BeykozAkademi Sayı 2

beykozakademiDERGİSİ Cİ

LT 0

1 -

SAYI

02

YIL 2

013

ISSN 2147-8082

2

BEYKOZ LOJİSTİK MESLEK YÜKSEKOKULU YAYINLARIBEYKOZ AKADEMİ DERGİSİ

Cilt: 1 - Sayı: 2 - Yıl: 2013ISSN: 2147-8082doi: 10.14514/BYK.d.21478082.2013.1/2

Derginin Sahibi : Prof. Dr. Ahmet YÜKSELSorumlu Müdür :M.MuratŞENTÜRKYönetim Yeri : Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu, Beykoz, İSTANBULYayının Türü :AkademikHakemliDergi–Altıaydabiryayınlanır.

Yayın Komisyonu : Prof. Dr. Ahmet YÜKSEL Prof.Dr.NüketGÜZ Prof.Dr.OkanTUNA

Editör :Yrd.Doç.Dr.NevzatEvrimÖNAL

Yayın Hazırlama Kurulu :Doç.Dr.BakiAKSU Doç.Dr.EmineKOBAN Yrd.Doç.Dr.EzgiUzel Yrd.Doç.Dr.DursunYENER Yrd.Doç.Dr.GürayTEZER Yrd.Doç.Dr.NafizÜNLÜ Yrd.Doç.Dr.NejlaKARABULUT Yrd.Doç.Dr.NevzatEvrimÖNAL Yrd.Doç.Dr.PınarSedenMERAL Yrd.Doç.Dr.ServetYILMAZ Yrd.Doç.Dr.ŞahinGÖK Yrd.Doç.Dr.ÜmmüşenGÜRSOY Dr.BurcuGÜVEN Dr.NurullahDEMİR Dr.RehaULUHAN Dr.SerkanGürsoy Öğr.Gör.GökçeCanarslanKARAKUL

Dizgi ve Mizanpaj :HüseyinALEMDAROĞLURedaksiyon :DenizULUSOYKapak Tasarım :HayalgücüTasarım

Yazışma Adresi : Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu VatanCad.No:69Kavacık,Beykoz,İSTANBUL

Basım Yeri :GörselDizaynOfsetMatbaacılıkTic.Ltd.Şti., AtatürkBulvarıDepositeİşMerkeziA5BlokK:4 No:405İkitelliOSB/Başakşehir/İSTANBUL Tel:(0212)6719100Basım Tarihi :Aralık,2013

Dergideyayınlananmakalelerinbilim,virgül,içerikvedilbakımındansorumluluğuyazarlarınaaittir.Dergideyayınlananmakalelerkaynakgösterilmedenyayınlanamaz.©Tümhaklarısaklıdır.

3

4

içindekiler

TÜRKİYE’DE LOJİSTİK SEKTÖRÜ: EPİSTEMOLOJİK DOKÜMAN ANALİZ TEKNİĞİ İLE STRATEJİK BİR DEĞERLENDİRMESEDAT BAŞTUĞ , CEREN ALTUNTAŞ , ENGİN DENİZ ERİŞ,OKAN TUNA

A QUALITATIVE STUDY ON ORCHESTRATOR ROLE OF THIRD PARTY LOGISTICS PROVIDERSEZGİ UZEL , TUNCAY KOCAMAZ

ÜRETİMDE ARA STOK YÖNETİM SÜREÇLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE BİR UYGULAMAUMUT RIFAT TUZKAYA , İREM AKSU

07

25

47

5

ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA DAVRANIŞI: GEMİ KİRALAMA (ÇARTER) HİZMETLERİNE ÖZGÜ BİR ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA MODELİ ÖNERİSİSEDAT BAŞTUĞ , DURMUŞ ALİ DEVECİ

MARKASIZ SİGARA PAKETLERİNİN ÜNİVERSİTE GENÇLERİNİN SİGARA İÇME ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİNİN ÖLÇÜLMESİPINAR SEDEN MERAL , EZGİ UZEL

THE IMPACT OF ICT BASED SOCIAL CAPITAL ON ORGANIZATIONAL LEARNINGSERKAN GÜRSOY

77

103

135

beykozakademi

6

Hangi kurumdan bahsediliyor olursa olsun, kurumsallaşma bir “sürekliliğe” işareteder. Kurumsallaşma becerisi gösteren kurumlar, kendilerini oluşturan kişilerintoplamından fazlasını ifadeederhalegelir vebirölçüdeokişilerdendebağımsızbirkimlik kazanırlar. Söz konusu olan akademik yaşantı olduğunda, kurumsallaşma aynızamandabir“ekololuşturma”ilegerçekleşir.Akademikkurum,biryandamezunlarınakazandırdığı formasyon, diğer yanda ise çatısı altında yürütülen bilimsel tartışmalarvebutartışmalarınürünüolarakşekillenenakademikçalışmalar ilebir“müktesebat”oluşturur.

BeykozLojistikMeslekYüksekokuluiçindeolduğumuzeğitim-öğretimyılınınbaşındabeşyaşınıkutladı.Kuşkusuzbirekololuşturduğumuziddiaetmekiçinhenüzerken,ancakelinizde ikinci sayısını tutuyorolduğunuzBeykoz Akademi,birmüktesebatbiriktiriyorolduğumuzugöstermeyebaşladıbile.

MütevelliHeyetBaşkanımızRuhiEnginÖzmenilksayımızayazdığısunuşyazısındaBeykozAkademi’ninhedefini“lojistik alanında yapılmış akademik çalışmaların sayısını ve kalitesini artırma; bu çalışmaların paylaşılacağı ortak bir platform oluşturma”olarakifadeetmişti.Budoğrultuda,teoriveuygulamabütünlüğünügözeten,iktisadiveidaribilimlerde,bilhassadalojistikalanındakigüncelsorunlarıelealacakbiröncüyayın,hepimiziheyecanlandıranbirhedefti.

İkinci sayımızdabuhedefedoğrubiradımdahaattığımızı kolaylıkla söyleyebiliriz.Busayıda bir yanda iş hayatının kimi güncel sorunlarını analiz eden ve çözüm önerilerigetiren uygulamaya yönelik üç ayrı çalışmaya; diğer yanda Türkiye lojistik sektörüneyönelik stratejik bir değerlendirme yapan birmakaleye de yer verme fırsatı bulduk.Ayrıcabusayımızdabeşerisermayeninbilişimteknolojileriyleilişkisivegençlerinsigarakullanmaalışkanlıklarındamarkanınyeriniinceleyençokönemlivegüncelikimakaledebulunuyor.

“Kusursuzluk”bilimeyabancıbirkavramdır,dolayısıylakusursuzolmagibibiriddiamızolamaz.Aksinebilimseleserler,zamanlaortayaçıkacakkusurluyönlerinerağmen,hattabazı durumlarda bu kusurlu yönler sayesinde de insanlığın ortak bilimsel gelişiminekatkıdabulunurlar.BeykozAkademi’yihazırlarkentekiddiamızbudoğrultudaüzerimizedüşeniyapmakvebunuyaparken,kendikurumsalmüktesebatımızıdaderinleştirmektir.Bununedenlibaşarabildiğimizisontahlildetakdiredecekolanda,dergimizi,bizimherbilimsel eseri yayın öncesi tabi tuttuğumuz titiz akran denetimine benzer bir akrandenetiminetabitutacakolanbilimselcamiadır.

BeykozAkademi’ninikincisayısını,buçerçevedesaygıylailginizesunuyoruz.

Yrd.Doç.Dr.NevzatEvrimÖnal

Editörden

7

TÜRKİYE’DE LOJİSTİK SEKTÖRÜ: EPİSTEMOLOJİK DOKÜMAN ANALİZ TEKNİĞİ

İLE STRATEJİK BİR DEĞERLENDİRME

SEDAT BAŞTUĞ(1), CEREN ALTUNTAŞ(2), ENGİN DENİZ ERİŞ(3), OKAN TUNA(4)

ÖZ

Buaraştırmanınamacı,Türkiyelojistiksektörününfarklıalanlardafaaliyetgösterenpay-daşlarıngörüşlerinianatemalardabirleştirerek,uzunvadelisektörelstratejilerinoluştu-rulmasındakullanıcılaraçısındanöncelikligörülenboyutlarıkeşfetmektir.Budoğrultuda10.LojistikİhtisasKomitesitarafındantartışılanTürkiye’nin lojistiksektörününgüçlüvezayıfyanlarıveyaönündekifırsatlarvetehditlerepistemolojikdokümananalizyöntemiyleçözümlenmiştir.Katılımcılarıngörüşleri,Türkiye’ninKalkınmaPlanlarındayeralanulaştır-masektörüneilişkinadımlarlaveABuyumsüreciilekarşılaştırılaraksektörelönceliklerinmakropolitikalaravestratejilereuygunluğuirdelenmiştir.Bubağlamda,lojistiksektörü-nündahaetkinçalışabilmesiiçinönceliklerbelirlenmişvekıtkaynaklarınetkinkullanımıiçindoğruçözümlerinuygulanmasınınönemivurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:Lojistik,kalkınmaplanları,ulaştırmapolitikaları,epistemoloji, içerikanalizi.JEL Kodları: M31,R40,R41

ABSTRACT

Theaimofthisstudyistodiscoverthepriordimensionsinwhichtoestablishlong-termmarketstrategiesforuserswhilecombiningtheactors’opinionsatthemainnodesinthedifferentbranchesofTurkishlogisticssector.Atthisdirection,thestrengthsandweak-nessesofTurkishlogisticssectordiscussedin10thLogisticsExpertCommitteehadbeenreviewedbyepistemologicaldocumentanalysistechnique.TheopinionsofparticipantsexaminedbycomparingthestepsinwhichdevelopmentplansoftransportationsectorandEUharmonizationprocessforcomplianceofsectorialprioritiestomacropoliciesandstrategies.Inthiscontext,theprioritieswereidentifiedinordertoensuretheefficient

1DoktoraÖğrencisi,DokuzEylülÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,[email protected]Öğr.Gör.,YaşarÜniversitesiMeslekYüksekokulu,[email protected]ç.Dr.,DokuzEylülÜniversitesiİzmirMeslekYüksekokulu,[email protected].,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected]

MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.7-24.doi: 10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.7-24

8

workoflogisticssectorandithasbeenemphasizedtodorightsolutionforusageofscar-ce resources.

Keywords:Logistics,developmentplans,transportationpolicies,epistomology,contentanalysis.JEL Codes:M31,R40,R41

9

1. Giriş

Lojistik,hizmetsektörüiçindesonyıllardaönplanaçıkanbiraltsektördür.İşletmelerin,ürünlerinietkinbiçimdemüşterilerinesunabilmeleri,lojistiksüreçlerinyeterliliğinebağ-lı olmaktadır. Lojistik sektörüaçısındandakanunlar tarafından zorunlukılınan süreçlervedonanımlarınyanındafarkyaratanhizmetlersunmakrekabetçiavantajiçinönemarzetmektedir (Eriş,2008).Yeniekonomikuramında tedarikzincirindemaliyetazaltımı ilerekabetedebilme, işletmecilertarafındantemelalınanyaklaşımlardanbirtanesiolarakgörülmektedir(HandfieldveNichols,2002:87).Buanlamdaişletmelerinrekabetüstünlü-ğüeldeedebilmelerindeTedarikZinciriYönetimi’ninvelojistikuygulamalarınınstratejikbirönemesahipolduğukabuledilmektedir.

Yazındaki tanımlamalarda (örn. Mentzer, 2001) tedarik zinciri yönetiminin sistematik,stratejikolarakeşgüdümlenmişbiryapıolduğuvurgulanırkenzincirdekitümuygulamalarveözellikledelojistikuygulamaları,rekabetçianalizintemelunsuruolarakelealınmakta-dır(örn.Croomvd.,2000;ManujveMentzer,2008).Bahsedilenbudurum,tedarikzinci-rininstratejiköneminivetedarikzincirindestratejikyaklaşımlarıönplanaçıkartmaktadır.

20.yüzyılınsonları,dünyadalojistikanlamındaküreselstratejilerinönemkazanmayabaş-ladığıbirdönemolmuştur(CapacinoveBritt,1991).Budönemdeişletmelojistiğininge-leceğinibelirleyecekolanfaktörler;ulusalekonomilerinküreselleşmesi,yaşamtarzlarınınvedemografilerindeğişmesi,bilgiveiletişimalanındakidevrimler(LaLondeveMasters,1990) şeklinde sıralanmaktaydı. 1990’lar Avrupa işletmelerindeki uluslararası rekabet;tümdünyayahızlavetamzamanındamüşteriihtiyaçlarınauygunürünleringönderilmesiüzerinedayanırken, lojistik yönetiminin de rekabet için nedenli önemli bir parametreolduğukabulgörmüştür(Skjoett-Larsen,1999).Budönem,Avrupa’daticaretduvarlarınınkaldırılması,ulaşımdakiyasaldüzenlemeler,bilgisistemleri,çevreseletmenlerlojistiksek-törününiticigüçleri(Coopervd.,1992)olmuştur.

21.yüzyıldaişletmeçevresiikitemeloluşumilekarakterizeedilmektedir.Öncelikleküre-selekonomidekiyoğunrekabet,işletmelerimaliyetazaltımıvefırsatyakalamakonusundazorlamaktadır.İkinciolarakdatedarikzinciriyönetimiürünleredeğerkatmaveişletmele-rinrekabetçiavantajınıartırmanınyoluhalinegelmiştir(LiveKumar,2005).

Küreselpazarlar,özellikleteknolojikürünlerdeyaşamdönemlerininkısalmasıvemüşteri-lerinfarklılaşanihtiyaçlarınıanındagiderebilmeningerekliliği,lojistikuygulamalarınıstra-tejikbirrekabetnoktasıhalinegetirmiştir.Buişletmecilikgerçeğiiçindelojistiksüreçlerinmaliyetleriönemlibiryertutarken,lojistikmaliyetleriyüksekolanülkelerküreselleşmefırsatlarınıkaçırmaktadırlar(Arvisvd.,2007:2-3).

10

2. Araştırmanın Yöntemia. Araştırma problemi ve amacı

Dünyanın17’inciAvrupa’nın5’incibüyükekonomisinesahipolanTürkiye’de,sonyıllardayaşananhızlıbüyümevetaşımaimkânlarınınartmasısayesindelojistiksektörübüyükbiratılımgöstermektedir.DünyaTicaretÖrgütüverilerinegöre,son10yılda%28büyüyensektörün2015yılında10-12trilyondolarlıkbirhacmeulaşmasıbeklenmektedir(TOBB,2011:2).AvrupaBirliği’nin(AB)ulaştırmavelojistiksektörlerindekipolitikalarınınyanısıra2001yılındauygulamayaaldığıBeyazKitapilkeleriilesektörünyalnızcakalkınmadadeğil,sürdürülebilirkalkınmadaönemliyolkatettiğigörülmektedir.BeyazKitaportakbirulaştır-mapolitikasıoluştururkendörttemelalanaodaklanmaktadır.Bunlar(EC,2001):

1. Ulaştırmamodlarıarasındabirdengekurmak,2. Ulaştırmaaltyapısındakidarboğazlarıortadankaldırmak,3. Yolcu ve yük hareketliliğini kolaylaştırırken kullanıcı tercihlerini göz önünde

bulundurmakve4. Ulaştırmanınküreselleşmehareketiniyönetmekolaraközetlenebilir.

DünyadakiveAB’dekigelişmeler,uygulananpolitikalarlojistiksektörününküreselkalkın-ma için stratejik önem taşıdığını göstermektedir. Küresel pazarlara ve deAB’ye enteg-rasyonunu tamamlamayı hedefleyen Türkiye’de ise coğrafik konumun yarattığı fırsatlariyideğerlendirilerek,ülkeninbüyümesi ilegözdolduranlojistiksektörü,taşımamodlarıarasındayaratacağıentegrasyonveciddiyatırımlarlagüçlenmektedir.Ancak,hersektör-deolduğugibilojistiksektörünündedahaetkinçalışabilmesiiçinbirtakımsistemselvealtyapısaldüzenlemelereihtiyaçvardır.Budüzenlemelerin,kıtkaynaklarıetkinkullanarakvetümpaydaşlarıngörüşlerialınarakgerçekleştirilmesi,doğruçözümlerinuygulanmasıaçısındanoldukçakritikbir yaklaşımdır. Lojistik sektörü için stratejilerbelirlenirken,busektördeaktifroloynayantümpaydaşlarıntaleplerininanalizedilerekmakropolitikalaraentegreedilmesi,dahasonrahayatageçirilecekuygulamalarındahakolaybenimsenme-sineyardımcıolacaktır.

Buaraştırmanınamacı,Türkiyelojistiksektörününfarklıalanlardafaaliyetgösterenpay-daşlarınıngörüşlerinianatemalardabirleştirerek,uzunvadelisektörelstratejilerinoluştu-rulmasındakullanıcılaraçısındanöncelikligörülenboyutlarıkeşfetmektir.Budoğrultuda10.LojistikİhtisasKomitesitarafındantartışılanTürkiye’nin lojistiksektörününgüçlüvezayıfyanlarıveyaönündekifırsatlarvetehditlerepistemolojikdokümananalizyöntemiyleçözümlenmiştir.Katılımcılarıngörüşleri,Türkiye’ninkalkınmaplanlarındayeralanulaştır-masektörüneilişkinadımlarlaveABuyumsüreciilekarşılaştırılaraksektörelönceliklerinmakropolitikalaravestratejilereuygunluğuirdelenmiştir.

11

b. Araştırmanın örneklemi ve veri toplama yöntemi

Araştırmadayargısalörneklemeyöntemikullanılarak,26-27Eylül2012 tarihleriarasın-da Ankara’da Kalkınma Bakanlığı’nın ev sahipliğinde gerçekleştirilen 10. Lojistik İhtisasKomisyonu çalışma raporları örneklem olarak seçilmiştir. Yargısal örnekleme, kolaydaörneklemeyönteminingeliştirilmişbirtürüdürvearaştırmacınınörneklemi,evreniveyaaraştırmaolgusunuen iyi temsil edenbirimlerden seçmesi ilkesinedayanır (FogelmanandComber,2007:135).Ülkelerinfarklısektörlerindeuygulamayaalınacakstratejilerinsaptanmasında ihtisas komitelerinin önemi büyüktür. Araştırmacılar için bu alanda ya-pılankomitetoplantıları,sempozyumlarveçalıştaylar,katılımcılarınilgilialandaaktiffa-aliyetgösterenkullanıcılarıvepaydaşlarıtemsiletmesisebebiyle,enetkiliveritoplamakaynaklarındanbiriolarakgörülmektedir.Türkiye’delojistiksektöründefaaliyetgösterenpaydaşlarıngörüşlerininderlenmesiveanaboyutlarınınoluşturulmasıaraştırmacılaravegelecekteyapılacakyeniçalışmalaraışıktutacaktır.Busebepleseçilenörnekleminevreni–Türkiyelojistiksektörüpaydaşlarını–gerçeğeyakınorandayansıttığıdüşünülmektedir.

Araştırma örneklemini oluşturan 10. Lojistik İhtisas Komitesinin katılımcılarının, %45’ikamusektöründen,%30’usiviltoplumkuruluşlarından,%14’üeğitimkurumlarındanve%11’i iseözel sektördendir (Tablo1). Katılımcılar, ileri gelenkararorganlarında çalışankamuveözelsektöryöneticileriileakademisyenlerdenoluşmaktadırlar.Toplam44konuş-macıkomitetoplantısınakatılmıştır.

Tablo 1: Katılımcıların Dağılım Tablosu

Eğitim Kurumları Sivil Toplum Kuruluşları

Kamu Sektörü Özel Sektör

Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde6 14 13 30 20 45 5 11

Buçalışma,Tablo1’degösterilenörneklemiçerisindekikonuşmacıların ikigünboyuncakatılımgösterdikleri komite toplantılarının raporlarınauygulananmetin içerikanalizinedayanmaktadır.Toplantıraporlarınınbulunduğufarklıdokümanlarbirleştirilmişvebirleş-tirilendokümanlarNVIVOyazılımprogramıaracılığıileanalizedilmiştir.NVIVO,yapılan-dırılmamışverigruplarınıtoplayan,düzenleyenvefarklıanalizleruygulayanbiryazılımdır(QSR,2013).İçerikanaliziyöntemi,azsayıdadenektenveritoplayanancakbuveriyiçokdahaderinlemesineincelemeyiamaçlayan(TashakkoriveTeddlie,1998)nitelaraştırmayöntemlerikapsamındayeralmaktadır.Buyönüylearaştırmanitelvekeşifselbirçalışma-dır.

12

İçerik analizi yöntemi ise, önceden belirlenmiş metin örneklemleri içinde bulunanifadelerindahaazsayıdakategorileriindirgenmesiniamaçlar(Weber,1990).Oluşturula-cakkategorilerintümanabaşlıklarıkapsamasıveincelenenkonuhakkındaeksikbiryönbırakmayacakşekildetasarlanmasıoldukçaönemlidir.Sonrasındaisebukategorilersıklıkanaliziyöntemiileincelenerek,metniniçerisindeilgilikategorileringözlemlenmeoranlarıtespitedilir(Bailey,1994).Duverger(1973)’in“belgesel gözlem”diyeadlandırdığıbuyön-temi,Rummel(1968)vebirçokaraştırmacı“dokümanmetodu”olarakadlandırmışlardır.Best(1959)isebuyöntemi“mevcutkayıtyadabelgelerin,verikaynağıolarak,sistemliincelenmesi”olaraktanımlamıştır.

c. Analiz

Çalışmadaeldeedilenveriler, içerik analiz türlerindekategorik analiz ve frekans anali-zi teknikleri kullanılarak çözümlenmiştir. Kategorik analiz sürecinde (Corbin ve Strauss,2007);

1. Verilerinkodlanması,2. Temaların[kategorilerin]oluşturulması,3. Temalarındüzenlenmesi4. Bulgularıntanımlanmasıveyorumlanmasıaşamalarıizlenmiştir.

Çalışmada öncelikle, örneklem grubunda yer alan komite konuşmalarının tematik içe-riklerininincelenmesineparalelolaraktematikyapıverikodlamasıyapılmıştır.Verikod-lamasının tamamlanmasını izleyen süreç temaların [kategorilerin] oluşturulmasıdır. Buaşamadakodlamaişlemindensonra,eldeedilenkodlarbirarayagetirilerekortakyönleribelirlenmiştir.BöyleceçalışmabulgularınınanahatlarıoluşturantemalarTablo2’deeldeedilmiştir.

13

Tablo 2: NVIVO ile Oluşturulan Temalar [Kategoriler]

Tema İsmi Kaynaklar ReferanslarLojistikKöylerveÜstler 9 1753BüyükLojistikMerkezYatırımları 9 977TemelİhracatSektörlerineYönelikLojistikTedbirler 9 962LojistikMasterPlanı 9 853LojistikEğitimi 9 828BütünleşikLojistikYapılar 9 826KentselLojistik 9 816LojistikSüreçteAR-GEveİnovasyon 5 664UlaştırmaModlarınınDağıtımıveDiğerLojistikFaaliyetler 3 599

DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinYapılmasıGerekenler 9 578

LojistikHizmetlerininKamudaYapılanması 4 560SınırİlleriBölgelerindeYapılmasıGerekenKonular 9 219EğitimKonusundaHedefler 9 213AfetLojistiği 9 132AltyapıveBüyükProjeler 6 131PerakendeLojistiği 9 89LojistikteYabancıSermaye 8 66LimanlarveLimanBağlantıları 6 52Gümrükler 7 42Kuzey Marmara Otoyolu 2 27DemiryollarınınSerbestleştirilmesi 4 12KurumsallaşmaveMevzuat 1 7

Bu aşamanındevamındakodlananverilerin,düzenlenentemalara [kategorilere] eşleşti-rilmesi ilesürecedevamedilmiştir.Buaşama,Grafik1degösterildiğiüzereeldeedilenkodlarıntemalaraltınayerleştirilmesiolarakifadeedilebilir.

14

Şekil 1: Kodlama Süreci

Kodlamasürecindeeldeedilenkodlar, ilgili temalarınaltlarınayerleştirilmesineparalelolarak, bu süreçte bulguların sunulmasına yer verilmiştir. Tablo 3’de görüldüğü üzere,komite konuşmalarının tematik dağılımlarının sunumunda; frekans dağılımlarına, kayıtbirimlerininniceliksel yoğunluk [yüzdesel veoransal gibi]olarak yani sayısallaştırılarakortayakonulmasınaçalışılmıştır.

Bu aşamadaaynıkodyatemalaraltındakiverisetininçeşitlibölümlerdeyeralanverilertanımlanarak,ortayaçıkacakkavramlarayada temalaragörebirbirleri ileolan ilişkileri ortaya koyacak şekildedüzenlenmesinedikkatedilmiştir.Verilerinçözümlenmesininsonaşamasıisebulguların yorumlanması aşamasıdır.

Toplananverilereanlamkazandırmakvebulgulararasındaki ilişkileriaçıklamak,neden-sonuçilişkilerikurmak,bulgulardanbirtakımsonuçlarçıkarmakveeldeedilensonuçlarınönemineilişkinaçıklamalaryapılmıştır.

15

Tablo 3: Komite Konuşmalarındaki Başlıkların Frekans Dağılımları

No Konu Başlığı Frekans1 LojistikKöylerveÜsler 22.7932 BüyükLojistikMerkezYatırımları 12.0263 TemelİhracatSektörlerineYönelikLojistikTedbirler 11.8944 LojistikMasterPlanı 10.5585 LojistikEğitimi 10.1636 BütünleşikLojistikYapılar 10.1317 KentselLojistik 10.0138 LojistikSüreçteAR-GEveİnovasyon 8.3769 UlaştırmaModlarınınDağılımıveDiğerLojistikFaaliyetler 7.50110 LojistikHizmetlerininKamudaYapılanması 7.03711 DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinGerekenler 6.80512 SınırİlleriBölgelerindeYapılmasıGerekenKonular 2.56113 EğitimKonusundaHedefler 2.48814 AfetLojistiği 1.55815 AltyapıveBüyükProjeler 1.49516 PerakendeLojistiği 1.06717 LojistikteYabancıSermaye 74618 LimanlarveLimanBağlantıları 61619 Gümrükler 46220 Kuzey Marmara Otoyolu 33521 DemiryollarınınSerbestleştirilmesi 13022 KurumsallaşmaveMevzuat 85

Çalışmakapsamındaincelenenkomitegörüşmelerindetoplam22anatemanınelealın-dığı saptanmıştır. Tablo 2’de gösterilen 22 ana tema içerisinde; lojistik köyler ve üsler(%17,69),büyüklojistikmerkezyatırımları(%9,33),temelihracatsektörlerineyöneliklo-jistiktedbirler(%9,23)velojistikmasterplanı(%8,19),lojistikeğitimi(%7,89),bütünleşiklojistikyapılar(%7,86),kentsellojistik(%7,77),lojistiksüreçteARGEveinovasyon(%6,50)vetoplam(%74,46)ileihracatsektörlerineyöneliktedbirleringenelortalamayüzdesienyüksekolantemalarıoluşturmaktadır.

Eldeedilenbusonuçlar;Türkiye’deki lojistiksektörüneyönelikelealınankonularınge-niş bir yelpaze yerine dar bir tema alanına sıkıştığını göstermektedir. Ayrıca lojistiksektöründekiyetersizliklerveulaştırmamoddağılımınaetkisiözellikletartışılankonular-

16

dandır.Taşımamodlarındakidağılımındengesizoluşuvekarayolunaolantaşımalarınağır-lığıneticesiböylebirsonuçalınmasıdoğaldır.Diğerbiranatemaolankamudayapılanmagerekliliğininçoksıkkonuşulmasıdabuikitemayıdesteklerniteliktedir.Çünkükamudayenidenyapılanmanınvedevletdesteğiningerekliliği lojistiksektöründekisorunlarıçö-zebileceğinedairgüçlübirinançhâkimdir.Sonolarak,denizekıyısıolmayanbölgeleriçinyapılmasıgerekenlertemasıiçinisehammaddekaynağıolanillerle(Konya,AntepveŞan-lıurfagibi)demiryolubağlantılarınınsağlanarakdevletdesteğiylelojistiküslerkurulmasıgerekliliğiniortayakoymaktavehepsinibütünleşikbiryapıdadeğerlendirilmesigerektiğiçıkarımınıdoğurmaktadır.

ÖzellikleihracatsektöründekiaktörlerinlojistiksektöründekisıkıntılarınayönelikalınacaktedbirlertemasısadeceTürkiye’dedeğil,sonyıllardatümdünyadapopülerlikkazananbirkonudur.1950’liyıllardanönce,ürünvehizmetlerinakışıylailgilifaaliyetler“dağınıkanla-yış”çerçevesindedeğerlendirilirken,1950’liyıllardansonra“sistemyaklaşımı”boyutundaelealınmayabaşlanmıştır.Sistemyaklaşımı,lojistiksüreçleriçerisindeyeralantümfaa-liyetlerintekbirbirimtarafındanyürütülmesinivesonuçolaraketkinliğinarttırılmasıvemaliyetlerindüşürülmesiniöngörmektedir.Türkiye’ninbuçerçevedehemyurtiçihemdeyurtdışıtaşımalarbağlamındakiürünyapılarınıgelecekboyutundadaöngöreceklojistikveulaştırmaaltyapısıilebütünleştirmesigerekliliğisözkonusudur.

Butemanıniçerikanalizisonucu,lojistikköyler%17,69yoğunlukileilksırayıalmaktadır.Dolayısıyla,yukarıdabahsedilensistemyaklaşımınınbirparçasıolanlojistikköyveüslerinalınacaktedbirleriçerisindeilksıradagösterilmesi,dahaönceyapılanliteratürçalışmala-rınıdadesteklerniteliktedir.

3. Bulgular

Lojistiksektörü,ülkelerinküreselölçekterekabetedebilmedüzeylerinietkilemesiaçısın-danmakropolitikalarvedevletstratejileriiçinkritikönemarzetmektedir.Aynızamandamaliyetleridüşürme,pazaristeklerineyanıtverebilmeveesneküretimmodellerigelişti-rilebilmeyeteneklerineetkisidoğrultusunda,örgütlerinrekabetüstünlükleriaçısındandaoldukçaönemlibirişletmefonksiyonunuoluşturmaktadır.Buçiftyönlüetkigözönündebulundurulduğundalojistikvebağlısektörlereilişkinstratejilergeliştirilirken,önceliklerinbelirlenmesihemmakropolitikalarıdüzenleyenkurumvekuruluşlarahemdesektörpay-daşlarınaönemlikolaylıklarsağlayacaktır.

Buçalışmadagerçekleştirilenanalizlersonucunda,lojistiksektörünündışticaretsektörü-nüdirektolaraketkilediğivelojistikaltyapısınınihracatadayalıbüyümeiçinkritikönemesahipolduğugörülmektedir.Sektörpaydaşlarınınöncelikligördüğükonularlojistikmer-

17

kezler(5),lojistikeğitimi,lojistikmasterplanı,bütünleşiklojistikyapılar,kentsellojistik,lo-jistikteyenileşimveAR-GE,ulaştırmamodlarınındağılımıvediğerfaaliyetler iledenizekıyısıolmayanbölgeleriçinyapılmasıgerekenleretrafındayoğunlaşmıştır.

Tablo 4: Epistomolojik Doküman Analiz Tekniği ile Temaların Belirlenmesi

Komitede Görüşülen Konular ve Alt Konu BaşlıklarıToplam Yoğunluk (%)

Toplam Frekans

İçerik Taraması Sonuçları

1.TemelİhracatSektörlerineYönelikLojistikTedbirler 9,23 11.8941.1.LojistikKöylerveÜsler 17,69 22.7931.2.BüyükLojistikMerkezYatırımları 9,33 10.1311.3.LojistikMasterPlanı 8,19 10.5581.4.LojistikEğitimi 7,89 10.1631.5.BütünleşikLojistikYapılar 7,86 10.1311.6.KentselLojistik 7,77 10.0131.7.LojistikSüreçteARGEveInovasyon 6,50 8.376

1. Madde Ara Toplam 74.46 94.0592. UlaştırmaModlarınDağılımıveDiğerLojistikFaaliyetler 5,82 7.501

2.1. KuzeyMarmaraOtoyolu,3.BoğazKöprüsüveMar-marayProjesiileİlgiliHedefler

0,26 335

2.2. İstanbulAnadolu,AvrupaLojistikMerkezYerleşimi,ModellerineİlişkinHedefler

0,10 2

2.3.LimanlarveLimanBağlantıları 0,48 6162.4. Sınırİlleri/BölgelerindeYapılmasıGerekenKonular 1,99 2.5612.5.DemiryollarınınSerbestleşmesi 0,10 1302.6.LojistikteYabancıSermaye 0,58 7462.7.DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinYapılmasıGere-kenler

5,28 6.805

2. Madde Ara Toplam 14.61 18.6963.LojistikHizmetlerininKamudaYapılanması 5,46 7.0373. Madde Ara Toplam 5,46 7.0374. EğitimKonusundaHedefler 1,93 2.488

5Teoridefarklıanlamlartaşısalarda,toplantıraporlarıiçindelojistikmerkezler,lojistiküslervelojistikköylereşanlamlıolarakkullanılmıştır.

18

4. Madde Ara Toplam 1,93 2.4885. AfetLojistiği 1,21 1.5585. Madde Ara Toplam 1,21 1.5586.AltyapıveBüyükProjeler 1,16 1.4956. Madde Ara Toplam 1,16 1.4957.PerakendeLojistiği 0,83 1.0677. Madde Ara Toplam 0,83 1.0678.KurumsallaşmaveMevzuat 0,07 85

8.1.Gümrükler 0,36 4628. Madde Ara Toplam 0,43 547GENEL TOPLAM 100 126.947TOPLAM METİN 1.011.709

Sonuçbölümündesektörpaydaşlarınınstratejibelirlemevekalkınmadaöncelikligördüğübualanlara,Türkiye’ninmakropolitikalaranlamındaneyöndedestekverdiği5yıllıkkal-kınmaplanlarıveABuyumsüreciçerçevesindeincelenecektir.

TürkiyeCumhuriyeti’nin1963yılındanitibarenyapmaktaolduğu5yıllıkkalkınmaplanla-rındalojistiksektörüayrıcabirbaşlıkolarakyeralmamaktadır.Ancaklojistiksektörününenbüyükpayınıoluşturanvetemellojistikstratejilerinindirektolarakbağlantılıolduğuulaştırmasektörüneyönelikkalkınmahedefleri,buaraştırmaiçinhedefalınmıştır.Farklıdönemlerdeyapılankalkınmaplanlarındadilegetirilenulaştırmasektörüneyönelikhe-deflerTablo5’tederlenmiştir.

Birinci5yıllık kalkınmaplanından itibarenulaştırmasektörününkritikönemininarttığıgörülmektedir.Ancakbiröncekikalkınmaplanlarınındeğerlendirilmeleriincelendiğindekarayolu ulaştırma sektörünün tüm sektör içerisindeki ağırlığının eleştiriye uğradığı veulaştırmasektörününbirbütünolarakelealınmadığıtespitedilmiştir.Dokuzuncu5yıllıkkalkınmaplanıdönemindehazırlananortavadeliprogramlardaisegeneldeaynıhedeflerevurguyapılmıştır.Buhedefler(DPT,2013):

1. Ulaştırmaaltyapısınıngeliştirilmesindeözelsektörünkatılımınınsağlanacağıyenimodellerinoluşturulması

2. AB’ninKafkas,OrtaAsyaveOrtaDoğuülkeleriileulaşımınısağlayanulusalulaşımağlarımızınTransAvrupaAğlarıilebütünleştirilmesininsağlanması.

3. TürklimanlarınınABdenizotoyollarınınüzerindeyeralmasınınsağlanmasıveanalimanlaroluşturularaklimanlarınkombinetaşımacılıkyapılabilenlojistikmerkezhalinegetirilmesi

4. Yüktaşımacılığındadenizyoluvedemiryolunaöncelikverilmesi

19

5. Hızlıtrenileyolcutaşımacılığınınyaygınlaştırılması6. TCDD’ninyenidenyapılandırılması7. Karayollarındabölünmüşyollarınyapımınadevamedilmesi8. Kentlerdeekonomikveçevreselbirulaştırmasistemininoluşturulmasıolaraklis-

telenmiştir.

Türkiyekalkınmaplanlarıçerçevesindeözellikleulaştırmasektörüneyönelikkararlarin-celendiğindestratejilerin,buçalışmadagerçekleştirilenanalizbulgularıileuyumluolduğugörülmektedir.4.BeşYıllıkKalkınmaPlanı’nınardındanözelliklefarklıulaştırmamodla-rınınentegrasyonunuhedefleyenveulaştırmasektöründeplanlama,işletme,kontrolveidariyapıyadairönerileringeliştirilmesiniamaçlayan10yıllıkbirUlaştırmaAnaPlanıya-pılmıştır(ÖncüveEkler,2013).8.ve9.BeşYıllıkKalkınmaPlanıhedefleriile2010-2012OrtaVadeliProgramkararlarıkarşılaştırıldığında,Türkiye’ninmakropolitikalarınınvebupolitikalara bağlı olarak geliştirilen stratejilerin sektör paydaşlarının öncelikli gördüğüalanlarlauyumiçindeolduğusöylenebilir.Ancaksektörpaydaşları,lojistiksektörünübirbütüniçindedeğerlendirmekteolup,bütünleşiklojistikaltyapısını,lojistiksektörününta-mamınayönelikAR-GEveyenileşimstratejilerini,lojistikmerkezleri,lojistikeğitiminiön-celiklihedeflereyerleştirmektedir.

Tablo 5:Türkiye Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Ulaştırma Sektörüne Yönelik Hedefler

1.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1963-1967)

Ulaştırmamodlarıarasındakiseçimlerinyük,yolcuvepostatrafiğinegöreyapılması

Ulaştırmakapasitelerininverimlikullanılması

Hizmetleriniyileştirilmesivemaliyetlerindüşürülmesi2.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1968-1972)

Ulaştırmatalebiningüvenlevedüşükmaliyetlekarşılanması

Ulaştırmasistemlerininbenzerşartlardarekabetedebilmesi

Ulaştırmasistemlerininbakım,onarımveamortismangiderlerininkullanıcılarilepaylaşılması

Sektörünesnekvedinamikyapıyakavuşturulması

Ulaştırmasistemlerindeemniyetinsağlanması,kazalarınönlenmesi3.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1973-1977)

Talepvekapasitesorunlarınıngiderilmesi

20


Taşımahizmetlerindedışabağımlılığınazaltılması

Herulaştırmaaltsistemininbirbiriniengellemedengeliştirilmesi

Demiryoluvedenizyoluyolcuveyüktaşımacılığınınpayınınarttırıl-ması,karayolutaşımacılığınınpayınınazaltılması

Karayoluyolcutaşımacılığındatoplutaşımaaraçlarınınyaygınlaştırıl-ması


Ulaştırmasektöründeverimliliğinvehizmetkalitesininartırılması


Kamuyatırımlarınınulaştırmayaayrılacakpayınınbelirlenmesi

Ulaştırmasektöründeçalışacakniteliklipersonelineğitimi

AvrupaEkonomikTopluluğu(AET)ileentegrasyon7.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1996-2000)

Biröncekikalkınmaplanındaayrılanbütçeninincelenmesi

Ağırlığın%80oranındakarayollarınaverilmişolduğununsaptanması8.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(2001-2006)

Ulaştırmaanaplanıhazırlanması

Karayolutaşımacılığındakurumsallaşmanınsağlanması

Demiryoluvelimanyatırımlarınınhızlandırılması

Mevcuthavaalanlarınıneksikleriningiderilmesi

AvrupaveAsyaulaşımkoridorlarınaentegrasyonunsağlanması

UlaştırmapolitikalarındaAB’yeuyumsağlanması9.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(2007-2013)

Küreselrekabetüstünlüğününgeliştirilmesiiçinulaştırmaaltyapısı-nıniyileştirilmesi

Kombinetaşımacılığınözendirilmesivelojistikfaaliyetlerledestek-lenmesi

Ulaştırmaaltyapısının,lojistikfaaliyetlerdedüşünülerekiyileştiril-mesi

Kaynak:Kurt,2010:TabloCvekaynakçadagösterilenkalkınmaplanlarındanyararlanarakdemiş-tir.

BuçalışmadaeldeedilenanalizsonuçlarıileTürkiye’ninmakropolitikalarıkarşılaştırıldı-ğında,Türkiye’ninlojistiksektörüneyönelikgeliştirdiğistratejilerinyerindeancakyetersizolduğusöylenebilir.Ulaştırmasektörünün,tümlojistiksektörüileentegrasyonuvebuba-kışaçısınınyönetimkademelerindenörgütselkademelerekadaryaygınlaştırılmasıbütün-leşiklojistikaltyapılarıyaratmakiçingereklibiradımsayılabilir.TCDD’ninyenidenyapılan-dırılması,kombinetaşımacılığınözendirilmesigibistratejikhedefler,analizsonuçlarındayeralanlojistikmerkezlerveyaulaştırmamodlarınındağılımıgibiboyutlarıkarşılıyorolsa

21

da,kentsellojistik,denizekıyısıolmayanbölgelerileilgiliönlemlergibialanlardagörülensorunlarastratejikdüzeydeyanıtverilememektedir.

4. Sonuç ve Değerlendirme

Bubağlamda,analizsonuçlarındaöncelikliolarakgörülenLojistikMasterPlanı’nınhazırlan-ması,buplançerçevesindesadeceulaştırmasektörüneyönelikstratejilerindeğil,lojistikfaaliyetlerintamamınınentegrasyonunayönelikstratejileringeliştirilmesiönerilmektedir.ÖncelikligörülendiğerboyutlarayönelikaltstratejilerinveyolharitalarınınçizilmesiveilgilipaydaşlarınkatılımıdasağlanarakuygulamayakonulmasıTürkiyelojistiksektörünü,küresel rekabet içerisinde daha üstün bir konuma taşıyacaktır. Analiz sonuçlarındapaydaşlartarafındanönceliklendirilenboyutlarvebuboyutlarayönelikstratejiönerileriTablo6’teözetlenmiştir.

Tablo 6: Öncelikli Boyutlar ve Bu Boyutlara Yönelik Strateji Önerileri

LojistikKöylerveÜsler

BüyükLojistikMerkezYatırımları

Türkiye’dekurulacaklojistikmerkezlerinyerlerinin,yükihtiyaçlarıdagözönündebulundurularaktespitedilmesiLojistikmerkezölçeklerinin,yüktalebinebağlıolaraktahminlen-mesi Lojistikmerkezişletmelerinin,yönetimşeklinin,vereceğihizmet-lerinkullanıcıisteklerinegöreşekillendirilmesiLojistikmerkezlerinkombinetaşımacılığauygunbirbiçimdeya-pılandırılmasıiçinfarklıulaştırmasistemlerininbumerkezlerdeentegrasyonununsağlanmasıDemiryollarınınözelleştirilmesiDemiryoluyatırımlarınınteşvikedilmesiLojistikmerkezlerdeözelsektöryatırımlarınıözendiriciteşviklerinuygulanması

LojistikMasterPlanı PaydaşgörüşleridealınarakbirLojistikMasterPlanıhazırlanmasıBuMasterPlançerçevesindeTürkiye’delojistiksektörününta-nımlanması,sınırlarınınvealtfaaliyetlerininbelirlenmesi

LojistikEğitimi LojistiksektörününpersonelyetkinlikihtiyaçlarınınbelirlenmesiLojistiksektöründemeslekiyeterliliklerinvemeslektanımlarınınbelirlenmesiMevcuteğitimkurumlarınınmüfredatlarınısektörihtiyaçlarınagöreyenidendüzenlemesiEğiticinineğitimineyönelikgirişimlerinteşvikedilmesiLojistiksektöründeistihdampolitikalarınınalandaeğitilmişişgücüneyönlendirilmesi

22

BütünleşikLojistikYapılar Farklıulaştırmasistemlerininbirlikteçalıştığıvekatmadeğerlilojistikhizmetlerininverildiğilojistikmerkezlerinkurulması

KentselLojistik Kentiçilojistikfaaliyetininsürdürülebilirkalkınmahedefleridoğ-rultusundatekrardüzenlenmesiKentiçilojistikfaaliyetlerindetoplutaşımacılığın,yükkonsolidas-yonunun,merkezidağıtımınözendirilmesi

LojistikSüreçteAR-GEveİnovasyon

LojistikaraştırmamerkezlerininkurulmasıLojistiksektörihtiyaçlarınınperiyodikaralıklarlaaraştırılmasıvekarşılanmalarınayönelikprojelergeliştirilmesiLojistiksektörüneyönelikistatistikveperformansölçümbirimle-rininkurulması

UlaştırmaModlarınınDağılımıveDiğerLojistikFaaliyetler

Ulaştırmamodlarınınkullanımındadengelidağılımınözendiril-mesiiçinyükveyolcutaşımacılığındakarayolununağırlığınınazaltılmasıDemiryoluveyurtiçidenizyolutaşımacılığınınteşvikedilmesi,bağlıaltyapıyatırımlarınıngerçekleştirilmesi

DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinYapılmasıGerekenler

İçbölgelerinlimanlarilebağlantılarınınsağlanmasıiçindemiryolubağlantılarınınkurulmasıİçbölgelerinlimanbağlantılarınıkolaylaştırmakamacıylagümrükkoridorlarınınoluşturulması

LojistikHizmetlerininKa-mudaYapılanması

LojistiksektörününkamudatanımlanmasıFarklıbakanlıklarcakoordineedilenlojistikfaaliyetlerintekçatıaltındabirleştirilmesiGümrükpolitikalarıilelojistikpolitikalarınınentegrasyonu

Ortayaçıkanbulgularınhemöncekiplanlarilehemde10.KalkınmaPlanıiledeuyumluolduğugörülmektedir.Ancak,buuyumluluğunoperasyonelanlamda,yapılacakolanyatı-rımlarlagelecekkalkınmaplanıdönemindedoğrulanacağıdadikkatealınmalıdır.

KAYNAKÇA

Arvis, Jean Francois, Monica Alina Mustra, John Panzer, Lauri Ojala ve Tapio Naula (2007) “ConnectingtoCompeteTradeLogisticsintheGlobalEconomy”,www.weforum.org/pdf/GETR08/Chap%201.4_Connecting%20to%20Compete.pdf,Erişimtarihi:17Nisan2013.

Bailey, Kenneth (1994) Methods of Social Research,4.Baskı,NewYork:Free.

Best, John (1959) Research in Education,NewJersey:PrenticeHall.

Capacino, William ve Frank Britt (1991) “Perspectives on Global Logistics”, The International Journal of Logistics Management,2(1),s.35-41.

23

Cooper, James, Kevin O’Laughlin ve James Kresge (1992) “The Challenge of Change:Logistics intheNewEurope”,The International Journal of Logistics Management,3(2),s.1-18.

Corbin, Julliet ve Anselm Strauss (2007) Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory,California:Sage.

Croom, Simon, Pietro Romano ve Michalis Giannakis (2000) “SupplyChainManagement:AnAnalyticalFrameworkforCriticalLiteratureReview”,European Journal of Purchasing & Supply Management,6,s.67-83.

Devlet Planlama Teşkilatı (1963) 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1963-1967,Ankara.









Devlet Planlama Teşkilatı (2009) Orta Vadeli Program 2009-2011,Ankara.

Duverger, Maurice (1973) Sosyal Bilimlere Giriş: Metodoloji Açısından, çev.ÜnsalOskay,Ankara:Bilgi.

Eriş, Engin Deniz (2008) Lojistik Sektöründe Pazar Yönlü - Öğrenme Yönlü Olma ve Yenilikçiliğin İşletme Performansına Etkisi Üzerine Bir Araştırma,BasılmamışDoktoraTezi,İzmir:DokuzEylülÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

European Commission (EC) (2001) White Paper European Transport Policy for 2010: Time to Decide,İtalya.

Fogelman, Ken ve Chris Comber (2007) “SurveysandSampling”,Research Methods in Educational Leadership and Management içinde, (der. A.R.J. Briggs ve M. Coleman),s.125-141,Londra:Sage.

24

Handfield, Robert ve Ernest Nichols (2002) Supply Chain Redesign,NewJersey:FinancialTimesPrenticeHall.

Kurt, Cihan (2010) Türkiye’de Ulaştırma Sektörü İçerisinde Lojistiğin Yeri ve Önemi, BasılmamışYüksekLisansTezi,İstanbul:İstanbulÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

LaLonde, Bernard ve James Masters (1990) “Logistics:Perspectivesforthe1990s”,The International Journal of Logistics Management,1(1),s.1-6.

Li, Zhengping ve Arun Kumar (2005) “Supply Chain Network Scenario Design andEvaluation”,International Journal of Logistics: Research and Applications,8(2),s.107-123.

Manuj, Ila ve Mentzer, John T. (2008) “GlobalSupplyChainRiskManagementStrategies”,International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,38(3),s.192-223.

Mentzer, John T. ve Ila Manuj (2001) Supply Chain Management,California:Sage.

Öncü, Erhan ve Ekler, Cüneyt (1993)“1983-1993UlaştırmaAnaPlanınınDeğerlendirilmesi”,arsiv.mmo.org.tr/pdf/10429.pdf,Erişimtarihi:17Nisan2013.

Qualitative Research Software Developer International (tarihsiz) www.qsrinternational.com/products_nvivo.aspx,Erişimtarihi:17Nisan2013.

Rummel, Francis (1964) An Introduction to Research Procedures in Education,2.Baskı,NewYork:HarperandRow.

Skjoett-Larsen, Tage (1999)“SupplyChainManagement:ANewChallengeforResearchersandManagers in Logistics”,The International Journal of Logistics Management, 10(2),s.41-53.

Tashakkori, Abbas ve Charles Teddlie (1998) Mixed Methodology Combining Qualitative and Quantitative Approaches,California:Sage.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (2011) Türkiye Ulaştırma ve Lojistik Meclisi Sektör Raporu, www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/TOBB_ulastirma_kitap_2012.pdf, Erişimtarihi:17Nisan2013

Weber, Robert Philip (1990) BasicContentAnalysis,California:Sage.

25

A QUALITATIVE STUDY ON ORCHESTRATOR ROLE OF THIRD PARTY LOGISTICS PROVIDERS

EZGİ UZEL(1), TUNCAY KOCAMAZ(2)

ABSTRACT

Thirdpartylogisticsserviceproviders(3PLs)haveanimportantroleinlogisticstriad,andsupplychaincollaboration.However,there isa lack inmarketing literatureabouttheirconsiderationasoneofthenaturalpartiesofthesupplychain.Indeed,relatedwiththeirfirmsizes,firmtenuresandtheirserviceofferingsinrecentyears,theyhavebecometoactastheorchestratorsofthesupplychain.

Thisstudyaimstoprovetheorchestratorroleof3PLsinTurkeybystatingtheirstandard-ization,visibilityandneutralarbitrationrolesbetweensuppliersandproducers.In-deptinterviewswereconductedoneightlogisticsprofessionalsconsistingbothpractitionersandacademicsoflogisticsinordertocreateascaletounderstandthechangingroleof3PLsinTurkey.Theresultsshowedthatthe3PLsinTurkeyhavereachedtoanimprovedroleastheorchestratorsofthesupplychain.

Keywords: Orchestratorroleofthirdpartylogisticsserviceproviders,logisticstriad,ser-viceadvantage,servicesmarketing.JEL Codes: L91,M16,M31,R41

ÖZ

Üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcıların (3PL), tedarikçi, üretici ve lojistik hizmetsağlayıcılardanoluşanüçlülojistikilişkisinde(logististriad)önemlibirrolübulunmaktadır.Ancak pazarlama yazınında üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcıların (3PL) tedarikzincirinindoğalbiröğesiolduğukonusununyadsındığı görülmektedir.Oysaki, sonyıl-larda firmabüyüklükleri, görev süreleri ve sundukları hizmetler göz önüne alındığındaüçüncüpartilojistikhizmetsağlayıcılarındahagelişmişbirrole(orchestratorrole)bürün-düklerigözlemlenmektedir.

BuçalışmanınamacıTürkiyedebulunanüçüncüparti lojistikhizmetsağlayıcıların (3PL)

1Yrd.Doç.Dr.,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected].,YeditepeUniversity,[email protected]

MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.25-46.doi:10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.25-46

26

standardizasyonu,şeffaflığıvenötraracıkurumolmadurumlarınıtespitederekgelişmişbirrol(orchestratorrole)edindiklerinigöstermektir.Budeğişenrolüaçıklamakamacıylalojistikalanındasekizprofesyonellederinlemesinemülakatlaryapılmıştır.Sonuçlar,Türki-ye’debulunanüçüncüpartilojistikhizmetsağlayıcıların(3PL),sonyıllardatedarikzincirin-degelişmişbirrole(orchestratorrole)eriştiklerinigöstermiştir.

Anahtar kelimeler: üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcıların orkestrator rolü, tedarikzincirindeişbirliği,üçlülojistikilişki,hizmetavantajıvehizmetpazarlaması.JEL Kodları: L91,M16,M31,R41

27

1. Introduction

Logisticsisoneofthemostimportantfunctionsinsupplychainmanagement,andithastraditionally been considered necessary for connecting production and consumption.However,formostfirms,logisticsactivitieshavebeenconsideredasgeneratorofcostswithnocapacityfordifferentiation(Ballou,2004).Thisbegantochangeinthemid-1990saslogisticsresearchbasedonmarketingprinciplesbegantoanalyzethecapacityoflogis-ticstodeliverqualityandthusgenerategreatercustomersatisfaction(Mentzer,2004).Thischangeresultedinoutsourcinglogisticsservicesfromthirdpartylogisticsproviders.

Inthepast,thirdpartylogisticsproviderswereonlycapableandresponsibleforprovidingbasic logistics services, suchas transportationandwarehousemanagement.However,today’scustomersexpecttogetmuchmorevalue-addedservicesfromtheirlogisticspro-viders.Thevalueofoutsourcinglogisticsservicesfromlogisticsserviceprovidershasbe-comemorecommon,andprovedtobethebestwayofsustainingcompetitiveadvantageinthemarket.

Theneedsforfocusingoncorecompetencies,reducinglogisticscosts,andcreatinganet-workdirectedfirmstouselogisticsserviceprovidersmoreoften.Thischangeindemandconvertedthebasicroleofthirdpartylogisticsproviderstoamoreadvancedrole.Thisorchestratorroleiscausedbythreeadvantagesthatareprovidedbythirdpartylogisticsproviders.Thefirst is;accordingtotransactioncosttheory,thirdparty logisticsprovid-ers aremore cost efficient in producing logistics services. The second is; according toresourcebasedtheory,thirdpartylogisticsproviderscanofferwiderangeofresourcestotheircustomers.Finally;accordingtonetworktheory,thirdpartylogisticsserviceprovid-erscanoffergreatnetworkinteractionsduetotheircloserelationshipswithothersupplychainpartners.

AsindicatedinthestudyofZachariaetal.(2011),thirdpartylogisticsserviceprovidersworetheroleasorchestratorsofthesupplychainbyactingasabridgebetweenthepar-tiesbyofferingstandardization,visibility,andneutralarbitration,andcollaboration.

ThisstudyaimstocapturetheevolvingroleofthirdpartylogisticsprovidersinTurkey,toprovethattheyplayanorchestratorrolewithinthesupplychain.Inordertoachievethisobjective,thefirstthreeofthevariables(standardization,visibilityandneutralarbitrator)thatareofferedbyZachariaetal.(2011)areexploredonTurkishlogisticsfirmstoseeiftheyretrievetheorchestratorroleintheirsupplychain.

Indepthinterviewmethodwasusedforansweringsomeresearchquestionsasindicatedbelow:

28

• Do3PLsofTurkeyconductstandardizationintheirtechnicalandoperationalpro-cedures?

• Do3PLsofTurkeyconductvisibilityintheiroperationalprocedures?• Are3PLsofTurkeyneutralarbitratorsofthesupplychain?

TheimportanceofthisstudyisthattheorchestratorroleofthirdpartylogisticsprovidersofTurkeywithinthesupplychainhasnotdiscussedmuchinmarketing,logisticsandsup-plychainliterature.ThisstudyreviewstheevolvingroleoflogisticsserviceprovidersinTurkey,andalsoexplainstheircurrentadvancedroleasorchestratorsofthesupplychain.

2. Literature Reviewa. Logistics and third party logitics service providers in Turkey

Logisticssectorisbasedonalltransportationactivitiesincludingairlinesandairfreight,shipping, roadand rail transport and related infrastructureand services.According toTurkeyLogistics IndustrySurvey2008, thesizeofTurkish transportation& logistics in-dustry isdeterminedasUS$59billion,whiletheshareofthelogisticsservicesuppliermarketisestimatedasUS$22billion.Since2002,thelogisticssectorhastripledinTurkeywhichresultedwithanunexpectedgrowthpotentialforlogisticsservicecompanies.Asof2012,logisticssectorhasexperienceda12.2%growthrateinTurkey(Deloitte,2010).Theindustryhasgrownby20%onaverageinthelast5yearsandtheforecastsizeisUS$120billionin2015.

Turkishlogisticscompanieshaverecognizedtheopportunities,andstartedtoworkonthesubjectinordertoadaptthemselvestothisnewmarketconditions,andbecomecapabletosustain therecentgrowthof thesector (Aktaset.al.,2011).The improved logisticsperformanceofTurkeydependsonincreasedexportandimportvolumeofthecountryinrecentyearswhichresultswithgrowthinnumberoflogisticsserviceproviders.

Thecurrenttrendoflogisticsserviceprovidersisexpectedtocontinueparaleltothelogis-ticsindustry’sforecastedgrowthratewhichisUS$120billionby2015.ThelogisticssectorinTurkeyhasbeengrowingandwillcontinuetogrow.Turkeyhasgreatmarketpotentialcomparedtoothercountriesintheregion.Itisatthecenteroftraderelations.Duetoits geographical advantage, it has thepower to connect its neighbour countries, suchasBulgaria,Greece,Ukraine,Russia,Georgia,Armenia,Iraq,IranandSyria,byofferingtransferinfrastructuretobothgoodsandpassengertraffic(Ovalı,2008).Thisimprovesthelogisticsinfrastructureofthecountry,andprovidesopportunitytoincreaseitsmarketpotentialintheregion.

Asaresult,intermodalfreighttransportationwillbeincreased,andthiswillrequiremorelogisticsserviceproviders.Thecompetitionamonglogisticsserviceproviderswillswitch

29

frompricecompetitiontoservicequality.Firmsprefertofocusontheircorecompeten-ciesandoutsourcemanykindsoflogisticsservices.Theyunderstandtheimportanceofbuildinglong-termrelationshipswiththelogisticsserviceproviders.Inordertobesuc-cessful,logisticsserviceprovidersinTurkeyshouldbeawareofallthesedevelopmentsandgetreadyforthefuture.

b. Logistics triad and the orchestrator role of third party logistics providers

Itisfoundthatfirmsshouldhaveanefficientandeffectivelogisticsmanagementinordertoprovidevalue-addedservicestotheircustomers.Asaresult,usingthirdpartylogisticsserviceprovidershasincreasedinrecentyears,andisexpectedtoincreaseinthefuture.Itisrankedasoneoftheyoungandemergingindustries(Kuglin,1998;Sink,1996;SinkandLangley,1997).

Inthepast,especiallytraditionallymanagedfirmsperceivedthelogisticsactivitiesastheywerejustsupportivefunctionsoftheircorebusiness.Also,itwasthoughtthatthirdpartylogistics providerswere only capable and responsible for providing basic logistics ser-vices,suchastransportationandwarehousemanagement.However,today’scustomersseelogisticsfunctionasoneofthecriticalfunctionsofafirmthatcreatesvaluefortheirsupplychainsandmaintaintheircompetitiveadvantageagaintstheirrivals.Moreover,therelationshipsinsupplychainshaveshiftedfromadyadicformattoatriadicformatduetoexpandednetworkcausedbyglobaltradeincludingsuppliers,buyersandfinallythirdpartylogisticsserviceproviders.Beier(1989)calleditas“logisticstriad”consistingofshipper,carrierandreceiver.Gentry(1996),wasmaybethefirstonewhorecognizedthe linkagebetweensuppliers,purchasingfirmsandthe transportationproviders.Lar-sonandGammelgard(2001)explainedthetriadicrelationshipinlogisticsasthebuyerofthegoods,thesellerofthesegoods,andthelogisticsserviceproviderwhichisbetweenthem.Bask(2001)claimedthetermthirdpartylogisticsproviderasitisfoundedinatri-adicrelationshipconsistsofbuyer,supplierandthirdpartylogisticsprovider.

Asaresult,thechangeindemandconvertedthebasicroleofthirdpartylogisticsprovid-ers toamoreadvancedrole,asorchestratorswithin thesupplychain (Zachariaetal.,2011).

c. The orchestrator role of third party logistics providers within the supply chain

Orchestrationhasbeendiscussedintheliteraturebyseveralresearchers.Bitran(2006)advocatedthatsupplychainscanonlybesuccessfuliftheyaremanagedbyanorches-trator,anddefinedtheorchestratorasitisaneutralpartywhofocusesondevelopingasystemarchitecture.Stubbs(2004)discussedthatthirdpartylogisticsprovidersarethetype of “hub” firms that emerge as orchestrators in logistics dominant supply chains.

30

Christopher(2005)hasdefinedorchestrationasitistheactivityofmanaging,coordinat-ing,andfocusingthevalue-creationnetwork.Fulconis(2006)supportedtheriseofthirdpartylogisticsprovidersastheorchestratorsofthesupplychainbyorginizingthesupplychainnetwork.

Today’sthirdpartylogisticsprovidersperformdiverseactitiviesthatcreatevaluewithinthesupplychain,suchasorganizingnetwork,sharinginformation,managingassetsandreducinginventory.Allthesepractisesmadethethirdpartylogisticsproviderstheorches-tratorsofthesupplychain(Zachariaetal.,2011).

BasedonFulconis’(2006)offeringsforcharacteristicsofathirdpartylogisticsservicepro-viderorchestratorfirm,Zachariaetal.(2011)offeredfourfactorsthatcharacterizeathirdpartylogisticsproviderasanorchestratorwhicharestardardization,visibility,neutralar-bitrationandcollaboration.Accordingtothemthirdpartylogisticsserviceprovidershavebeenoneofthepartiesinlogisticstriadwhichcanmanagetherelationshipsbystandard-izingtheirprocesses,providevisibilitytobuyersandsellers,andactasaneutralpartytoworkforbenefitsofeachpartyinthechain.Finally,byprovidingallthesethreevariablesefficiently(standardization,visibilityandneutralarbitration),thirdpartylogisticsserviceprovidersaretheoneswhichcanfacilitatecollaborationwithinthesupplychainmuchmoresucccessfullythanasupplierorabuyer.

i) Standardization

Cargill(1989)isoneofthemostcitedresearchersaboutstandardizationintheliteratureduetobeingthewriterofthefirstbook“InformationTechnologyStandardization:The-ory,Process,andOrganizations”onstandards.Heofferedthreedimensionsaboutstan-dards.Firstisdeterminingthemeasureof“towhom”thestandardisimportant;secondisclassifyingthestandartsfor“howto”implementthem;andlastlyreferringtoasolution,eitherforaproductoraprocess,byusingstandards.

Russel (2005)defined standardizationas theprocessofdevelopingand implementingtechnicalstandards.DeVries(1999)mentionedthesameaimofstandardizationwhichcreates specificiations that are distributedwidely. In the context of customer service,standardizationreferstotheprocessofdevelopinganinternationalstandardthatenablesorganizationstofocusondeliveringexcellenceincustomerservice.Accordingtosocialsciencesliterature,standardizationaimstosolvecoordinationproblemsbyrecognitionofmutualbenefitsofallparties,andmakingmutuallyconsistentdecisions.

Insupplychainmanagement,standardizationmeanstheunderstandingofcommonalityforparts,processes,productsorprocurement.Standardizationmakesthesupplychainflowsmuchmore smoothly, and the activitiesbecomemorepredictable (Morashand

31

Clinton,1997).Individualprocesses,organizationalentities,andpersonnelcanactmoreefficiently intermsof lessrisk,time, laborcosts,equipment,orothersupplychainre-sources.

ii) Visibility

Duetotheincreaseinglobalsourcing,thesupplychainshavebecomemuchmorecom-plex. Inordertomanagethesecomplexsupplychains, information-sharingamongthemembersofthesupplychainhasbecomeamandatoryfactor.Information-sharinghelpstomatchthesupplyanddemandinsupplychainnetworkbyreducinguncertaintyandremovingthebull-whipeffect(Leeetal.,1997).SimatupangandSridharan(2002)sug-gestedthatsupplychainvisibilityisanimportantelementinimprovingtheglobalsupplychainperformance.Indeed,accordingtoBarrattandOke(2007),performanceofafirmisrelatedtovisibilityfactor,andvisibilitycanonlybecreatediftheinformationsharedisaccurate,timelyanduseful.

SwaminathanandTayur(2003)definedvisibilityasthe“abilitytoaccess/shareinforma-tionacrossthesupplychain’’.MohrandSpekman(1994)definedinformationvisibilityinasupplychainasitistheleveltowhichthemembersofthesupplychainhaveinforma-tionrelatedtodemandandsupplyforplanningandcontrolmanagement.

Inthe literature,measurementofvisibility isusuallybasedontheamountandqualityoftheaccurate,timelyandusefulinformation(BarrattandOke,2007).AccordingtoTse,KaiandKim(2012),visibilityisthetraceabilityandtransparencyofsupplychainprocess.Lyles(2008)definedtraceabilityasitistheprocessforsuppliertocontroltheactivitiesfromorigintodownstream.Ontheotherhand,ChristopherandLee(2004)definedvis-ibilityasitisthesamethingwithtransparency.VeronneauandRoy(2009)alsousedthetermsvisibilityandtransparencyinterchangebly,andsaidthattraceabilitycreatesvisibil-ityortransparencyinsupplychains.

Visibility isnottheresponsibilityofoneparty inthesupplychain. Infact, itshouldbebasedonanagreementofallmembersofthesupplychain(SkiltonandRobinson,2009).However,duetosafetyandsecurityorconfidentialityissues,mostofthefocalfirmsarereluctanttosharetheirinformationwithsuppliersorthirdpartylogisticsserviceprovid-ers(Sahinetal.,2007).

iii) Neutral arbitration

TheconceptofneutralarbitrationwasusedbyZachariaetal.(2011)forthirdpartylogis-ticsserviceproviderstodescribeneutralroleinthesupplychain.Accordingtofindingsoftheirstudy,theusersofthirdpartylogisticsserviceprovidersmentionedbelowideas

32

aboutneutralarbitratorroleoftheirthirdpartylogisticsserviceproviders:

• Asauser,theycaneasilyshareinformationmorethantheydowithanyotherparty.

• Asauser,theybelievethattheirthirdpartylogisticsserviceprovidersshareanyopportunitytheyperceiveinthemarket.

• Asauser,theybelievetheindustrialexperienceoftheirthirdpartylogisticsser-viceprovidersotheylistentheirrecommendations.

• Asauser,theybelievethattheirthirdpartylogisticsserviceprovideractsasachangeagentandhelpsintheirprocessduringchange.

• Asauser,theybelievethattheirthirdpartylogisticsserviceproviderworkstocreatemoreefficientworkprocesses.

3. Methodology

Inthisstudy,aqualitativestudywasconductedtodiscoverthevariablesabouttheor-chestratorroleof3PLsbasedofZachariaetal.(2011)research.Thesamplewasidenti-fied,then in-depth interviewswereconductedoneightrespondents inordertoverifytheorchestrator roleof3PLs inTurkey.Thecontentanalysiswasappliedon thedata.Standardization,visibilityandneutralarbitrationwerefoundapplicableformeasuringtheorchestrator role of 3PL.

a. Qualitative Study: Sample and Procedures

In-depthinterviewswereconductedonlogisticsprofessionalsinordertodiscovertheirperspectivesonorchestratorroleof3PLs.Eightlogisticsprofessionalswereselectedfromlogisticscompanies,universitiesandlogisticssectorassociationsinordertohaveawiderangeofperspectives.ThedatabaseofUND(InternationalTransportAssociationofTur-key)andUTIKAD(Associationof InternationalForwardingandLogisticsServiceProvid-ers) were used when selecting the respondents from logistics companies. Academicswere chosen from logistics departments of universities. Covenience samplingmethodwasusedduetotimeconstraints.Finally, thesampleconsistedonefleetdirector,onesalesmanager,oneoperationsmanager,oneCEOfromalogisticscompany,twologisticsacademicsfromlogisticsdepartmentofdifferentuniversities,oneboardmemberfromalogisticscompany,andonerespresentativeofanon-profitlogisticsorganization.

Eightinterviewswereconducted.Allinterviewswereaudio-tapedandtranscribed,andlastedfromapproximately30to50minutes.

Duringtheinterviews,questionsweredirectedtotheparticipantsinordertolearnwhattheyunderstoodbyorchestratorroleofstandardization,visibilityandneutralarbitration.

33

ThegoalwastocomparetheviewsofTurkishlogisticsprofessionalswiththefindingsofZachariaetal.’sstudyontheorchestrationroleof3PLs.

b. Qualitative Study: Content Analysis

Aftertranscriptionoftheinterviews,andtheorganizationofthedata,fourstagesofcon-tentanalysiswerefollowedinthisstudy(YildirimandSimsek,2011).Inthefirststage,thecollecteddata is reviewedanddivided intomeaningfulpieces.Thenthesemeaningfulpiecesareidentifiedinconceptualbasis.Afteritisdeterminedthatthesepiecesconsistasignificantformwithinitscontext,codesareassignedtothesewords.

Aftercoding,thesecondstageofcontentanalysisiscategorizing.Inordertocreatecat-egories,thecodesarereviewedanddeterminedthesimilaritiesanddifferencesbetweenthem.Thentheoneswhicharesimilartoandhaverelationshipswitheachotherarecat-egorizedunderthesamecategory.

Inthethethirdstage,thedataisorganizedaccordingtothecodesandcategories.Inthispart,therelationshipsbetweenthemesandconceptsareanalyzed,andanobjectivepre-sentationisprepared.Inthefinalstage,findingsareinterpretedandthereportiswritten.Figure1showsthestagesofthecontentanalysisforthisstudy.

Theunitofanalysisisthe“words”usedintheinterviewtext.Thefindingsarebasedonthreequestions:whatdologisticsprofessionalsunderstandbystandardization,whatdologisticsprofessionalsunderstandbyvisibilityof3PLs,andwhatdologisticsprofessionalsunderstandbyneutralarbitratorroleof3PLs.Firstly,thewordsusedbytherespondentsaretakenintohandindividually,andaword-frequencycountismade.Thenthemostre-peatedwordsareassignedtocodes,andclassifiedundercategoriesandthemes.

c. Qualitative Study: Key Findings

Firstly,thewordsusedbytherespondentsaretakenintohandindividually,andaword-frequencycountismade.Thenthemostrepeatedwordsareassignedtocodes,andclas-sifiedundercategoriesandthemes.

34

Figure 1: Stages of content analysis

Transcriptionoftheinterviews Organizationofthedata

Specifyingthemeaningful

pieces

Coding

Determiningthe categories

Categorizingthe codes

Organizingthecodesandcategories

Determiningtherelationshipsbetween

categories

Interpretationsand

Report

Stage 1

Stage 2

Stage 3

Stage 4

35

Standardization

Allinterviewsstartedwiththesamequestion,“Whatdoyouunderstandbystandardiza-tioninlogisticssector”,thentherespondentleftfreetocontinuetalkaboutthesubject.Theinterviewersometimesprobedtheanswersoftherespondentbyasking“Whydoyousaythat?”,“Canyoupleaseexplainthisindetail?”,and“Anythingelseyouwanttoadd?”.Probingisimportantindiscoveringthehiddenideasofrespondents(Malhotra,2007).

Mostoftheanswersweresimilareventhepositionsrespondentsweredifferentintheircompanies.TheyrepeatedsamewordswhichweregiveninTable1.

Table 1: Word counting table for standardization

Words repeated about “standardization”?

Who pronounced the word ?

How many times repeated?

Shipments Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 618System Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 532Process Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 428WrittenProcedures Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 357Operations Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 355Orders Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 287Employees/Training Respondent1,2,3,5,6,7 225Trucks Respondent1,2,3 212Communication Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 188IT Respondent1,2,3,8 179Tracking Respondent1,2,3,4 178Warehouse Respondent1,2,3 154Regulations Respondent1,2,3,4 145Office Respondent1,2,3,6,8 112Computer Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 110Network Respondent2,4,5,6,7,8 82Software Respondent1,2,3,4 74Equipments Respondent1,3 55

Strikingideaswerederivedfromtheanswersoftherespondentstodevelopitemsforthequestionnaire.Asitisshowninabovetable,havingwrittenoperationalproceduresisoneofmostrepeatedtermsaboutstandardization.Technicalstandards,suchascompatibilityoftrucks,equipmentsusedinthecompanyandwarehousesystemscanbeaccumulated,

36

andassumedtobeatthesecondplacewhichwasrelatedwithstandardization.Fiveoutofeight respondents shared the same ideaabouthaving the rightpersonnel toapplytheseproceduresinthecompany.Theyrepeatedpersonneltrainingandimportanceofhumanresourcedepartment incompanies.Finally,all respondentswereawareof theneed for investments in technology and encouraged their companies tomake invest-mentsforsettingstandardization.Thewordssofwaresystems,CRMandnetworkwererepeatedseveraltimestounderlinetheimportanceoftechnologicalinvestments.

Ideasofsomeoftherespondentsweregivenasbelow:

Respondent1,fleetdirectorofoneofthebiggestlogisticscompanyofTurkey,sharedhisideasaboutcompatibilityoftheirtrucksasbelow:

“Compatibility of trucks are very important today. Especially, for the companies which operate to and from EU countries. The regulations are administered strictly, and we have to obey them. But also, our company really cares about low CO2 emmision. In my belief, technical standards of our company make our customers trust us”.

Respondent2,salesmanagerofonereputablelogisticscompanytalkedabouttheirstan-dardoperationsprocess:

“We have spent too much time on developing these written procedures. This was a ‘must’ for handling the customers equally. The job should not be depended on one specific person. Everybody should be capable of doing each others’ jobs by checking these written procedures. Even we deliver these written procedures to our interns in order to adapt them to our system.”

So,“standardization”thatderivedfromliteratureisdirectlyassignedasthefirsttheme.According toanswersof the respondents, it canbesummatedunder threecategorieswhicharetechnicalstandardization,standardizationinproceduresandstandardizationofthepersonnel.Thenthecodesaredeliveredunderthesethreecategories.Table2showstheresultsasbelow:

37

Table 2: Themes and Codes for Standardization

Theme StandardizationCategories technical standardization written work

processpersonnel

Codes

• compatibilityofthetruckstoregulations

• technicalequipments(includingforklifts,shelfsystemsetc…)

• softwaresystems

• customerrelationshipmanagemet(CRM)

• warehousesystem

• writtenprocedures

• standardoperationalprocedure(SOP)

• definitionofactivities

• filingandarchieve

• personneltraining

• humanresourcesdepartment

• responsiveness

• discipline

TheresultsaboutstandardizationwerefoundsimilarwiththefindingsofZachariaetal.(2011).Theymentionedtheimportanceofstandardizationondata,processesandtech-nology(p.48)whichsupportedwiththeanswersoftherespondentsofthisstudy.

Visibility

Aftergettingtheanswersaboutstandardization,thenextquestionoftheinterviewwas,“Whatdoyouunderstandbythevisibilityof3PLs?”.Therespondentsrepeatedthewordsgivenbelow:

38

Table 3: Word Counting for Visibility

Words repeated about “visibility”?

Who pronounced the word ? How many times repeated?

Customer Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 855Communication Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 745InformationSharing Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 728Technology Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 692Timeliness Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 613Truth Respondent1,3 589TrackingOrders Respondent1,3 556TrackingShipments Respondent1,2,3 555Tracing Respondent1,2,3,4,8 448Transparency Respondent2,4,5,8 344TellingLies Respondent1,2,3 286Trust Respondent1,2,3,6 247Long-TermRelationship Respondent1,2,3,4,5,6,7 239Interdependence Respondent2,4,5,6,7 186

Accordingtorespondents,visibilitymeantsharingofinformationwithcustomersontime,withoutlies.“After developments in technology, the capability of companies increased in providing on-time information about shipments, no room for lies!”,saidtheRespondent1,thefleetdirector.Respondent3,theoperationsmanageralsomentionedsimilarideasaboutvisibility.Hesaid,“… everything became transparent in warehouses. Whenever we recieve an order, everybody who is related with the process, sees it at the same time, a mistake is seen by every one..”

Therespondentsrelatedthe“visibility”mostlywithwillingnesstoshareinformationandbeingtrustful.Theywereawarethatcreatinglong-termrelationshipisvaluable,andhid-inginformationfromacustomerwilldestroythisrelationship.

So,“visibility”thatderivedfromliteratureisdirectlyassignedasthesecondtheme.Ac-cordingtoanswersoftherespondents,visibilitycanbesummatedundertwocategorieswhich are visibility about shipments of customers and orders of shipments. Then thecodesaredeliveredunderthesetwocategories.Table4showstheresultsasbelow:

39

Table 4: Themes and Codes for Visibility

Theme VisibilityCategories shipments orders

Codes

• sharinginformationwithcustomersabouttheirshipments

• timelyinformationsharingabouttheshipments

• providingaccurateinformationabouttheshipments

• providingup-to-dateinformationabouttheshipments

• sharinginformationwithcustomersabouttheir orders

• timelyinformationsharingabouttheorders

• providingaccurateinformationabouttheorders

• providingup-to-dateinformationabouttheorders

TheresultsaboutvisibilitywerefoundsimilarwiththefindingsofZacharia,etal.(2011).Theymentionedtheimportanceofprovidingvisibilitytocustomersfortracking,tracingandplanningtheirshipmentsandorders(p.48)whichsupportedwiththeanswersoftherespondentsofthisstudy.

Neutral arbitration

Thefollowingquestionofthe interviewwas,“Whatdoyouunderstandbytheneutralarbitratorroleof3PLs?”.Thewordsusedandrepeatedbytherespondentsareshownwiththefollowingtable.

Respondent1,thefleetdirectorexplainedhow3PLsofTurkeyactasachangeleaderandhowtheyhaveexpertiseintheirfieldwithfollowingwords:

“One of our textile customers who currently exports from Europe to Turkey announced that they plan to expand their market via Turkey through Middle East countries. But they have little knowledge about this new market. Since we have already had operations to these countries, we know the details about them. Such as legal systems, customs procedures, political issues… We listened their plans carefully. It was surprising that they share very

40

confidential information about their company. They are at the threshold of entering a new market, they have several strategic plans, but still they did not hesisate to share them with us. At the end of the day, they appreciated for our expertise. They believe that our efforts will enable their entry to this new market, and make their process much more efficient.”

Table 5: Words Counting for Neutral Arbitration

Words repeated about “neutral arbitration”

Who pronounced the word? How many times repeated?

Expertise Respondent2,4,5,6,7,8 749Experience Respondent1,3,4,5,6,7 735Knowledge Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 698PositionintheMarket Respondent2,4,5,6,8 655Network Respondent2,4,5,6,7,8 635Adaptability Respondent1,2,3,5,6,7 622Flexibility Respondent1,3,4,6,7 615Recommendations Respondent1,2,3,5,6,7 607Innovativeness Respondent1,2,4,5,7 567Change Respondent2,3,4,6,8 543MutualTrust Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 540InformationSharing Respondent1,3,4,5,6,7 535Opportunities Respondent2,4,6 476Long-TermRelationship Respondent1,2,3,4,5,6,7 462Benefits Respondent1,2,3,4,5,6,7 457Objectiveness Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 365Intermediaries Respondent1,2,3,4,5,6,7 346

Another dimension of neutral arbitration was explained with below words by Re-spondent 8, the sector respresentative from one of the non-profit organizations;

“The role of logistics companies has evolved rapidly in recent years. As global trade increased, the traffic over Turkey has experienced a growth. I think logistics companies in Turkey adapted themselves to this change successfully. They made smart investments, they expanded their capacities and scope of services provided. This evolving role gives trust to suppliers and producers. Logistics companies of Turkey become a party that makes the relationship

41

between the suppliers and producers work more efficiently. Logistics companies remove most of the conflicts between these parties…”

So, “neutral arbitration” that derived from literature is directly assigned as the thirdtheme.Accordingtoanswersoftherespondents,neutralarbitrationcanbesummatedunderthreecategorieswhicharesectoralexpertise,change leader,andobjectiveness.Thenthecodesaredeliveredunderthesethreecategories.Table6showstheresultsasbelow:

Table 6: Themes and Codes for Neutral Arbitration

Theme Neutral ArbitrationCategories sectoral expertise change leader objectiveness

Codes

• havingexperienceinlogistics sector

• providingappropriaterecommendations

• sharingknowledge

• informingabout

• informingaboutthenewdevelopmentsinthe sector

• catchingopportunitiesinthemarket

• providingflexibleworkprocedures

• creatingnewmarkets

• takingroleinnewprojects

• sharinginformation

• providingaconsultingservice

• playinganeutralrolebetweenthechainmembers

• informingabouttheopportunitiesinthesectorwithoutabenefit

TheresultsaboutneutralarbitrationwerefoundsimilarwiththefindingsofZacharia,etal.(2011).Theyunderlinedtheroleof3PLsasneutralarbitratorsofthesupplychainbysharinguseful informationwithpartiesobjectivelywithoutexpectingabenefit,havingsectoralexpertiseandexperience,drivingchangeinthechainbyprovidingnewopportu-nities,andcreateefficientworkprocesses.

Finally, related research questionswere supportedwith the results of this qualitativestudy.

42

Table 7: Research Questions

Main Research Questions Results Do3PLsofTurkeyconductstandardizationintheirtechnicalandoperationalprocedures?

Confirmed

Do3PLsofTurkeyconductvisibilityintheiroperationalprocedures? Confirmed

Are3PLsofTurkeyneutralarbitratorsofthesupplychain? Confirmed

d. Content Validity of the Study

Contentvalidityisatypeofvalidityprovidesthepowerofrepresentativenessofthecon-tentofthescale(Malhotra,2007).Contentvalidityofthisstudywasassesedbyliteraturereviewas it is indicatedbyDunn,SeakerandWalker (1994),andthequalitativestudyconductedwithlogisticsprofessionalsasitisprovidedinsubsection3(c).

4. Conclusion

Themainpurposeofthisstudywastoexaminetheorchestratorroleof3PLsinTurkey.Thethreevariables,standardization,visibilityandneutralarbitration,formeasuringtheorchestratorroleof3PLsofferedbyZachariaetal.(2011)wereadopted,andaqualitativestudywasconductedinordertoseeifthesevariableswereapplicableonTurkishsample.Accordingtothefindingsofin-depthinterviewswitheightlogisticsprofessionals,itwasobservedthatthesethreevariableswerealsofoundsimilartothestudyofZachariaetal.(2011)thatTurkishlogisticsserviceprovidershavebecometobetheorchestratorsoftheirsupplychainbytheirtechnicalandadministrativestandards,visibleprocedures,andconsiderationsoftheircustomersastheneutralarbitratorsinthesupplychain.

Accordingtothefindingsabout“standardization”,mostoftheTurkishlogisticscompa-nieshavestandardoperatingproceduresinwritten,andtheiremployeesobeytherulesoftheseprocedureswhicheliminatesthedependencyonindividuals.Besidesthis,thetransportvehiclestheyusearecompatiblewithbothTurkishandEUregulations,suchasusingEuro5truckswhicheliminatesCO2emissions.Theirwarehousesandotherbuild-ingsaresmartlydesignedfordrivingtimeandcosteffectiveoperations.Also,itisfoundthatlogistiscompaniesinTurkeyareopentodevelopmentsandfurtherimprovements,andtheyhaveplansforfutureinvestmentsonbothinfrastructureandtechnology.

Forthe“visibility”,itcanbesaidthatthelogisticscompaniesofTurkeyarevisiblebytheirtechnologicalinfrastructures.Allofthemprovidetrackingandtracingservices.Theycan

43

easilyprovidetimely,relevantandup-to-dateinformationtotheircustomers.Allofthemhavewebsites,andcustomerscanhaveaccesstotrackingandtracinginformationwiththeirprivatepasswords.Ontheotherhand,3PLs inTurkeyusesoftwareprogramsforinternalcommunication,andifitisrequiredfromacustomer,theycanprovideaccesstotheircustomersexternally.Also,itisidentifiedthatsomeofthe3PLsgiveaccesstobothsuppliersandtheircustomers,andreceiveanddeliverinformationfrom/tobothpartiesSomeofthe3PLsuseElectronicDataExchange(EDI)systems.

Forthe“neutralarbitration”,3PLsofTurkeyactasthebridgebetweenthesuppliersandcustomerswhichprovideefficientinformationflowbetweenthesetwo,sothattheycanavoidtheconflicts.Ontheotherhand,duetotheirnetworkcapability,theyhavemarketknowledgeandexperiencegloballywhichhelpstheircustomers indrivingchangeandprovidingnewmarketopportunities.

Byprovingthesethree importantcharacteristics (standardization,visibilityandneutralarbitration),itisfoundthatTurkishlogisticscompanieswereevolvedforyears,andtheypresentcapabilitytobetheorchestratorsofthesupplychain.

REFERENCES

Aktaş, Emel, Berrin Ağaran, Füsun Ülengin and Şule Önsel (2011) “TheUseofOutsourcingLogisticsActivities:TheCaseofTurkey”,Transportation Research Part C,39,p.833-852.

Ballau, Ronald H. (2003) Business Logistics / Supply Chain Management,5thEdition,US:PrenticeHall.

Barratt, Mark and Adegoke Oke (2007) “Antecedents of Supply Chain Visibility inRetail Supply Chains: A Resource-Based Theory Perspective”, Journal of Operations Management,25,p.1217-1233.

Bask, Anu H. (2001) “RelationshipamongTPLProvidersandMembersofSupplyChains–AStrategicPerspective”,Journal of Business & Industrial Marketing,16(6),p.470-86.

Beier, Frederick J. (1989) “Transportation Contracts and the Experience Effect: AFrameworkforFutureResearch,”Journal of Business Logistics,10(2),p.73-89.

Bitran, Gabriel R., Suri Gurumurthi and Shiou Lin Sam (2006) Emerging Trends in Supply Chain Governance,SSRNWorkingPaperSeries,NewYork.

Cargill, Carl F. (1989) Information Technology Standardization: Theory, Process, and Organizations,DigitalPress,ISBN1-5558-022-X.

44

Christopher, Martin (2005) Logistics and Supply Chain Management: Creating Value Added Networks,London:FinancialTimesPrenticeHall.

Christopher, Martin and Hau L. Lee (2004) “MitigatingSupplyChainRiskthroughImprovedConfidence”, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 34(5),p.388-396.

Fulconis, François, Laurence Saglietto and Gilles Pasche (2006) “Exploring NewCompetences in the Logistics Industry: The Intermediation Role of 4PL”, Supply Chain Forum: An International Journal,7(2),p.68-72.

Gentry, Julie J. (1996) “Carrier Involvement in Buyer-Supplier Strategic Partnerships,”International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,26(3),p.14-25.

Kuglin, Fred A. (1998) Customer Centered Supply Chain Management, New York:AMACOM.

Larson, Paul D. and Britta Gammelgard (2001-02) “TheLogisticsTriad:SurveyandCaseStudyResults”,Transportation Journal,41(2-3),p.71-82.

Lee, Hau. L., Paddy Padmanabhan and Seungjing Whang (1997)“InformationDistortioninaSupplyChain:TheBullwhipEffect”,Management Science,43,p.546–558.

Lyles, Marjori A., Barbara B. Flynn and Mark T. Frohlich (2008)“AllSupplyChainsDon’tFlowThrough:UnderstandingSupplyChainIssuesinProductRecall”,Management and Organization Review,4(2),p.167-182.

Malhotra, Naresh K. (2007) Marketing Research, 5th Edition, New Jersey: PearsonEducation.

Mentzer, John T. (2004) Fundamentals of Supply Chain Management: Twelve Drivers for Competitive Advantage,California:Sage.

Mohr, Jakki, and Robert E. Spekman (1994) “Characteristics of Partnership Success:PartnershipAttributes,CommunicationBehaviour,andConflictResolutionTechniques”,Strategic Management Journal,15(2),p.135–152.

Morash, Edward A., and Clinton, Steven R. (1997) “TheRoleofTransportationCapabilitiesinInternationalSupplyChainManagement”,Transportation Journal,36(3),p.5-17.

Ovalı, Serap (2008)“TRACECAProjesiveTürkiye”,International Journal of Economic and Administrative Studies,1(1),p.151-170.

45

Russell, Andrew L. (2005) “Standardization inHistory: A ReviewEssaywith an Eye totheFuture”,inThe Standards Edge: Future Generations(eds.S.BolinandA.Arbor),US:Sheridan.p.247-260.

Şahin, Evren, Mohamed Zied Babai, Yves Dallery and Renaud Vaillant (2007)“EnsuringSupplyChainSafetyThroughTimeTemperatureIntegrators”,The International Journal of Logistics Management,18(1),p.102-124.

Simatupang, Togar M. and Sridharan, R. (2002) “The Collaborative Supply Chain”,International Journal of Logistics Management,13(1),p.15-30.

Sink, Harry L. and C. John Langley Jr. (1997)“AManagerialFrameworkfortheAcquisitionofThird-PartyLogisticsServices”,Journal of Business Logistics,18(2),p.163-189.

Sink, Harry L., C. John Langley Jr. and Brian J. Gibson (1996) “BuyerObservationsofTheUS Third-party LogisticsMarket”, International Journal of Physical Distributions, 26(3),p.38-46.

Skilton, Paul F. and Jessica L. Robinson (2009)“TraceabilityAndNormalAccidentTheory:HowDoesSupplyNetworkComplexity InfluenceTheTraceabilityOfAdverseEvents?”,Journal of Supply Chain Management,45(3),p.40-53.

Stubbs, Charles (2004) “Partnering in theNewEconomy”,European Business Journal, 16(3),p.113-19.

Swaminathan, Jayashankar M. and Sridhar R. Tayur (2003) “ModelsForSupplyChaininE-Business”,Journal of Management Science,49(10),p.1387-1406.

Tse, Ying Kei and Kim Hua Tan (2012) “ManagingProductQualityRiskandVisibility inMulti-LayerSupplyChain”,International Journal of Production Economics,139(1),p.49-57.

Veronneau, Simon and Jacques Roy (2009)“RFIDBenefits,Costs,andPossibilities:TheEconomicalAnalysisofRFIDDeploymentinaCruiseCorporationGlobalServiceSupplyChain”, International Journal of Production Economics,122,p.692-702.

Vries, Henk J. de (1999) Standardization – A Business Approach to the Role of National Standardization Organizations,Boston:KluwerAcademic.

Yıldırım, Ali and Hakan Şimşek (2011) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 8th edition,Ankara:Seçkin.

46

Zacharia, Zach G., Nada R. Sanders and Nancy W. Nix (2011) “The Emerging Role oftheThird-PartyLogisticsProvider(3PL)asanOrchestrator”,Journal of Business Logistics, 32(1),p.40-54.

47

ÜRETİMDE ARA STOK YÖNETİM SÜREÇLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE BİR UYGULAMA

UMUT RIFAT TUZKAYA(1), İREM AKSU(2)

ÖZ

Üretimin pek çok aşamasında girdileri çıktılara dönüştüren süreçler yer almaktadır.Süreçler bir araya gelerek sistemleri oluştururlar. Bu yüzden bir üretim sistemiiyileştirilmekistenirsebusistemisüreçlerinebölüpincelemekgereklidir.(yada-gerek-mektedir-)

Stok yönetimi de iyi incelenmesi gereken süreçlerden biridir. Günümüzün rekabetşartlarında şirketlerin maliyetlerinde en ufak azalma, şirketler için rekabet avantajısağlamaktadır.Stokyönetimi,aslındapekçokşirketinstoklardafarkındaolmadığı;fakatorganizasyonlardakibüyükmaliyetkaynaklarındanbiridir.Stoklarıniyiyönetilmesihemüretimindevamlılığınısağlayarakmüşteritatmininiartırmayahemdegereksizstoklarıyokederekbirmaliyetkaynağınıyoketmeyeyaramaktadır.

Buçalışmadastokyönetimibirsüreçolarakincelenmişvesüreçtanımı,süreçiyileştirmevesüreçiyileştirmetekniklerianlatılmıştır.BSHfirmasınınsoğutucusistemlerfabrika-sındakiSofD(ShellofTheDoor)birimininstokhesaplarıüretiminindevamlılığınıtemelalacakşekildeformülizeedilmiştir.Aynıvakaüzerindenarastoklarınyokedilmesiiçinyapılançalışmalaradeğinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:Arastok,stokyönetimi,süreçiyileştirme,süreçyönetimi.JEL Kodları: D24, M11, L23

ABSTRACT

Processeswhereinputsaretransformedintooutputsareinalmosteverystepofpro-duction.Processesmakeupsystemsandthatiswhyasystemshouldbedividetopro-cessesifaproductionsystemisaimedtobeimproved.

Inventorymanagement isoneoftheprocessesthatneedtobeexamined. Intoday’s

1Doç.Dr.,YıldızTeknikÜniversitesi, [email protected] 2EndüstriMühendisi,YıldızTeknikÜniversitesi,[email protected]


48

competitive environment, companies should eliminate even the smallest amount ofcosts,inordertohaveacompetitiveadvantage.Inventoriesareoneofthelargestcostsourcesthatmostpeopledonotknowof.Goodmanagementofinventoryenablesustosustainproductionbyimprovingcustomersatisfactionandtoeliminateacostsource.

Thisstudyexaminesinventorymanagementasaprocess.Processisdefinedalongwithprocessimprovementandtechniques.LiteraturethatseesinventorymanagementinacostpointofviewisstudiedandaformulaoninventorycalculationsofamachinecalledQSInnerdooratBSHSoloCoolingFactoryisusedtoreduce/eliminatebufferstocks.

Key Words: Processmanagement, process improvement, stockmanagement, bufferstock.JEL Codes: D24, M11, L23

49

1. Giriş

Süreç,üretiminheraşamasındayeralanbirkavramdır.Girdiveçıktıoranlarınınbelir-lenmesindeönemliroloynayansüreçler,değişenkoşullarvemükemmelbirsürecinvarolmasınınimkânsızlığındandolayısürekliiyileştirilebilirler.

Süreçleriniyileştirilmesi,hızladeğişengünümüzşartlarındavemaliyetazaltmanınre-kabet avantajı sağladığı üretim ortamında çok önemlidir. Bu yüzden süreçlerde, kat-ma değer yaratan veya yaratmayan aktivitelerin tespiti zorunludur. Böylece süreçle-rimize aslında değer katmayan aktiviteleri yok ederek zaman, maliyet ve süreçlerinyalınlaştırılmasıaçısındanbüyükfaydalarsağlamışoluruz.

Buçalışmastokyönetimininiyileştirilebilirbirsüreçolduğunuanlatmaktadır.İlkbölüm-desürecintanımveözellikleri,sürecinyönetimi,süreçiyileştirmevesüreçiyileştirmedekullanılacakyöntemler,araçlarveteknikleraçıklanmıştır.DahasonraiseBSHEvAletleriSoloSoğutucuFabrikası’ndakiSofD(3)birimindeuygulanansüreçiyileştirmeçalışmasıincelenmiştir.BuincelemedeSofDmakinesininstoklarınıngereğindenfazlaolduğununtespitedilmesi,balıkkılçığıvesüreçakışdiyagramıgibisüreçiyileştirmearaçlarındanyararlanılarakanalizedilmesi,BSH’dakullanılanvemaliyettenönceüretimindevamlılı-ğınıesasalan(kanbanhesabındadakullanılan)stokhesaplamaformülüvestokyöne-timiaçıklanmıştır.ÇalışmanınsonucundaiseSofDmakinesindekigereksizarastoklarınyokedilmesiyleeldeedilenleraçıklanmayaçalışılmıştır.

2. Süreç İyileştirme

Süreç iyileştirme; işletmelerin iş süreçlerinin ve organizasyonel yapılarının, yapılacakolanincelemeveanalizlersonucunda,uygulanacakolanbelirliyöntemleriledöngüsü-releriniazaltmak,maliyetleridüşürmek,kaliteve işperformanslarındaartışsağlamakamacıileyapılanvemüşteribeklentilerinienüstdüzeydekarşılamayıhedefleyençalış-madır(Harrington,1991:14).

Süreçlerfarklıişlembasamaklarındanoluşurlar.Süreçiçerisindekibuişlembasamakla-rını;

• Katmadeğeryaratanişlembasamağı,• Sürecinişleyişiiçingerekliişlembasamağı,• Katmadeğeryaratmayanişlembasamağı

olarakayırmakmümkündür.

3Shell-of-the-Door’unkısaltmasıdır.

50

Katma değer yaratan işlem basamakları,müşteri beklentilerinin karşılanabilmesi içinsüreçteyapılmasıgerekliolan işlemlerdir.Sürecin işleyişi içingerekliolan işlembasa-makları,politikaveyönetmeliklereuyulmasıgibisürecinmaliyetiniarttıran,ancakmüş-teriaçısındanhiçbirşeyifadeetmeyenişlembasamaklarıdır.Katmadeğeryaratmayanişlembasamaklarıise,müşteriaçısındanherhangibirdeğeryaratmayandepolama,ta-şıma,yenidenişlemeveonaygibiişlemlerdir.

Süreç iyileştirmegenelolaraksürecinperformansdüzeyininarttırılmasıdır.Süreçper-formansı, sürecin kaynaklarının en iyi şekilde kullanması ve bunun takip edilmesidir.Yapılan iyileştirmelerinardındansürecinperformansıarttıkça,yeniden işlemeve israfazalacağıiçinsüreçdahahızlıişleyecekveçevrimsüresikısalacaktır.Süreçiyileştirme,işakışındankatmadeğeroluşturmayanadımlarınelimineedilmesidir.Süreçlerdekitümanaoyuncularsüreçiyileştirmeyedâhilolduğunda,topluolarakisrafı,maliyetleri,kulla-nılanzamanvemalzememiktarınıazaltmayaodaklanabilirler.Böyleceişlerdahaçabuk,dahaucuz,dahakolayveenönemlisidahagüvenliyapılabilir.

Sürecioluşturantemelunsurlar;girdi,girdiyisağlayantedarikçi,çıktı,çıktılarıkullananmüşteri, süreçperformansölçütleri,müşteri ihtiyaç vebeklentileri ile süreç aktivite-leridir. Süreçhiyerarşisi Roberts (1994: 27) tarafından, süreçdüzeyi, alt süreçdüzeyiveödevdüzeyiolaraktanımlamaktadır.Süreç,biryadadahafazlaaltsüreçtenoluşurveneyinbaşarılmak istendiğini açıklar.Alt süreç, birden fazla kişi tarafından yapılanişlerdenoluşurvesürecinnasılorganizeedildiğiaçıklar.Ödev,birkişitarafındanyapılırve işlerinnasılyapıldığınıaçıklar.Süreçlerivesüreç iyileştirmeyi tanımladıktansonraaşağıdasüreçiyileştirmedekullanılanyöntemvemetodolojilerkısacaaçıklanmıştır.

a. Süreç iyileştirme yöntemleri ve metodolojisi

Her organizasyon için süreçlerin kalitesini iyileştirmek ve kabul edilebilir performanskalitesini sürdürmekkritikbaşarı faktörleridir. Süreç iyileştirme için kullanılanbirçokmetodolojimevcuttur.Bunlar;toplamkaliteyönetimi,kaizen,altısigma,değişimmü-hendisliği, tamzamanındaüretim,yalınyönetim,yalınaltısigma,Poka-Yokeve süreç mükemmelleştirmedir.Buyöntemlerdenençokkullanılanbirkaçını sıraylaaçıklamakgerekirse;

i) Toplam kalite yönetimi

ToplamKaliteYönetimi(TKY),birkuruluştaüretilenmalvehizmetlerin,işletmesüreç-lerininvepersonelinsürekliiyileştirilmesivegeliştirilmesiyoluylaöncedenbelirlenmişmüşterigereksinimlerivebeklentilerinintümçalışanlarınkatılımıylaoptimummaliyetdüzeyindekarşılanması, kuruluşperformansının iyileştirilmesi için stratejilergeliştiril-mesivebununla ilgiliplanlarınuygulamayakonulmasıdır (Bozkurt,2003:12).Toplam

51

kalite yönetimininverimlilikvedaimikaliteyiartırırkenmaliyetleridüşürme,işlemsüre-lerinikısaltmavesavurganlığıönlemegibiamaçlarıbulunmaktadır.

ii) Altı sigma

Altısigmaise,toplamkaliteyönetimininönemliodaknoktalarındanbiriolansüreçlerinkalitesinin ölçümü ve iyileştirilmesinde kullanılabilen bir yöntemdir. Hedefi hataoranlarınımilyonda3,4seviyesinedüşürmektir.Altısigmaaraçları,toplamkaliteyöne-timinintemelkavramlarıolansüreçyönetimine,sürekliiyileştirmeyevetakımçalışma-sınametodolojikbiryaklaşım,birçözümönerisigetirmektedir.Altısigmanıngetirdiğimetodolojikyaklaşımtoplamkaliteyönetimindekiönemlikriterlerdenstratejikhedef-lerbelirlemede,kilitsüreçlerinbelirlenmesindeve süreçiyileştirmelerdekullanılabilir.

iii) Değişim mühendisliği

Değişimmühendisliğikavramımaliyet,kalite,esneklikvehızgibiçağınenönemliper-formansölçütlerindeçarpıcıgeliştirmeleryapmakamacıylakararveişsüreçlerininte-meldenyenidendüşünülmesi veyeniden tasarımı şeklinde tanımlamaktadır.Değişimmühendisliğinde eski süreç yöntemleri terkedilerek sürecin yeniden tasarımı esastır.Buradasüreçkavramı,birarayageldiklerindemüşteriiçindeğeroluşturacakfaaliyetlerdizisiniifadeetmektedir(Gershon,2010:6).

iv) Tam zamanında üretim

Tamzamanındaüretim(TZÜ),Japonotomobilendüstrisindeuygulananbirçokuygula-madangeliştirilmiştir.Çokbasitçe,birenvanterpolitikasışeklindetanımlanabilir.JaponKanbansistemiüzerineyapılandırılmıştır.ParçalarınsiparişverilmesivetakibiKanbansistemiylesağlanır.Fazlaenvanter;fazlakapasite,fazlazamanvb.kaynaklarınisrafıdır.TZÜbu israflarıazaltmayaodaklanaraksistemisürekliolarakgeliştirenbiryöntemdir.İsrafedilenkaynaklarıortayaçıkarmakisraflarıyoketmeyeteşvikedecektir.TZÜveTKYberaberelealındığındaiyiçalışmaktavebirisiolmadandiğeriuygulanmasıbaşarıyıge-tirememektedir(Gershon,2010:6).

v) Yalın yönetim

Yalınyönetimdetıpkıtamzamanındaüreticxmgibiisrafınyokedilmesifikrindenyolaçıkar.TZÜ’denikifarkıvardır.Birincisişirketinorganizasyonyapısındangelir.Yalınorga-nizasyonyönetiminpekçokseviyesiniortadankaldırırveherkesisüreçleredahayakınhalegetirir.İkinciözelliğiisedahagüçlüsüreçanalizidir.İşsüreçlerindekiheradımtektekdeğerlendirilir.Süreçlerkatmadeğeryaratanfaaliyetleretrafındayenidentasarla-nırkenkatmadeğeriolmayanfaaliyetleryokedilmeyeçalışılır.TZÜ’yegöresüreçlerdeki

52

israflarıyoketmeüzerinedahafazlayapılandırılmıştır(Gershon,2010:6).

b. Süreç iyileştirmede kullanılan araçlar ve teknikler

Süreçlerianlamakböylecesüreçlerisistematikbiryaklaşımlaiyileştirmekbazıbasitaraçve tekniklerin bilinmesiyle sağlanır. Bu araçların ve tekniklerin etkili kullanılması içingerçektebusüreçteçalışaninsanlartarafındanuygulanmasıgerekir. Süreççalışanlarınınsüreçiyileştirmeyebağlıkalmasıise üstyönetiminkaliteyigeliştirmeyeverdiğiönemlebağlantılıdır(DepartmentforBusinessInnovation&Skills,2013).

Süreçgeliştirmedesıkçakullanılanaraçlarvetekniklerşöyledir(Büyükköse,2008:53;DepartmentforBusinessInnovation&Skills,2013):

• Süreç haritalama • Süreçakışşemaları• Sebepsonuçdiyagramı• Beyinfırtınası• Paretoanalizi• İstatistikselsüreçkontrolü• Histogram• Kuvvetsahasıanalizi-Serpilmediyagramları• Kontrolşemaları• Kontrolçizelgeleri• Matriksanalizi

Uygulama bölümünde de görüleceği gibi yukarıda belirtilen süreç geliştirme araç vetekniklerindenbellibaşlılarıbuçalışmakapsamındadakullanılmıştır.

3. Uygulama

BubölümdeBoschSiemensEvAletleriA.Ş.tesislerindekullanılanSofD işbirimindekiara stoklarında yapılan süreç iyileştirme çalışmaları anlatılmıştır. Uygulamanın amacıSofDmakinesineaitstoklarınazaltılması,bustoklarıyönetmeyeenuygunsisteminbu-lunup uygulanması, optimal stok seviyesinin belirlenmesidir. Çeşitli süreç iyileştirmearaçlarıkullanılarakanalizleryapılmış,Kanbanformülüyardımıylastoklarhesaplanmışvenekadarstoktutulmasıgerektiğinekararverilmiştir.

StoksayımıylailgiliSofDmakinesindekullanılanherhangibirveritoplamayöntemibulunma-dığındanverileryapılansayımlarlaortayaçıkmış,7günlükbirstoksayımıgerçekleşmiştir.Üre-timortamındabulunanstoklar,aravehazırstoklar,buzlukkapağıveanakapakolmaküzeregruplandırılaraksayılmıştır.Sonuçtaeldeedilenverilerlehesaplamalargerçekleştirilmiştir.

53

a. Mevcut sürecin tanıtımı

SözkonususüreçiyileştirmeuygulamasıBoschSiemensEvAletleriA.Ş.SoğutucuFab-rikası’ndayapılmıştır.Soğutucufabrikasınınyıllıküretimadedi1,2milyondur.KSV(Çiftkapılı),KSU(no-frost)veKSG(Tekkapılı)buzdolaplarıüretilmektedir.Buzdolaplarıçeşitliözelliklerinegöre(yükseklik,genişlik,derinlik)çeşitlimodellereayrılmaktadır.Fabrika-dakiüretimhatlarıNF (No-Frost) veSTBF (StaticTop-BottomBuzlukkapağı) şeklindeayrılmaktadır.STBFüretimhatlarından3tanevardırvebunlarS1,S2veS3olarakayrıl-maktadır.UygulamadaSTBFhatlarındabulunankapıdökümmakinelerinibesleyenSofDmakinesindekisüreçiyileştirmeçalışmasıaçıklanmıştır.

SofDmakinesibirısılşekillendirmemakinesidir.Solosoğutucufabrikasındaönüretimaşamasındayeralanbirmakinedir.SofDmakinesindeplastikrulolar işlenerekbuzdo-labı kapılarının iç yüzeyi üretilir. Makinenin çevrim süresi 16 saniyedir. 16 saniyedebirbuzlukkapağıveanakapakolmaküzerebirtakımSofDüretir.YaniSofD’lerbuzlukkapağı (dondurucu kısmı) ve ana kapak (dolap kısmı) olmak üzere ikiye ayrılır. SofD,buzdolabıkapılarınınüretimindekullanılır.SofDmakinesi%8hurdaoranıvevardiyada1170adetüretimkapasitesiyleçalışmaktadır.SofDmakinesinde10 farklımodelSofDüretilmektedir.

PlastikrulolarhalindehammaddekullananSofDmakinesinde,SofDüretimininyanısıramakineoperatörününyapmasıgerekenbirtakımişlervardır.BunlardanbiriSofDmaki-nesiiçindeplastikplakalarıısılşekillendirmeesnasındakesilipartankısımlarınınbiriktiğikenarkesmeünitesinindüzenlenmesidir.Bunundışındaoperatör kalıpdeğişimi, rulodeğişimi,makineayarlarınınyapılması,hurdalarınayrılmasıgibiişlerideyapmaktadır.

Bir sonraki süreçte,üretilenSofD’lerinmetal şekillendirme istasyonlarındagerekli iş-lemlerigörensackapıyüzeyleriylearalarınapoliüretandoldurulmaksuretiylekapıdö-kümüyapılır.SofD’lerinkapıdökümişlemineuygunhalegelmesi içinbazıek işlemleryapılır.Buişlemlerdelmevebantlamadır.Delmevebantlamaişlemleri,SofD’ninkapıdökümaşamasındapoliüretanınuyguladığıyüksekbasınçyüzündenşişipşeklininbo-zulmasını engeller. Tablo 1’demakineoperatörü, delme ve bantlamaoperatörlerininyaptığıişlerintanımlarıgösterilmiştir.

54

Tablo 1:SofD Makinesi Operatör ve İş Tanımları

Operatörün adı Operatörün iş tanımı

Operatör1 Makineoperatörü

ÇıkanSofD’lerinkontrolüHatalıSofD’lerihurdayaayırmaSofD’leriarabayaistifleme(6adet)Doluanakapakarabasınıngötürülüp,boşarabanıngetirilmesi(300adette1kez)Dolubuzlukkapağıarabasınıngötürülüp,boşarabanıngetirilmesi(240adettebirkez)KenarkesmeleridüzenlemekKalıpdeğiştirmeMakineninayarlarınınyapılmasıYedekrulokoymasıRulonundeğiştirilmesi

Operatör2 Delme operatörü

AnakapakkontrolHatalıanakapaklarıhurdayaayırmaDyke’larıdelmeRafkollarınıdelme

Operatör3 Bantlamaoperatörü

Destekparçasınınalınmasıvemontajı6/8/10adetbantalmakAnakapaklarıbantlamaBuzlukkapaklarınıkontroletmeAnakapakvebuzlukkapaklarınıarabayayüklemeDolu hazır SofD arabasını hazır stok alanınagötürmeboşarabagetirme

Yukarıdatanımlarıverilmişoperatörlerinsayısı,talebevemakineninçalışmakapasitesi-nebağlıolarakdeğişir.SofDmakinesinin3vardiyaçalıştığıdurumdakitoplamoperatörsayısıTablo2’degörüldüğügibidir.

55

Tablo 2:Operatör Sayısı

Operatör tanımı Operatör sayısıMakineoperatörü 3vardiya*1operatör=3operatörDelmeoperatörü 3vardiya*1operatör=3operatör

Bantlamaoperatörü 3vardiya*2operatör=6operatörToplam 12operatör

SofDmakinesindeüretilen SofD’ler 3 adet statikbuzdolabı hattının kapı dökümlerinibeslemektedir.S1,S2,S3hatlarıolmaküzereSofDmakinesinin3adetiçmüşterisivar-dır.SofDmakinesininçevrimsüresi16saniye,kalıpdeğişimsüresi20dakikadır.SofDhazırlama kısmı ise delme ve bantlamadan oluşan süreçleri kapsamakta işçilerin birSofD’yihazırlamasıyaklaşık20saniyesürmektedir.StatikhatlardakikapıdökümlerdeiseS1kapıdökümmakinesininçevrimsüresi70saniye,kalıpdeğişimsüresi11dakika-dır.S2kapıdökümmakinesininçevrimsüresi70saniye,kalıpdeğişimsüresi3dakikadır.S3kapıdökümmakinesininçevrimsüresi70saniye,kalıpdeğişimsüresi5dakikadır.

SofDmakinesiileSofDhazırlama(delme-bantlama)süreciarasındaçevrimsüresifarkıvardır.Bu,arastokoluşmasınınbirincisebebidir.Makineningündeyaklaşık2farklımo-delüretebilmesifakatmüşterileriningüniçinde4farklımodeltalepetmesi,kayıpsüre-ler(arıza,kalıpdeğişimi,hurdavb.)gibietmenlertalepedilecekmodellerinstoklarınıneldetutulmasınıgerektirir.Budabüyükmiktarlardaarastokoluşmasınanedenolur.SofDarastoklarıanakapakvebuzlukkapaklarıolmaküzereayrılarakfarklıarabalarakonmaksuretiyle stoklanmaktadır.Çünküanakapaklaradelmevebantlama işlemleriuygulanırkenbuzlukkapaklarıiçinböylebiruygulamagerekmez.

Anakapakarabalarınınboyutu233*133cmvekapasitesi300adettir.KüçükarabalaraisebuzlukkapağıarastokuvehazırSofDstoklarıkonmaktadır.Küçükarabalarınboyut-ları110*90cm’dirvebuzlukkapağıiçinkapasiteleri240adettir.

Arastoktakianakapaklaröncedelmesonrabantlamayapılarakkapıdökümsürecineha-zırhalegetirilir.HazırlananSofD’ler16buzlukkapağıüste16anakapakaltaolmaküzereküçükarabalarakoyularaküretimehazırhaldestokalanınabırakılır.S1-S2-S3hatların-dakikapıdökümsüreçlerindeSofD’yeihtiyaçdoğduğundaçalışanlargeliptranspaletlehazır stokalanındanSofD’lerarabalarınıalarakS1-S2-S3hatlarındakikapıdökümleregötürürler.SofD’ninüretimsürecinisırasıylaaçıklarsak;SofDmakinesinde16saniyedebiranakapakvebuzlukkapağıolmaküzerebirtakımSofDüretilir.Makinedençıkananakapak vebuzluk kapakları robot kol ile konveyörünüzerinebırakılır. 6’lık gruplarüstüstekonur.Konveyörleilerleyipçıkan6’lıkanakapakvebuzlukkapağıgruplarınıalan

56

operatörenüsttekianakapaklarıkontroledipanakapakarastokarabasınayükler.Yine6’lıkgrubunenüstündekibuzlukkapağıkontroledilerekbuzlukkapağıarastokarabası-nayüklenir.Anakapakvebuzlukkapağıarabalarıdoluncaoperatörtarafındanarastokalanınaitilipbırakılarakboşarabalargetirilir.

Hazırlama istasyonunda isedelmeoperatörüara stoktanaldığı ana kapakları kontroleder.Makineçıkışında%100kontrolsağlanamadığıiçintekrarkontroletmekgereklidir.Hurdaolanlarıayrılır;sağlamlarıöncetepelerindensonraiserafkollarındandelinir(rafkollarınınsayısımodelegöredeğişmektedir).Dahasonrayanmasadabantlanmaküzereyanabırakılır.

Bantlamada2operatörgörevalmaktadır.Bunlarkarşılıklıkonumlanmışlardır.Öncerafdestekparçalarıalınaraktakılır.Dahasonrabuparçalarındesteklenmesivekapıdöküm-deSofD’ninşişmesininönlenmesiiçinmodelegöre6/8/10adetbantkoparılarak2ope-ratörtarafındanbantlamaişlemiuygulanır.HazırlanananakapakhazırSofDarabasınakonulur.Buişlemlerolurkenaynızamandadiğerbirelemanarabuzlukkapağıstokun-danaldığıbuzlukkapaklarınıtektekkontroleder.Hurdaolanlarıayırır.Sağlamları isehazırSofDarabasınayerleştirir.DolanarabalarhazırSofDstokalanınaittirilir,boşara-balaralınıpgetirilir.Şekil1’demakineoperatörününsüreçakışşemasıgörülmektedir.

57

Şekil 1: SofD Makine Operatörünün Süreç Akış Şeması

SofD’leriarastokarabasınakoy

SofD’leri makinedenal

Kontrolet

Sağlammı? SofD’leri hurda alanınabırak

Arabadoluncaarabayıarastokbölgesinegötür

Hayır

Evet

58

Şekil2’dedelmeoperatörününsüreçakışşemasıgörülmektedir.

Şekil 2:SofD Delme Operatörünün Süreç Akış Şeması

Anakapaklarındyke’larınıdel

Arastoktananakapakları al

Kontrolet

Sağlammı? SofD’leri hurda alanınabırak

Anakapaklarınrafkollarınıdel

Anakapaklarıyantarafakoy

Hayır

Evet

Gerçekleştirilen süreç iyileştirme çalışması SofDmakinesinin stoklarını azaltmaya yö-neliktir.ArastokvehazırSofDstokuolmaküzereikitipstokbulunmaktadır.Tablo3veTablo4’detemmuzayındayapılanstoksayımları,stokarabasayılarıvekullanılanalan-larlailgiliverilerbulunmaktadır.

59

Tablo 3: SofD Ara Stok Bilgileri

Ölçüm SayısıÖlçüm Alanları 1 2 3 4 5 6 7 OrtalamaStatikhatlarıngünlüktalebi(adet)

2143 2492 2449 2581 2602 2343 2577 2455

Buzlukkapağıarastokmiktarı(adet)

6960 2577 6574 7694 7150 8040 9362 6908

Anakapakarastokmiktarı(adet)

2545 3266 3047 2904 3452 7446 7267 4275

Buzlukkapağıarastokarabasısayısı(adet)

9 10 10 11 11 10 11 10

Anakapakarastokarabasısayısı(adet)

8 11 10 10 12 25 24 14

Buzlukkapağıarastoklarınınkapladığıalan(m2)

8,91 9,90 9,90 10,89 10,89 9,90 10,89 9,90(m2)

Anakapakarastoklarınınkapladığıalan(m2)

24,80 34,10 31,00 31,00 37,20 77,50 74,40 43,40 (m2)

Tablo 4: SofD Hazır Stok Bilgileri

Ölçüm SayısıÖlçüm Alanları 1 2 3 4 5 6 7 OrtalamaStatikhatların1saatliktalebi(adet)

89 104 102 108 108 98 107 102

1saatliksüreiçindebulunanhazırSofDstokmiktarı(adet)

184 662 572 356 400 944 398 502

HazırSofDarabasayısı(adet)

8 41 30 20 20 58 25 29

HazırSofDstoklarınınkapladığıalan(m2)

7,92 40,59 29,70 19,80 19,80 57,42 24,75 28,57(m2)

60

Şekil3’deSofDmakinesibantlamavebuzlukkapağıkontroloperatörlerininsüreçakışşemasıgörülmektedir.

Şekil 3: SofD Makinesi Bantlama ve Buzluk Kapağı Kontrol Operatörlerinin

Süreç Akış Şeması

Anakapaklarıyantaraftanal

Destekparçalarınıal

Bant koparma

6 /8 /10 adet bant atma

Destek parçalarının montajı

Başla

Buzlukkapaklarınıara stoktanal

Buzlukkapaklarınınkontrolü

Sağlammı? Hurda alanına götür

Buzlukkapaklarınıhazırstok

arabasınayükle

Anakapaklarıhazırstokarabasınayükle

Bitiş

Başla

Hayır

Evet

Stok miktarları, kullanılan araba sayıları ve stokların kapladığı alanlar belirlendiktensonrafazlastokunnedenlerinibelirlemeveçözümüiçinbeyinfırtınasıyapılmıştır.İşlet-medekiimalatdepartmanı,üretimsistemleridepartmanıveSofDmakinesiçalışanlarıbirarayagelerekkonuylailgilifikirüretmişlerdir.Beyinfırtınasısonucuortayaçıkanfaz-lastoknedenleriŞekil4’tekisebepsonuçdiyagramındagösterilmiştir.

Yapılanmevcutdurumanalizlerindensonramevcutstokmiktarıyla ilgiliproblemlerinnedenleriveşuankisürecinnasıl işlediğineilişkinverilerortayaçıkmıştır.Stokfazlalı-ğınınolduğubarizbirgerçektir.Esassorunaslındaihtiyaçduyulanstokunnekadarol-duğudur.BirsonrakikısımdaBSH’dayapılanstokyönetimiveilgilihesaplamadetayları

61

aşağıdaanlatılmaktadır.

b. İşletmedeki stok yönetimi

BSHEvAletlerişirketindestokyönetimindemaliyetfaktörüikinciplanaatılırkenüreti-mindevamlılığınısağlamakveüretimidurdurmamakenönemlifaktördür.Stokyöneti-mininengenelkuralları“nekadarsiparişverilmeli?”ve“nezamansiparişverilmeli?” işletmedestokyönetiminintemelinioluşturur.Genelolarakstokyönetimi3aşamadaelealınır.

i) Makine analizlerinin yapılması

İşletmedetamzamanındaüretimsistemiuygulanmayaçalışılmaktadır.Fakatüretiminhemenhemen tümaşamalarının fabrikadagerçekleştirilmesibu sisteminmükemmelbir şekildeuygulanmasınaengelolmaktadır.Makinelerinarızayaptığıdurumlar,kalıpdeğişimleri,hurdaoluşumu,bakım-onarımfaaliyetleri sıfırstoklaçalışmayaenbüyükengellerdir.Buyüzdenişletmedestokyönetimindeilköncemakineanalizleriyapılmak-tadır.Yapılananalizlerlemakinelerdekayıplarınhangisebeplerleoluştuğubelirlenir.Bukayıplarınnekadarsüreolduğunuhesaplamak,kayıpzamanlardaoluşabilecektalebinkarşılanmasıiçinnekadarstoktutmamızgerektiğinianlamamızayardımcıolacaktır.

ii) Stok hesaplamaları

İşletmede kanban sayısı hesaplama formülüyle ne kadar stok tutulması gerektiğihesaplanır. ABC-XYZ analizleri yapılarak dağıtım noktaları, stoklama yöntemi (depo,süpermarketvb.), stokkontrolmetotları (Kanban, sipariş ileüretim) ile ilgili kararlarverilir.Dahasonrabustoklarınhangiyöntemleyönetileceğininkararıalınır.İşletmedekullanılanstokyönetimyöntemleri;TekParçaAkışı,FIFO,Süpermarket,Planlama’dır.

FIFO (ilk giren ilk çıkar) yöntemi: İlkgirenilkçıkaryöntemi,ilkolaraküretilenürünlerinsonraüretilenlere göredahaönce kullanılması felsefesini temel alır.Uygulanan FIFOyöntemlerinde bir istasyonda FIFO uygulanıyorsa bu istasyonda üretilen parçalardanönce üretilenler bir sonraki istasyonda kullanılmak üzere diğer istasyona sevk edilir.BSH’daFIFOsistemindeöncedenbelirlenmişbirstokmiktarıbulunur.İkiistasyonara-sındabumiktarıaşanstokolursaüretimdurdurulur.Tekparçaakışındansonraenazstoktutulanstokyönetimyöntemidir.İkiistasyonarasındakiçevrimsüresifarkının,bek-lemevemakinekayıplarınınazolmasıgerekir.

62

Şeki

l 4:

QS

SofD

Mak

ines

inde

Faz

la S

tok

ve S

tok

Prob

lem

leri

Sebe

p-So

nuç

Diy

agra

mı

63

Tek parça akışı: Birdönemdeüretimhattındançıkacakürünlerintümparçalarınındaaynıdönemiçindeüretilmesivetümüretimbirimlerininkanbanilkesinegöreenküçüklotlarlaçalışılabilmeleribazıönşartlarabağlıdır.Öncelikle,üretkenliğinyüksek,üretimzamanlarınıniseçokkısaolması gereklidir. Üretimakışıiçindehemçalışanların, hem de bitmişveişlenmekteolanparçalarınbekleyerekzamankaybetmemelerigerekir.

Süpermarket: Kanban(Japonca“kart”)görselolaraksüreçlerarasıbilgiakışınıkontroledenyönetenvemalzemeakışınıdüzenleyenbiraraçtır.Kanbaniçyadadışmüşterininmalzemeveyaürünütükettiğininsinyaliniverir. İçya dadıştedarikçi istendiğindebuüründen tekrar üretir ya da müşterisine tedarik eder. Eğer müşteri ve tedarikçi buyöntemle iletişim kurarsa dışarıdan birmüdahaleye gerek duymazlar. Bu da kendinikontroledenbirdöngüortayaçıkmasınısağlar. Süpermarketisesüreklimalzemeakışınınmümkünolmadığıişistasyonlarındagereklimalzemelerinbulunduğubirtamponbölgeolarakyeralır.Süpermarketlerdebirsonraki iş istasyonunkullanacağıhammaddevemontajı yapılacakparçalarınminimumvemaksimummiktarlarıbelirlenmiştir.Malze-melertanımlananminimumdeğerininaltınadüştüğündebiröncekiişistasyonusüper-markettekimaksimumdeğerevarıncayakadargerekliparçalarıüretmeyebaşlar.

Süpermarket,FIFOpresibinegöreçalışır.Süpermarket,Kanbansistemininuygulanma-sındakullanılanyardımcıbir araçtır.Müşteriodaklı sürekli akışüretimi içingeçicibirçözümyoludur.FakatenkötüdurumsenaryosubazalındığındantutulanenfazlastokmiktarıFIFOyönteminegöreçokdahafazladır.

Planlama: İşletmedeplanlamaylastokyönetimiaslında“Çekme”sistemiyleüretimya-pılmasıdır.1.istasyondaüretilenparça2.istasyonaaktarılır.Buradatutulacakstokmik-tarıtalebebağlıolarakdeğilplanlamayabağlıolarakbelirlenir.Çoğunluklabusistemdeemniyetstoklarıda işedahilolduğu içinstoklarşişerveolmasıgerekendençokdahafazlaolur.Kontroledilmesioldukçazorveçalışanlarabağlıbirsistemdir.

iii) Geliştirme potansiyelleri

Makineanalizlerisonucuortayaçıkankayıplarınnasılyokedilebileceğivehangigelişti-rilmelerinuygulanabileceğiyleilgiliçalışmalaryapılır.

c. Kanban formülasyonu ile stok hesaplanması

İşletmedeuygulanmayaçalışılanüretimsistemiTZÜ’dür.Buyüzdenişletmedesıfırstok-laçalışılmakistenmekteancaksıfırstoklaçalışılamayandurumlardaiseolabildiğinceazstokla çalışılmaktadır. Bu formülasyon işletmedeKanban sayısı hesaplanmasında kul-lanılmaktadır.İşletmedestoklar4farklıyöntemleyönetilmekte;KanbankullanılmayandurumlariçinKanbansayısıyerineformüllestokmiktarıhesaplanmaktadır.Genelstok

64

hesaplamalarıiçinliteratürebaktığımızdamaliyetiönplanakoyan;örneğinsiparişma-liyeti,eldebulundurmamaliyetivb.stokhesaplamaformüllerikullanılırkenişletmeiçinönemliolan,maliyettençoküretimindevamlılığıolmaktadır.Gereğindenazstokbulun-durulduğunda,montajhatlarınındurmasınınmaliyetistoktutmamaliyetindenkatbekatfazladır.Buyüzdenişletmeüretimindevamlılığınıesasalanbusistemitercihetmek-tedir.AşağıdaBSH’dabulunanstokhesaplama formülününaçıklamasıyeralmaktadır(SalgadoveVarela,2010:6).

K=RE+LO+WI+TI+SA (1)

RE: İkmal Süresi Stoku (Replenishment Time Coverage)

(2)

PR[adet/periyot]:Periyotsüresinceihtiyaç

RTloop[Dak.]:Döngüiçinikmalteminsüresi

POT[Dak./Periyot]:Periyodiçinplanlanançalışmazamanı

SNP[Adet]:1kanbaniçinparçasayısı

LO: Lot Miktarı Stoku (Lot Size Coverage) (Eğer LS>SNP)

(3)

LS[Adet]=Lotmiktarı

SNP[Adet]:1Kanbaniçinparçasayısı

WI: Günlük Stok Dalgalanmasından Oluşan En Yüksek Stok (Withdrawal Peak Cove-rage)

(4)

WA:Periyotiçindetahminedilenmaksimumçekmemiktarı

LS[Adet]=Lotmiktarı

SNP[Adet]:1kanbaniçinparçasayısı

TI: Zaman Boşluğu Stoku (Time Gap Coverage)

(5)

65

Tcustomer[Dak.]:Müşterininmodeldeğiştirmesi

Tsupplier[Dak.]:Tedarikçininmodeldeğiştirmesi

SA: Emniyet Stoku

(6)

α=α1+α2+α3

α1=Kaynağınperformansındakidalgalanmalar

α2=Müşteritalebindekidalgalanmalar

α3=Tanımlanmamışproblemler

SofDmakinesininBSHstokformülünegörehesaplanmasınındetaylıanlatımıaşağıdakigibidir.BunoktadaSofDmakinesitalebegöreüretimyaptığındanfarklıvardiyasenar-yolarıdüşünülerekstokhesaplamalarıyapılmıştır.

i) Lot miktarı stoku hesabı (LO)

LOhesabındamakinelerin belirli çalışma süreleri vardır. Fakat bu çalışma sürelerinintamamındaüretimyapamazlar.Buçalışmasüresinin içindeüretimyapılansürenindı-şında, arızalar, kalıp değişimleri, hurda, bakım onarım çalışmaları da bulunmaktadır.Makinedentalepedilenmodelsayısının6olduğunuvarsayalım.5kalıpdeğişimiyapıp6modeliüretecekzamanbulunmuyorsa(kayıpzamanlarnedeniyle)hermodeldelotmik-tarlarınıbirleştirereküretimyapmakzorundakalınır.SofDmakinesiüzerindenaçıklarsaTablo5’tekisonuçlareldeedilecektir.

Tablo 5:SofD Makinesi Talep Bilgileri

Vardiya Sayıları9 vardiya için 8 vardiya için 7 vardiya için

Yıllık talep (adet) 836.550 743.600 650.650Günlük talep (adet) 2.925 2.600 2.275Makine çevrim zamanı (saniye) 16 16 16Haftalık ortalama talep (adet) 17.550 15.600 13.650

66

SofDmakinesinde2vardiyaçalışılandurumda2operatörbulunmaktadır.Molasüresin-deoperatörünbiri çalışmazkendiğeriçalışmaktaböylecemakinehiçdurmamaktadır.Ayrıca2operatörçalışmanınkalıpdeğişimsüresini23dakikadan20dakikayaindirdiğivarsayılmaktadır.Bubilgilerdoğrultusundastatikhatlardakikapıdökümlerinin9vardi-ya,SofDmakinesinin2vardiyave2operatörleçalıştığıdurumiçinstokhesabıTablo6veTablo7’deyapılmıştır.

Tablo 6:SofD Makinesinin 2 ve 3 Vardiya Çalıştığı Durumda Kalıp Değişimi Yapılabilecek

Süre Hesabı

Mak

inen

in 2

var

diya

çal

ışm

ası

Toplam Çalışılabilen Süre (dakika)

Mola Süresi (dakika)

Arıza Süresi (dakika)

Üretim Yapılan Süre (dakika)

Kalıp Değişimi Yapılabilecek Süre (dakika)

9 vardiya için

60dakika*8saat*2vardiya=960

0 148,7 (2925adet*16saniye)/60saniye=780

(960-148,7-780)=31,3

8 vardiya için

60dakika*8saat*2vardi-ya=960

0 148,7 (2600adet*16saniye)/60saniye=693,3

(960-148,7-693,3)=118

7 vardiya için

60dakika*8saat*2vardiya=960

0 148,7 (2275adet*16saniye)/60saniye=606,7

(960-148,7-606,7)=204,6

Mak

inen

in 3

var

diya

çal

ışm

ası 9

vardiya için

3vardiya*60dakika*8saat=1440

3vardi-ya*50dakika=150

223 2925adet-gün*16saniye/60saniye=780

1440-150-223-780=287

8 vardiya için



223 (2600adet*16saniye)/60saniye=693,3

1440-150-223-693,3=

373,7

7 vardiya için



223 (2275adet*16saniye)/60saniye=606,7

1440-150-223-606,7=

460,3

67

Tablo 7:SofD Makinesi 2 Vardiya Çalıştığında Kalıp Değişim Sayısı Hesabı

Kalıp Değişimi Yapılabilir Süre (dakika)

1 kalıp değişiminin süresi (dakika)

1 günde değiştirilebilen kalıp sayısı

Mak

inen

in

2 va

rdiy

a ça

lışm

ası

9vardiya 31,8 20 31,3/20=1,68vardiya 118 20 118/20=5,97vardiya 204,7 20 204,7/20=

10,2

Mak

inen

in

3 va

rdiy

a ça

lışm

ası

9vardiya 287 23 287/23=12,58vardiya 373,7 23 373,7/23=16,27vardiya 460,3 23 460,3/23=20

Müşterilerinin SofDmakinesinden talep ettiğimodel sayısı 4 iken yukarıdaki tabloyagöre3statikbuzdolabıhatlarınıntoplamda9vardiyaçalıştığıdurumlardaSofDmaki-nesininkalıpdeğişimiiçinkalansüresi31,3dakikadır.Busüredemakineancak1,6kerekalıpdeğiştirebilir.Kalıpdeğişimineyeterlisüreolmadığıiçinyenibirmodelüretilmeyebaşlandığındalotbirleştirilereküretilir.Diğersenaryolarda4kalıpdeğişimiiçinyeterlisüreolduğu için lotbirleştirmeyegerekkalmazve tutulmasıgereken lot stokmiktarısıfırdır.

Tablo8’degörüldüğügibiyeterlikalıpdeğişimsüresiolmadığından1,5günlüklotlarbir-leştirilerekSofDüretilmelibaşkabirdeyişlebirmodelden1,5günlüktalebikarşılayacakmiktardaSofDüretilmelidir.

Tablo 8:SofD Makinesi 2 Vardiya Çalıştığında Lot Stok Hesabı

1gündeüretilebilecekmodelsayısı 1,61gündetalepedilenmodelsayısı 4Lotbirleştirmesüresi 4/1,6=2,556Stokgünleri 3Stoktangelenlotmiktarı 1,5Lotmiktarındankaynaklananstok 1,5*2925=4385,5

68

ii) İkmal süresi stoku hesabı (RE)

İkmal süresi stoku üretim motifinden kaynaklanır. Örneğin günde 2 farklı modelüretiliyorsaveAmodeliüretilirkenBmodelinedetalepvarsa,AüretirkeneldeBmo-delidebulunmalıdır.İkmalstokhesabındaikidurumsözkonusudur.Birincidurumda,istenenmodelkadarkalıpdeğişimiyapılamayandurumdur.SofDmakinesinin2vardiyaçalıştığıvestatikkapıdökümmakinelerinintoplamda9vardiyaçalıştığıdurumdagünlüküretilebilenmodelsayısıikidir.OyüzdenbirgününyarısındaAmodelinidiğeryarısındaBmodeliniüretir.Buyüzden0,5günlükikmalsüresistokututmakgereklidir.

İkincidurumdaistenenmodelkadarkalıpdeğişimiyapılabilendurumdur.İkmalsüresihesabında, gündeki yapılacakkalıpdeğişimsayısınagöre talebi karşılamak içinkaçlıklot’lardaüretimyapılmasıgerektiğihesaplanır.Dahasonragünlükkaçadetfarklıürüneihtiyaçduyuluyorsabunlardanbiriniüretirkendiğerlerinenekadartalepolabilirvebu-nuniçinnekadarstoktutulmalısorularınıncevabıbulunur.

Yapılanhesaplamastatikhatların9SofDmakinesinin3vardiyaçalıştığıdurumüzerin-denaçıklanırsa;aşağıdakitablodagörüleceğiüzeremakineninüretebileceğimodelsa-yısı12’dir.3ayrıstatikhattakikapıdökümlerbeslenmektedir.Herhattıngünlüktalebiise3’ervardiyaçalıştıklarıdurumda975adetSofD’dir.Buradanhatbaşıtalep975,3hatolduğu için3 ileçarpılırvegünlüküretilebilirmodelsayısınabölünür.Böylece225’liklotlarlaçalışılmasıgerektiğiortayaçıkar.Fakathazırlamadansonrayüklenecekleriara-balarınbirtanesininalabileceğiSofDkapasitesinin15olmasıvekapıdökümlerin30’luklotlarlaçalışmasınedeniyleyönetimininkolayolmasıgözönünealınaraklotsayısı240olarakkararverilir.

Günde3farklımodelüretileceğigözönünealınırsa(farklıhatlariçin)240tanesiniüret-mekiçingeçensüre240*16saniyedir(makineninçevrimsüresi).A-B-Cüretimmotifinegöre üretim yaptığımız bu durumda örneğin C’yi üretene kadar A ile B’yi üretmeklegeçensüre240*2*16/60=128dakikadır.Busürede2kezkalıpdeğişimiyapılır.Buyüz-den2*20=40dakikakalıpdeğişimineharcanır.Cüretildiktensonrahazırlamayagitmesigerekir ve bu yüzden 1 arabayı dolduracak C’nin hazırlanması 4 dakika sürmektedir.Toplamda204dakikalıkbirsüreyikapatacakstokbulundurulmasıgerekir.Busüremüş-terisayısıylaçarpılıpmüşterilerinçevrimsüresinebölünürse 408 adet SofD ikmal stoku bulundurulmasıgerektiğiortayaçıkar(Tablo9).

69

Tablo 9:SofD Makinesi İkmal Süresi Stok Hesabı

3 vardiya 2 vardiya9 vardiya 8 vardiya 7 vardiya 8 vardiya 7 vardiya

Günlük üretilebilen model 12 17 20 6 11Müşteri sayısı 3 3 3 3 3Günlük talep 2.925 2.600 2.275 2.600 2.275Hesaplanan lot 225 153 114 433 207Varsayılan lot 240 150 105 450 210Müşterinin çevrim süresi 79 79 79 79 79Önceki model için bekleme süresi

128 80 56 240 112

Kalıp değişim süresi 46 46 46 40 40Bir arabayı doldurmak için gereken zaman

4 4 4 4 4

Toplam zaman 178 130 106 284 156İkmal stok miktarı 408 298 243 651 358

iii) Günlük stok dalgalanmasından oluşan en yüksek stok değeri hesabı (WI)

Bu stok çeşidi arz ile talep arasında vardiya farkı olduğunda oluşur.Örneğin 3 statikhat3vardiyadan9vardiyaçalışmışolsun.SofDmakinesiise2vardiyaçalışmışolsun.2vardiyada9vardiyalık ihtiyaçkarşılandığı içingünlükstokseviyesiönceartacaksonraazalarakdalgalanacaktır.Budagünlükbellimiktarlardastokfazlalığıyaratmaktadır.

70

Tablo 10:SofD Makinesi 2 ve 3 Vardiya Çalıştığında Günlük Stok Dalgalanması

S1 Talep S2 Talep S3 Talep Toplam Talep

Arz Fazlalık

Mak

inen

in 2

va

rdiy

a ça

lışm

ası Pazartesi 1.

vardiya325 325 325 975 1.463 487,5

Pazartesi 2. vardiya

325 325 325 975 1.463 487,5


325 325 325 975 0 0

Mak

inen

in 3

va

rdiy

a ça

lışm

ası


325 325 325 975 975 0


325 325 325 975 975 0


325 325 325 975 975 0

Tablo10’dagörüldüğügibi2.vardiyanınsonunda1.vardiyadan487,5ve2.vardiyadan487,5olmaküzeretoplamda975adetstokbulunmaktadır.3.vardiyanınsonunda iseüretimyapılmadığındaneldeolanstoklareritilerektekrarWI’dankaynaklananstokmik-tarısıfıradüşer.SofDmakinesinin3vardiyaçalıştığıdurumdaisetalebegörehervar-diyadatalebikarşılamayayöneliküretimyapıldığındanstoklardadalgalanmaoluşmaz.

iv) Emniyet stoku hesabı (SA)

Emniyetstoku,işletmedeüstyönetimlealınanbirkarardır.SofDmakinesiiçin1saatlikemniyetstokmiktarıkararlaştırılmıştır.1saatlikstokmiktarı,stokumüşteriçektiğiiçinmüşterininçevrimsüresinegöreayarlanır.Gündeenfazla4farklımodeltalepedilebil-diğinden4ayrımodeliçin1saatlikemniyetstokututulur.60dakikalıkstok60saniyey-leçarpılıp saniyecinsineçevrilir.Dahasonramüşterininçekmesüresiolan70saniyebölünerekmodelbaşınatutulacakstokmiktarıbelirlenir.Dahasonra4modeliçinstoktutulacağından4ileçarpılır.206adetSofDemniyetstokuolaraktutulmalıdır.

60dakikalıkstok60saniyeyleçarpılırdahasonramüşterininçevrimsüresinebölünürve3adetmüşteri(3statikhat-FIFOyöntemikullanıldığıve3farklıFIFOhattıyapılacağıbazalınmıştır)olduğuiçin3ileçarpılır.Sonuçolarak154adetSofD’yiemniyetstokuolaraktutmakgerektiğiortayaçıkar.

71

v) Kalan malzeme stoku hesabı (RE)

Müşterinintalebinikarşılamaküzereüretilenürünlerbazentalepolmamasınedeniylestoktakalırlar.Butürstoklaradakalanmalzemestokudenir.SofDüretimiiçinbelirlenenpolitikayagöreüretilenmodelinbirhaftaiçindetalepolmazsadışkoşullardanetkilenip(toz,kirvb.)kullanılmazhalegeldiğikabuledilir.Buyüzdenbirhaftasonundabuürünlergeridönüşümegönderilirler.

SofDmakinesinin 10 farklımodel üretebildiği kabulüyle ve statik hatlardaki kapı dö-kümleringünde4 farklımodel talepettiğibilindiğinegöre10-4=6 farklımodel kalanmalzemeolabilir.

Hazırstokarabaları16adetSofDtakımıaldığından16*6=96adetSofD’dekalanmalze-meolarakdüşünülebilir.

d. Uygulama sonucu

SofDmakinesinin vardiya senaryolarına göre yapılan stokhesaplamalarının sonuçlarıTablo11’degörüldüğügibidir;

Tablo 11:SofD Makinesi ve STBF Hatları Vardiya Sayılarına Göre Stok Sayısı

Statik hatları vardiya sayısıSofD vardiya

sayısıSofD operatör

sayısı9 vardiya 8 vardiya 7 vardiya

3vardiya 1operatör 622 452 3972vardiya 2operatör 6.709 1455 512

BustokhesaplamalarısonundaSofDmakinesininstoklarınınazaltılabilirolduğugörül-mektedir.

Tablo 12’de statik hatların talebine göre SofDmakinesinin çalışması gereken vardiyasayısı,SofDmakinesioperatörsayısıvestokmiktarıgörülmektedir.

72

Tablo 12:SofD Makinesi ve STBF Hatları Vardiya Sayılarına Göre Araba Sayısı

Statik hatların vardiya sayısı

Talep miktarı

SofD makinesininvardiya sayısı

Operatör sayısı

Stok miktarı

İhtiyaç duyulan hazır SofD arabası sayısı

9 2.925 3 1 622 622/15=42araba8 2.600 3 1 452 452/15=30araba7 2.275 2 2 512 512/15=34araba

Görüldüğügibiçeşitlivardiyasenaryolarıiçintutmamızgerekenenfazlastokmiktarı622adettir.

Süreç iyileştirme kapsamında esas stok fazlalığını oluşturan ara stokların ortadankaldırılmasıiçinşöylebiryöntemtasarlanmıştır.Makine300’lüklotlarlaçalışacakbirmod-elde300SofDüretimiyaptıktansonrakalıpdeğiştirecekveyenibirmodelinüretiminegeçecektir.BusıradaSofDhazırlamaçalışanları300’lükbirlotunüretimiilekalıpdeğişimisüresinintoplamızarfında300adetSofD’yihazırlayacaktır.Yaniarastokseviyesi300ad-ededüşmüşolacaktır.Teorideidealsistem,makineveSofDhazırlamaçalışanlarınınsenk-ronizeolmasıvesıfırstoklaçalışılmasıdır.Fakatyapılandenemeveölçümlerdeçalışanlarınçevrimlerinin 16 saniyeye düşemediği tespit edilmiştir. Bu yüzden 300’lük ara stoklaçalışmasistemiuygulanmasıplanlanmıştır.

SofDstoklarınınFIFOileyönetilebileceğiortayaçıkmıştır.Arastoklarelimineedilipvar-diyalaragöreyapılanstokhesaplamalarındastokmiktarlarınınbenzerrakamlarçıkmasıçokdalgalanmaolmayanbir stokmiktarı olduğunugöstermektedir.Budabize sistem-deFIFO’nunuygulanabilirolduğunugösterir.Vardiyasenaryolarınagöreyapılanhesap-lamalarsonucu3farklıhatS1-S2-S3 için3ayrıFIFOkanalıoluşturulacaktır.ÖrneğinS1FIFOkanalındaS1’inihtiyacıolanSofDmodellerihazırlanıpkonulacaktır.Budurumdiğerkanallariçindegeçerlidir.Hatlardangelençalışan,kendihattınaaitolankanalagelerekihtiyacı kadar SofD arabasını alıp götürecektir. Boş arabalar ise ayrı bir kanala getirilipbırakılacaktır.SofDhazırlamaçalışanlarıboşarabaya ihtiyaçlarıolduğundabukanaldangereklisayıdaarabayıalacaklardır.

Yapılanhesaplamalarsonucuihtiyaçduyulacakenfazlaarabasayısı42’dir.Fakatsisteminyeniolmasıveumulmadıkarızavemakineduruşlarıgözönünealınarakyaklaşık%40’lıkbiremniyetoranıkoyulursaFIFOkanallarının60adetlikolmasıgerekmektedir.BudahatbaşınaS1-S2-S3için20arabademektir.

FIFOsistemininuygulanmasıveyönetilmesiçokdahakolaydır.Arastoklusistemdearastok arabaları arka arkayamodel ayrımı yapmadandizilmekte herhangi birmodel için

73

sipariş geldiğinde ara stok alanında doğrumodelin bulunduğu arabayı bulmak için birarayış başlamaktadır. Bu da gereksiz zaman kaybıdır. Yeni sistemle hazırlanan SofD’ler küçükarabalarayükleneceküzerindehangimodelolduğuyazanbirbilgikartıbulunacakvehangihattakullanılacaksaS1-S2-S3ohattaaitFIFOkanalınabırakılacaktır.Boşarabakanalındandaarabalaralınarakdoldurulacaktır.

Yenisistemleenkötüsenaryoda6.000’lerdeolanarastok300adededüşürülmektedir.Budastoklarda%95’likbiriyileştirmedemektir.Arastokların300’edüşürülmesiylekullanılanarastokarabalarıdayokolacakvebuda53,3m2alankazancısağlamaktadır.Arastoklarındepolandığı arabalar buzluk kapağı arabası 10 adet, ana kapak arabası 14 adet artıkkullanılmayacaktır.

Tablo 13:İyileştirme Oranları

Mevcut Durum Planlanan durum

İyileşme oranı

Ana kapak ara stok miktarı (adet) 4.275 300 93%Ana kapak araba sayısı (adet) 14 1 93%Ana kapak ara stoklarının kapladığı alan (metrekare)

43,4 3,09 93%

Buzluk kapağı ara stok miktarı(adet)

6.908 300 96%

Buzluk kapağı araba sayısı (adet) 10 2 80%Buzluk kapağı ara stoklarının kapladığı alan(metrekare)

9,9 1,98 80%

Hazır stok miktarı (adet) 502 600 Stok yönetim sistemi Planlama FIFO

Yüksekarastoklarlaçalışılansistemde7israfın(fazlaüretim,fazlastok,gereksiztaşıma,kusurlu üretim, gereksiz işlem, gereksiz insan hareketi ve gereksiz bekleme) hepsibulunmaktaydı.Elimizdeki stokyeterliolmasına rağmen fazlaüretimyapma, fazla stoktutma,çalışanlarınarastokarabalarınıarastokbölgesinetaşıması, tekrarbubölgedenalınanarastokarabalarınınSofD’lerinhazırlandığımontajmasasınagetirilmesivb.gibiisraflaryokedilmiştir.

SofD’lerstoklanmayauygunolmayanarastokarabalarındavearadaherhangibirseper-atörolmadanbekletildikleriiçinhurdayaçıkmaktadırlar.Arastoklarınazalmasıylahurdaoranındadaazalmagörülecektir.Ayrıcahurdalarmakineçıkışındafarkedilemediğizamanbelkigünlercearastoktadurmaktadır.Yenisistemdehurdalarınfarkedilipgeridönüşüme

74

yollanmasüresikısalmaktadır.

SofD’lerinFIFOsistemiyle stoklanıpyönetilmesininbaşkayararlarıdavardır.Fabrika içilojistik aktivitelerindemalzeme taşıma içinmilkrun sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemsayesindemilkruntrenleriylemontajhatlarınagerekentümparçalartaşınmaktadır.FIFOsisteminegeçerekilerideSofD’lerintaşınmasındamilkrunsisteminedahiledilebilir.

4. Sonuç

Süreç analizi yapılarak, süreçlerdeki sorunların ortaya çıkarılması hayati önem taşıyanbir konudur. Süreç analizinin ardından süreç iyileştirme ve problem çözme tekniklerikullanılarak sorunlar, problemler ve bunların nasıl ortadan kaldırılacağı araştırılır.Sonrasındadaçözümyollarıuygulanaraksüreçiyileştirmesiyapılmasıuygunolacaktır.

BSHSoloSoğutucuFabrikası’ndayapılanbuçalışmaylaSofDmakinesindekistokyönetimsüreciincelenmiştir.Yapılananalizlersonucustokungereğindenfazlaolduğuanlaşılmıştır.Kullanılanproblemçözmevesüreçiyileştirmeteknikleriylebuproblemlerinsebeplerior-tayaçıkarılmıştır.Dahasonrayapılanstokhesaplamalarıylatutulmasıgerekenstokmiktarıortayakonmuştur.SofDmakinesistokları içinenuygunsisteminFIFO ilestokyönetimiolduğugörülmüştür.

Makinedeeskidenberiyapılantekparçaakışıçalışmaları,hazırlamaçalışanlarıvemaki-neninsenkronizeolamamasındandolayıhayatageçirilememektedir.Tekparçaakışıyer-ine300adetlik(birarastokarabalık)arastoklaçalışmasistemitasarlanarak300adetlikSofD’nin üretim süresi ve kalıp değişim süresi, 300 adetlik SofD’nin hazırlanma süres-ine eşitlenmiştir. Böylece bir çeşit senkronizasyon sağlanmıştır. Ara stoklar çok büyükbirorandayokedilmiştir.Arastoklarınyokedilmesiylealankazancısağlanmış,arastokarabalarınınbüyükbirkısmınınkullanımınagerekkalmamıştır.FIFOileçokbasitvekolayyönetilebilenbirstoksistemiortayaçıkmıştır.

İşletmeler stok yönetiminin önemli bir konu olduğunu unutmamalı ve ellerindekistok miktarlarını neden bu kadar tuttuklarını sorgulamalıdırlar. Stok yönetiminin deiyileştirilecekbirsüreçolduğuunutulmamalıvedaimaiyileştirilebilecekyanlarolduğugözönündebulundurulmalıdır.

KAYNAKÇA

Bozkurt, Rıdvan (2003) Kalite Çemberleri,Ankara:MilliProdüktiviteMerkezi.

Büyükköse, Başel ve Mehtap Vesile (2008) Süreç Yönetimi ve Bir Uygulama, Yüksek LisansTezi,İstanbul:HaliçÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü.

75

Department for Business Innovation & Skills (2013) https://www.gov.uk/government/organisations/department-for-business-innovation-skillsErişimtarihi28Kasım2013.

Gershon, Mark (2010) “Choosing Which Process Improvement Methodology toImplement”, http://na-businesspress.homestead.com/JABE/Jabe105/GershonWeb.pdf Erişimtarihi:12Nisan2013.

Harrington, H. James (1991) Business Process Improvement: The Breakthrough Strategy For Total Quality, Productivity, and Competitiveness,NewYork:McGraw-Hill.

Oakland, John S. (2001) Statistical Process Control,Oxford:Butterworth-Heinemann.

Roberts, Lon (1994) Process Reengineering: The Key to Achieving Breakthrough Success, Milwaukee:ASQCQuality.

Salgado, Pedro ve Leonilde R. Varela (2010) “Cellular Manufacturing With KanbansOptimization In Bosch Production System”, http://goo.gl/34syji Erişim tarihi: 24 Aralık2012.

76

77

ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA DAVRANIŞI: GEMİ KİRALAMA (ÇARTER) HİZMETLERİNE ÖZGÜ BİR

ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA MODELİ ÖNERİSİ

SEDAT BAŞTUĞ(1), DURMUŞ ALİ DEVECİ(2)

ÖZET

Buçalışmanınamacı,endüstriyelbirhizmetolarakdenizyolutaşımacılığındagemikiracı-larının(charterer)gemikiralama(charter;çarter)hizmetisatınalımınıetkileyenfaktör-lerivesatınalmasüreçleriniendüstriyelsatınalmamodelleribağlamındaincelemekvegemikiralamahizmetlerineözgübir satınalmamodelönerisi geliştirmektir.Buamacaulaşabilmekiçin,çalışmadaönceliklegemikiralamanınnasılbirendüstriyelhizmetolduğudeğerlendirilmiş,dahasonraendüstriyelsatınalmamodellerinedeğinilmiştir.Çalışmadaüçüncüolarak,araştırmayöntemiolarakkullanılannitelaraştırmayöntemlerindeniçerikanalizineyerverilmiştir.Ardından,endüstriyelsatınalmaileilgiliyapılançalışmalar,sa-tınalmayıetkileyenfaktörlervealıcıilesatıcıarasındakiilişkikalitesinioluşturanunsur-lar çerçevesindeNVIVOileanalizedilmişvebulgularortayakonmuştur.Araştırmadasonolarakgemikiralamahizmetininözellikleriveendüstriyelsatınalmasüreçlerigözönünealınarakgemikiralamahizmetlerineözgübirendüstriyelsatınalmamodeligeliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Çarter sözleşmeleri, deniz yolu taşımacılığı, endüstriyel satın almadavranışmodelleriJEL Kodları:M31,R40,R41

ABSTRACT

Theaimofthisstudyistoexaminethebuyingfactorsaffectingshipcharteringserviceofcharterersinthemaritimetransportationasindustrialserviceandtoexamineitsbuyingprocessinthecontextofindustrialbuyingmodelsandtoevolveabuyingmodelproposalwhichisspecialtoshipcharteringservice.Toreachthisaim,theshipcharteringisprimar-ilyevaluatedhow it isa industrial service, thereafter the industrialbuyingmodelsaredescribed.Asathird,contentanalysisisdefinedasresearchmethodofthisstudy.Then,thescientificarticlesareanalyzedintheframeworkoffactorsaffectingbuying,sellerand

1DoktoraÖğrencisi,DokuzEylülÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,[email protected]ç.Dr.,DokuzEylülÜniversitesiDenizcilikFakültesi,[email protected]


78

buyer’srelationqualityandthefindingsareexplained.Asa laststepofthisstudy,theindustrialbuyingmodelisevolvedwhichisspecialtoshipcharteringcharacteristicsandindustrialbuyingprocesses.

Keywords: Charter agreements, maritime transportation, industrial buying behaviormodels.Jel Codes: M31,R40,R41

79

1. Giriş

Endüstriyelhizmetler,birişletmenindiğerinesattığıçeşitlihizmetlerolaraktanımlanmak-taveliteratürdefarklıisimlerleadlandırılmaktadırlar.Buisimler;işletmelerarasıhizmetler(BrensingerveLamber,1990;Gordon,CatolonevediBenedetto,1993;Szimigin,1993),işletmehizmetleri(BinghamveRaffield,1990;Yoon,GuffeyveKijewski,1993),profesyo-nelhizmetler(BrownveSwartz,1989;Crane,1993)veendüstriyelhizmetlerdir(CooperveJackson,1988;Simon,1992;deBrentani,1995).Homburg(1999)’agöretüketicihiz-metleribireyveyabireylereverilenhizmetlerolarakgörülürken,örgütlereverilenişletmehizmetleri;profesyonelhizmetlerveendüstriyelhizmetlerolmaküzereikiyeayrılmakta-dır.Buaraştırmanınanakonusuolangemikiralamahizmetide,denizyoluyüktaşımacılıkhizmetinin bir türü olan dökme yük taşımacılık sektöründe tarifesiz taşımacılıkta gemikiralamahizmetiolupendüstriyelhizmetkategorisiiçerisindeyeralmaktadır.

Endüstriyelhizmetler iletüketimhizmetleriarasındafarklılıklarolduğugibi,endüstriyelpazarlardamüşterilerin satınalmadavranışları ile tüketicipazarlarında tüketicilerin sa-tınalmadavranışlarıarasındadafarklılıklarbulunmaktadır.Endüstriyelpazarlarıntüketicipazarlarındanfarklılıklarıtemelolaraktalebinyapısından,pazarınyapısından,satınalmakararınınverilmeyöntemindenvekararıverenkişilerinözelliklerindenkaynaklanmaktadır(Kotler,2008).Genelolarakendüstriyelpazarlarıtüketicipazarlarındanayıranözelliklerşuşekildeözetlenmektedir(Arslan,2012;HakanssonveWootz,1979):Azsayıdabüyükalıcıdanoluşması,alıcılarınbelirlicoğrafikbölgelerdetoplanması,talebintüretilmiştalepolması,talebininelastiktalepolması,talebindalgalanması,alıcılarınrasyoneldavranma-ları, alıcıların yüksekbilgi düzeyleri, kişisel satışın yaygın kullanımı, alımların doğrudanyapılması,karşılıklıalışverişilkesi,bireyselyerinegrupolarakalımyapılması.

Buçalışmanınkonusuolangemikiralamahizmetleri,denizyoludökmeyükpazarındagö-rülenprofesyonelhizmetlerkapsamındadeğerlendirilip,özellikolarakdiğerendüstriyelhizmetpazarlarındanbazınoktalardafarklılıklartaşımaktaolduğuvesatınalmayönün-dendahakarmaşıkbiryapısergilemediğisöylenebilir.Şöyleki,gemikiralamahizmetininalıcılarıdünyanınçeşitliülkelerindevebölgelerineyayılmışdurumdadır.Gemikiralamapi-yasasındagemiişletmelerirekabetçiortamdaçalışmakta,piyasadakinavlunfiyatlarındakiinişveçıkışlarkiracılarınkiralamahizmetisatınalımlarınıönemlidüzeydeetkilemektedir.Gemikiralamapazarındaalıcılarınyüksekbilgidüzeyindeolduğunusöylemekdedoğrusayılmaz.Nitekimbubilgidüzeyieksikliğindendolayıgemikiracıları,bukonudauzmanolarakgemibrokerlerininhizmetlerindenyararlanmaktadırlar.Gemikiralamahizmetlerinidiğerendüstriyelhizmetlerdenayıranbaşkabirözellikdealımlarındoğrudanyapılmayıp,hizmetalımındaaracılardan (brokerler)vediğerkolaylaştırıcıkurumların (gemiacente-leri) hizmetlerindenyararlanılmasıdır.Ayrıcagemi kiralamapazarındakarşılıklı alışverişilkesi de geçerli değildir.Gemi kiralamahizmetlerini diğer endüstriyel ürün ve hizmet-

80

lerdenayıranözelliklerbuhizmetlerinsatınalmadavranışlarındadafarklılıklarınolduğusonucunu doğurmaktadır. Profesyonel hizmetler, endüstriyel pazarlarda sadece hizmetsağlayanişletmelerinverdiklerihizmetlerolup,ürünlebirliktesunulanbirhizmetdeğildir.Buanlamdagemikiralamahizmetleriyatırımbankacılığıveyayönetimdanışmanlığıgibiprofesyonelhizmetlerkategorileriçerisindeyeralmaktadır.

Gemikiralamahizmetlerinindiğerendüstriyelürünvehizmetlerdenfarklılıklarınkavran-ması,bupazarındahaiyianlaşılmasıveuygunpazarlamastratejileriningeliştirilipuygu-lanabilmesiaçısındanönemtaşımaktadır.Böylecedökmeyüktaşımacılıkpazarındagemikiralamahizmetlerisunangemiişletmelerikarlıpazarbölümlerinibelirleyebilecek,kiracı-larınsatınalmadavranışındakigüçodaklarınıtespitedebilecek,müşterilerinidoğrutespitederek,müşteriisteklerinietkinbirşekildekarşılanmaolanağınakavuşacaklardır.

Buçalışmanınamacı,genelkabulgörmüşendüstriyelsatınalmasüreçvedavranışmodel-leriniinceleyerek,gemikiralamahizmetlerineyönelikbirendüstriyelsatınalmadavranışmodeli geliştirmektir. Araştırma amaçlarına doğrultusunda öncelikle endüstriyel pazar-lardasatınalmadavranışmodellerineodaklanılmıştır.Dahasonraaraştırmadakullanılanmetodoloji açıklanmış ve araştırma bulgularına yer verilmiştir. Araştırmanın son bölü-mündeisegemikiralamahizmetlerineözgübirsatınalmadavranışmodeliönerilmiştir.

2. Endüstriyel bir Hizmet Olarak Gemi Kiralama Hizmeti ve Özellikleri

Uluslararasıticaretekonuolanmallarındenizyolu ile taşınması sürecindegenellikle ta-şımaişlemigemiişletmelerinedışkaynaklamayoluileyaptırılmaktadır.Ancakbazendışticaretişletmelerininkendilerigemisahibiolup,kendiyüklerinitaşıdıklarıdanadirengö-rülmektedir. İhracatçıve ithalatçı işletmelerinuluslararasıticaretekonuolanmallarınındenizyoluiletaşıtmasındagenelolarakikiseçeneğibulunmaktadır.Bunlardanilki,tarifeliolarakçalışangemiişletmelerindentarifelidenizyolutaşımahizmetlerininsatınalınması-dır.İkincisiise,tarifesizolarakçalışangemiişletmelerindengemilerinkiralanarakmallarıntaşıtılmasıdır.

Tarifelitaşımacılıktaesasengeminintamamenkiralanmasısözkonusuolmayıp,gemininbellibirtaşımakapasitesiveyaambarıyükletene“tahsisedilmektedir”.Gemininsevkveidaresitamamengemisahibineaittir.Butaşımacılıktüründetaşımaşartları,gemisahibi-nintekyanlıolarakkoyduğukonşimentodayeralmaktadır.Konşimentoşartlarındapazar-lıksözkonusuolmayıp,gemisahibitekyanlıolarakbuşartlarıbelirlemektedir.Genellikleparçavebirimleştirilmişküçükmiktarlarhalindeki,düzenliolarakticaretiyapılanmallarıntaşıtılmasındatarifelidenizyolutaşımacılıkhizmetikullanılmaktadır.

Tarifesiztaşımacılıktaise,gemininbirkısmıveyatamamıkiracıya(charterer)kiralanmak-tadır.Gemisahibiilekiracıarasındakitaşımaşartlarıpazarlıklarsonucubelirlenmektedir.

81

Bupazarlıklarçoğunluklagemibrokerleriaracılığıileyürütülmektedir.Butürtaşımacılıkta,öncedengemiişletmesivekiracıarasındagemibrokerleriaracılığıilepazarlıkedilmişveherikitarafındadaüzerindeanlaşmayavarmışolduğutaşımaşartlarınıiçerenbir“çarter parti”(çartersözleşmesi)kullanılır.Ancakherzamanmutlaka“çarterpartinin”kullanıl-masıgerekmez.

Tarifesiztaşımacılıktagemikiracıyakiralandığınagöre,gemininsevk,idarevemaliyetleriyapılansözleşmeyegöredeğişmektedir.Tarifelitaşımacılığınaksine,butaşımacılıktapa-zarlıkvemüzakereesastırvegemininidaresiyapılansözleşmeninniteliğinegöreazyadaçokkiracıyadoğrukaymaktadır.Uygulamadagemilergenellikleüçşekildekiralanabilmek-tedir:Seferesaslıkiralama,zamanesaslıkiralamaveçıplakolarakgemikiralama.

Seferesaslı gemi kiralama, geminin sözleşmede tanımlananyükübir veyabirden fazlalimandan (veya limanlardaki belirtilen iskelelerden)belirtilenboşaltma limanı ya da li-manlarına “navlun”olarakadlandırılanbedel karşılığındagötürmekamacıyla yükleme-siniyaparak,belirtilenlimanlaraulaştırılmasıolaraktarifedilmektedir(Hill,1995).Seferesasınagöregemilerkısmen,tamamenveyahutdaardışıkseferlerşeklindekiralanabilir.Gemikiralamanınençokkarşılaşılanbutüründenavluntaşınanyükünmiktarıüzerindenödenmektedir.

Zamançarterindegemi,belirlibirsüreiçin,yinebelirlibirhatveyabölgedekullanılmaküzereyadabelirlibirkaçseferiçinkiracınınemrineverilmektedir.Busüreiçerisindege-miyeyükbulmakkiracıyaaittir.Fakatdiğeryandangemisahibidegemisinisürekliolarakçalışırdurumdatutmakdurumundadır.Zamanesasınagöregemiçarteri iki şekildeya-pılmaktadır:Gemisahibi,gemisinikısabirsüreliğinekirayaverirkiteorikolarakgemiikilimanarasındaçalıştırılıryadagemisahibi,kiracıyagemisinibelirlibirzamanperiyoduvebelirlibirticaribölgesınırıiçerisindeçalıştırılmaküzeregemiyikirayaverir.Zamançarteri genelliklesüreklimalithalatıveihracatındaveyeterliyükolmasıdurumundabaşvurulanbirtaşımahizmetidir.Zirabutürbirgemiçarteri,biryandandahaöncedenyaklaşıkbirşekildebelirlenenmalmiktarınındenizyoluylataşınmasınatahsisedilecekelverişligemi-lerinöncedeneldebulundurulmasınısağladığıgibi,diğeryandandataşımaücretlerindebirdereceyekadarsabitveyerleşmişbirfiyatoluşmasınakatkıdabulunarak,taşıtanlarıaninavlunpiyasasıdeğişimlerindenkorumaolanağısağlamaktadır.

Çıplakolarakgemikiralamadaise,gemisahibigemisinipersonelsiz,çıplakolarakbirüc-retkarşılığındabelirlibirsüreliğinegemikiracısınınkullanımınabırakmaktadır.Buhaldegemisahibigeminingerekteknik,gerekseticariyönetimvekontrolünübelirlibirzamanperiyoduiçingemikiracısınavermiştir.Böylecegemikiracısıhemenhemengemininsahibigibi(gemiişletmemüteahhidi)davranmaolanağıeldeederveüçüncüşahıslarakarşıgemisahibigibisorumluolur.

82

Endüstriyelsatınalmavehizmetinalıcılarıaçısındanbakılacakolursagemikiralamasürecidenizyolu ileyüktaşıma ihtiyacınınortayaçıkması ilebaşmaktadır.Bu ihtiyacındoğuşuuluslararasımalalımsatımındankaynaklanmaktadır.Malalımsatımsözleşmesindeyeralanuluslararasıteslimşekli,uluslararasımalticaretindeyeralantaraflardanbirisine(yasatıcıyadaalıcı)taşıtansıfatınıyüklemektevesözkonusumallarıntaşımaişininmaliyetveriskinibutarafabırakmaktadır.Esasenbutarafkendiyükününtaşınmasıiçinkendige-misininsahibiolabileceğigibi,çoğunluklabuişidışkaynaklamayoluilebukonudauzmangemiişletmelerinebırakmaktadır.Uluslararasıticarettedökmemalalımsatımıgenellikledenizyoluilegemikiralanmasısuretiylemallarıntaşınmasıgereksiniminidoğurmaktadır(Stopford,2009).Dolayısıylaseçilenteslimşeklinegöremalınyükleteniveyagönderileniolangemikiracıları,denizyoluyüktaşımapazarındagemisahiplerinintaşımahizmetlerinikullananvesatınalanbirerendüstriyelalıcıdırlar.

Taşımahizmetiverengemisahipleri ise,yüksahiplerinetaşımahizmetiverentedarikçive endüstriyel satıcıdırlar. Bir de kiralama işinin karmaşık oluşu ve yüksek risk taşıma-sındanötürübuhizmetalımsatımişleminigerçekleştirecekendüstriyelaracılaraihtiyaçduyulmaktadır. Bu aracılar ‘gemibrokeri’ olarak adlandırılıp, satınalmaajanları olarakgörevyapmaktadırlar.Enbüyükyetenekleribilgi toplamak, ilişkilereyönvermekvebusayede güveni sağlamaktır. Yükletenlerin sevk ettiği malların alıcılara ulaştırılmasın-daaracıolangemibrokerleri çarter sözleşmelerini de yaparak taraflar arasında ilişkiyisağlamaktadırlar.Gemibrokerleri,gemisahiplerihesabına(gemisahibibrokeriolarak)çalışabileceğigibi,gemikiracılarıhesabına(kiracıbrokeriolarak)daçalışabilmekteveyahiçbirinedaimisurettebağlıolmaksızınrekabetçiortamda(competitivebroker)çalışabil-mektedirler.

Endüstriyel bir hizmetolarak gemi kiralamahizmetinebakılacakolursa, gemi kiralamahizmetinin, alıcısının ihracatçı işletmeveya ithalatçı işletmeolduğu,bu işletmelerindekenditüketimleriiçindeğil,satınalınanbirmalıntaşınmasıamacıylabuhizmetikullandığı görülecektir.Budurum,gemikiralamahizmetiniendüstriyelhizmetkategorisi içerisinesokmaktadır.Hizmetsınıflandırmasıaçısındangemikiralamahizmetinebakıldığında,hiz-metidoğrudaneldeeden insandeğil,nesneler,yanimallardır (Öztürk,2007).Kiralamahizmetininsunulmasıesnasındakiracınınbulunmasıgerekmemektedir.Hizmetinüretimi;gemi,limanolanakları,elleçlemeekipmanlarıgibiyoğunfizikselunsurlargerektirmekte-dir.Buyönüylehizmetindokunulabilirunsurlarıdiğerhizmetleregörebirazdahafazladırdenebilir.Gemikiralamahizmetiendüstriyelbirhizmetolmasınarağmen,diğerendüstri-yelhizmetlerdenfarklıolaraktedarikkaynağıolangemiişletmeleriiledahauzundönemlibirilişkidenziyade,tarifesizdenizyolutaşımacılıkhizmetinindoğasıgereği,herdefasındaenuygungemivegemiişletmesininarandığıbirendüstriyelhizmettir.Kaldıki,budenizyo-luyüktaşımacılığısektöründefaaliyettebulunangemiişletmeleri,gemilerinineredeyük

83

bulursaoradaistihdametmektedirler.Tarifelidenizyolutaşımacılığınagöredahaesnekbirhizmetolmasınarağmen,sunulanhizmetingemilerleiki limanarasındayapılantaşıma-cılıkolması,sermayeyoğunbirhizmetolmasınedeniyleçokdafazlaesnekliksözkonusudeğildir.Gemikiralamahizmetiyurtiçitaşımacılıktakullanılabileceğigibi,genellikleulus-lararasıdenizyolutaşımacılığındakullanılanbirhizmettir.Dolayısıylasözkonusuhizmetinuluslararasıhizmetolmasınedeniylesadeceulusalfaktörlerdendeğil,aynızamandaulus-lararasıçevredekigelişmelerdendeçoketkilendiğibirgerçekolup,hizmetindenizciliktenkaynaklananrizikolarıdadüşünüldüğündegemikiralamaişininnekadarzorvekarmaşıkolduğuanlaşılacaktır.Uluslararasıticareteyönelikbirhizmetolması,zamanbaskısı,doğasıgereğitaşıdığıriskinyüksekoluşu,navlunpazarıdalgalanmalarınınfazlalığı,sözkonusumeblağların (taşınanmalmiktarıveparasaldeğer)yüksekoluşugibiözelliklerdegemikiralamahizmetinidahakarmaşıkbirhalesokmakta,dolayısıylabuhizmetinsatınalımıprofesyonellikgerektirmektedir.

3. Endüstriyel Satın Alma Davranış Modelleri, Satın Alma Süreci ile Alıcı ve Satıcı Arasındaki İlişki Kalitesi

Pazarlama literatüründeendüstriyelsatınalmaperspektifindenörgütselhizmetlerüze-rineyapılmışaraştırmalarkısıtlıdır.Endüstriyel satınalma, resmiörgütlerceyapılan, ih-tiyaçduyulanmalvehizmetlerinsatınalınmasıamacıyla,tanımlama,değerlendirmevealternatifmarkave tedarikçilerarasındayapılanseçimsürecidir (Kotler,2008).Tüketicipazarlarıilekarşılaştırılacakolursa,endüstriyelsatınalmadahaprofesyonelsatınalmayıiçermektedir.

Endüstriyelhizmetlerdealıcılarınsatınalmadavranışlarınıanlayabilmekiçintarihselsüreçiçerisindegeliştirilenendüstriyelsatınalmamodellerinebakılmasıyerindeolacaktır. İlkolarakendüstriyelsatınalmaterimindenCharlesBabbage1832tarihindebahsetmekte-dir.1933yılındaHarvardÜniversitesindenHowardT.Lewisendüstriyelsatınalmaileilgiliilkçalışmasınıyayınlamıştır(HeizerveRender,1999:34).BirinciDünyaSavaşındanson-ra,yaşananekonomikbuhranvesonrasındagelenİkinciDünyaSavaşı,endüstriyelsatınalmanınişletmelerinsatınalma,pazarlama,finansveüretimfonksiyonlarınıngerisinde,altbirfonksiyonolarakkalmasınayolaçmışveişletmelerveakademisyenlerceçokfazlaönemverilmemiştir(Tektaş,2009:20).1967yılındaFarris,RobinsonveWindtarafındanendüstriyelsatınalmasürecimodelioluşturulmuştur.Bumodel,diğerendüstriyelsatınalmadavranışmodelleriningelişiminiolanaklıkılmıştır.Endüstriyelsatınalmaliteratürü-nüngelişmesiveçalışmalarınhızkazanmasınıntemeldedörtmodelinkatkısıilegerçek-leştiğidüşünülmektedir.Bumodeller,WebsterveWind’in(1972)EndüstriyelSatınAlmaDavranışModeli,Sheth’in(1973)EndüstriyelAlıcıDavranışıModeli,ChoffrayveLilien’in(1980)EndüstriyelPazarAnaliziModeliveAndersonveChambers’ın(1985)EndüstriyelSatınAlmaDavranışModeli’dir.Modelleringeliştirilmesindensonraendüstriyelsatınalma

84

ileilgiliyapılanhemenhemenherçalışmadabumodellertemelalınmış,bumodellertestedilmiş,eksiknoktalarıgeliştirilmeyeçalışılmıştır.Tablo1,endüstriyelsatınalmamodel-leriilebumodelleritemelalanveeksikyönlerinigidermeyeyönelikoluşturulanJohnsonve Lewin’in (1996)Birleşik Endüstriyel SatınAlmaDavranışModeli’ni endüstriyel satınalmayakatkılarıveodaknoktalarıitibariyleözetlemektedir.

Endüstriyel satın alma davranış modellerine ilişkin birçok ortak nokta bulunmaktadır.ShethModeliveWebsterveWindModeli,endüstriyelsatınalmanınsüreciveyapısınayönelikbirbakışaçısıgetirmektedir.Endüstriyelsatınalmasürecinedavranışsalbiryakla-şımolarakShethmodeli,satınalmakararlarıüzerindekarşılıklıolarakbirbirinietkileyenekonomik faktörler, sosyo-kültürel faktörler veduygusaletkilerinöğrenilmesi ve tanın-masıiçinçalışmaktadır.ÇokamaçlıbirörgütselsatınalmadavranışımodeliolarakShethmodeli,ürünvehizmetlerineldeedilmesindeönemliolduğudüşünülen tümfaktörleriyansıtmayaçalışmaktadır.WebsterWindmodeliise,endüstriyelsatınalmadavranışına,budavranışaözgündeğişkenlerininuygunluğunundenetlenmesinivebusuretleendüs-triyelsatınalmadavranışınıntemelsüreçlerininönemliölçüdeanlaşılmasınıolanaklıkılanbirbakışaçısısunmaktadır(BonomaveJohnston,1981).WebsterveWindsatınalmaka-rarınıverenkişileriiçerenbir“satınalmamerkezi”anlayışınımodeledâhilederektarifselbirörgütselsatınalmasüreciilerisürmektedir(Akbıyık,1999).Herikimodeldeendüstri-yelpazarlamacının,kararsüreciveendüstriyelalıcınındavranışıüzerindekietkileyicilerinkarmaşıklığınıtespitetmesinisağlamaktadır.ChoffrayveLilienmodelindediğerikimodel-deolançevreselveörgütselunsurlardâhiledilmişvesatınalmasüreciüçadımdadiğermodellerdenfarklıolarakmatematikselbirşekildeincelenmiştir.AndersonveChambers(1985),diğermodellerdeyeralandeğişkenlerintamamentanımlayıcıolduğunubelirtmiş-lervekendileridekategorivesınıflandırmadanuzakyenibirmodeltasarlamışlardır.

85

Tablo 1:Endüstriyel Satın Alma Davranış ve Süreç Modellerinin Tarihsel Gelişimi

Yıl Satın Alma Modeli

Endüstriyel Satın Almaya Katkıları Odak Noktaları

1967 Farris,RobinsonveWind

• Endüstriyelsatınalmasüreçleriortayaatılmıştır.

• Satınalmatürü

1969 HowardveSheth

• Endüstriyelsatınalmadavra-nışlarıüzerineilkmodeldir.

• Örgütbüyüklüğü• Satınalmatürü

1972 WebsterveWind

• Endüstriyelsatınalmadavranışlarıüzerineilkgenelyaklaşımmodelidir.

• Satınalmamerkeziilkkezbumodeldedahiledilmiştir.

• Algılananrisk• Zamanbaskısı• Hizmet kalitesi• Hizmetperformansı

1973 Sheth • HowardveSheth’in satınalmadavranışmodeliningeliştirilmişhalidir.

• Endüstriyelsatınalmasüreçlerinimodellerineeklemişlerdir.

• Örgütbüyüklüğü• Satınalmatürü• Bilgi• Algılananrisk• Zamanbaskısı• Çevreseletmenler• Hizmetperformansı• Hizmet kalitesi

1980 ChoffreyveLilien

• Endüstriyelsatınalmadavranışmodellerinekararvermeünitesinieklemişlerdir.

• Fiyat• Algılananrisk• Satınalmatürü• Çevreseletmenler• Zamanbaskısı

1985 AndersonveCham-bers

• Endüstriyelsatınalmadamotivasyonunyenibirbelirleyicifaktörolduğunuilerisürmüşlerdir

• Eğitim• Kişilik• Motivasyon

1996 JohnsonveLewin

• WebsterveWind(1972),Sheth(1973)veChoffrayveLilien’in(1980)modellerinintemelde-ğişkenlerininbirarayagetirildi-ğibirleşikbirendüstriyelsatınalmamodeliüretmişlerdir.

• Satınalmakarakteris-tikleri

• Örgütkarakteristikleri• Grupkarakteristikleri• Bireysel karakteristik-

leri

86

Literatürde endüstriyel satın almamodellerine ilişkin yapılan eleştirilerin temel olarakikinoktadatoplandığıgörülmektedir(Tektaş,2009;JohnsonveLewin,1996).Bunlardanilki,modellerinçokfazlatanımlayıcıveuygulanmalarınınzorolmasıdır.ÖrneğinAnder-sonveChambers,ShethveWebsterveWindmodellerindeyeralandeğişkenlerüzerinetestetmeyeyönelikhipotezlergeliştirilemediği,bunedenlepratiktekullanımlarınınzorolduğunubelirtmektedirler(JohnstonveLewin,1996).Araştırmacılar,ChoffrayveLilienmodeliiçinde,işlevselbiryapısıolmasınarağmenyeterliderecedeaçıklayıcılığıvebilim-selaltyapısıolmadığıeleştirisindebulunmaktadırlar(Wilson,1996;Sheth,1996).Benzerşekilde,McQuiston(1989)da,endüstriyelsatınalmamodellerinfazlatanımlayıcıolduğu-nuveuygulamalıolaraktestedilmelerininçokmümkünolmadığınıbelirtmektedir.Sheth(1973:12),kendimodelininkısıtlıyönlerini,ilkbakıştaçokkarmaşıkveçokfazladeğişkeniçeriyormuşgibigöründüğünüifadeetmektedir.Bu,modelintümendüstriyelsatınalmadurumları içingeliştirilmişolmasındankaynaklanmaktadır.Michaels vediğerleri (1987)ise,modelleringenelolarakçevresel,örgütselvekişiseletkilerisınıflandırdıklarını;ancakendüstriyel satınalmadavranışını etkileyen temeldeğişkenleri ve satınalma süreci ilearalarındakiilişkileribelirtmedikleriyorumunuyapmaktadırlar.ChoffrayveLilien(1980:33)modeli,ShethveWebsterveWindmodellerinegöre içerdiğideğişkenleraçısındandahabasit, fakatmatematikselyönüdahaağırbasanvedaha işlevselbirmodelolaraksunulmaktadır.Bumodel,elealınandiğermodellerdekieksiklikleringiderilmesiamacıylageliştirilmişvebueksikliklerşöylesıralanmıştır(ChoffrayveLilien,1978):Öncelikle,diğermodellerayrıntılıbirkavramsalyapıoluştursalarda,işlevseldeğillerdirveiçerdikleribo-yutlarındeneyselolarakgeçerliliğikısıtlıderecedetestedilebilmiştir.Ayrıca,bumodeller-deörgütselsatınalmayıetkileyebilecekdeğişkenlersıralanmış;ancakbudeğişkenlerürüntürüneveyasatınalmatürünegöresınıflandırılmamıştır.Diğerbirdeyişle,hangideğişke-nin,hangisatınalmadurumundaveüründefarklıetkilerininolabileceğimodelleredâhiledilmemiştir. İlişkipazarlamasınınönemkazanması ilebirlikte,dahasonrayapılan ilgiliçalışmalareskimodellerinalıcıvesatıcıarasındakietkileşimveiletişimeyervermedikleri,teorikyapınınsadecealıcıfirmabakışaçısıylakurulduğueleştirisinigetirmektedirler(Wil-son,1996;JohnstonveLewin,1996).

Endüstriyelsatınalmasüreci,“örgütlerin,satınalınacakmalvehizmetihtiyaçlarınıbelir-ledikleri,buihtiyaçlarıkarşılayabilecekalternatifmarkavetedarikçileribulup,değerlen-dirdiklerivearalarındanbirisini seçtiklerikararvermesüreci”olarak tanımlanmaktadır.Endüstriyelsatınalmasürecigenelolaraksekizaşamadaincelenmektedir(Arslan,2012;WebsterveWind,1972:21;Kotler,2008).Endüstriyelhizmetlerkapsamındabuaşamalarşuşekildeözetlenebilir:

87

• Hizmetihtiyacınınortayaçıkması• Hizmetözelliklerinekararverilmesi• Hizmetözelliklerininveihtiyaçduyulandetaylarıntanımlanması• Potansiyeltedarikkaynaklarıvegereklinitelikleriçinaraştırmayapılması• Tekliflerintoplanmasıveanalizedilmesi• Tekliflerindeğerlendirilmesivetedarikçininseçilmesi• Sözleşmevesiparişyöntemlerininbelirlenmesi• Performansdeğerlendirmesivegeribildirimininyapılması

Endüstriyelbirhizmetolarakgemikiralamahizmetlerininsatınalımındasatınalmasüreç-leri çokdetaylıolarakelealınmaktavebusüreçlereuyulmaktadır.Busüreçlerininetkinolarakyürütülmesindegemisahibiilegemikiracısıarasındakiilişkininkalitesibüyükönemtaşımakta,bunedenledebuilişkilerinkurulup,geliştirilmesindearacıolarakgemibroker-lerininhizmetlerindenyararlanılmasıgereğibulunmaktadır.

1970’lerdenbuyanaendüstriyelsatınalmadavranışlarıçokönemlideğişimlergeçirmiştir.Bu değişimlere yol açan faktörler rekabet artışı, toplam kalite yönetiminin ortaya çıkı-şı, tedarik fonksiyonununyenidenyapılandırılması vebilgi teknolojilerindendaha fazlayararlanılmasıolaraközetlenebilir.Budeğişimlerinetkisiikiyönlüolmuş,endüstriyelsa-tınalmadaişlemtemelliilişkidenilişkitemellibiranlayışageçilmiştir(Arslan,2012).İlişkikalitesi,sonyıllardaendüstriyelsatınalmadahemakademikhemdeuygulamadabirçokçalışmadaincelenmesinerağmen,ayrıntılıolaraktanımlanmayanbirkavramolarak lite-ratürdeyeralmıştır.Bukonudaazsayıdageliştirilmişolantanımlarınortaknoktası,ilişkikalitesininçokboyutluveüstdüzeyyapıyasahipolduğuyönündedir(Tektaş,2009).EneskiilişkikalitesitanımlarındanbirindeLevitt(1986),değervegenişletilmişürünodaklıbirbakışaçısıileilişkikalitesinimalvehizmetsunumlarınıgenişletenvealıcıilesatıcıara-sındabeklenenbirdeğişimilesonuçlanansoyutdeğerlerbütünüolaraktanımlamaktadır.Hennig-Thurau ve Klee (1997:751), nihai tüketici ile firmalar arasındaki ilişki kalitesini,müşterininilişkiileilgiliihtiyaçlarınıkarşılamakonusundakiyeterliliğiolaraktanımlamak-tadır.DeWulf,OdekerkenveIacobucci(2001)iseilişkikalitesini,birilişkiningücününge-nelolarakdeğerlendirilmesiolaraktanımlanmaktadır.

Tablo2’degösterildiğigibi,endüstriyelpazarlardailişkikalitesiunsurlarıüzerineyapılanbilimsel çalışmaların ilişki tatmini, güven,menfaatçilik, bağlılık,müşteri odaklılık, uzundönemodaklılık,çatışma,çözülme,iletişim,etkileşim,etikprofilvebilgipaylaşımıolmaküzere12değişkeniiçermektedir.

88

Tablo 2:İlişki Kalitesi Üzerine Yapılan Belli Başlı Bilimsel Çalışmalar

Çalışmanın Yazarı ve Yılı Odaklandıkları Unsurlar

DwyerveOh,1987 İlişkiTatmini,Güven,Menfaatçilik

Lagacevd..,1991 İlişkiTatmini,Güven

Dorsh,1998 İlişkiTatmini,Güven,Bağlılık,Menfaatçilik,MüşteriOdaklılık,Etik Profil

Japvd.,1999 Güven,UzunDönemOdaklılık,Çatışma,Çözülme,Etkileşim

Waltervd,2003 Güven,Bağlılık,İlişkiTatmini

Lagesvd,2005 İlişkiTatmini,BilgiPaylaşımı,İletişim,UzunDönemOdaklılık

Denizyolutaşımacılıkpazarındagemikiralamada,sözkonusuhizmetinendüstriyelhizmetoluşu,hizmetinçoğunlukladış kaynaklamayoluyla gerçekleştirilmesi, pazarın karmaşıkyapıdaoluşu,rekabetinyoğunoluşu,satınalmanınoldukçaprofesyonellikgerektirmesi;satıcıvealıcınınarasındakiilişkikalitesinebüyükönemverilmesinigerektirmektedir.Builişkininprofesyonelceyürütülmesindegemikiralamahizmetlerikonusundauzmanolangemi brokerlerinden aracı olarak yararlanılmaktadır. İlişki kalitesini kapsayan unsurlar,özelliklegemikiralamahizmetlerindebunoktadasatınalmakararınıetkileyenbirfaktörolmaktadır.

4. Araştırmanın Metodolojisi

Araştırmadametodolojiolaraknitelaraştırmayöntemikullanılmıştır.Nitelaraştırmaçer-çevesindeendüstriyel satınalmadavranışlarıüzerineyapılmışbilimselçalışmalar içerikanaliziyöntemiyleincelenmiştir.İçerikanalizine1973ile2012yıllarıarasınıkapsayan,en-düstriyel satınalmadavranışları üzerine yapılmış araştırmalardahil edilmiştir.VerilerineldeedilmesindeElsevier,ScienceDirectveEBSCOhostelektronikveritabanlarındanya-rarlanılmıştır.Elektronikveritabanındataramayapılırkenanahtarkelimelerinendüstriyelsatınalmadavranışı(industrialbuyingbehaviour),örgütselsatınalmadavranışı(organi-zationalbuyingbehaviour)veya işletmeden işletmeyepazarlama(business tobusinessmarketing)kelimeleriniiçermesi,makalelerinhakemlimakaleolmasıvemakalelerinya-yınlandığıdergilerinetkifaktörlerinin1’denbüyükolmasıkriterleriesasalınmıştır.Araştır-madaverilerintoplanacağıdergiler“HarzingPublishorPerish”yazılımıkullanılaraktespitedilmişveenyüksekatıfalandergileraraştırmayadâhiledilmiştir.Neticedebukriterlere

89

uyan17makaleçalışmakapsamınaalınmıştır.Araştırmakapsamınadâhiledilenbuçalış-malarEk1’degösterilmektedir.

Araştırmanınverianalizindenitelaraştırmalardaverianalizyöntemlerindeniçerikanali-ziyöntemikullanılmıştır. İçerikanalizindetemelamaç,toplananverileriaçıklayabilecekkavramlaraveilişkilereulaşmaktır(YıldırımveŞimşek,2003:162).Kavramlar,olgularıan-lamamızavebuolgularüzerindeetkilidüşünmemizeyardımcıolmaktadır. İçerikanaliziağırlıklıolarakyazılıvegörselverilerinanalizedilmesindekullanılanbiryöntemdir.Nitelaraştırmalardainsanvetoplumdavranışlarıincelenmektedir.Budavranışlarısayılarlain-celemekzordur(Arıkan,2011).Nitelaraştırmaverileridörtaşamadaanalizedilmektedir (Gökçe,2006):Verilerinkodlanması,temalarınbulunması,kodlarınvetemalarınorganizeedilmesi,bulgularıntanımlanmasıveyorumlanması.Buaşamalarıkolaylaştırarak,hızlıbirşekildeiçerikanaliziyapılabilmekiçin,BilgisayarDestekliKalitatifVeriAnalizi(ComputerAidedQualitativeDataAnalysis-CAQDAS)türüyazılımlarbulunmaktadır(Kuş,2009).İngil-tere’deCAQDASyazılımlarınınkullanımvetercihoranlarıüzerineyapılanbirçalışmadaençoktercihedilenvekullanılanyazılımınNVIVOolduğutespitedilmiştir(Rettievd.,2008).BuçalışmadadaverianalizaracıolarakNVIVO8kullanılmıştır.

NVIVOyazılımındaverilerinanalizinde ilkadımda,dahaönceveri tabanındaneldeedi-lenendüstriyel satınalmadavranışınıetkileyen faktörleri içerenmakalelerin toplandığıyenibir projeoluşturulmuş veoluşturulanbuprojeye17bilimselmakaleaktarılmıştır.İkinciadımdametoduoluşturantemelkavramlarıtespitetmekiçinbilimselmakalelerdenvakalar(case)oluşturulmuştur.NVIVO’dabirvaka,cinsiyet,yaşvb.demografikdeğişken-leri ya da buna benzer özellikleri ifade eden özelliklere (attribute) sahip birer temadır(Kuş,2009).Buçalışmadakullanılanözellikler;makaleninyazarları,makaleninyayınyılı,makaleninatıfsayısıdır.Sonrakiadımda,nitelverianalizindetemelsüreçolankodlama-yageçilmiştir.Kodlamaaşamasındaorijinalmetinleriçerisindeyeralankelimelerintümü“kelimefrekanskriteri”(wordfrequencycriteria)aracıkullanılarakbulunmuş,endüstriyelsatınalmadavranışlarınıetkileyenfaktörlerisebulunanbukelimelerarasındanliteratüreuygunbirşekildeseçilmiştir.Buseçimdede%10altındayeralmışolankelimelerçalışma-yadâhil edilmemiş; ancak ilişki kalitesiboyutu içeren faktörleraraştırmaamacı kapsa-mındaönemligörüldüğüiçinçalışmayadâhiledilmiştir.Kodlamasürecibitiminde,seçilenfaktörlerüzerindentemalaroluşturulmuştur.Temalaroluşturulurkenilişkikalitesiboyutu-nuiçerenfaktörlerveendüstriyelsatınalmadavranışlarınıetkileyenfaktörlerbirbirindenayrılarakikiayrıkategorideincelenmiştir.

Bulgularıntanımlanmasıaşamasında,ilkikiaşamadaneldeedilenkriterlerNVIVOyazılı-mınınözelliklerindenbiriolan“matriskelimesorgulamayöntemi”sayesindeseçilenen-düstriyelsatınalmadavranışmodelleriileilgilibilimselçalışmalarüzerindeikiayrı katego-riolarakincelenmiştir.Matriskodlamadasatırkısmınailişkikalitesifaktörüileendüstriyel

90

satınalmadavranışlarınıetkileyenfaktörlerioluşturankategoriler,kolonkısmınaiseyuka-rıdatanımlananözelliklerarasındanmatrisinoluşmasısağlanmıştır.MatrisinçalıştırılmasıileeldeedilensonuçlartoplanarakTablo3’degörülentabulasyonoluşturulmuştur.

5. Araştırmanın Bulguları

İlişkikalitesiveendüstriyelsatınalmadavranışınıetkileyenfaktörleri içerensatınalmadavranışmodelleriüzerineyapılanbilimselçalışmalarıniçerikanalizisonuçlarıTablo3’degösterilmektedir.Dahaöncekibölümlerdeliteratürdeendüstriyelsatınalmadavranışmo-dellerigenişölçüdekabulgörmüşveçoksayıdaaraştırmadakullanılmışolsada,bazıeksikyönleriolduğubelirtilmişti.Tablo3incelendiğinde,ilişkikalitesifaktörüileilgilideğişken-lerinmodellereyeterincedâhiledilmediğigörülmektedir.Nitekimilişkikalitesifaktörününbirdeğişkeniolaniletişiminfrekansyoğunluğu%5olup,endüstriyelsatınalmadavranış-larınaetkiedenfaktörleringerisindekalmıştır.Bumodelleringeliştirildikleridönemlergözönünealındığında,ilişkipazarlamasıanlayışınınyeterincegelişmediğivedolayısıylayenigelişmekte olan bumodellerin, daha sonraları endüstriyel pazarlamada giderek önemkazanan ilişkikalitesi faktörünüyeterincedâhiletmediğisöylenebilir. İçerikanaliziyön-temiyleeldeedilenbulgulardanhareketlesözkonusumodellerdekieksikliklereaşağıdadeğinilmektedir.

Tablo 3: Endüstriyel Satın Alma Davranışları Üzerine Yapılmış Bilimsel Çalışmalarda İlişki Kalitesi

ve Satın Alma Davranışını Etkileyen Faktörlere Göre İçerik Analizi SonuçlarıFrekans Yoğunluğu

İlişki Kalitesi Faktörüİletişim 5Güven 2İlişkiTatmini 2Bağlılık 2BilgiPaylaşımı 4

Endüstriyel Satın Alma Davranışlarını Etkileyen Başlıca FaktörlerFiyat 13OtoriteSeviyesi 14ÖrgütünBüyüklüğü 14AlgılananRisk 10HizmetPerformansı 14Hizmet Kalitesi 10ZamanBaskısı 10Toplam 100

91

Birincisi,modellerdedahaçokalıcıvesatıcıfirmalararasındakisomutdeğişkenlereönemverilmiştir.Diğerbirifadeilealıcıilesatıcıarasındakiilişkiileilgilisoyutbirtakımdeğişken-lere(iletişim,güven,ilişkitatmini,bağlılıkvebilgipaylaşımıvb.gibi)modellerdeyeterinceyerverilmemiştir.Bununnedeni,modelleringeliştirildiğiyıllardaendüstriyelpazarlamaalanındayapılançalışmalarıngeneldeticarideğişimeodaklanmaları,sonrakiyıllardaise,ilişkisel pazarlama kavramının ve alıcı ile satıcı arasındaki etkileşiminönplana çıkmasıolabilir.

İkincisi,bueksiklikilebağlantılıolarak,klasikendüstriyelsatınalmamodelleri,tektaraflıbakış açısına sahiptir. Diğer bir ifade ile alıcı ile satıcı işletmeler arasındaki etkileşimmodellere yansıtılmamaktadır. Oysaki günümüzde endüstriyel pazarlarda bir defalıkişlemikapsayankısadönemlialıcı-satıcıilişkisiyeriniuzundönemlietkileşimlereveortakamaçlarlabirliktehareketetmeyebırakmaktadır(Arslan,2012).Buetkileşimlerinmodel-lerdekieksikliğinedeniyle,alıcıilesatıcıarasındakiilişkininboyutuylailgiliunsurlarıniçe-rikanalizindekiyüzdeselyoğunluğudadüşükçıkmıştır.

Bubulgularçerçevesindeklasikendüstriyelsatınalmamodelleriningenelolaraktanım-layıcı olduğu, ilişki pazarlaması yaklaşımının yeterince dâhil edilmediği, bundan dolayıendüstriyelürün/hizmetlerindoğasınaözgüolanve ilişki kalitesi faktörünedeyeterin-ceyerverenyenibirendüstriyelsatınalmamodellerineihtiyaçbulunduğunusöylemekmümkündür.Gemikiralamahizmetlerigibisatıcıvealıcıarasındakiilişkilerebüyükönemverilen, spesifik endüstriyel hizmet pazarlarına yönelik endüstriyel satın almadavranışmodeliningeliştirilmesibüyükönemtaşımaktadır.

6. Gemi Çarter Hizmetine Özgü Endüstriyel Satın Alma Davranış Modeli Önerisi

Araştırmanın ilk bölümlerinde bahsedilen gemi kiralama hizmetlerinin temel özellikle-ri, endüstriyel satınalmadavranışlarını etkileyen faktörler veendüstriyel alıcı ve satıcıarasındaki ilişkikalitesinioluşturanunsurlargözönünealınarakgeliştirilenmodelŞekil1’degösterilmektedir.GemikiralamayaözgügeliştirilenbusatınalmadavranışmodelininoluşturulmasındaJohnsonveLewin(1996)’inbütünleşikendüstriyelsatınalmadavranışmodelindenyararlanılmıştır.

Şekilden de görüleceği üzere, gemi kiralama hizmeti satın alma işlemi, adım adım süreçlerdeçeşitliaşamalarıtemsiledenistasyonlardanoluşmaktavekompleksbirözelliksergilemektedir.Gemikiralamaileilgililiteratürdebuaşamalargemisahibibakışaçısın-danelealınmışvearaştırmaaşaması,müzakereaşamasıvebağlantısonrasıişlemlerol-maküzereçokgenelolaraküçaşamayaayrılmıştır(Gortonvd.,2009).

Kiracıaçısındangemikiralamahizmetisatınalımınabakılacakolursa,gemikiralamaih-tiyacının uluslararasımal alım satımı ile başlaması söz konusudur.Uluslararası ticarete

92

konuolanmallarınbüyükhacimlidökmemallarolması,butürmallarıntarifelitaşımacılıkpiyasasındanziyadetarifesiztaşımacılıkpiyasasındagemilerinkiralanaraktaşınmasıihti-yacınıdoğurmaktadır (Stopford,2009).Kiracılar,sözkonusumallarınsatışmiktarlarına,üretimvetüketimekonomilerine,taşınmagereksinimlerineuygunolarakbirtaşımahiz-metiteminetmekdurumundadırlar.Tümbugereksinimler,kiracılarıntaşımaihtiyacınınözellikleriniortayakoymaktadır.Uluslararasıticarettedüzenliolarakticaretiyapılanvekü-çükhacimlerdealınıpsatılanmallartarifelidenizyolutaşımacılığındakırkambarsözleşme-leriletaşınırken,büyükhacimlivedüzensizolarakalınıpsatılan,genellikledüşükdeğerlihammaddeveyarımamuller,dökmeyükdenizyolutaşımacılıkpiyasasındagemikiralamayoluylataşınmaihtiyacındadırlar.

Taşımahizmetininspesifikasyonlarınınbelirlenmesiaşamasında,gemikiracıları,özellikleuluslararasımalalımsatımsözleşmesiveakreditif şartlarınıgözönünealarakgemi ki-ralamahizmetininspesifikasyonlarınıbelirlemektedirler.Buspesifikasyonlaröncelikleki-ralamatürününbelirlenmesiilebaşlamakta,dahasonramallarıntaşınacağıyüklemeveboşaltma limanları, tahmini sevktarihleri,malları taşıyabilecekgemininözellikleri (tipi,kapasitesi,donanımı,bayrağı,klası,sigortası,vb.),taşımaücretiolaraködenmesigerekentahmininavlunücretivetaşımaşartlarınınyeralacağıkirasözleşmesigibikonularıiçer-mektedir.

Hizmetspesifikasyonlarıbelirlendiktensonradördüncüaşamadakiracı,yükününtaşınmagereksiniminikarşılayabilmekiçintedarikçiolarakgemisiuygunbirpozisyondabulunanpotansiyelgemiişletmeleri/sahipleriniaraştırmayabaşlarvealternatiflerarasındanmali-yet,zaman,kapasite,sözleşmeşartlarıvediğerkoşullarıaçısındanenuygungemiişletme-sinibelirlemeyeçalışır.Bunoktadagemikiracıları,navlunpiyasası,gemipozisyonları,ki-ralamasözleşmeleri,limanlarınkoşullarıgibikonulardauzmanlığıolangemibrokerlerininhizmetlerindenyararlanmaktadırlar.Gemibrokerininaraştırmasüreci,gemikiracılarınınpazaraiştalebindebulunarakgirişiilebaşlar.Busüreçtekiracı,brokeriaracılığıilepiyasa-dannavlunfikrieldeetmeyeçalışmaktadır.Eşzamanlılıkondansonrabirdereceyekadartaşıma yaratanmal alım satım işleminin nihai olarak tamamlanıp tamamlanmamasınabağlıolarakdeğişirvebudurumtalebinüslubundanaçıkçaanlaşılırşekildedir.

Kiracıbirteklifilepiyasayagirmedenönceuygunbirtarafilehemenkesinnavlunmüza-kerelerinebaşlayıpbaşlamayacağınaveyadeğişiktaşımaolanaklarıiçinöncelikleteklifleritoplamayıisteyipistemediğinekararvermektevesadecetoplananbilgilerayrıştırıldıktanvedeğerlendirildiktensonramüzakerelerebaşlamaktadırlar.Buaşamadakiracıveyakiracıbrokeri,malınalımsatımdurumunagöregemikiralamapazarınagirişyapmaktadır.Ulus-lararasısatışişlemiyürütülmekte,ancakkiracıhemenmüzakereleregirişmekistemiyorsabudurumauygun ifadeler ile (sadece “indikasyon” veya “kesin indikasyon talebi” vb.)piyasayaçıkışyapmaktadır.

93

Ç

evre

sel F

aktö

rler

Mak

ro Ç

evre

K

üres

el, E

kono

mik

, Coğ

rafi,

Pol

itik/

Yas

al, T

ekno

lojik

, Kül

türe

l, Fi

ziks

el/D

oğal

Çev

re

Mik

ro Ç

evre

N

avlu

n Pa

zarı,

Gem

i İnş

a Pa

zarı,

Gem

i Alım

ve

Satım

Paz

arı,

Gem

i Ger

i Dön

üşüm

Paz

arı

Teda

rikçi

ler,

Müş

teril

er, D

evle

t Oto

ritel

eri,

Den

iz T

icar

et v

e M

esle

k O

dala

rı, U

lusl

arar

ası K

urul

uşla

r (I

MO

, UN

CTA

D, I

LO),

Lim

anla

r

Bilg

i Öze

llikl

eri

Bilg

i Kay

nakl

arı:

Nav

lun

Paza

rı R

apor

ları,

N

avlu

n M

üzak

erel

eri,

Bal

tic E

xcha

nge,

Bim

co,

Bro

kerli

k A

ğı, İ

nter

net K

ayna

klar

ı vd.

B

ilgi M

erke

zler

i: Lo

ndra

, New

Yor

k, T

okyo

, Osl

o vd

.

Gem

i Kir

alam

a Sü

reci

•

Den

izyo

lu T

aşım

a İh

tiyac

ının

Orta

ya Ç

ıkış

ı •

Den

izyo

lu T

aşım

a İh

tiyac

ının

Öze

llikl

erin

in B

elirl

enm

esi

• D

eniz

yolu

Taş

ıma

Hiz

met

inin

Spe

sifik

asyo

nlar

ının

Tan

ımla

nmas

ı •

Pota

nsiy

el G

emi İ

şlet

mes

inin

Ara

ştırı

lmas

ı •

Nav

lun

Piya

sası

ndan

Kira

lam

a Ta

lebi

nde

Bulu

nulm

ası

• Ta

şım

a şa

rtlar

ının

Müz

aker

e Ed

ilmes

i •

Uyg

un T

eklif

in S

eçilm

esi v

e K

irala

ma

Sözl

eşm

esin

in K

urul

mas

ı •

Satın

Alm

a So

nras

ı İşl

emle

rinin

Tak

ibi

• Pe

rform

ans D

eğer

lend

irmes

i

Satıc

ının

Kar

akte

rist

ikle

ri

Gem

i Sah

ibi

Gem

i İşl

etm

esin

in Ö

zelli

kler

i G

emi Ö

zelli

kler

i ve

Taşı

ma

Koş

ulla

rı Ta

şım

a H

izm

eti P

erfo

rman

s ve

Kal

itesi

N

avlu

n ve

ya K

ira Ü

cret

i Tu

tund

urm

a St

rate

jiler

i D

ağıtı

m K

anal

ı Stra

tejil

eri

B

irey

sel F

aktö

rler

G

emi S

ahib

i Bro

keri

: Eğ

itim

, B

ilgi

Tecr

übe

Mot

ivas

yon

Kiş

ilik

D

uygu

lar

Bili

şsel

Dur

umla

r

Bir

eyle

rara

sı İl

işki

ler

ile İl

gili

Fakt

örle

r İl

işki

Kal

itesi

Fak

törü

: İle

tişim

B

ağlıl

ık

Bilg

i Pay

laşı

mı

Güv

en

İlişk

i Tat

min

i

Bir

eyse

l Fak

törl

er

Kir

acı B

roke

ri:

Eğiti

m

Bilg

i Te

crüb

e M

otiv

asyo

n K

işili

k,

Duy

gula

r B

ilişs

el D

urum

lar

Satın

Alm

anın

Öze

llikl

eri

Zam

an B

askı

sı

Alg

ılana

n R

isk

Satın

Alm

a Tü

rü

Örg

ütse

l Fak

törl

er

Kir

acın

ın Ö

rgüt

ü:

Örg

ütün

Büy

üklü

ğü

Örg

ütün

İklim

i Ö

rgüt

ün Y

apıs

ı Ö

rgüt

ün K

ulla

ndığ

ı Tek

nolo

ji Ö

rgüt

sel A

maç

lar,

Polit

ikal

ar

Pren

sipl

er

Mer

kezi

leşm

e D

erec

esi

Örg

üt Ç

alış

anla

rı

Satın

Alm

a M

erke

zi Ü

yele

ri

Şeki

l 1:

Gem

i Kira

lam

a Hi

zmet

lerin

e Ö

zgü

Endü

striy

el S

atın

Alm

a Da

vran

ış M

odel

i

94

Seferlik gemi kiralamasında, kiracının talebinin içeriği gemi sahibinin hesaplarını vedeğerlendirmelerini yapmayı istediği hususları kapsamaktadır. Bu hususlar şunlardanoluşmaktadır:

• Kiracınınadıveikametyeri• Yükmiktarıveyüküntanımı• Yüklemeveboşaltmalimanları• Gemininyüklemeiçinsunulmasıgerekenzamanperiyodu/kançellotarihi• Yüklemeveboşaltmaoranlarıveşartları• Tercihedilengeminintürüvehacmiileilgiliherhangikısıtlarveyatercihler• KiracınınşartlarvedurumlarıbazalmayıarzuladığıC/Pformu• Varsagemitarafındanödenecekkomisyonlar

Bunlarailaveten,kiracımüzakereleriçinbaşlangıçnoktasıolarakistediğitahmininavlun(charterer’sfreightidea)düzeyindendebahsedebilir.Ancak,böylebirbilgi,müzakeretak-tiklerinedeniyle,genellikleilktekliftegösterilmez.Dahasonrakiracıyükününezaman,neredevehangişartlaraltındataşıtanateslimedeceğihususundauygunbirtaraflamü-zakereyegirebileceğigibi,verdiği iştalebinekarşılıkolarakverilennavluntekliflerinidetoplayabilirvebunlarınhepsiniberaberdeğerlendirebilir.Endüstriyelsatınalmadamüza-kereteriminegenişkapsamdabakılacakolursa,taraflararasındakifiyatindirimsürecininbirkısmıolansözleşmeüzerindegörüşülenmiktar,teslimat,ödemeşartlarıvehizmetileilgilidetaylarınolduğu,alıcıvesatıcınınkarşıtarafınihtiyaçlarınacevapverebildiğinedairtaraflarınbirbiriniiknaetmeyeçalıştığısüreçolarakgörülmektedir(Bingham,1990).Aynıdurum,endüstriyelbirpazarolandenizyolutaşımacılığındakimüzakeresüreciiçindege-çerlidir. Müzakereler, önceliklekiralamanınanaşartlarınınkonuşulduğubölümilebaşlar.Dahaileridüzeymüzakereler,kiralamanındetaylarıveanaşartlarınmüzakerelerisüresin-cegörüşülmeyençarterpartininklozlarınınifadelerininbelirlenmesiiledevameder.Mü-zakereedilenşartlar,çartertiplerinegörefarklılıkgösterir.Seferlikgemikiralanmasındakesinpazarlıklarlabaşlayananaşartlarla ilgili ilk teklifaşağıdakidetaylarıkapsayacaktır(Gortonvd.,2009):

• Gemisahibininadı• Gemininadıveözellikleri• Yükmiktarıveyüküntanımı• Yüklemeveboşaltmalimanlarıveiskeleleri• Astaryagünleri/kançellotarihi• Yüklemeveboşaltmaoranlarıveşartları• Sürastaryavedispeçoranları• Navlunmiktarıvenavlunödemesiileilgilişartlar• Zamansayımınıiçerenkloz,buzkozu,savaşriskiklozu,yakıtklozu,ekstrasigorta

95

primlerini,vergi,harçvb.kapsayankloz.• Çarterpartiformu• Komisyonlar

Gemiişletmesiilekiracıarasındamüzakereedilenanaşartlardaverilengemiözelliklerinindetayları ise şunlardır: Geminin adı, inşa yılı, bayrağı, “deadweight” taşıma kapasitesi,hacim olarak yük kapasitesi (genellikle tahıl ve balya kapasitesi), ambar ve ambar ka-pakları sayısı ve ölçüleri, yükleme/boşaltma donanımı, hızı, yakıt sarfiyatı (sadece za-mançarterindeuygulanabilir),düşünülenyükveticaretiçinönemliolandiğerdetaylar. Müzakereaşaması,teklifvekarşıtekliflerilesürüpgitmektedir.Taraflaranaşartlardamü-zakerelerebaşladığıvedetaylarıdahasonrakiaşamayatasarrufettikleriiçin,herikitarafanaşartlargörüşülürkenbununiçinbiraçıklıkbırakmakzorundadırlar.Buyüzdengörüş-meleresnasındaherhangibirtaraftarafındansunulanteklifveyakarşıteklifdetayşartla-rıngörüşülmesi(subjecttodetails)ifadesiylesonuçlanır.Pazarlıkvemüzakereler,tarafla-rınkabulettikleriveetmediklerihususlarınbirbirlerindeniyiceayrılabilmeleriiçinkabul/red“accept/except”esasınagöreyürütülür.Yedinciadımda,gemiişletmesiilekiracınınarasındabrokerkullanmaksuretiylesözleşmeninanaşartları(mainterms)belirlediktensonra,“fixture”,“fixingletter”yada“recap”ismiyleadlandırılanbirgemikiralamabağ-lantıbelgesiortayaçıkmaktadır.Fakatbubelgeninoluşturulmasıkiralamasözleşmesinindoğduğunugöstermemektedir.Kiralama sözleşmesinintamamlanabilmesiiçinsözleşme-ninanamaddeleriüzerindeher iki tarafınanlaşmayavarıp, tümönşartların (subjects)kaldırılmasıgerekmektedir.Taraflarçoksayıdaönşart(subjects)koyabileceklerigibi,enyaygınolanıçarterpartidetayları(details)veyükünhazırolmasınatabiolmaşartıdır(sub-jectstem).Ancak,“stem”süresininkısatutulmasıtaraflararasındabiretikdışıdavranışınönünegeçilmesiiçinözellikleönerilenbirşarttır.

Gemi kiralama bağlantısı sonrası takip sürecinde, gemi kiralama işinin bir bölümünüoluşturan,halledilmesigerekenbazıekkonularbulunmaktadır.Kiracılarveyaonlarhe-sabınahareketedenbrokerlerçarterpartiyidüzenlemek,ilgilitaraflarasunmakvedokü-manlarınkomple imzalanıp imzalanmadığınabakmakzorundadırlar.Esasenbağlantınınsözlüolarakyadabirdiziteleksmesajısonucundayapıldığıdüşünülürse,çarterpartinin düzenlenmemişolmasıkiralamasözleşmesininvarlığınıönemlibirşekildeetkilememek-tedir.Ancak,çarterpartininanafonksiyonu;yapılmışbirsözleşmeyiaslınauygunolarakokunabilirbirformhalinegetirmekveböylecedahasonradanoluşabilecekyanlışanlaşıl-malara,unutulmadurumlarınaveihtilaflaraolanakvermemektir.Bunedenlegenellikleuygulamadamüzakerelersonundayapılanbağlantınınbirçarterpartiformunaaktarılma-sıgerekmektedir.Buformunhangiçarterpartiformuolacağımüzakerelersırasındagenel-liklekiracınınilkteklifindebelirtilmiştir.Yedincivesonaşamadagemisahibininkiralamaperformansıdeğerlendirilmektedir.Performansdeğerlendirmesindekiracıikiaçıdande-

96

ğerlendirmeyapmakta;hemverilentaşımahizmeti,hemdetedarikçideğerlendirilmek-tedir.

Şekil1’dendegörüleceğiüzere,gemikiralamahizmetisatınalmasüreciçoksayıdafaktör-denetkilenmektedir.Bufaktörlerçevreselfaktörler,örgütselfaktörler,kişilerarasıilişkilerile ilgili faktörler,bireysel faktörlerolup,bufaktörleringemikiralamaözelindedetayla-rı şekil içerisindeverilmiştir.Gemikiralamahizmetineolan talep,uluslararasımalalımsatımına olan talepten türediği için, özellikle küresel ve ekonomik çevreden doğrudanetkilenmektedir.Ayrıcayasal/politik,coğrafi,teknolojik,kültürelçevredegemikiralamapazarında satınalma sürecini, taşımahizmetinin satışındabulunangemi işletmeleri vehizmetininalıcısıkonumundaolankiracılarıetkilemektedir.Gemiişletmelerivekiracıları-nınmikroçevresindekigelişmelerdedoğrudankiracılarıvekiralamasürecinietkilemekte-dir.Bilgikaynakları,endüstriyelsatınalmasüreciişlerkenpazarhakkındabilgitoplanması,bilgilerinkiracıvegemisahipleriarasındabrokervasıtasıylapaylaşımınıkapsar.Buaşa-mada,satınalmamerkezindekikiracıvebroker,çeşitlibağımsızbilgikaynaklarındaneldeettikleriverilerle(brokerler,BIMCO,BalticExchange,Lloyd’s,FairPlay,DenizTicaretOda-ları,internetkaynaklarıvb.)satınalmasürecininaşamalarındaadımadımyolalmaktavesağlıklıkararvermeolanaklarıeldeetmektedir.Diğerürünvehizmetlerinsatınalımların-danfarklıolarakbrokervediğerbilgikaynaklarıgemikiralamahizmetininsatınalımındaçokönemlietkilerdebulunabilmektedir.Çünküsözkonusuhizmetalımıkarmaşık,zamanbaskısıveriskinyüksekolduğu,teknikvehukukikonularınyoğunolduğuprofesyonellikgerektirenbirhizmettir.Üçüncütaraflardaneldeedilenverilerharicindekiracı,brokervegemisahibiaralarındaticariveoperasyonelbilgileride(gemipozisyonları,pazarbilgisi,yükbilgisi,limanbilgisivb.)paylaşırlar.Bubilgilerinkaynağınavemiktarınaduyulangüvenvebilgilerindoğruluğu,kiracıilegemisahibiarasındakiilişkikalitesiunsurlarınıdoğrudanetkilemektedir.

7. Sonuç ve Öneriler

Denizyoludökmeyüktaşımapazarıvegemikiralamapazarındarekabetinyoğun,zamanbaskısıveriskinyüksek,talebindalgalıvetürevtalepolduğu,satınalmamiktarvemeb-lağlarının yüksekorandagerçekleştiğibirendüstriyelpazarolarakkendineözgübirtakımözelliklerbulunduğugörülmektedir.Böylebirpazardaendüstriyelsatınalmaolarakgemikiralamahizmetlerininsatınalmaprosedürlerinigüçleştirmekteveyoğunriskvezamanbaskısı altında satınalmagerçekleştirilmektedir.Kiralamahizmetininkendinehasözel-likleri satınalmaprosedürlerini çok fazlakarmaşıkbirhale sokmakta, satınalma süre-ciörgütsel,bireyselvebireylerarasıfaktörlerdışındayerelveküreselbirtakımmakrovemikroçevrefaktörlerindenyoğunolaraketkilenmektedir.Bundandolayıgemikiralamahizmetlerinin satınalımsüreçlerinin iyibilinmesi, satınalmanınçok dikkatlibir şekildeplanlanmasıvedoğrukararlarverilmesigereğibulunmaktadır.

97

Gemikiralamadaçokgenişbirbilgikaynağıbulunmaktavesatınalmayıyönlendirmekte-dir.Bubilgikaynaklarınınyakıdantakipedilmesietkinsatınalmaiçinönemlidir.Gemiki-racıları,kiralamahizmetlerininsatınalmaişleminikendiörgütlerindeistihdamedecekleribrokerleryardımıylaalabileceklerigibi,kendiörgütleridışında,onlaraözelolarakhizmetverenveya rekabetçiortamdanonlarabağlıolmaksızınçalışangemibrokerlerindendealabilmektedirler.Gemi kiralamahizmetlerinin satınalma süreçlerininher aşamasındagemibrokerlerininverdiğihizmetlerçokbüyükönemtaşımaktadır.Dolayısıylagemikiracı-larınıngemibrokeriseçimietkinhizmetsatınalımıaçısındançokhayatiönemtaşımaktadır.Bukonudauzman,uyumlu,bilgi,beceri(özelliklemüzakerebecerisi),tecrübesiyüksek, ağıgenişgemibrokerleriileçalışılmasıgemikiralamahizmetlerininsatınalmaetkinliğiniarttırmaktadır.Gemikiralamada taraflararasındaki ilişkide ilişki kalitesinioluşturangü-ven,iletişim,bilgipaylaşımıgibiunsurlarçokönemlidir.Ancakliteratürdeendüstriyelsa-tınalmaüzerineyapılançalışmalardailişkikalitesiunsurlarınayeterinceönemverilmediğitespitedilmiştir.Bununnedeniendüstriyelsatınalmamodelleriningeliştirildiğidönemler-dehenüzilişkiselpazarlamaanlayışınınyeterincegelişmemişolmasınaatfedilebilir.Gemikiralamagibiendüstriyelhizmetlerdesatınalmayıetkileyendiğerfaktörleryanısıraalıcıve satıcı arasındaki ilişkinin tümboyutlarınıngözönünealınması vebu ilişkilerinetkinolarakkurulupgeliştirilmesivesürdürülmesiönemtaşımaktadır.

KAYNAKÇA

Arıkan, Rauf (2011) Araştırma Yöntem ve Teknikleri,Ankara:Nobel.

Akbıyık, Ahmet (1999) Endüstriyel Pazarlamada Satın Alma Davranışı ve Hazır Yemek Üretim Sektöründe Bir Uygulama, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara ÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

Anderson, Paul ve Terry Chambers (1985) “A Reward/Measurement Model ofOrganizationalBuyingBehaviour”,Journal of Marketing,49,s.7-23.

Andersson, Svante ve Per Servais (2009)“CombiningIndustrialBuyerandSellerStrategiesforInternationalSupplyandMarketingManagement”,European Business Review,22(1),s.64-81.

Arslan, Müge (2012) Endüstriyel Pazarlama: Rekabetsel Yaklaşım, İstanbul: Beta.

Bienstock, Carol ve Marla Royne (2007) “The Differential Value of Information inIndustrialPurchasingDecisions”,International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,37(5),s.389-408.

98

Bingham, Frank ve Barney Raffield (1990) Business to Business Marketing Management, NewYork:Irwin.

Bordons, Maria, Fernández ve Isabel Gómez (2002) “Advantages and Limitations inthe Use of Impact Factor Measures for the Assessment of Research Performance”,Scientometrics,53(2),s.195-206

Bonoma, Thomas (1982)“MajorSales:WhoReallyDoestheBuying?”,Harvard Business Review,May-June1982,s.1-12

Bonoma, Thomas ve Wesley Jonhston (1978)“TheSocialPsychologyofIndustrialBuyingandSelling”,Industrial Marketing Management,7(4),s.213-224.

Bonoma, Thomas ve Wesley Johnston (1981) “The Buying Center: Structure andInteractionPatterns”,The Journal of Marketing,45(3)s.143-156

Brensinger, Ronald ve Douglas Lamber (1990)“CantheSERVQUALScalebeGeneralizedtoBusinesstoBusinessServices?”,Knowledge Development in Marketing of the American Marketing Association Summer Educators toplantısında sunulan bildiri, Haziran 1990,AmericanMarketingAssociation,WashingtonDC.

Brown, Herbert ve Roger Brucker (1990) “Charting the Industrial Buying Stream”, Industrial Marketing Management,19(1),s.55-61.

Brown, Stephen ve Teresa Swartz (1989)“AGapAnalysisofProfessionalServiceQuality”,Journal of Marketing,53,s.92-98.

Chandler, Jeniffer Donald ve Wes Johnston (2012) “TheOrganizationalBuyingCenteras a Framework for Emergent Topics in Business-to-BusinessMarketing”,Business-To-Business Marketing Management içinde (der. M.S.Glynn ve A.G.Woodside), s.41-87,Bingley:Emerald.

Choffray, Jean Marry ve Garry Lilien (1978) “A New Approach to Industrial MarketSegmentation”,Sloan Management Review,19(3),s.17-29.

Choffray, Jean Marry ve Garry Lilien (1980) MarketPlanningforNewIndustrialProducts,NewYork:JohnWiley&Sons.

Cooper, Philip ve Ralph Jackson (1988)“ApplyingaServicesMarketingOrientationtotheIndustrialServiceSector”,The Journal of Services Marketing,2(4),s.67-70.

Crane, Frederick (1993) Professional Services Marketing,NewYork:Haworth.

99

De Brentani, Ulrike (1995)“NewIndustrialServiceDevelopment:ScenariosforSuccessandFailure”,Journal of Business Research,32(2),s.93-103.

De Wulf, Kristof, Gaby Odekerken-Schröder ve Dawn Iacobucci (2001) “InvestmentsinConsumerRelationships:ACross-CountryandCross-IndustryExploration”, Journal of Marketing,65(4),s.33-50.

Dholokia, Ruby Roy, Jean Johnson, Albert Della Bitta ve Nikhilesh Dholokia (1993) “Decision-Making Time in Organizational Buying Behaviour: An Investigations of itsAntecedents”,Journal of the Academy of Marketing Science,21(4),s.281-29.

Dwyer, Robert, Paul Schurr ve Sejo Oh (1987) “DevelopingBuyer-SellerRelationships”,Journal of Marketing,51(4),s.11-25.

Gordon, Geoffrey, Roger Catalone ve Anthony Di Benedetto (1993) “BusinesstoBusinessServiceMarketing”, Journal of Business and Industrial Marketing,8(1),s.44-57.

Gorton, Lars, Patrick Hillenius, Rolf Ihre ve Arne Sandevärn (2009) Ship Brokering and Chartering Practice,7.Baskı,Londra:Informa.

Gökçe, Orhan (2006) İçerik Analizi: Kuramsal ve Pratik Bilgiler,Ankara:Siyasal.

Hakanson, Hakan ve Björn Wootz (1979) “AFrameworkofIndustrialBuyingandSelling”,Industrial Marketing Management,8(1),s.28-39.

Hennig-Thurau, Thorsten ve Alexander Klee (1997)“TheImpactofCustomerSatisfactionand Relationship Quality on Customer Retention: A Critical Reassessment andModelDevelopment”,Psychology and Marketing,14(8),s.737-764.

Hill, Cristopher (1995) Maritime Law (Lloyd’s List Practical Guides), 4. Baskı, Londra:Lloyd’sofLondon.

Homborg, Christian ve Bernd Garbe (1999) Towards an Improved Understanding of Industrial Services: Quality Dimensions and Their Impact on Buyer-Seller Relationships, Pennsylvania:InstitutefortheStudyofBusinessMarketsWorkingPapers,9-1999.

Jap, Sandy, Chris Manolis ve Barton Weitz (1999) “RelationshipQualityandBuyer–SellerInteractionsinChannelsofDistribution”,Journal of Business Research,46(3),s.303.

Johnston, Wesley ve Jeffrey Lewin (1996)“OrganizationalBuyingBehavior:TowardanIntegrativeFramework”, Journal of Business Research, 35, s.1-15.

100

Heizer, Jay ve Render Barry (1999) Operations Management,5.Baskı,Indiana:PrenticeHall.

Kotler, Philip ve Gary Armstrong (2008) Principles of Marketing,11.Baskı,NewJersey:PrenticeHall.

Kuş, Elif Saillard (2009) NVIVO 8 ile Nitel Araştırma Projeleri,Ankara:Anı.

Lagace, Rosemary, Robert Dahlstrom ve Jule Gassenheimer (1991) “TheRelevanceofEthical Salesperson Behavior on Relationship Quality: The Pharmaceutical Industry”,JournalofPersonalSellingandSalesManagement,11(4),s.39-47.

Lages, Carmen, Cristiana Raquel Lages ve Luis Filipe Lages (2005)“TheRelqualScale:AMeasureofRelationshipQualityinExportMarketVentures”,Journal of Business Research, 58(8),s.1040-1048.

Levitt, Theodore (1986) The Marketing Imagination,NewYork:Free.

Lilien, Garry. (1973)“ApplicationofaModifiedLinearLearningModelofBuyerBehaviour”,Journal of Marketing Research,11(3),s.279-285.

Lilien, Garry (1974) “AModifiedLinearLearningModelofBuyerBehaviour”,Management Science,20(7),s.1027-1036.

Lilien, Garry ve Jean Marie Choffray (1978) “A New Approach to Industrial MarketSegmentation”,Sloan Management Review,19(3),s.17-29.

Lilien, Garry, Phillip Kotler ve Sridhar Moorthy (1992) Marketing Models,NewJersey:PrenticeHall.

McQuiston, Daniel (1989)“Novelty,ComplexityandImportanceasCausalDeterminantsofIndustrialBuyerBehavior”, Journal of Marketing,53(2),s.66-79.

Michaels, Ronald, Ralph Day ve Erich Joachimsthaler (1987) “RoleStressamongIndustrialBuyers:AnIntegrativeModel”,Journal of Marketing,51(2),s.28-45.

Öztürk, Sevgi Ayşe (2007) Hizmet Pazarlaması,7.Baskı,Bursa:Ekin.

Reeder, Robert, Edward Brierty ve Betty Reeder (1987) Industrial Marketing: Analysis, Planning and Control,NewJersey:Prentice-Hall.

101

Rettie, Ruth, Helen Robinson, Anja Radke ve Ye Xiajiao (2008) ”CAQDAS:ASupplementaryTool For QualitativeMarket Research”,Qualitative Market Research: An International Journal,11(1),s.76-88.

Sheth, Jagdish (1973)“AModelofIndustrialBuyerBehaviour”,Journal of Marketing, 37, s.50-56.

Sheth, Jagdish (1996) “Organizational Buying Behaviour Past Performance and FutureExpectations”,Journal of Marketing,37,s.50-56.

Simon, Hermann (1992) “ServicePoliciesofGermanManufacturers:CriticalFactors inInternationalCompetition”, European Management Journal,10(4),s.404-411

Stopford, Martin (2009) Maritime Economics,3.Baskı,NewYork:Routledge,

Szmigin, Isabelle (1993)“ManagingQualityinBusinesstoBusinessServices”,European Journal of Marketing,27(1),s.5-21.

Tektaş, Öznur Özkan (2009) Endüstriyel Pazarlara İlişkin Satın Alma Modellerinin Müşterinin Algıladığı Değer ve İlişki Kalitesi Bağlamında İncelenmesi ve Tamamlayıcı Bir Model Önerisi,BasılmamışDoktoraTezi,Ankara:HacettepeÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Terpend, Regis, Daniel Krause ve Kevin Dooley (2011) “Managing Buyer-SupplierRelationship”,Journal of Supply Chain Management,47(1),s.73-94.

Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek (2003) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 3. Baskı,Ankara:Seçkin.

Yoon, Eunsang, Hugh Guffey ve Valerie Kijewski (1993) “The Effects of InformationandCompanyReputationonIntentionstoBuyaBusinessService”,Journal of Business Research,27(3),s.215-228.

Walter, Achim, Thilo Müller, Gabriele Helfert ve Thomas Ritter (2003) “Functions ofIndustrial Supplier Relationships and their Impact on Relationship Quality”, Industrial Marketing Management,3(2),s.159-169.

Webster, Frederick ve Yoram Wind (1972) “A General Model for UnderstandingOrganizationalBuyingBehaviour”,Journal of Marketing,36,s.12-19.

Wilson, Elizabeth (1996)“TheoryTransitionsinOrganizationalBuyingBehaviorResearch”; Journal of Business & Industrial Marketing,11(6),s.7-19.

102

Ek 1. Araştırma Kapsamında Analize Dâhil Edilen Endüstriyel Satın Alma Davranış Modelleri ile ilgili Yapılmış Bilimsel Çalışmalar

Çalışmanın Yazarı ve Yılı Odaklandıkları UnsurlarHakanssonveWootz,1979

ÖrgütBüyüklüğü,Fiyat,Örgütİklimi,Maliyet,ZamanBaskısı,HizmetKalitesi

BrownveBruker,1990 Motivasyon,OtoriteSeviyesiAndersson,Servais,2009 Güven,Eğitim,Kişilik,MotivasyonGuiniperro,Zenz,1982 ÖrgütYapısı,Maliyet,ZamanBaskısı,OtoriteSeviyesiAndersson,vd.,1987 Eğitim,Kişilik,MotivasyonBonoma,1982 Fiyat,Tatmin,ZamanBaskısıTerpendvd.,2011 ÖrgütTeknolojisi,GüvenBonomaveJonhston,1978

Fiyat,MerkezileşmeDerecesi,ÖrgütBüyüklüğü

BienstockveRoyne,2007 SatınAlmaTürü,Bilgi,TeknolojiChandlerveJohnston,2012

Güven,İlişki, Bilgi

Sheth,1973ÖrgütBüyüklüğü,SatınAlmaTürü,Bilgi,AlgılananRisk,ZamanBaskısı,ÇevreselEtmenler,HizmetPerformansı,Hizmet Kalitesi

WebsterveWind,1972AlgılananRisk,ZamanBaskısı,HizmetKalitesi,HizmetPerformansı

AndersonveM.Cham-bers,1985

Eğitim,Kişilik,Motivasyon

Lilien,1974 Fiyat,ZamanBaskısı

ChoffrayveLilien,1978Fiyat,AlgılananRisk,SatınAlmaTürü,ÇevreselEtmenlerZamanBaskısı

Dhoklakiavd.,1993 Motivasyon,OtoriteSeviyesi

Sheth,1996Fiyat,ÖrgütBüyüklüğü,SatınAlmaTürü,İlişki, Bilgi, ÇevreselEtmenler,AlgılananRisk,ZamanBaskısı,HizmetKalitesi,HizmetPerformansı

103

MARKASIZ SİGARA PAKETLERİNİN ÜNİVERSİTE GENÇLERİNİN SİGARA İÇME

ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİNİN ÖLÇÜLMESİ

PINAR SEDEN MERAL(1), EZGİ UZEL(2)

ÖZ

Bu çalışma Türkiye’de ve dünyadaki tütün mamulleri kullanımının azaltılmasına yöne-likolarakyapılanyasaldüzenlemelere ilişkinbir literatür çalışması yapmaktavehenüzTürkiye’de yürürlükte olmamakla birlikte markasız sigara paketlerinin gençlerin sigaraiçmealışkanlıkları üzerindeki bir etkisi olupolmadığını araştırmaküzere tasarlananbiranket çalışmasının bulgularını kapsamaktadır. İstanbul ili içerisindeki yükseköğretimkurumlarındayalnızcasigaraiçenüniversiteöğrencilerineyöneliktasarlananve2013yılıEylülveEkimaylarındagerçekleştirilenanketinözetbulgularınagöregençlerinsigarayabaşlamasında markanın doğrudan bir etkisi olmamakla birlikte, sigara içmeye devametmelerindeyinemarkanınbiretkisibulunmamaktadır.Üniversiteöğrencilerisigarapa-ketlerininüzerindemarkaişaretlerininbulunmasınıönemsemektevemarkasızsigarapa-ketlerinisatınalmakistememektedirler.

Anahtar Kelimeler: Gençlik,karapaket,markasızpaket,sigara,tütünürünleriJEL Kodları: P23, M31,M37,L66

ABSTRACT

Thisstudyaimstomakealiteraturereviewonthelegalarrangementspreventingtobaccoconsumptionandcontainstheoutcomesofayouthsurveyontherelationofsmokinghabitsandplainpackages.AccordingtothesummarizedoutcomesofthesurveydesignedonlyforsmokinguniversitystudentswithintheprovinceofİstanbulandappliedonSep-temberandOctoberof2013,thereisnodirecteffectofabrandonstartingsmokingandkeepsmoking.Theuniversitystudentsoverratethebrandsignsonthepackagesanddonotwanttopurchasetheplainpackages.

Keywords: Cigarette,darkpackage,plainpackage,tobaccoproducts,youth.JEL Codes: P23, M31,M37,L66

1Yrd.Doç.Dr.,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected] 2Yrd.Doç.Dr.,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected]


104

1. Giriş

DünyaSağlıkÖrgütü’nünTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonu(FCTC)tütünmamulleribağımlılığınıdünyadakiönlenebilirhastalıklarınveölümlerinbirincisıradakiso-rumlusuolaraktanımlamaktavetütününverdiğizararlarınönlenmesiniamaçlamaktadır(Hoekvd.,2011:183).

AvrupaKomisyonuAspectKonsorsiyumu’nunyaptığıaraştırmayagöresigarabağımlığıin-sanvücudununnerdeysetümorganlarınınzarargörmesineveçoğuölümcülhastalıklarayakalanmasınanedenolmaktadır.AvrupaBirliği’ndekikanserhastalıklarındanölümlerin%25’inin ve diğer tüm ölümlerin %15’inin sorumlusu olarak görülen tütün mamulleritüketimi, 13 milyonAvrupaBirliğivatandaşınındaciddikronikrahatsızlıklarınınsorum-lusuolarakdeğerlendirilmektedir(Munozvd.,2013:123;TheASPECTConsortium,2004:25)

1980’liyıllardanitibarenAvrupa’da(dünyanınpekçokülkesindede)çeşitlihukukidüzen-lemelerle vatandaşların tütün mamulleri kullanımını sınırlamaya yönelik çalışmalaryapılmaktadır.Buçalışmaların temelamacı tütünmamullerininpazarlanmasındabelirlikısıtlaragitmekvetütünürünleripaketlerininüzerineuyarıcıyazılarkoyaraketiketlerinindüzenlemesini sağlamaktır (Munozvd.,2013:123;Aftabvd.,1999:368).DünyaSağlıkÖrgütü’nünTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonu’nun (FCTC)11,12ve13.maddeleribukonudakikısıtlamalarla ilgilisınırlamaları içermektedir.11.maddeyegöretütün mamullerinin paketlerinin üzerinde ürünün bileşenlerinin ve verdiği zararlarınbüyükresimlisağlıkuyarılarıylayazılmasızorunludur.Tütünmamulleripaketlerinintütünüretenşirketleriçinönemlibirtanıtımaracıolmasısebebiylede,paketüzerinde“light”,“yumuşak” gibi yanıltıcı bilgilerin yer almaması gerektiği, paket tasarımındaki tanıtıcıelemanların denetlenerek bu konuda kati sınırlamaların getirilmesinin zorunlu olduğuyine11.maddedebelirtilmektedir.Konvansiyonun12.maddesitütünmamulleriüretimivetüketimininsağlık,sosyal,ekonomikveçevreselsonuçlarıhakkındabireylerileiletişimkurmak,eğitmekveyönlendirmekkonusundakianahtarölçütleribelirlemektedir.Konvan-siyonun13.maddesiisetütünreklamı,promosyonuvesponsorluğununyasaklanmasınıiçermektedir(Hammondvd.,2012:817;DünyaSağlıkÖrgütü2003ve2004).

2. Literatür Taraması a. Dünya’da tütün mamulleri tüketimi ve bu tüketiminin sınırlanmasındaki çalışmalar

DünyaSağlıkÖrgütütarafından2013yılındayayınlanantemelverileregöredünyaüzerinde birmilyarkişisigaraiçmektevebubirmilyarsigarabağımlısının%80’idüşükveortage-lirliülkelerdeyaşamaktadır.Dünyadasigarabağımlılığındanheryıl6milyonkişihayatınıkaybetmektedir.Sigaranınzararlarınedeniylehayatınıkaybeden6milyonkişininyaklaşık

105

600bininiisepasifiçicileroluşturmaktadır.Globalolarakartışgösterensigaratüketiminekarşıyeterliönlemleralınmadığıtakdirde,2030yılınakadarsigarakaynaklarıölümlerinsayısının8milyonkişiyeulaşacağıöngörülmektedir(DünyaSağlıkÖrgütü,2013).

YineDünyaSağlıkÖrgütü’nünverilerinegöredünyayetişkinerkeknüfusununüçtebirisigaraiçmektevedünyadahersekizsaniyedebirkişisigarakullanımındandolayıhayatınıkaybetmektedir. Dünyada bir gün içerisinde 15milyar sigara satılırken, en fazla sigarakullanımyoğunluğuAsyavePasifikbölgelerindegörülmektedir.Bubölgelerdeerkeknü-fusunüçteikisisigarakullanmaktadır.

Dünyada gençler arasındaki sigara kullanım oranlarına bakıldığında özellikle 13-15 yaşarasındakiherbeşgençtenbirininsigarakullandığıgörülmektedir.Dünyadahergün80binila100binarasıçocuksigarakullanmayabaşlamaktavebuçocuklarınyarısıAsyaülkeler-indeyaşamaktadır.İlkgençlikyıllarındasigarakullanmayabaşlayanbireyleryaklaşıkolarak15ila20yılaktifolaraksigarakullanmaktavegençlertütünmamullerininreklamlarındanyoğunbirşekildeetkilenmektedirler(DünyaSağlıkÖrgütü,2002).

Dünyadaki diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında, Avrupa bölgesindeki sigara kullanımınabağlı ölümlerde ilk sırada yer almaktadır. Yetişkinnüfusun%16’sı tütün kullanımı ned-eniylehayatınıkaybetmektedir.BuoranAfrikayadaDoğuAkdenizbölgelerindekiülkel-erde%3ve%7,dünyagenelinde ise%12olarak tespit edilmiştir.Avrupaülkelerindekikadınların%22’sisigaratiryakisidir.Sigaradahaçokerkeğeaitbirolguolarakgörülürken,özellikleDanimarka,Avustralya,İrlanda,Norveç,Hollanda,İsviçre,İngilteregibiülkelerdekadınveerkeksigarakullanımoranlarıarasındaçokazbirfarkgörülmektedir.Bulgaristan,Hırvatistan, Polonya ve Slovenya gibi ülkelerde ise kadın sigara tiryakilerinin oranınınerkeklerdendahafazlaolduğubelirlenmiştir(DünyaSağlıkÖrgütü,tarihsiz).

Amerika Birleşik Devletleri’ne bakıldığında 2011 yılı verilerine göre 18 yaş üzerindekiyetişkinlerin%19’usigarakullanmaktadır.Ülkegenelindekadınların%16,5’iveerkeklerin%21,6’sı sigaratiryakisidir. Amerikan gençliğinin sigara kullanmaoranı daoldukça yük-sektir.Hergünyaklaşık18yaşındanküçük4binkişisigarakullanmayabaşlamaktadır.18-24yaşarasıgençlerinsigarakullanmaoranıise%18,9olarakgörülmektedir(CentersForDiseaseControlandPrevention,2011a).Sigaraiçenyetişkinlerin(18yaşveüzeribireyler)%88’isigarakullanmaya18yaşındabaşlamaktadır(CentersForDiseaseControlandPre-vention,2011b).CentersforDiseaseControlandPrevention’ınverilerinegöre18yaşındasigara içmeyebaşlamayanbireyler, hayatlarının daha sonraki dönemlerinde çok düşükorandasigarakullanıcısıolmaktadırlar(MedlinePlus,tarihsiz).

Türkiye Sigarayla Savaş Derneği’nin verilerine göre Türkiye’de 23 milyon sigara içicisibulunmaktadır.Sigaraiçenbireylerin19,5milyonu19yaşveüzeri,3,5milyonuise11-19

106

yaşarasındakigençlerveçocuklardanoluşmaktadır.13yaşveüzerisigaraiçenlerinoranı%40’tır. Üniversite öğrencileri arasındaki sigara içme oranı (18-25 yaş) ise %58 olarakgörülmektedir(TürkiyeSigaraylaSavaşDerneği,tarihsiz).

Türkiye’deki sigara kullanımına yönelik olarak yapılan bir başka araştırma Türkiyeİstatistik Enstitüsü tarafından 2008 ve 2012 yıllarında yapılan Küresel Yetişkin TütünAraştırması’dır.Buaraştırmanınverilerinegöre2012yılıitibariyleülkenüfusunun%27’sisigara kullanmaktadır. Sigara tiryakilerinin %41,4’ünü erkek, %13,1’ini ise kadın nüfusoluşturmaktadır.15-24yaşarasısigaraiçenbireylerinoranı%18,9iken,25-34yaşarasındabuoran34,9’açıkmaktadır.35-44yaşarasındaisenüfusun%36,2’sisigarakullanmaktadır(TürkiyeİstatistikKurumu,2012).

Türkiye’detütünkullanımınabağlıhastalıklardanyılda100binkişihayatınıkaybetmekteve tüm ölümlerin %23’ü tütüne bağlı hastalıklar sebebiylemeydana gelmektedir (T.C.SağlıkBakanlığı,tarihsiz).

TürkiyeSağlıkBakanlığıtarafındanyapılanKüresel Yetişkin Tütün Araştırması 2010 Türkiye Raporu’nagöredünyadaenfazlatütünkullananülkelerinbaşındaÇinveHindistangelme-ktedir.Türkiyeise10.sıradayeralmaktadır(T.C.SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,2010:17).

Şekil 1: En Çok Sigara Tüketilen Ülkeler

Kaynak: T.C.SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,2010:17

DünyadaveTürkiye’detütünkullanımınınönlenmesinedairbirçokçalışmayapılmaktadır.DünyaSağlıkÖrgütüTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonu’naüye177ülkebukonudabirçokadımatmışveyasaluygulamayıyürürlüğekoymuştur.Örneğin,AmerikaBirleşikDevletleri’ninpekçokeyaletinde,çoketkinolaraksigara ilemücadeleyasalarıuygulanmaktadır.1Temmuz2011itibarıileBirleşikDevletlernüfusunun%79,6’sı,çalışma

107

alanlarıve/veyarestoranlarıve/veyabarlarıiçerensigaraiçmeyasağıuygulamasınatâbibulunmaktadır.Kanadaise,sigaraiçmeoranınınendüşükolduğuülkelerdenbiriolmasınakarşın etkin bir sigara karşıtı mücadele yürütmektedir. Kamu binaları ve işyerlerindesigaraiçilmemektedir.Ayrıcasigarapaketleriüzerindesondereceçarpıcıgrafikuyarılarkullanılmaktadır. Sigara ile mücadelede en başarılı ülkelerden biri olan Avustralya’da,hava alanları, devlet binaları, sağlık kuruluşları, işyerleri, ayrıca pek çok eyalet vebölgede restoran ve alışveriş merkezlerinde sigara içilmemektedir. Sidney’in dünyacaünlüplajlarındadasigaraiçmekyasaktır.Sonyıllardabazışehirlerdeaçıkhavadayemekyenilenalanlardadasigarayasağıuygulamasınabaşlanılmıştır.Sigarapaketleriüzerinderesimliveyazılıuyarıuygulamasıbulunanülke,2012Temmuz’undanitibarentektippa-ketuygulamasınageçmişvebuçalışmanındaanakonusunuoluşturanmarkasız sigarapaketlerine geçiş yapmıştır (Bağımlılığa ve SigarayaHayırDerneği, tarihsiz). BağımlılığaveSigarayaHayırDerneği’ninaktardığıbilgilerçerçevesindedünyadatütünkontrolüiçinyapılandiğeruygulamalarşöyleözetlenebilir:

Butan: Sigara satışının tamamenyasaklandığı ilkülkeolarak kabuledilmektedir.Uygu-lamadaetkinliğiartırmaküzereTemmuz2010’dayürürlüğegirenyasagereği,sigarasatışı,biryıldan3yılakadar,sigarakaçakçılığıiseüçyıldanbeşyılakadarhapiscezasıistemiyleyargılanabilmektedir.

İrlanda:Mart2004’dedevreyegirenbarverestoranlarıdakapsayankapalıalanlardasiga-raiçmeyasağıuygulaması,etkindenetimlerledünyadakienbaşarılıuygulamaörnekler-indenbiriolmuştur.

Honduras: Okullar,benzinistasyonları,gecekulüpleri,restoranlar,barlar,otobüsler,tak-siler,stadyumlarvekültürmerkezlerindesigaraiçilmeyenülkedeilgiliyasa,pasifiçicilerinevdesigaraiçenlerişikâyetedebilmesineolanakverenbirkarariçermektedir.Budurumdasigaraiçenkişitutuklanabilmektedir.Yasa,2011Şubatayındayürürlüğegirmiştir.

Finlandiya: Ekim2010’dadevreyegirenyasailebuülke,30yıliçindeülkedesigaratüketi-minitamamensıfırlamayıplanlamaktadır.Yinebuyasaileiçinde18yaşınaltındagençlerveçocuklarvarsa,özelaraçlardadasigara içilmesiyasakolduğugibi18yaşınaltındakigençlereveçocuklara sigara satışıhapis cezasıgerektirmektedir.2012yılıbaşından iti-barensigaranınsatışnoktalarındakigösterimideyasaklanmıştır.

Danimarka: Nisan2007’denbuyanabar,restoranvehalkaaçıkalanlardasigaraiçilmesiyasaktır.Aynı zamandaAvrupa’davedünyadasigarafiyatınınenyüksekolduğuülkelerarasındadır.

Norveç:2006-2010yıllarıarasındakisürede,sigaraiçenlerinoranında%20’likbirdüşüşhedefleyenSağlıkBakanlığı,buhedefiniyakaladığınıaçıklarken,gençlerarasındadabu

108

düşüşün%50’yibulduğunu ifadeetmektedir.Yenihedeflerarasındasigarasatışyaşının18’den20’yeçıkarılmasıvesigarapaketleriüzerindekifirma logolarınınkaldırılmasıyeralmaktadır.

Uruguay:Sigarapaketiüzerinderesimliuyarıuygulamasınailkolarak2006yılındabaşlayanUruguay,Mart2010’danbuyanasigarapaketlerininyüzde80’inikaplayanuyarıresimlerikullanmaktadır.

Suudi Arabistan: Medineşehrinintamamındasigarasatışıyasaktır.SağlıkBakanlığı,2008yılındasigaraithalatçılarına,sigaranınnedenolduğusağlıkharcamalarınınbedeliolarak34milyardolarlıkdavaaçmıştır.

Yeni Zelanda:Kafe,bar,restoran,ulaşımaraçları,işyerlerigibihalkaaçıkalanlardasigaraiçmeninyasakolduğuülkedeTemmuz2011’deyürürlüğegirenbir yasa ile sigara içmeoranının üçte iki gibi çok yüksek olduğu öngörülmesine karşın, hapishanelerde sigaraiçilmesiyasaklanmıştır.

İran: 2003’tenbuyanareklamyasağıbulunmaktadırvekamukuruluşlarındasigaraiçilme-siyasaktır.2010Temmuzayındahükümettarafından,sigaraiçenlerinüstdüzeymevkileregetirilmeyeceğiaçıklanmıştır.

Suriye: 2010Nisan ayında yürürlüğe giren yasa ile Suriye kafe ve restoranlarda sigaraiçmeyasağıgetirenilkArapülkesiolmuştur.Uygulamanargileyideiçermektedir.

İngiltere: Temmuz2007’derestoranvebarlarındadâhilolduğukapsamlıbirsigarayasağıuygulamasıbaşlamıştır.

Fransa: Şubat 2007›de kapalı alanlarda sigara içme yasağı başlamıştır. 2008 başındaise bar ve restoranlar uygulamaya dâhil edilmiştir. Uygulamanın başlamasıyla beraber175.000polis,kontrollerlegörevlendirilmiştir.

İtalya: Barve restoranlarındadâhilolduğu sigara içmeyasağı2005başındanbuyanauygulanmaktadır.

Almanya: 2008yılındauygulamayagiren sigarakarşıtıyasalarözelliklebarve restoransahipleri tarafından büyük bir dirençle karşılaşmıştır. Uygulamada çeşitli sorunlarlakarşılaşılmıştır.

İspanya: 2006’danbu yana sigara karşıtı yasal düzenlemelerindevredeolduğubuülk-edeetkinbiruygulamavesonuçeldeedilememesiüzerine2011başındanitibarentamkapsamlısigarayasağıdevreyegirmiştir.

109

Çin: Dünyadaki sigara tüketiminin üçte biri Çin’de gerçekleşmektedir. Sigaraya bağlıhastalıklar nedeniyle her yıl 1 milyon 200 bin kişi hayatını kaybetmektedir. 01 Mayıs2011’dekapalıalanlardasigaraiçmeyasağıyürürlüğegirmiştir.Ancakuygulamaileilgiliciddisorunlarbulunmaktadır.

Hindistan: Yılda yaklaşık1milyonkişi sigarayabağlı hastalıklarnedeniylehayatını kay-betmektedir. “Bidi” adı verilen sarma sigara ve çiğneme tütünü de çok yaygın olarakkullanılmaktadır.2008yılındareklamyasaklarıvehalkaaçıkyerlerdesigaraiçmeyasağıdevreyegirmiştirancakuygulamaetkindeğildir.

Japonya: Sigara içme oranının özellikle erkekler arasında en yaygın olduğu ülkelerdenbiridir.Ulusalbazdabiryasaklamabulunmamaktadır.AncakTokyoveHiroşima’dabirçokcaddevesokakdâhilolmaküzerepekçokalandasigaraiçmekyasaktırancaközelolarakyapılmışbölümlerdesigaraiçilebilmektedir.

Rusya: 2009yılındayapılanbiraraştırmayagöreRusya’danüfusun%40’ısigaraiçmekte-dir.Sigaranedeniylehayatınıkaybedenlerinsayısıiseyılda500binkişiyeulaşmıştır.Ülke henüzsigarailemücadeledeyolunçokbaşındaolup,konuylailgiligerekliyasaldüzenle-meleriyapılmamıştır.(BağımlılığaveSigarayaHayırDerneği,tarihsiz).

Türkiye’de isesigara tüketimininazaltılmasına ilişkin tedbirlerDünyaSağlıkÖrgütü’nünçalışmaları ileparalelolup,ülkemiz bukonudabaşarısağlamışülkelerdenbiridir.Tütüntüketiminiazaltmayayönelikyasaldüzenlemelerdenönce1988yılıOcakayında,dünyadailkkezTürkHavaYolları’nınuçaklarındatütünürünlerikullanımıyasaklanmıştır(3)(Karagözvd.,2010:27).Türkiye’detütünürünlerininkullanımıylamücadeledeilkyasaldüzenleme1996yılındayapılmıştır.2004yılında,DünyaSağlıkÖrgütütarafındankabuledilenTütünKontrol Çerçeve Sözleşmesi, TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. 2006 yılında,TütünKontrolüÇerçeveSözleşmesikapsamındayapılacaktümçalışmalarınplanlanmasıve tütün tüketiminin kontrol altınaalınması içinhazırlanmışolanprogramBaşbakanlıkGenelgesiekindeyayımlanmış,2007yılında,UlusalTütünKontrolProgramı’nınbirbütünolarak uygulanması ve takibi ile ilgili faaliyetlerin illerde yürütülebilmesi için İl TütünKontrol Kurulları 81 ilimizde kurulmuştur. 2007 yılında, Ulusal Tütün Kontrol ProgramıEylem Planı kamuoyuna tanıtılmıştır. 2008 yılında, 4207 sayılı kanunda değişiklik ya-pan5727sayılı“TütünMamullerininZararlarınınÖnlenmesineDairKanundaDeğişiklikYapılmasıHakkındaKanun”kabuledilmişveyürürlüğegirmiştir.Pasif içicilerikorumayayönelik, dumansız bir Türkiyeoluşturmak adına tümkapalı alanlarda (restoran, bar vekafeler hariç) sigara tüketiminin yasaklanması amaçlanmış ve “DumansızHava Sahası”kampanyasıbaşlatılmıştır.19Temmuz2009tarihinde,tümkapalıalanlarınyasayadâhil

3UçaklardatütünürünlerininkullanımıFransa’da1989,AmerikaBirleşikDevletleri’ndeise1990’dayasaklanmıştır.

110

olmasıyla(lokanta,kahvehane,barvekafeler),Türkiye’detümkapalıalanlarındumansızhale getirilmesi sağlanmıştır. Ayrıca yasa, reklam ve tanıtım yasağının yanında tütünendüstrisi tarafından sponsorluk yapılmasını da yasaklamış; yasa hükümlerine uyma-yanlara yönelik cezaların uygulanmasını da netleştirmiştir. 2010 yılından itibaren desigarapaketlerininüzerine resimliuyarılardakonulması zorunludur.Türkiye’de tütünlemücadeleçalışmalarıkapsamındasahadenetimleriyapılmakta,Alo171SigaraBırakmaDanışma Hattı hizmetleri verilmekte ve sigara bırakma poliklinikleri sigarayı bırakmakisteyenkişilerehizmetsunmaktadır(Bilir,2009:32-33;ŞenyüzveCoştur,2010:256-257;T.C.SağlıkBakanlığı,tarihsiz).SağlıkBakanlığı,UlusalTütünKontrolProgramıYeniEylemPlanı’nagörede2014-2017yıllarıarasında tütünkullanımına ilişkinyenidüzenlemelerdeyapılmasıöngörmektedir.Budüzenlemeyegöreçocukparkı,hastaneveibadethanebahçelerindesigaraiçilmeyecek,kafeverestoranlarınaçıkalanlarındasigaraiçmeyenleriçindebölümoluşturulmasızorunluolacak,tütünvetütünürünlerisatıcılarınınürünala-cakgençlerden18yaşınıdoldurduklarınıgösterirresmibelgeleri istemelerisağlanacak,markasızsigarapaketleri(karapaket)kullanımıkonusundadüzenlemeyapılacak,alışverişmerkezi, sinemavetiyatro gibi yerlerin girişlerinde tütün kullanımının engellenmesineyönelikolarakpasifetkilenimmesafesitespitedilecektir(Milliyet,2013).

Dünya SağlıkÖrgütü TütünKontrolü Çerçeve Sözleşmesi ile tütün kontrolü konusundasağlananbaşarıyıgüçlendirmekamacı ile2008yılıbaşındayenibirgirişimbaşlatmıştır.BuamaçlaKüreselTütünSalgınıRaporu(WHOReportontheGlobalTobaccoEpidemic–TheMPOWERPackage)yayınlanmıştır.Rapordadünyadakiülkelerdetütünkullanımıvetütünkontrolükonularındamevcutdurumdeğerlendirilmeksuretiyleülkelerebuyöndeyolgöstericinitelikte6temelstratejiönerisindebulunulmuştur.Bustratejilereişaretedenifadelerin ilk sözcüklerininbaşharflerindenoluşankısaltmakullanılmaksuretiyle raporMPOWERolarakadlandırılmıştır(Buzganvd.,tarihsiz;Bilir,2009:32).RapordayeralanstratejilerveTürkçekarşılıklarıaşağıdakitablodagörülmektedir:

Tablo 1: MPOWER Stratejisi

İngilizce TürkçeM Monitortobaccouseand

preventionpoliciesTütünkullanımıvetütünkontrolükonusundakiuygulamalarınizlenmesi

P Protectpeoplefromtobaccosmoke

Pasifsigaradumanıetkilenimindenkorunulması

O Offerhelptoquittobaccouse

Sigaraiçenlerebırakmalarıkonusundadesteksağlanması

111

W Warnaboutthedangersoftobacco

Tütünkullanımınıntehlikelerikonusundauyarıyapılması

E Enforcebansontobaccoadvertising,promotionandsponsorship

Tütünürünlerininreklam,tanıtımvesponsorlu-ğununyasaklanması

R Raisetaxesontobacco Tütünüzerindekivergiyükününarttırılması Kaynak: Bilir,2009:32

Tütün kontrolü yönündeki çalışmaların ülke bazında değerlendirilmesi de son dereceönemlidir. MPOWER stratejileri ile özetlenmiş olan temel uygulamaların ülkelerdekiuygulama durumunu değerlendirmek amacıyla Joossens ve Raw tarafından bir ölçekgeliştirilmiştir.Ülkepuanıntoplam100olacağıbiçimdegeliştirilenölçektekibaşlıcahu-suslarşöyleözetlenebilir(Türkiye Büyük Millet Meclisi,2010:59;Bilir,2009:32):

Tablo 2: MPOWER Stratejisi

Uygulama PuanSigarafiyatı 30Kapalıyerlerdesigaraiçilmesininkısıtlanması 22Halkeğitimiiçinyapılanharcamalar 15Reklam,tanıtımvesponsorlukkonusundakapsamlıyasaklama 13Sigarapaketleriüzerindekiuyarılar 10Sigarabırakmatedavisi 10ToplamPuan 100

JoossensveRaw’unölçeğineuygunolarakyapılanhesaplamalaragöre2010yılındaAvru-paülkeleriarasındaİngiltere77puanilebirincisıradayeralırken,İrlanda69veNorveç62puanlaikinciveüçüncüsıradayeralmaktadırlar.Türkiyeise61puanlaİzlandailebirliktedördüncüsıradayeralmaktadır(JoossensveRaw,2010:8).

b. Pazarlama aracı olarak sigara paketleri

Dünya tütün endüstrisi için kritik bir pazarlama aracı olan sigara paketleri, üreticil-er ve tüketiciler arasında doğrudan bir bağlantı kurarak, markanın tanıtılmasında vekonumlandırılmasındabüyükbirönemtaşımaktadır.Gözehoşgörünenvedikkatiçekenbirsigarapakettasarımıanahtarbirunsurolarak,tütünendüstrisiiçinkritikbirpazarlamaaracıolmaözelliğinesahiptir(Bansal-Traversvd.,2011;Slade,1997;DoxeyveHammond,2011;Hammondvd.,2009:631).

112

Tütünüreticisifirmalartarafındanbirreklamaracıolarakgörülenvehedefkitleüzerindearzu edilendavranış değişikliklerini sağlamak,marka imajını oluşturmak için kullanılansigarapaketleri,sigarakullananyadakullanmayanbireyleriledoğrudaniletişimkurarak;markakonumlandırmasınıdestekleyicivemarkafarkındalığınıkolaylaştırıcıvesatınalmaeyleminiteşvikedicibirişlevesahiptir.

Görüntünündavranışlarıetkilemedekigücünübilentütünüreticileriiçin,sigarapaketlerienetkilisigarapazarlamayöntemlerindenbiridir.Özelliklegençlerindavranışlarınıetkiley-erek,duyularınaseslenmeksuretiyletütünürünlerinin“etkileyici”ve“arzuedilen”olarakgörülmesinisağlamayaçalışılmaktadır.Munozvd.’negöreduygularüzerindekisinirbilimçalışmaları, görsel uyaranların davranış vedikkatietkileyerek insanpsikolojisi üzerindeölçülebilir değişikliklere neden olduğunu kanıtlamaktadır. Lang’ın Bio-enformasyonelModeli’negöreduygularbağlıolduğugüdüsisteminihareketegeçirenbirişlevesahiptir.Duygusalgörseluyaranlar,merkezisinirsiteminihareketegeçirerek,eylemehazırlanmadayüksekkonsantrasyonsağlamaktavebireyimotiveetmektedir.Duygularıntemeliniteşkiledensinirağları,olumluduygularlailgiliolanyaklaşma-yaklaşmasistemiveolumsuzdu-ygularla ilgili olan kaçınma-kaçınma sistemi gibi beynin önde gelen güdü sistemleriyledoğrudanbağlantılıdır(Munozvd.,2013:123).

Detenber’e göreuyaranların büyüklük, renk, hareket gibi temel öz nitelikleriduygusal yanıtlarıetkileyebilir.Örneğin insanlarınbiryılan ilekarşılaştıklarıandakikorku,yılanınkıvrılmasıyadaSharfişeklindehareketetmesiyleaktiveolmaktadır.Lang’agöreduygularkendilerini sözel, mantığa sığmayacak biçimde duygusal ve davranışsal olarak dışavurmaktadır.Bireylerinduygularındakideğişimlerdeenönemlifaktörlermesajbiçimininbüyüklüğüveharekettir.Bunagörebirşeklinbüyüklüğübireylerifarklışekillerdeetkile-mektedir. Örneğin çocuklar daha büyük objelere daha çok ilgi gösterirken, erkeklerdeboyunuzunolmasıfiziksel çekicilik, yüksekgelir,mesleki konumvefiziksel görünümlebağlantılıüretkenlikileilişkilendirilmektedir.Hareketisebireylerinzihnindefizikseldün-ya ile ilişkilendirilmektedir vehareketli nesneler, görüntülerdaha çokdikkat çekerken,hafızadadadahakolayyeralmaktadır(Detenber,1996:67-71).

Sigaravediğertütünürünlerininpaketleri, tütünürünlerininpazarlanmasındaenetkilibiçimlerdenbiriolaraksoğukkanlılık,servet,şıklık,optimizmvebağımsızlıkgibimesajlarvererekbireylerinduygularınıdeğiştirmekvedolayısıyladavranışlarınıetkilemekamacınıgütmektedir. Sigara üreticilerinin markalarında kullandıkları renk, desen ve formlar,yalnızcamarkayıdiğermarkalardanayırtetmeyeyönelikdeğildir;aynızamandabireylerinduygularınayönelikbirtakımsembolikanlamlardailetmektedirler.

Gelenekselolaraksigarapaketlerininbirincilişleviürünümuhtevaetmekvekorumaktır.Ancaktütünendüstrisindekiartanrekabetveraftadiğerürünlerinarasındansıyrılabilme

113

kaygısınedeniyledikkatleriçeken,cezbedici,ürünütarifedenvetanıtan,satışayardımcıbirişlevyüklenmiştir(Wakefieldvd.,2002:i73;Honsvd.,2009:1).Sigarapaketleri,pa-ket tamamen bitene dek kullanıldığından sıklıkla diğer bireylere sergilenir, bu anlam-dagörünürlüğü yüksektir.Moodie veHastings’e göre sigarapaketleri sessizdeğil, tamterine yüksek sesle bağıran bir satış elemanıdır (Hoek vd., 2011: 183). Paketlerde yeralanmarkaadı,tipografi, renklervediğerkarakteristikelemanlarmarkakişiliğini,mar-kaimajınıileterek,bireylerinmarkayladairalgısınıveseçiminietkiler(DewhirstveLee,2012: 584). Sigara paketlerinin bu yüksek sosyal görünürlüğü, sigaraların “nişan ürün-ler”olarakdeğerlendirilmesinenedenolmaktadır.Nişanürünlerin kullanımı,markanınimajınınkimliğivekişiliğindenbirparçavermeksuretiylekullanıcıyıvemarkayıbirbirinebağlamaktadır.BirsigarapaketitasarımcısıolanJohnDigianni’yegöre“Bir sigara paketi eşsizdir. Çünkü tüketicisi bütün gün onu yanında taşır. Sigara kullanıcısının giyiminin bir parçasıdır. Bir kullanıcı bir ortama girdiğinde cebinden paketi çıkarıp masaya koyduğunda kendi hakkında bir izlenim yaratılmasını sağlar”(akt.Wakefieldvd.,2002:i73).

Belk’egöretüketicilermarkaçağrışımlarınıolduklarıyadaolmadıklarıkişiyibiçimlendirmekveifadeetmek,kendilerivediğerbireylerileürünlerarasındakifarklılıkları,sosyalkimliğivekonumuvurgulamakamacıylakullanırlar(ScheffelsveSabo,2013:450;Hastingsvd.,2008:361;Hoekvd.,2012:631).Buanlamda sigarapaketleribu farklılıkları vekimliğivurgulayan,önemlibiriletişimaracıdır.

LiggettveMyersfirmasıtarafındanyayınlananbirraporagörekritikbiriletişimaracıolaraksigarapaketlerininenönemligörevisatınalmaarzusuyaratmakveürünündenenmes-initeşviketmektir.Bunusağlamakiçintüketicinindikkatiniçekecekkadaryenivefarklıgörünmelidir. Satışın tekrarlanması çoğunlukla ürünün kabullenilmesine bağlıdır ki, bubağlılıkürünpaketininkullanımkolaylığıveürünükorumasıyladoğrudanilişkilidir(Wake-fieldvd.,2002:i75;BorlandveSavvas,2013:331;Borlandvd.,2013:97).

Sigara paketleri sadece ürünü görüntü olarak diğer markalar arasında ayrıştırmak vefarklılaştırmakamacıylakullanılmamaktadır.Aynızamandadahaazkatraniçermesiyadayumuşakolmasıgibiürününiçeriğinedairdemesajlarıiletmeküzerekullanılır.Örneğinpakettasarımındadahaaçıkrenklersigaranındahayumuşakiçimliolduğunuifadeetmekiçinkullanılırken,mavirenklipaketlerdahadüşükkatraniçeriğini,kırmızırenkisedahasertveyoğunsigaraiçiminivurgulamaktadır.Yeşilrenkisesigaranıniçeriğindekimentolüifadeedervesigarakullanıcılarınınalgıladığıferahmentoltadınındahayoğunalgılanmasıiçinhedefkitleyişartlandırır(PhilipMorris,1973).

Sigarapaketlerininkutuluyadakutusuzolmasıdatütünfirmalarınınhedefkitleninalgısınıyönetmekiçinkullandıklarıbirmetottur.Bunagöreyumuşakpaketlerdahasertsigaralara,kutuşeklindesertpaketlerisedahayumuşaksigaralaragöndermeyapmaktadır(Halabi,

114

2011:19).

Sigaraüreticileri,sigaramarkatercihlerininbireyleringençlikyıllarındayaptıklarınıvepa-kettasarımınıngençlericezbederekmarkakonumlandırmasındaönemlibirroloynadığınıfarkında olarak tasarımlara yön vermektedir. Paket tasarımında hiçbir unsur şansabırakılmamaktadır. Zira paket tasarımı, sigaranın gençler tarafından yaşlı ya damodasıgeçmişolarakalgılanmasınadanedenolmaktadır(PhilipMorris,1992).

c. Sigara bağımlılığının önlenmesinde markasız paketler

Tıpkı tütün endüstrisi gibi dünya hükümetleri için de sigara paketleri hedef kitle iledoğrudan iletişimkurabilmek içinbiraraçolarakkullanılmaktadır.DünyaSağlıkÖrgütüTütünKontrolüÇerçeveSözleşmesi’nebağlıolarakbirçokülkesigarapaketlerininönvearkayüzlerindegözeçarpacakbüyüklükteyazılmışresimlisağlıkuyarılarınınyeralmasınızorunluhalegetirmiştir(Bansal-Traversvd.,2011:675).

Bu resimli sağlık uyarısının dışında da birçok ülke, sigara paketlerinin üzerindestandart olarak belirlenen koşullardamarka adının yer almasını sağlayacak çalışmalarıgerçekleştirmeye başlamıştır. Markasız paket, kara paket, jenerik paket, standart pa-ket(4) gibi isimlerle anılan bu paketlerin özelliği, paket üzerindeki dikkat çekici, tanıtımamaçlı herhangi bir ibarenin yer almamasıdır. Pakettekimarkayı ayırt edici teközellik,belirlenmişfont,punto,renkteyazılmışmarkaadının,paketüzerindemarkaadınaayrılanyere yazılmışolmasıdır. Paketlerinin jenerikhale gelmesi tüm tütünürünlerine, kartonkorumalara,sigaratabakalarınauygulanabilir.Paketüzerindemarkaadınındışındaher-hangibirlogoyadamarkaişaretiyeralmasımümkündeğildir.Paketinüzerindeyeralansağlıkuyarılarınınyanısıra,paketinzeminrengidedonukvedikkatçekmeyecekbiçim-deolmalıdır.Sigarapaketlerimarkayıayırtetmeyeyarayacakbiçimdefarklılaştırılamaz.Yanisigarapaketlerininboyutu,açılmabiçimi,içinekonulacaksigaramiktarıvesigaranınboyutlarıfarklılıkgösteremez,paketinüzerinekabartmayapılamaz,paketindokusufarklıolamaz.Ancakyasaylabelirlenmişsınırlar içerisindepaketinüzerindebarkodveüreticifirmayadairzorunlubilgileryeralabilir(CunninghamveKyle,1995:80).

Markasız sigara paketlerinin sigaraylamücadele çalışmaları içerisinde yer alması 1986 yılınadekuzanmaktadır.ButarihteilkolarakKanadaTıpBirliği(CMA)tarafındantümsiga-ramarkalarının standart kahverengi ambalajlarda satılması gerektiği deklareedilmiştir.1989yılındaiseYeniZelandaSağlıkBakanlığı’nabağlıToksikMaddelerKurulutütünürün-lerininyalnızcaüzerindesiyahyazılarolan,logoyadarenkiçermeyenbeyazpaketlerdesatılmasını önermiştir. 1990’lı yıllara gelindiğinde yine Kanada toplum sağlığı görevli-leri tütün bağımlılığının azaltılması amacıyla tütün ürünlerinin paketlenmesine yönelik

4İngilizcebukavram“PlainPackage”olarakadlandırılmaktadır.

115

olarak çeşitliönerilergeliştirmişler, ancakodönemde tütün lobisininbaskılarınetices-indebugirişimlersonuçsuzkalmıştır.2008yılındaaynıöneriler2006yılındakigenişsigarayasaklarınıtakibenİngiltere’dedegündemegelmesinerağmen,yinesonuçsuzkalmıştır.2012yılındaisemarkasızsigarapaketlerininkullanımınıilkolarakyasalaştıranülkeAvus-tralyaolmuştur(Snowdon,2012:7;TobaccoControlResearchGroup,tarihsiz;WakefieldveLetcher,2002:154).

Markasızsigarapaketlerineyönelikyapılançalışmalar,bupaketlerinkullanımınınsağlıkodaklısonuçlarınışöyleözetlemektedir(Munafovd.,2011:1505-1506):

Markasız sigara paketleri sağlık uyarılarının daha çok göze çarpmasını ve etkilerininartmasınısağlar.

Birtütünpazarlamaaracıolarakpaketinetkisiniazaltır.

Paketüzerindemarkayadairayırtediciişaretlerinyeralmasınıengellervehedefkitleninsağlıkuyarılarınadahafazladikkatetmesinisağlar.

Markasız sigarapaketlerinin toplum sağlığına getireceği faydalara rağmen, bu konuda-ki tartışmalar devam etmektedir. Tütün üreticisi firmalarmarkasız paketlerin, yenidentasarım vebaskımaliyetleri bakımından kendilerinehatırı sayılır ölçüdeekonomik yükgetireceğini savunarakkarşı çıkmaktadırlar.Aynı zamandamarkasızpaketlerinsahtevetaklit tütünmamullerinin piyasa sürülmesini arttıracağını, bu durumunürünfiyatlarınıetkileyeceğini öne sürmektedirler. Tütün firmalarının tartışmaya açtığı bir husus damarkasızpaketlerinuluslararasıticaretsözleşmelerineaykırıolduğuvebupaketlerinfikrimülkiyethaklarınıihlalettiğiyönündedir(Moodievd.,2011:367).

d. Tütün kontrol çalışmalarında markasız paket (kara paket) uygulaması: Avustralya örneği

1Eylül 2012 tarihinden itibarenAvustralya’daüretilen tüm tütünürünlerinin üzerindemarkarengivelogosuyeralmayan,koyukahverengirenkte,paketinönyüzünün%75’inikapatacakbüyüklüktekiyazıpuntosu ilesağlıkuyarılarınınyeraldığı,marka isminin isestandartlaşmış yazı karakteri ve büyüklüğü ile yazıldığı paketlerde satılması hakkındakikanun (Avustralya Parlamentosu, 2011) yürürlüğe girmiştir. 2012 yılının aralık ayındanitibarendeperakende satıcılardaki tüm tütünürünlerininmarkasız sigarapaketlerinde(karapaketler) satılması zorunluhalegelmiştir.Tütünürünlerinin cazibesininvedikkatçekiciliğinin azaltılmasını ve tüketicileri sigaranın zararlarına karşı korumayı amaçlayanbudeğişimbüyükbirkitleiletişimkampanyasıileAvustralyakamuoyunaduyurulmuştur(Wakefieldvd.,2013).

116

Avustralya yasalarınagirenbudüzenlemeylebirlikteDünyaSağlıkÖrgütüTütünMam-ulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonukararlarınabağlıolaraktoplumsağlığınıkorumakamacıyla sigara tüketimini azaltmak ve sigarayı normalleştirerek, tüketicilere sigaranınsıradanbirmarketürünüolduğugerçeğinihatırlatmakhedeflenmiştir (Mitchell ,2010:404).

Avustralya’da2012yılınınaralıkayından itibarenyürürlüğegirenbukanununetkileriniaraştırmak amacıylaMelanie A.Wakefield, LindaHayes, SarahDurkin ve Ron Borlandtarafından18yaşüzeri536sigarabağımlısıüzerindebiraraştırmagerçekleştirilmiştir.“In-troductionEffectsoftheAustralianPlainPackagingPolicyonAdultSmokers:ACross-Sec-tionalStudy”başlıklıbuaraştırmanıntemelamacı;AvustralyaMarkasızPaketYasası’nabağlı olarak markasız sigara paketlerinden sigara içen tiryakilerin sigara içmeye dair inançlarınınvesigarayıbırakmadüşüncelerinin,halamarkalısigarapaketlerinikullanaraksigaraiçenbireyleregörefarklılıkgösteripgöstermediğiniölçmekolarakbelirlenmiştir.536kişidenoluşanveherzamankimarkasınıkullananörneklemgrubunun%72,3’ümarkasızsigarapaketlerini,%27,7’siisemarkalıpaketlerikullanıyorolaraktespitedilmiştir.

Araştırmanınsonuçlarınabakıldığındaönemlinoktalarışöyleözetlemekmümkündür:

• Markasızpaketlerikullanansigarabağımlılarının%66’sı,biryılöncesinegöreiç-tiklerisigaranındahakötükaliteliolduğunainanmaktadır.

• %70’iisesigaraiçmeyidahaaztatminkârbulmaktadır.• Sigarabağımlılarının%81’ibusüreçtegündeenazbirdefasigaraiçmeyibırakmayı

düşünmüştür.• Markasızsigarapaketlerinikullananların%52,4’ü,markalıpaketlerikullananların

ise%42,2’simarkasızsigarapaketleriyasasınıdesteklemektedir.• Araştırmanın genel sonuçlarına bakıldığında Avustralya’da markasız paket

uygulamasınınamacınaulaştığınısöylemekmümkündür.

e. Türkiye’de gençlerin tütün ürünleri kullanımına yönelik yapılan araştırmalar

Türkiye’dedetütünürünlerininyetişkinbireylerveözelliklegençlerarasındakitüketimikonusundabugünekadarbirçokaraştırmagerçekleştirilmiştir.Buaraştırmalaragöreado-lesandönemde(10-19yaş)sigara ile tanışmagenellikleerkenadolesan (10-13yaş)veorta adolesan (14-16 yaş) gelişim dönemlerinde olmaktadır (Özcebe, 2008: 8; TürkiyeİstatistikKurumu,2012;Yılmaz,2010:7,11).Üniversitegençliğiarasındaisesigaraiçmesıklığı%28ila%40arasındadeğişmektedir(Kaptanoğlu-Yıldırımvd.,2012:120).

Yapılanaraştırmalar,Türkiye’deheryıl750bineyakınçocukvegencinsigarayabaşladığınıortaya koymaktadır. Gençlerin sigaraya başlamasındaki en önemli etkenler özenti,yetişkinlerin sigara içmedavranışını örnek alma, sigaranın bir nevi büyümegöstergesi

117

olarakalgılanması,yakınarkadaşlarınsigaraiçiyorolmasıolarakgörülmektedir(OğuztürkveGülcü,2012:99;T.C.SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,2010:19;Temiz,2010:46;Dikmen,2005:2).Gerçek’eveÖzcebe’yegöregençlerin sigarayabaşlamanedenlerişöyleözetlenebilir(Gerçek,2009:22;Özcebe:2008:10):

• Anne,babayavetoplumsalnormvedeğerlerekarşıdurma• Yetişkindavranışlarınıtaklitetme(Modelalma)• Bilinciartırandeneyimlerarama• Hızlıgevşemeninvezevkineldeedilmesi• Arkadaşgruplarınagirişikolaylaştırma• Okuldakibaşarısızlık• Fizikselproblemler• Özgüvenveözsaygıeksikliği• Ailebireylerininsigarakullanıyorolması• Gündelikhayatproblemlerindenuzaklaşma• İletişimkurmak,yaşamasevincikazanmak• Yaşınaözgügelişimproblemlerininüstesindengelmek• Sosyalilişkilerkurmak• Anneyadababaylaolananlaşmazlıklar• Çevreyleolananlaşmazlıklar• Arkadaşçevresindefarkedilmeme

Sigara tüketicilerinin üçte biri 13 yaşına kadar, %90’ı da 20 yaşından önce sigarayabaşlamaktadırlar. Gençlerin erken yaşta sigara tüketimine başlaması ve toplam sigaratüketimindekietkisi,sigaraendüstrisininayaktakalabilmekadınaonlarıhedefseçmesinenedenolmaktadır (Yaslı, 2009:13). Sigaraendüstrisininhedefiolarak, gençler sigarayatümsağlığazararlıetkilerinerağmenerkendönemdebaşlamakta,paketlerinüzerindekisağlığa zararlıdır ibarelerini de dikkate almamakta ve sigarayı “keyif ve bağımlılık” gibisözcüklerletarifetmektedirler(HürriyetGazetesi,2002).

f. Markasız sigara paketlerinin Türk üniversite gençliğinin sigara içme alışkanlıklarına etkisi araştırması

Türkiye’desigarabağımlılığınınönlenmesineilişkinhükümetdüzeyinde1980’liyıllardanitibarenbirçokçalışmayapılmıştır.2010yılındatümtütünürünleripaketlerininüzerineresimliveyazılıuyarılarkonulmasızorunluhalegetirilmiştir.TütünlemücadeledeSağlıkBakanlığı ikinci dönemi ise 2014 yılından itibarenbaşlatacaktır. Sağlık Bakanlığı,UlusalTütünKontrolProgramıYeniEylemPlanıTaslağı’na(2014-2017)göreyeniuygulamaçocukparkı,hastaneveibadethanebahçelerindesigarayasağıgetirirken,kafeverestoranlarınaçıkalanlarındasigaraiçmeyenleriçindebölümoluşturulmasınıdazorunlukılacaktır.Bu

118

düzenlemelerindışındaayrıcamarkasızsigarapaketlerininkullanılmasıdagündemege-lecektir.

Tümbuyeniyasaldüzenlemelerinyürürlüğegirmesindenönce,gençlerinmarkasızsigarapaketlerineyönelikeğilimlerinibelirlemeküzereUlusalTütünKontrolProgramıYeniEylemPlanıTaslağı’ndabelirlenenilkelerdeyeralanmarkasızsigarapaketlerininTürküniversitegençlerininsigaraiçmealışkanlıklarınaetkisiniölçmeküzerebiranketdüzenlenmiştir. Bu araştırmanınamacı,şuandayürürlükteolmayanmarkasızsigarapaketlerininkullanımınınüniversite gençlerinin sigara paketlerine yönelik algılamalarını tespit etmek, bu pa-ketlerin sigara kullanım alışkanlıklarını ne yönde etkilediğini belirlemek, cinsiyet ya dagelirdurumunagörebualgılamalarındeğişiklikgösteripgöstermediğinianlamakolarakbelirlenmiştir.

3. Araştırmanın Metodolojisi

Bubölümde,ilkolarakaraştırmanınörneklemi,ankettasarımıveveritoplamayöntemianlatılmıştır.Dahasonratasarlananyenianketingüvenilirliğivegeçerliliğiortayakonmuşvesonkısımdademografikbulgularayerverilmiştir.

a. Örneklem

İstanbuliliiçerisindeki50yükseköğretimkurumundaöğrenimgören419.976öğrencininanakütleyioluşturduğuçalışmadaörneklembüyüklüğü%5hatapayıve%99güvenirlikoranıileminimum663kişiolarakbelirlenmiştir.İstanbuliliiçerisindeki50yükseköğretimkurumunun tamamına ulaşmanın mümkün olmaması nedeniyle basit tesadüfüörneklememetoduyla 12 yükseköğretim kurumu belirlendi ve anketlerin bir kısmınındeğerlendirilmeyealınamayabileceğigözönündebulundurularaktoplamolarak1000an-ketformudağıtılmıştır.Sigaraiçenöğrencileredağıtılan1000anketformunun780adediyanıtlanmışolarakdeğerlendirmekapsamınaalınmıştır.

Türk üniversite gençliğinin eğilimlerini tespit etmek amacıyla düzenlenen anketinhazırlanmaveuygulanmasürecidörtayiçerisindetamamlanmışveanket,2013yılıEy-lülveEkimaylarındaİstanbuliliiçerisindekiyükseköğretimkurumlarındayüzyüzeankettekniğiuygulanarakgerçekleştirilmiştir.

b. Veri toplanması

Markasız sigara paketlerinin Türk üniversite gençliğinin sigara içme alışkanlıklarına et-kisini ölçmek için bir ölçek bulunmaması nedeniyle, bu çalışmada bir ölçek tasarımıgerçekleştirilmiştir.Ölçektasarımıiçin,DeVellis(2003)’inönerdiğibeşaşamaizlenmiştir.İlkolarak,ölçek içindeğişkenlermevcut literatürtaramasısonucueldeedilmiştir.Daha

119

sonrabudeğişkenleriölçmekamacıylabirsoruhavuzuoluşturulmuştur.Churchill(1979)ve DeVellis’e (2003) göre gizli değişkenleri ölçebilmenin en iyi yolu çoklu gözlemlene-bilirgöstergeler içerenölçeklerkullanmaktır(akt.Uzel,2013:85).Beşli likertölçeğibuölçeklerdenbirtanesidirvebuçalışmadakullanılmasıuygunbulunmuştur.

TamamenKatılmıyorum TamamenKatılıyorum

1 2 3 4 5

Oluşturulansoruhavuzukonuileilgiliuzmanlarlayapılangörüşmelerleiçerikgeçerliliğidekontroledilereksonhalinegetirilmiştir.Sonolarak,tasarlananölçeğinyapıgeçerliliğinidenetlemekamacıylaaçıklayıcıfaktöranaliziyapılmıştır(KurnazveYiğit,2010).Açıklayıcıfaktör analizi, araştırmacılar tarafında belirlenen yapılardan birbirine benzeyenlerigruplandırmayavedahaazsayıdafaktörleraltındaölçümünyapılmasınıkolaylaştıranbiranaliztekniğidir(BrymanveCramer,1999).Buaraştırmada,ilkolarakKaiser-Meyer-Olkin(KMO) veBartlett’in küresellik testi sonuçları, yapıların ortak faktör varyans değerleri,temelbileşenleranaliz sonuçları veyorumlanabilir faktörlereldeetmek için“varimax”döndürmetekniğisonuçlarıincelenmiştir(KurnazveYiğit,2010).

Sonolarak,ölçeğingüvenilirliğininkontroledilmesiamacıyla,yapı-toplamtestpuanıkore-lâsyonuveCronbach’sAlphagüvenilirlikkatsayısıdeğerihesaplanmıştır.Cronbach’sAlpha güvenilirlikkatsayısıdeğeri,ölçeğintestpuanlarıarasındakiiçtutarlılığınınbirölçüsüdürve0,70üzerideğerlertestgüvenilirliğiiçinyeterlisayılmaktadır.

Eldeedilentestsonuçlarınadayanarakölçek,pilotolarak10kişilikbirörneklemgrubu-na yöneltilerek amaca hizmet etmeyenler elenmiş ve ölçeğe son şekli verilerek tümörneklemedağıtılmıştır.

c. Bulgular i) Faktör Analizi ve Güvenilirlik

Markasız sigara paketlerinin sigara bağımlısı üniversite gençliğinin üzerindeki etkisiniölçmeküzeretasarlanananket,SPSSprogramıkullanılarakanalizedilmişveilkolarakan-ketingüvenilirliği kontroledilmiştir.Cronbach’sAlphadeğeri0,824olarak tespitedilenanketin,Cronbach’sAlphadeğerinin0,70’tenbüyükolması sebebiyleanketingüvenilirolduğusonucueldeedilmiştir.

120

Tablo 3:Anketin Güvenirlik AnaliziCronbach's

AlphaNofItems

,824 12

Anketverilerininfaktöranalizineuygunolupolmadığınıanlamaküzere,Kaiser-Meyer-Olkin(KMO)veriuygunluktestiveBartlett’inküreselliktestiyapılmıştır.ButestinsonuçlarınagöreKMOdeğerleri0,50’denbüyük,Bartlettdeğerleride0,05’tenküçükolduğundanan-ketverilerininfaktöranalizineuygunluğutespitedilmiştir.

Anketinfaktöranalizisonucundatoplamüçfaktöreldeedilmiştir.Buüçfaktör;markasızpaketkalitealgısı,sigarabağımlılığısebebivebağımlılığınönlenmesiolarakisimlendirilmişveherbirfaktörüngüvenilirliğininCronbach’sAlphadeğeri0,70’tenbüyükolaraktespitedilerekvegüvenirlikanalizitamamlanmıştır.Buüçfaktörünmarkasızsigarapaketlerineyönelikalgıyıaçıklamaoranıise%62,133olarakbulunmuştur.

Tablo 4: Markasız Sigara Paketlerine Yönelik Algının Faktör Yapısı

Faktör Madde Faktör Yük Değeri

Açıklanan Varyans

Cronbach’s Alpha

Markasız Paket Kalite Algısı

Marka9.Markalıpaketlerdekisigaralardaha kalitelidir

,802 28,478 ,841

Marka11.Markasızpaketlerdekisigara-larıntercihedilmesi

,799

Marka12.Kullanılansigaramarkasıkim-liğiyansıtır

,717

Marka8.Kullanılansigaramarkasındamarkavelogonun görünmesiönemlidir

,715

Marka13.Markalısigarapaketlerialgıla-nankeyifdüzeyiniarttır

,680

Marka5.Markalısigarapaketiaksesu-ardır

,539

Sigara Bağımlılık Sebebi

Marka4.Paketüzerindekiresimliuyarıyazılarıbağımlılığınazalmasındaetkilidir

,757 17,674 ,662

Marka6.Sigarapaketlerininmarkasızolmasısigarabağımlığınıengeller

,657

Marka7.Sigarapaketlerindemarkaol-mamasıiçilensigaramiktarınıetkiler

,633

121

Bağımlılığın Önlenmesi

Marka2.Gençlerinsigarabağımlılığınönlenmesiiçintedbiralınmasıgereklidir.

,844 15,982 ,713

Marka1.Sigaraiçmeksağlığazararlıdır ,841Marka3.Sigarapaketlerininüzerinderesimliuyarılarınolmasıolumludur.

,623

Toplam 62,133

Kaiser-Me-yer-Olkin Measure of Sampling Adequacy

,834

Bartlett’in Küresellik Testi

Approx.Chi-Square 2155,942Df 66Sig. ,000

ii) Demografik bulgular

Faktörlerin yaş ve cinsiyet bağımsız değişkenlerine göre anlamlı bir fark yaratıpyaratmadığınıölçmekiçinKiKare(cinsiyet)veANOVA(yaş)testleriyapılmıştır.Ancakgen-çlerinmarkasız sigarapaketlerinekarşıalgılamalarında, sigarabağımlılıklarındayaşavecinsiyetedairanlamlıbirilişkibulunamamıştır.

Faktörlerin yaş ve cinsiyet bağımsız değişkenlerine göre anlamlı bir fark yaratıpyaratmadığınıölçmek içinKiKare (cinsiyet)veANOVA(yaş) testleriyapıldı.Ancakgen-çlerinmarkasız sigarapaketlerinekarşıalgılamalarında, sigarabağımlılıklarındayaşavecinsiyetedairanlamlıbirilişkibulunamadı.

Markasız sigara paketlerinin üniversite gençliğinin sigara içen alışkanlıklarını ne yöndeetkilediğiniölçmeyeyönelikolaraktasarlanananketinbulgularışöyleözetlenebilir:

Anketekatılan559öğrencinin%42’si17-21yaşarasında,%37’si ise22-25yaşarasında.Cinsiyet dağılımına baktığımızda ise katılımcıların %41’inin kadın, %59’unun ise erkekolduğugörülüyor.Üniversiteöğrencilerinin%67’siüniversiteeğitimlerinedevamederk-enherhangibiriştemaaşlıolarakçalışmıyor.Herhangibiriştemaaşlıolarakçalışmayanöğrencilerinailelerindenaldıklarıharçlık%22oranında401-600liraiken,%28’i750liraveüzeriharçlıkalmakta.Biriştemaaşlıolarakçalışanöğrencilerin%26’sınınaldıklarımaaş1.500-2.000liraarasındaiken,%25’i500-1.000vediğer%25’i ise1.000-1.500arasındaaylıkücretalıyor.

Üniversiteöğrencileritoplamaylıkgelirleriile(maaşyadaharçlık)ençokharcamayı%31oranınagiyime,%30oranındaisesigarayayapmaktalar.

122

Gençlerin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Marka Tercihleri:Anketekatılangençlerinsiga-rayailkbaşlamayaşı17olup,%51’iüçyıldanfazlabirsüredirsigarakullanmaktadır.

Gençlerin%53’üsigarayabaşlamalarındakienönemlietkeninarkadaşortamındasigaraiçilmesiolduğunuifadeetmektedir.Sigarakullanımınınenyoğunolduğuortam%28oranıileokulkantinleri,%27oranı ileeğlencemekânlarıolarakgörülüyor.Gençlerinbirgüniçerisindetükettiğisigaramiktarıisebirpaket(%38)olaraktespitedilmiştir.

Gençlerin sigara içmeye devam etmelerindeki en önemli etken sigaranın keyif vericiolduğunu düşünmeleri (%34). “Sigara içmeye devam ediyorum, çünkü stres atmamayardımcıoluyor”diyenlerinoranıise%28.

Grafik 1: Gençlerin Sigara İçmeye Devam Etme Nedenleri

“Sigarayı bırakmayı hiç düşündünüz mü?” sorusuna gençlerin %39’u evet, %61 hayıryanıtıvermiş.Busoruyaevetyanıtıverenlerin%70’iönümüzdekialtıayiçerisindesigarayıbırakmayıdüşünmediğini ifadeetmiş. “Dahaöncesigarayıbıraktınızmı?” sorusuna isegençlerin%31’ievet,%69’uisehayıryanıtınıvermiş.

Gençlere kullandıkları sigaranın hangi fiyat aralığında olduğu sorulduğunda, gençlerin%48’iyüksekfiyatlı-yüksekkalitelibirmarkakullandıklarınıifadeetmişler.

Grafik 2: Gençlerin Kullandıkları Sigara Markasının Fiyat Aralığı

123

Gençlere hangi marka sigarayı kullandıkları sorulduğunda, anketi yanıtlayan gençlerinçoğunluğuMarlboromarkakullandıklarınıifadeetmişlerdir.

Grafik 3: Gençlerin En Çok Kullandıkları Sigara Markası

iii) Gençlerin markasız paketlere yönelik algıları ve sigara bağımlılığına yönelik düşünceleriAnkete katılan gençlere, anketin üçüncü ve son kısmında markasız sigara paketlerineyönelikalgılarını,sigarabağımlılığınayönelikdüşüncelerinivemarkasızsigarapaketlerinin(şayet kullanılıyorolsaydı)onların sigara içmealışkanlıklarını nasıl etkilediğini anlamakamacıylabeşlilikertölçeğinegöretoplam12soruyöneltilmiştir.Katılımcılarınbusorularaverdikleriyanıtlarşöyleözetlenebilir:

Ankete katılan gençlerin çoğunluğu sigara içmenin insan sağlığına zararlı olduğunudüşünüyor. Bu soruya yanıt veren gençlerin %52’si tamamen katılıyorum, %24’ü isekısmenkatılıyorumyanıtınıvermişlerdir.Sigaranınsağlığazararlıolduğunudüşünmeyengençlerinoranıise%11’dir.

Gençler sigara bağımlılığının önlenmesinde bir takım tedbirler alınmasını gerekli bu-luyorlar. “Gençlerin sigara bağımlılıklarının önlenmesi için bir takım tedbirler alınmasıgereklidir” sorusuna gençlerin%46’sı tamamen katılıyorum,%24’ü kısmen katılıyorumyanıtınıvermiş.Busoru ile ilişkiliolarakyöneltilen“Sigarabağımlılığınınönlenmesindesigarapaketlerininüzerindecaydırıcıresimveyazılarınbulunmasınıolumlubuluyorum”sorusunaisegençler%35oranındakatılmıyorum,%29oranındaisetamamenkatılıyorumyanıtınıvermişler.Kısmenkatıldığınıifadeedengençlerinoranıise%19’dur.Yinebusoruilebağlantılıolaraksorulan“Sigarapaketlerininüzerindekicaydırıcıresimveyazılarsigarayıazaltmamısağladı”ifadesineisegençler%58oranındakatılmadıklarınıifadeetmişler.

Anketekatılangençlerin%47’simarkalısigarapaketlerinibiraksesuarolarakgördüğünü

124

ifade etmiş. Bununla birlikte gençlerin sigaraya başlamasında sigara paketlerinin üzer-indemarkaadıyeralmasınınetkisiyok.Busoruyagençlerin%58’ikatılmadıklarıyönündeyanıt vermişler. Sigarapaketlerininüzerindekimarkaadı yada işaretinin yeralmamasıgençleriniçtiklerisigaramiktarındadabirdeğişikliğenedenolmuyor.Katılımcılar“Sigarapaketlerindeeğermarkaadıyadalogoyeralmasaydıdahaazsigaraiçerdim”sorusuna%55oranındakatılmadıklarınıifadeetmişlerdir.

Grafik 4: Sigaraya Başlamada Paketlerde Marka Adı Yazmasının Etkisi

“Sigara Paketlerinde Eğer Marka Olmasaydı Sigara İçmeye Hiç Başlamazdım”

Grafik 5: İçilen Sigara Miktarında Paketlerde Marka Adı Yazmasının Etkisi

“Sigara Paketlerinde Eğer Marka Adı Ya Da Logo Yer Almasaydı Daha Az Sigara İçerdim”

Katılımcıların %43’ü içtikleri sigara paketinde marka adı ve logonun görünmesiniönemsemediklerini ifade etmişler. Paket üzerindemarka adı ve logonun görünmesiniönemseyengençlerintoplamoranıise%33’tür.

Gençlerinçoğumarkaadınınveişaretininpaketüzerindegörünmesiniönemsemesede,içilen sigaradaki kalite algısına gelindiğinde marka içilen sigaranın daha kaliteli olarakalgılanmasınısağlayanönemlibirfaktör.“Markalıpaketlerdekisigaralardahakalitelidir”sorusuna gençlerin %25’i tamamen katılıyorum, %21’i ise kısmen katılıyorum yanıtınıvermişlerdir.

125

Grafik 6: Markalı Sigara Paketi-Kalite Algısı İlişkisi

“Markalı Paketlerdeki Sigaralar Daha Kalitelidir”

Anketekatılangençlerbusorununkontrolsorusuolarakyöneltilen“Markasızpaketlerde-kisigaralarınkötükalitedeolduğunudüşünürüm”sorusuna%24oranındatamamen,%20oranındaisekısmenkatılıyorumyanıtınıvermişlerdir.

Grafik 7: Markalı Sigara Paketi-Kalite Algısı İlişkisi

“Markalı Paketlerdeki Sigaraların Kötü Kalitede Olduğunu Düşünürüm”

Markalısigarapaketlerindahakaliteliolduğuyönündekialgıyıdestekleyicişekildegen-çlerin çoğumarkasız sigara paketlerini satın almak istemeyeceklerini ifade etmişlerdir.“Markasızpaketlerdekisigaralarısatınalmakistemem”sorusunagençlerin%27’sitama-menkatılıyorum,%20’siisekısmenkatılıyorumşeklindeyanıtvermişlerdir.Katılmadıklarınıifadedengençlerinoranıise%32’dir.

Anketiyanıtlayangençlermarkalısigarapaketlerineönemverselerde,paketleribirak-sesuar olarak görseler de kullandıkları sigaramarkasının çevrelerine kendi kimlikleriniyansıtmanınbiryoluolduğunudüşünmüyorlar.“Kullandığımsigaranınmarkasıçevremebenimkimliğimiyansıtmanınbiryoludur”sorusunagençlerin%49’ukatılmıyorumyanıtınıvermişlerdir. Benzer biçimde gençler sigaranın kendileri için keyif birmaddeolduğunubelirtmelerine rağmen, paketin markalı olmasının sigaradan aldıkları keyfi arttırdığınıdüşünmüyorlar.“Sigarapaketininmarkalıolması,osigaradanaldığımkeyfiarttırır”soru-sunagençlerin%45’ikatılmıyorumyanıtınıvermişlerdir.

126

d. Araştırmanın Kısıtları

AraştırmaTürkyükseköğretimgençliğinihedefalanbir çalışmaolmasına rağmenmad-di olanaksızlıklar ve ulaşım kısıtlamaları nedeniyle tüm Türkiye’ye yayılamamıştır.Ayrıca, markasız paket uygulamasının henüz Türkiye’de olmaması nedeniyle hedefkitlenin zihninde markasız paket kavramının yer almaması anketin üçüncü kısmındakisorularınyanıtlanmasındabirkısıtolarakkarşılaşılmıştır.Bununlabirliktemarkasızpaketgörünümüneilişkinaltıadetgörselinanketformundasorulardanöncebiraçıklamabilgisi-yleyeralmasıveanketinyapılmasıesnasındagörselleringösterilebilmesivekatılımcılarınkonuylailgilisorularınayanıtverilebilmesibukısıtınetkileriniazalttığıdüşünülmektedir.

4. Sonuç

DünyaSağlıkÖrgütü’nünTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonuçerçevesinde177ülke tarafındankabul edilen ilkeler,özellikle gençlerin sigara vediğer tütünmam-ulleri kullanımını azaltmayı hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda ülkeler aldıklarıçeşitli önlemlere her geçen gün yenisi eklemekte ve tütün ürünleri kullanımı ile mü-cadeleetmektedirler.Bumücadeledeensonbasamaklardanbiri,reklamvesponsorluk kısıtlarınedeniyletanıtımyapamayantütünüreticifirmalarının,birreklamaracıolaraksigarapaketlerinikullanmalarınıengellemekyönündeolmuştur.Bualanda2012yılıaralıkayından itibaren ilk kısıtlamaya gidenülkeAvustralya’dır. Bu tarihten itibaren tümülk-edemarka adı, logo, renk ve şekilleri içerenpaketlerin kullanımına yasak getirilmiş veakabindesigarakullanıcısıolan18yaşüzeribireylereilişkinbiranketçalışmasıdüzenle-nerek,geçenbir yıl içerisindemarkasız sigarapaketlerini kullanan sigarabağımlılarınınsigaraiçmealışkanlıklarındakideğişimincelenmiştir.Çalışmanınsonundamarkasızpaketkullanansigarabağımlılarınınsigaralarınıdahakalitesizvedahaazkeyifvericibuldukları,eskisineoranladahasıksigarayıbırakmayıdüşündükleribulgusunaulaşılmıştır.

AnaolarakbuçalışmadanyolaçıkarakvehenüzTürkiye’dekullanılmasada,geleceğeilişkinbiröngörüoluşturmasıbeklentisiyletasarlananMarkasızSigaraPaketlerininTürkÜniver-siteGençliğininSigaraİçmeAlışkanlıklarıÜzerindekiEtkisibaşlıklıbuçalışma,alandabirilkçalışmaözelliğinesahiptir.Ziraçalışmayalnızcagençlerinsigara içmealışkanlıklarınayönelik değildir; üniversite gençliğinin, marka tercihleri, kalite algısı, gençlerin sigarabağımlılıknedenlerivebağımlılığıönlemeçalışmalarınadairbulgulariçermesivebir ilkçalışmaolarakmarkasızpaketalgısınıölçümlemeküzerebirölçekgeliştirmesiyledealanakatkısağlamaktadır.

Eldeedilenbulgular,oluşturulanölçeğintasarımındabaşvurulankaynaklardakibazıbulgu-larladabenzerlikgöstermektedir.ÖrneğinAvustralya’dayapılanaraştırmadaolduğugibi,gençlerinçoğusigarabağımlılığınınönlenmesindebirtakımtedbirlerinalınmasınıgerekli

127

vesigarapaketlerindekiresimliuyarıyazılarınınyeralmasınıolumlubulmaktadırlar.Gen-çlerinsigarayabaşlamasındaisemarkanındoğrudanbiretkisibulunmamaktadır;gençlersigarakullanımınaarkadaşveaileortamındanetkilenerekbaşlamaktaolup,sigara içm-eyedevametmelerindemarkabağlılığınınetkisiazdır.Gençlermarkalısigarapaketlerinibir aksesuar ve kimliklerini yansıtan bir araç olarak görmeseler de, içtikleri sigaranın(markanın adı neolursa olsun) paketindemarka adı, logo vediğermarka işaretlerininbulunmasınıönemsemektevemarkasızsigarapaketlerinisatınalmakistememektedirler.Paketlerdemarkayadairişaretlerin,içtiklerisigaranınkalitesinedairalgılarınıyükselttiğibulgusunarağmen,sigaraiçmeyedevametmelerininentemelsebebiyüksekkalitealgısıdeğil,sigaradanaldıklarıkeyifolduğugörülmektedir.Ancakkeyifolgusuiçilensigaranınmarkalıolmasıylailişkilideğildir.Aynızamandakeyifolgusuvemarkasızpaketalgılamasıcinsiyetveyaşagöredeğişiklikgöstermemektedir.AraştırmadaTürküniversitegençliğininmarkasızsigarapaketlerinebakışısorgulandığında,katılımcılarınyaşıvecinsiyetiyönündeyapılanfaktöranalizidebusonuçlaparalelözellikgöstermektedir.

Buçalışmadaneldeedilenbulgularıngençlerinsigaraiçmevemarkaileolanilişkileriko-nusundabundansonrayapılacakolanaraştırmalarabaşlangıçolacağıdüşünülmektedir.Özellikle2014-2017yıllarıarasındahayatageçecekolanyenitütünmamulleridüzenleme-lerivemarkasızpaketuygulamasınınsonrasındayapılacakolanyenibirçalışma,gençlerinmarkasızpaketlerekarşıyönelimleriniaçıklamadayeniçıkarımlarortayakoyacaktır.

KAYNAKÇA

Aftab, Macksood, Deborah Kolben ve Peter Lurie (1999) “InternationalCigaretteLabellingPractices”, Tob Control,1999(8),s.368-372.

Avustralya Parlamentosu (2011) Tobacco Plain Packaging Act, www.austlii.edu.au/au/legis/cth/num_act/tppa2011180/,ErişimTarihi:5Eylül2013.

Bağımlılığa ve Sigaraya Hayır Derneği (tarihsiz) Dünyada ve Ülkemizde Sigara Uygulamaları, www.bagimliligahayir.org/haber1.php?id=9Erişimtarihi:1Kasım2013.

Bansal-Travers, Maansi, David Hammond, Philip Smith, K. Michael Cummings (2011) “TheImpactofCigarettePackDesign,Descriptors,andWarningLabelsonRiskPerceptionintheU.S.”,American Journal of Preventive Medicine,40(6),s.674–682.

Bilir, Nazmi (2009)“TürkiyeTütünKontrolündeDünyanınNeresinde?”,Tur Toraks Dergisi, 2009(10),s.31-34.

Borland, Ron ve Steven Savvas (2013)“EffectsofStickDesignFeaturesonPerceptionsofCharacteristicsofCigarettes”,Tobacco Control,22(5),s.331-337.

128

Borland, Ron, Steven Savvas, Fiona Sharkie ve Karen Moore (2013) “The Impact ofStructuralPackagingDesignonYoungAdultSmokers’PerceptionsofTobaccoProducts”,Tobacco Control,22(2),s.97-102.

Boyacı, Haşim, Aytül Çorapçıoğlu, Ahmet Ilgazlı, İlknur Başyiğit ve Füsun Yıldız (2003) “Kocaeli Üniversitesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi”,Solunum Hastalıkları,14(3),s.169-175.

Bryman, Alan ve Duncan Cramer (1999) Quantitative Data Analysis with SPSS Release 8 For Windows,London:Routledge.

Buzgan, Turan, Seraceddin Çom, Hasan Irmak, Hayati Baykan, Ebru Aydın ve Sevil Taner (tarihsiz) MPOWER,Tütün Salgınını Kontrol Etmeye Yönelik Politika Paketi, www.sigarabirakmadaogrenmezemini.org/media/downloads/MPower.pdf, Erişim tarihi: 3Kasım2013.

Cunningham, Rob ve Ken Kyle (1995)“TheCaseForPlainPackaging”,TobaccoControl,4(1),s.80-86.

Centers For Disease Control and Prevention (2011a) “Smoking&TobaccoUse”,www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/fast_facts/,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Centers For Disease Control and Prevention (2011b) “Youth & Tobacco Use” www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/youth_data/tobacco_use/, Erişim tarihi: 1Kasım2013.

Churchill, Gilbert A. (1979)“AParadigmForDevelopingBetterMeasuresOfMarketingConstructs”, Journal of Marketing Research,16(1),s.64-73.

Detenber, Benjamin H. (1996) “A Bio-Informational Theory of Emotion: Motion andImageSizeEffectsonViewers”,Journal of Communication,46(3),s.66-84.

DeVellis, Robert F. (2003) Scale Development-Theory and Applications,2.Baskı,California:Sage.

Dewhirst, Timothy ve Wonkyong Beth Lee(2012) “CigaretteAdvertisingintheRepublicofKorea:ACaseIllustrationofTheOne”,Tobacco Control,21(6),s.584-588.

Dikmen, Nedim (2005) “Türkiye’de Sigara Tüketimi ve Tüketimi Etkileyen DeğişkenlerÜzerineBirModelÖnerisi”, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,19(1),s.1-19.

Doxey, Juliana ve David Hammond (2011) “Deadly in Pink: The Impact of CigarettePackagingAmongYoungWomen”,Tobacco Control,20(5),s.353-360.

129

Dünya Sağlık Örgütü (2002) Smoking Statistics Fact Sheet, www.wpro.who.int/mediacentre/factsheets/fs_20020528/en/,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Dünya Sağlık Örgütü (2003) Framework Conventıon On Tobacco Control, whqlibdoc.who.int/publications/2003/9241591013.pdf,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Dünya Sağlık Örgütü (2004) Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi, www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=107:dya-saik-gt-kontrolrve-slees&catid=6:uluslararasylge&Itemid=36,ErişimTarihi:5Eylül2013.

Dünya Sağlık Örgütü (2013) Tobacco Fact Sheet, www.wpro.who.int/mediacentre/factsheets/fs_201203_tobacco/en/index.html,Erişimtarihi:1Kasım2013.

DünyaSağlıkÖrgütü(tarihsiz)Tobacco Data and Statistics, www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/tobacco/data-and-statistics,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Gerçek, Cem (2009)“OkullardaSigaraEğitimineYönelikYapılanDeneyselAraştırmalarınDeğerlendirilmesi”,Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi,26(2009),s.21-29.

Germain, Daniella, Melanie A. Wakefield, Sarah J. Durkin (2009) “Adolescents’PerceptionsofCigaretteBrandImage:DoesPlainPackagingMakeaDifference?”,Journal of Adolescent Health,46(4),s.385-392.

Halabi, Sam F. (2011) The Family Smoking Prevention and Tobacco Control Act: Regulatory Success and Market Failures, www.nxtbook.com/ygsreprints/FDLI/g19403fdli_nxtbook/index.php?startid=19#/18,Erişimtarihi:6Kasım2013.

Hammond, David, Martin Dockrell, Deborah Arnott, Alex Lee ve Ann McNeill (2009) “CigarettePackDesignandPerceptionsofRiskAmongUKAdultsandYouth”,European Journal of Public Health,19(6),s.631-637.

Hammond, David, Melanie Wakefield, Sarah Durkin ve Emily Brennan (2012)“TobaccoPackaging andMass-Media Campaigns: ResearchNeeds for Articles 11 and 12 of theWHOFrameworkConventiononTobaccoControl”,Nicotine & Tobacco Research,15(4),s. 817-831.

Hastings, Gerard, Karine Gallopel-Morvan ve Juan Miguel Rey (2008)“ThePlainTruthAboutTobaccoPackaging”,Tobacco Control,17(6),s.361-362.

130

Hoek, Janet, Christiane Wong, Philip Gendall, Jordan Louviere ve Karen Cong (2011) “EffectsofDissuasivePackagingonYoungAdultSmokers”,Tobacco Control,20(3),s.183-188.

Hoek, Janet, Philip Gendall, Heather Gifford, Gill Pirikahu, Judith McCool, Gina Pene, Richard Edwards ve George Thomson (2012)“TobaccoBranding,PlainPackaging,PictorialWarningsandSymbolicConsumption”, Qualitive Health Research,22(5),s.630-639.

Hürriyet Gazetesi (2002) “Sigaraya Üniversitede Başlanıyor” webarsiv.hurriyet.com.tr/2002/01/29/81812.asp,Erişimtarihi:8Kasım2013.

Joossens, Luk ve Martin Raw (2010) The Tobacco Control Scale 2010 in Europe, www.krebshilfe.de/fileadmin/Inhalte/Downloads/PDFs/Kampagnen/TCS_2010_Europe.pdf, Erişimtarihi:3Kasım2013.

Kaptanoğlu-Yıldırım, Ayşegül, Gülden Polat ve Makbule Soyer, (2012) “MarmaraÜniversitesiÖğrencilerindeveÖğretimÜyelerindeSigaraAlışkanlığıveDurağanMaliyetİlişkisi”,Yükseköğretim ve Bilim Dergisi,2(2),s.119-125.

Karagöz, Murat, Mesut Alben ve Fatıma Büyüktatlı (2010)“YasalDüzenlemelerinSigaraTüketimiÜzerindekiEtkileri”,Alanya İşletme Fakültesi Dergisi,2(2),s.19-36.

Kurnaz, Mehmet Altan ve Nevzat Yiğit, (2010) “Fiziksel Tutum Ölçeği: Geliştirilmesi,Geçerliliği ve Güvenilirliği”, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi,4(1),s.29-49.

Milliyet Gazetesi (2013) “HastaneBahçesindeveCamiAvlusundaSigarayaYasak”,http://gundem.milliyet.com.tr/hastane-bahcesinde-ve-cami/gundem/detay/1787242/default.htm,ErişimTarihi:1Aralık2013.

Mitchell, Andrew (2010) “Australia’sMovetothePlainPackagingofCigarettesand ItsWTOCompatiblity”,Asian Journal of WTO and International Health Law and Policy,5(2),s.399-419.

Moodie, Crawford, Anne Marie Mackintosh, Gerard Hastings ve Allison Ford (2011) “YoungAdultSmokers’PerceptionsofPlainPackaging:APilotNaturalisticStudy”, Tobacco Control,20(5),s.367-373.

Moodie, Crawford, Allison Ford, Anne Marie Mackintosh, Gerard Hastings, (2012) “Young People’s Perceptions of Cigarette Packaging and Plain Packaging: An OnlineSurvey”, Nicotine & Tobacco Research,14(1),s.98-105.

131

Munafo, Marcus R., Nicole Roberts, Linda Bauld ve Ute Leonards (2011)“PlainPackagingIncreasesVisualAttentionToHelathWarningsonCigarettePacks inNon-SmokersandWeeklySmokersbutnotDailySmokers”,Addiction,106(8),s.1505-1510.

Munoz, M.A., M.I. Viedma-del-Jesus, F. Rosello, N. Sanchez-Nacher, P. Montoya ve P. Vila (2013) “TheEmotional Impactof EuropeanTobacco-Warning Images”,Tobacco Control,22(2),s.123-129.

Oğuztürk, Bekir Sami ve Yunus Gülcü, (2012) “Türkiye’de Sigara Tüketimini EtkileyenFaktörlerinAnalizi”,Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi,4(2),s.99-105.

Özcebe, Hilal (2008) Gençler ve Sigara,Ankara:T.C.SağlıkBakanlığı.

Philip Morris (1973) Two Pastel Green Menthol Field Test, legacy.library.ucsf.edu/tid/esc22e00/pdf,Erişimtarihi:6Kasım2013.

Philip Morris (1992) Opportunities in Packaging Innovation, legacy.library.ucsf.edu/documentStore/d/b/e/dbe12a00/Sdbe12a00.pdf,Erişimtarihi:6Kasım2013.

Sabah Gazetesi (2013) “Sigarada Kara Paket Dönemi Başlıyor”, www.sabah.com.tr/Yasam/2013/11/04/acik-alanda-da-sigara-yasagi,Erişimtarihi:8Kasım2013.

Scheffels, Janne ve Gunnar Sæbø (2013) “Perceptionsof Plain andBrandedCigarettePackagingAmongNorwegianYouthandAdults:AFocusGroupStudy”,Nicotine & Tobacco Research,15(2),s.450-456.

Scheffels, Janne (2008) “ADifference ThatMakes a Difference: Young Adult Smokers’AccountsofCigaretteBrandsandPackageDesign”,Tobacco Control,17(2),s.118-122.

Slade, John (1997) “Cover Essay: The Pack as Advertisement”, Tobacco Control, 6(3),s.169-170.

MedlinePlus (tarihsiz) Smoking and Youth, www.nlm.nih.gov/medlineplus/smokingandyouth.html,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Snowdon, Christopher (2012) Plain Packaging: Commercial Expression, Anti-smokingExtremism and the Risks of Hyper-regulation,www.adamsmith.org/sites/default/files/research/files/plain-packaging.pdf,Erişimtarihi:6Kasım2013.

Şenyüz, Levent ve Recai Coştur (2010)“SigaraKullananveKullanmayanÜniversiteÖğrencisiGençYetişkinlerinSigaraPaketlerindeYerAlanUyarıYazılarıylaİlgiliDeğerlendirmeleri”,Edebiyat Fakültesi Dergisi,27(1),s.253-269.

132

T.C. Sağlık Bakanlığı (tarihsiz) “Türkiye’de Tütün Kontrolü Çalışmaları” başlıklı basınaçıklaması, www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15787/turkiyede-tutun-kontrolu-calismalari.html,Erişimtarihi:1Kasım2013.

T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2010) Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye Raporu www.havanikoru.org.tr/dosya/Docs_Tutun_Dumaninin_Zararlari/KYTA_Kitap_Tr.pdf,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Temiz, Dilek (2010)“SigaraTüketiminiEtkileyenFaktörlerÜzerineBirUygulama:TürkiyeÖrneği”, Ekonomi Bilimleri Dergisi,2(1),s.45-53,www.sobiad.org/ejournals/dergi_EBD/arsiv/2010_1/05dilek_temiz.pdf,ErişimTarihi:1Kasım2013.

The ASPECT Consortium (2004) Tobacco or Health in The European Union: Past, Present and Future, ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Tobacco/Documents/tobacco_fr_en.pdf,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Tobacco Control Research Group (tarihsiz) History of Plain Packaging: Developing the Intellectual Property Argument, www.tobaccotactics.org/index.php/History_of_Plain_Packaging:_Developing_the_Intellectual_Property_Argument, Erişim tarihi: 6 Kasım2013.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (2010) Kanser Hastalığı Konusunun Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss648.pdf,Erişimtarihi:3Kasım2013.

Türkiye İstatistik Kurumu (2012) 13142 Sayılı Haber Bülteni, www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13142,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Türkiye Sigarayla Savaş Derneği (tarihsiz) Sigara Tüketimi ve Yapılan Harcamalar, www.ssder.org.tr/index_tr.asp?id=305,Erişimtarihi:1Kasım2013.

Uzel, Ezgi (2013) Orchestrator Role of Third Party Logistics Providers (3PLs) in Services Marketing Concept and Its Effect on Supply Chain Collaboration,YayınlanmamışDoktoraTezi,İstanbul:YeditepeÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

Wakefield, Melanie, Linda Hayes, Sarah Durkin ve Ron Borland (2013) “IntroductionEffects of the Australian Plain Packaging Policy on Adult Smokers: A Cross-SectionalStudy”,BMJ Open,3(7),s.1-9.

Wakefield, Melanie, C. Morley, J.K. Horan ve K.M. Cummings (2002)“TheCigarettePackas Image:NewEvidenceFromTobacco IndustryDocuments”, Tobacco Control, 11(S1),s.i73-i80.

133

Wakefield, Melanie ve T. Letcher (2002) “My Pack is Cuter Than Your Pack”,Tobacco Control,11(2),s.154-156.

Yaslı, Gökben (2009) Gençlerde Sigaradan Korunma Konusunda Akran Eğitimi Programının Etkinliği,YayınlanmamışUzmanlıkTezi,Manisa:CelalBayarÜniversitesiTıpFakültesiHalkSağlığıAnabilimDalı.

Yılmaz, Neslihan (2010) Sigara İçen Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Davranışının ve Bırakma İsteğinin Belirleyicileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Zonguldak:KaraelmasÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü.

134

135

THE IMPACT OF ICT BASED SOCIAL CAPITAL ON ORGANIZATIONAL LEARNING

SERKAN GÜRSOY(1)

ABSTRACT

Informationandcommunicationtechnologies(ICT)arenotonlytoolforcommunicationbutalsoacatalyst forbothsocialcapitalandorganizational learning.Theeffectof ICTmaydifferfromonestyleofworkplaceorganizationtoanother.Itmayalsodifferfromonecommunitytoanother.Thisstudycanbeseenasapropositionalframeworkwhichcovershowonlinecommunitiesofpracticesexternalizeapartoftacitknowledge.TherelationshipsbetweenICTandworkplaceorganizationaremappedbyconductingcen-tralizationanddecentralizationeffectofICT.Thescopealsoextendedthroughtherela-tionshipsbetweenworkplaceorganizationandsocialcapitalandorganizationallearning.Theconstructsofthesevariablesareselectedandframedbymakingallowancefortacitknowledge.Thisstudyalsocapturessomesortofintegratedactivities(e.g.dimensionsandformsofsocialcapital)occurredinasocialcontext.Finally,thisstudyconductsonlinecommunitiesofpracticesworkingforlogisticsector.

Keywords: ICT,workplaceorganization,organizationallearning,socialcapitalJEL Codes: D83,D85,J21,J24,O10,O14

ÖZ

Bilgiveiletişimteknolojilerisadeceiletişimaracıdeğil,aynızamandasosyalsermayeveörgütselöğrenmearasındabirkatalizördür.Bilgiveiletişimteknolojilerininetkisibirişyeriörgütlenmebiçimindendiğerinedeğişmektedir.Buetkiayrıcatopluluktantopluluğadafarketmektedir.Buçalışmaörtülübilgininçevrimiçiuygulayımtopluluğundanasıldışsal-laştırıldığınailişkinkapsamönerisiolarakgörülebilir.Bilgiveİletişimteknolojileriveişyeriörgütlenmesiarasındakiilişkilerbuteknolojilerinmerkezileşmeveâdemimerkeziyetçilik üzerindeki etkilerine odaklanarak haritalanmıştır. Çalışmanın kapsamı bu bazda işyeriörgütlenmesi,sosyalsermayeveörgütselöğrenmedeğişkenlerieksenindegenişletilmiştir.Budeğişkenlerioluşturanyapılariseörtülübilginindeğişimiçerçevesindeelealınmıştır.Buçalışmaayrıcasosyalbiryapıdavarolanbirtakımbağılyapılarıda(sosyalsermayeninboyutlarıveformlarıgibi)kaydageçmektedir.Sonolarakbuçalışmalojistiksektöründe

1Ph.D.,BeykozVocationalSchoolofLogistics,[email protected]

MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.135-165.doi:10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.135-165

136

faaliyetgösterençevrimiçiuygulayımtopluluğunaodaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:Bilgiveiletişimteknolojileri,örgütsel öğrenme, sosyal sermayeJEL Kodları: D83,D85,J21,J24,O10,O14

137

1. Introduction

Thereisanongoingdiscussionabouttheimpactofinformationandcommunicationtech-nologies(ICT)onknowledgecreationandskilldiffusionintermsofsharingtacitknowl-edge.Knowledgeistheprimaryassetofanyorganizationinknowledgesocietyandtheabilitytocreate,shareandutilizeknowledgeiscontinuouslyupgradedbytheadvance-mentofICT(BrynjolfssonandHitt,2003).Althoughtheseconceptsarewidelydiscussedintheliterature,therearestillmanyconflictingconceptualizationsandtypologies,togetherwiththestylizationofindividuals,organizationsandlearning.Thepopularassumptionsareagreeableinviewofsocialassetsandnormswhichalsoarekeyvariablesinknowl-edgecreationandlearning(Yli-Renkoetal.,2001;WaskoandFaraj,2005).

ItisoneoftherecentdevelopmentsthatthemoreeffectiveuseofICTinavirtualenvi-ronment,includingonlinecommunities,maybuildsocialnormsandassetsingeographi-callydispersedcommunitiesaswellaslocalcommunitiesinteractingviaICT.AccordingtoQuan-HaaseandWellman(2004),thenatureofonlinetoolsprovidinglowcostofcom-municationandasynchronousinteractionenhancepeopletoparticipateininterest-basedsocialnetworksofindividualsinglobally-dispersedcommunities.Insteadofonlyatoolforinteraction,ICTshouldalsobeassumedasanactorofexchanging,codifying,storing,retrievinganddelivering.

Thisstudycanbeseenasapropositionalframeworkwhichcovershowonlinecommuni-tiesofpracticesexternalizeapartofknowledgebycapturingsomeofthoseactivitiesthatoccurred in social context. Study conductsboth locationbasedcommunitiesandgeo-graphicallydispersedcommunities.Locationbasedcommunitymembersareavailabletohaveface-to-facecontactintheirdailyworkswhilethemembersofdispersedcommunitymostlyinteractviaICTapplications.Thefirstpartofthestudydefinesmajorissuesinbothcommunities.Theseissuesaregivenasworkplaceorganization,organizationallearningandsocialcapital.ICTarethefactorforsettingupallrevisedrelationsamongindividuals.Theothertypesofrelationships(e.g.facetoface)areexcludedfromthestudyandthoseconsiderationsarenotgathered.ICTarealsohandledasaninstantcommunicationtoolandaconstantconnectivitytool.BothformsofICTaremeasuredforallmajorissuesinbothcommunities.

2. Theoretical Framework and Hypothesesa. Evolution of workplace organization through IT based business

TherapiddevelopmentinICTanditsextensiveuseinorganizationsshapedthestructuresoforganizationsinordertoadaptnewconditionsandacquiring,creatinganddiffusingknowledgewithin theorganizationandamongorganizations.Changes inorganizations

138

aremorelikelytohaveapositivechangeinknowledgeacquisitioncostsinadecentralizedarchitecture.Moregenerally,ICTbasedworking,especiallycomputerizationeffectsorga-nizationalchangebyaddingvalueintwoways;itincreasesproductivityofworkersanditincreasesknowledgeacquisitionwithintheorganizationandbetweenorganizations,aswellascoordinationandmonitoring(BrynjolfssonandHitt,2003).Furthermore,ICTnotonlyboostorganizationalperformance,butalsoboostperformanceof the sectorandeconomy,which isalsonamedastheneweconomy.Theadvancesespecially facilitateeasierandcheaperaccesstostoragesandprocessinginformationstoredindatabases.OneoftheadvancesoftheICTistoenableeasierandcheapercommunicationthroughthedispersionofwiredandwirelesscommunicationtoolsandagents.

Intheliterature,therearevariousstrandsandagreatamountofresearchconductedontherelationshipsbetweenorganizationalstructuresandICT.ThesestudiesposittheroleofICTandcomplementaritieswithworkplaceorganization(BrynjolfssonandHitt,2003).OnestrandofresearchstressesthatincreasesinuseofICTcauseincreasesintherelativeprofitability of the decentralized decisionmaking (Bresnahan et al.,2002; BrynjolfssonandMendelson,1993),whiletheotherstrandpositsincreasesintherelativeprofitabilityofcentralizeddecisionmaking(BoltonandDewatripont,1994).Basically,whiletheuseofICTenablesdecentralizationbydecreasingagencycosts,itlowersdecisioninformationcosts,whichfavorscentralization.Theformerstrandsmainlyconceivethatdelegatedfor-malauthorityshoulddealwiththeproblemoflimitedinformationacquisitionbyenablingdelegatedagentswithincentivestoacquireinformation.

Acemoğlu,etal.(2007)arguesthatorganizationsaremorelikelytohaveadecentralizedstructureiftheyworkinheterogeneousindustriesandiftheyhavelessinformationac-quisitionthanotherorganizations.Bythewayofdecentralizedworkplacestructuretheycangatherwell informedlocalagents.Additionally,the importanceofexternalmarketconditions forceorganizations to allocatemore authority to createbetter informationacquisition, (Marinoetal.,2010). Inthissensedelegationcanutilizetheagent’s infor-mationaladvantagewithinanuncertainenvironmentinordertoavoiduninformeddeci-sions.

ThisrelationshipbetweenICTanddelegatedmanagementsystemscanbecharacterizedasdecentralizationeffectofICTonorganizationalarchitecturebyconsideringanincreaseintheuseofteamworkversusadecreaseinlevelsofmanagerialactivitieswiththehelpofdirectparticipationindecisionmakingprocesses(Arvantis,2005).Withinthenotionofadecentralizationeffect,individualsinorganizations,bothworkersandmanagers,canaccesstoinformationwhichisstoredwithintheorganization,soastohavesomeinde-pendentdecisionsandmoreinitiatives.Additionally,withintheexistenceofflexiblerules,individualswhoareusinginitiativescanactinaninformalenvironment.Theseconditions

139

providedbydecentralizedstructuretriggercreativityandinnovativeeffortsbyenablingtrialanderroroptionsforindividualsandteams.Thepositiveresultsofallocatingdeci-sion-makingauthoritymaydependontheroleoflocalknowledge.Whenlocalknowledgeishighlyimportant,delegateddecisionmakingismorebeneficialthanefficiencyincom-munication,aslongastheincentiveproblemissmall(BrynjolfssonandHitt,2003;HartandMoore,2005).As a result, ICTprovidemore convenientenvironment for runningdecentralizedmanagementsystem.However,notonlyfordecentralizedsystems,ICTalsoprovidesomeopportunitiesforcentralmanagementsystem.

Theoptimalmethodcanbeseenasthedegreeofdelegationwhichisstatedwherethesumofagency (informationordecisioncost) isminimized.When ICT improve theop-portunityofsupervisingindividualsandreduceagencycosts,organizationsbecomemoredecentralizedstructures.Incontrast,whenICTimprovethequalityandspeedoftopman-agementdecisions,organizationsbecomemorecentralizedinstructure.Withintheexis-tenceofwelldefinedstrictrules,thecentralizationeffectofICToccursmoreeasilythanthe decentralization effect. The intense reduction of information and communicationcostsleadstoatransformationofspecificknowledgeintogeneralknowledge.Asaresult,itispossibletomonitormanagersandtocoordinateactivitiesperformedbyperipheralteams(ColomboandDelmastro,2004).Lessinefficiencyinthecommunicationprocessandlowerinformationcostsleadstoamorecentralizedallocationoftasksanddecisionmaking.Hereispointtostateahypothesisas;

H1:ICTispositivelyinfluencedbybothdecentralizationandcentralization.H1.1:Instantcommunicationtoolsarepositivelyinfluencedbydecentralization.H1.2:Constantconnectivitytoolsarepositivelyinfluencedbydecentralization.H1.3:Instantcommunicationtoolsarepositivelyinfluencedbycentralization.H1.4:Constantconnectivitytoolsarepositivelyinfluencedbycentralization.

To sumup, ICT applications improves centralmanagement’s ability tomonitor agentsandresultsandincreasetherelativeprofitabilityofdecentralization.Ontheotherhand,ICTapplicationsdecreasecommunicationandinformationprocessingcostsandincreaseorganizationalperformancebyenablingcentraldecisionmaking.Decentralizationassoci-atedwithsomesortofinformalcommunicationandmoreinitiativeswhichmaketransferofimplicitknowledgeeasierandeffective.Ontheotherhand,centralizationassociatedwithsomesortof formalizationandspecializationwhichmake transferofexplicitandproceduralknowledgeeasierandcosteffective.EventhoughtheneteffectofICTusedonthevalueofdecentralizationversuscentralizationisthereforeambiguous,itseemstoberelatedwithsocialcapitalinsuchdimensionsasstructural,relationalandcognitiveorinsuchformsasbonding,bridgingandlinking.

140

b. Organizational structures, social capital and learning

In linewith thesemanagerialpracticesaimed to improveorganizationalperformance,changes in thestructureeffects theorganizationalstockofsocialcapital. Inparticular,decentralizedorganizationsarelikelytobeinformalandspecializedorganizationswhichsupporttheemergenceofsocialcapitalbytheprovidingmoreindividualautonomy(TsaiandGhoshal,1998).Onthecontrary,centralizedorganizationsarelikelytobelessspe-cializedorganizationswhichpreventtheemergenceofsocialcapitalbyconstricting itsfreedevelopment(InkpenandTsang,2005).

Basedontheempiricalstudies,thereseemstobeapositiverelationshipbetweenorga-nizationalperformanceanddimensionsofsocialcapital.Insenseoforganizationallearn-ing;(1) learningtakesplaceinorganizationwiththedialoguesandinteractionsamongindividuals(Beeretal.,2005),(2)learningtakesplaceinaneffectivewayresultinginasharedunderstanding(Belletal.,2010),(3)learningtakesplaceinanindividual’smindorwithintheorganizationalstructure(Beeretal.,2005).

Whilethefirstandsecondaspectsrefertointerpersonalinteractionsinasocialenviron-ment,providingsharedcognitionandunderstanding,thelastaspectreferstointerpre-tationofmessagesbyindividualswhoarepartoftheorganization’scognition.Accord-ingtosomeseminalworks(NahapietandGhoshal,1998;AdlerandKwon,2002),thesethreespecifiedaspectsarealso linkedwithembeddedassets inorganizations,suchasstructuralembeddedness,relationalembeddednessandcognitiveembeddedness.Theseworksalsoexclaimsomedimensionsofsocialcapitalbyincreasingtheopportunitiesofknowledgeand informationexchange, intensifying themotivationof social interactionbetweenmembersandcontributingtotheacquisitionofbothcriticalknowledge(tacitknowledge,coreknowledge,experiencesetc.)andinformationformembersembeddedintheinter-organizationalrelationships.

These dimensions are known as the three dimensions of social capital playing criticalroleinorganizationallearning.Theyarestructural,relational,andcognitivedimensionsof social capital.Andrews (2010) indicates that relational(2) andcognitive(3) social capi-talarepositivelyrelatedtoorganizationalperformance.Accordingtotheauthor,whiledecentralizationstrengthensthepositiveimpactofrelationalsocialcapitalonorganiza-tionalperformance,itweakenstheimpactofcognitivesocialcapital.Itmightberesulting

2 The relational dimension focuses on the character of the connection between individuals. This is bestcharacterizedthroughtrustofothersandtheircooperationandtheidentificationanindividualhaswithina network. Communication is needed to access and use social capital through exchanging information,identifyingproblemsandsolutions,andmanagingconflict.3Thecognitivedimensionfocusesonthesharedmeaningandunderstandingthatindividualsorgroupshavewithoneanother.

141

fromthelesshierarchicalstructuresandofferinggreateropportunitiesforfreetransferofknowledge,and forhandling collectiveactionproblemswithout recourse to formalcontrolmechanisms.Ontheotherhand,thesebenefitsofdecentralizationfortheorgani-zationmightbegainedattheexpenseofastrongsenseofmission,sinceseniormanagersmayhavelessdirectcontroloverthegoalorientationoftheirsubordinates.

Whilesocialcapitalcanbedefinedasformationoftheseissuesallowingandfacilitatinginteractionsinorganizationallevel,itisalsoaresourceforaccessingsomeotherembed-dedassetsatindividuallevel.Socialcapitalcanbedescribedasthenormsandnetworksfacilitating interactionamongmembers (Woolcock, 2001), resulting in trustworthinessandmutuality(Putnam,2000)andthepreciousassetoforganizationscaringtheconcepttotheinteractionsamonggroupsofindividuals(Ostrom,2000).Fromthisviewpointso-cialcapitalcanalsobeconceptualizedasakindofinvestment(Lin,1999)insocialrela-tionsattheindividual levelandaninvestmentinnetworks(orsub-networks)atgrouplevel.Withinbothlevels,socialcapitalgeneratespositiveexternalitiesfortheeachmem-berofthegroup,bythewayofsharedvalues,trustandnorms.Theseexternalitiescanbeespeciallyderived from informal communicationwithinorganizationsor communi-ties(DurlaufandFafchamps,2004).Basedontheseclaims,mostoftheseapproachesofstructural perspective recognizenetworks as thegroupof individualsworking, gettingtogetherandetc.Itresultsinimprovementsinmember’scapacityoflearningandpro-videsbetteroutcomesofcollaboration.Sabatini(2006)considerssocialcapitalasasocialnetworkanddefinesitasaninformalnetworkofstrongfamilyties(bondingsocialcapi-tal),informalnetworkofweaktiesconnectingfriendsandacquaintances(bridgingsocialcapital),formalnetworksconnectingmembersofvoluntaryorganizations(linkingsocialcapital)andformalnetworksofactivistsinpoliticalparties.

Anotherimportantcriticofthenetworkperspectiveisthestyleofmembershipwhichiscategorizedasnetworksandassociations(Knowles,2005).Whilethenetworksareaboutthe people knowing eachother and interacting informally, the associations are aboutthepeoplewhobelongtoacommunityorgroup,suchasmembershipinasportteam.Knowles(2005)dividesassociationsintotwogroupsasverticalstructuresandhorizon-tal structures.Whereasmembers invertical structuresare inhierarchical relationship,membersinhorizontalstructuresareinequalbasis.Thiscritiquepositssomeotherchar-acterizationsofsocialcapitalinahierarchywhichholdsanextraordinarilylargesetofob-ligations(Coleman,1988).However,horizontalassociationssupplymorehomogeneityinmembers,(asopposedtoheterogeneity,)inthesenseofhavingcommoncharacteristics(Cassar,etal.,2007),aswellascommoninterestsandvaluesamongmembers.Asaresultofhavingsharedvaluesinsteadofhavingobligationsandhomogeneitymayraisesocialcapitalaccumulationbyreducinginformationasymmetries(Grootaert,1999)andmaking

142

interactionsandaccumulationeasier.Tofinalizethenetworkcharacteristicswhichisen-hancingorreducingsocialcapital,thereisaneedtolookatanothercharacteristicofthegroup.Frequencyofcontactsisoneofthecharacteristics(NarayanandPritchett,1999)whichplaysacriticalroleinbothstructures.Frequencymayraisesocialcapitalandmayalsoraisetherateofaccumulationofsocialcapitalbecausetherepetitionofinteractionsisthesupportingelementofreciprocityamongindividuals.Thesethreenetworkcharac-tershelptoidentifysocialcapitalbecausetheyalsocharacterizethesetofexpectationsandobligationslinkedtoindividualmembershiptogroups.Ontheotherhand,thereisneedtoknowthecombinationsofthesecharacteristicsandresultedcompositionswiththeformofsocialcapitalaccumulatedingroups.

Table 1: Bonding, Bridging and Linking Social Capital

BondingSocialCapital

refers to

tiesbetweenpeopleinhomogenousgroupsandsimilarcontexts.

BridgingSocialCapitaltiesamongdistantfriendsand,associates,aswellasbetweeninstitutions.

LinkingSocialCapitaltiesamongpeopleindissimilarsituations,suchasthosewhoareentirelyoutsidethecommunityandindifferentsocialstrata.

Source: Sabatini(2006)

With regard to these characteristics, social capital canbepresented in threedifferentformsasbonding,bridgingand linking.Putnam’s (2000)distinctionofsocialcapitalasbondingsocialcapitalreferringinhomogeneoussocialgroupsandbridgingsocialcapitalreferringtoheterogeneoussocialgroups.Whiletheformeroneemergesinhomogenousor relation based groups, such as familymembers, close friends and/or some ethniccloseness,thelatteremergesinhomogeneousgroupswhichhaverelationsamongdis-tantfriends,associatesandcolleagues.Oneotherform,linkingsocialcapitalindicatesre-lationshipsamongindividualsandgroupsindifferentsociallevelsviaverticalconnectionstoformalinstitutionsinahierarchy(HealyandCote,2001).Itextendsthesocialcapitalbeyondthecommunitybyleveragingresourcesandinformationfromformalinstitutions(Woolcook,2001).Becauseoftheselectedsamplerepresentingindividualpractitionerswhoareworkinginsamecommunity,linkingsocialcapitalarenotmeasuredinthisstudy.Hereisthehypothesisabouttherelationshipsbetweenorganizationalstructureandso-cialcapital.

143

H2:OrganizationalStructureinfluencesocialcapitalH2.1:Decentralizationpositivelyinfluencesbridgingformofsocialcapital.H2.2:Centralizationpositivelyinfluencesbondingformofsocialcapital.

Intheliterature,thesetwodimensionsarealsomeasuredbyoverlappingwithstructuraldimensionsofsocialcapitalwhichisalsobasedonthestructureoftiesamongentities.Robert,Dennis,andAhuja(2008)findthatalldimensionsofsocialcapital(structural,rela-tional,andCognitive)facilitateknowledgeintegration.Theyarguethatthestructuralso-cialcapitalisparticularlyhelpfulwhenthereisalackofface-to-facecommunicationchan-nels.Someresearcherscanalsobefoundintheliteratureinvestigatinghowthestructureofrelationshipsandcognitive/relationalmechanismstriggerthoserelationships.Forin-stance, InkpenandTsang (2005) researchdirecttiesamong individuals inorder to re-alizetheeffectof interactionbyfocusingonrelationaldimensions.Accordingtotheseauthorsrelational/cognitivedimensionsareamediatorbetweeninformationexchangeandrelationshipsbetweenindividuals.Thus,itcanbestatedthatweaktiesprovidemoresearchfor,andbetteraccesstothenewinformationandresources(Granovetter,1973).Whereas,strongtiesleadtomoresearchfor,andbetteraccessto,redundantorfamiliarinformationandresources(Hansen,1999).Thischaracterizationleadstosetupalinkbe-tweenformsanddimensionsofsocialcapital,aswellasdimensionsandorganizationallearningactivities.Figure1helpstosummarizetheconceptionofthiscasualframework.

Figure 1: Casual framework of organizational learning between social capital and innovation

Relationaldimension → Bridgingsocialcapital → Explorationactivity

Cognitivedimension → Bondingsocialcapital → Exploitationactivity

Mostlythreedimensionsofsocialcapitaloverlaptwocomponentsoforganizationallearn-ing.Relationalandcognitivedimensionscanbecharacterizedwithregardtoexplorationandexplorationactivities,withthehelpoffrequencyofcontactsinastructure(Structuraldimension).Thedistinctionbetweenexplorationandexploitationcanbeclarifiedhereas theprocessofexploitationentails thedeepeningofafirm’scoreknowledge,whileexplorationimpliesaprocessbroadeningintonon-coreareas.Bothfortheexplorationandexploitationprocess,networksandclustersofferopportunitiesandmechanismsbyrepresentingsocialcapital(Burt,1992).Basedontheseconsiderations,Noteboom(2000)introducesacycleofdiscoveryinvolvingbothexplorationandexploitationinaprocessforalllevels:individuals,organizationsandinnovationsystems.However,therearetwodifferent views on thematter of balancing these activities.One bunch of researchersposits that there is a trade-offbetweenexplorationandexploitationand they cannot

144

becombinedduringthesameperiodthroughinnovation(BennerandTushman,2003).Otherspositthatthereiscauseandeffectrelationshipamongactivitiesandtheyfolloweachotherovertime(WinterandSzulanski,2001).Hence,organizationsstilltrytohaveoptimizationbetweenexplorationandexploitationactivitiesinalllevels.Maintainingthisoptimizationbycombining twoactivities inall levels isnotaclear issue for sustainingorganizationallearning(Holmqvist,2004;LevinthalandMarch,1993).Whenconsideringorganizationsasasocialcommunity,becauseofthecomplexityofembeddedrelation-shipsinanetwork(Chaeetal.,2005),realizationofthefactorseffectingexplorationandexploitationactivityrequiresknowledgeaboutsocialnetworkapproaches, focusingon(1)structuralpropertiesofnetworks(AdlerandKwon,2002),(2)structuralholesinthenetwork(Burt,2000)and(3)thestrengthofties(Granovetter,1973).

Whilethefirsttwocharacterizationsofsocialnetworksasstructuralpropertiesprovidesanopportunitytomapstructureofrelationshipsfacilitatinglearningamongentities,thelastoneprovidesanopportunitytounderstandclosenessbylookingatfrequencyofin-teraction.Furthermore,consideringstrengthoftiestomaplearninginanetworkrequiresmeasurementofcognitiveandrelationalfactors.Asitismentionedbefore,thecognitivedimensionofsocialcapitalreflectsbondingformofsocialcapitalresultingfromcognitiveclosenessordistancesamongactorssharingcontentorvision,whilerelationaldimen-sionsreflectbridgingformofsocialcapitalresultingmotivationofactorstoexchangecon-tent.Morespecifically,bothoftheseformsmayserveamoderaterelationshipbetweensocialcapitalandexploration/exploitationactivities.Atthatpointanhypothesiscanbestatedhereas;

H3:FormsofsocialcapitalpositivelyinfluenceorganizationallearningH3.1:Bridgingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploration.H3.2:Bondingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploitation

Whilebondingsocialcapitalmaintainsthecombinationoftrustandsocialcohesioninthecommunity(Coleman,1988)andenablesmemberstoreceivesocialsupportfromothermembers,itmaylimittheaccesstonewconnectionsovertimebymakingthememberstoodependenttothegroup(WoolcockandNarayan,2001).Ontheotherhand,bridgingsocialcapitalprovidesaccesstonewconnectionsacrosstheorganizationalboundaries.With thehelpofweakties,bridging social capitalprovides trustandcohesionamongmembersindifferentcommunities(Granovetter,1973).Moreover,bondingsocialcapitalprovidesstrongtiesbetweenmembers,facilitatingformsofintergroupinteractionandcollectiveaction,whilebridging social capitalprovidestiesbetweengroupsandotheractorsandorganizations (WoolcockandNarayan,2001).Briefly,bonding social capitalreferstoatrustingrelationshipbetweenmembersinasinglecommunity(e.g.socialcapi-tal in criminal gangs), bridging social capital refers a trustingnetworkof relationships

145

betweenmembersofdifferentcommunitiesandbetweencommunities(e.g.socialcapi-talbetweensportclubs).AtthispointthereisaneedtorevisitGranovetter(1973),whostressesthatbondingandbridgingsocialcapitalarecorrelatedwithstrongandweaktiesbymaintainingexisting relations (bonding) andextendingnetworksor facilitatingmo-bility(bridging).InthiscontextitcanbesupposedthatICTmayhavepositiveeffectonthecreationofbridgingformsocialcapitalwhilemaintainingorreducingbondingsocialcapital.

3. Methodologya. Sample

Thisresearchisconductedinmediaandinstitutionaldevelopmentdepartmentsofthecompaniesworkinginlogisticsectorasaspecificpartofcommunitiesofpractice(CoP).Thelogistics,initssimplestdefinition,isthesetofactivitiesthatplansandexecutesthedeliveryof goods and rawmaterials from suppliers to end-users (Özdemir andDarby,2009).TheincreasedglobalexchangesandcompetitionwiththeimprovementoflogisticsinfrastructureandsystemforcelogisticscompaniestousemoreadvancedICTforleverag-ingtheirsupply-chainnetworks(ÖzdemirandDarby,2009).Moreover,thecountriesincentralpositionintermsofgloballogisticsexpandtheironlinenetworksforensuringef-fectiveandefficienttransportationacrosstheworld.Inlinewiththesestructuralchangesinthesector,logisticscompaniesshifttheirICTinfrastructurestowardsadvancedsystemsinordertoimprovetheirdecision-makingactivities,collaborativeworkswiththeirpart-ners,communicationactivitieswithsuppliers,produces,wholesalers,distributors,storesandcustomers.Ontheotherhand,theyutilizetheadvancesofICTforawarenessraising,strategicalliances, learning,diffusing, informingandetc.EliiyiandŞahin(2011)under-linesthesituationofTurkishlogisticssectorasagatewaybetweenEuropeandAsia.Be-causeofTurkey’sstrategicpositionasahubbetweenthreecontinents,theeffectiveuseofadvancedICT iscritically importantforsuccessfuldevelopmentandsustainingcom-petitiveforces.TheimplementationanddevelopmentofICTimprovestheperformanceof logisticscompaniesespeciallybypassing the information todifferentparties in thenetworkandbydecreasingthecostofoverallsystem(Disneyetal.,2004).TheuseofICTalsoprovidelearningabilities,accessingfasterandreliableservices,increasingrevenuesandeffectivecommunicationforthecompaniesworkinginthesector(FengandYuan,2006).Withinthissector,thesamplepopulationforthestudyconsistedofmanagers,vicemanagers,specialists,experts,officersandconsultantsworkingfor logisticscompanieslocatedinIstanbulwhichisthemostpopulouscityinvolving15%oftheTurkishpopula-tion.

Indatacollectionprocess, thequestionnairewasgiventovolunteermembersandan-swerswerecollectedbyface-to-faceinterviews.Theserespondentsarepractitionerswho

146

areusingonlinetoolsintheircommunities:location-basedanddispersed.Thesepracti-tionersareengagedinlearningeffectivewaysofoperations,managinghumanresources,monitoringoperationsandthirdparties,adaptingprocedurestoglobalsituationsinvolv-ingsuchchallengesasgreenhousegases,negativeeffectsonhumanhealth,landuseandresourceconsumption.Thesepractitionersarealsoresponsible forsocialandenviron-mentalissuesbyconcerningtheirbusinesspracticestoworktowardscorporatesustain-abledevelopment and learning.With thehelpof face-to-face interviewspractitionersanswereddirectedquestionscorrectlyandcarefully.Inorderavoidgettingbiasedresults;face-to-faceinterviewisselectedasthedatecollectionmethod.Similarly,coredepart-ments,insteadofICTdepartments,areanalyzedforaccessinghealthyimplicationsaboutthe sector.

b. Measurements

In this study,datawerecollected through30different instrumentswhichconsistedofaquestionnaire.AccordingtoJacobsandChase(1992),aninstrument’sreliabilitydealswiththeconsistencyofmeasurements.Themajorityofthestudiesassessingreliabilityoftheinstrumentshavedonesothroughthestandardcoefficientofinternalconsistency,Cronbach’salphalevel.Itwasalsousedtoverifyreliabilityinthisstudy.ThescalesusedinthisstudyareICT,organizationalstructures,organizationallearning,andsocialcapitalscales,whichareprimarilyadaptedfromtheliteratureandbasedonthecharacteroftheresearchobject.ThequestionsformeasuringtheuseofICTaremostlyadaptedfromtheworkofPartnershiponMeasuringICTforDevelopmentintroducedbyInternationalTele-communicationUnion(ITU)(4),EuropeanUnionSurveysonICTusageande-Commerceinenterprises(2011)(5).TheotherquestionsformeasuringtheworkplaceorganizationandsocialcapitalarebasedontheapproacheswhicharegivenatSection2.

Afterthefirst-runoftheanalysis,anecessitytohavesomeadditionaldata isrequiredbecause of the deficient explanations on the latent constructs.Newquestions in 120

4ThePartnershiponMeasuringICTforDevelopmentwaslaunchedinJune2004,followingthefirstphaseoftheWorldSummitontheInformationSociety(WSIS).ItscurrentmembersareEurostat,theInternationalTelecommunicationUnion(ITU),theOrganizationforEconomicCo-operationandDevelopment(OECD),theUnitedNationsConferenceonTradeandDevelopmentUNCTAD,theUnitedNationsDepartmentofEconomicandSocialAffairs(UNDESA),theUnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganization(UNESCO)InstituteforStatistics(UIS),theWorldBank,andfourUnitedNationsRegionalCommissions(theUNEconomicCommissionforAfrica,theUNEconomicCommissionforLatinAmericaandtheCaribbean,theUNEconomicandSocialCommissionforAsiaandthePacific,andtheUNEconomicandSocialCommissionforWesternAsia).ForfurtherinformationontheobjectivesandactivitiesofthePartnership,seehttp://measuring-ict.unctad.org 5Accesstodatabase:EuropeanUnionSurveyonICTusageande-Commerceinenterprises(2011)http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society/data/comprehensive_databases http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society/documents/Tab/what%20is%20where%20on%20Eurobase_upd2012.pdf

147

interviewsarerepeatedwithsamepractitioners. Inthisprocessthenumbersample isincreasedto150interviewswhichalsoprovideanopportunitytoeliminatemissingdataandout layers.Eachofvariables ismeasuredbyafive-pointLikert-typescale, rangingfrom1(low)to5(high).

i) Information and communication technologies

GiventhevastnessoftheliteratureresultedbypopularityofrelationshipsbetweensocialcapitalandICT,highlylimitedcriteriarepresentingtheuseofICTinCoPareadoptedfromtheICTliteratureandmeasurementindexesaswellasopenendedquestionintest-runs.Becauseof thestrategyof thestudy, ICTarehandled in twodifferentpartsas instantcommunicationtoolsandconstantconnectivitytools.Theformerrefersinstantandsyn-chronouscommunicationapplicationswhile the latterrefersconstant repositoriesandplatformsforasynchronouscommunicationtools.Hereisthesetofcriteria’sandresultsofEFA.TheresultsshowstwopartsofICTexplain63%oftotalvarianceofothercriteriausedingatheringdata.TheresultandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.1.

• Synchronouscommunicationapplications–(InstantCommunicationTools)Receiving/Sendingfrom/toLMSplatformsReceiving/Sendingfrom/toinstantmessageReceiving/Sendingfrom/towebbasedchat

• Asynchronouscommunicationtools–(ConstantConnectivityTools)Receiving/Sendingfrom/toforumsReceiving/Sendingfrom/towikisReceiving/Sendingfrom/tosocialnetworkingsites(SNS)

ii) Organizational structures

TheorganizationalstructuresscaleisadaptedfromarevisionofAcemoglu,etal.(2007),Beer,etal.(2005).Theseadaptedcriteriaare;

• DecentralizedworkplaceorganizationToleranceofmistakeishighinlocationbased/dispersedcommunityAbilitytoactindividuallyinlocationbased/dispersedcommunityHavinginformalrelationshipsinlocationbased/dispersedcommunityHavingflexiblerulesinlocationbased/dispersedcommunityTrial/erroroptionisavailableinlocationbased/dispersedcommunity

• CentralizedworkplaceorganizationRulesareexactlydefinedinlocationbased/dispersedcommunityHavingstrictrulesinlocationbased/dispersedcommunity

148

TheresultsandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.2.

iii) Social capital

ThescaleofsocialcapitalisprimarilybasedontheworkofNarayanandPritchett,(1999),Putnam(2000),Cassar,CrowleyandWydick, (2007)whodescribedsocialcapitalusingthethreedimensionsofstructure,relationandcognitionaswellasreferringtwoformsofbridgingandbonding.Inlinewiththestrategy,socialcapitalisadaptedbysettingtwoformsasbridgingandbondingwiththeselectedmeasurableitemslistedhere;

• BridgingformofSocialCapitalShort-termnewcomerstolocation-basedcommunityVolatilityinlocation-basedcommunity

• BondingformofsocialcapitalLong-termnewcomerstolocation-basedcommunityMembersareknowneachotherdirectlyinlocation-basedcommunity

TheresultsandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.3.

iv) Learning

TheorganizationallearningscaleisarevisionofthemeasurementsinNoteboom(2000),Holmqvist(2004)andLevinthalandMarch(1993).Thesub-dimensionsoforganizationallearningincludeexplorationandexploitationandinvolve12measurableitems.Hereisthelistfortheseitems.TheresultsandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.4.

• ExplorationCreativityissupportedinlocation-based/dispersedcommunityNewEducationalactivitiesinlocation-based/dispersedcommunitySharingofinformationinlocation-based/dispersedcommunityThereisnewinformationfromoutsidetolocation-based/dispersedcommu-nityTherearenewcomersfromoutsidetolocation-based/dispersedcommunityThereisuncertaintyinlocation-based/dispersedcommunity

• ExploitationCooperationinimplementationinlocation-based/dispersedcommunityExistenceofdeterminedprocedureandactionplan in location-based/dis-persedcommunityImplementationofinformationinlocation-based/dispersedcommunitySharingofknowledgeinlocation-based/dispersedcommunityNewcomersarecapableforprocessesinlocation-based/dispersedcommunity

149

Membersknowwhattheywilldoinlocation-based/dispersedcommunity

c. Reliability and validity

Totestthevalidityandreliabilityofscales,besidesobtainingfullcontentvaliditythroughliteratureanalysisandthisstudyutilizesCronbach’sAlphatotesteachscale’sreliabilityandtheresults showthatallexceed0.65,demonstratingthateachscale in this studyhasgoodreliability.Becauseoftheadaptedcriteriaandaddednewmeasurable itemsConfirmatory FactorAnalysis is not needed in this study. EFA factor regression scoresareusedfordependentandindependentvariablesandstatisticsaregiveninacceptablesignificancelevels.

4. Findings

StructuresofworkplaceorganizationpositivelyandsignificantlyhasaninfluenceontheuseofICTinbothmeaningasinstantcommunicationtoolsandconstantcommunicationtools.AsitsseenatTable2,theeffectofdecentralizedworkplaceorganizationhasbig-gerinfluenceonInstantcommunicationtoolsthanconstantconnectivitytools.Inorderto utilize this effect of decentralization, criteria of Instant communication and criteriaofdecentralizationcanbeconsideredasbehaviorsof individuals inrigid/flexiblework-ingenvironment for locationbasedcommunities. Individualshavemoretendencies touseinstantcommunicationtoolsforbeinginteractivewiththeircollegesorothermem-bersof thecommunity.Theeffectofworkplaceorganization isdifferent from locationbasedcommunitiesingeographicallydispersedcommunities.Thecentralizedworkplaceorganizationhassignificantandpositive impactontheuseof ICTforbothmeaningasinstantandconstanttools.Thisresultmostlyemergesfromthespecificgroupofindividu-alsworkingaspractitioners.Indispersedcommunity,onlinemembersmostlyusetheirownICTtoolssuchastheirextranet,wikis,instantmessagingapplicationtointeractwithothermembers.Thistendencymakestheeffectofcentralization ispositive.Finally,asitsexpected,bridgingformofsocialcapitalhaspositiveeffectoninstantcommunicationtoolsinlocationbasedcommunitieswhilebondingformofsocialcapitalhasapositiveeffectindispersedcommunities.Theseresultsareparallelwiththeresultsofworkplaceorganization.Evenmembersinteractwithothermemberindispersedcommunity;theymostlyuseICTtoolsservedbycentralmanagement.Table3showsrelatedregressionre-sults.Decentralizedworkplaceorganizationhaspositiveimpactonbridgingformofsocialcapitalwhilecentralizedworkplaceorganizationhaspositiveimpactonbondingformofsocialcapital.Itisbecauseoftheeffectofdecentralizationonindividualswhoareinter-actinginformallywithothermembersmostlyinshorttermperiods.Table4givesregres-sionscoresofeffectofworkplaceorganizationonsocialcapital.Thisimpactinlocationbasedcommunitiesisnochangeindispersedcommunities.However,centralizationhas

150

apositiveimpactonbridgingformofsocialcapitalinlocationbasecommunitiesbecauseof the availability of face-to-face communicationmaking individuals to develop socialcapitalinotherways.Theseimpactsofworkplaceorganizationontheformssocialcapitalareparallelwith the impactofworkplaceorganizationon theorganizational learning.AsitisseenatTable5,theonlydifferencecanbefoundinexplorationinlocationbasedcommunitiesforbridgingsocialcapitalthatisinsignificant.Evencentralizationprovidesbridgingsocialcapitalinlocationbasedcommunities;itisnotutilizedforexplorationinlocationbasedcommunities.Thisresultemergesfromthepossiblesimilaritiesandcogni-tiveclosenessofthemembersinlocationbasedcommunities.Bridgingsocialcapitalcanonlybeutilizediftheworkplaceorganizationisdecentralizedinlocationbasedcommuni-ties.Table6presentsregressionscoresstatingbridgingformofsocialcapitalisfoundinlocationbasedcommunitiesforexploration.Ontheotherhandbondingformofsocialcapitalisfoundjustforexploitationactivity.Table2showshypothesisinthisstudyandallofthemisacceptedforlocationbasedanddispersedcommunities.

Table 2: List of Hypothesis and Acceptances

Loc. B. Disp.H1: ICT positively influenced by both decentralization andcentralization.

√

H1.1: Instant communication tools are positively influenced bydecentralization.

√ -

H1.2: Constant connectivity tools are positively influenced bydecentralization.

√ -

H1.3:Instantcommunicationtoolsarepositivelyinfluencedbycen-tralization.

√ √

H1.4: Constant connectivity tools are positively influenced bycentralization.

√ √

H2:OrganizationalStructureinfluencesocialcapital √H2.1: Decentralization positively influences bridging form of socialcapital.

√ √

H2.2:Centralizationpositivelyinfluencesbondingformofsocialcapi-tal.

√ √

H3:Formsofsocialcapitalpositivelyinfluenceorganizationallearn-ing

√

H3.1:Bridgingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploration. √ √H3.2:Bondingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploitation √ √

151

Table 3: The Effect of Workplace Organization on the Use of ICT

DependentVariablesofICT

InstantCommunicationTools

ConstantConnectivityTools

Location Based CommunityDecentralizedWorkplaceOrganization 0.562 *** 0.343 ***

CentralizedWorkplaceOrganization 0.273 *** 0.301 ***

R2 0.39 0.2Adj. R2 0.38 0.19

F 37.504 *** 10.086 ***Dispersed Community

DecentralizedWorkplaceOrganization 0.021 0.14CentralizedWorkplaceOrganization 0.363 *** 0.258 **

R2 0.13 0.08Adj. R2 0.12 0.07

F 8.885 *** 5.528 **Location Based Community

BridgingSocialCapital 0.799 *** 0.145BondingsocialCapital 0.078 0.075

R2 0.64 0.026Adj. R2 0.63 0.009

F 105.713 *** 1.561Dispersed CommunityBridgingSocialCapital 0.04 0.236BondingsocialCapital 0.248 * 0.138 *

R2 0.063 0.075Adj. R2 0.047 0.059

F 3.954 * 4.731 ****p<0.01**p<0.05*p<0.1

152

Table 4: The Effect of Workplace Organization on the Forms of Social Capital

LocationBasedCommunities

DispersedCommunities

BridgingSocial Capital

BondingSocial Capital

BridgingSocial Capital

BondingSocial Capital

LocationBased

DecentralizedWorkplace 0.556 *** -0.162 0.008 0.066

CentralizedWorkplace 0.292 0.395 *** 0.065 -0.021Dispersed DecentralizedWorkplace 0.003 0.126 0.777 *** -0.041

CentralizedWorkplace 0.272 0.17 0.074 0.883 ***

R2 0.57 0.18 0.63 0.76Adj.R2 0.55 0.16 0.61 0.75

F 38.273 *** 6.632 *** 48.889 *** 88.698 ***

***p<0.01**p<0.05

Table 5:The Effect of Workplace Organization on Organizational Learning



Explora-tion

Explora-tion

Explora-tion

Explora-tion

LocationBased

DecentralizedWorkplace 0.94 *** -0.087 0.019 0.08

CentralizedWorkplace 0.002 0.86 *** 0.066 -0.019Dispersed DecentralizedWorkplace 0.031 0.049 0.919 *** -0.024

CentralizedWorkplace -0.058 -0.085 0.052 0.915 ***

R2 0.91 0.72 0.87 0.81Adj.R2 0.9 0.71 0.87 0.8

F 278.853 *** 73.094 *** 194.692 *** 121.635 ***

***p<0.01**p<0.05

153

Table 6: The Effect of Social Capital on Organizational Learning



Exploration Exploration Exploration Exploration

Bridgingformofsocialcapital 0.67 *** 0.324 *** 0.78 *** 0.025

Bondingformofsocialcapital 0.077 0.483 0.21 0.94 ***

R2 0.45 0.34 0.61 0.88Adj.R2 0.44 0.33 0.6 0.88

F 48.546 *** 29.91 *** 91.613 *** 443.59 ***

***p<0.01**p<0.05*p<0.1

5. Conclusion

PreviousresearchabouttherelationshipbetweenICTandsocialcapitalmostlyconductsto investigateoneparticulartechnology,suchastheInternet,e-mailorphone.RecentfindingsabouttheimpactofICTonsocialcapitaltendtosupportpositiverelationshipsbetweentheconstructsbyunderliningthesenseofcommunityinvirtualspacesanden-hancingitsofflinerelations(HamptonandWellman,2003).Alongwiththesefindings,itcanbederivedthattheimpactofICTonsocialcapitaldependsonthetypeoftechnologyselected by individuals and tools for interaction. Togetherwith the various communi-cationandsocialmediatools,electronicnetworkshasextendedthewayofinteractionamongpeopletotheeraofinteractionamongusersinsuchcommunities.Withtherapiddevelopmentintechnologiesandtools,firstitbecameamediatorofrealworldrelationsbutlateritdefinedtheserelationswithitsowndynamics.

Forinstance,Web2.0enabledsocialmediatoolsforcommunicating,sharing,learningaswellassocializing.WiththeadvanceofWeb2.0,newtoolsprovidehugevarietyofwaystointeract.Eachofthesetoolshasadifferentimpactonsocietalactivitiesinanorgani-zationalcontext(Altheide,1994).Withintheframeofthisstatement,itcanbesupposedasuserstransformthesetoolsbycustomizingthem,modifyingthemandexperimentingwiththemtowardsthepurposeoftheaction.

ConductingICTastheinstantcommunicationandconstantconnectivityprovidedanin-sighttocomprehendthemulti-facetednatureofinteractionsincludingtext,voice,video,pictureandsoon.Moreover,thesesharedmaterialsmaybesynchronousorasynchronous.Combineduseofthesetoolsmayoffersomeopportunitiesforcreatingandmaintainingsocialcapitalamongusers.Communicationtoolsrefertotheactsoftransmittinginfor-mationorknowledgebyusingthevariousmediasuchasinstantmessaging,chatrooms

154

andLMSplatforms.Theconversationviathesemediacanbefromonetomanyorfromonetoone.Thesetoolsaregenerallyconsideredtosupplementface-to-facecommunica-tioninlocationbasedcommunitieswhileitisasubstitutefordispersedones.FindingsofthestudyshowthatdecentralizedworkplaceorganizationhasnosignificantimpactontheuseofICT.Itismostprobablybecauseoftheempoweredanddelegatedworkforceinthosecommunities.BothformofICTisanimportanttoolwhendecentralizedteamswanttogettogetheraroundanentity.Ontheotherhand,constantconnectivitytoolsof-fernewconnectionsfromthevirtualspacesbyparticipatingonlinecommunities.Havinganaccountinsocialnetworkingsites,wikis,andforumsmaybringtheusertoacentralpositiontoaccessnewinformationvianewcontacts(DeiteringandBridgewater2005).ResultsshowsthatdispersedteamscanutilizeICTwhentheyhavecentralizedworkplaceorganization.Itmeansthatwhenrulesareexactlydefinedinproceduresandwhentheyarestrict,centralizedworkplaceorganizationsworkwellinonlineenvironment.Thereisdifferencesbetweenlocationbasedcommunitiesanddispersedcommunitiesworkinginanonlineenvironment.However,differencesbetweenEFAresultspresenttheconstructsenablingsignificantresults.

REFERENCES

Acemoğlu, Daron, Philippe Aghion, Claire Lelarge, John Van Reenen and Fabrizio Zilibotti (2007) “Technology,InformationandtheDecentralizationoftheFirm”,Quarterly Journal of Economics,122(4),p.1759-1799.

Adler, Paul and Seok Woo Kwon (2002) “SocialCapital:ProspectsforaNewConcept”,Academy of Management Review,27,p.17-40.

Altheide, David L. (1994) “An Ecology of Communication: Toward a Mapping of theEffectiveEnvironment”,Sociological Quarterly,35(4),p.665-683.

Andrews, Rhys (2010) “OrganizationalSocialCapital,StructureandPerformance”, Human Relations,63(5),p.583-608.

Arvanitis, Spyros (2005) “Computerization,WorkplaceOrganization, Skilled Labor andProductivity: Evidence for theSwissBusiness Sector”,Economics of Innovation & New Technology, 14(4),p.225-249.

Beer, Michael, Sven C. Voelpel, Marius Leibold and Eden B. Tekie (2005) “StrategicManagement as Organizational Learning: Developing Fit and Alignment through aDisciplinedProcess”,Long Range Planning,38(5),p.445-465.

155

Bell, Simon J., Bülent Mengüç and Robert E. Widing II, (2010) “SalespersonLearning,Organizational Learning, and Retail Store Performance”, Journal of the Academy of Marketing Science,38(2),p.187-201.

Benner, Mary J. and Michael L. Tushman (2003) “Exploitation,Exploration,andProcessManagement:theProductivityDilemmaRevisited”,Academy Management Journal, 28, p.238-256.

Bolton, Patrick and Mathias Dewatripont (1994) “The Firm as a CommunicationNetwork”,Quarterly Journal of Economics,109(4),p.809-839.

Bresnahan, Timothy F., Erik Brynjolfsson and Lorin M. Hitt (2002) “InformationTechnology, Workplace Organization, and the Demand for Skilled Labor: Firm-LevelEvidence”,Quarterly Journal of Economics,117,p.339-376.

Brynjolfsson, Erik and Lorin M. Hitt (2003) “ComputingProductivity:Firm-levelEvidence”,Review of Economics and Statistics,85(4),p.793-808.

Brynjolfsson, Erik and Haim Mendelson (1993)“InformationSystemsandtheOrganizationofModernEnterprise”, Journal of Organizational Computing,3,p.245-255.

Burt, Ronald S. (2000) “TheNetworkStructureofSocialCapital”, Research in Organizational Behavior,22,p.345-423.

Chae, Bongsug, Hope Koch, David Paradice and Van Huy V. (2005) “ExploringKnowledgeManagementUsingNetworkTheories,Questions,Paradoxes,andProspects”,Journal of Computer Information Systems,45,p.62-74.

Cassar, Alessandra, Luke Crowley, and Bruce Wydick (2007) “TheEffectofSocialCapitalonGroupLoanRepayment:Evidence fromFieldExperiments”,Economic Journal, 117, p.85-106.

Coleman, James (1988) “Social Capital in the Creation of Human Capital”, American Journal of Sociology,p.95-120.

Colombo, Massimo G. and Marco Delmastro (2004) “DelegationofAuthorityinBusinessOrganizations:AnEmpiricalTest”,Journal of Industrial Economics,52(1),p.53-80.

Disney, Stephen M., Mohamed Mohamed Naim and Andrew Thomas Potter (2004) “AssessingtheImpactofe-BusinessonSupplyChainDynamics”, International Journal of Production Economics, 89(2),p.109-118.

156

Durlauf, Steven N. and Marcel Fafchamps (2004) “SocialCapital”,NBER Working Paper Series,no.10485.

Eliiyi, Deniz Türsel and Dicle Yurdakul Şahin (2011) “ImprovingPerformanceandCustomerSatisfactionviatheUseofInformationTechnologiesinPublicTransportationandLogisticsSystems”, inPublic Sector Reform Using Information Technologies: Transforming Policy into Practice(ed.T.PapadapoulosandP.Kanellis),p.212-222,Pennsylvania:IGIGlobal.

Feng, Cheng-Min and Chien-Yun Yuan (2006) “The Impact of Information andCommunication Technologies on Logistics Management”, International Journal of Management,23(4),p.909-924.

Granovetter, Mark S. (1973)‘‘TheStrengthofWeakTies’’,American Journal of Sociology, 78(6),p.1360-1380.

Grootaert, Christiaan (1999) “SocialCapital,HouseholdWelfare,andPovertyinIndonesia”,World Bank Policy Research Working Paper,WPS2148,Washington:TheWorldBank.

Hansen, Morten T. (1999)‘‘TheSearch-TransferProblem:TheRoleofWeakTiesinSharingKnowledgeAcrossOrganizationalSubunits’’,Administrative Science Quarterly,44(1),p.82-111.

Hart, Oliver and John Moore (2005) “OntheDesignofHierarchies:CoordinationVersusSpecialization”,Journal of Political Economy, 113(4),p.675-702.

Healy, Tom and Sylvain Cote (2001) The Well-Being of Nations: The Role of Human and Social Capital, Paris: OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/36/40/33703702.pdf, Date accessed: 13.03.2013.

Holmqvist, Mikael (2004)“ExperientialLearningProcessesofExplorationandExploitationwithin and between Organizations: and Empirical Study of Product Development”,Organization Science,15,p.70-81.

Inkpen, Andrew C and Eric WK Tsang (2005)“SocialCapital,Networks,andKnowledgeTransfer”, Academy of Management Journal,30(1),p.146-165.

Jacobs, Lucy Cheser and Clinton I. Chase (1992) Developing and Using Tests Effectively: A Guide for Faculty,California:Jossey-Bass.

157

Knowles, Stephen (2005) “The Future of Social Capital in Development EconomicsResearch”, Paper presented at the WIDER Jubilee Conference, Helsinki http://www.wider.unu.edu/conference/conference-2005-3/conference-2005-3.htm, Date accessed: 12.03.2013.

Levinthal, Daniel A. and James G. March (1993) “TheMyopia of Learning”,Strategic Management Journal,14(S2),p.95-112.

Lin, Nan (1999) ‘‘BuildingaNetworkTheoryofSocialCapital’’,Connections,22(1),p.28-51.

Marino, Anthony M., John G. Matsusaka and Juan Zábojník (2010)“DisobedienceandAuthority”, Journal of Law, Economics, and Organization,26(3),p.427-459.

Nahapiet, Janine and Sumantra Ghoshal (1998)“SocialCapital,IntellectualCapital,andtheOrganizationalAdvantage”,Academy of Management Review,23(2),p.242-266.

Narayan, Deepa and Lant Pritchett (1999) “Cents and Sociability: Household IncomeandSocialCapitalinRuralTanzania”,Economic Development and Cultural Change,47(4),p.871–897.

Nooteboom, Bart (2000) “InstitutionsandFormsofCo-ordinationinInnovationSystems”,Organization Studies,21(5),p.915-939.

Ostrom, Elinor (2000)“SocialCapital:AFadoraFundamentalConcept”,inSocial Capital: A Multifaceted Perspective(eds.P.DasguptaandI.Serageldin),p.172-214,Washington:TheWorldBank.

Özdemir, Dilek and James Darby (2009) “OneLessBarriertoForeignDirectInvestmentinTurkey?LinkagesBetweenManufacturingandLogisticsOperationsinIstanbulandtheMarmaraRegion”,European Urban and Regional Studies,16(1),p.87-99.

Putnam, Robert D. (2000) Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, NewYork:SimonandSchuster.

Quan-Haase, Anabel and Barry Wellman (2004) “HowDoes the InternetAffectSocialCapital”, Social Capital and Information Technology,113,p.135-113.

Robert, Lionel P., Alan R. Dennis and Manju K. Ahuja (2008) “SocialCapitalandKnowledgeIntegrationinDigitallyEnabledTeams”,Information Systems Research,19(3),p.314-334.

Sabatini, Fabio (2006) “Social Capital, Labour Precariousness and the EconomicPerformance:AnEmpiricalAssessmentof theStrengthofWeakTies in Italy”,AICCONWorkingPaperN.26,UniversityofBologna,DepartmentofEconomics.

158

Wasko, Molly McLure and Samer Faraj (2005) “WhyShould IShare?ExaminingSocialCapitalandKnowledgeContributioninElectronicNetworksofPractice”,MIS Quarterly, 29(1),p.35-57.

Tsai, Wenpin and Sumantra Ghoshal (1998)“SocialCapitalandValueCreation:TheRoleofIntrafirmNetworks”, Academy of Management Journal,41(4),p.464-476.

Winter, Sidney G. and Gabriel Szulanski (2001) “Replicationasstrategy”,Organization Science,12,p.730-743.

Woolcock, Michael (2001) “The Place of Social Capital in Understanding Social andEconomicOutcomes”,Canadian Journal of Policy Research,2(1),p.11-17.

Woolcock, Michael and Deepa Narayan (2001) “Social capital: Implications forDevelopmentTheory,ResearchandPolicy”,World Bank Research Observer,15(2),p.225-249.

Yli-Renko, Helena, Erkko Autio and Hary J. Sapienza (2001) “SocialCapital,KnowledgeAcquisition, and Knowledge Exploitation in Young Technology-based Firms”, Strategic Management Journal,22(6),p.587-613.

159

APPENDICES

1. EFA results for the use of ICT in CoP

Rotated Component MatrixComponent

1 2SendingcommenttoLMSplatforms .879 .156Reading/FollowingLMSplatforms .869 .112Receivingtoinstantmessage .723 .335Receivingtowebbasedchat .687 .273Sendingtowebbasedchat .620 .306Sendingtoinstantmessage .600 .514Sendingcommenttoforums .086 .816Sendingcommenttowikis .119 .754Reading/FollowingSNS .290 .745SendingcommenttoSNS .423 .719Reading/Followingforums .347 .710Reading/Followingwikis .385 .646ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysisRotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization

Cronbach’sAlpha0.875 0.8720.909Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems0.878 0.876 0.913

TotalVarianceExplained%31.81431.74263.556TotalVarianceExplained%(Cumulative)31.81463.55663.556

Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.891Bartlett’sTestofSphericity Approx.Chi-Square 794.821df 66 Sig. 0.000

Component 1ICT_INSTANT_COMMUNICATION_TOOLSComponent 2ICT_CONSTANT_CONNECTIVITY_TOOLS

160

2. EFA results for the use of organizational structures.

Component Matrixa

Component1 2

Toleranceofmistakeishighinlocationbasedcommunity .865 .269Abilitytoactindividuallyinlocationbasedcommunity .855 .036Havinginformalrelationshipsinlocationbasedcommunity .840 .229Havingflexiblerulesinlocationbasedcommunity .736 -.026Trial/erroroptionisavailableinlocationbasedcommunity .700 .488Rulesareexactlydefinedinlocationbasedcommunity -.430 .879Havingstrictrulesinlocationbasedcommunity -.461 .868ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.

TotalVarianceExplained% 48.33330.279TotalVarianceExplained%(Cumulative)30.27978.612

Cronbach’sAlpha(forallVariables) 48.33330.279Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)30.27978.612

Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.741Bartlett’sTestofSphericity Approx.Chi-Square 697.905df 66 Sig. 0.000

Component 1DECENTRALIZEDWORKPLACE_inLocation-basedCommunitiesComponent 2CENTRALIZEDWORKPLACE_inLocation-basedCommunities

161

Component Matrixa

Component1 2

Trial/Erroroptionisavailableindispersedcommunity .947 -.117Toleranceofmistakeishighindispersedcommunity .826 .075Abilitytoactindividuallyindispersedcommunity .813 -.134Havingflexiblerulesindispersedcommunity .813 -.156Rulesareexactlydefinedindispersedcommunity .136 .871Havingformalrelationshipsindispersedcommunity .137 .862Obligationisthefactorgettingmemberstogetherindispersedcommunity

.093 .515

Havingstrictrulesinlocationbasedcommunity -.461 .868ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.

TotalVarianceExplained%41.80526.381TotalVarianceExplained%(Cumulative)26.38168.186

Cronbach’sAlpha0.683Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.712

Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.677Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square375.745 df 21 Sig. 0.000

Component 1DECENTRALIZEDWORKPLACE_inDispersedCommunityComponent 2CENTRALIZEDWORKPLACE_inDispersedCommunity

162

3. EFA results for the use of social capital


1 2Short-termnewcomerstolocation-basedcommunity .909 -.040Volatilityinlocation-basedcommunity .906 .088Long-termnewcomerstolocation-basedcommunity .048 .903Membersareknowneachotherdirectlyinlocation-basedcommunity

.000 .901

ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.RotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization.


Cronbach’sAlpha(forallVariables)0.655Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.661

Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.487Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square 127.139df 6 Sig. 0.000

Component 1BRIDGING_SocialCapitalinLocation-basedCommunitiesComponent 2BONDING_SocialCapitalinLocation-basedCommunities

163


1 2Long-termnewcomerstodispersedcommunity(1-5) .957 .032Members are familiar to each other in dispersedcommunity(1-5)

.903 -.024

Intimacyindispersedcommunity(1-5) .875 .104Short-termnewcomerstodispersedcommunity(1-5) -.076 .855

Differentback-groundednewcomerstodispersedcommunity(1-5)

.149 .830




Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.655Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square 278.371 df 10 Sig. 0.000

Component 1BONDING_SocialCapitalinDispersedCommunityComponent 2BRIDGING_SC_inDispersedCommunity4.EFAresultsfororganizationallearning

164

Rotated Component MatrixComponent1 2

Cooperationinimplementationinlocation-basedcommunity .885 -.221Existenceofdeterminedprocedureandactionplaninlocation-basedcommunity

.842 -.105

Implementationofinformationinlocation-basedcommunity .838 -.177Sharingofknowledgeinlocation-basedcommunity .818 -.179

Newcomersarecapableforprocessesinlocation-basedcommunity

.753 -.137

Membersknowwhattheywilldoinlocation-basedcommunity

.731 -.001

Creativityissupportedinlocation-basedcommunity -.239 .811

NewEducationalactivitiesinlocation-basedcommunity -.281 .783

Sharingofinformationinlocation-basedcommunity .304 -.644

Thereisnewinformationfromoutsidetolocation-basedcommunity

-.071 .599

Therearenewcomerfromoutsidetolocation-basedcommunity

.229 -.596

Thereisuncertaintyinlocation-basedcommunity .067 .272




Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.821Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square1781.104df136 Sig. 0.000

Component 1EXPLOITATION_inLocation-basedCommunitiesComponent 2EXPLORATION_inLocation-basedCommunities

165


1 2Thereisuncertaintyindispersedcommunity .850 .015Sharingofinformationindispersedcommunity .785 .154Thereisnewinformationfromoutsidetodispersedcommunity

.751 .172

Creativityissupportedindispersedcommunity .733 .023

There are newcomer from outside to dispersedcommunity

.730 .007

Sharingofknowledgeindispersedcommunity .052 .918

Members know what they will do in dispersedcommunity

.024 .877

Cooperationinimplementationindispersedcommunity .047 .850

Newcomersarecapableforprocessesindispersedcommunity

-.024 .804

Implementationofinformationindispersedcommunity .126 .703ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.RotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization.



Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.845Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square1371.152df91 Sig. 0.000

Component 1EXPLORATION_inDispersedCommunitiesComponent 2EXPLOITATION_inDispersedCommunities

166

BEYKOZ AKADEMİ DERGİSİ YAYIN İLKELERİ

1. BeykozAkademiDergisi,6aydabiryayınlanan,hakemlibirdergidir.Dergi,heryılınHaziranveAralıkaylarındayayınlanır.

2. BeykozAkademiDergisi,İşletme,Lojistikveİktisatbaştaolmaküzere,iktisadiveidaribilimlerkonusundaeserlerkabuleder.

3. BeykozAkademiDergisi, Türkçe ve İngilizcedillerinde yazılmış eserleri kabul eder.Türkçeyayınlananeserlerdenormalözetdışındaİngilizcegenişletilmişözetsunulur.

4. BeykozAkademidergisindeyayınlanacakeserlermakale(article)vekitapincelemesi(bookreview)olmaküzereikigrubaayrılır.Herikigruptakiyazılarhakemdeğerlen-dirmesinetabidir.

5. Yayınlanmasıamacıyladergiyegönderilecekeserler,dahaöncehiçbir yerdeyayın-lanmamışveyagönderildiğitarihitibariyleyayınlanmaamacıylahakemliksürecindeolmayançalışmalarolmalıdır.

6. Değerlendirmesüreci,yazartarafındaneserinBeykozAkademiDergisi’ninresmiedi-töradresineelektronikyoldaniletilmesiylebaşlar.Bunundışındaherhangibiryoldaneserkabulüyapılmaz.

7. Beykoz Akademi Dergisi’nde yayınlanacak tümmakaleler, yazarın kimliğinden ha-berdarolmayanikihakemindenetiminden(double-blindreview)geçer.Hakemlerinraporları, hakemlerin kimlikleri saklı tutularak yazara iletilir ve gerekli görülendu-rumlardayazardandüzeltmeleristenir.Hakemliksürecindegirenbireserindergideyayınlanıpyayınlanmayacağınaeditörtarafından,hakemliksürecinintamamlanma-sındansonrakararverilir.

8. Dergiye gönderilen yazıların ön değerlendirmesi editör tarafından, yazının teslimedildiğitarihtenitibarenikihaftaiçerisindeyapılırveşekilşartlarınısağlamayanyadakonubakımındanBeykozAkademiDergisi’ninyayınkapsamıylauyuşmayanyazılargeri çevrilir. Eğer editör tarafından yazının şekil şartlarını sağladığı veBeykozAka-demiDergisi’ninyayınkapsamıylauyuştuğudüşünülürse,hakemliksürecibaşlatılırveyazarabuyöndebilgiverilir.Hakemleryazıyıdeğerlendirirveraporlarınıeditöresunarlar.Bunoktadayazınına.Yayınlanmasınınmümkünolmadığına,b.Kapsamlıdüzeltmelerlebirlikteyayınlanabileceğine,c.Küçükdüzeltmelerleyayınlanabileceğineveyad.Mevcuthaliyleyayınlanabileceğine

kararverilmişolabilir.Bukarar,anonimhakemraporlarıylabirlikteyazarailetilir.Eğer-yazıdadüzeltmeistenmişse,kapsamlıdüzeltmeleritamamlamanınsüresibiray,kü-çükdüzeltmeleritamamlamanınsüresiikihaftadır.

9. Yazar, hakemlik sürecinin herhangi bir noktasında yazısını gerekçe göstermeksizingeriçekebilir.Hakemliksürecinibaşarılıbiçimdetamamlayaneserleryayınaşamasına

167

gelirveyazardanyayınlanmasıiçinsononayıalınır.BunoktadanitibarenyazınıntelifhaklarıBeykozAkademiDergisi’negeçerveyazartarafındangeriçekilmesiolanaksızhale gelir.

10.BeykozAkademiDergisi’ndeyayınlananeserleriçinherhangibirtelifücretiödenmez.11.BeykozAkademiDergisi,hiçbirşartaltındamakalelerinhakemliksürecinesokulması

yadayayımlanmasıiçinyazarlardanücrettalepetmez.12.Editörlükyadahakemliksürecininherhangibirnoktasındaintihaliçerdiğitespitedi-

leneserlerderhal,bugerekçeylereddedilir.13.BeykozAkademiDergisi’neyayınlanmaamacıylaesergönderenkişilerbuilkelerioku-

muşvekabuletmişsayılırlar.