Barok - Uvod, Bernini, Boromini

1

ARHITEKTURA BAROKA

-Stilski oblik u evropskoj kulturi i umjetnosti koji se vezuje za period 17. i 18. vijeka-Obuhvata i kasniju fazu poznatu kao ROKOKO-Današnje značenje termina “barok” vezuje se za odstupanje od antičkih principa harmonije, simetrije, proporcionisanja koji su inspirisali renesansu i uopšte klasicizam-Barok se temeljno proučava tek od bliže prošlosti (utvrđivanje zakonitosti razvoja, kanona i ideala barokne ljepote i estetike)-“arte nuova” – termin Đorđa Vazarija za pojave ekstravagantne, bizarne i kapriciozne u odnosu na kanone renesanse-Društvena i državna situacija u Evropi pogodovala je razvoju umjetnosti baroka-kraj XVI vijeka - katolička crkva podvrgnuta reformaciji (nastanak protestantskog pokreta)-Odgovor katoličke crkve u vidu kontrareformacije

DRUŠTVENI I KULTURNI KONTEKST

ARHITEKTURA BAROKA

-Martin Luter, 95 teza protesta protiv crkvene administracije, posebno protiv kupovine oprosta grijehova (1517, Vitenberg)-Dolazi do vjerskog razdora i rata zbog ideje da se izvrši reformacija katoličkih shvatanja-Širenje Luterovih ideja u Evropi (kalvinizam, prezbiterijanci, hugenoti)-Odgovor katoličke crkve u obliku mobilisanja svih raspoloživih snaga kroz pokret kontrareformacije-Osnivanje jezuitskog reda, Španija, 1545.(Ignacio Lojola, inkvizicija)Crkveni stavovi izmijenjeni na saboru (koncilu) u Trentu, koji je trajao više decenija

DRUŠTVENI I KULTURNI KONTEKST

Martin Luter

-Novi stavovi se reflektuju u umjetnosti-Umjetnost mora da pokrene vjernike na razmišljanje i izazove burne emocije kako bi ih pridobila-Apsolutistička vlast feudalaca na čelu sa kraljevima jača i koristi sredstva umjetnosti kako bi postigla i iskazala izuzetnu reprezentativnost i raskoš dvorova

2

BAROK-UMJETNOST

Bach

Rubens, autoportret

Haendel Vivaldi

Rembrandt,Noćna straža

Carvaggio, Prizivanje Svetog Mateja

BAROK-MODA

3

ARHITEKTURA BAROKA

- umjetnik se više ne usuđuje da bude filozof i naučnik, i kao posljedica toga umjetničke teorije gube na ubjedljivosti tokom XVII vijeka

- UBJEĐIVANJE - osnovno sredstvo koje su koristili svi sistemi u ovom periodu

- religija postala izuzetno zavisna od ubjeđivanja vjernika, više nego ikada

-katolička crkva posebnu važnost pridavala vizuelnim sredstvimaubjeđivanja

-Barok u umjetnosti se može shvatiti kao složena sinteza dotadašnjih iskustava

ARHITEKTURA BAROKA

OSNOVNE ARHITEKTONSKE KARAKTERISTIKE

-U osnovi i prostornoj dispoziciji teži se građevinama centralne koncepcije-Spoljni i unutrašnji prostor su često nezavisni jer imaju različit cilj i smisao-U okviru samog objekta postoji antiteza(suprotstavljanje elemenata po formi, i drugim karakteristikama)-U odnosu na renesansu, oslobađanje od krutih geometrijskih oblika-Eliptični, trougaoni, krivolinijski oblici doprinose dinamičnosti prostornih rješenja

4

ARHITEKTURA BAROKA

-za razliku od renesanse, u kojoj je geometrijski poredak bio zatvoren i statičan, barokni je bio otvoren i dinamičan

ARHITEKTURA BAROKA

KLJUČNE RIJEČI BAROKNOG DOBA TERMINI KAO ŠTO SU “SISTEM“, “CENTRALIZACIJA“, “EKSTENZIJA“ I “POKRET“, ŠTO VAŽI I ZA ARHITEKTURU

VEĆ TOKOM XVI VIJEKA NAZIRU SE PRVI NAPORI DA SE INTEGRIŠU CENTRALNI I PODUŽNI PLAN

PROBLEM SE PRIMARNO RJEŠAVA PROJEKTOVANJEM ELIPSE U OSNOVI(POJAVLJUJE SE U PLANOVIMA PERUCIJA I SERLIOA)

5

ARHITEKTURA BAROKA

U BAROKNOJ SAKRALNOJ ARHITEKTURI, DVA OSNOVNA TIPA OSNOVA MOGLA BI SE NAZVATI:

CENTRALIZOVANI PODUŽNI PLANIZDUŽENI CENTRALIZOVANI PLAN

ARHITEKTURA BAROKA

-spoljni i unutrašnji prostor su skoro nezavisni - fasada je potpuno nezavisan likovni motiv - to otvara put višeznačnom jeziku u arhitekturi - vrlo često jedan arhitekta radi enterijer, a drugi eksterijer

6

ARHITEKTURA BAROKA

- u baroku se unutar samog objekta suprotstavljaju elementi po materijalu, po formi i sl (antiteza)- to je tzv. ars combinatoria - umjetnost kombinovanja elemenata - to je barokna tvorevina, koju će sljedeći stilski pravci obilato koristiti- karakteristični su prožimanje, smicanje, istraživanje krivolinijskih površina - barokna arhitektura kao pulsirajućajukstapozicija

(prema K. N. Šulcu)

-sam naziv potice od portugalske rijeci barocco (biser nepravilnog oblika) –ilustruje odstupanje u odnosu na klasicizam-Rokoko (rococo)=rocaille (naziv za školjkasti ukras) + barocco

ARHITEKTURA BAROKA

-kružno-eliptični oblici i trougaoni motivi – sredstva za postizanje dinamičnostiprostornog rješenja

-zid nije više samo ravna površina većaktivni element prostornog djelovanja

-elementi zida: stubovi i polustubovi, pilastri, obilato korišćenje plastičnihdekorativnih elemenata, niša, udubljenja i izbočina

- pored zidova, bujno su profilisani zidni vijenci, luci, grede, prozorski okviri i portali, pilastri, kapiteli, konzole, atike, volute - sve što doprinosi da građevina izgleda dinamično i slikovito u detaljima i u cjelini

7

ARHITEKTURA BAROKA

- dinamični efekti se potenciraju svjetlosnim efektima svijetlo-tamnog (chiaro-oscuro), uvodjenjem scenskog osvjetljavanja, dubokih sjenki i usmjerenih snopova svjetla na određene površine, skulpture ili slike

ARHITEKTURA BAROKA

-barokna arhitektura se ne sagledava samo kao prost objekat već kao svojevrsna pojava ili događaj-Berninijeva Tritonova fontana, Rim: kompoziciono je zaokružena tek kad iz roga koji Triton drži šiklja voda-Upravo Bernini je došao na ideju da iz vrtova fontane izmjesti na gradske trgove

8

ARHITEKTURA BAROKA

- u prostornom smislu, novim oblicima postiže se fluidnost, pokretljivost prostora

- dekorativni elementi poprimaju valovite i izlomljene crte (naročito je karakterističan Berninijev tordirani stub)

- kao u slikarstvu, i u arhitekturi se često koriste efekti prostorne dubine koja se postiže iluzionističkom perspektivom i dijagonalnim postavljanjem elemenata, kako bi se potenciralo komešanje i uznemirenost

ARHITEKTURA BAROKA

- efekti i šarenilo primijenjenog materijala - igra odsjaja i ogledanje u visoko poliranim površinama, pozlata, upotreba intarzije, marmoriziranje pravljenje inkrustacija, bojenje stakla

CILJ - ŠTO DEKORATIVNIJIUTISAK

9

ARHITEKTURA BAROKA

- višedijelnost horizontalnog i vertikalnog raščlanjivanja fasada i stvaranje većeg broja rizalita koji služe kao ukras(ne moraju i ne treba da odgovaraju funkcionalnim potrebama)-elementi su i brojne terase, vestibili, stepeništa, balkoni, naročito u profanoj arhitekturi (baroknoj palati ili dvorcu), iskazuju značaj raskoši, monumentalnost i blještavost

DVA TIPA PROFANIH GRAĐEVINA U ARHITEKTURI XVII VIJEKA:GRADSKA (URBANA) PALATA (PALAZZO, HÔTEL)SEOSKA KUĆA (VILLA, CHÂTEAU)

ARHITEKTURA BAROKA

ĐAKOMO BAROCI DA VINJOLA(Giacomo Barozzi da Vignola, 1507 – 1573)

San Andrea in Via Flaminia, Rim- Prva crkva sa elipsastom kupolom

10

ARHITEKTURA BAROKA


IL ĐEZU (IL JESU), Rim

-Projektovana u skladu sa novim vjerskim doktrinama-Oblici sakralne arhitekture nisu bili regulisani novom crkvenom doktrinom, ali su se sveštena lica i teolozi aktivno uključili u oblikovanje planova i tumačenje smjernica za umjetnike-Unutrašnjost nema elemente koji bi odvracali paznju vjernika od propovjedaonice i oltara-Inspiracija Albertijeva crkva San Andrea u Mantovi-Prototip za jezuitske crkve širom svijeta-Vinjolini projekti za fasadu nisu prihvaceni

ARHITEKTURA BAROKA


IL ĐEZU (IL JESU)-Fasadu projektuje Đakomo dela Porta (1575 – 1584)-Ovaj arhitekt je dovršio i neke od Mikelanđelovih projekata-Na fasadi su novi elementi: umjesto pravilnih intervala, ulazni dio građevine postaje jako vizuelno središteRavnoteza i smirenost karakteristicni za renesansnu kompoziciju sada gube primat

11

ARHITEKTURA BAROKA


- Posredstvom arhitekture crkva se orijentiše ka vjernicima

ARHITEKTURA BAROKA


-Ova fasada postaje prototip barokne fasade- Karakterističan je tretman centralnog dijela fasade –obrada u vidu dvospratnog pročelje hrama, sa volutama koje povezuju centralni i niže bočne dijelove i ujedno skrivaju kontrafore

12

ĐANLORENCO BERNINI(GIANLORENZO BERNINI) 1598-1680

-Svestrano talentovana licnost-Bavio se skulpturom, arhitekturom i pozorišnom umjetnoscu-Smatra se najvećim genijem italijanskog baroka-Djelovao je prvenstveno u Rimu-Njegove najvaznije mecene bili su papski aristokrati, počev od kardinala Borgezea koji ga je uveo u najviše krugove umjetnika-Služio je čak petorici papa, svjesnih njegovih vrijednosti-Djela su vrlo raznovrsna po formi i sadrzini-Neka od njih imaju klasicne elemente, dok druga imaju karakter “arhitekture kao pozorišta”-Kao ličnost, imao je neodoljiv šarm i bio izuzetan organizator posla


Apolon i Dafne, Galerija Borgeze, Rim

Berninijeva vajarska djela – Apolon i Dafne, Zanos sv. Tereze

Zanos sv. TerezeKapela Kornaro,Crkva Sta Maria Vittoria, Rim

13


CRKVA SAN TOMASSO CASTELGANDOLFO

-60-te godine XVII vijeka-Crkva centralnog plana –osnova slobodnog grckog krsta-jedno od istraživanja centralizovane prostorne organizacije Slična Sangalovoj crkvi u Pratu


CRKVA SAN TOMASSO,CASTEL GANDOLFO

-povećana je visina građevine u odnosu na renesansne uzoreElegantna rebrasta kupola, po uzoru na kupolu crkve. sv. Petra u RimuRazlika je u niskom tamburu i primjeni kasetirane ispune

14


CRKVA SANTA MARIA, ARICCIA KOD RIMA, 1662. god.- Osnova centralnog plana - kruzna crkva sa kupolom - uzor Panteon-Sa Panteona Bernini skida sve predmete od bronze kako bi ih pretopio za crkvu sv. Petra


CRKVA SANTA BIBIENA – RIM, 1624. god.- Nova fasada crkve iz V vijeka (obnovljene u XIII vijeku)-Preovlađuje Berninijeva klasicna strana-Središnji dio objekta jako naglašen-Fasada oblikovana u duhu palata tog vremena

15


CRKVA SAN ANDREA AL QUIRINALE – RIM, 1658 – 1670. god.

-Naglašena kraca osa elipse-Oblik lokacije uticao na izbor osnove-Vjernici su objedinjeni u ovalnom prostoru i učestvuju u čudu svetiteljskog spasenja-Oltarska apsida je posebno izdvojena i nepristupačna laicima


-Fasada je veoma svedena i strogo riješena, jedini ukrašen dio je portik-Dva bočna konkavna zida imaju funkciju kulisa, koje će skrenuti pažnju vjernika na pročelje crkve

16


-Fasada od klasicnih elemenata, ali postavljenih na inovativan i scenografican nacin-Nije više integrisana sa zidnom masom iza, što je bio slucaj u renesansi-Teznja da se kontrolise nacin posmatranja – dozivljaja objekta: on je izdvojen i naglašen u odnosu na okruzenje


-Kljucne rijeci: pokret, dinamika, efekti, privlacenje paznje

SAN ANDREA AL QUIRINALE - RIM

17


SAN ANDREA AL QUIRINALE – RIM

-Skulptura svetitelja, sv. Andrije,u konkavi ispred oltara


SAN ANDREA AL QUIRINALE – RIM

-Inovacija su snažni pilastri ispred oltarskog prostora i edikula ispred oltarske apside

-Arhitektura je okvir za uzbudljivu misteriju koja se prvenstveno otkriva vjerniku putem skulptorske dekoracije

-Različita obrada “zemaljske zone” (do vijenca) i “nebeske zone” crkve, pomoću svjetlosnih efekata i različitih materijala

18


PALAZZO BARBERINI, RIM1627 - 1633-Projekat je zapoceo Karlo Maderna, -zajedno sa Borominijem-Poslije smrti Maderne, radove preuzima Bernini-Njegovo djelo je dvoetazni hol,na koji se nadovezuje salon elipsastog oblikaRenesansna osnova, oko centralnog dvorišta, otvorena prema uliciTako dvorišna fasada postaje glavna


PALAZZO BARBERINI, RIM-tavanicu oslikao Pjetro da Kortona

19


PALAZZO BARBERINI, RIM- Na fasadi se javljaju barokni detalji-umjesto rustike u prizemlju otvorena lođa


PIAZZA BARBERINI, RIMTritonova fontana

20


- Bernini decenijama radi na različitim projektima vezanim za crkvu Sv. Petra (1623 – 1680)- od 1629. godine on je i glavni arhitekta crkve- kolosalni baldahin označava grob sv. Petra-izrađen je od bronze sa pozlatom, ukrašen oznakama porodice Barberini (tadašnji papa potiče iz ove porodice)-potkupolni prostor – ukrsnica je prostor gdje se nalaze najznačajnije relikvije u crkvi- četiri stupca su elementi Bramanteovog projekta crkve


Crkva Sv. Petra u Rimu – baldahin

-sintetizovane arhitektura i skulptura-baldahin predstavlja otjelotvorenje baroknog ideala spomenika

21


Crkva Sv. Petra u Rimu – Cathedra Petri

-Vizuelni i duhovni fokus čitave crkve- to je relikvijar koji okružuje biskupski presto sv. Petra- spoj arhitekture, skulpture i slikarstva


SCALA REGIA VATIKANSKA PALATA1663 – 1666. god.

-Glavna veza između crkve sv. Petra i palate-Ulaz sa motivom u obliku trijumfalnog luka-Koristi sistem perspektivne iluzije

22


SCALA REGIA VATIKANSKA PALATA1663 – 1666. god.


PALAZZO CHIGI-ODESCALCHI, RIM-projektovao fasadu, 1664. god.po narudzbi kardinala Kiđija-Kljucni element kolosalni pilastri (uzor Mikelanđelo)-prototip barokne palate-ulazni dio uokviren stubovima i naglašenbalkonom i posebno obrađenim prozorom sprata

23

PALAZZO MONTECITORIO, RIM

-ranije palata Ludovisi, za porodicu pape Inokentija X

-u mnogim elementima uzor palata Farneze



PROJEKAT ZA LUVR U PARIZU-narudzba kralja Luja XIV- Bernini izradio tri verzije projekta, ali nijedna nije usvojena

24

FRANCESCO BORROMINI(FRANČESKO BOROMINI)

1599, Bisone-1667, Rim

-Jedan od najbitnijih baroknih stvaralaca u arhitekturi, izdvaja se od ostalih po inovativnosti-Čuveno veliko rivalstvo sa Berninijem-Potpuno nov pristup u procesu stvaralaštva, na primjer proporcijska istraživanja koja se više ne oslanjaju na antropomorfne proporcije-Stvaralac neuravnotežene prirode-Otac arhitekta, a blizak rođak čuveni Karlo Maderna-Godinama radio na crkvi sv. Petra u Rimu kao kamenorezac- dugo nije imao arhitektonske poslove-Bio u sjenci Berninija koji je nakon Madernine smrti vodio radove na crkvi sv. Petra -Boromini je bio praktičar, dok je Bernini bio slavljen kao univerzalan umjetnik – genijalan vajar i arhitekta-Kritika Berninijevih konstruktivnih rješenja za crkvu sv. Petra


1599-1667

CRKVA SAN CARLO ALLE QUATTRO FONTANE, RIM (SAN CARLINO)-Pripada manastiru sv. Karla -Boromejskog (red trinitaraca)-Prvi arhitektonski zadatak, tek 1634. godine-Nalazi se na raskrsnici gdje su zgrade sa fontanama-Prvo projektuje klaustar i trpezariju, a nakon iskazanev ještine i samu crkvu-Odustaje od principa modula, većprojekat posmatra kao cjelinu, koja se dijeli na geometrijske podcjeline

25


1599-1667

- Geometrija se u osnovi zasniva na dva jednakostranična trougla

Zatim se prostor oblikuje pomoću zatalasanih zidova, isprekidanih nišama i grupama stubova


1599-1667

-Stubovi su grupisani u intervalima po 4-U gornjoj zoni taj ritam se potpuno mijenja

-zatalasano fasadno platno

26


1599-1667


1599-1667

-Jak vijenac po cijelom obimu crkve, koji daje koherentnost

-Umjesto svoda projektuje elipsastu kupolu na pandantifima (kakva je karakteristična za kvadratne ili pravougaone osnove)

-Postoji lanterna, ali i prozori u bazi kupole, koji daju utisak lakoće i odvojenosti od masivne donje zone

27


1599-1667

-Kupola je kasetirana, ali ne na klasičan način-Kasete se prema lanterni smanjuju, što daje utisak veće dubine od stvarne


1599-1667

CRKVA SAN CARLO ALLE QUATTRO FONTANE, RIM (SAN CARLINO)-Fasada rađena kasnije (posljednje djelo)

28


1599-1667

CRKVA SAN CARLO ALLE QUATTRO FONTANE, RIM (SAN CARLINO)-Prebogata dekoracija, minimum golog zida , što je karakteristika zrelog baroka-Smjenjivanje koveksnih i konkavnih dijelova-Koherentna cjelina koja se dijeli na podcjeline, -a ne princip komponovanja zasnovan na -multipliciranju modula kao u renesansi-Primjenjuje kolosalne stubove, ali se oni ponavljaju dvaput, umjesto da objedinjuju fasadni front-Pročelje ima tri cjeline: smjenjuju se konkavno i konveksno-U gornjoj zoni, ritam je promijenjen

-POLARIZACIJA UNUTAR ISTE TEME


1599-1667

-Artikulacija se postiže kombinacijom malih i gigantskih stubova(način potiče od Mikelanđela)

-Iznad punih niša sa statuama, u gornjoj zoni su konkavne niše

-Umjesto konveksnog dijela vijenca, uvodi se medaljon koji anulira njegov efekat horizontalne prepreke

29


1599-1667

-Nema golih zidova, oko ne može da se “odmori” od utisaka


1599-1667

30


1599-1667

CRKVA SAN IVO ALLA SAPIENZA RIM -Remek-djelo Borominija -Sapienza je bila arhigimnazija, a danas je to rimski univerzitet-Kortile je ranije djelo Dela Porte


1599-1667

CRKVA SAN IVO ALLA SAPIENZA RIM-Osnova se zasniva na rješenju po principu trijangulacije-Rješenje proizilazi iz heksagona, koji do tada nije smatran za pogodan oblik za osnove

31


1599-1667

CRKVA SAN IVO ALLA SAPIENZA, RIM-zvjezdoliki oblik se prenosi i u gornju zonu objekta-Jedinstvo prostora se potencira snažnim vijencem-Naglašena vertikalnost


1599-1667

CRKVA SAN IVO ALLA SAPIENZA, RIM-Zatvoren korpus nasuprot otvorenog kortilea Dela Porte-Kupola je zatvorena (nije vidljiva spolja)

32


1599-1667

Šestougaoni tambur (konkavno-konveksno)

Svaki segment tambura podijeljen na trijade(kao u enterijeru)

Stepenasti piramidalni diosa kontraforima

Lanterna sa udvojenim stubovima

završna spirala koja ne proističe ni iz jednog elementa enterijera ni eksterijera građevine


1599-1667

San Ivo je Borominijevoremek djelo

33


1599-1667


1599-1667

SANT‘AGNESA IN AGONE –RIMPIAZZA NAVONA

-nadovezao se na strukturu koju je zapoceo Karlo RainaldiNaručilac papa Inokentije XRainaldi zamislio osnovu u obliku grčkog krsta-Boromini manjim izmjenama mijenja karakter i suštinu projekta-Sada prostor djeluje kao da je oktogonNaglašen je vertikalizam objekta, čega nije bilo u prvobitnom rješenju

34


1599-1667

SANT‘AGNESA IN AGONE - RIM

-veća sloboda u spoljašnjoj obradi crkve-uvođenje bočnih slobodnostojećih kula – zvonika (što zahtijeva odlično poznavanje konstrukcije)Istovremena dobra sagledivost kupole i zvonikaProstorna inspiracija fasadom crkve San IvoRainaldi se kasnije vraća u projekat (Borominijeve zamisli se ne sprovode do kraja)


1599-1667

SANT‘AGNESA IN AGONE - RIM

-OSTALE BOROMINIJEVE CRKVENE GRAĐEVINE-San Andrea delle Fratte, Rim (zapoceo Gaspare Guerra)-Santa Maria delle Sette Dolori-Crkva Zajednice za propagandu vjere

35


1599-1667

ORATORIJUM (KAPELA) U MANASTIRU BRATSTVA SV. FILIPA NERIJA - RIM

-specifičan problem je u tome što novi objekat nije smio da parira postojećoj crkvi tog bratstva-zato je građen od opeke, dok je kod crke primijenjen plemenitiji materijal – kamenSakralni izraz i ornamenti spojeni sa elementima profanih građevina (materijal, prozori)


1599-1667

ORATORIJUM (KAPELA) U MANASTIRU BRATSTVA SV. FILIPA NERIJA - RIM

-fasada je simetrična, što uopšte ne odgovara unutrašnjoj organizaciji-u tehničkom smislu, izuzetna je preciznost malterske obrade opeke-Primijenjena je igra konkavnih i konveksnih oblika

--PRVI PUT SE JAVLJA TIMPANON KOJI SE SASTOJI OD PRAVOLINIJSKIH I KRIVOLINIJSKIH SEGMENATA

36


1599-1667

SAN GIOVANI IN LATERANO – RIM-preradio enterijer stare bazilike iz IV vijeka

-po dva stuba bazilike objedinjena u velike stupce,

dodati kolosalni pilastri


1599-1667

COLLEGIO DI PROPAGANDA FIDE, RIM-Najveci Borominijev poduhvat u profanoj arhitekturi-Fasada koja ima funkciju i za crkvu i za palatu-Zgrada je bila u vlasništvu jezuitskog monaškog reda-Bernini je već ranije izgradio fasadu ka Španskom trgu-Borominijevo djelo je fasada ka ulici Propaganda

37


1599-1667

COLLEGIO DI PROPAGANDA FIDE, RIM-Primijenio kolosalne pilastre-Kompozicija fasade je svedena i pojednostavljena-Samo zona portala je veoma naglašena i ukrašena


1599-1667

COLLEGIO DI PROPAGANDA FIDE, RIM

38


1599-1667

COLLEGIO DI PROPAGANDA FIDE

- funkcionalan, dinamičan i ritmički jasan kostur građevine


1599-1667


-za Borominijevog života, Bernini i njegove pristalice smatrali su da je on razorio konvencije u arhitekturi-Danas priznat za jednog od genijalnih baroknih stvaralaca

39


1599-1667


Documents

Barok - Uvod, Bernini, Boromini