Bazat e Lirisë së Shprehjes në Islam

8/14/2019 Bazat e Liris s Shprehjes n Islam

1/7

Bazat e liris s shprehjes n IslamE drejta pr t kritikuar nuk nnkupton t drejtn pr t kritikuar pr hir t

kritikimit dhe sa q kjo t shndrrohet n nj profesion.

Prshtati: Rezart Beka

Hisbah si burim i liris s shprehjes n Islam

Hisbah njihet ndryshe si parimi i urdhrimit pr t mir dhe ndalimit nga e keqja (el-amr bil

maruf ve uel-nehj en el-munker). Dijetart mysliman e kan konsideruar kt parim si

"shtylla e fes" (el-kutb el-adham fi-din)[1] dhe kan pohuar se neglizhimi i saj sjell

shkatrrimin pr ymetin mysliman. Po ashtu edhe Ibn Kajim el-Xhevzijeh shprehej se hisbah

ishte nj nga parimet qendrore t qeverisjes Islame dhe nj farz kifaje ku dokush duhet t

marr pjes sipas mundsive t tij[2]. N trajtesat klasike t fikhut Islam hisbah shihet si nj

obligim q, nse kryhet nga nj grup, bie prgjegjsia mbi pjesn tjetr. Allahu (xh.sh.) n njajet kuranor shprehet: "Nga ju le t jet (ualtakun) nj grup q thrret n at q sht e

dobishme, urdhron pr pun t mbara dhe ndalon nga e keqja. T tillt jan ata t shptuarit

(muflihun)". (Kuran 3:104; shih edhe 3:110 dhe 22:41)

Imam Gazaliu ka vrejtur se, meqense ky verset fillon me nj urdhrim (le t jet, ualtakun),

ai pron nj obligim (vaxhib), q do t thot, se ai sht nj obligim i prbashkt i t gjith

bashksis. Natyra kolektive e ktij obligimi prcaktohet gjithashtu n t njjtin tekst,

veanrisht kur thuhet: "le t jet 'nj grup'", duke nnkuptuar se obligimi prmbushet edhe

nse vetm nj pjes e vogl e bashksis e plotson at. Prmbushja e hisbas, si pohohet

edhe n ajet, sht shkak i suksesit (felah) n kt bot dhe botn tjetr[3]. Gjithsesi, si

shprehet edhe usulisti Hashim Kemali, " ...m e mira do t ishte q e gjith bashksia tazbatonte hisbn" [4].

Nuk mund t lem pa prmendur edhe hadithin profetik i cili flet pr hisbn: "Cilido prej jush

q sheh nj vepr t keqe, duhet ta ndreq at me duart e tij, nse nuk ka mundsi ta bj

kt, ather me gjuhn e tij, e nse as kjo nuk i mundsohet, ather (le ta denoncoj) me

zemr, por ky sht besimi m i dobt"

Shtjellimi i mtejshm i mnyrs se si kuptohet kto etapa etj, nuk jan objekt i biseds son,

pr kt arsye nuk do ti shtjellojm. Por ajo q duhet prmendur sht fakti se ndonse

hisbah sht nj farz kifaje ajo gjithsesi bhet obligim pr individin q dshmon n nj ngjarje

q, sipas bindjes s tij, sht e keqe. Ajo sht obligim (vaxhib) kur individi dshmon n

kryerjen e nj vepre q konsiderohet haram dhe sht e plqyeshme (mendub) nse individi

dshmon n kryerjen e nje vepre t paplqyeshme (mekruh)[5].

Hisbah dhe liria e shprehjes

Hisbah sht nj nga burimet e rndsishme t liris s shprehjes n Islam, kjo pr arsye se

mungesa e liris s shprehjes minon s brendshmi vet strukturn e urdhrimit pr t mir


2/7

dhe ndalimit nga e keqja. N "deklaratn universale t drejtave t njeriut n Islam", nj

publikim ky i Kshillit Islam t Evrops, ky dokument i referohet hisbs njkohsisht si nj "e

drejt dhe detyr e dokujt" pr t folur dhe mbrojtur t drejtat e t tjerve si dhe t

bashksis kur ato krcnohen apo shkelen[6]. Kjo gj mbshtetet edhe nga A. J. Hammad, i

cili vren se "hisbah, duke qen nj nga shtyllat e besimit dhe principi kryesor i sheriatit, na

pajis me mbshtetjen e duhur q do t mjaftonte edhe vetvetiu pr ta br t vlefshme lirine shprehjes n shtjet politike dhe qeverisse"[7]. Zejdani tregohet m i ndjeshm kur pohon

se nj kuptim dhe zbatim i sakt i "principit t hisbs e bn t nevojshme lirin e individit pr

t formuluar dhe shprehur nj opionon"[8]. Pr Mustafa Sibain, qllimi kryesor i hisbs sht

mirqenia e shoqris, pr arsye se hisbah ngre themelet e asaj q ai e ka quajtur shoqri (el-

hurrijat el-ixhtimaije). "Hisbah u akordon atyre q jan t aft ta mbajn at, lirin pr t

formuar nj opinion, lirin pr ta shprehur kt opinion, madje edhe lirin pr t kritikuar t

tjert pr shtje q kan lidhje me probleme sociale". Sibai shton se "nse ndokush sht i

pranishm gjat kryerjes s nj vepre t keqe q kundrshton sheriatin, apo q kundrshton

standardet e sjelljes s hijshme si dhe standardet e normave t pranuara nga shoqria, pr

at individ bhet e detyrueshme q, brenda mundsive t tij/asaj, ta ndaloj kt veprim"[9].

E drejta pr ta kryer publikisht urdhrimin pr t mir dhe ndalimin nga e keqja

Hashim Kemali ka parashtruar shtjellimin klasik t mnyrs dhe shkallve n baz t s cilave

zbatohet hisbah.

Ai shprehet: "Ekzistojn katr shkall t hisbs, t cilat gjithashtu specifikojn, pr nga

mnyra se si jan dhn, rendin e sakt t prioritetit q duhet ndjekur gjat prpjekjes pr ta

zbatuar at. Kto jan: e para, njoftimi, (ta\'rif) qoft verbalisht apo me shkrim, i personit q

sht duke kryer veprn, n lidhje me ligsin e ktij veprimi. Nse kjo tregohet e

pamjaftueshme ather duhet vazhduar me fazn e dyt - kshillim i ngroht (vaz), pr t

ngjallur drojn ndaj Zotit dhe pr ti br thirrje mendjes dhe ndjenjs s sinqert. Nse edhekjo nuk jep frytet e saj, ather faza e tret lejon edhe prdorimin e fjalve t ashpra. Kjo

mund t prfshij edhe krcnim, por nuk duhet t jen n form akuze apo fyerje. Fjal dhe

shprehje q prbjn denoncim mund t jen t tilla si: "o zullumqar " (ja dhalim); ose "o

injorant" (ja xhahil); apo "a nuk ke frik Zotin?"[10]. Imam Gazaliu pohon se prdorimi i

forcs duhet kryer vetm ather kur ajo bhet e pashmangshme dhe me qllim q t ndaloj

t keqen. Gjithsesi me t nuk duhet synuar dnimi i fajtorit por vetm ndalimin e t keqes.

P.sh. ai prmend raste si, t thyesh instrumentet e kumarit, t derdhsh vern etj. 11

Dijetart mysliman kan thn se ekzistojn disa kategori ndaj t cilve nuk zbatohet faza e

katrt, si jan p.sh. babai, burri dhe kryetari i shtetit. Kjo pr arsye t mos shkaktimit t

fitnes. Gjithsesi si shprehet edhe dijetari i njohur hanbeli Ibn Kudame el-Makdesi, fjalt eashpra mund t prdoren edhe ndaj imamit nse kjo shihet se sht e nevojshme, madje n

disa raste ajo sht edhe e preferueshme (mendu). Shumica e dijetarve e lejojn prdorimin

e fjalve t ashpra edhe n ato raste ku mendohet se nse do t shkaktohet ndonj fitne ajo

do t prek vetm personin ndaj t cilit jan ndrmarr kto hapa. Nse shihet se fitnja e

shkaktuar do t jet m e madhe se dobia ather hisbah nuk duhet zbatuar. [12]


3/7

Prfundime

Nga ky shtjellim i shkurtr i parimit t hisbs kuptojm se do myslimani q dshmon n nj

ngjarje e cila, sipas bindjes s tij, prbn t keqe apo haram i garantohet liria q t formuloj

nj mendim qortues dhe ta shpreh si privatisht ashtu edhe publikisht. Madje edhe duke

prdorur fjal t ashpra apo forc.

Nj tjetr element i rndsishm sht q sipas Islamit personi i cili zbaton parimin e hisbs

nuk duhet dyshuar si keqdashs pr sa koh nuk ka prova t qarta dhe t prera (kat) t cilat

dshmojn kt opsion. Kjo sepse, si do t shohim m von, bazuar n parimet e usul fikut

t quajtura Asl e Sihah dhe Istishab nj njeri konsiderohet i pafajshm derisa t vrtetohet

fajsia e tij. Ndjeka e dyshimeve, hamendsimeve, apo epshit i cili t shtyn t shohsh n nj

kritik gjithnj t keqen sht haram n Islam. Si thot edhe Allahu (xh.sh.) n Kuran: "O ju

q keni besuar, largohuni prej dyshimeve (dhan) t shumta, meq disa dyshime (dhan) jan

mkat." (Kuran 49:12).

Kshilla e sinqert si burim i liris s shprehjes n Islam

Nj tjetr institucion shum i rndsishm n Islam sht edhe dhnia e kshills s sinqert

(nasih). N aspektin gjuhsor kjo fjal (nasih) do t thot: "\'kshill e sinqert\', \'kshill

miqsore\' dhe \'prkujtim miqsor\'[13]. Nasihah shihet si nj pjes e rndsishme e fes e

cila i krkon besimtarve q t jen gjithnj vigjilent n ruajtjen e normave morale,

shpirtrore dhe njerzore. T angazhohen sinqerisht dhe energjikisht n kryerjen e tyre dhe

n nxitjen e t tjerve pr ta br kt. Sipas dijetarve mysliman ajo ka t njjtin status me

parimin e hisbs, pra sht farz kifaje (obligim kolektiv). Ajo sht e ngjashme me hisbn, por

dallon n nj tipar. Ndrsa hisbah prqendrohet n urdhrimin pr t mir dhe n ndalimin

nga e keqja, nasihah (kshilla) prqndrohet m shum n urdhrimin pr t mir se sa n

ndalimin nga e keqja.

Njsoj si hisbah edhe nasihah (kshilla) konsiderohet si pjes integrale e fes. Prshembull,

raportohet se njher profeti (s.a.v.s.) i ka thn shokve t tij \'feja sht kshill\', pohim i

cili trhoqi me vete menjher pyetjen \'ndaj kujt [i prket kjo e drejt dhe detyr]\' o i

drguari i Zotit\'? Ksaj profeti iu prgjigj \'ndaj Zotit, librit t tij, t drguarit t tij, liderve

dhe njerzve t thjesht t bashksis\'[14] Ndrsa komentonte kt hadith, imam Neveviu,

autori i Rijadu Salihinit, citon Hatabin t ket thn se shprehja \'feja sht kshill\' (ed-din e

nasih) d.m.th. se ajo sht mbshtetse dhe rrjedhimisht shtyll e fes (kiuam el-din ue

imaduhu). Prshembull, kur thuhet \'Arafati sht vet haxhi\' (el-Haxh el-Arafah), kjo

nnkupton se Arafati sht shtylla, nj sine qua non e haxhit[15].

Nasihah dhe liria e shprehjes

Kshilla e sinqert, njsoj si hisbah, sht po ashtu nje burimi pr lirin e shprehjes n Islam.

Kjo pr arsye se nse mungon liria e shprehjes nasihah sht e parealizueshme n jetn e

prditshme, n kt mnyr krcnohet t neglizhohet nj pjes e rndsishme e fes.

Nasihah sht e lidhur ngusht me besimin dhe nuk mund t bj pa t. N nj hadith t

transmetuar nga Xhabir bin Abdullah-i pohohet: "Shkova tek profeti (s.a.v.s.) dhe deklarova


4/7

"Zotohem para teje se pranoj Islamin (ubejuke alel-Islam)". Profeti (s.a.v.s.) tha: "me kusht

q ti japsh kshilla t sinqerta njerzve"... kshtu un e dhash dhe vendosa kt garanci n

betimin tim pr besnikri"[16].

Hashim Kemali shprehet: " N kt mnyr, nasihah e merr pr t mirqen t drejtn e do

individi pr t formuar nj opinion apo kshill n t ciln ai/ajo sheh dobishmri, si dhe tdrejtn pr t\'ia prcjell n fshehtsi at t tjerve, qoft ky nj qytetar i thjesht apo nj

lider qeveritar"[17]. Pr m tepr, opinioni apo kshilla mund t jepet pr shtje sociale,

politike apo personale, por, si vren edhe Hammadi, liria e shprehjes n shtjet politike

(hurrijet el-rrej el-sijasi) sht nj prej karakteristikave dalluese t nasihas[18].

E drejta pr ta shprehur publikisht nasihan

dokush q sheh nj situat ku mendon se kshilla e sinqert do t bnte dobi duhet ta

zbatoj at pa hezitim. Pa u friksuar nga llafet e t tjerve dhe as nga frika se mos humbet

nga nj veprim i till. Profeti n nj hadith shum t rndsishm ka thn: "Le t mos e

poshtroj askush prej jush veten". Shokt e tij pasi dgjuan kt than: "Si mundet dikush ta

bj kt (t poshtroj veten) o i drguar i Zotit"? Profeti (a.s) iu prgjigj: "Nse dikush sheh

ndonj rast n t cilin ai duhet t flas pr hir t Zotit, por nuk e bn kt; Zoti i

Lartmadhruar do ti thot atij n Ditn e Gjykimit: "\'far t ndaloi ty nga e folura n lidhje

me at shtje?" Kur personi do ti prgjigjet se ai kishte pasur "frik nga njerzit", ather Ai

do ti thot: "Do t kishte qen me drejt q ti t m ishe friksuar Mua"19

Kryesisht kshilla jepet vemas si thuhet edhe n nj hadith t profetit, veanrisht n lidhje

me kshillimin e liderve: "kur dikush dshiron ti jap nj kshill (nasih) nj personi me

autoritet, le t mos e deklaroj publikisht por le ta marr prej dore e ti flas atij n fshehtsi.

Nse ajo pranohet, qllimi sht prmbushur, nse jo dhnsi i kshills, prsri, ka kryer

detyrn e tij20. Megjithkt, si shprehet edhe Hashim Kemali, jan hedhur sugjerime seprecedentt e ln nga sahabt (shokt e profetit), veanrisht ato t halifve t drejt

(Hulefai Rashidin), tregojn se antart e bashksis (umetit), burra, gra, lider, kan dhn

dhe kan marr kshilla n nj atmosfer jozyrtare dhe publikisht n xhami, n rrug dhe n

prani t t tjerve. Kto precedent ofrojn mbshtetje pr prfundimin se nuk ka asnj arsye

pr t krijuar procedura t veanta pr dhnien e kshillave t sinqerta (nasih)21

Prfundime

Nga ajo q shqyrtuam deri m tani, shohim se liria pr tu shprehur sht nj kusht themelor

pr ekzistncn e nasihas. Po ashtu ndonse n formn e saj m t zakonshme kshilla jepetn mnyr t posame dhe jo publikisht

Liria pr t kritikuar (Hurrijetu el-Muaredah)

Sheriati i ka garantur t drejtn do individi q t monitoroj punn e liderve dhe t kritikoj

vendimet dhe veprimet e tyre, prmes kshills s mir, kriticizmit konstruktiv etj, saher q

ai sheh se kryhet nj veprim i gabuar, i padrejt apo i paligjshm. Kjo n Islam njihet ndryshe


5/7

si hurrijet el-muaradah ose hurrijet el-nakd el-hakim. Ky parim sht rrjedhoj dhe pjes

prbrse e parimit t urdhrimit pr mir dhe ndalimit nga e keqja. Meqense muaredah

sht nj rrjedhoj e parimit t hisbs t gjitha argumentet q legjitimojn hisbn jan t

vlefshme edhe pr muaredan[22]. El-Afifi pohon se ky parim i jep t drejtn individit pr t

thn t vrtetn dhe pr t treguar t keqen edhe kur kjo nnkupton kundrshtimin e

autoriteteve udhheqse"[23]. Po ashtu edhe Muhamd Hidr el-Husein pohon se islami e kabr kt parim \'nj obligim pr bashksin\' pr t monitoruar sjelljen e kryetarit t shtetit

dhe vartsve t tij me qllimin pr t ndrequr ata t cilt devijojn, dhe pr ti paralajmruar

ata t cilt mund t neglizhojn detyrat q i jan ngarkuar24.

Por duhet pasur parasysh, si shprehet edhe Hashim Kemali, q liria pr t kritikuar t mos

prdoret si mjet pr t shkaktuar prarje dhe turbullir, apo pr prfitime karriere. N

prdorimin e saj legjitim, kjo liri duhet t shrbej si nj drit pr t gjetur t vrtetn, e pr

t krkuar pr veprimin e drejt n mnyr q e gjith bashksia t nxjerr dobi prej saj. S

fundmi, myslimant jan veanrisht t udhzuar n Kuran dhe n traditn profetike pr t

shmangur knaqsin n dyshim dhe hamendsim25.

Disa prej argumenteve pr lirin pr t kritikuar publikisht lidert

Si e thash edhe m par t gjitha evidencat kuranore t cilat mbshtesnin parimin e hisbs

mund t prdoren shum mir edhe pr hurrijetu el-Muaredah.

Ndrsa n traditn profetike dhe n shembullin e ln nga t part tan t mir (Selefu

Salihin) shembujt bhen m t qart dhe m domethns.

Ibn Hishami n nj nga veprat e tij[26] raporton se, n vazhdn e traktatit t hudejbijes me

kurejsht e Meks, Umer ibn Hatab, ishte kritik ndaj disa klauzolave t traktatit t cilat ai

mendonte se ishin t pafavorshme pr myslimant. Umeri u konsultua me Ebu Bekrin n lidhjeme kt shtje, por nuk u knaq dhe shkoi pr ti rrfyer kndvshtrimin e tij ashprsisht

kritik profetit duke i thn: "A nuk je ti i drguari i Allahut? Profeti iu prgjigj: "Po un jam"!

"Ather prse ne po denigrohemi pr shkak t fes son" - pyeti Umeri. Profeti iu prgjigj:

"Un jam shrbtori dhe i drguari i Allahut, un nuk tregoj mosbindje ndaj Tij dhe Ai nuk do

m lr mua t jem prej humbsve".

Kalift e drejt e krkonin nga njerzit kritikn, ato e shihnin at si nj begati t dhn nga

Allahu n mnyr q t mos binin n harram dhe t shptonin nga kryerja e veprave t

ndaluara. Ky qndrim sht shum i rndsishm t vrehet sot, ku duket se nj qasje e till

sht harruar. Pr kt do t na mjaftojn shembujt e dy njerzve besnik, e dy sahabve t

shquar, e dy halifve t drejt, Ebu Bekrit dhe Umerit.

Transmetohet se Ebu Bekri n fjalimin e tij t par si kalife i myslimanve i shpalosi popullit

vizionin e tij pr qeverisjen, e ndr t tjera i nxiti ata q t monitorojn punn e qeveris dhe

nse shihnin ndonj t met t bnin kritikat e duhura. Ndr t tjera ai u tha atyre: "O njerz

jam ngarkuar me autoritet mbi ju, por un nuk jam m i miri prej jush. M ndihmoni nse jam

me t drejtn dhe m korrigjoni nse gaboj\'[27]. Hashim Kemali n lidhje me kt fjalim

shprehet: "Ky fjalim konsiderohet gjersisht si nj nxitje drej kriticizmit konstruktiv ndaj

qeveris, dhe pr t nxitur njerzit q t qendrojn vigjilent mbi aktivitetet e liderve t tyre


6/7

politik"[28], ndrsa pr El-Habibin qndrimi i shfaqur nga Ebu Bekri n fjalimin e tij, tregon se

vetkriticizmi sht jo vetm dobiprurs pr zhvillimin, por sht gjithashtu edhe tipari i

nevojshm i nj qeverisje t prgjegjshme[29].

N t njejtn frym me paraardhsin e tij edhe Umer Ibn Hatabi mbajti nj fjalim haps t

kalifatit t tij t ngjashm me at t Ebu Bekrit. Umeri i pyeti njerzit, gjat fjalimit t tij tpar, pr t korrigjuar do lajthitje q ata mund t shihnin n t. Njeri nga dgjuesit iu drejtua

Umerit duke thn: "Nse ne shohim tek ty ndonj devijim, ne do ta ndreqim at me shpatat

tona". Pasi dgjoi kt, kalifi lavdroi Zotin q ekzistonte nj njeri q n rast t nj shkeljeje

do ta ndreqte at veprim t gabuar[30].

Nj tjetr raportim ka lidhje me shtjen e priks (mehr). Gjat nj fjalimi publik, kalifi i

paralajmroi njerzit pr shumn e ekzagjeruar q jepej pr mehr. Gjithsesi nj grua, Fatima

bin Kajs, nuk ishte dakord me kt dhe citoi n mbshtetje t mendimit t saj tekstin kuranor

IV:20, ndaj t cils Umeri u prgjigj: "Gruaja ka t drejt ndrsa Umeri gaboi[31]."

Sipas nj tjetr transmetimi, nj burr erdhi tek Umeri dhe iu drejtua atij n mnyr t

vrazhd duke i thn: "Ki frik Zotin, o Umer". Nj i pranishm i prkujtoi atij se po kalonte

kufijt e hijshmris pr nga mnyra se si po i drejtohej kalifit, por Umeri iu prgjigj duke

thn: "Nuk do t ishte e mir sikur ata (njerzit) t mos na trhiqnin vrejtjen dhe nuk do t

ishte mir sikur ne mos ti dgjonin ata"[32]. Kto ishin disa raste t cilat tregojn

gatishmrin dhe plqimin e selefve pr t mirpritur kritikn qoft edhe pak t ashpr.

Liria e shprehjes dhe Muaredah

Sipas vlersimit t Mustafa Sibait, kta precedent tregojn qart se brezi i par e ka njohur

t drejtn e njerzve pr t kritikuar udhheqsit qeveritar[33]. Sipas Halilit, liria e shprehjes

s mendimit q prjetuan myslimant n fazat e para t historis sht me t vrtet njmodel i paarritshm dhe i patejkaluar nga brezat e mvonshm[34]. Ebu Habib n nj nga

veprat e tij pohon se mbi bazn e ktyre precedentve mund t pohojm se \'Islami i jep t

drejtn qytetarve pr t monitoruar aktivitetet e kryetarit t shtetit dhe qeveritarve n

lidhje me gjithka q bjn dhe q nuk bjn\' [35]. Muhamd Hidr el-Husein sht ende m i

ndjeshm kur pohon se islami e ka br kt parim \'nj obligim pr bashksin\' pr t

monitoruar sjelljen e kryetarit t shtetit dhe vartsve t tij me qllimin pr t ndrequr ata t

cilt devijojn, dhe pr ti paralajmruar ata t cilt mund t neglizhojn detyrat q i jan

ngarkuar[36].

Liria e shprehjes sht ngushtsisht e lidhur me mirfunksionimin e muaredas. Nse nuk

ekziston liria e shprehjes parimi i muaredas sht i pamundur t zbatohet37.

E drejta pr t kritikuar nuk nnkupton t drejtn pr t kritikuar pr hir t kritikimit dhe sa

q kjo t shndrrohet n nj profesion[38].

Prfundim

Si e pam edhe nga ky shqyrtim i shkurtr, n Islam individt jan t nxitur q t


7/7

monitorojn punn e qeveris apo t liderve t tyre dhe nse hasin n nj veprim apo

fenomen i cili duket se sht n kundrshtim me normat Islame apo shihet si nj gabim me

pasoja t rnda pr shoqrin, ato kan t drejtn q t zhvillojn kriticizmin e duhur, qoft

privatisht ashtu edhe publikisht, pr ti dhn fund gjendjes s krijuar.

Prshtati nga shkrimet e Muhamed Hashim Kemalit, Rezart Beka

Documents

Bazat e Lirisë së Shprehjes në Islam