc d i khoa hc bt gi ln ti ba nguyn t phn hydrogen mi ln, nhng mc tiul bt gi nhiu nguyn t hn trong khong thi gian lu thu c chnh xc thng kln hn trong cc php o.


15/58



Chng trnh hp tc ALPHA cng cng b trong mt bi bo trn Nature Physics rng ikhoa hc o c s phn b nng lng ca cc nguyn t phn hydrogen b by.

Nghe c v khng th v g, nhng n l th nghim u tin thc hin v cc nguyn t phnhydrogen b by, Wurtele ni. Ma h ny, chng ti ang trong k hoch tin hnh nhiuth nghim hn, vi vi sng. Hi vng chng ti s o c s bin thin cm ng do vi sngca trng thi nguyn t ca cc phn nguyn t.

Ngun: i hc California-Berkeley, PhysOrg.com

Cnh tay xon c mi ca Di Ngn h

Ngi ta tin rng cu trc c bn ca Di Ngn c hai cnh tay xon c chnh xut pht thai u ngc nhau ca thanh trung tm dt gia. Nhng ch nhn thy mt s phn canhng cnh tay nhng on mu xm l nhng phn cha pht hin ra. nh: T. Dame

Di Ngn h ca chng ta, ging nh nhng thin h xon c khc, c mt ci a vi nhngcnh tay gm cc ngi sao, cht kh v bi qut xung quanh thin h.


16/58



Mt tri, Tri t, v h mt tri nm trongmt on vt cht nm gia hai hai cnhtay xon c, chuyn ng tp th xung

quanh thin h c li cch tm ca n25.000 nm nh sng. V Di Ngn h chanhng lng tha thi bi bm lm chnmt tm nhn quang hc ca chng ta, nnrt kh nghin cu thin h t m nhnca chng ta bn trong a.

V th, chi tit c th ca nhng cnh tayxon c ca thin h ca chng ta cn mh hn nhiu so vi cu trc ca nhngxon c bn ngoi nh Andromeda, thin

h cch xa vi triu nm nh sng nhngvn nm pha trn mt phng bi m mt. Tuy nhin, nhng bc sng v tuync th xuyn qua bi, v nhng phn tnh carbon monoxide pht x v tuyn vtp trung trong nhng cnh tay xon c cathin h l nhng ci cc tt nghin cucu trc ca chng.

S dng mt knh thin vn nh 1,2 mttrn mi ta nh khoa hc ca h Cambridge, cc nh thin vn CfA Tom

Dame v Pat Thaddeus s dng s phtx carbon monoxide tm kim bng chngca nhng cnh tay xon c trong nhngphn xa xi nht ca thin h, v pht hinthy mt cnh tay xon c ln mi ri rcnhng m kh phn t c. Cc nh khoahc CfA xut rng xon c mi trnnm u xa ca Cnh tay Scutum-Centaurus, mt trong hai cnh tay xon cchnh c cho l xut pht t hai ungc nhau ca thanh trung tm ca thin

h ca chng ta (xem hnh). Nu xutca h c xc nhn, th n s chngminh rng Di Ngn h c mt i xngp mt, vi cnh tay mi l phn i xngca Cnh tay Perseus gn .

Ngun: PhysOrg.com

Thc plasmon onhng khong cch ccnh 3D

Ci thc plasmon 3D u tin va ccc nh nghin cu M, c, v Phpcng b. Cho n nay, nhng dng c oc nano nh vy b hn ch vi vic okhong cch ch theo mt chiu, ngha lkhng th dng chng theo di nhng

qu trnh ba chiu trong vt cht sng hocvt cht mm. B cm bin mi trn c tht ra hu ch trong vic theo di nhngbin i cu trc trong nhng mu sinh vt,th d nh s gp np protein v cc tngtc ADN.

Cc kim loi c th hp th nh sng bngcch to ra nhng plasmon, l nhngkch thch tp th ging nh ht ca ccelectron dn ti b mt kim loi. Mt ci

thc plasmon 1D khai thc thc t l scng hng plasmon ca hai ht nano kimloi kt hp vi nhau khi chng gn nhau.Ph ca nh sng i cng vi nhngplasmon b dch chuyn nhiu v phau xanh hoc u ty thuc vo cc htnano gn nhau hay xa nhau bao nhiu.

Th d, trong nhng nghin cu trc y,hai ht nano vng c ni vi nhau quamt chui ADN. Sau , khi thm vo mt

chui xon kp ADN b sung, cc nhnghin cu quan st thy mt s lch xanhng k trong quang ph nh sng ca cccng hng plasmon. V chui xon kpADN bn hn nhiu so vi mt chui ringl, nn cc ht nano b y ra xa nhau ngha l, khong cch gia chng tr nnln hn. Bng cch lin tc theo di quangph ca cc ht vng, ngi ta c th ghili c c ch ng lc hc ca s laiging ADN.


17/58



Nhng chng que nano vng

Laura Na Liu ti Phng th nghim quc

gia Lawrence Berkeley (M) cng cc ngnghip ti trng i hc Stuttgart v ihc Blaise Pascal Aubire m rngkhi nim ny n hot ng c trongkhun kh 3D. Trong ci thc plasmonmi ca h, cc nh nghin cu s dngmt chng gm nm que nano vng spthnh hnh ch H vi que chnh giang vai tr l nt ngang ca ch H (xemhnh). Hai cp que kia c chn sao chochng tc dng nh ci anten t cc i

vi sng nh sng nhn thy. Khi gn ccphn t sinh hc vi cu trc trn, quechnh gia hay anten t cc chuyn ngtng i so vi nhau, nn kt qu l cth o c s dch chuyn cc cnghng plasmon ca h, ging ht nh mtci thc 1D. Cc nh nghin cu chto cu trc ca h bng k thut in khcchm electron chnh xc cao v k thutnano xp chng tng lp mt.

So vi i tc 1D ca n, ci thc cachng ti mang li thm nhng mc tdo th d nh quay, xon v nghing pht hin ra hnh trng ng lc hc cacc thc th sinh hc, Liu pht biu.

Th h mi thc plasmon

Theo cc nh nghin cu, khi nim trnc th p dng cho nhng vi tinh th kimloi c thn ni vi nhau bi

oligonucleotide hoc peptide. iu ny cth dn ti mt th h mi ca thcplasmon c kh nng theo di nhng skin xy ra trong nhiu bin i phn t vm a dng trong khun kh 3D. Nhngbin i nh vy bao gm ADN tng tcvi enzyme hoc protein, protein gp npv c ch ng lc hc ca chuyn ngpeptide, v dao ng n hi ca cc mngt bo trong c th sng, ch l mi kmt s m thi.

Hnh minh ha cch thc thc plasmon 3D oADN. (nh: AAAS/Science)

Cc ht nano kim loi c kch c khcnhau cn c th gn vo nhng v tr khcnhau trn ADN hoc protein v mi n vkim loi nh vy c th chuyn ng nl hoc chuyn ng tp th trong khnggian ba chiu, Liu gii thch.

i nghin cu hi vng ch to c thcplasmon 3D bng cc lin kt ha sinh.Khi nim trn cn c th m rng chonhng cu trc plasmon phc tp hn, theoli Carsten Snnichsen ti trng i hcJohannes Gutenberg Mainz, c.

Nghin cu cng b trn tp ch Science332 1407.



18/58



Pht hin c ch siu dnth ba

Hnh 1: Ba loi keo ni cho electron siu dn: ccdao ng mng (trn), spin electron (gia), v ccthng ging gi hai orbital electron (zx v yz)(di). Nhng qu cu mu vng biu din cc cp

Cooper electron. nh: Shik Shin

Cuc tranh lun v c ch gy ra s siudn mt h cht liu gi l pnictide c mt i nghin cu ngi Nht Bnv Trung Quc gii quyt. S siu dn pnictide mi c khm ph ra gn y, vchng thuc v ci gi l cht siu dnnhit cao. Mc d tn gi ca chngnh vy, nhng nhit m chng hotng nh cht siu dn vn thp hn nhit

phng rt nhiu. Nhn ra s siu dn

nhit phng vn l mt thch thc chnhtrong nghin cu vt l: n s cch mngha ngnh in t hc v cc dng c in

c th hot ng m khng tn hao nnglng.

S siu dn mt cht pht sinh khi haielectron lin kt vi nhau thnh ci gi lcp Cooper. S ghp cp ny dn ti mtkhe trng trong ph nng lng ca chtliu siu dn, lm cho cc electron khngnhy vi nhng c ch gy ra in tr. Ccelectron c th lin kt thnh cp Coopertheo nhng cch khc nhau, dn ti nhng

loi cht siu dn khc nhau.

Cho n cng trnh nghin cu caTakahiro Shimojima ti trng i hcTokyo cng cc ng nghip ca ng,trong c nhng nh nghin cuthucTrung tm RIKEN SPring-8 Harima, cc cht liu siu dn c chialm hai nhm chnh. Trong nhng cht siudn c in, hot ng nhit rt thp,cc dao ng ca nguyn t trong mng

tinh th ca cht liu cung cp manh mithit yu cho s ghp cp. cuprate,nhng hp cht siu dn nhit cao banu, cc tng tc t hot ng trn spinca electron gy ra s ghp cp siu dn(Hnh 1). nhng cht siu dn nhit cao pnictide, cc nh vt l cho rng c chcn bn l ging vi c ch i vi cuprate,nhng nhng kt qu thc nghim muthun nhau cho thy c ch chnh xc l cicn gy tranh ci.

nghin cu c ch ghp cp cn gytranh ci ny ca pnictide, cc nh khoahc nghin cu tnh cht ca khe in tca cht liu trn. Nh mt b laser nnglng cao c nht v nh hot ng trnnhng tinh th laser rt him m ch c viba phng th nghim trn th gii c c,cc th nghim ca h gii quyt cnhng vn ny mt cch r rng, chi titn cha c tin l.


19/58



Shimojima v cc ng nghip bt ngpht hin ra rng s tng tc gia cc spinelectron khng lm cho cc electron hnh

thnh nn cp Cooper pnictide. Thay vo, s ghp cp c trung gian bi nhngm my electron bao xung quanh nhnnguyn t. Mt s ci gi l orbital nguynt ny c nng lng bng nhau, lm chocc tng tc v thng ging electron mnh trung chuyn s siu dn.

Kt qu ny c th kch thch ngi takhm ph ra nhng cht siu dn mi hot

ng trn c ch ny. Cng trnh cachng ti xc lp rng cc orbital electronl loi keo ni ghp cp th ba cho cc cp

electron trong cht siu dn, tip theo ccdao ng mng v spin elecron,Shimojima gii thch. Chng ti tin rngkt qu ny l mt bc tin b hng ngic m thu c s siu dn nhit phng, ng kt lun.

Ngun: RIKEN, PhysOrg.com

Hacker trm kha lng t

Va li thit b m cc nh nghin cu Singapore/Trondheim s dng nghe trm trn mt ng truyn khalng t. (nh: NTNU Info/Geir Mogen)

Trong khi trn nguyn tc l khng th b kha, nhng c bit mt m lng t c nhcim trong thc t. Mt thiu st nh vy va c minh ha trc quan bi cc nh vt l Singapore v Na Uy. H c th sao li mt kha lng t b mt m khng l s hin dinca h trc ngi gi hoc ngi nhn. Cc nh nghin cu hin ang tm cch loi b l

hng m h va tm thy .


20/58



Mt m lng t l s m ha tin nhn, s dng mt kha l b mt c nu ra bi nguyn lc lng t - rng tc dng ca php o nh hng n h c o. Trong mt k hoch phbin, ngi gi Alice gi i mt kha di dng mt chui photon c thn b phn cc n

ngi nhn Bob. Alice lm phn cc tng photon mt cch ngu nhin bng mt b phncc ngang-ng hoc mt b phn cc c hai trc cho nhau. Bob pht hin ra tng photoncng bng cch chn ngu nhin mt trong hai b phn cc khc nhau .

Nu Bob chn b phn cc ging nh Alice, th anh ta dt khot s o c s phn cc ngca mt photon cho trc. Tuy nhin, nh nguyn l bt nh cho bit, c 50% kh nng anh tas chn sai. Mt khi anh ta thc hin mi php o, Bob yu cu Alice cho bit trn mtknh m rng c ta dng nhng b phn cc no cho tng photon v anh ta ch gi li ktqu ca nhng php o m anh ta chn c b phn cc ng, v chui kt qu ny tr thnhkha lng t.

Pht gic Eve

Mt k nghe trm, Eve, ngi tm cch o s phn cc ca nhng photon m Alice gi i,s l s hin din ca c ta v, cho trc chui photon di, xc sut c ta on ngchui phn cc ca Alice trn thc t l bng khng. Khi c ta thc hin nhng php o khngng, c ta lm ngu nhin ha s phn cc . iu ny c ngha l trong mt s trng hpm Bob thc hin php o ng, anh ta thu ly mt kt qu sai. Cho nn, mt ln na trao it do vi Alice v so snh mt tp con nh ca kha, Bob nhn ra c mt k th ba nu nhtp con c sai st.

Christian Kurtsiefer v cc ng nghip ti trng i hc quc gia Singapore v cc nh

nghin cu ti trng i hc Trondheim (Na Uy) va tm ra mt phng php giu i snghe trm ca Eve bng cch khai thc mt nhc im trong nhng my d photon c thndng trong nhiu my nhn mt m lng t c mt trn th trng. Phng pho ny cho Eves dng mt nh sng rc r lm m mt bn quang diode tuyt l m Bob dng phthin ra cc photon tng trng thi trong s bn trng thi phn cc khc nhau .

Cc quang diode b m ha khng cn nhy vi photon c thn na, m thay vo chnghnh x ging nh nhng my d c in sinh ra mt dng in t l vi cng ca nhsng ti v phn ng vi cc xung nh sng vt trn mt ngng cng nht nh no .Cc my d sng ging nh mt ngi vy, ban m chng hu nh c th phn bit miphoton c thn nhng ban ngy th khng th nh th v chng b ngp trong nh sng, pht

biu ca Vadim Makarov thuc i Trondheim.

Alice v Bob khng bit

Eve chn dng tng photon m Alice gi i v o chng bng nhng b phn cc chn ngunhin. Vi mi php o, Eve gi i mt xung sng rc, vt trn ngng cng sng v cs phn cc ging nh photon c o, n my nhn ca Bob. Thao tc ny loi b kh nngca Bob chn ngu nhin nhng b phn cc cho tng php o. Thay vo , anh ta b rngbuc vi chui phn cc ging nh ci Eve thu c. iu ny c ngha l khi Bob v Alicecng khai so snh tp con ca kha, h khng tm thy sai st no. Ni cch khc, Eve tmra kha m vn giu mt khi lm nh vy.


21/58



Kurtsiefer cng cc ng nghip tn cng mt ng truyn cp quang 290 mt hin ctrong khu trng s ca trng i hc quc gia Singapore. S dng thit b lp va trongmt ci va li, h chn dng cc photon c thn truyn dc theo si quang v sau pht i

tr li nhng xung nh sng rc tng ng. Trong khong thi gian 5 pht, h chn dnghn tm triu photon v sau cho truyn tip i nhng xung sng tng ng, vi mi xungn c Bob ghi nhn trong my d thch hp.

y khng phi l th nghim u tin cho thy mt kha lng t c th b sao chp ln lt.Trong ba nm trc y, Hoi-Kwong Lo trng i hc Toronto (Canada) v cc ngnghip chng minh mt s l hng trong mt h mt m lng t thng mi, trong khi hinm ngoi nhm nghin cu ca Kurtsiefer ch ra rng nhng h thng mi c th b vhiu ha bng nh sng rc r. Nhng, theo Makarov, cng trnh mi nht ny l ln u tinngi ta to ra mt k nghe trm lng t hon chnh v thc s nh cp mt kha lngt. Trc y, chng ti chng t rng nhng h mt m lng t l c th b tn cng, ng

gii thch, v nay chng ti chng t rng kh nng b tn cng ny c th khai thc trn thct.

Tuy nhin, Makarov tin rng kh nng b tn cng ny c th khc phc c. Mt gii phpkh d l t mt ngun photon c thn nh ngay pha trc cc my d ca Bob v bt nhot ng nhng khong thi gian ngu nhin m bo rng cc my d c th vn ghinhn tng photon ring l. Nu cc my d lin tc b trc trc, th ngi iu khin my snhn ra Eve.

Ton b mc ch ca nghin cu ca chng ti l c gng lm cho mt m lng t an tonhn, Makarov ni. Mi cng ngh bo mt u tri qua pha chng minh ny.

Nicolas Gisin, mt nh vt l ti trng i hc Geneva Thy S v l nh ng sng lp cahng sn xut mt m lng t ID Quantique, hoan nghnh nghin cu mi trn. ng cho bitcng ti ca ng hin pht trin nhng php o phn cng i ph vi nhng v tn cngnh th. Phng php duy nht bo m thc hin tt mt m lng t l thng qua nhngphp o kim tra c lp, ng ni. Theo ngha ny, cc hacker lng t lm mt cng vicrt c ch.



22/58



Pht hin h hnh tinh k l

nh minh ha sao i UZ For v hnh tinh.

Mt i nh thin vn, trong c tin sGavin Ramsay thuc i thin vnArmagh, va tm thy bng chng cho thys tn ti ca mt h hnh tinh khcthng. Hai hnh tinh khng l dng nhang quay khong cch bng nhau xungquanh mt h sao i nh, c, ang tngtc gi tn l UZ For h gm hai ngi saonh quay xung quanh xung quanh nhau c li rt gn nhau.

Nu c xc nhn, y s l mt th dca mt h hnh tinh rt mi l. Hai ngisao, mt sao ln trng v ngi sao kia lsao ln , nh hn nhiu so vi Mt trica chng ta v ang quay xung quanhnhau c li rt gn nhau, nn ch mtchng hai gi ng h chng honthnh mt vng qu o. Cp i thts c th t va bn trong Mt tri cachng ta! Tht tnh c, h sao nh hngsao cho ngi sao ny i qua pha trc ngi

sao kia trong mi vng qu o khi nhn t

Tri t, gy ra s che khut ln nhau chophp cc tnh cht ca h c xc nh rtchnh xc.

Nhng cc nh nghin cu lu rngnhng s khe khut xy ra khng chnhxc cho lm. Thay vo , chng thnhthong qu sm v i khi qu mun. iuny khin h xut rng s c mt cahai hnh tinh khng l, chng c lc kogit hp dn lm cho qu o ca hai ngi

sao lc l trong khng gian v v th gyra s bin i nh trong thi gian o cgia nhng ln che khut. Theo nhng tnhton ca h, khi lng ca hai hnh tinh t nht phi bng tm v su ln khilng ca Mc tinh, v chng s phi cnm v mi su nm quay xung quanhhai ngi sao gia. H sao qu xa nnkhng th chp nh trc tip nhng hnhtinh ny.


23/58



H sao ang tng tc trn, tn gi l UZFor do v tr ca n nm trong chm saophng nam Fornax, to ra mt mi trng

cc k khc nghit cho cc hnh tinh. Dos gn nhau ca chng, lc hp dn cangi sao ln trng nng hn, nhng nhhn nhiu, lin tc nh cp vt cht tb mt ca ngi sao ln thnh mt dnglin tc. Dng vt cht ny va chm vi bmt ca sao ln trng, ni n nng ln nhng triu Kelvin, lm ton b h hnhtinh ngp l vi lng tia X cht chcnhiu v k.

Khm ph trn c thc hin qua nhngquan st mi t Knh thin vn Ln Namchu Phi (SALT) cng vi d liu lu tr

ca 27 nm thu thp t nhiu i thin vnv v tinh quay xung quanh Tri t. ithin vn Armagh truy cp SALT qua tcch thnh vin ca SALT ConsortiumAnh quc. Nghin cu thin vn tiArmagh c ti tr t B Vn ha, Nghthut v Gii tr Bc Ireland.

Ngun: i thin vn Armagh,PhysOrg.com

T trng lm gim nht trong mu

nh minh ha cc t bo hng cu ang chuyn ng trong mt mch mu.(nh: iStockphoto.com/spanteldotru)


24/58


25/58



an ton. Th d, n c dn ti nhng ccnghn trong mu hay khng?, ng ni.

Giacinto Scoles, mt nh khoa hc vt liuti trng i hc Princeton, ngi phttrin cc ng dng y khoa, th tin rng cs khao kht ln trong cng ng y khoai vi loi sng kin gc vt l hc ny.Ti tin cng trnh nghin cu trn lmpht sinh rt nhiu cu hi l th v mtlnh vc nghin cu mi c m ra,ng ni.

Nhng cng ng y khoa vn s cn bthuyt phc v nhu cu i vi cng nghmi trn v v s an ton ca n. Tammy

Ustet, mt bc s chuyn nghin cu bnhthp khp ti trng i hc Chicago, tinrng tiu im chnh vn l vic x l ccnguyn nhn gy ra bnh tim mch. Viciu tr triu chng l cc k quan trng,nhng vic iu tr cn nguyn l cch ttnht khai thng triu chng, b ni.


Tm thy dng in ln nht trong v tr

Mt vi vt cht v tr cch xa chng ta 2t nm nh sng ang mang dng in caonht t trc n nay m ngi ta tng thy:1018 ampere, tng ng vi mt nghn tc st.

Ngun nng lng chnh cho vi vt cht pht ra tthin h 3C303 (chm gia hnh) l mt dngin chng 1018 ampere (hay mt exa-ampere). nh:Leahy and Perley (1991)

Philipp Kronberg thuc trng i hc Toronto Canada v cc ng nghip o s spthng hng ca cc sng v tuyn xung quanh mt thin h tn l 3C303, thin h c mt vivt cht khng l phng ra t li ca n. H nhn thy mt s thay i t ngt s thng hng

ca cc sng v tuyn y vi vi vt cht. y l mt du hiu r rng ca mt dng in,Kronberg ni.

i nghin cu ngh rng t trng do mt l en khng l nm ti tm ca thin h trn angto ra dng in , n mnh thp sng vi vt cht v li n i trong khng cht khgia cc sao ra n khong cch chng 150.000 nm nh sng (arxiv.org/abs/1106.1397).

Ngun: New Scientist


26/58



Chp c hm sng caht photon

Trong cch hiu chnh thng ca c hclng t, hm sng hm cha nhng kinthc ti a m ngi ta bit v trng thica mt h. N xc nh xc sut thu cnhng kt qu khc nhau khi thc hinnhng php o trn cc bin ng lc cah nh v tr hay xung lng ca n.

Tuy nhin, vic o hm sng l cng vicchng d dng g. Nh nguyn l bt nhHeisenberg, vic o mt h lng t mkhng lm hng n trc khi hm snghon ton c bit r l iu c v nhkhng th. Nay vi mt cch tip cn viphp o lng t, Jeff Lundeen v i cang thuc Hi ng Nghin cu Quc giaCanada ln u tin o c trc tiphm sng ca nhng photon c thn y htnhau.

Thc hin php o trn ch mt bn saoca h - th d ch mt photon c thnthi mang li cho chng ta mt phn cahm sng. Tuy nhin, php o phi clp li nhiu ln trn tp hp nhng photony ht nhau thu thp thng tin xydng nn ton b hm sng. Dng php ogin tip ny gi l x chp lng t vthnh thong c s dng.

Ghi li nhng gn sng

Lundeen v von x chp vi vic lp bn vhnh dng ca mt gn sng trn mt h(hm sng) bng cch chp nhanh bngca cc gn sng trn y h. bng cchkt hp thng tin t nhiu nh chp nhanh,hnh dng ca gn sng c th c suylun ra. Tuy nhin, trong x chp lng t,mi php o chp nhanh l qu mnhnn n ph hng gn sng v qu trnh

phi c lp li vi nhng gn sng y ht

nhau. Ngoi bn cht trit tiu, nhng hm

sng nht nh nh orbital nguyn t hocphn t khng th xc nh bng x chp.

Thay v tp trung vo cc bng, i nghincu nu ra mt phng php kho st trctip c phn thc v phn o ca hm sngca mt tp hp photon. Phng php xydng trn khi nim php o yu,phng php c s dng trong thigian gn y o mt s h lng t - vkhng ph hy hm sng.

Hm sng ca mt photon, cha mi thng tin vn ti bt k thi im no, c minh ha mutrong nh minh ha ny, lng trong nh chp hthng thit b th nghim m Lundeen v i cang s dng. (nh: Jeff Lundeen v CharlesBamber)


27/58



Kin thc hm sng ca chng ta kh trutng v khng c mt nh ngha giokhoa chnh thc no, Lundeen ni.

Chng ti quyt nh lao vo phngphp o yu, bt chp cc nh khoa hcthn trng vi n nh th no. Lundeengii thch rng mc d l thuyt o yu c pht trin hi thp nin 1980, nhngn b nhiu nh nghin cu b qua v nmang li nhng kt qu k l ln hnnhiu so vi trng i. Nguyn nhn chonhng kt qu bt ng l mi php oyu cho ta mt s phc n c mt phnthc v mt phn o.

Nhng php o nh nhng

L thuyt o yu pht biu rng c th tinhnh o nh nhng hay yu t mt hlng t v thu ly mt s thng tin v mttnh cht (th d, v tr) m khng gy nhiug ng k i vi tnh cht b sung (xunglng) v do khng nh hng n stin trin tng lai ca h. Mc d thngtin thu c trong tng php o l rt nh,

nhng nu ly trung bnh nhiu php o smang li mt c tnh chnh xc ca s oca tnh cht m khng lm sai lch gitr cui cng ca n.

i vi mt php o lng t thngthng, h c o c kt hp vi mttrng thi khc c th xem l kim ch th.Ngi ta thu ly thng tin v tnh chtc o bng cch quan st s bin i vtr ca kim ch . Ni chung, y c

xem l mt php o mnh v c t s chngln gia v tr ban u v v tr cui cngca kim ch th. S d tm photon CCD,chng hn, s lm kim ch th nhy tkhng photon n mt photon nhng ktqu l lm hng mt photon .

Trong mt php o yu, vn din rangc li, vi v tr cui cng ca kim chth chng ln vi phm vi ln so vi v trban u ca n. Trong php o m i

nghin cu tin hnh, phn thc ca hm

sng c cho bi mt s lch nh ca kimch th lin h vi v tr ca photon. Phno ca hm sng c cho bi mt s lch

nh ca kim ch th lin h vi xung lngca photon. V th, v tr c o yu trongkhi xung lng c o mnh.

Bn bc c bn

Th nghim c bn bc c bn. Th nhtl to ra mt dng photon c thn vi hmsng y ht nhau. Ci hu nh khng th lo mt hm sng vi ch mt bn sao camt h lng t (th d mt photon), y l

ci chng ti gn nh chc chn, Lundeengii thch. i nghin cu s dng mtchm laser tt dn hoc mt qu trnh gil o ngc tham s t pht (SPDC) to ra dng photon ca mnh.

Bc tip theo l b tr php o yu ca vtr ngang ca photon bng cch gy ra mts quay trng thi phn cc ca tngphoton i mt lng rt nh - 10o sdng mt tinh th thch anh. V s bin i

phn cc l nh, nn h khng b nhhng g nhiu.

Sau , cc photon c chun trc v chnhng photon chuyn ng theo mthng c bit mi c d ra mt qutrnh gi l hu chn lc. y l php omnh. Trong bc cui cng, php o yuc thc hin bng cch o hai loi phncc tht s xy ra nhng photon huchun trc. Phn thc ca s o l lng

chuyn ng quay tuyn tnh tht s xy rav phn o c cho bi chuyn ng quaytrn hoc eliptic ca s phn cc xyra. Nhng gi tr ny kt hp li cho s oyu ca hm sng. Cc nh nghin cu lpli php o vi nhng photon c hm sngkhc nhau xc nhn chnh xc cacc kt qu.


28/58



Tt hn x chp?

Lundeen cho bit t-s-tn-hiu-so-vi-

nhiu ca th nghim ca i kh tt. Thtvy, ng cho bit mt li th quan trngca k thut o yu l cc kt qu ckhuch i ln. Do , n c th t ra cbit hu ch trong vic nghin cu nhngh hin nay rt kh o.

Trong khi ng tin rng s vn cn t dngv cho k thut x chp, nhng Lundeencm thy nhng h nht nh s hng li

t k thut m i ca ng s dng. Trongkhi x chp l mt php o tng th hn lmt s ti hin ca hm sng, th php o

ca chng ti l nh x v trc tip, nggii thch. Li ch n gin ca nghincu ca chng ti l hin nay chng ti cmt nh ngha gio khoa ca mt hmsng... mt th l thit yu.

Nghin cu cng b trn tp ch Nature.


Quark v t do hai nghn t

Phin bn mi nht ca biu pha QCD. Ranh gii gia pha nhit thp (hadron tnh) v pha plasma quark-gluon nhit cao c nh du mu en. Hp vung trn ng lin nt ch ra im ti hn cha-tm-ra, nicc pha c th ng thi tn ti. Neutron, proton v nhng ht vt cht bnh thng (k c cc ht phn vt cht)c pht hin sau khi chng ra khi nhng qu cu la gy ra bi nhng va chm ion nng nh ti RHIC,th hin bng ng t nt. Pha bn phi l vng siu dn mu c th c.


29/58



Cc nh vt l M, n v Trung Quc tnh c rng quark v gluon c th vt do khi ni giam cm ca chng bn

trong proton v neutron nhit chnghai nghn t Kelvin bng nhit ca vtr lc mt phn nh ca mt giy sau BigBang. Cc nh nghin cu i n con sny bng cch kt hp kt qu ca nhngtnh ton trn siu my tnh v cc thnghim va chm ion nng. H cho bit ktqu trn t kin thc ca chng ta v vtcht quark trn mt nn tng chc chn hn.

Theo m hnh Big Bang, v tr thi rt s

khai cha y plasma quark-gluon, trong cc quark v gluon (ht mang lc htnhn mnh) tn ti nh nhng thc th clp. Lc mnh gia cc quark tng nhanhtheo khong cch, ngha l cc quark cnnhng lng nng lng ln duy tr tdo v do khi plasma ch c th tn ti nhng nhit cc cao. Khi v tr chkhong mt phn triu ca mt giy tui,n ngui n mc cc quark v gluonkt hp thnh nhng ht hn hp nh

proton v neutron. Tuy nhin, nhit chnh xc ny l bao nhiu th khng d gtnh c.

L thuyt sc ng lc hc lng t (QCD)gii thch tng tc ca cc quark v gluoncc tt nhng khong cch rt nh, thchhp vi nhng va chm xy ra bn trongMy Va chm Hadron Ln (LHC) tiGeneva CERN. Nhng nhng khongcch ln hn c trng ca plasma quark-

gluon, QCD tht bi v n khng th giithch mi tng tc thnh phn, bao gmnhiu cp ht o quark v phn quark. Chonn, cc nh vt l s dng mt s gnng ca l thuyt trn gi l QCD mng,trong s phc tp ca nhng tng tcquark-gluon c hn ch bi s phn chiakhng-thi gian thnh nhng phn on cth kim sot c.

Nay Nu Xu thuc trng i hc Cng lp

Trung Trung Hoa v Phng th nghim

quc gia Lawrence Berkeley Californiav cc ng nghip thu c gi tr camt trong nhng thng s ch cht ca

QCD mng. H s dng cc kt qu thu tmy d STAR ti My Va chm Ion nngTng i tnh (RHIC) ca Phng thnghim Brookhaven, thit b cho nhng ionvng va chm vo nhau nng lng cao tm nhit ti plasma quark-gluonngng t thnh tng hadron n l.

Thnh vin i nghin cu BedangadasMohanty thuc Trung tm Cyclotron Nnglng Bin thin Kolkata, n , gii

thch rng vic bit c nhit ny giplp r biu pha ca QCD. Biu nyth hin s chuyn tip t vt cht bnhthng, hadron tnh, sang vt cht quark(hoc c l l trng thi k l khc gi lsiu dn mu) khi hai bin thay i. Haibin ny l nhit v ha th baryontnh. Ha th baryon tnh l nng lngcn thit loi b hoc b sung thm mtproton hoc neutron vo vt cht angtng tc mnh. ng cho bit c ch nhit

ng lc hc ny c th dng tnh ranhit ca cc chuyn tip pha ca ncbin thin nh th no theo p sut nhnggi tr tuyt i cho nhng nhit ny ihi s o ca t nht l mt im c nhtrong biu pha, th d nh im si psut kh quyn. Tng t nh vy, ngni, trong QCD chng ti mun tm hiur nhit chuyn tip pha l bao nhiu ha th zero.

Xu v cc cng s khng o nhit nymt cch trc tip m suy lun ra n t lthuyt v th nghim. Trn phng din lthuyt, Sourendu Gupta v nhng ngikhc ti Vin nghin cu C bn Tata n tnh c o hm bc mt, hai, bav bn ca ha th baryon tnh theo p sut,v sau tnh c nhng i lng nhycm ny s bin thin nh th no theonhit . Trong khi , na nhm hp tcthc nghim i m c bao nhiu proton

hn phn proton c to trong hng triu


30/58



va chm ca nhng ion vng ti RHIC vv th s bin thin theo s lng o c ny. Ti nhit chuyn tip

plasma quark-gluon, nhng kt hp nhtnh ca nhng i lng nhy cm trn lthuyt s bng v tr s vi nhng s lngnht nh lin h vi hnh dng ca nhngphn b c o. Cho nn, bng cch chobin thin nhng i lng nhy cm theonhit cho n khi chng bng vi slng suy lun ra t th nghim, cc nhnghin cu i ti mt gi tr cho nhit chuyn tip .

Gi tr m i ca Xu thu c l 175 +1/7 MeV, tng ng vi 2 1012 Kelvin, chnh l gi tr m nhng phng phpgin tip khc tin on trong l thuytQCD mng. y l ln u tin c mt sso snh trc tip gia l thuyt vt chtquark nhit cao v cc th nghim nnglng cao, Mohanty ni. Ngi ta don nhng i lng nhy cm trn lthuyt phi bng bao nhiu, nhng bncn so snh nhng d on ny vi th

nghim m bo rng l thuyt l ng.

Theo Mohanty, bc tip theo l o mtim ti hn tin on trong biu phaQCD. Ti mt im ti hn, ranh gii giahai pha khng cn v tnh cht ca hai phatr nn ging ht nhau. Chng hn, c mtim ti hn cho nc lng v hi nc, vcc nh vt l ht nhn tin rng, tng tnh vy, c mt im ti hn cho vt chtbnh thng v vt cht quark. Vic tm ra

im ti hn ny s i hi thc hinnhng va chm ion nng trong nhng

ngng nng lng va chm m RHICthch hp nht tin hnh, theo liMohanty. Mt khc, my d ht ALICE

ca LHC s c th khng ch nht caplasma quark-gluon, vi nhng php otrc y cho thy plasma c nhtthp hn bt k cht lng no khc c trongv tr.

David Evans, mt nh vt l ti trng ihc Birmingham v l trng nhm ngiAnh ti ALICE, c n tng su sc vinghin cu mi trn. Ti ngh nhng kthut ny s cho php cc nh l thuyt khai

thng v ci tin QCD mng bng nhngso snh trc tip vi th nghim, ng ni,v t mang li nhng tnh ton v don tt hn trong tng lai.

Tuy nhin, Johann Rafelski thuc trngi hc Arizona th tin rng nghin cutrn c nhng thiu st nghim trng,c bit l thiu s phn tch sai s hthng. Th d, ng ni, Xu v cc cng s khng tnh n thc t l my d ht ch

m mt phn hn ch ca mi sn phmva chm. Sai s h thng ton phn rt ckh nng l ln, ln hn nhiu so vi sai sthng k [nh trnh by], ng ni, ccng nghip trong cng ng QCD mngtin rng phn tch ny mi bc u c saist.

Nghin cu cng b trn tp ch Science332 1525.



31/58



Nhng bt ng t ranh gii ca h mt tri

nh minh ha hai phi thuyn Voyager ca NASA ang khm ph mt vng khng gian hn lon gi l nht nang,lp v ngoi ca ci bt ht tch in bao xung quanh Mt tri ca chng ta. (nh: NASA/JPL-Caltech)

Nhng quan st bt ng ca phi thuyn Voyager 1 ca NASA mt ln na lm hi sinh lthuyt ca cc nh thin vn v phm vi bn knh ca nht nang lp v nng bn ngoi cah mt tri. D liu mi y t phi thuyn trn gi v cho thy mt s gim nh vn tc cagi mt tri ti im nht dng ranh gii pha ngoi ca nht nang ch khng gim tngt nh nhng l thuyt hin nay tin on. ng thi, cc nh khoa hc kho st d liu tphi thuyn Voyager 1 ln Voyager 2 tm thy rng t trng trong nht nang l mt ci btsi sc nhng bong bng t, so vi nhng cung sc t duyn dng m chng tin on.

Ti ranh gii h mt tri

Cc ht ion ha t Mt tri pht ra tc cao gi mt tri to ra mt ci bt bng bao

xung quanh h mt tri ca chng ta. Lp v ca ci bt , gi l nht quyn, cha im nhtdng, nht nang, v cc xung kch. Gi mt tri truyn i tc siu thanh cho n khi ni qua mt sng xung kch cc xung kch, ti n chm dn v lm nng nht nang. Nhtdng l ra bn ngoi ca nht nang, ni gi mt tri chm xung mc zero.

c phng ln hi gn 34 nm v trc, v hin ang lao i trong khng gian cch Mttri chng 14,4 t km, c Voyager 1 ln Voyager 2 hin ang trong nht nang. Mt i khoahc ng u l Stamatios Krimigis thuc Phng th nghim Vt l ng dng i hc JohnsHopkins Maryland, Hoa K, s dng thit b Ht Tch in Nng lng Thp caVoyager 1 xc nh vn tc ca gi mt tri. Voyager 1 i vo mt khu vc trong vn tc ca gi mt tri chm dn n zero k t nm 2007. Khi Voyager 1 di chuyn ra bn

ngoi trong hn ba nm qua, vn tc xuyn tm ca gi mt tri v ang gim i gn nh


32/58



tuyn tnh t 208.000 km/h xung zero; cn thnh phn thi ngang tng i so vi Mt tricng c xu hng tin n zero.

iu ny cho chng ta bit rng Voyager 1 c l gn im nht dng, hay ranh gii ti mi trng gia cc sao v c bn lm dng dng chy ca gi mt tri, Krimigis ni.Lp chuyn tip m rng ca dng chy gn bng zero mu thun vi cc l thuyt tin onmt s chuyn tip t ngt sang dng chy gia cc sao ti im nht dng v mt ln na,iu c ngha l chng ta s phi xem xt li cc m hnh ca mnh.

Khi cc vn tc c th thng ging, nn i nghin cu kho st s ghi nhiu thng trckhi xc nhn rng vn tc tht s bng khng. Tuy nhin, cc nh khoa hc tin rng Voyager 1vn cha i qua im nht dng tin vo khng gian gia cc sao. Bng vo khng gian giacc sao s ngha l mt s gim t ngt mt ca nhng ht nng thuc nht nang v mts tng mt ca nhng ht lnh thuc plasma gia cc sao. Cc nh nghin cu, vit trn

tp chNature, c tnh v tr im nht dng bng cch kt hp cc quan st Voyager 1vi nhng nh chp nguyn t trung ha nng lng cao ca nht nang thu t s mnh Cassini.H tin rng im nht dng c th u gn 18 t km, ngha l Voyager 1 c th i ra khilp chuyn tip v i vo mi trng lin thin h vo cui nm 2012. Nghin cu c cngb trn tp chNature Letters.

Vn bt bng

Cng lc, mt i khoa ha khc NASA tm thy nhng ci bt t ring bit, mi btrng chng 160 triu km, trong nht nang. Theo cc nh nghin cu, Voyager 1 i vovng bt vo khong nm 2007 v Voyager 2 i vo mt nm sau , v mt trong hai

phi thuyn s mt hng tun bng qua ch mt ci bt nh th.

nh c v mi ca nht nang. Nhng xon c mu v mu xanh l nhng ng sc t un cong nh nhngca nhng m hnh chnh thng. D liu mi t Voyager b sung thm mt bt t (khung hnh nh) vo m hntp trn. (nh: NASA)


33/58



T trng ca Mt tri tri rng ra mi pha cho n ra ca h mt tri, Merav Opher thuctrng i hc Boston, M, gii thch. V Mt tri quay trn, nn t trng ca n tr nn bxon v gp np, c phn ta nh chic vy ca v cng ballet. cch Mt tri xa xa, ch hai

phi thuyn Voyager hin nay, np gp ca chic vy b chm li.

Khi t trng b gp np mnh, cc ng sc t an cho nhau v t t chc li thnh nhngci bt t. S ti kt ni t nh th ny ging nh qu trnh nng lng cao din ra bn dicc tai la mt tri. Nhng ci bt tht s l c lp v tch ri vi t trng mt tri rngln.

S ghi cm bin t phi thuyn cho thy cp i Voyager thnh thong i vo v i ra khinhng ci bt trong vng bt , cn i khi chng dng nh i qua nhng vng khng cbt. iu ny lm phc tp thm bc tranh ca chng ta v nht quyn.

Cc nh nghin cu xut rng vng bt c th bo v h mt tri khi nhng tia v tr,chng s b by bn trong cc bt bng v phi chuyn ng qua tng ci bt trc khi i tinhng ng sc t tng i trn hn truyn v pha bn thn Mt tri. Nhng ci bt t c v l l chn phng th u tin ca chng ta trc cc tia v tr, Opher ni. Chngti cha r liu l chn ny l tt hay khng.

Cho n nay, a s bng chng cho cc bt bng n t cc php o ht v dng ht nnglng cao v cc quan st t trng; nhng v t trng qu yu, nn d liu mt thi giandi phn tch chnh xc. C l chng ta s khm ph [nu m hnh ca chng ta] l ngkhi hai phi thuyn Voyager tip tc tin su v pha trc v tm hiu thm v s t chc can, Opher ni. y ch mi l bt u, v ti d on s cn nhiu bt ng pha trc.



34/58



K lc mi v trng thi vng vu con mo Schrdinger

Thit b quang hc do Jian-Wei Pan v i ca ng s dng to ra mt trng thi con mo Schrdinger tmphoton. (nh: Jian-Wei Pan)

Cc nh vt l Trung Quc va ph k lcca chnh h v s lng photon b vngvu trong mt trng thi con moSchrdinger. H lm ch c viclm vng vu tm photon trong trng thi

, ph k lc su photon m h lp chi nm 2007. Trng thi con moSchrdinger gi mt vai tr quan trngtrong mt s thao tc o lng v in tonlng t. Tuy nhin, n rt d b ph hngkhi cc photon tng tc vi mi trngxung quanh chng, nn cc nh nghin cum t thnh cng ca h trong vic to ratm photon nh th l tin tin trong lnhvc iu khin lng t.

Trong th nghim tng tng ni tingca Erwin Schrdinger hi nm 1935, ttc cc phn t trong mt con mo trongs chng cht ca hai trng thi ingc sng v cht v mt nh quan

st khng th ni n trng thi no chon khi mt php o a con mo vo mttrong hai trng thi . Ngy nay, cc nhvt l s dng thut ng trng thi conmo Schrdinger (hay trng thiGreenbergerHorneZeilinger) m tbt k h lng t a ht no ang trongs chng cht ca nhng trng thi ingc nhau.

Th d, mt cp photon vng vu c th

c to ra trong phng th nghim sao cho


35/58



chng trong s chng cht ca haiphoton c s phn cc ngang v hai photonc s phn cc dc. S vng vu l mt

hiu ng lng t, ngha l cc ht nhphoton chng hn c th c mi lin h gngi hn ci m vt l c in cho php.Bng cch o s phn cc ca mt tronghai ht trong cp, chng ta lp tc bitc trng thi ca ht kia, cho d chng cch xa nhau bao nhiu chng na.

Trng thi con mo Schrdinger gm tmphoton b vng vu c tao ra bi Jian-Weo Pan cng cc ng nghip ti trng

i hc Khoa hc v Cng ngh TrungHoa Hefei. i nghin cu bt u vivic chiu nh sng laser vo mt tinh thphi tuyn, lm bin i cc photon cthn nng lng cao thnh nhng cpphoton b vng vu nng lng thp hnvi hng phn cc vung gc nhau. Sphn cc ca mt trong hai photon sau b quay i 90o, a tng cp vo mt trngthi hai photon con mo Schrdinger.

Ghp cp photon

Sau , Pan v cc ng nghip trch mtphoton t mi cp v kt hp b bn trongmt mng quang gm hai b tch chm tiaphn cc. Mt photon ch ri khi mi bbn ca mng nu nh c bn photon c sphn cc ging nhau. V khng c cchno bit c s phn cc chung ny l g,nn cc photon b vng vu trong mttrng thi con mo Schrdinger. Nhng v

mi mt trong bn photon b vng vu vimt photon khc, nn c tm photon bvng vu trong mt trng thi con moSchrdinger.

S vng vu ny c thit lp bng ccho s phn cc ca tm photon khi chngl ra khi th nghim. Php o ny cho bit

tin cy ca tm photon trng thi conmo Schrdinger, ci trn thc t cho bitnhng trng thi khc nhau gn gi nhth no vi con mo Schrdinger trn lthuyt. i nghin cu o c gi tr ca tin cy l 0,708 ln hn nhiu so vigi tr ngng 0,5m, gi tr trn th mttrng thi c xem l b vng vu.

Theo Xiao-Qi Zhou thuc trng i hcBristol, Anh quc, Pan v i ca ng c

th lm vng vu tm qubit v h tch cc photon thnh nh sng bnhthng v nh sng k l. C hai loic to ra bng cch nghch o tham sv m bo rng bn photon k l c gicho s vng vu b sung lm tng thmhiu nng ca qu trnh.

Tip theo c th l s siu vng vu

Pan pht biu viphysicsworld.com rng

i ca ng c vi ba cch tip tc thc ynghin cu ny. Mt l s dng s siuvng vu to ra mt trng thi conmo Schrdinger 16 qubit cho tm photonca h. S siu vng vu khai thc cngdng ca hn mt t do ca photon xung lng v s phn cc, chng hn lm tng gp bi s nhng trng thi c thb vng vu. Hi nm 2008, i nghincu s dng s siu vng vu to ramt trng thi con mo Schrdinger 10-

trng thi s dng nm photon.

Zhou cho bit k thut tch nh sng bnh thng v nh sng k l cng c th dng lmvng vu su photon hiu sut cao hn ci trc y c th. ng ngh k thut ny c thdng to ra mt ngng rng nhng trng thi vng vu khc nhau c th dng trong inton lng t.

Trng thi con mo Schrdinger c th c bit hu ch trong s hiu chnh sai s lng t,

gip bo v s in ton lng t khi nhng tc dng nhiu gy hng trng thi. Th d, mt


36/58



bit thng tin lng t (qubit) c th c m ha thnh c tm photon thuc mt trng thicon mo Schrdinger. Nu s phn cc ca mt trong tm photon b lt o mt cch tnh c,chng hn, th iu ny c th c hiu chnh bng cch xc nh gi tr ca by photon kia.


Photon c thn khng th vt qu tc nh sng

B tr th nghim dng pht hin ra tc ti a ca mt photon c thn. nh: Shanchao Zhang

Quy lut khng g c th chuyn ng nhanh hn tc nh sng, c, l mt trong nhng nhlut c bn nht ca t nhin. Nhng v gii hn tc ny ch mi c chng minh thc

nghim i vi thng tin mang bi nhng nhm ln photon, nn cc nh vt l hin nay angtranh lun liu nhng photon c thn v thng tin mang bi chng c th vt qu tc nhsng hay khng. Trong mt nghin cu mi, cc nh vt l thc hin cng vic kh khn lto ra nhng photon c thn c dng sng c th iu khin c, v h chng minh rng ccphoton c thn cng tun theo nh lut gii hn tc c.

Cc nh vt l, ng u l gio s Shengwang Du trng i hc Khoa hc v Cng nghHong Kong, va cng b nghin cu ca h v tc ti hu ca mt photon c thn trongs ra mi y ca tp chPhysical Review Letters. Cc kt qu c hm i vi tc ti aca s truyn thng tin bi s xc nhn rng cc photon c thn tun theo tnh nhn qu;ngha l mt h qu khng th xy ra trc nguyn nhn ca n.

Tm quan trng ln nht ca nghin cu ca chng ti l cc kt qu thc nghim ca chngti mang s kt thc n cho cuc tranh lun v tc tht s ca thng tin mang bi mtphoton c thn, Du ni. N lm su sc thm kin thc ca chng ta v lng tnh sng htca photon v bn cht ca c hc lng t. N mang n cho mi ngi mt bc tranh rrng v cc photon (k t khi tn gi c Einstein ngh ra cch nay hn 100 nm trc) vsa li nhng bc tranh sai lm v kh hiu trc y.

Vi s tin b cng ngh trong vi ba nm tr li y, nhiu nhm nh khoa hc v angnghin cu xem chnh xc th nh sng c th chuyn ng nhanh bao nhiu. Mc d nhngnghin cu trc y tm thy vn tc nhm ca nh sng c th truyn i nhanh hn c,

nhng vn tc tn hiu tc lan truyn thng tin th khng th. Trong nh sng ca kt


37/58



qu mi ny, cc nh khoa hc t hi liu nhng photon c thn chuyn ng vn tcnhm hay vn tc tn hiu.

tr li cu hi ny, minh chng ca Du v cc ng tc gi khng ch i hi to ra nhngphoton c thn, m cn phi tch tin thn quang hc, s truyn kiu sng ti pha trc mtxung quang hc, khi phn cn li ca photon. Nhng th nghim trc y da trn s truynsng in t v m (bao gm rt nhiu photon) cho thy tin thn quang hc l phn nhanhnht trong s truyn ca mt xung quang hc. Nhng nghin cu ny l nghin cu u tinchng minh thc nghim rng cc tin thn quang hc tn ti cp photon c thn, vchng l phn nhanh nht ca photon gi sng photon c thn.

tch tin thn quang hc ra khi phn cn li ca photon, cc nh khoa hc to ra mtcp photon, v sau cho mt trong hai photon i qua mt nhm nguyn t rubidium lnh,ng thi s dng mt b iu bin in quang nn dng sng ca photon. Cc nguyn t

c mt hiu ng gi l s trong sut cm ng in t (EIT), cho php cc nh khoa hctch cc tin thn photon c thn ra khi gi sng chnh. Khi tin thn quang hc v v gisng chnh i qua mt nhm nguyn t rubidium th hai, cc nh khoa hc tin hnh o tc ca hai thnh phn photon .

Cc nh khoa hc tm thy rng u sng tin thn ca mt photon c thn lun truyn i tc c, ging nh vn tc tn hiu ca nhng nhm ln photon. Gi sng chnh ca mtphoton c thn khng chuyn ng nhanh hn c trong mi mi trng, v c th b tr ti500 ns trong mt mi trng nh sng chm trong vn tc nhm nh hn c.

Trong trng hp nh sng chm (vi vn tc nhm nh hn c), phn chnh gia ca gi

sng chnh tun theo vn tc nhm, Du gii thch. Khi mt mi trng tng ln (vinhiu nguyn t hn), vn tc nhm chm gim i. Trong trng hp nh sng nhanh hocsiu sng (vi vn tc nhm ln hn c hoc vn tc nhm m), gi sng chnh c v khhiu v khng tun theo vn tc nhm... Chng ti chc chn rng gi sng chnh khng thtruyn i nhanh hn tin thn quang, i tng chuyn ng tc c.

Nhng kt qu ny ph hp vi nhng nghin cu trc y phn tch nhng photon c thnc tin thn v dng sng chnh khng b phn tch, theo bo co th chng c cu trc daong. S giao thoa gia tin thn v dng sng chnh hi tr pha mt cht c th gii thch cutrc ny.

Ngoi vic mang li mt s kt lun cho cuc tranh lun v tc tht s ca thng tin mangbi mt photon c thn, kt qu rng cc photon c thn khng th truyn nhanh hn tc nh sng cng s c kh nng c nhng ng dng thc tin, v n mang li cho cc nh khoahc s hiu bit tt hn v s truyn thng tin lng t.

Ngun: PhysOrg.com


38/58



Loi chim cng s dngng php

C l chng khng c ng t, danh t hayth qu kh, nhng loi chim hin angthch thc quan nim cho rng ch c loingi mi c tin ha nhng quy tc ngphp trong giao tip ngn ng.

Loi chim s Bengal c nhng quy tc

gi l c php - ring nh th ca chng,theo li Kentaro Abe thuc trng i hcKyoto, Nht Bn. Nhng loi chim bitht c mt kh nng bm sinh x lnhng cu trc c c php trong ging htca chng, ng ni.

Chim s Bengal bit s dng ng php chng? (nh:Arco Images GmbH/Alamy)

chng minh s cm nhn c php ng vt, i ca Abe chi mt bn hntp phi ng php gm nhng ging hta dng trc nhng con chim th nghimv o ly ting gi hng ng ca chng.

Mc d nhiu loi ng vt, nh ch, vt,kh khng ui c bit l hiu v bitxy dng cu, v nhn ra ngn ng caloi ngi cho tng vt ring l, nhng

Abe cho bit ch nhng con chim s ca

ng mi t ra c mt dng ng php trongs by t ca chng. Tuy nhin, nhngkhng nh tng t cng c nu rai vi ting ht c voi.

Trong thin nhin hoang d, loi chim sBengal ku p tr mnh lit khi chngnghe nhng ging ht khng quen thuc,thng l t nhng con chim xm nhp.Trong phng th nghim, Abe v nging nghip Dai Watanabe thuc C quan

Khoa hc v Cng ngh Nht Bn Saitama khai thc nhng phn ng ny nghin cu xem loi chim s c th ti nhng ging ht phi ng php haykhng.

Quy tc ng php

Trc tin, h chi nhng bi ht chim skhng quen thuc lp i lp li cho n khicc con chim quen thuc vi chng v

ngng s phn ng thi qu. Sau , htrn ln cc tit tu trong tng bi ht vchi li nhng phin bn ny trc nhngcon chim.

Ci chng ti tm thy tht bt ng, Abeni. Cc con chim ch phn ng li vi mttrong bn phin bn m trn, gi l SEQ2,c nh th chng pht hin n vi phm mts quy tc ng php no , trong khi baphin bn m trn kia th khng. Gn 90%

trong s cc con chim th nghim phnng nh vy. iu ny cho thy s tn tica mt quy tc nht nh trong trt t mtit trong ging ht ca chng, cng chia strong cng ng x hi, Abe ni.

Trong nhng th nghim sau , Abechng minh rng nhng quy tc khngphi l bm sinh chng phi hc mi bit.Nhng ch chim b cch li khng h phnng vi SEQ2 cho n khi chng tri quahai tun sng chung vi nhng con chim


39/58



khc. ng cn dy chim s nhng quy tcng php phi t nhin bng cch cho chnglm quen vi mt trong nhng phin bn

m trn ca ng, sau kho st s phnng ca chng trc cc phin bn hatrn vi phm nhng quy tc nhn to .

Cui cng, Abe dng ha cht lm hngmt khu vc trong no gi l nidopalliumtrc mt s con chim, v t c thchng minh rng n l ci thit yu chovic nhn ra ng php sai. con ngi,mt vng gi l khu vc Broca b kchthch khi chng ta nghe nhng cu ni

khng tun theo ng php, cho nn Abe xut rng vic nghin cu mt vng tngng nh th chim s s lm sng tthm v ngun gc ca ng php loingi.

Ngn ng ca loi chim?

Constance Scharff, ngi nghin cu v

chim ht ti trng i hc M Berlin,c, cho bit cng trnh nh trn l quantrng v ngi ta thng khng nh conngi l ging loi duy nht bit s dngng php.

l mt th nghim kho lo cho thychim chc nhy cm vi s thay i ginght ph hp vi nhng ng php khcnhau, b ni. Cng ngy chng ta cngnhn thy nhiu s tng ng gia con

ngi v ng vt, v iu khin mt sngi cm thy bn khon.


K lc t trng mnh nht th gii

Ngy 22 thng 6 nm 2011, Helmholtz-Zentrum Dresden-Rossendorf lp mt k lc thgii mi vi t trng mnh 91,4 Tesla. t ti k lc ny, Sergei Zherlitsyn cng cc ngnghip ca ng ti Phng th nghim T trng Cao Dresden (HLD) ch to mt cun dynng chng 200 kg trong mang dng in to ra t trng khng l - trong khong thigian vi mili giy. Cun dy tri qua th nghim mt cch bnh an v s.

Vi k lc ny, tht ra chng ti khng quan tm vic t ti nhng gi tr trng cao, mthay vo l vic s dng n trong nghin cu khoa hc vt liu, Joachim Wosnitza, gimc HLD gii thch. Cc nh khoa hc trn tht s t ho l nhng ngi u tin trn th giito ra c mt t trng cao nh vy dnh cho nghin cu. T trng cng mnh th cc nhkhoa hc cng c th kho st chnh xc nhng cht liu dng cho nhng linh kin in t tintin hoc ci gi l cc cht siu dn cht dn in m khng c in tr. Nhng t trngcao nh vy c to ra bng cch cho mt dng in i qua mt cun dy ng.

Nhng t trng cng nh hng n dng in v n c gng y dng in ra khi cun dy.Dng in cng mnh th lc y t cng mnh. 25 tesla, dy dng s b x toc ra,Joachim Wosnitza m t mt kch bn c kh nng xy ra ca s mu thun ny gia ttrng v kim loi. so snh: Mt nam chm dng trong t lnh thng mi tiu biu c ttrng ch 0,05 tesla.


40/58



kho st cng cn k cng tt s tch in nhng cht liu thuc v tng lai, cc nhnghin cu cn nhng t trng cao hn na, th d 90 hoc 100 tesla. Tuy nhin, 100 tesla,lc Lorentz bn trong dy ng s to ra mt p lc bng 40.000 ln p sut khng kh

ngang mc nc bin, Joachim Wosnitza cho bit. Nhng lc ny s x toc si dy ng raging nh mt v n vy. y l nguyn do cc nh nghin cu s dng nhng hp kim ngc bit c th chu ni hng chc nghn p sut kh quyn. Sau , h thm vo mt lp bclm t si c bit thng dng cho o chng n v gi cht hp kim li. Cc k thut vinHZDR qun su si dy c bit ny vi lp bc thnh mt cun dy c mt khng gian rng16 mm ti tm ca n. iu ny cho php to ra 50 tesla bn trong cun dy c bit ny khic mt xung in ngn nhng mnh i qua dy ng mt qu trnh tt ngay sau ch 0,02 giy.

Tuy nhin, t trng nh th vn cn thua xa k lc th gii 89 tesla m ngi M to ra Los Alamos hi vi nm trc. V y l nguyn do cc k thut vin qun thm mt cun dyth hai gm mi hai lp dy ng xung quanh cun dy th nht. Tuy nhin, si dy ny ch

c th chng chi vi 2.500 ln p sut kh quyn. Nhng c bo v bi mt lp bc plastic,mt xung in ko di ch mt phn nm ca mt giy l to ra mt t trng 40 teslabn trong cun dy. Cng vi 50 tesla ca cun dy bn trong, t trng ny cng gp lithnh k lc th gii mi vi hn 90 tesla. c bc trong mt bao thp, cun dy kp ny cchiu cao 55 cm v ng knh 32 cm; nh vy n tng ng vi mt thng nc kha kh.Trong vng vi tun l, cc k thut HZDR lm vic vi cun dy khng ch lp k lc th gii,m cn s cho php tin hnh nhiu nghin cu cht liu mi trong tng lai trong t trngk lc trn.

V nhng th nghim nh th, cc nh nghin cu ang x n Dresden khng ch tRegensburg, Garching, v Karlsruhe, m cn t khp chu u. Ngay c cc nh khoa hc M

v Nht Bn cng ang t vn h c th phn t cht liu ca h ti HZDR. V k t hmnay, nm cn phng hin c c trang b nhng cun dy tng t c th khng cn png nhu cu ca m ng nh nghin cu, v mt b su t bo xung na s c xydng vo nm 2015. Nghin cu t trng ti HZDR tht ra cn tip tc y mnh hn nasau k lc th gii trn.

Ngun: PhysOrg.com

L en ni ting c xc nhn sau 40 nm nghi ng

S dng mt h thng khng l gm nhiu knh thin vn v tuyn, cc nh thin vn BcM l nhng ngi u tin thc hin mt php o khong cch trc tip n Cygnus X-1, chophp kt lun rng khi lng ca ngi sao ti ca n ln n mc n th l mt l en. Hcn pht hin thy l en quay trn nhanh hn a s bn ngang hng ca n.

Hin nay, khng c nghi ng no v khong cch ca n na, v khng cn cht sai s nonhiu v khi lng ca n na, pht biu ca Mark Reid thuc Trung tm Thin vn Vt lHarvard-Smithsonian Cambridge, Massachusetts. N chc chn l mt l en.


41/58



L en l mt ngi sao cn kit nhin liu v qua i, co li thnh mt vt th nh vi lchp dn ln n mc khng g c th thot ra khi sc ht ca n. Ln u tin c nhn raang n nu vo nm 1971, Cygnus X-1 l mt trong nhng ngun pht tia X u tin c

cc nh thin vn hc pht hin ra. N c tm thy trong chm sao Cygnus [Thin Nga],cn gi l Ch thp phng Bc, v l mt trong nhng vt th c nghin cu nhiu nhttrn bu tri. N cn truyn cm hng bi mt bi ht di 10 pht ca ban nhc rock CanadaRush ni v nhng ngi sao thuc Ch thp phng Bc ang than khc v s mt mt chem ca chng.

nh minh ha l en Cygnus X-1 (phi) ang nut ly vt cht t ngi sao ng hnh mu xanh ca n. (nh:Martin Kornmesser, ESA/ECF)

L mt sao neutron chng ?

Tuy nhin, mt s nh khoa hc hoi nghi l en ca n v vo nm 1974 StephenHawking cc vi Kip Thorne Caltech rng Cygnus X-1 khng c mt l en no ht.Thay vo , vt th ti trn c th l mt sao neutron, mt loi sao cht km c chc hn.Vn chnh gy tranh ci l mt thc t ht sc trn tc: khong cch ca n n Tri t.

Ngi sao ti trong Cygnus X-1 quay xung quanh mt ngi sao xanh nng mi vng 5,6 ngy.Nhng v khng bit khong cch ca n n chng ta, cho nn khng ai c th ni ngi saomu xanh pht ra bao nhiu nh sng. Cygnus X-1 cng gn chng ta, th ngi sao nyphi cng km mnh, v th khi lng m n c cng t. V ngi sao ny c khi lng cngt, th lc ko git hp dn ca ngi sao ti tc dng ln ngi sao sng cng yu i. Nu ngi


42/58



sao ti cha nng gp ba ln khi lng ca Mt tri, th n c th l mt sao neutron thay vmt l en.

Nhng c tnh khong cch trong thi gian gn y nghing v mt khi lng cao hn Hawking nhn thua cuc hi hai thp nin trc nhng nhng c tnh ny l gin tip.Cch tt nht o khong cch l thng qua th sao s lch nh trong v tr biu kin camt ngi sao do chng ta nhn n t nhng gc nhn khc nhau khi Tri t quay xung quanhMt tri. Nhng Cygnus X-1 qu xa nn cc nh thin vn quang hc khng th o th sainh xu ca n c.

Ma trn knh thin vn khng l

May thay, Cygnus X-1 pht ra sng v tuyn, nn Reid v ng nghip ca n chn ngm vovt th trn vi Ma trn ng c s Rt Di (VLBA), h thng gm mi knh thin vn v

tuyn 25 m phn b ri rc t nc Anh v qun o Virgin cho n California v Hawaii. Matrn khng l ny o v tr tt hn 100 ln so vi Knh thin vn v tr Hubble.

Cygnus X-1 mang li d liu p, Reid ni, v chng ti c th c mt khong cch rtchnh xc. Th sai cho thy Cygnus X-1 cch Tri t 6050 nm nh sng, vi sai s ch400 nm nh sng. T con s ny, cc nh thin vn suy lun ra rng ngi sao ti trn nnggp 14,8 ln Mt tri; sai s ch l mt ln khi lng mt tri, v th vt th trn cao phatrn ng phn chia gia sao neutron v l en. Ngi sao mu xanh m n quay xung quanhcn nng hn na, vi khi lng chng 19 ln khi lng mt tri.

Gi tr c tnh v tuyn ca th sai trn l mt thnh tu tuyt vi, pht biu ca Douglas

Gies, mt nh thin vn ti trng i hc bang Georgia Atlanta, ngi khng c lin can gvi i nghin cu trn. N l mt kt qu xut sc.

ang quay nhanh

Cc nh nghin cu cn tm thy l en trn ang quay trn 97% tc ti a c th ca n.H suy lun ra iu ny bi s quan st tia X pht ra t mt ci a kh nng xoy tt xungquanh l en trn cht kh m l en x toc ra t bn ng hnh km may mn ca n.

L thuyt tng i tng qut cho bit mt l en quay trn cng nhanh, th mt vt th c thquay xung quanh xung quanh n trong mt qu o bn cng gn. Phn a cht kh gn l

en nht l nng nht. i vi Cygnus X-1, ra bn trong a nng n mc n phi rt gnl en, v th l en ang quay nhanh. Cht kh ti ra trong ca a quay trn na tc nhsng, hon thnh 670 vng qu o trong mi giy.



43/58



nh ngh thut ngn la tVin t va cng b mt s bc nh t gii Cuc thi Ngh thut t nm 2011, cuc thi

nm th tm. Di y l mt s bc nh p v ginh chin thng.

Ngi sao la

Kt hp ba bc nh ri, ton b c chp l mt phn ca nghin cu ca b v s an tonla trn phi thuyn, k s hng khng Sandra Olson thuc Trung tm Nghin cu Glenn,NASA, Cleveland, Ohio, ginh gii nht vi bc nh nhng ngn la chy hnh sao trongmi trng khng trng lng.

Ch mu xanh c to ra khi nh sng kh kin c gii phng t phn ng ha hc trongmt qu trnh gi l ha pht quang. Nhng mu trng, vng, v da cam xut hin l bng bhng trong ngn la.

(nh: Sandra Olson)


44/58



Tin s t

Bogdan Pavlov v Li Qiao trng i hc Purdue, Indiana, kt hp nh chp mt s loingn la khc nhau to ra bc Tin s t, ginh gii nh chung cuc.

Ci mi, ru v tc ca Tin s t c to ra bng cch cho nhng hn hp ht nano khcnhau vo trong mt ngn la. i mt v ci ming l th d ca ngn la khuch tn ngc,cn ci m l th d ca mt ngn la khuch tn methane-khng kh.

(nh: Bogdan Pavlov and Li Qiao)


45/58



Siu xoy la

Mang gii ba v cho Nelson Akafuah v Kozo Saito thuc trng i hc Kentucky Lexington, xoy la ny c to ra bng cch t chy benzen, mt ha cht du m ngin, sau ly i xng gng v quay nh thu c to ra mt hnh ch S c trng.

(nh: Nelson Akafuah v Kozo Saito)


46/58



Qut laBc nh ghp ny ca Michael Gollner v Xinyan Huang trng i hc California, SanDiego, ginh ng hng ba.

La trn bn tri thu c khi mt ngn la xanh san phng ln cht. Khi gc nghingtng ln, hnh trng ca ngn la tr nn hn lon hn.

Gollner v Huang s dng nhng th nghim ny nghin cu gc nghing ti hn cho tc

phn tn la nhanh nht, tc chy v dng nhit sinh ra t ngn la.(nh: Michael Gollner v Xinyan Huang)

Ngun: New Scientist


47/58



Nghin cu gi mt tri tm hiu h mt tri thi s khaiHi nm 2004, s mnh v tr Genesis ca NASA thc hin mt chuyn h cnh ngoi k

hoch, ph hy thit b ht gi mt tri qu gi ca n. Nay, sau nhiu nm nghin cu vt v,hai nhm nh khoa hc c lp nhau lm ch c vic o hm lng tng i ca ccng v nitrogen v oxygen trong gi mt tri. Nghin cu ca h cho thy cc thnh phnng v y trn Tri t rt khc vi trn Mt tri. Kt qu trn c th quan trng trong victm hiu cc iu kin trong h mt tri s khai, khi Tri t ang hnh thnh.

nh minh ha s mnh Genesis. (nh: NASA/JPL)

Trong khi cc nh khoa hc bit rt nhiuv hm lng ng v ca cc nguyn ttrn Tri t, Mt trng v cc thin thch,th h li bit rt t v Mt tri. May thay,Mt tri nm ra mt dng ion u n gi

l gi mt tri, chng c th b phi thuynbt li. Mc d ch yu l hydrogen, nhnggi mt tri tht s c cha nhng lngnh ca nhng nguyn t nng hn vngi ta tin rng thnh phn ng v cachng tng t vi cht liu t h mttri hnh thnh.

Thu gom gi mt tri

Genesis thu gom cc ht gi mt tritrong chng hai nm qua, s dng mt b

gom gi mt tri, thit b s dng in

trng gia tc cc ion oxygen vnitrogen v tp trung chng vo mt s tmbia silicon-carbide cc k tinh khit. Mcd lm tng s ion chm ln bia n 20 ln,nhng hm lng cc ng v trong bia vn

rt nh khi s mnh quay tr v Tri t vdo s i hi phi phn tch thn trng.

Nhng bi kch xy ra vo nm 2004 khit hp phn hi mu ca s mnh trinkhai khng thnh cng d gim tc ca nkhi n ri xung Tri t. Thit b b qunhit v lao xung t, v ra v tiu tnmt phn ln ci n cha bn trong, trong c nhiu tm bia gi mt tri.

Phn cn li nhng tm bia b nhim bn

bi nhiu loi cht liu (trong c mt


48/58



mng du b n) v cc nh khoa hc bttay vo mt qu trnh cc nhc lm schmu. Vic lm sch ny tht kh khn v

cc ion oxygen v nitrogen n nu chng100 nm bn di b mt ca cc tm bia vc th d dng b c sch mt.

Qut b mt

Hin nay, cc tm bia silicon carbide c lm sch hm lng oxygen vnitrogen ca chng c phn tch. Mtnghin cu c thc hin bi KevinMcKeegan cng cc ng nghip titrng i hc California, Los Angeles, v

nhng trng i hc khc M, Anh vNht Bn. H s dng mt thit b cthit k chuyn dng cho Geneis gi lMegaSIMS, l mt my o ph khi ionth cp kt hp vi mt my o ph gia tc.Mt c im quan trng ca thit b l nc th phn tch nhng vng nh ca murng chng 2 m tm ra nhng vng bmt khng b nhim bn.

i nghin cu o hm lng caoxygen-17, oxygen-18 v oxygen-16 trongmu. H tm thy t s ca oxygen-17 sovi oxygen-18 l nh nhau trn Mt tri vtrn Tri t. Tuy nhin, h nhn thyoxygen-16 trn Mt tri di do hn chng7% so vi trn Tri t.

Chng ti tm thy rng Tri t, Mttrng, cng nh cc thin thch gc saoHa v nhng thin thch gc tiu hnhtinh khc, c hm lng O-16 thp hn sovi Mt tri, McKeegan ni.

Lm sch ionTrong khi , Bernard Marty cng ccng nghip ti trng i hc Nancy,Php, v mt s vin nghin cu M, s dng mt my o ph khi ion th cp o t s nitrogen-15 so vi nitrogen-14trong gi mt tri. H t mt tm bia lyt Genesis vo trong thit b v b mt can trc tin c lm sch bng mtchm ion nng lng thp. Sau , hm

lng ng v c o l hm ca chiu

su vi mt s vng c ng knh khong10 m.

Hm lng ca cc ng v nitrogen tcc i khong 80 nm bn trong tm bia,theo li i nghin cu nh th l ph hpvi cch thc Genesis bt gi gi mt tri.Cc nh nghin cu nhn thy t s canitrogen-15 so vi nitrogen-14 trong gimt tri nh hn khong 40% so vi trongkh quyn Tri t.

Robert Clayton thuc trng i hcChicago, ngi khng c lin quan trongnghin cu no va ni, tin rng s chnh

lch oxygen v nitrogen nh th c th llin quan ca s tng tc ca nh sngmt tri v m my phn t kh c mttrong h mt tri s khai. Qu trnh nyc gi l s quang phn v kt qu lcarbon monoxide v nitrogen phn t phnli thnh cc nguyn t thnh phn cachng.

m my kh m c

Bc sng chnh xc ca nh sng cn

thit ph v mt phn t ph thuc vothnh phn ng v ca n, Clayton giithch. Ha ra nh sng cn thit ph vcc phn t carbon monoxide cu to toxygen-16 khng truyn i xa lm trongmt m my kh. iu ny c ngha lphn bn trong ca m my s cha hmlng oxygen-17 v oxygen-18 nhiu hn.Nhng nguyn t c gii phng nytham gia vo nhng phn ng ha hc dnti s hnh thnh ca bi khong cht cui

cng tr thnh Tri t v cc hnh tinhnhm trong. Mt qu trnh tng t cngs lm tng lng nitrogen-15 trong bikhong, theo li Clayton.

Clayton cho bit hm lng tng i cacc ng v nitrogen trn Mc tinh l bngvi hm lng ca gi mt tri, cho thys phn li ng v bi s quang phn chxy ra trong h mt tri nhm trong.

Nghin cu cng b trn tp ch Science.



49/58



Con s yu thch ca bn l g?Con s yu thch ca bn l g v v sao bn li thch n? Mt nh vit sch ton mun bit

cu tr li. Vng, ng th y. Bi phng vn Alex Bellos ca tp ch New Scientist.

(nh: Michael Duerinick)

Ti sao ng li quan tm n nhng con s yu thch?

Ti thuyt ging ton trc nhiu ngi v mi ngi thng hi ti v con s yu thch cati. Ti khng c mt phn ng xc cm no vi nhng con s v v th khng c mt con syu thch. Cho nn, lc u ti thy bc mnh trc nhng cu hi ny, v ri sau ti lithy kh hiu. Ti bt u hi mi ngi xung quanh v nhn thy rt nhiu ngi c mt milin h c nhn no vi nhng con s. Ti ngh s tht th v nu th c gng nh lng

vn ny.V th m ng lp ra mt website nghin cu (favouritenumber.net). ng nhnc phn ng nh th no?

N tht s bt c tr tng tng ca mi ngi. Kho st ca ti ch mi cng b hivi tun trc v hn 5100 ngi hng ng. Ti s tip tc kho st cho n khong thng9, nhm thu c cng nhiu phn ng t nhiu nn vn ha cng tt. Song song vi vic yucu mi ngi cho bit con s yu thch ca h v m t ti sao h chn n, ti cn hi hsng u

Documents

Bản Tin Vật Lý - Tháng 7-2011 - Thuvienvatly.com