1

Bat Akdeniz Blgesinde Meteorolojik Afet Risklerinden Korunmak in

klim Parametrelerine Dayal Sera Tasarm

Glten AMALAN1, brahim AMALAN, Hseyin CEVR3,

1gcamalan@mgm.gov.tr Meteoroloji Genel Mdrl-Ankara

icamalan@mgm.gov.tr Meteoroloji Genel Mdrl-Ankara 3

hscevri@yahoo.com

Narenciye ve Seraclk Aratrma Enstits-Antalya

ZET

klim faktrleri ve genellikle bu faktrlerin etkilerinin negatif kombinasyonlar seralarn statii ve fonksiyonlar zerinde etkilidir. rnein rzgr, sera rts zerinde farkl basn oluturur ve bunun sonucu ereve ve temeller zerine benzer/farkl gerilimlere neden olur. Bunun sonucu genelliklede ekstrem rzgr hzlar zararlanmalara sebep olur. klimin yannda yap tasarm yk karakteristikleri ve kullanlan malzemeler topluca seralarn genel tasarm kriterlerini ortaya koyar. Bu almada Bat Akdeniz blgesinde seraclk faaliyetlerine etki eden iklim parametrelerinin dalm incelenerek bu iklimde seralarn ana problemlerinin tespiti yaplmaya allm ve bu problemlerin zmne ynelik blgedeki seralarn sahip olmas gereken karakteristik zellikler tespit edilmitir. Ayrca blgedeki meteorolojik parametrelerin deerleri ve dalmlar incelenerek seralarda optimum bitki yetitiricilii yaplabilmesi iin seralarn tasarm ve yapm srasnda hangi tip kafes sistemi ve hangi yap elemanlarndan kullanlmas gerektii tespit edilmeye allmtr. Son olarak Bat Akdeniz blgesinde incelenen iklim parametrelerinin dalmna gre hangi sezonda hangi tip seraclk faaliyetlerinin yaplabilecei ve hangi dnemlerde stma veya soutma yaplmas gerektii tespit edilmitir.

Anahtar Kelimeler: sera tasarm, iklim, meteorolojik riskler

Greenhouse Design Based On Climate Parameters In Order To Prevent

From Meteorological Disaster Risks In Western Mediterranean Region.

ABSTRACT

Climate factors and the negative effect of combinations of these factors often affect the static and function of these greenhouses. For example, wind can create differential pressure on the greenhouse and result

into different voltages on the framework and foundation. As a result generally extreme wind speeds can cause

harmfull effects. Alongside the climate, structural design load characteristics and materials used altogether

determine the general design criteria of the greenhouses. In this study, by examining the distribution of climate

parameters affecting the greenhouse operations in the Western Mediterranean region, an attempt was made to

identify the main problems of the greenhouses in this climate and solutions for these problems, regarding the

characteristics that these greenhouses in this region should carry, were identified. Also by examining the

meteorological parameters and their distribution in this region, cage system and structural elements to be used in

the design and construction of the greenhouses supporting the growth of the optimum plant type were tried to be

determined. Finally, by examining the distribution of the climate parameters in Western Mediterranean region,

which of the green house activities can be performed in which season and in which period heating or cooling is

required, were determined.

Key Words: greenhouse construction, climate, meteorological risks

2

1. GR

rt alt tarm, bitkilerin d evre koullarndan tamamen yada ksmen korunmas amacyla kullanlan,

deiik yap ve rt malzemesi altnda yaplan bir yetitiricilik eklidir. Bu amala; alak tneller, yksek

tneller, plastik ve cam seralar kullanlmaktadr. Seralar, ister cam ister plastik veya dier bir petrol trevi olsun

stma ve soutma yaplabilen bu nedenle de bitkilerin d evre koullarndan bamsz olarak mevsim d

yetitirilebilmelerine olanak salayan sistemlerdir. (Baytorun, 1995).

rt alt sebze yetitiricilii; ister turfanda amal alak ve/veya yksek tnellerde yada mevsim d

retim amal seralarda yaplsn, muhakkak ki tarmn dier bitkisel retim kollar ierisinde, birim alandan en

fazla verimin alnd ancak, belki bundan da nemlisi (zellikle sera yetitiriciliinde) elde edilebilecek gelirin

ve karn bakaca birok faktre de bal olduu daldr.

Bu nedenle lke potansiyelini deerlendirmede; alan art yannda iklim artlarna gre tasarlanm,

srekli teknolojik geliim ile salanabilecek retim ve kalite artnn nemi her geen gn daha da artmaktadr.

Bu nedenle bal bana bir sektr durumuna gelen seraclkta, stma amal yeterli oranda enerjinin kullanlmas

belli bir verimlilik ve kalite iin zorunludur. Enerjinin kullanld sistemlerde ise, iklimsel avantajlar en az

enerjinin kullanlmad yaplar kadar nem arz etmektedir.

2. SERA BTKLERNN KLM GEREKSNMLER Bir blgede seracln yaplabilmesi iin, o blgenin iklim deerleri bitki geliimi iin gerekli olan snr

deerlerle karlatrlr. Seralarda bitki geliimi iin gerekli radyasyon, scaklk ve nem deerleri Baytorun ve

ark. (1994). tarafndan aadaki gibi zetlenebilir.

Bitkilerin dondan zarar grmemesi iin seralarda mutlak scaklk 0 Cnin zerinde olmaldr. Ancak

gnlk ortalama scakln 7 C olmas durumunda 0 C altndaki dk scaklk riskleri ihmal

edilebilir.

Sera etkisi dikkate alnarak gnlk ortalama d scakln 12 Cnin altna dmesi durumunda seralar

belli bir verim ve kaliteyi korumak amacyla stlmaldr.

Pazar iin yetitiricilik yaplacak blgedeki scaklk deerlerinin 12-22 C arasnda bulunmas

durumunda (genellikle 17-27 C ye adapte olmu bitkiler iin) havalandrma sistemleri ile seralarda

arzu edilen optimum iklim etmenlerinin salanmas mmkn olabilmektedir.

Seralarda maksimum scakln ise 35-40 C zerine kmas ise arzu edilmez.

Gne radyasyonunun az olduu Aralk, Ocak ve ubat aylarnda toplam gnelenme sresi ise

minimum 500-550 saat arasnda bulunmaldr. Bu sre boyunca gnlk gne radyasyonu toplam,

2300 Wh/md olmaldr.

Bitki yetitiriciliinde limit deer 1000 Wh/m.d dir. Bu deerin altnda yapay klandrma gerekli

olmaktadr.

Toprak scakl ise, en az 15 C olmaldr.

retim iin oransal nemin %70-90 arasnda ve yksek nemin kontrol edilebilir olmas byk nem

tamaktadr.

3

3. BATI AKDENZ BLGES KLM DEERLERNN NCELENMES

Seraclk iin uygun koullar asndan baklnca, Antalya ve Dalaman iin mevcut iklim verilerine gre

Kasm-Mart dneminde rnein; Antalya 0 C baz scaklkta derece-gn (DG) deeri en az ubat aynda 28 gn

boyunca 263 iken, bu deer Dalaman da ubat ay iin 28 gn boyunca 283 dr. (ekil 1).

597

404

321

284263

362

469

250

300

350

400

450

500

550

600

EKM

KASIM

ARALIK

OCAK

UBA

TMART

NSA

N

DERE

CE G

N (+

0 oC

DG)

ANTALYA

DALAMAN

ekil 1. 0 C baz scaklkta derece- gn (DG) deerleri

Bat Akdeniz Blgesinin yllk ortalama donlu gn says dalm incelendiinde; sera iletmelerinin

yaygnlk gsterdii alanlarda yllk ortalama donlu gn says 12 gn gememekle birlikte, blgenin bat

kesimlerinde daha uzun sreli donlu gnler grldnden yksek verim almak iin bu kesimlerde daha uzun

sreli stma faaliyetleri gerekmektedir. (ekil 2)

ekil 2. Yllk ortalama donlu gn dalm

Blgede, sonbahar en erken ve ilkbahar en ge don tarihlerinin dalmn Tablo-1 gstermektedir. Tablo

1'e gre; sahil kesiminde en erken don Fethiyede (13 Kasm) grlmekte, en ge don ise Dalamanda (10

Nisan) grlmektedir. Bu izelgeden de anlalaca gibi sahil kesiminde en erken don ve en ge don tarihleri

arasndaki zaman dilimi en uzun olan yerler yine blgenin bats olarak grlmektedir.

Tablo- 1. Sonbahar En Erken ve lkbahar En Ge Don Tarihleri (1980-2014) EKM KASIM ARALIK OCAK UBAT MART NSAN MAYIS

FNKE 24 21

FETHYE 13 11 DALAMAN 7 10

ALANYA 22

GAZPAA 20 3

KALE 5 6

MANAVGAT 11 25

ANTALYA 7 15

Don asndan riskli dnem Gvenli dnem

4

K aylarnda donlu gnler ve buna bal hakim hava hareketi ise ekil 3 de verilmitir.

ekil 3. Souk hava ak koridorlar

ekil 4te ise aylara gre don asndan risk tayan blgeler grlmektedir.

ekil 4. Aylara gre don asndan riskli olan blgeler

lk donlarn grld Kasm ayndaki donlu gn dalm ise, ekil 5.de verilmitir. Bu dnem de don blgede

sadece bir gn ile snrl bulunmaktadr. Son donlarn grld mart aynda donlu gn dalm ise, ekil 6 de

verilmitir. Bu dnemde don blgede sadece gn ile snrl bulunmakla beraber, blgenin batsnda yine daha

fazla donlu gn tehlikesi yaanmaktadr.

ekil 5. Kasm ay ortalama donlu gn dalm ekil 6. Mart ay ortalama donlu gn dalm

Farkl iklim koullarna bal olarak, tesisi yaplacak olan seralar iin, farkl tasarm kriterlerinin gz

nnde bulundurulmas nem tamaktadr. ekil 7de; ortalama gnlk maksimum ve minimum scaklk ve

ortalama aylk ya deerleri tm blge iin verilmitir. Bu deerlere gre blgede zellikle yazn az yalarn

olduu grlmektedir. Ortalama deerlere gre yllk toplam ya Antalyada 1063,5 mm iken Antalyann

batsnda bulunan istasyonlarn ortalamas 835,4 mm, doudaki istasyonlarn ortalamas ise 1058,1 mmdir.

5

Yllk ortalama scaklk ve Yllk ortalama toplam ya deerleri baz alndnda blgeyi be karakteristik alt

blgeye ayrmak mmkndr (ekil 8) .

ekil 7. Ortalama gnlk maksimum ve minimum scaklklar ve ortalama aylk toplam ya miktarlar.

ekil 8. Bat Akdeniz Blgesi, Scaklk ve Yaa Gre Karakteristik Blgeler.

Bu nedenle; blgede ok atl sera yaplarnda, ara yamur oluklar yannda kenar oluklarnn da bulunmas

nemlidir. Ayrca sulama suyunun problem olduu blgelerde, zellikle sulama amal yamur sularnn da

biriktirilmesi bu oluklar sayesinde mmkn olabilecektir. Kurak geen yaz aylarnda ortalama gnlk

maksimum scaklklar tm blgede yksek bulunmakla birlikte; Gazipaa, Alanya ve Ka ta kk deerlerde

de olsa dk kalmaktadr. Bununla birlikte scaklk dalm incelendiinde; blgede tesisi yaplan seralarn

ilkbahar, yaz ve sonbahar dnemlerinde yksek oranda havalandrma etkinliinin yaplmasna uygun olarak

tasarlanmas gerekmektedir. K aylarnda 5-10 C arasnda bulunan ortalama gnlk minimum scaklklar

asndan, blge ierisindeki fark ak olarak grlmektedir. Buna gre Ka (9,4 C), Alanya (8,1 C), Gazipaa

(6,6 C) ve Manavgat (6,7 C) deerleri ile en avantajl blgeler olmaktadr. Merkezlerin blge yllk ortalama

toplam ya miktarndan olan sapma miktarlar ise, ekil 9 de verilmitir.

ekil 9. Blge ortalama yandan olan sapma (1980-2000 blge ortalamas 1006,3 mm)

Blgede, genellikle sera sebze retiminin durduu Temmuz aynda ve ksmen balad Austos ayndaki

maksimum scaklklarn dalm ise, ekil 10 ve 11de verilmitir.

6

ekil 10. Temmuz ay ortalama max. scaklk dalm ekil 11. Austos ay ortalama max. scaklk dalm

Minimum scaklk ortalamalarnn en kritik olduu ocak ve ubat aylarndaki topografik yapya bal dalmlar

ise, ekil 12 ve 13te grlebilir.

ekil 12. Ocak ay ortalama min. scaklk dalm ekil 13. ubat ay ortalama min. scaklk dalm

Blgede ortalama scaklk ve toplam gne radyasyon deerleri baz alnarak yaplan inceleme, ekil 14de

verilmitir. Hlihazrda blgede k aylarnda gnlk ortalama scakln 7 Cnin zerinde gereklemesi

nedeniyle reticiler, byk oranda basit yaplar altnda souk seraclk yapabilmektedirler.

te yandan blgede yetitiricilik iin olmas gereken gnlk minimum toplam gne radyasyonu deeri

2,3 kWh/md iken Aralk ve Ocak dneminde llen deerler ksmen bu deerin altnda kalmaktadr. rnein

Aralk aynda gzlem merkezlerine gre, gzlenen ortalama gnlk toplam gne radyasyon deerleri Antalya

2,15 kWh/md; Dalaman 1,87 kWh/md; Fethiye 1,97 kWh/md; Finike 1,79 kWh/md ve Manavgat 1,61

kWh/md olarak llmken, Ocak aynda ise bu parametre sadece Finike 2,05 kWh/md ve Manavgat

1,86 kWh/md olarak llmtr.

Yukardaki deerlerden de anlalaca gibi stmaya dayal (12 C) bir seraclk faaliyeti iin Aralk,

Ocak ve ksmen ubat ay sonu olmak zere Mart ay ilk yarsnda stma uygulamas zorunlu olmaktadr. Yazn

ise; Antalya, Finike ve Manavgatta, Fethiye ve Dalamana gre daha dk oranda gne radyasyonu alnyor

olsada, tm blgede mays aynn ikinci yarsndan itibaren eyll aynn ikinci yarsna kadar yksek oranda

ortalama scaklklar grlmektedir. Bu dnem boyunca serinletme ve ksmen soutma uygulamalar olmakszn,

serada retim yapmak mmkn olamamaktadr.

Ayrca tesisi yaplacak olan seralarn, retim dnemine ve retim balangcna bal olarak farkl ve zorunlu

tasarm zellikleri tamas gerekmektedir. Toplam gne radyasyonu, zellikle k aylarnda blge iin dk

7

deerlerde kalmakla beraber (ekil 15), ihracata bal k dnemi yetitiricilii blge iin hayati nem

tamaktadr. Bu nedenle yl boyu retimin esas olaca, serada verimli ve kaliteli retim iin fide dikimi

balangcnn mmkn olduunca Austos ayna alnabilmesi nemlidir. Blge iin bu dnemde yaplan

retimde, bitkilerin gelimelerini retim dneminin ortasna kadar gn ve gn azalan gne radyasyonu altnda

gerekletirmesi, belli bal handikab oluturmaktadr.

ekil 14. Gnlk toplam gne radyasyonu ve scaklk ortalamalar

ekil 15. Ortalama gnlk gne radyasyonu toplamlar.

Tm yetitirme dnemi boyunca (Austos-Haziran) ortalama gnlk toplam gne radyasyonu deerleri

srasyla; Antalyada 4,68 kWh/md; Fethiyede 4,43 kWh/md; Dalamanda 4,08 kWh/md; Finikede 3,75

kWh/md ve Manavgatta 3,67 kWh/md olmaktadr. Yetitirme dnemleri boyunca tm blge iin ortalama

gnlk toplam gne radyasyon deerleri ise Tablo-2de ayrca verilmitir.

Tablo-2. Yetitirme dnemleri ortalama gnlk toplam gne radyasyonu deerleri kWh/md

TEK

MAHSUL

SONBAHAR

GE SONBAHAR

ERKEN

LKBAHAR

LKBAHAR

YAZ

AGUSTOS-

HAZRAN AUSTOS-

ARALIK

EKM- UBAT

ARALIK-

HAZRAN UBAT-

HAZRAN HAZRAN

-EKM

ANTALYA 4,68 4,23 3,01 4,64 5,55 6,14

DALAMAN 4,08 3,63 2,65 4,09 4,87 5,28

FETHYE 4,43 4,01 2,78 4,38 5,27 5,88

FNKE 3,75 3,36 2,44 3,75 4,48 4,83

MANAVGAT 3,67 3,30 2,29 3,64 4,41 4,87

ORTALAMA 4,12 3,70 2,63 4,10 4,92 5,40

Tablo-2 verilerine gre; yetitirme dnemleri arasnda blgede gne radyasyonu olarak en dk

dnem ge sonbahar (2,63 kWh/md) olmakta, bu dnemi % 40,7 artla sonbahar dnemi, % 55,9 artla erken

ilkbahar dnemi, % 56,6 artla k (tek mahsul dnemi), ve % 87,1 artla ilkbahar dnemi takip etmektedir.

Blgede yaplan yaz yetitiricilii iin ise, bu kez yksek radyasyon sorun oluturmakta ve bu dnem (Haziran-

Ekim) blgede ortalama 5,40 kWh/md gnlk gne radyasyonu gereklemektedir. Bu dnemde bu deer

Haziran aynda blgede 6,50 kWh/md deerine ulamakta, en yksek deer ise Antalyada yine Haziran aynda

7,36 kWh/md olmaktadr.

Bilindii gibi blgede uygulanan erken ilkbahar yetitiricilik dnemi daha ok stmann da pahal

olduu sektr iin, alnan pasif stma nlemleri ile daha ok bir gei dnemi olarak ortaya konmu ve zellikle

8

ihracat arlkl bir dnem olarak yaygnlk kazanmtr. ekil 16da ise bu kez kWh/md olarak blgede yllk

toplam gne radyasyonu dalm grlmektedir.

ekil 16. Yllk ortalama gnlk toplam gne enerjisi miktar (kWh/md)

4. KLM ELEMANLARININ SERA TASARIMI ZERNE ETKS

Seralar, rnleri ekstrem scaklklar yannda; rzgr, yamur, dolu ve kar yandan korumak amac ile

tesis edilirler. nemli iklim faktrleri (scaklk, toplam gne radyasyonu, ya ve rzgr younluu) yap

tasarmn ve sera ii iklimini etkiler.

klim faktrleri ve genellikle bu faktrlerin etkilerinin negatif kombinasyonlar seralarn statii ve

fonksiyonlar zerinde etkilidir. rnein rzgr, sera rts zerinde farkl basn oluturur ve bunun sonucu

ereve ve temeller zerine benzer/farkl gerilimlere neden olur. Bunun sonucu genellikle de ekstrem rzgr

hzlar zararlanmalara sebep olur. Dier taraftan, uygun rzgr hzlar, seralar ierisinde optimal koullar

salamak asndan tabii havalandrmay olumlu ynde desteklemektedir. Seralar zerinde yk etkisi en fazla

olan etken, frtna eklindeki rzgrlardr. Blgedeki yllk ortalama frtnal gn says ekil 17de verilmitir.

ekil 17. Yllk ortalama frtnal gn says

Dolu, yaygn olarak bilindii gibi sera rts zerinde zararlanmalara neden olur. Blgede yllk ortalama dolulu

gn says dalm ekil 18de; dolu, frtna ve ar ya ynnden riskli blgeler ise ekil 19da verilmitir.

9

ekil 18. Yllk ortalama dolulu gn says

ekil 19. Dolu, Frtna ve Ar Ya ynnden riskli blgeler

klimin yannda yap tasarm, yk karakteristikleri ve kullanlan malzemeler topluca seralarn genel

tasarm kriterlerini ortaya koyar. Blgede lman k ve scak yaz ile karakterize edilen Akdeniz klimi hakimdir.

Akdeniz iklimi etkisi altnda olan seralarn ana problemleri aada zetlenmitir.

(1) K geceleri snrlda olsa biyolojik optimum scaklklarn aaya dmesi nedeniyle 1-3 ay stma gerektirir,

(2) lkbahar ve yazn gn ierisinde yksek scaklk zararlanmalar,

(3) Geceleri gerekleen yksek nem,

(4) K aylarndaki dk gne radyasyonu,

(5) Kuvvetli rzgr ve frtna ykleri ile bazen beklenmeyen kar ykleri,

(6) Yetersiz su kayna ve dk su kalitesi.

Bu nedenle Bat Akdeniz blgesinde seralar aadaki karakteristikleri gstermelidir:

(1) Yksek toplam k geirgenlii,

(2) zellikle stlmayan seralarda dk scaklklardan korunmak iin iyi s izolsyonu,

(3) Geceleri minimum scakl ykseltmek iin gerekli olan stma sistemleri,

(4) Etkili havalandrma ve kontrol sistemi,

(5) Rzgr yklerine kar, yksek stabilite ve i blgeler iin kar yklerine dayanm,

(6) Yamur sularnn sulama amal depolanabilmesi iin oluk ve tanklar,

(7) Mmkn olduu kadar yksek volml seralar,

(8) Yeterince su tasarrufu salayacak sulama sistemleri ve bceklerden koruyucu a sistemleri.

Seralar optimum bitki yetitiricilii iin, mmkn olduunca hafif yap elemanlarndan tesis edilerek

yksek gne radyasyonu geirgenliini salamaldrlar. Yaplar blgedeki rzgr, yamur ve dolu ykleri

yannda srekli ve deiken servis yklerine karda dayankl olmak durumundadr. Bu nedenle, seralarn

tasarmnda dikkate alnmas gereken ana ykler aada verilmitir

l ykler yahut srekli ykler, Kar yk,

Bitki yk, Rzgr yk,

Tesisat yk, Deprem yk,

10

Bat Akdeniz blgesinde kaydedilen en kuvvetli rzgrlar ve oluturduu basn kuvvetleri Tablo-3de,

seralarn yksekliine gre deien dinamik rzgr basnc (kN/m) ise ASAE-EP 2884 1992 gre Tablo-4de

verilmitir. Tablolar 10 m ykseklie kadar olan sera yaplar iin geerlidir ve en yksek rzgr basn etkisi

Antalya merkezde Gney-Gney-Dou (SSE) ynnden 1,24 kN/m2 olarak gereklemitir.

Tablo-3 Blgede kaydedilen en kuvvetli rzgr deerleri ve oluturduu basn kuvvetleri(1954-2013), (R. Fues)

Tablo-4 Seralarn yksekliine gre deien dinamik rzgr

basnc

Merkez Kaydedilen en kuvvetli rzgar. Basn kuvveti

Yn m/sn km/saat kg/m2 kN/m2

ANTALYA Gney-Gney-Dou (SSE) 43,2 155,5 123,7 1,24

ALANYA Gney-Gney-Bat (SSW) 28,4 102,2 53,4 0,53

FNKE Bat (W) 24,1 86,8 38,5 0,38

KA Kuzey-Kuzey-Dou (NNE) 27,9 100,4 51,6 0,52

MANAVGAT Gney-Dou (SE) 30,6 110,2 62,0 0,62

GAZPAA Bat-Gney-Bat (WSW) 30,8 110,9 62,9 0,63

KALE Gney-Dou (SE) 30,2 108,7 60,4 0,60

DALAMAN Gney 33,6 121,0 74,8 0,75

FETHYE Gney-Gney-Dou (SSE) 24,8 89,3 40,8 0,41

Y

kse

kli

k

(m)

Rzgr hz (km/h)

70 80 100

Dinamik rzgr basnc (kN/m)

0 0,32 0,42 0,69

2 0,32 0,42 0,69

4 0,32 0,42 0,69

6 0,41 0,53 0,75

8 0,41 0,53 0,85

Blgede; ortalama frtnal gn saysnn 10-12 arasnda olmas nedeni ile tesisi yaplacak olan

seralarda, yre rzgr hzlarnn dikkate alnmas hem oluabilecek kayplarn nlenmesinde hem de malzeme

optimizasyonun da nemli katklar salayacaktr. Yukardaki rzgr yklerine gre blgede, en az 5 modl ve 4

atl sera tesis edilmesi halinde malzemede optimizasyon salanabilmektedir.

5. SERALARDA ENERJ KORUNUMU Serann toplam s gei katsaysnn azaltlmas iin, serada yapsal olarak baz dzenlemelerin

yaplmas gereklidir. Bu dzenlemelerin seimi iletmelerin yatrm gcne bal olarak deiir. Bunlar ana

balklar altnda;

(1) Sera rt malzemeleri,

(2) Perde uygulamalar,

(3) Is kprleri ve hava kaann nlenmesi,

(4) Rzgr kranlar,

(5) Buharlamann kontrol konularn ierir.

Blgesel duruma bal olarak fazla enerji gereksinimine neden olan rzgr hznn etkisini azaltmak iin

rzgr kranlar kullanlmaldr. Seralarda blge iin baz alnabilecek toplam s tketim katsaylar Tablo-5de

verilmitir.

Tablo 5. Seralarn s tketim katsaylar (U=W/m2.0C, ASAE,1980)

Cam sera 6.3 Cam sera ve s perdesi 3.0

Plastik sera 6.8-7.8 ift katl plastik sera ve s perdesi 2.5

ift katl plastik sera 4.5-5.5

11

Genel olarak seralarda, kn serbest buharlama ile oluan enerji kayplar azaltlmaldr. Bu amala

mmkn olduunca leden sonra sulama ve ilalama uygulamalarna ara verilmelidir. Bir seraya gelen net

enerjinin % 50 sinden fazlas gizli s olarak sourulur. Bir baka sylemle bu enerji, rnn

evapotranspirasyonu ve yetitirme ortam iin kullanlr. Transpirasyon oran dorudan bitki retimiyle orantl

olduundan, reticiler tarafndan kontrol altnda tutulmas gerekmektedir. Gne enerjisinden baka, lman

iklim blgelerinde bulunan bir serada, kn kullanlan stma sisteminden alnan enerji de evapotranspirasyonu

hzlandrr.

Blge koullarnda, yaygn rn deseninde, slak yzeylerde oluan buharlama, k aylarnda 24 saatte

yaklak 1 mm dzeyinde olabilir. Bu durum k dnemi boyunca, yaklak olarak 10 W m2 gnlk enerjiye

edeerdir. Bu enerji esas olarak s enerjisinden karlanr. Damla sulama ile seralarda %5-10 orannda enerji

tasarrufu salanabilir. Bununla birlikte belli dnemlerde fazla su kullanm, nemi bitkilerin istedii orana

kard ve rnleri serinlettii iinde yararlda olur. Blgede Ekim-Mays aylar arasndaki llen buharlama

deerlerine gre, ortalama olarak gnlk akta 3,97mm, plastik serada 2,05mm, cam serada ise 2,43mm

buharlama gereklemektedir. Aylara gre buharlama deerlerinin deiimi ekil 20de topluca grlmektedir.

ORTALAMA BUHARLAMA DEERLER

0,001,002,003,004,005,006,007,00

EKM

KASIM

ARALIK

OCAK

UBA

T

MART

NSA

N

MAYIS

Aylar

Buh

arla

ma

(mm

)

ACIK PLASTIK CAM

ekil 20. Ortalama buharlama deerleri

Bu sonulara gre plastik seralarda, aktaki buharlamann % 51,7si gerekleirken, cam seralarda %61,0i

gereklemektedir. Sezon boyunca cam seralarda, plastik seralara gre %15,4 orannda daha fazla buharlama

gerekleebilmektedir.

6. SONU

Gelien serada sebze ve iek yetitiricilii sektrnn belli pazar hedefleri dorultusunda bymesi,

scaklk ve gne radyasyonu deerleri gz nnde bulundurularak, yeterli miktarda enerji kullanm ve frtna ve

dolu gibi ekstrem iklim parametrelerine gre tasarlanm seralar ile mmkn olabilecektir. Kullanlacak

malzemenin eidini ve enerjinin bykln hi phesiz iletmelerin bulunduu yerdeki iklim faktrleri

belirleyecektir.

Bu amala; ilgili birimlerce alnacak kararlarda, uzman gr olarak meteorolojik deerlerin

analizlerinin yannda, bata topografya, iletme ve yap tercihlerinden ve bunlara bal fizibilite almalarna

dein dier konularda da uzman gr almak gerekmektedir.

12

Kaynaklar

BAYTORUN, N. TOKGZ, H. STN, S. AKYZ, A. 1994. Seralarda iklimlendirme Olanaklar 3. Ulusal Soutma ve _iklimlendirme Kongresi Bildiri Kitab 303-313 4-6 Mays ukurova niversitesi, Adana

BAYTORUN, N. 1995. Seralar. .. Ziraat Fak. Yayn No:110, Adana.

CEVR H, DURMU G, AY Z. 2000. Geometrisi Verilmi Bir Cam Sera Konstrksiyonunda, Deiik Ykleme Gruplarna Gre elik Malzeme Giderinin Aratrlmas, DERM Cilt 17, Say 3 (2000)

CEVR H, BAETNELK A. 2000. Akdeniz Blgesindeki Deiik rt Malzemeli Seralarda, Inmn Geirgenlikleri le Gne Inm ve Fotosentez in Etkin Inmn (Par) Belirlenmesi zerine Bir Aratrma, DERM Cilt 17, Say 4 (2000)

AMALAN , AMALAN G. 2004. Antalya li ve evresi klim Elemanlarnn Dalm ve Meteorolojik Risk Haritalar, Meteoroloji Genel Mdrl Yaynlar, 224 sayfa, Ankara