Belediyelerde Yonetime Katilim PFD

8/6/2019 Belediyelerde Yonetime Katilim PFD

1/113

1YEREL YNETMLER, KATILIMCILIK VE KENTSEL YNETM


2/113

2

T.C.Bayndrlk ve skn Bakanl

KENTLEME RASI 2009

YEREL YNETMLER, KATILIMCILIK VEKENTSEL YNETM

ANKARA - Nisan 2009

10


3/113


SEKRETERYA BLGLER

Adres : Bayndrlk ve skn BakanlStrateji Gelitirme Bakanl

Kentleme ras Genel SekreterliiVekletler Cad. No : 1 Bakanlklar / ANKARA

Telefon : (312) 410 14 40 410 11 41 - 410 11 42Faks : (312) 410 11 40

E-posta : [email protected]

ra Genel Sekreterlii adna iletiim ve koordinasyon:

Mehmet Nazm ZERTelefon : (312) 410 26 45

Her trl kullanm hakk Bayndrlk ve skn Bakanlna aittir.Kaynak gsterilmeden kullanlamaz.


4/113

4

YEREL YNETMLER, KATILIMCILIK VE KENTSEL YNETM KOMSYONU

Yerel Ynetimler, Katlmclk ve Kentsel Ynetim Komisyonu tarafndan hazrlanm olanrapor ve ekleri komisyonda grlm ve kabul edilmitir.

Komisyon ye listesi

BAKAN ZAFER AHN DR.KLTR VE TURZM BAKANLII KLTR VARLIKLARI VEMZELER GENEL MDRL

BAKAN YRD. BAHAR GEDKL DR. ORTA DOU TEKNK NVERSTES

BAKAN YRD. MUHAMMED AYDOAN YRD. DO. DR. DOKUZ EYLL NVERSTES

RAPORTR CENGZHAN AYKAN UZMANBABAKANLIK DPT SOSYAL SEKTRLER VEKOORDNASYON GENEL MDRL

RAPORTR DERYA DOAN EHR PLANCISIBAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII TEKNK ARATIRMAVE UYGULAMA GENEL MDRL

RAPORTR ERTAN GRAL EHR PLANCISI ANKARA BYKEHR BELEDYES

YE A. ZLEM ALPASLAN UBE MDR ANTALYA BYKEHR BELEDYES

YE AKIN ATAUZ EHR PLANCISI SERBEST

YE AYE GNER PROF. DR. MARMARA NVERSTES

YE BLENT TANIK EHR PLANCISI URAY PLANLAMA LTD.T.

YE DEMET EROL YRD. DO. DR. GAZ NVERSTES

YE DUYGU DALGI UYARKAMU YNETMUZMANI

TRK BELEDYELER BRL

YE E. GLAY NEL Y. EHR PLANCISI BAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII LLER BANKASIGENEL MDRL

YE GAYE DOANOGLUBELEDYE MECLS

YES

MURATPAA BELEDYES

YE GVEN BLSEL PROF. DR. SELUK NVERSTES

YE HALUK BLGESAYKAMU YNETMUZMANI

BURSA VALL

YE HASAN HSEYN CANGENEL MDR

YARDIMCISILER BAKANLII MAHALL DARELER GENELMDRL

YE BRAHM BAKIR YRD. DO. DR. SELUK NVERSTES

YE KAYHAN KAVAS VAL UAK VALL

YE NEVZAT CAN Y. EHR PLANCISIBAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII TEKNK ARATIRMAVE UYGULAMA GENEL MDRL

YE OSMAN AYDIN MMAR TMMOB MMARLAR ODASI

YE RUEN KELE PROF. DR. ANKARA NVERSTES

YE SERDAR NZAMOLU EHR PLANCISI TMMOB EHR PLANCILARI ODASI

YE SERYE SEZEN DO. DR. TODAE

YE SEZER CHAN DARE BAKANI GAZANTEP BYKEHR BELEDYES

YE ERF NER YRD. DO. DR. UAK NVERSTES

YE TAHSN BULUT GENEL SEKRETER BURSA BYKEHR BELEDYES

YE UFUK DEVEC DARE BAKANI ERZURUM BYKEHR BELEDYES

YE YAVUZ MLDON

L GEN. MEC. YES/AVRUPA KONSEY

YER. BLGE.YNETMLERKONGRE BAK.

ANAKKALE VALL L ZEL DARES


5/113


6/113

6

III. SORUN ALANLARI, STRATEJ VE EYLEM SEENEKLER TABLOLARI VE ZRAPORLARI 55

Sorunlar 55

Strateji Seenekleri 64

Eylem Program Ve Gstergeler 74

IV. GENEL DEERLENDRME 99

RAPOR ZET 100

SORUN STRATEJ EYLEM TABLOSU 102

KAYNAKLAR

110


7/113


I. GR

I.1 Komisyon Genel erevesi ve Konuyu Ele Al Biimi

Yaygn kanya gre kreselleme olarak adlandrlan srecin etkisi altndaki dnyada;

gelien teknoloji, deien ve dnen toplumsal yap ile sermaye-emek-kaynak-bilgidrtlsnn nndeki neredeyse tm engellerin kalkmas kamu ynetiminin ve gndelikyaamn dzenlenmesinde; kresel-ulus ar-ulusal-yerel leklerin, kamu-zel sektr-siviltoplum kurulular ve dier aktrlerin katlmnn ve acil-ksa-orta-uzun dnemlerin dikkatealnmasn gerektirmektedir. Bu farkl boyutlarn tmnn bir yansmas olan karmakiliki(sizlik?)ler ann allageldik anlay ve kavraylarn tesinde bir yaklam ve uygulamabiimini gerektirdii aktr. Bu yaklamn felsefi ve yntemsel almlar en bata birey-toplum ilikisinin yeniden ele alnmasn gerektirmektedir.

Bu deiim, bireyin toplum ierisindeki davran biimine ve kolektif yaplarn dinamiklerine

de yansmaktadr. Artk devlet ya da dier kolektif yaplar sadece etken sfatyla tanmlananyaplar olmakla kalamaz. Ayn zamanda u ya da bu klc, kolaylatrc, paylamc,mzakereci, motive edici, renen, rekabet eden, saydam, hesap verebilir,etkin, verimli vb. gibi birok sfat da taknmak zorundadr. Benzer biimde bireyinkonumu da edilgen olmakla snrl kalamaz. Her bir bireyin ayn zamanda zme ynelik(proaktif), gnll, ortak, katlmc, vizyoner olmas beklenmektedir.

Topluma ve bireye ynelik beklentilerin deiiminin kkeninde devrimsel nitelikte felsefi,siyasal ve iktisadi yeniden yaplanma srelerinin bulunduu sylenebilir. Felsefi alandatoplumlarn ve dnyann insan eliyle biimlendirilmesinde aklcla dayal arasal bir yntemyerini iletiime dayal aklcla brakmaktadr. Artk doru yalnzca farkl biimlerde aklc

zmler arasndan seilen ey deil, farkl kesimlerce mzakere edilen ve zerinde uzlalanbilgi halini almtr. Siyasal alanda; snf, grup, etnik kimlik gibi allageldik kategoriler anrkenliderlik, karizma ve imaj ne kmakta, bu sebeple de temsili demokrasilerde temsiliyetinanlam derinden sorgulanr hale gelmitir. Bu tr sorgulamalar halkn farkl aralarla seimsonrasnda ynetime ve karar alma srelerine katlmas iin aba gsterilmesinin temsilidemokrasilerdeki temsiliyet krizinin almasnda sklkla nerilen bir zm haline gelmesisonucunu dourmutur. Son olarak iktisadi alanda; kitle retiminden esnek retim biimlerinegeilmesi, dnyann sanayi retim merkezinin batdan douya kaymas, kresellemesonucunda dnya ekonomisinin dalgalanmalar karsnda ar krlganlamas ve bununsonucunda devletin ekonomiye mdahalesinin yeniden bir ihtiya haline geliyor olmas gibi

saysz unsur bireylerin iktisadi karar alma mekanizmalarnda yeni grev ve sorumluluklarstlenmesini gerekli klmtr.

Bu dnmler farkl anlamyla katlm srelerini ne karmaya balamtr. lk olarakkamu ynetimi sreleri iletiim arlkl sreler haline gelmektedir. letiimin en yzeyselbiimi olan bilgilenme ve bilgi edinme uygulamalarnn yaygnlamas bunun bir yansmasolarak grlebilirse de temel olarak hedeflenen kamu ynetiminin btnnn ve tmsrecinin hizmet sunulmakla ykml bulunulan yurttalarla iletiim ierisinde iyiletirilmesive dntrlmesidir. kinci olarak yurttalarn katlmnn salanmasnda iletiimin saltkendi bana yeterli olmayaca, devletin katlm yaplandrmak iin gerekli koullarsalamak ve yaplandrmak ykmllnde olduu kabul edilmektedir. Kent konseyleri,

koruma amal imar planlarnn hazrlanmasnda zorunlu hale getirilen katlmc toplantlargibi baz uygulamalar bu yaklamn bir rn olarak kabul edilebilirler. Ancak burada da


8/113

8

devletin kolaylatrclk ilevini aan, yukardan aa ve yaptrmc bir tavr belirlemesi dekatlmcln doasna aykr bulunmaktadr. Katlmc srelerin temel olarak devlet tarafndanyaplandrlsalar da yurttalarn gnll katlm ile gerekletirilmeleri ilkesel olarak kabuledilmektedir. nc olarak, katlmn karar alma srelerinde yer almann dnda kamuynetimi srelerinde aktif bir ekilde, gnllle dayal olarak grev almak anlamnn

bulunduu da kabul edilmektedir. Sonuta, uygulamada bu farkl katlm biiminin herbirinin belli llerde bir arada bulunduu sylenebilir.

Bu sreler kamu ynetiminde kendisine en fazla yerel ynetimlere ilikin tartmalardave yeniden yaplandrma almalarnda yer bulmaktadr. Doalar itibariyle yurttalaryaknlklarndan dolay katlmc olduklar dnlen yerel ynetimler, katlmcla ilikintartmalarn da kanlmaz olarak odana oturmaktadr. Aslnda tartmalarn temel kaynadoalar sebebiyle katlmc olduklar varsaylan yerel ynetimlerin gerekte ou zamankatlmdan uzak rneklerle de ortaya kabilmeleridir. Bu temel eliki yerel ynetimlerindaha hesap verebilir, saydam ve katlmc hale getirilmelerinin ana bir sorun alan olarak elealnmasna sebep olmutur.

Aslnda yerel ynetimler dnldnde kentleme sreleri iinde sorunun sadecekatlmla snrl olmad da grlecektir. Yerel ynetimler kentleme srecinde yerel siyasalsrelerden yerel temsil sorununa, hizmetlerde etkinlik ve verimlilik tartmalarndan sosyaladalete kadar birok konuda tartmalara konu olmaktadr. Bu tartmalar bir yanyla neo-liberal politikalar dorultusunda yerel ynetimlere yetki, sorumluluk ve kaynak aktarmnngren yaklamlarn daha eletirel bir biimde gzden geirilmesini gerektirirken, biryandan da yerel ynetimlerin kapasitelerinin gelitirilmesi iin almalar yaplmasnngerekliliini ortaya koymaktadr. Deien dnya koullar bu sebeplerle birok anlamdayerel ynetimlerin hem bir frsat hem de bir sorun alan olarak grlmesine sebep

olmaktadr. Yerel ynetimler devlet-yurtta ilikilerinin gelitirilmesine kadar birok konudamesafe kaydedilebilmesi iin nemli frsatlar sunarken, katlmcln arttrlmas, denetiminetkinletirilmesi gibi konular dnldnde yeni mekanizmalar gerektiren sorun alanlarda yaratmaktadrlar.

Tm bu tartmalar Kentleme urasnn al toplantsnda dile getirilen ynetiim kavrametrafnda daha da berraklamaktadr. En genel anlamyla idarenin hesap verebilir, katlmc,saydam, etkin ve verimli hale getirilmesi olarak zetlenebilen ama uygulamada zelletirme,serbestletirme, kuralszlatrma ve piyasalatrma uygulamalaryla ilikilendirilen bu kavram,allageldik ynetim yaklamlarnn deimesi temas etrafnda asl anlamn bulmaktadr.Belki de bu anlamda deien dnya koullarnda yerel ynetimlerin yaadklar deiimi en

iyi zetleyen ifade ynetim anlayndan ynetiim anlayna geitir.

Komisyon almalarna bu tr dncelere ilikin tartmalar ve grleri paylaarakbalamtr. almalarn banda, Komisyon erevesi iin ura Sekretaryas tarafndannerilen ve Srdrlebilir Kalknmann Sektrel Politikalara Uyarlanmas Projesininsonularn yanstan baz balklarn da bu geii yanstt konusunda hemfikir olunmutur.Komisyon almalar iin nerilen balklar gzden geildiinde balklarn ok farklleklerde, farkl ayrntlarda birok konuyu ierdii grlmektedir:

Planlama hiyerarisinde blge leinde plan yapan, uygulayan, izleyen ve

deerlendiren blgesel kurumlar Yerel Ynetimlerin planlama, uygulama ve denetim konularndaki kapasiteleri ve eitimalmalar


9/113


Kentsel ynetime katlm mekanizmalar Kent ve hukuk sistemi Yeni bir vatanda devlet ilikisi model aray Toplumun planlama ve uygulama srelerine srekli katlm Mahalle, semt ve alan leinde rgtlenme ve yerel sahiplilik modellerinin

gelitirilmesi zel dare ve Belediye ynetimleri arasnda katlm ve egdm

Komisyon balangta yapt tartmalarda bu denli gei bir yelpazenin ele alnmasnnverimli ve doru olmayaca kabulnde bulunmu ve erevesini daraltma kararn almtr.Komisyon erevesinin belirlenmesinde iki temel varsaymla hareket edilmitir. Birinci olarakKomisyon yukarda saylan tm balklarn katlm kavram erevesinde anlam kazandnve katlma ilikin olarak yaplacak bir almann bu balklarda ifade edilen sorunlarzmede anahtar role sahip olduunu kabul etmitir. kinci olarak da katlmn kendi bana

izole edilmi ve soyut bir kavram olarak deil ynetimden ynetiime gei srecindekigerilimleri yaayan ve frsatlarndan faydalanan yerel ynetimler balamnda anlamkazanan bir kavram olarak ele alnmas gerekliliinin nemli olduu varsaylmtr. Dolaysylayukardaki balklardan katlm nemsenmekle birlikte katlmn yerel ynetimlerin farklsre ve mekanizmalaryla ilikisel anlamda ele alnmas benimsenmitir.

Bu varsaymlarla hareket eden Komisyon alma ynteminin de bu varsaymlara uygunbir deneyim olarak gerekletirilmesini nemsemi ve alma yntemini buna gretasarlamtr. Bu dorultuda Komisyon almalarnn en st dzeyde katlmc yntemlerlegerekletirilmesi, gerekli olan tm noktalarda yeniliki katlm ve moderasyon tekniklerininkullanlmas, bu teknikler yardmyla retilen fikir ve dncelerin sonu rnne yanstlmastercih edilmitir. Bu anlamda Komisyon Bakan olarak seilen Dr. Sava Zafer ahiningemi deneyimlerine dayal olarak ayn zamanda moderatr olarak grev yapmas vebelirlenen yntemin uygulanmasna katkda bulunmasna karar verilmitir.

almann banda yntemini bu ekilde belirleyen Komisyon almasnn her aamasnetkileimli ve renen bir deneyim olarak yrtmtr. almann banda Dr. Sava Zaferahin moderasyonu ile zel bir yntem kullanlarak gerekletirilen beyin frtnas sonucundaGZFT belirlenmi, daha sonra zayf yanlar ve tehditlerden yola klarak sorun alanlar, glyanlarla frsatlardan yola klarak da temel stratejiler ortaya konmutur. Belirlenen sorunve stratejiler daha sonra yine yeniliki yntemler kullanlarak eylemlere ve performans

gstergelerine dntrlm ve temel strateji tablosu tamamlanmtr.

Komisyon almalarn yrtrken belirlenen strateji ve eylemlerden yola karak geribeslemelerde bulunmu, alma yntemini srekli olarak gncellemitir. Bu ekilde Komisyonalmasnn kendisi bir katlmc renme srecine dnmtr. Bu gncellemelerden ennemlisi katlma ilikin iyi uygulama rneklerinin tantlmas iin yaplmtr. Komisyonunyapt tartmalar sonucunda katlmn gelitirilebilmesi iin yurt iinde ve dnda katlmcuygulamalarn tantlmas ve bu ekilde bilinlendirme salanmas stratejisi belirlenmitir.Komisyon da bu dorultuda yaplan almalarda tespit edilen ve Komisyon yelerininnerdikleri rneklere Komisyon raporunda atfta bulunulmas kararlatrlmtr. Bu ekilde

iyi uygulamalarn tantlmasnn ilk admnn bu neride bulunan Komisyon tarafndangerekletirilmesi salanm olacaktr.


10/113

10

Komisyon almalarnda katlmc ve renen bir srecin yaanmas zgn bir grup vesosyalleme deneyiminin ortaya kmasn da salamtr. ok farkl kurum ve alanlardagelen Komisyon yeleri benzerine az rastlanr bir paylamda bulunma frsatn bulmu,kalc dostluklar kurulmutur. Bu paylamlar en gzel rneklerini Komisyon yesi Sn.

Yavuz Mildonun geirdii elim rahatszlna ilikin znt ile yine Komisyon yelerinden

Sn. Blent Tankn ankaya Belediyesi Bakan Adayl ile Sn. Gaye DoanolununBelediye Meclis yelii Adaylndan duyulan memnuniyetin paylamnda gstermitir.

Bu tr paylamlar etrafnda almalarn yrten Komisyon almalarna katlmn anlamzerine yaplan ak ulu tartmalarla da yn vermitir. Kuramsal olarak oklu anlamlarasahip, uygulamada da karmak bir ilikiler btnn ifade eden katlm kavramnnyukarda ifade edilen kavramsal erevelerde de ifade edilmeye alld gibi ok farklnoktalara giden ekillerde kavrand grlmtr. Komisyon bu ok farkl anlamlandrmalarortaklatrarak katlm konusunda bir ortak ifade bulmaya almtr. Bu sebeple Komisyonraporunun banda en basit ifadesiyle Komisyonun katlmdan ne anladna ilikin temel

baz noktalarn nemli olduu dnlmtr. Bu anlamda Komisyon katlama ilikin temelvarsaymlarn katlmn rgtsel sonular, katlmn boyutu, katlmn temel ilkelerikapsamnda ifade edecektir.

Komisyon katlmn rgtsel sonularnn snrlarn izerken kamu ynetiminin genel yapsnve dnm eilimlerini dikkate almtr. Katlm bir yanyla var olan temsili demokratiksistemin yapsyla bir yanyla da devletin rgtsel yaplanmasyla ilikili olduundan sklklakatlmn var olan temsili mekanizmalarla ilikisi tartlmtr. Bu tartmalarda katlmn temsilisistemin bir alternatifi deil eksikliklerini tamamlayan, iyiletiren bir kavram ve uygulamaolduu tespiti yaplmtr. Bu sebeple Komisyon katlma ilikin stratejileri tartrkentartmann dna tap Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars gibi kktenci yaklamlarbelirlemekten kanmtr. Genel olarak var olan mekanizmalar iyiletiren, yeni ihtiyalaragre yeni mekanizmalar tanmlamaya alan bir yaklam benimsenmitir. Bu erevedesosyolojik anlamda demokratik toplum yapsn, sre analizi anlamnda katlm srecini,kurumsal kapasiteleri, mevzuat ve yasal dzenlemeleri dikkate alan neriler gelitirilmitir.

Katlmn boyutu asndan bakldnda da Komisyon noktasallktan kanan bir yaklambenimsemitir. Var olan katlmc uygulamalara bakldnda katlmn yerel ynetimlerin ive ilemlerini yrtmesinde sadece noktasal olarak var olduu grlmektedir. rnein sitalanlarnda koruma amal imar planlar yaplrken mevzuata gre en az iki katlmc toplantyaplmas ngrlmektedir. Sit alanlarnn sahiplendirilmesi, farkndalk yaratlmas ve en

banda planlarn uygulamaya konmas iin daha etkin bir katlm mekanizmas gerekirkenbu toplantlar yasal zorunluluk sebebiyle yerine getirilen aamalar olarak grlmektedir.Bu sebeple Komisyon katlmn ynetsel srelerin herhangi bir noktasna zg, kstl vedar anlaml bir katlm deil en az ynetsel srecin kendisi kadar nemsenen, srecinher aamasnda var olan ve kendi bana bir ama haline gelen bir katlm anlaynyaygnlatrmay kabul etmitir.

Komisyon katlma ilikin temel ilkeleri arasnda devletin katlma ilikin mdahale biimide ele alnmtr. Genel olarak katlmn rgtlenmesinde ve yaplandrlmasnda devletinetkin bir biimde mdahalede bulunmas ve yukardan aaya bir yntemin izlenmesi ya

da katlmn doasna uygun olarak devletin mdahalesinin en aza indirgenip tamamengnllle dayanan bir katlm srecinin gerekletirilmesi gibi iki ayr yaklam tartlmtr.Katlm tanm gerei gnllln esas olduu bir mekanizmay ierse de kimi zaman


11/113


katlm srelerine ilikin bilgilendirme, bilinlendirme ve yaplandrma almalarnn devlettarafndan gerekletirilmesi gerekmektedir. Ancak devletin bu mdahalesi katlmn esasnazarar verecek boyutlara ulamamaldr. zellikle katlmn ar yaplandrld durumlarolumas, katlmn brokratik bir kurallar dizisi haline getirilmesi katlma zarar verebilecekbir durum oluturmaktadr. Bu sebeplerle Komisyon katlmda devlet mdahalesiyle gnllk

esas arasnda bir denge kurulmasn benimsemitir. Katlmda devletin rol yapabilir klanmdahaleler ve katlmn temel altyapsn oluturmakla snrl olmaldr.

Bu erevede Komisyon katlma ilikin olarak aadaki ilkeleri de kabul etmitir:SreklilikBtncllkGnllle DayallkVizyonerlik

Yani katlm; ynetsel srelerin kendisi gibi bir sreklilie sahip olmal, noktasal ve balayp

biten bir uygulama eklinde anlalmamal, sadece bir kurumsal yap ya da meknsallekle snrlandrlmamal, mmkn olduunca tm kurumsal yaplar ve meknsal leklerikapsamal, gnlle dayanmal ve salt bireysel ya da kurumsal karlarn temsili iin katlmdeil yaanan kentin ya da toplumun gelecei iin karlk beklenmeden yaratcla dayalbir vizyonerlii de iermelidir.

Komisyon tm almalarn bu tartmalar ve ilkeler etrafnda renen bir sre olaraktasarlam, gerekletirmi ve sonulandrmtr. Bu sebeple Komisyon, komisyonalmasnn kendisinin iyi bir katlm uygulamas rnei olarak incelenmeye deer olduunukabul etmektedir.

I.2 Komisyonun Amac ve Hedefi

Komisyon, yukarda izilen erevede; temsili sistemin eksikliklerini giderecek ve aktifyurttalk uygulamalarn arttracak, srekli, btncl, devletin yapabilir klan mdahaleleriile altyap oluturma mdahalelerini ieren, gnlle dayal, vizyoner kendisi bir amahaline gelmi katlmc mekanizmalarn ve katlm srelerinin yerel ynetimlerde ve yerelynetim uygulamalarnda yerlemesini salamak iin gerekli sorun alanlarn tespit etmeyi,strateji-eylem-gsterge dizisini belirlemeyi amalamaktadr.

Bu amaca ynelik olarak Komisyon, Trkiyede getiimiz elli yldan daha farkl bir evreye

giren kentleme srecinin daha yaanabilir, srdrlebilir meknlar retebilmesini, bununiin de yurtta katlmnn en nemli amalardan biri olarak belirlenmesini, bu dorultudagerekli yasal, ynetsel ve kapasite oluturma almalarnn yaplmasn ngrerek belirlediieylem plannn gerekletirilmesi durumunda katlmc srelerin Trkiyede zelliklekentlerde yaygn bir ekilde kullanlmasn hedeflemektedir.


12/113

12

II. MEVCUT DURUMUN DEERLENDRLMES

II.1 Bugnk Durum, Uygulamalar ve Mevzuat

II.1.1 Avrupa Konseyi, Avrupa Birlii Sreci, Binyl Kalknma Hedefleri ve Yerel

Ynetimlerde Katlm

Avrupa Birlii genileme, derinleme ve btnleme srelerine elik eden standartlamave zgnlklerin korunmas abalarnda yerindenlik (subsidiarity) kavram rneindeolduu gibi yerelleme ve yerel ynetimlere ayr bir nem verilmektedir. Avrupa Birliisrecinde yerel ynetimlere ilikin birok konuda srekli olarak yeni kararlar alnmakta,ok dzeyli ynetiim ve kresel ynetiim kavramlar dorultusunda yeni yaklamlargelitirilmektedir. Ancak bu yaklamlarn hem temel kayna olan hem de Trkiyenin AvrupaBirlii srecinin hzlanmasna neredeyse kout olarak imzalad Avrupa Yerel Ynetimlerzerklik art bu belgeler arasnda en belirgin olanlarndan birisi olarak kayda deerdir.

Bu ve bunun gibi birok belge dikkate alnarak Trkiyenin Avrupa Birlii ile ilikilerinitanmlayan katlm ortakl belgelerinde ve ilerleme raporlarnda yerel ynetimlerin yetki vesorumluluklar ile kapasiteleri konusunda deerlendirmelerde bulunulmaktadr.

Bunun yan sra srdrlebilir kalknma ve kresel sorunlara ilikin olarak BirlemiMilletler gibi uluslar aras kurulularn hazrladklar dier baz belgelerde de Trkiyedeyerel ynetimlerin mevcut durumu ve geleceine ilikin nemli hkmlere yer verilmitir.Birlemi Milletler tarafndan ilan edilen ve 2015 ylna kadar dnyada fakirliin srdrlebilirbir biimde yar yarya azaltlmasn ngren Binyl Kalknma Hedefleri bu belgelerin ennemlilerinden birisidir. Avrupa Birlii srecindeki belgeler gibi bu belgelerin de Trkiyedeyerel ynetimlere ilikin yaklamn ekillenmesinde kanlmaz olarak ok nemli etkilerininolduu sylenebilir.

Bu sebeplerle Trkiyenin yerel ynetimlere ve katlma ilikin yaklamlar ele alnrken budeerlendirmelerin gzden geirilmesi yaamsal nem tamaktadr. Mevcut uluslararasbelgelerde yer alan yerel ynetimlerin kavramsallatrma biimi kimi zaman olduu gibi,kimi zaman da ulusal ve yerel nceliklerin szgecinden geirilerek ulusal yaklamlarnbelirlenmesinde etkin olmaktadr. Bu etkinlik yer yer tepkisel ve eletirel ele allara yolasa da genel olarak Trkiyede yerel ynetimlerin ele alnnda uluslar aras koullarn vekavramsallatrmalarn etkili olduu gereini deitirmemektedir. Bu raporun hazrlandzaman diliminde tm kresel sistemde etkili olan ekonomik krizin zaman ierisinde

dnyada yerel ynetimlere ilikin kavray zerinde derin etkileri olaca sylenebilirsede bu etkilerin uluslararas dzlemden Trkiye dzlemine nfuz etmesinin belli bir zamanalaca varsaylmaktadr. Bu sebeple yaplan analiz de mevcut belgelerin bugne kadarkiuygulanlar temel alnmtr. Ancak, gelecek zaman diliminde kresel ekonomik kriz etkisiylebu belgelerin yorumlannda ve uygulamasnda ortaya kacak deiiklikleri ele almak vekavramsallatrmak da daha sonra yaplacak benzer almalarn grevi olmaldr.

II.1.1.1 Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art

Gnmz Avrupasnda yerellemenin ve yerel ynetimlerin temel ilke ve esaslarn belirleyen

belge Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artdr. Avrupa Konseyi, 19811984 yllar arasndayerel idarelerin zerklii ile ilgili baz ilkeleri tartm ve bir karar tasars hazrlamtr. Yerel idarelerin glendirilmesi, zerkliklerinin savunulmas, yerinden ynetim ve demokrasi


13/113


ilkelerine dayanan bir Avrupann kurulmasnn temel kouludur grnden hareketlehazrlanan tasar daha sonra zerklik art olarak Avrupa Konseyince kabul edilmitir.

Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, 15 Ekim 1985 tarihinde imzaya almtr. Trkiyeanlamay 21 Kasm 1988de imzalam, anlamann 1991 ylnda da 3723 sayl yasa ileTBMM tarafndan onaylanmas uygun grlm ve 1992de 92/3398 sayl Bakanlar Kurulu

Karar ile onaylanmtr. Anlamann yrrlk tarihi ise 1 Nisan 1993 olarak belirlenmitir. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnda Belirtilen ilkeler yerel ynetimlere verilennemin en nemli gstergelerinden birisidir. Yerel ynetimlerin zerk birer kurum olarakele alnmasndaki en nemli etkenlerden bir tanesinin yerel ynetimlerin halka yaknl vedolaysyla katlmc uygulamalara ilikin varsaylan gizil gleridir. Bu sebeple Avrupa Yerel

Ynetimler zerklik artna ilikin esaslara gre yerel ynetimlerin zerkliindeki baatkoulun katlmclk olduu sylenebilir.

II.1.1.2 Avrupa Birlii Katlm Ortakl Belgesi ve lerleme Raporu

lkemizin iinde bulunduu en nemli ulus-tesi btnleme sreci olan Avrupa Birliiyaknlamasnda lkemizin mesafe kat etmesi gerekli grlen en nemli alanlardan birisikamu ynetimi, zel olarak da yerel ynetimlerdir. Trkiye iin hazrlanan Katlm OrtaklBelgelerinin neredeyse tamamna yaknnda yerel etkin, verimli, effaf, katlmc ve hesapverebilir yerel ynetimlerin oluturulmas Trkiyenin ksa dnemli ncelikleri arasndasaylmaktadr. 2 ubat 2008 tarihli Katlm Ortakl Belgesinin Ksa Vadeli ncelikler ana balaltnda yer alan Siyasal Diyalog, Demokrasi ve Hukuk Devleti alt bal altnda merkeziynetimi yeniden yaplandrarak, yetkileri yerel ynetimlere aktararak ve yeterli kaynakaktararak yerel ynetimleri glendirmek temel bir faaliyet alan olarak belirtilmitir.

Nitekim Avrupa Birlii tarafndan hazrlanan Trkiye 2008 lerleme Raporunda da bu konuda

arpc deerlendirmelerde bulunulmaktadr. lerleme Raporunun 7. sayfasnda1 hkmetbal altnda:

Yerel ynetimler konusunda, Meclis, Mart 2008de belediyelere ilikin bir Kanun kabuletmitir. Bahse konu yasa 43 yeni ile oluturmu, 239 belediyeyi birletirmi ve 863belediyeyi kapatmtr. Temmuz 2008de Meclis, yerel ynetimlerin grevlerini daha etkili birekilde yerine getirmelerini salamak amacyla gelirlerini arttracak bir yasay kabul etmitir.

Yerel ynetimlere ilikin yasalarn uygulanmasna ve kapasite artrmna devam edilmitir.Ancak, belediyelere ilikin Mart 2008de kabul edilen yasa, CHPnin bavurusunun ardndanAnayasa Mahkemesi tarafndan incelenmektedir. Yerel ynetimlere daha ok yetki devrini

amalayan Kamu Ynetimi Hakknda ereve Yasa konusunda bir ilerleme salanamamtr.Vatandalarn yerel ynetimlere katlmn arttrmak iin bir platform olarak dnlen KentKonseyleri sadece az sayda ehirde etkili olarak almaktadr. Tm Kent Konseyleriniglendirmek iin aba gsterilmesi gerekmektedir. Hesap verebilirlik sistemleri ve effaflkda glendirilmelidir Yerel ynetimlere ilikin olarak ise, ahiren kabul edilen yerelynetim yasalarnn hayata geirilmesi ve yerel ynetimler lehinde demi merkeziyetiliinglendirilmesi gerekmektedir.

denilmekte, yerel ynetimlere daha fazla yetki, kaynak ve sorumluluk verilmesi gerektiininve bu yaplrken de katlmcln gelitirilmesinin alt izilmektedir.

1 2008YlABlerlemeRaporunundeerlendirilmesindeAvrupaBirliiGenelSekreterliinininternetsitesinde(http://www.abgs.gov.tr/les/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/turkiye_ilerleme_rap_2008.pdf)bulunangayriresmitercmekullanlmtr.


14/113

14

Yine lerleme Raporunun 9. sayfasnda Yolsuzlukla Mcadele Politikas bal altnda:

Bununla birlikte, Hkmet kapsaml bir yolsuzlukla mcadele stratejisi hazrlayamamtr.Bu alanda politika belirleme konusunda yeterli siyasi destek alnamamtr. Ayrca, siviltoplumu kapsayan ve yolsuzlukla mcadele stratejilerinin uygulanmasnn denetimi ile yeni

stratejilerin nerilmesi grevlerini stlenecek genel bir gzetim organ oluturulmas gibiGRECOnun en nemli tavsiyelerinden birou yerine getirilmemitir. zellikle gayrimenkulirketleri, yerel ynetimler ve niversitelerin adlarnn kart yolsuzluk olaylar basndaska yer almtr. Sonu olarak, kanun uygulayc birimler, birok kuruma ynelik olarakyksek profilli yolsuzluk soruturmalar yrtmlerdir.

denilerek yerel ynetimlerin yolsuzlukla ilgili birok sorunun da paras olduuna deinilerekyerel ynetimlerin hesap verebilirliinin ve denetiminin nemli olduu vurgusu ortayakonmutur. Bu tr eletiriler lerleme Raporunun 66. sayfasnda dari Kapasite balaltnda da tekrarlanmtr:

dari kapasitede snrl ilerleme kaydedilmitir. IPA bnyesindeki operasyonel programlarnuygulanmasna ynelik hazrlklar iin salanan AB yardmlar erevesinde verilen vehlihazrda devam eden eitim ve teknik yardmlar, daha ok merkezi idare dzeyindesnrl kalmtr. Bu erevede, uygulama birimleri olarak saptanan Bakanlklarda bir miktarkapasite gelitirilebilmitir. Blgesel dzeyde idari kapasite zayf olmaya devam etmektedir;bunun nedenleri arasnda, Kalknma Ajanslar Kanununun askya alnmas ve blgeselyaplar oluturmaktaki baarszlk da yer almaktadr. Yerel/blgesel idarelerin ve paydalarnprogramlarn uygulanmasna katklar olduka snrl kalmaya devam etmitir. Bu alandakihazrlklar yava ilerlemektedir.

Grld zere 2008 Yl AB Katlm Ortakl Belgesi ve lerleme Raporunda yerelynetimlerin yetki, sorumluluk ve kaynaklarnn arttrlmas konusunda eletirilerdebulunulurken, ayn zamanda da yerel ynetimlerin denetimi ve kapasite artrm konularndauyarlarda bulunulmaktadr. Yerelleme nemsenirken kurumsal aralara, katlma vekapasite artrmna vurgu yaplmaktadr.

II.1.1.3 Birlemi Milletler Binyl Kalknma Hedefleri ve Trkiyede Yerel Ynetimler

2000 yl Eyll aynda Birlemi Milletler Binyl Zirvesi olarak anlan toplant gerekletirilmive bu toplantda 2015 ylna kadar dnyada yoksulluun yar yarya azaltlmas iin sekiz

nemli hedef konmutur. Bu hedefler aadaki gibidir2:

1: Ar yoksulluu ve al ortadan kaldrmak2: Herkes iin evrensel ilkretim salamak3: Cinsiyet eitliini tevik etmek ve kadnn glendirilmesini salamak4: ocuk lmlerini azaltmak5: Anne saln iyiletirmek6: HIV/AIDS, stma ve dier hastalklarla mcadele7: evresel srdrlebilirlii salama8: Kalknma iin kresel bir ortaklk kurmak

Bu hedeflerin gerekletirilebilmesi iin ncelikle her lke iin bir durum raporu hazrlanarak

2 BinylKalknmaHedeeriTrkiyeRaporuhttp://www.un.org.tr/index.php?LNG=1&ID=21adresindenalnarakdeerlendirilmitir.


15/113


her bir eylem bal altnda potansiyel ve kapasite belirlenmeye allm, ulusal eylemplanlarna girdi salanmtr. 2005 ylnda yaymlanan Trkiye Binyl Kalknma HedefleriRaporunda da bu anlamda deerlendirmelerde bulunulmutur. Bu deerlendirmelerierisinde yerel ynetimlere ilikin nemli tespitlere yer verilmitir. zellikle Binyl KalknmaHedeflerinin 7.si olan evresel Srdrlebilirliin Salanmas bal altnda 61. sayfada

yerel ynetimlere atfta bulunulmaktadr. Yaplan deerlendirmede Trkiyede yerelynetimlere ilikin olarak nfus artna ve kentlemeye paralel biimde yerel ynetimleringlendirilemedii vurgusuna yer verilmitir:

Yukarda belirtildii gibi hala evre ile ilgili verilerin toplanmas ve izlenmesi iin gereklisistemlerin glendirilmesi ve organize edilmesine ynelik ok acil bir ihtiya bulunmaktadr.

Yerel idarelerin desantralizasyonu ve glendirilmesi iin halen devam eden reformabalarnn tamamlanmasndan sonra, veri toplama ve izleme sisteminin kurulmasna ilikinsorumluluklar ve ihtiyalar belirlenebilecektir.

Yerel idarelerin kaynaklar (mali, teknik, kurumsal kapasite) nfus artnn yaratt kentselhizmetlere olan talep ile orantl olarak artmamtr.

II.1.2 Trkiyede Katlml Karar Alma Srelerinin Geliimi

1992 ylnda Rio de Janeiroda dzenlenen Dnya Yeryz Zirvesi, doal evrenin dengesininsrdrlebilmesine olanak tanyan ekonomik, sosyal ve meknsal politikalarn gelitirilmesiasndan pek ok nemli dzenleme getiren,ke ta niteliindeki konferanslardan biridir.Bu konferans, halkn karar alma srelerine katlm konusunu gndeme getirmesi ile de birke tadr. 1992 Rio Konferans ncesinde de, elbette dnyann eitli yerlerinde katlmlkarar alma/planlama sreleri gerekletirilmekteydi; ancak Gndem 21 ve Yerel Gndem21 projelerinin balatld bu konferans, katlml srelerin kurumsallamas asndan oknemli bir admdr.

Rio Konferans, Trkiye iin de katlml karar alma srelerinin gelimesinde nemtamaktadr. lkemiz Rio Konferansnda gndeme gelen Yerel Gndem 21 projesine 1996ylnda katlmtr. Gndem 21in yerel ynetimlerle ilgili blmnde yer alan Yerel Gndem21, yerel srdrlebilir kalknma sorunlarn zmek iin uzun dnemli, stratejik bir plannhazrlanmas ve uygulanmasyla yerel dzeyde Gndem 21in hedeflerine ulalmasnamalayankatlml bir sretir. (amur ve Vaizolu 2007). Trkiyede katlml karar almayaklam konusunda yaplan almalar izleyen ksmda tarihsel olarak derlenmektedir.

Trkiye Cumhuriyetinin kurulduu 1923 ylndan 1950lere kadar uzanan dnem, halkn yerelkarar alma/planlama srelerine katlmas asndan herhangi bir deneyim iermemektedir.Bu dnemin amac, uzun bamszlk savalarndan sonra lkenin hzla her alandamodernlemesidir (Tekeli 1998). Bu dnemi izleyen dnem, yani 1950li yllardan 1980liyllara kadar sren dnem, lkemizde hzl kentleme dnemi olarak bilinmektedir. DevletPlanlama Tekilatnn 1963 ylndan itibaren hazrlamaya balad kalknma planlar katlmlplanlamann nemini vurgulamaktadr. Ayrca, bu planlarn hazrlanmas iin oluturulan zelihtisas komisyonlarnn alma biimi de katlml planlamaya rnek saylabilir.

Kele (1991), planl dnemin balarnda, yani 1960l yllarda, halkn devletle ibirliinedayanan bir yntem olan Toplum Kalknmasnn, krsal kalknmann bir arac olarakkalknma planlarnda yer aldndan sz etmektedir. Toplum Kalknmas Yntemi, I. Be


16/113

16

Yllk Planda (1963, 101) u ekilde tanmlanmaktadr:

Toplum kalknmas, eitli hizmet ve almalarn yaplmas, dernek, kooperatif gibi tekiltlarn kurulmas ve idare ile topluluklarn ibirliinin salanmasn kavrayan bir almadr. Bu,kitleleri eitecek, birlikte almaya yneltecek , toplum yapsnda istenen deiikliklerin

gereklemesini salayacak, toplumsal enerjiyi yaratc bir ekilde harekete geirmeye yolaacak nemli bir kalknma metodudur...Bu metot hizmetlerin grlmesinde gereksiz yerekaynak ve insan gc harcanmasna engel olacak tedbirlerin alnmasna, halkn gnllolarak hizmetlere katlmasna , hizmetlerden daha ok sayda insann yararlanmasna yol

aacaktr. (Vurgu eklenmitir.)

Be Yllk Kalknma Plannda bu yntemin ilkeleri ise aadaki gibi aklanmaktadr (1963,I.104):

(1) Toplum kalknmas konusundaki btn almalar; hedefler, toplum yaps, yapy etkileyecekmetotlar ve aralar bakmndan mterek esaslara gre yaplacak ve yrtlecektir.(2) Birleik hedef ve ilkelere gre hazrlanm programlarn uygulanmasna halkn gnllolarak katlmas zerinde nemle durulacaktr.(3) Halkn katlmasn salamak bakmndan idare ile halk arasnda ibirliini kurmak iin, bir

yandan idare elemanlarnn zel bir eitimden gemesine, br yandan halk nderlerininyetitirilmesine nem verilecektir.(4) Btn almalar, hedefler ve elde edilen sonular bakmndan srekli olarakdeerlendirilecektir.

Bu yntem kentlerde de, zellikle gecekondu blgelerinde, kullanlmak istenmi, ancak2. Be Yllk Kalknma Plan dnemi sonunda bu yntemin terk edilmesi sonucunda

uygulanamamtr (Kele 1991, 23). 1970li yllarda meslek odalar ve sosyal demokratbelediyeler, katlmn nemini gndeme getirmilerdir (zcan 2000). 1970li yllarda gelienbir katlml uygulama rnei, gecekondu gzelletirme dernekleridir. Devletin ve belediyeleringecekondu blgelerinin hizmetlerini karlamakta yetersiz kalmalar sonucunda, gecekondublgelerinde yaayanlar ok sayda dernek kurarak ynetim zerinde birer bask kmesiolarak etkili olmaya almlardr. Ancak devletin ve siyasal partilerin bu yreleri bir oygizilgc olarak grmelerinin ardndan, bu katlm roln dernekler yerine siyasi partilerstlenmeye balamtr (Kele 1991, 24).

Hzl kentleme dneminin ardndan, 1980lerden 1990lara uzanan neo-liberal dnemgelmektedir. Yerel ynetimlerin yetkilerinin snrl da olsa geniletildii bu dnemde,merkezi ynetim kentleme ve planlama konusuyla ilgilenmeyi srdrmtr. 1979-1983 dnemini kapsayan 4. Be Yllk Kalknma Plannda halkn karar alma srelerinekatlmyla ilgili dorudan bir ilke bulunmamaktadr. Ancak Plan, kurumlar aras ibirliininneminin altn izmekte, 3. Be Yllk Plann uygulamasnda karlalan darboazlarn,genelde kamu kurulularnn ynetsel yaplarndan, yetersiz ve kat yorumlanan rgtyasalarndan kaynakland belirtilmektedir. Kurulularn ilevlerini gerekletirmek amacylakullandklar yntem ve tekniklerin, ibirlii ve egdm yaklamlarnn kalknma sreciningereksinimlerinin ok gerisinde bulunduunun eletirisi yaplmaktadr. 4. Plan, eitlisektrlerin geliiminde gerek zel gerekse kamu kurumlarnn ibirliklerine gireceklerinibelirtmektedir. 19851989 yllarn kapsayan 5. Be Yllk Kalknma Plannda da halkn karar

alma srelerine katlmndan sz edilmemekte; ancak eitli sektrel konularda kurumlararas ibirlii yaplacana ilikin ilke ve politikalar yer almaktadr. rnein, Planda turizmleilgili aadaki ilke yer almaktadr:


17/113


Turizm kaynaklar envanteri ile fiziksel planlama almalarnda ilgili kamu kurulular, bilimkurumlar, gnll kurulular ve zel sektr kurumlar arasnda ibirlii salanacaktr.(Vurgu eklenmitir.)

1990l yllardan bu yana Trkiyede halk katlm konusunda daha somut admlaratlmaya balanmtr. Bunun iki nedeninden sz edilebilir: Birinci neden, yukardada anlatlan Rio Konferansnn (1992) tm dnyadaki etkisidir. kinci neden ise, gemiplanlama deneyimlerinde yerel halkn katlm olmakszn retilen planlarn kentsel geliimidzenlemedeki baarszlklardr (Tekeli 1993). 1990l yllarda merkezi ynetim yerelsrelerle ilgilenmeye devam etse de, eitli yerleimlerde ynetiim ilkesi uygulanmayabalanmtr. 1997 ylnda 9 pilot kentte balatlan Yerel Gndem 21 projesi, gnmzde50nin zerinde yerleimde uygulanmaktadr.

VII. Plandan itibaren retilen tm be yllk kalknma planlar, srdrlebilir kalknma iin

halk katlmnn nemini vurgulamaktadr (Gedikli 2009, baskda). VII. Plan, kadnn toplumsalyaama katlm, halk katlm ve yerinden ynetime ilikin aadaki ilkeleri iermektedir:

Kadnlarn, eit statde bireyler olarak toplumsal yaamn her alanna katlmlarnn salanmasesastr.

Halkn mahalli idarelerin kararlarna ve uygulama srelerine katlmn ve denetimini salaycdzenlemeler yaplacaktr.

Kamu hizmetlerinde etkinliin salanmas, rasyonel kaynak kullanm, demokratik ve

katlmc yerinden ynetim ilkesine uygun olarakmerkezi idare ile mahalli idareler arasndagrev, yetki, sorumluluk ve kaynak paylamnn temel esaslarn belirleyen ereve kanununkarlmasna ynelik almalar plan dneminin ilk ylnda tamamlanacaktr.

Turizm hareketlerinin younlat blgelerdeyerel ynetimlerin ve halkn turizm ile ilgilikararlara katlmas salanacaktr.

Demokratikleme srecinin en belirgin uygulama alan evre konularna gsterilen ilgive katkdr. Dolaysyla evre ynetimine ve karar alma srelerine halkn katlmnnsalanmas gerekmektedir. Son yllarda gnll kurulular aracl ile yerel lekte bask

grubu oluturma abalar nem kazanmaktadr. Ancak bu katlmn her dzeyde etkiliolabilmesi iin rgn eitim sistemi iine evre dersleri konulmu olmakla birlikte bu yeterliolmamaktadr. Toplumda her kesimin bu konuda eitilmesi gerekmektedir.

2001-2005 dnemini kapsayan 8. Plann katlma ilikin ilke ve politikalar ise yledir:

Toplumun byk kesimini ilgilendiren nemli projelerde , halkn proje oluumunakatlmn salayacak katlm mekanizmalar gelitirilecektir.

Blgesel gelime politikalarnn uygulanmasnda ; srdrlebilirlik, blgeleraras btnleme, sosyal ve ekonomik dengelerin salanmas, yaam kalitesinin iyiletirilmesi,frsat eitlii, kltrel gelime ve katlmclk ilkeleri esas alnacaktr.


18/113

18

Gelir dalm dengesizliklerinin en aza indirilmesi, blgesel gelimenin hzlandrlmas ve rasyonel kaynak datm asndan nem tayan, blge planlaryla uyumlu, il dzeyindel Gelime Planlar almalar balatlacaktr. Bu erevede, l Planlama ve Koordinasyon

birimleri glendirilecek ve il gelime planlarnn hazrlanmas ve uygulanmasnda ilgilitm kesimlerin katlm salanacaktr.

Mahalli idareler koordinatrlnde,kamu kurum ve kurulular ile sivil toplum rgtlerininkatlm da salanarak, potansiyeli olan geri kalm yrelerde, gelir artrc ve uygulamaya

ynelik, kk lekli yresel projeler oluturulacak ve uygulamalar yaygnlatrlacaktr.Blge planlama; blgelerin farkl imknlara, zelliklere ve sorunlara sahip olduu gereinden

hareketle, kapsaml ve katlmc bir yaklamla ele alnacaktr.

Krsal alanda istihdamn artrlmas, insangc kaynaklarnn gelitirilmesi, krsal nfusun gelirini artrc ekonomik faaliyetlerin desteklenmesi, yaam kalitesinin iyiletirilmesi, etkilirgtlenme ve her dzeyde katlmclk nem tamaktad r. Sivil toplum rgtlerinin

kalknma srecine katlmlarn artrc dzenlemeler yaplacaktr.

Kadnlarn toplumsal konumlarnn glendirilmesi, etkinlik alanlarnn geniletilmesi veeit frsat ve imknlardan yararlanmalarnn salanmas iin eitim seviyesi ykseltilecek,

kalknma srecine, i hayatna ve karar alma mekanizmalarna daha fazla katlmlarsalanacaktr.

Demokrasinin gelitirilmesi, ekonomik, sosyal ve kltrel kalknma srecine toplumun tmkesimlerinin etkin katlmnn salanmas esastr.

Ulusal ve uluslararas kaynaklarn harekete geirilerek kalknma abalarnn glendirilmesiamacyla, ST lerin milli politika hedefleri istikametinde faaliyet gstermelerisalanacaktr.

u an yrrlkte olan 9. Plan da benzer ekilde katlmcln nemini vurgulamaktadr:

Toplumsal diyalog ve katlmclk glendirilerek, toplumsal katk ve sahiplenmeninsalanmas esastr.

Kamusal hizmet sunumunda; effaflk, hesap verebilirlik, katlmclk, verimlilik vevatanda memnuniyeti esastr.

Toplumun tm kesimlerine eit frsatlar sunan, katlmc, kamu yararn gzeten, yurtii kaynaklarn kullanmna zen gstererek da bamll en aza indiren, evreye duyarl,ekonomik adan verimli, gvenli ve srekli yaya hareketinin salanmasn esas alan kent iiulam planlamas yaplacaktr.

Genlerin aileleriyle ve toplumla iletiimlerini daha salkl hale getirecek, zgvenlerini gelitirecek, yaadklar topluma aidiyet duygusu ve duyarllklarn artracak, karar almasrelerine katlmlarn salayacak tedbirleralnacaktr.

Kamu politikalarnn oluturulmasnda demokratik katlm, saydaml salamak vetoplumsal diyalogu gelitirmek iin STKlarn karar alma srelerine katklarn salayacakmekanizmalara ynelik almalar yaplacaktr.


19/113


20/113

20

kamu-zel sektr ibirliinin gelitirilmesi ynnde yasal ve idari dzenleme almalarbalatlmtr. Bu balamda kltr alannda sponsorluk uygulamasnn yaygnlatrlmas vekolaylatrlmasyla ilgili almalar srdrlmektedir. Youn g ve arpk kentlemeninoluturduu sorunlar, toplumsal btnl ve uyumu zedeleyici ortamlar oluturmaktadr.Bu kapsamda, yerel ynetimlerin ve sivil toplum kurulularnn (STK) toplumsal dayanma

ve bir arada yaama kltrn gelitirecek faaliyetlere arlk vermeleri gerekmektedir.

Toplumsal deiim srecinde kltrel zenginliimizin korunmas, gelitirilmesi ve gelecekkuaklara aktarlmas, kltr politikalarnn temelini oluturacaktr. Sosyal ve ekonomikpolitikalarda kltr boyutunun dikkate alnmas ve kltr politikalarnn hayata geirilmesindeyerel ynetimlerin ve STKlarn etkin katlm salanacaktr. htiyacn duyduumuz deerve davranlarla zenginletirilerek gemiten gelecee tanan kltrel birikimimizi veonun tarafndan biimlenmi olan kimliimizi, zgvenli bir ekilde amzn deerleriylebtnletirebilecek bireyleri yetitirmek amacyla gerekli tedbirler alnacaktr. Ayrca, ortakkltrel deerlerimiz etrafnda ve farkllklara sayg erevesinde tm bireylerin hogr,

uzlama kltr ve toplumsal dayanma ierisinde yaamas amalanmaktadr.

Programda blgesel ve yerel kalknmann salanabilmesi iin yerel kapasitenin arttrlmasnaayrca nem verilmekte ve yerel ynetimlerin katlmla dorudan ya da dolayl ilikili olarakkapasitesinin gelitirilmesine nem verilmektedir (sayfa 248).

Blgesel gelime politikalarnn oluturulmasnda ve hayata geirilmesinde, bata blgeselkalknma birimleri ve yerel ynetimler olmak zere yerel dzeyde blgesel gelimede rololan kurulularn, uzmanlama dzeyi, proje hazrlama, uygulama, izleme, deerlendirme vekoordinasyon kapasitesi artrlacak ve beeri kaynaklar gelitirilecektir. Mahalli darelerin malikaynaklar eitlendirilecek ve artrlacaktr. Kamu, zel ve sivil toplum kurulular arasndakiyerel ibirlii ve ortaklklar desteklenecek, ibirlii alarnn oluturulmas ve bu alarvastasyla iyi uygulama rnekleri bata olmak zere bilgi alverii zendirilecektir. Merkezive yerel kurumlar arasnda planlama, uygulama, izleme ve deerlendirme aamalarndabilgi ak ve ibirlii etkinletirilecektir. Dier yandan, il kamu yatrmlarnn planlanmas,uygulanmas, izlenmesi ve deerlendirilmesinde yerel kurulularn koordinasyonu veetkinlii glendirilecektir.

Son olarak 2008 Yl Yatrm Programnda Kurumlar Aras Yetki ve SorumluluklarnRasyonelletirilmesi bal altnda Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artna atflakamu hizmetlerinin sunulabilecekleri en yakn yerel ynetim leinde sunulmalar iin

zel aba harcanmas ve bunun iin de yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmalarngrlmektedir.

Kamu kurum ve kurulularnn asli grevlerini yerine getirebilmeleri iin grev ve yetkileriyletekilat yaplar arasnda uyum salanmas, ilevi kalmam birimlerin kapatlmas, hizmetgereklerinin zorunlu kld durumlar dnda yeni birimler oluturulmamas, kamu kurum vekurulularnn ilem ve eylemlerinde uyacaklar usul ve esaslar ieren yasal dzenlemeninyaplmas, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnda getirilen ilkeler de dikkate alnarakmerkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki ve grev aktarlmas, yerel ynetimlerinsunduklar hizmetler iin lke apnda asgari hizmet standartlarnn belirlenmesi ve bunlara

uyumun denetlenmesi temel amatr. Mahalli idareler; idarenin btnl ve niter yapilkesine uygun olarak, merkezi idarenin belirleyecei ilke ve standartlar erevesinde mahallive mterek nitelikli ihtiyalarn etkin, verimli ve zamannda karlanmas konusunda kendi


21/113


kararlarn alan, kaynaklarn oluturan, projelerini uygulayan effaf idari birimler olarakyeniden yaplandrlacaktr.

Grld gibi 2008 Yl Yatrm Programnda da 9. Kalknma Plannda ngrlen strateji vepolitikalara uygun olarak yetki ve sorumluluklarn her alanda yerel ynetimlere aktarlmas,

bunun iin de yerel ynetimlerin kapasitelerinin arttrlmas iin somut admlar atlmayaallmtr.

zetle, 1990lardan bu yana katlmn yerlemesi ynnde admlar atlmtr. lkemizdekatlm yaklamnn baaryla uyguland rnekler olmakla beraber, henz tam anlamylayerlemi bir katlm kltrnn olutuundan sz etmek olanakl deildir. Bu konuda halaalmamz gereken yol vardr.

Son olarak, tekil rnekler olsa da, kentlerdeki nemli meknlarn korunmas konusundahalkn byk kalabalklar eklinde rgtlendii baarl katlm rneklerine deinmek yerindeolacaktr: Bunlarn en nemlilerinden biri Ankara halknn Gvenparkn korunmas konusundagerekletirdii eylemdir. Kent parklar, Cumhuriyetin ilk yllarnda Ankarann Cumhuriyetideolojisini ve ulusal ideallerini yanstan prestijli kent meknlar olmulardr. Kent halknnsosyallemelerini ve kent yaamna katlmn salamlardr. Kzlayda bulunan Gvenpark,bu parklardan biridir. Gvenparkta Havuz ba olarak anlan alan, Cumhuriyetin ilk yllarndanbalayarak youn olarak kullanlmaktadr. Ancak, 1985 ylnda Belediye Gvenpark alan iinbir ihale am, hazrlanan proje ile Ankarann ilk kent plancs Jansen tarafndan oluturulanHkmet Kartiyesinin banda bulunan Gven Antnn yerinin deitirilmesi ve alveriilevlerinin yer altna alnmas kabul edilmitir. Ancak Ankara tarihinde yaanan en kapsamltoplumsal bakaldrlarndan olan Gvenparka sahip kalm hareketiyle toplanan binlerceimza ve gsteriler ile projenin uygulanmas engellenmitir (zdemir 2009, 150).

Dier bir rnek ise yakn gemite yaanan Kuulu Park rneidir. Bykehir BelediyesininKuulu Parkn bir ksmn tat yolu olarak dzenlenmesini n gren projesi karsnda,halkn yapt eylemler ve kamuoyu basklar sonucunda, Kuulu Parka olan mdahale azda olsa engellenmitir (zdemir 2009, 151).

II.1.3 Yerel Ynetimlerde Katlmc yi Uygulama rnekleri

Komisyon almalar srasnda, Komisyon yelerinin sunduu yerel ynetimlerdekatlmc uygulama rneklerinin Komisyonun rettii eylem plannda da yer alan katlmcuygulama rneklerinin tantlmas stratejisi dorultusunda Komisyon raporunda yer almasngrlmtr. Bu anlamda Yerel Gndem 21 Deneyimleri ile Kent Konseyi Yaplanmalarnbtnletirmeleri bakmndan Bursa ve Antalya rnekleri, Katlmc Btelemeuygulamalar asndan anakkale Belediyesi ve Uak l zel daresi rneklerinin sunulmasuygun bulunmutur. Bu rnekler Komisyon almalarnn snrlar iersinde paylalanrnekler olduundan bu rnekler dnda da Komisyon kapsamna alnamayan katlmciyi uygulama rneklerinin bulunduunun belirtilmesinde fayda bulunmaktadr. Komisyonrettii eylem planlar dorultusunda Trkiyedeki dier katlmc iyi uygulama rneklerininde kefedilmesini, tantlmasn ve bu rneklere ilikin bilimsel almalar yaplmasnngrmektedir.

II.1.3.1 Bursa Yerel Gndem 21 Program

Bursa Yerel Gndem 21 Program faaliyetlerine 1995 ylnda balamtr. Balangcndan


22/113

22

bu yana Program, zengin ierii, katlmc mekanizmalarnn gc ve gelitirdii ortaklklaradayal projelerle gnll hareketin en nemli uygulama rneklerinden birisi olmutur.

Program ok aktrl ve ok sektrl almalarla, sivil toplum kurulular ile yrtlenortaklklarla ve gnllletirme hareketinde stlendii rolle uzun soluklu bir deneyimi ifade

etmektedir.

Program erevesinde kadn, ocuk ve engelli meclisleriyle, genlik konseyi ve kentkonseyi ile ok sayda gnll alma gruplaryla, btn toplum kesimlerinin kendileri veyaadklar kentle ilgili pek ok konuda alma yapmalarna, fikir retmelerine ve projelergelitirmelerine imkn salanmaktadr.

Yerel ynetim, merkezi ynetim, niversite, sivil toplum kurulular ve i dnyas ile birliktelikleroluturularak, ok ortakl ve ok sektrl alma kltr gelitirilmektedir.

Programn temelleri Bursada, Avrupa Topluluunun Yerel Ynetim ve DemokrasininGlendirilmesi Projesi (MED-DEM) kapsamnda, 1994 yl Kasm aynda IULA-EMME veBursa Bykehir Belediyesi ibirlii ile mahalle sakinlerinin dilek, istek, ikyet ve nerileriniderleyen, mahallenin ortak ihtiyalarn belirleyen ve mahalle muhtarlar nclndesemtin ekonomik ve kltrel zenginliine ilikin yerel hizmetleri organize eden SemtDanma Merkezlerinin (SEDAM) oluturulmas ile atlmtr. Daha sonra yine SEDAMlardanyola klarak ehir Danma ve Dayanma Konseyi oluturulmutur. Bu Konsey; yerelynetimler, kamu kurum ve kurulularnn temsilcileri ve daha nceki yllarda BursayaVali, Belediye Bakan dzeyinde hizmet eden eski yneticilerden oluan 104 ye ilealmalarna balamtr. Daha sonra bu Konseyin almalar Bursa Bykehir Belediyesiats altnda kurulan Yerel Gndem 21 Sekreterliinin oluturduu gnll rgtlenme ile

devam etmitir. Bugn itibariyle Bursa Yerel Gndem 21de almalar platformlar, gnllalma gruplar, kent gnll evleri, projeler, STKlarla ibirlii almalar ve uluslar arasalmalar olmak zere 6 ana balk altnda yrtlmektedir.

Program daha sonra kent konseylerinin kurulmasnn mevzuata girmesi ile kent konseyisreci ile btnleerek devam etmi olsa da genel olarak bir Yerel Gndem 21 hareketiolma niteliini korumutur.

Bursa Yerel Gndem 21 Program, ok farkl leklerde kurduu ilikiler a, gnlllk odaklalma biimi, ierik zenginlii, ok aktrllk, sreklilik ve ok sektrllk znitelikleribakmndan Komisyon tarafndan nemsenmekte olup, tantlmasnn ve kullanlan

yntemin yaygnlatrlmasnn Trkiyede katlmc srelerin gelitirilmesi asndan katkdabulunaca dnlmektedir.

II.1.3.2 Antalya Kent Konseyi Deneyimi

Antalya Kent Konseyi Deneyimi Yerel Gnden 21 uygulamas ile balamtr. Yerel Gndem21 Antalya Kent Konseyi Ynetime katlm, zmde ortaklk, Kentine sahip kma gibiilkelerle 03.Mart 1997de Bykehirin ars ile oluturulmutur. Kentin kamu kurumlar,niversite, siyasi partiler, milletvekilleri, muhtarlar, belediyeler, meslek rgtleri, dernekler,vakflar gibi tm sivil ve kamu aktrlerini bir araya getiren, kentin demokratik platformu

olarak yine Bykehir Belediyesi katklaryla almalarn srdrmektedir.

Balangta bir Yerel Gndem 21 Program olarak balayan Antalya Kent Konseyi geen


23/113


zaman ierisinde kentteki sorunlar izlemede ve zm nerilerini katlmc bir yntemleele almada etkin bir karar alma mekanizmasna dnm, kurumsallam bir katlmcuygulama rneidir.

Antalya Kent Konseyi bu niteliini Trkiyede katlmcla ilikin mevzuat dzenlemelerinde,zellikle de Kent Konseylerine ilikin ynetmelik almalarn ok yakndan takip ederek

Antalya deneyiminden de yola kan nerilerde bulunmutur.

Kentteki dier paydalarla bir araya gelerek Antalya Kentinin gelecei iin almalaryapmaya alan Antalya Kent Konseyi, kentteki yerel ynetimleri ynlendirecek nemlialmalar ve projeler gerekletirmektedir.

Antalya Kent Konseyi deneyimi Yerel Gndem 21 yaklam ile kent konseyi yaklametkin bir kurumsal yap ve ileyi ile bir araya getirmesi sebebiyle Komisyon tarafndannemsenmekte olup, tantlmasnn ve kullanlan yntemin yaygnlatrlmasnn Trkiyedekatlmc srelerin gelitirilmesi asndan katkda bulunaca dnlmektedir.

II.1.3.3 anakkale Belediyesi Yatrm Planlama Komitesi almas

zgn bir model erevesinde katlmc bteyi uygulama almalarn srdren anakkaleBelediyesi bu konuyla ilgili olarak yatrm planlama komitesi adnda bir yap oluturmutur.Srecin katlmc aamalarn gzeten komitede Belediye Meclisinin mar Komisyonu ile Plan,Bte Kesin Hesap Komisyonunun kendi yeleri arasndan seecei parti gruplarndan1er ye, meclis stratejik planlama komisyonundan bir ye, belediye bakan yardmcs,belediye hesap ileri mdr, belediye stratejik planlama ve ynetim birimi sorumlusu, kentkonseyi yrtme kurulundan 1 ye ve mahalle muhtarlar yer almaktadr (TEPAV, 2007).

anakkale Belediyesi deneyimi stratejik planlama, yatrm planlamas ve btelemealmalarnn katlmc bir yntemle btnletirilmesi ve yrtlmesini salamasasndan Komisyon tarafndan nemsenmekte olup, tantlmasnn ve kullanlan ynteminyaygnlatrlmasnn Trkiyede katlmc srelerin gelitirilmesi asndan katkdabulunaca dnlmektedir.

II.1.3.4 Uak l zel daresi

2001 Ylnda Avrupa Birlii MEDA Program Fonundan yararlanmak iin ileri Bakanltarafndan yaplan bavuru ile balatlan Yerel Ynetim Reformuna Destek Projesikapsamnda Pilot Projelerden birisi olarak seilen Uak l zel daresinde katlmcbte almalar gerekletirilmitir. 2007 ylnda gerekletirilen almada katlmcyatrm program sreci, vatanda memnuniyet anketi almas ve yatrm kart almasyrtlmtr.

Proje erevesinde yatrm program almalar balatlarak yurttalarn hizmetlerdenbeklentileri ve memnuniyet dzeyleri llm ve sonular yine yurtta ile paylalm,daha sonra yatrm kart uygulamas ile de yurttalarn proje ncelikleriyle kurumsal stratejikplanlama gereklilikleri bir araya getirilmitir.

Uak l zel daresi katlmc bte deneyimi kurumsal planlama ve bteleme

srelerinin yurttalarn yaygn ve etkin katlm ile birlikte ele alnmas, proje nceliklerininbelirlenmesinde teknik gerekliliklerle katlma dayal ihtiya ve talep belirleme almalarnnbir arada yrtlmesi bakmndan Komisyon tarafndan nemsenmekte olup, tantlmasnn


24/113

24

ve kullanlan yntemin yaygnlatrlmasnn Trkiyede katlmc srelerin gelitirilmesiasndan katkda bulunaca dnlmektedir.

II.1.4 Yerel Ynetimlerde Katlm Mevcut Durumun Analizi ve Yasal ereve

II.1.4.1 Trk Yerel Ynetim Modeli ve leyii

Trkiyede tarihsel sre iinde dnemler itibariyle kentsel yaama ilikin temel ihtiyalarnkarlanmas ile grevli yerel ynetim tekilat kurulmutur. Bununla birlikte kurumsallekte yerel ynetimler olumadan nce Trk kentlerinde vatandalarn gnlk yaamnailikin ortak temel ihtiyalarn yerel unsurlarn (vakflar, esnaf, lonca, vatandalar) abalar ilekarlamakta olduu bilinmektedir. te yandan, zellikle Avrupa ile yaanan ticari ilikilerinbir yerel ynetim birimi olan belediyelerin olumasnda ve gelimesinde belirleyici olduugrlmtr. Osmanl dneminde oluturulan belediye tekilatlar ve yerel ynetimlereilikin dier yaplanmalar Cumhuriyetin ilk dnemlerine kadar varln srdrmler ve

Cumhuriyet Trkiyesinde yeni bir perspektif ve anlayla ada normlara uygun yaplarhaline getirilmeye balanmlardr.

Trk yerel ynetim modeli temel mekanizmadan olumaktadr. Bunlar; l mlki taksimatiinde hizmet sunan l zel dareleri, belediye snrlar iinde hizmet reten ve en fazla grevtanma ve toplumsal lekte tannmla sahip olan Belediyeler ve Kylerdir. l zel dareleriilk kez 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile oluturulmutur. Trkiyede ilk belediye tekilat isestanbul ehremaneti ad ile 1854 ylnda stanbulda kurulmutur. Ky ynetimleri de 1864tarihli Vilayet Nizamnamesi ile dzenlenmitir. Ayrca, Trkiyede bykehir belediyeleri vemahalli idare birlikleri bulunmaktadr. Yerel ynetimlerin tekilatlanmas Anayasal ereveile belirlenmitir.

II.1.4.2 Trkiyede Yerel Ynetim Geleneinin Oluumuna likin Kurumsal ve HukukiDzenlemeler

Tarihsel srete kentsel yaama ilikin ortak temel ihtiyalarn yerel unsurlarn (vakflar, esnaf,lonca, vatandalar) abalar ile karlanyor olmas yeterli grlrken gnmzde kentselhizmetlerin sadece sunulmas deil, etkin, zamannda ve optimal yntemle karlanmasnem tamaktadr.

Trk ynetim tarihinde kentsel hizmetlerin yerine getirilmesinde eitli kurumlar ve yerel

gnll unsurlar grev almtr. zellikle Avrupa ile yaanan ticari ilikiler, belediyelerinolumasnda ve gelimesinde belirleyici olmutur. Trkiyede ok baarl olmamakla birlikteOsmanl dneminde oluturulan belediye tekilat Cumhuriyetin ilk dnemlerine kadarvarln srdrmlerdir. Trkiye Cumhuriyeti Osmanl Devletinden belediyecilik kltrnde devralm ve bunu 1580 sayl Belediye Kanunu ile gelitirmitir.

Bu erevede artan kentsel hizmetleri karlamak, yerel demokrasiyi kurumsallatrmak,bireysel ve kurumsal yaplarn katlmn salamak ve nihayet ynetiime ilikin almlaruygulamaya koymak noktasnda belediye tekilatnda deiikliklere gidilmitir. Trkiyede1984 tarihinden itibaren belediye ynetimi asndan ikili yapya geilmi ve 1580 sayl

Kanuna tabi belediyeler yannda (saylar bugn 16 olan) bu tarihten itibaren 3 bykkentte uygulanmak zere 3030 sayl Bykehir Belediyelerinin Ynetimi Hakknda kanunyrrle girmitir.


25/113


Trkiye Cumhuriyetinde yerel ynetim anlaynn ve geleneinin oluumunda ve geliimindenemli dnemler ve milatlar bulunmaktadr. Bunlarn birincisi 1930 tarih 1580 sayl BelediyeKanunudur. Kanunun karld dnemin ileri Bakan kr Kayann nclndekialmalar sonucu ortaya kan metne gre Belediyeler; belde halknn, mahalli nitelikte,

ortak ve medeni ihtiyalarn karlamakla grevli bir tzel kiilik olarak aklanm vekurumsallatrlmtr. (ner, 2006: 21)

Gerek 1580 sayl Belediye Kanunu gerekse ilgili dnem itibariyle yrrle konulankanunlarla, lkemizde yerel ynetimler muasr medeniyet seviyesine karmak mit,arzu ve heyecan mevzuatlatrlmtr. Bu erevede 1580de hemeri hukuku balndayaplan dzenleme ne kmakta ve dikkat ekmektedir. Yerel ynetim literatrnde nekan katlmc yerel ynetim ilkesi 1580 ve 5393 (ve 5272) sayl Kanunlarda hemerihukuku balnda yer almaktadr. Sz konusu ilke kr Kaya tarafndan 1580 saylBelediye Kanununun temel amalarndan biri olarak ifade edilmi ve Kanunun amac; ...

hemerilerin belediye ilerinde karar, yrtme ve denetleme yetkilerini arttrmak... (Ayta,1990: 92) olarak ngrlm, ancak katlmc ynetim ilkesi, ynetsel yapya ve ileyietam olarak aktarlamamtr. Genel olarak 1580 sayl Kanunun ileyie aktarlamamasnn- gnmzdeki uygulamalar da yanstr biimde - nedeni; ... her eyden nce, toplumunkltr seviyesinin bu mevzuatla gzetilen amalar kavramas, onlar benimseyip kendisinemal etmesi ve ayrca bunlar gerekletirecek vasta ve kaynaklara da yeterince sahipolmama eklinde aklanmtr. ( MD, 1973: 34)

Trkiye leinde yerel ynetim kavramn tek bana belediye tzel kiilii etrafndatoplamak doru bir yaklam olmayacaktr. Gnmzde Anayasal bir yerel ynetim kuruluuolan l zel dareleri ilk kez 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile oluturulmu ve 1921 tarihliTekilat- Esasiye Kanunu ile geni yetkilerle donatlmtr. Bu gne kadar il zel idarelerininvarlk nedenleri ve yararllk dereceleri hep tartlm. Mahalli dareler (reform) Tasarlarndal zel darelerine ilikin olarak yer alan hkmler, bu tartmann gndemde kalmasna katkyapmtr. niter Devlet modeline kadar uzanan bu tartmalar erevesinde hazrlanan ve04.03.2005 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren 5302 sayl l zel daresiKanunu demokratik ve katlmc zellikleri ile dikkat ekmektedir. lkemizdeki bir dier yerelynetim birimi olan ve yerel ynetimlere ilikin Anayasal tanmda yer alan Ky ynetimleride 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile dzenlenmitir. Cumhuriyetin tm kurum vekurulularnn yapsal ve dnsel adan yeniden biimlendirildii dnemde bizzat Atatrktarafndan Trkiyenin gerek sahibi ve efendisi ve gerek mstahsil olarak tanmlanan

ky halkna ilikin ynetim biimi 1924 tarih ve 442 sayl Kanun ile ynetim mevzuatmzadhil edilmitir.

1930 tarih ve 1580 sayl Kanun ve sonrasndaki dzenlemeleri lkemizdeki yerel ynetimlereilikin deiim ve kurumsal dnmlerin yaand birinci dnem olarak kabul edersekbu erevedeki ikinci dnem 1960 sonrasna rastlamaktadr. 1960 askeri mdahalesi ilegerekletirilen ve toplumsal kalknma, ada toplum ve ynetsel yap oluturmak amacylahazrlanan ve ilki 1963 ylnda uygulanmaya konulan Kalknma Planlar Trkiye asndantm kurumsal yaplara ynelik bir balangca iaret etmektedir.

1960 askeri mdahalesi ile ortaya kan dnemin temel belgesi olarak 1961 Anayasashazrlanmtr. 1961 Anayasas ile yerel ynetimler 112, 115 ve 116. maddeler araclyladzenlenmi ve yorumlanm ayrca, 1982 Anayasasna kaynak tekil edecek yapsal


26/113

26

ieriklere ve dzenlemelere yer verilmitir. Yine bir askeri mdahale sonrasnda hazrlanan1982 Anayasasnn yerel ynetimlere ilikin dzenlemesi 127. maddede gerekletirilmitir.lgili maddenin en nemli yeniliklerinden biri bykehir belediyesine ilikin yeni biryaplanmaya yer vermi olmasdr. Anayasada bir yerel ynetim birimi olarak somut biimdeadlandrlmamakla birlikte, byk yerleim alanlarna (bata stanbul, Ankara ve zmir olmak

zere) ilikin ynetim anlayn ve biimini yeniden ele almak amacyla Anayasann ...kanun, byk yerleim merkezleri iin zel ynetim biimi getirilebilir... hkmne dayanlarak1984 ylnda Bykehir Belediye sistemine geilmitir.

II.1.4.3 Anayasal Adan Trkiyede Yerel Ynetimler

Devlet snrlar iinde yerlemi irili ufakl insan topluluklarnn ortak ve yerel niteliktekiihtiyalarn karlamak amacyla belli bir hukuk dzeni iinde oluturulan Anayasal kurulularolarak tanmlanan yerel ynetimler 1876dan beri ynetsel yapmz iinde yer almtr.

Anayasal tarihimiz iinde 1876 tarihli Kanun-u Esasideki yerel ynetimlere ilikin ilkeler baz

farklarla srekli olarak uygulamada kalmtr. 1876 Kanun-u Esasisinde belediye ilerinin(stanbul ve tarada) seimle belirlenecek meclisler tarafndan yerine getirilecei ilkesiyer alm (md.112) ayrca illerin yetki genilii ve grev ayrm ilkelerine gre ynetileceibelirtilmitir (md.108).

Kurtulu Savann srd bir dnemde hazrlanan 1921 Anayasasnda belediye kurumuAnayasada yer almazken yerinden ynetim ilkesi benimsenmitir. Bununla birlikte yerelynetimler asndan ada normlara yakn dzenlemelere yer verilmi ve bu erevedeyerel ilerde vilayetlerin tzel kiilie ve zerklie sahip olaca, meclislerin ise yerel halktarafndan belirlenecei hkme balanmtr. 1921 Anayasas ile yerel ynetim ve yereldemokrasinin gelimesini ngren dzenlemeler getirilmi olmasna karn sz konusudzenlemeler sava koullar ve meclisin enerjisini ve kaynaklarn savan gereklerineharcamakta olduundan sz konusu hkmlerin yerine getirilmesi mmkn olmamtr.Trkiye Cumhuriyetinin ilk resmi Anayasas olan 1924 Anayasasnda yerel ynetimlereilikin hkmlere fazlaca yer verilmemitir. Anayasann 85. maddesinde belediye kavramilenmi ancak aklayc bir dzenleme yaplmamtr.

1961 Anayasasnda idarenin kurulu ve grevlerinin, merkezden ynetim ve yerindenynetim esaslarna dayand hkm yer almtr. Yerel ynetimler konusunda dieranayasalardan farkl olarak hizmet yerinden ynetim uygulamasna yer verilmi dem-imerkeziyet anayasal nitelik kazanmtr. Anayasann 116. maddesinde yerel ynetimler;

mahalli idareler, il, belediye veya ky halknn mterek mahalli ihtiyalarn karlayan vegenel karar organlar halk tarafndan seilen kamu tzel kiiler olarak tanmlanmtr. Buerevede mahalli idarelerin bir araya gelerek birlik kurmalarna ilikin dzenlemelerin,merkezi idare ile ilikilerinin kanunla dzenlenecei; mahalli idarelerin seilmi organlarnnorganlk sfatlarn kazanma ve kaybetmeleri konusundaki denetimin yarg organlar tarafndangerekletirilecei ve bu idarelere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanacana ilikinhkmler Anayasada yer almtr.

1961 Anayasasndaki sz konusu hkmler sonrasnda yerel ynetimlere ilikin olarakyaanan nemli bir gelime belediye bakanlarnn seimine ilikindir. 27 Temmuz 1963 tarih

ve 307 sayl Kanunla, belediye bakanlarnn belediye meclisi iinden seilmesine ynelikuygulamaya son verilmi ve belediye bakanlarnn yerel halk tarafndan dorudan seilmesiyntemi benimsenmitir. Ayrca 307 sayl Kanun uyarnca belediye bakanlarnn seiminin


27/113


vali ve Cumhurbakan tarafndan onaylanmasna ilikin uygulama sona erdirilmitir. 1961Anayasas dneminde yerel ynetimlere ilikin yaanan nemli bir baka gelime ise, 1973ylndan itibaren etkin olmaya balayan, demokratik yerel ynetim hareketidir. Bu dnemdezellikle belediyelere dair demokratikleme ve yerel katlm projelerinin dnce temelindeortaya konulmaya balanmas nedeniyle bu dnem, demokratik belediyecilik, toplumcu

belediyecilik, yeni belediyecilik olarak adlandrlmtr (ner, 2006: 23).

1982 Anayasasnda, 1961 Anayasasna paralel biimde, idarenin kurulu ve grevlerimerkezden ynetim ve yerinden ynetim esaslarna dayanr (md. 123/2) hkm yer almyetki genilii ilkesi benimsenmi ve illerin idaresi yetki genilii esasna dayanr (md.126/2)hkmne yer verilmitir. Yerel ynetimlere ilikin olarak 1982 Anayasasnn 127. maddesi ilenceki Anayasal metinlerine gre ayrntl bir dzenleme yaplmtr. Ancak bu durum, yerelynetimlere hareket kabiliyeti vermek ve yerel ynetimleri gelitirmekten ok nasl denetimaltna alabiliriz? sorusuna cevap verecek bir dzenlemeyi ortaya karmtr.

1982 Anayasasnn 127. maddesine gre, lkemizdeki yerel ynetimlerin (anayasadakiszlerle mahalli idarelerin) temel nitelikleri unlardr:Mahalli idareler; l, belediye veya ky halknn mahalli mterek ihtiyalarn karlamakzere kurulan tzel kiilerdir.Karar organlar kanunda gsterilen semenler tarafndan seimle belirlenir.Kurulu, grev ve yetkilerinin belirlenmesi yerinden ynetim ilkesine uygun olarakkanunla gerekletirilir.Kanunla byk yerleim merkezleri iin zel ynetim biimleri oluturulabilir.

Yerel ynetim seimleri Anayasann 67. maddesindeki seme, seilme ve siyasifaaliyette bulunma haklar balnda belirlenen erevede 5 ylda bir yaplr. Bununistisnas olarak milletvekili genel veya ara seiminden nceki veya sonraki bir yl iindeyaplmas gereken mahalli idare organlarna veya bu organlarn yelerine ilikin genelve ara seimler, milletvekili genel ve ara seimleriyle birlikte yaplr,Seilmi organlarnn, organlk sfatn kazanmalarna ilikin itirazlarn zm vekaybetmeleri konusundaki denetim yarg yolu ile gerekletirilir.Grevleriyle ilgili bir su nedeniyle haklarnda soruturma veya kovuturma alanyerel ynetim organlar veya bu organlarn yelerini ileri Bakan geici bir tedbirolarak, kesin hkme kadar grevinden uzaklatrabilir.Merkezi idare, yerel ynetimler zerinde mahalli hizmetlerin idarenin btnlilkesine uygun ekilde yrtlmesi kamu grevlerinde birliin salanmas, toplumsalyararn korunmas ve yerel ihtiyalarn gerei gibi karlanmas amacyla kanunla

belirlenecek esaslar erevesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.Yerel ynetim kurulular Bakanlar Kurulu izniyle kendi aralarnda birlik kurabilirler.Yerel ynetimlerin, grevleri, yetkileri, mali yaplar, kolluk ileri ve merkezi idare ilekarlkl ilikileri kanunla dzenlenecektir.

Yerel ynetimlere grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanacaktr.1982 Anayasasnn yerel ynetimlere ilikin dzenlemelerin yer ald 127.maddesi aynen varln korumaktadr. Anayasa gerei, lkemizde l zel dareleri,Belediyeler ve Kyler olmak zere temel yerel ynetim birimi bulunmaktadr.

Anayasann 127. maddesinde yer alan; Kanunla byk yerleim merkezleri iin zel

ynetim biimleri oluturulabilir hkm uyarnca Trkiyede 3030 sayl Kanunla BykehirBelediyeleri kurulmutur. te yandan yerel ynetim mevzuatnda yaplan deiikliklerlemahalle ynetimi etkin bir yapya kavuturulmaya allmakta ve Belediye Kanununda


28/113

28

mahalle idari bir birim olarak tanmlanmaktadr (md.3/d). Ayrca 5355 sayl Kanunla Mahallidare Birlikleri yerel ynetim uygulamas iinde etkin klnmaya allmaktadr. Temmuz2004den itibaren uygulamaya konulan yeni yerel ynetim mevzuatlar ile yerel ynetimleringrev, yetki, sorumluluk vb. ierii nemli oranda deiiklie uramtr.

II.1.4.4 Yerel Ynetim Mevzuatndaki Deiiklikler

Trkiyede yerel ynetimler anayasal kurumlardr ve bu yaplanma iinde belediyeynetimleri yerel nitelikli hizmetlerin sunumunda dier yerel ynetim birimlerine gre dahageni grevlerle donatlmlardr. Belediye ynetimleri literatrde ska kullanlan ifadebiimiyle normal ve bykehir belediyesi olmak zere iki ayr model olarak uygulanrken

Anayasann 127. maddesinde ifade edilen dier temel yerel ynetim birimleri l zeldareleri ve Kylerdir. te yandan anayasal baka bir yerel ynetim birimi ise Mahalli dareBirlikleridir. 5355 sayl Kanunla yeniden dzenlenen mahalli idare birliklerinin nmzdekidnemlerde yerel ynetim ileyiinde ve hizmet sunumunda etkin olmas ngrlmektedir.

Trkiyede uygulanmakta olan yerel ynetim birimlerine ilikin olarak gerekletirdiimizsnflamamzda dikkati ekecek olan ayrm mahalle ynetiminin de belediye iinde bir yerelynetim birimi olarak saylm olmasdr. 5393 sayl Belediye Kanunu ile mahalle bir idari birimolarak saylmakta ve bu erevede gerek mahalle muhtarna ve mahalle halkna gereksebelediye ynetimlerine bir idari birim olarak tanmlanan mahallelerin etkin bir ynetim birimihaline getirilmelerine ynelik grevler verilmektedir.

ekil II.1: Trkiyede Yerel Ynetim Yaplanmas

* 5393 sayl Kanunun 9. ve 3. maddesinde yaplan dzenlemeler ile mahalle ynetimi vemahalle muhtar belediye ynetimleriyle ciddi anlamda ilikilendirilmi olduundan dolaymahalleye burada belediye modeli iinde yer verilmitir.

** Bykehir Belediye modeli iinde nce Alt Kademe Belediyeleri ve 5216 saylKanun ile lk Kademe Belediyesi ad ile kurulan belediye ynetimleri 5747 sayl Kanunlakaldrlmtr.


29/113


lkemizde yerel ynetim yaplanmasnn varl kadar bu yapnn etkin ve verimli almad,an ynetsel deerlerinden uzak kaldna ilikin olarak tartmalar srekli olarak yaplmtr.Bu erevede Osmanl dneminde yerel ynetimlere ilikin zaman zaman ortaya konulandeiim giriimleri zellikle Cumhuriyet sonrasnda artarak devam etmi, dnemler itibarylayerel ynetim ileyiine ksmi dzeylerde aktarlan Mehtap Projesi, Dzen Raporu, Kaya

Projesi, Mahalli dare Reform Tasarlar vb. ile yerel ynetimlere ilikin deiiklik nerilerigetirilmitir.

Cumhuriyetin ilanndan sonra karlan (1930 tarihli) 1580 sayl Belediye Kanunu gnmzekadar (ieriinde baz deiiklikler yaplmakla birlikte) uygulanmtr. Osmanl dneminde1913 tarihinde yrrle giren il zel idarelerine ilikin temel Kanun 1987 ylnda 3360 saylKanun ile deiiklie uramtr. Bykehirlere ilikin 1984 tarih ve 3030 sayl Kanun ise1982 Anayasasna dayanlarak karlmtr.

lgili dzenlemeler yerel yneticiler, belediye bakanlar, siyasi parti temsilcileri, sivil toplum

kurulular, yerel ynetimlerle ilgili dernek ve kurulular, akademisyenler, hemeriler vb. pekok kesim tarafndan eletirilmitir. Sz konusu eletirilere cevap verecek tarzda yaplanalmalar sonucunda yerel ynetimlere ilikin temel mevzuat yenilenmitir.

Tablo II.1: Trkiyede Yerel Ynetim Mevzuat

Kanun Ad Kanun No TBMM Kabul Tarihi RG Tarih RG Say

Bykehir

Belediyesi Kanunu

5216 10.07.2004 23.07.2004 25531

5390 02.07.2005 13.07.2005 25874

Belediye Kanunu5393 03.07.2005 13.07.2005 25874

5272 07.12.2004 24.12.2004 25680

l zel daresi Kanunu5302 22.02.2005 04.03.2005 25745

5391 02.07.2005 13.07.2005 25874

Mahalli dare Birlikleri Kanunu 5355 25.05.2005 11.06.2005 25842

Ky Kanunu 442 1924 Deimedi

Yerel ynetim mevzuatna ilikin olarak gerekletirilen ve uygulamaya aktarlan ilk

deiiklik Bykehir Belediyesi Kanunu olmutur. 23 Temmuz 2004 tarihinde ResmiGazetede yaymlanan 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile 1984 tarih ve 3030sayl Bykehir Kanununda deiiklikler yaplmtr. 5216 sayl Kanunun yaklak 1 yllkuygulanmasnda karlalan aksaklklar gidermek amacyla 13 Temmuz 2005 tarihli ResmiGazetede yaymlanan 5390 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda Deiiklik YaplmasnaDair Kanun karlmtr.

zerinde baz deiiklikler yaplmakla birlikte 1930 ylndan beri uygulanmakta olan 1580sayl Belediye Kanunu ncelikle TBMM tarafndan 9 Temmuz 2004 tarihinde kabul edilen5215 sayl Kanun ile deitirilmitir. 5215 sayl Kanun yerine TBMM tarafndan 07.12.2004

tarihinde kabul edilen ve 24.12.2004 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 5272 saylBelediye Kanunu belediyelere ilikin temel dzenleme olarak uygulamaya girmitir. Ancak17 Ocak 2005 tarihinde Anayasa Mahkemesi, 5272 sayl Belediye Kanununu TBMMde


30/113

30

yaplan oylamann usulne aykr olduu gerekesi ile iptal etmitir. Kanunun yrrldurdurulmam sadece kabul edilme usulne ilikin eksikliin giderilmesi iin TBMMne 6ay sre verilmitir. TBMM, Anayasa Mahkemesinin kararna istinaden 5272 sayl Kanunuusulne uygun olarak oylamann yannda Kanunun uyguland sre boyunca yerelyneticilerden gelen talepler ve ortaya kan sorunlar da dikkate alarak Kanunda temel

deiiklikler yapmtr. 5272 sayl Belediye Kanununu yrrlkten kaldran 5393 saylBelediye Kanunu 13 Temmuz 2005 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanarak yrrlegirmitir.

Yerel ynetim kurulularndan biri olarak Osmanl Devletinin ynetim modeli iinde yer alanve gnmze kadar varln ve grevini srdren l zel darelerine ilikin dzenlemelerinyapld 3360 sayl Kanun yakn zaman iinde ayr kanun ile deiiklie uramtr.Buna gre 1987 tarih ve 3360 sayl l zel dare Kanunu ilk olarak TBMMde 24.06.2004tarihinde kabul edilen 5197 sayl Kanun ile deitirilmi ancak bu kanun Cumhurbakantarafndan veto edilmitir. Bunun zerine ikinci olarak TBMM tarafndan 22 ubat 2005de

kabul edilen ve 4 Mart 2005 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 5302sayl l zel daresi Kanunu hazrlanmtr. l zel darelerine ilikin nc deiiklik, 13Temmuz 2005 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 5391 sayl l zeldaresi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile yaplmtr. te yandan yerelynetim birimleri iinde yllarca ihmal edilen ancak anayasal bir kurulu olarak dzenlenenMahalli dare Birliklerinin kurulu ve faaliyet alanlarna ilikin mevzuat deiiklikleri 5355sayl Kanun ile gerekletirilmi ve 11 Haziran 2005 tarihinde yrrle girmitir. Grldzere bugn uygulanmakta olan yerel ynetimlere ilikin mevzuat etin bir sre sonucundaoluturulmutur.

II.1.4.5 Belediye Ynetimlerinin Tarihsel Sreci

Osmanl Devletinde modern anlamda belediye tekilat Tanzimattan sonra kurulmutur.Tanzimat ncesine kadar Osmanl ehirlerinde geleneksel idari yap devam etmi, beledi vemlki fonksiyonlar birbirinden ayrlmamt.

Osmanl Devletinde ehri yneten kii kadlard. Kentin en st yneticisi konumundaki kadlaryarg, ynetim ve mali yetkilerin yannda yerel nitelikli hizmetlerin karlanmasna ilikingrevleri de yapyorlard. Ancak kad ve resmi grevliler ehre beledi hizmet getirmektenok, hizmetleri yaptrmak ve bunun iin yerel halk rgtlemek gibi bir fonksiyona sahiptiler.Bu erevede kentsel hizmetler, vakflar, esnafn ve mahallenin avarz sandklar veya

devletin resmi grevlileri tarafndan yerine getirilmekteydi. Bulunduklar yerde hkmetitemsil eden kadlar tayinle greve getirilmekteydiler. Kadnn zel ikametgh, mahkeme,belediye hizmet binas ve hkmet kona olarak kullanlyordu.

Kadlar gnmzde belediye zabtasnn grev alanna giren esnafn denetlenmesi, belediyekurallarnn uygulanmas ve fiyat denetimi ilerini de yapmaktayd. Genel olarak kadlarnbalca yerel nitelikli grevleri unlard: mahallin dirlik ve dzenini temin etmek; l vetart aletlerini kontrol etmek; gerekli imar ve dzenleme faaliyetlerini yrtmek; ihtiyamaddelerinin karaborsaya dmesini nlemek; evre temizliini salamak; tenbih, tedbir veyasaklar koymak, emir ve yasaklara uymayanlar cezalandrmak. Kadlar geleneksel devlet

yaps iinde bu grevlerini memurlar eliyle yerine getirmilerdir. Bu erevede kadlar,muhtesip veya ihtisap aas denilen icra ve infaz memuru ile birlikte ar ve pazaryerlerinikontrol ediyorlard. Kadlarn mahalli hizmetlerin karlanabilmesi iin zamanla bir mahalli


31/113


32/113

32

organlarnn seimle deil atama yoluyla ibana gelmeleri nedeniyle bu kurulularngerek anlamda belediye olarak kabul edilemeyecei savunulmaktadr. (Nadarolu, 1998:293) stanbul ehremanetinin amac; kentin yerel nitelikli hizmetlerinin, Devlet ilerindenayrlp ncelikle belirli bir organn yetkisi ve grevi saylmas ayrca tek elde toplanmas olarakbelirlenmiti. Bu erevede kentin bakm ve korunmasna ynelik ilevler ehremanetine

verilmiti (Sencer, 1992: 70).

stanbul ehremaneti baarl olamamtr. ehremanetinin baarszlk nedenlerini vekarlalan sorunlar tespit etmek amacyla 1855de kurulan ntizam- ehir Komisyonustanbulun 14 Belediye ubesine ayrlmasn nermitir. Bu neri mali yetersizlikler nedeniylesadece Beyolu-Galata blgesinde uygulanabilmi ve Parisin sekin ve modern semti olanAltnc Blge isminden esinlenerek 1858 ylnda Altnc Daire-i Belediye adnda belediyetekilat kurulmutur. Altnc Daire-i Belediye tekilatnn organlar olan Daire Mdr ve DaireMeclisi atama yolu ile belirlenmitir. Yar zerk yaps, gelir kaynaklar ve personeli ile AltncDaire-i Belediye iletmeci belediyeciliin ilk rneklerini vermitir. Altnc Daire, belediyecilik

alannda nemli admlar atarken 1864 Vilayet Nizamnamesi ile idare-i belediye kurulmashkme balanm ancak uygulama baarl olamamtr. Ardndan 1868 ylnda yaynlanantalimat ile Osmanlnn dier ehirlerinde de belediye tekilat kurulmaya balanmtr. 1871tarihli dare-i Umumiye-i Vilayat Nizamnamesi ile de il, sancak ve kaza merkezlerindebelediye tekilat kurulmas hkme balanmtr.

1876 tarihli Osmanl Anayasasnn 112. maddesi uyarnca her ehir ve kasabada belediyetekilat kurulmutur. Anayasa uyarnca 1877 ylnda Dersaadet Belediye Kanunu veVilayat Belediye Kanunu yrrle girmitir. Dersaadet Belediye Kanunu ile stanbulehremanetinin ynetimi salanrken, Vilayat Belediye Kanunu tara belediyelerininynetiminde geerli olmutur.

II. Merutiyetin ilanndan sonra karlan 1912 tarihli Dersaadet Tekilat Belediyesi HakkndaKanun-u Muvakkat ile stanbul belediye tekilat yeniden dzenlenmitir. 1877 tarihliDersaadet Belediye Kanununda belediye daireleri ehremanetinden ayr birer tzel kiilikhalinde dzenlenmiken 1912 tarihli sz konusu Kanun daireleri ubeye dntrerek onlarntzel kiiliine son vermitir. Bylece, ehremaneti tek bir belediye dairesi olarak kabuledilmi ve dokuz ubeye ayrlmtr. ehremaneti meclisi yerine ehremaneti Encmeni(Encmen-i Emanet) kurulmutur. Her ubeye hkmet tarafndan maal mdr tayinedilmitir. Ayrca ehremininin atama yoluyla belirlenmesi esas korunmutur. Dokuz ubehalinde halk tarafndan seilen altar ye 54 kiilik Cemiyet-i Umumiye-i Belediyeyi meydana

getirmitir. II. Merutiyetten sonra 1909 ylnda stanbul Vilayet halinde getirildiinden Vali ileehremininin grev ve yetkileri birbirine karmasn diye valilik grevi ehremininin uhdesineverilmitir. Sz konusu uygulama erevesinde 1912 tarihli yasa merkeziyeti bir anlayyanstmaktadr.

5 Ekim 1877 tarihli Vilayat Belediye Kanununa gre; her ehir ve kasabada bir BelediyeMeclisi kurulmas ngrlm ve belediyeler tzel kiilik kazanmlardr. Gnmzbelediyelerinin grevleri ile karlatrma yaplmasn salamak amacyla Vilayat BelediyeKanunu ile belediyelere: beldenin imar ilerini dzenlemek; yol, kaldrm, lam gibi tesislerinyapm, bakmn yapmak; su ihtiyacn salamak; kamulatrma yapmak; belediye mallarn

ynetmek; aydnlatma ve temizlik hizmetlerini yapmak; ekmek fiyatn belirlemek; mezbahayaptrmak; pazar yeri kurmak; itfaiye kurmak, hatta hibir zaman yerine getirmedikleri sar-dilsiz okulu ve sanayi okullar ama grevleri belediyelere verilmiti (Ortayl, 1985:171).


33/113


stanbul ehremaneti kltr hizmeti olarak 1914 ylnda Darl Bedayii (ehir tiyatrosu)kurmu ve burada tiyatro ve mzik blmleri faaliyete gemitir. 1877 tarihli Vilayat Kanunuile belediyelerin organlar; Belediye Reisi (Belediye Bakan), Belediye Meclisi ve Cemiyet-iBelediye olarak belirlenmiti. Belediye reisi; belediye meclis yeleri arasndan drt yl sreile hkmet tarafndan atanyordu. Belediye reisi, belediye meclisine bakanlk yapyor ve

belediye meclisi (meclis-i beledi) ile mlki amirler arasnda balant kuruyordu. Belediyemeclisi; ehir ve kasabalarn byklne gre alt veya on iki yeden olumakta ve yeler,drt yllk sreyle seilmekteydi. Meclis haftada iki kez olmak zere salt ounlukla toplanr,bakann bulunmad toplantlara en yal ye bakanlk yapard. Meclis, karar, danma,mali kontrol, azil ve tayin organyd. ehrin sorunlarnn tartld meclis toplantlarna o yerinileri gelenleri katlmlar ve grlerini beyan etmilerdir. Cemiyet-i Belediye, belediye meclisyeleri ile mahalli idare meclisinden olumaktayd. Kurul ylda iki kez on be gn sreyletoplanmaktayd. Kurul, belediyenin gemi yl hesaplarn inceleme, kesin hesab onaylama;belediyenin bte ve yapaca ilerinin programn inceleme ve karara balama greviniyapyordu. Cemiyet-i Belediye 1580 sayl Belediye Kanununa kadar uygulanmtr.

Modern belediye ynetimleri; eitli kurumlarca yrtlen hizmetleri tek elde toplaypdzenlemek ve ynlendirmek iin kurulmutur. Ancak, modern Osmanl belediyeleri buamac gerekletirememi ve kent hizmetleri alanndaki grev ve yetki dankl devametmitir. Bu nedenle ynetim mevzuatmza Tanzimattan sonraki yeniletirme hareketleri ilegiren yerel ynetimlerin yerleip glenmeleri olduka ar bir gelime gstermitir.

Osmanl dneminde yerel ynetimler ve belediye ynetimleri asndan edinilen tecrbelerkukusuz yeni Cumhuriyete aktarlmtr. Bununla birlikte Trkiye Cumhuriyetindebelediyecilik asndan temel ve ayrntl dzenleme 1580 sayl Belediye Kanunu ileolmutur.

1930 tarih ve 1580 sayl Belediye Kanunu ile 1877 Dersaadet Belediye Kanunu ve 1912tarihli Dersaadet Tekilat- Belediye Hakkndaki Kanun-u Muvakkat yrrlkten kaldrlmtr.1580 sayl Kanun ile ky dndaki nfusu 2000i aan btn yerleim birimleri ile kaza vevilayet merkezlerinde belediye tekilat kurulmu ve belediye: beldenin ve belde sakinlerininmahalli mahiyette mterek ve medeni ihtiyalarn tanzim ve tesviye ile mkellef hkmi birahsiyet (md.1) olarak tanmlanmtr.

1580 sayl Kanun ile belediye ynetiminin organlar; Belediye Bakan, Belediye Meclisi veBelediye Encmeni olarak kurumsallatrlm ve belediyeler tzel kiilik kazanmlardr.

Ayn dnemde hem belediye ynetimlerini glendirmek hem de adalama projesinde

kendilerine verilen grevleri yerine getirmelerinde destek salamak amacyla karlan 1933tarih ve 2290 sayl Belediyeler Yap ve Yollar Kanunu ile 1593 sayl Umumi HfzsshhaKanunu belediyelere yeni grevler vermi ve sorumluluk alanlarn geniletmitir. 2290 saylKanun ile belediyelere kent plan hazrlama zorunluluu getirilirken, 1593 sayl Kanun ileehir kasaba ve kylerdeki salk ve sosyal yardm hizmetlerinin belediyeler tarafndanyrtlmesi hkme balanmtr. Belediye Kanununun yannda belediyelere eitli grevlergetiren baka dzenlemeler de yaplmtr. rnein; 1937 tarih ve 3166 sayl Kanun ileBelediyelere 5 hektar orman yetitirme grevi verilirken; 1938 tarih ve 3530 sayl Kanun ilesportif faaliyet grevi verilmitir.

Trkiyede halen 13.07.2005 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanp yrrle giren 5393

sayl Belediye Kanunu yrrlkte bulunmaktadr. Ayrca 16 Bykehir belediyesinde ise23.07.2004 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanp yrrle konulan 5216 sayl BykehirBelediye Kanunu yrrlktedir.


34/113

34

II.1.4.6 Trkiyede Belediye Modeli ve leyii

1984 ylnda bykehir belediyelerinin kurulmas ile anayasal bir model olan belediyeynetimleri 2 ayr trde karmza kmaktadr. Birincisi literatrde normal belediyeler olarakadlandrlan il, ile ve belde belediyeleri ikincisi ise bykehir belediyeleridir.

II.1.4.6.1 Belediye Ynetimlerinin Kurumsal Yapsnn Oluumu

Trkiyede tarihsel sre iinde belediye saylar art gstermitir. Ancak, 12 Eyll htilalisonrasnda belediye tekilatlarnda yaplan birletirmeler ile belediye saysnda azalmayaanmtr. Bugn itibariyle lkemizde 16s Bykehir olmak zere toplam 2930 belediyebulunmaktadr. Tabloda grld gibi 1923 ylnda 421 olan belediye says 1950 ylnda628e, 1970de 1.303e ve 1975 ylnda 1.654e ykselmitir. 1980 ylnda da belediye says1.727dir. 1923-1980 yllar arasnda belediye says drt kat artmtr. 1981 ylnda grlenazalma belediyelerin idari bir kararla birletirilmesi uygulamasndan kaynaklanmaktadr.

Nitekim daha sonraki yllarda belediye saylarndaki art devam etmitir. Ancak 2008 ylndakarlan 5747 sayl yasa ile kentsel alan ynetimi asndan belediye saylarnda azalmayagidilmeye allm fakat sz konusu yasa Anayasa Mahkemesi tarafndan ksmen iptaledilince gerek 5393 ve gerekse 5747 uyarnca kapatlmas ngrlen 862 belediyeden836snn 29 Mart 2009 yerel ynetim seimlerine belediye statsnde girmelerinin nalmtr.

Tablo II.2: Trkiyede Belediye Saylar (19232009)

Yllar BelediyeSays

Yllar BelediyeSays

Yllar BelediyeSays

Yllar BelediyeSays

1923 421 1963 1031 1983 1.676 1996 2827

1930 492 1965 1.062 1984 1.702 1997 2.835

1935 505 1970 1.303 1985 1719 1998 2.935

1940 549 1972 1571 1989 1.774 1999 3.227

1945 583 1975 1.654 1990 2.055 2000 3228

1950 628 1977 1710 1992 2553 2002 3227

1955 809 1980 1.727 1993 2710 2003 3227

1960 995 1981 1.664 1994 2.739 2004 3225

1962 1010 1982 1676 1995 2.802 2005 32253

Bugn itibariyle normal belediyeler olarak ifade edilen ve bykehir belediyeleri dndakalan belediyeler iin uygulanan temel kanun 5393 sayl Belediye Kanunudur. 5216 saylKanuna tabi bykehir ve bykehir ile belediyeleri grevli olduklar konularda BykehirKanununun yannda 5393 sayl Belediye Kanunu ile tannan yetki, imtiyaz ve muafiyetleresahiptirler (5216-md.10). Bu anlamda nceden 1580 sayl Kanunun olduu gibi bugn5393 sayl Belediye Kanunu Trkiyedeki tm belediyeler iin temel kanun hkmndedir.

Ancak Bykehir Belediyeleri iin 5216 sayl Kanunun geerli olduu unutulmamaldr.Bu erevede Trkiyedeki belediye ynetimine ilikin olarak esas alacamz temel kanun5393 sayl Belediye Kanunudur.

3 YSK13.02.2009tarihinderesmigazetedeyaynlanankararnagre5747saylyasailekapatlmasngrlen862belediyeden836snn29Mart2009yerelseimlerinebelediye statsndekatlmasnakararvermitir.Buerevede29Mart2009yerelseimlerinekatlacaktoplambelediyesays2930olarakbelirlenmitir


35/113


II.1.4.6.2 Belediye Kavram

Belediye kelimesi kken itibariyle Arap dilinde memleket, kasaba ve ehir anlamlarndakullanlan belde kelimesine (veya baz kaynaklara gre beled) dayanmakta ve yine

Arap dilinde kullanlan medine kelimesiyle ilikilendirilmektedir. Kanuni adan belediye

kavram ncelikle yerel nitelikli mterek ve medeni ihtiyalar karlayan kurumsal yapolarak tanmlanmtr. Uluslararas dzeyde ynetim anlaynda yaanan deiimler yerelynetim ve belediye kavramlarnn tanmlarna da yansmtr. Bu erevede belediyekavram katlmc, demokratik, ak, ynetiime dayal ierikle tanmlanmaya balanmtr.Belediyecilik tarihimizde ok nemli bir yeri olan belediye tanm nfus kriteri esas alnarak dayaplmaktadr. Bu erevede kanun gerei nfusu 2000in zerinde olan yerleim alanlarndabelediye tekilat kurulmutur. Bu anlamda 1580 sayl Kanuna gre belediye, nfusu 2000igeen yerleim alanlarnn addr (md.7). 1924 tarih ve 442 sayl Ky Kanununda yerleimalanlar nfus kriterine gre tanmlanmtr. Bu erevede 442 sayl Kanuna gre: Nfusu 2000den aa olan yerleim alan Ky Nfusu 2000 ile 20.000 arasndaki yerleim alan Kasaba.

Nfusu 20.000den fazla olan yerleim alanlar ise ehir olarak tanmlanmtr.

Ayrca 442 sayl Kanunda nfusu 2000den aa olsa bile belediye tekilat mevcut olannahiye, kaza ve vilayet merkezlerine kasaba denilecei ve bu yerleimlerin BelediyeKanununa tabi olaca hkm yer almaktadr (md.1). Gnmzde kasaba kelimesi beldeolarak kullanlmakta ve 5393 sayl Kanuna gre belediyesi bulunan yerleim alanlarnntmne belde denilmektedir.

Belediye tanmnda geen belde kelimesi 5393 sayl Belediye Kanununda; Belediyesibulunan yerleim yeri olarak tanmlanmtr (md.3/c). Belediyelere ilikin idari ve mali zerklikhkm 5393 sayl Kanunlarda yer almakla birlikte, zerklik4 ilkesi ulusal mevzuatmza

ilk kez 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu (23.07.2004) ile girmitir. 5216 saylKanunda bykehir belediyesi; en az ile veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bubelediyeler arasnda koordinasyonu salayan; kanunlarla verilen grev ve sorumluluklaryerine getiren, yetkileri kullanan; idar ve mal zerklie sahip ve karar organ semenlertarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiisi olarak tanmlanmtr (md.3/a). Grldzere kanuni erevede hem normal belediyeler hem de bykehir belediyeleri idari vemali zerklie sahip tzel kiilik alarak tanmlanmaktadr.

Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnda ulusal mevzuatla veya uygun olduu durumlardaanayasa ile gvence altna alnmas istenen zerklik kavram ulusal mevzuatmza ikinciolarak, 5272 sayl Belediye Kanunu (24.12.2004) ile girmitir (md.3/a). Daha sonra 5302

sayl l zel daresi Kanunu (04.03.2005) ile l zel dareleri: idari ve mali zerklie sahipkamu tzel kiileri olarak tanmlanmlardr (md.3/a). Anayasamzda yerel ynetimlereilikin temel arka plann dzenlendii 127. madde de idari ve mali yerel zerklik ilkesiyer almamaktadr. Ancak Anayasamza gre yerel ynetimlerin kurulu, grev ve yetkileriyerinden ynetim ilkesine uygun olarak kanunla dzenlenecei hkme balandndan, builkenin kapsam idari ve mali zerklii de iine almakta

Documents

Belediyelerde Yonetime Katilim PFD