Bài 1

CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN VÀ TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH -

NỀN TẢNG TƢ TƢỞNG, KIM CHỈ NAM CHO HÀNH ĐỘNG

CÁCH MẠNG CỦA ĐẢNG TA

Trên con đƣờng đi tìm đƣờng cứu nƣớc, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã nghiên

cứu chủ nghĩa Mác - Lênin, hệ tƣ tƣởng của giai cấp vô sản. Ngƣời khẳng định

muốn cứu nƣớc và giải phóng dân tộc không còn đƣờng nào khác là con đƣờng

cách mạng vô sản. Từ đó, các hoạt động lý luận và thực tiễn của Ngƣời hƣớng tới

việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Ngày 03-02-1930, Ngƣời chủ trì Hội

nghị hợp nhất ba tổ chức cộng sản ở Việt Nam (Đông Dƣơng cộng sản Đảng; An

Nam cộng sản Đảng, Đông Dƣơng cộng sản liên đoàn), thành lập Đảng Cộng sản

Việt Nam. Hội nghị đã thông qua Chính cƣơng vắn tắt và Sách lƣợc vắn tắt,

Chƣơng trình tóm tắt của Đảmg. Đảng tuyên bố lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm

nền tảng tƣ tƣởng của mình.

Đến Đại hội VII của Đảng (6-1991), Đảng đã xác định “tƣ tƣởng Hồ Chí

Minh là kết quả của sự vận dung và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào

điều kiện cụ thể nƣớc ta...”. Trên cơ sở đó, trong “Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc

trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội” đƣợc thông qua tại Đại hội, Đảng đã

khẳng định. "Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh làm nền

tảng tƣ tƣởng, kim chỉ nam cho hành động..."1. Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc

trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), đƣợc

thông qua tại Đại hội XI (01-2011) của Đảng, một lần nữa khẳng định điều này.

Đó là kết luận rút ra từ kết quả tổng kết sâu sắc thực tiễn lịch sử của Đảng ta

và cách mạng Việt Nam từ khi thành lập Đảng. Quán triệt sâu sắc những quan

điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, nền tảng tƣ

tƣởng của Đảng, là nhiệm vụ của ngƣời đảng viên của Đảng.

I. BẢN CHẤT KHOA HỌC VÀ CÁCH MẠNG CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-

LÊNIN

1. Chủ nghĩa Mác - Lênin là thành tựu trí tuệ của loài ngƣời

a. Sự ra đời của chủ nghĩa Mác - Lênin - đòi hỏi khách quan của phong trào

cách mạng thế giới

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Nxb Sự thật,

Hà Nội, 1991, tr. 21.

2

Trong quá trình phát triển của nhân loại, nhất là từ khi xuất hiện các giai cấp

và đấu tranh giai cấp, quần chúng lao động bao giờ cũng mơ ƣớc đƣợc sống trong

một xã hội bình đẳng, công bằng, có cuộc sống ấm no, tự do và hạnh phúc. Nhiều

tƣ tƣởng tiến bộ và nhân đạo đã hình thành và phát triển trong lịch sử nhân loại để

dẫn dắt cuộc đấu tranh của quần chúng cần lao.

Đến giữa thế kỷ XIX, phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân ở nhiều

nƣớc Tây Âu, nhất là ở nƣớc Anh, phát triển mạnh mẽ. Giai cấp vô sản đã bƣớc lên

vũ đài chính trị, cần có lý luận khoa học để hƣớng dẫn cuộc đấu tranh cách mạng

nhằm giải phóng mình khỏi những áp bức, bất công xã hội.

Trong thời điểm đó trên thế giới đã xuất hiện các tiền đề kinh tế - xã hội,

khoa học, lý luận dẫn tới sự ra đời của chủ nghĩa Mác:

+ Tiền đề kinh tế:

Sự phát triển của lực lƣợng sản xuất xã hội đã ở trình độ xã hội hóa cao nhờ

những cải tiến, phát minh về kỹ thuật và công nghệ, dẫn tới sự ra đời của nền sản

xuất đại công nghiệp cơ khí. Mâu thuẫn cơ bản của xã hội tƣ bản là giữa tính chất

xã hội hoá của sản xuất với chiếm hữu tƣ nhân về tƣ liệu sản xuất ngày càng phát

triển đã trở nên gay gắt và trở thành mâu thuẫn chủ yếu của xã hội.

+ Tiền đề chính trị - xã hội:

Sự phát triển của chủ nghĩa tƣ bản gắn liền với sự ra đời và phát triển của

giai cấp công nhân. Cơ cấu xã hội của xã hội tƣ bản chủ nghĩa có đặc trƣng cơ bản

là tồn tại hai giai cấp đối lập nhau về lợi ích là giai cấp tƣ sản và giai cấp vô sản.

Phong trào đấu tranh của giai cấp vô sản ngày càng lan rộng, phát triển từ tự

phát tới tự giác, từ đấu tranh kinh tế tới đấu tranh chính trị. Các cuộc đấu tranh của

công nhân ở Lyông (Pháp), thợ dệt ở Xilêdi (Đức)... thể hiện sự trƣởng thành về

chính trị của giai cấp vô sản. Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản đòi hỏi bức xúc

phải có sự dẫn dắt của lý luận khoa học và cách mạng. Lý luận của Mác ra đời đáp

ứng những đòi hỏi ấy.

+ Tiền đề khoa học và lý luận:

Về khoa học tự nhiên, vào giữa thế kỷ XIX, đã xuất hiện thuyết tiến hóa

giống loài của Đác-uyn, học thuyết bảo toàn và chuyển hóa năng lƣợng của

Lômônôxốp... Các phƣơng pháp nhận thức khoa học nhƣ: quy nạp, phân tích, thực

nghiệm, tổng hợp... đã thúc đẩy năng lực tƣ duy khoa học không ngừng phát triển.

3

Về lý luận, có những thành tựu của triết học cổ điển Đức (đại biểu là Cantơ,

Hêghen, Phoiơbắc); kinh tế chính trị cổ điển Anh (Ađam Xmít và Đa-vít Ricácđô),

chủ nghĩa xã hội không tƣởng thế kỷ XIX (Xanh-Xi-mông, Phu-riê ở Pháp; O-oen

ở Anh...).

C. Mác (1818-1883) và Ph. Ăngghen (1820-1895) đã kế thừa, tiếp thu có

chọn lọc và phát triển những tiền đề lý luận trên để sáng tạo ra học thuyết khoa học

và cách mạng cho giai cấp vô sản, đó là chủ nghĩa Mác. Trong học thuyết của

mình, hai ông đã hình thành nên chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy

vật lịch sử; làm sáng tỏ quy luật hình thành, phát triển, diệt vong của chủ nghĩa tƣ

bản và vai trò lịch sử toàn thế giới của giai cấp vô sản là xóa bỏ chế độ tƣ bản chủ

nghĩa, xây dựng thành công xã hội xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa.

Chủ nghĩa Mác ra đời đáp ứng đòi hỏi cấp bách của phong trào cách mạng

thế giới. Sự ra đời của chủ nghĩa Mác không chỉ là sự phản ánh của thực tiễn xã

hội, nhất là tình hình thực tiễn đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân, mà là

một tất yếu khách quan trong tiến trình phát triển hợp lôgíc của lịch sử tƣ duy nhân

loại, là thành tựu trí tuệ của loài ngƣời.

b. V. I. Lênin đã bảo vệ, vận dụng và phát triển sáng tạo toàn diện lý luận

của Mác - Ăngghen trong điều kiện lịch sử mới

Đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tƣ bản trên thế giới đã chuyển sang giai đoạn phát

triển mới, giai đoạn chủ nghĩa đế quốc. Sự phát triển không đều của chủ nghĩa tƣ

bản làm cho mâu thuẫn giữa các nƣớc đế quốc không thể điều hoà đƣợc, dẫn tới

chiến tranh đế quốc. Trong điều kiện đó, cách mạng vô sản có thể nổ ra và thắng

lợi ở một vài nƣớc, thậm chí ở một nƣớc tƣ bản kém phát triển. Do sự xâm chiếm

và đô hộ các nƣớc thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc, trên thế giới đã xuất hiện

phong trào đấu tranh chống đế quốc giành lại nền độc lập ở các nƣớc thuộc địa. Vì

vậy, cách mạng vô sản ở các nƣớc đế quốc và phong trào giải phóng dân tộc có

mối quan hệ khăng khít với nhau, cùng chống một kẻ thù chung.

Trong hoàn cảnh đó, V.I. Lênin (1870-1924) đã vận dụng và phát triển sáng

tạo toàn diện học thuyết Mác để giải quyết những vấn đề của cách mạng vô sản

trong thời đại đế quốc chủ nghĩa.

V.I. Lênin đã phân tích sâu sắc về chủ nghĩa tƣ bản trong giai đoạn chủ

nghĩa đế quốc, chỉ ra những mâu thuẫn nội tại không thể nào khắc phục đƣợc của

chủ nghĩa tƣ bản, đi đến khẳng định khả năng thắng lợi của cách mạng vô sản, về

mối quan hệ giữa cách mạng vô sản và cách mạng giải phóng dân tộc. Với thắng

4

lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mƣời Nga vĩ đại và thực tiễn xây dựng

chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, V.I. Lênin đã phát triển một loạt vấn đề lý luận mới:

về xây dựng chính quyền xô viết; phát triển kinh tế, khoa học - kỹ thuật, phát triển

lực lƣợng sản xuất, xây dựng quan hệ sản xuất mới; tiến hành công nghiệp hóa,

điện khí hoá toàn quốc; thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa... Đó chính là sự bổ

sung, phát triển chủ nghĩa Mác.

Để bảo vệ chủ nghĩa Mác, V.I. Lênin không chỉ phê phán không khoan

nhƣợng đối với mọi kẻ thù của chủ nghĩa Mác, mà còn kịch liệt phê phán chủ

nghĩa xét lại, cơ hội, tả, hữu khuynh, giáo điều, bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa

Mác.

Những cống hiến lý luận của V.I. Lênin trong việc phát triển sáng tạo học

thuyết Mác đã tạo nên một hệ thống lý luận thống nhất của giai cấp vô sản và các

dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới. Chính vì thế mà một giai đoạn mới trong sự

phát triển của chủ nghĩa Mác đã gắn liền với tên tuổi của V.I. Lênin, hệ tƣ tƣởng

của giai cấp vô sản đƣợc gọi là chủ nghĩa Mác - Lênin.

Với bản chất khoa học và cách mạng, ngày nay chủ nghĩa Mác - Lênin đã,

đang và sẽ tiếp tục đƣợc vận dụng, bổ sung và phát triển trong thực tiễn đấu tranh

của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc trên thế giới vì hoà bình,

độc lập dân tộc, phát triển và chủ nghĩa xã hội.

2. Chủ nghĩa Mác - Lênin là một hệ thống lý luận thống nhất đƣợc hình

thành từ ba bộ phận: triết học Mác - Lênin, kinh tế chính trị Mác - Lênin và

chủ nghĩa xã hội khoa học

a- Triết học Mác - Lênin (bao gồm chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ

nghĩa duy vật lịch sử)

Triết học là khoa học về những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và

tƣ duy. Triết học Mác - Lênin đem lại cho con ngƣời thế giới quan khoa học và

phƣơng pháp luận đúng đắn để nhận thức và cải tạo thế giới.

b- Kinh tế chính trị Mác - Lênin

Kinh tế chính trị nghiên cứu quan hệ giữa ngƣời với ngƣời trong quá trình

sản xuất, tức quan hệ sản xuất. Kinh tế chính trị Mác - Lênin nghiên cứu phƣơng

thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa, chỉ rõ bản chất bóc lột của quan hệ sản xuất tƣ bản

chủ nghĩa; những quy luật kinh tế chủ yếu hình thành, phát triển và đƣa chủ nghĩa

tƣ bản tới chỗ diệt vong. Kinh tế chính trị Mác - Lênin nghiên cứu những quy luật

5

phát triển của quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, xây dựng một xã hội không có áp

bức, bất công, vì tự do, ấm no, hạnh phúc cho mọi ngƣời.

c. Chủ nghĩa xã hội khoa học

Chủ nghĩa xã hội khoa học nghiên cứu những quy luật chuyển biến từ xã hội

tƣ bản chủ nghĩa lên xã hội xã hội chủ nghĩa và phƣơng hƣớng xây dựng xã hội

mới. Nó chứng minh rằng việc xã hội hóa lao động trong chủ nghĩa tƣ bản đã tạo ra

cơ sở vật chất chủ yếu cho sự ra đời tất yếu của chủ nghĩa xã hội; động lực trí tuệ

và tinh thần của sự chuyển biến đó là chủ nghĩa Mác - Lênin; lực lƣợng xã hội thực

hiện sự chuyển biến đó là giai cấp vô sản và nhân dân lao động.

3. Những nội dung chủ yếu thể hiện bản chất khoa học và cách mạng

của chủ nghĩa Mác - Lênin

Bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin thể hiện trên 4

nội dung chủ yếu sau:

a. Chủ nghĩa Mác - Lênin là một hệ thống lý luận khoa học, thể hiện trong

toàn bộ các nguyên lý cấu thành học thuyết, trước hết là các nguyên lý trụ cột

Trong chủ nghĩa Mác – Lênin, chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng gắn

liền với nhau. Sự thống nhất chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng làm cho chủ

nghĩa duy vật trở nên triệt để và phép biện chứng trở thành lý luận khoa học.

Chủ nghĩa duy vật lịch sử, mà cốt lõi là học thuyết hình thái kinh tế - xã hội,

là một thành tựu vĩ đại của triết học mác-xít. Học thuyết về hình thái kinh tế - xã

hội đã chỉ rõ sự chuyển biến từ một hình thái kinh tế - xã hội này sang một hình

thái kinh tế - xã hội khác diễn ra không phải một cách tự động mà phải trải qua quá

trình đấu tranh giai cấp gay go, quyết liệt.

Quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình độ của lực

lƣợng sản xuất thể hiện sự vận động của phƣơng thức sản xuất. Đó là cơ sở để

khẳng định sự diệt vong tất yếu của chủ nghĩa tƣ bản, sự thắng lợi tất yếu của chủ

nghĩa xã hội.

Học thuyết Mác về giá trị thặng dƣ đã vạch ra quy luật vận động kinh tế của

xã hội tƣ bản - quy luật giá trị thặng dƣ - từ đó vạch ra bản chất bóc lột của quan hệ

sản xuất tƣ bản chủ nghĩa.

Học thuyết về sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản đã chỉ rõ giai cấp công nhân

là ngƣời lãnh đạo cuộc đấu tranh để lật đổ chế độ tƣ bản chủ nghĩa và xây dựng chế

độ xã hội chủ nghĩa, giải phóng giai cấp mình và đồng thời giải phóng xã hội.

6

b. Sự thống nhất hữu cơ giữa thế giới quan khoa học và phương pháp luận

mác-xít trong chủ nghĩa Mác - Lênin

Bản thân các quy luật, nguyên lý trong chủ nghĩa Mác - Lênin vừa có ý

nghĩa thế giới quan, vừa có ý nghĩa phƣơng pháp luận.

Thế giới quan duy vật biện chứng giúp con ngƣời hiểu rõ bản chất của thế

giới là vật chất. Thế giới tự nhiên, xã hội và tƣ duy vận động, biến đổi theo những

quy luật khách quan. Con ngƣời thông qua hoạt động thực tiễn có thể nhận thức,

giải thích, cải tạo thế giới, làm chủ thế giới.

Phƣơng pháp luận đúng đắn giúp xem xét sự vật, hiện tƣợng một cách khách

quan, phân tích cụ thể theo tinh thần biện chứng. Sự thống nhất giữa thế giới quan

và phƣơng pháp luận đã đƣa chủ nghĩa Mác - Lênin trở thành một hệ thống lý luận

mang tính khoa học sâu sắc và cách mạng triệt để.

c. Là học thuyết duy nhất nêu lên mục tiêu giải phóng xã hội, giải phóng giai

cấp, giải phóng con người với con đường, lực lượng, phương thức đạt mục tiêu đó

Chủ nghĩa Mác - Lênin đã chỉ rõ quần chúng nhân dân là chủ nhân của xã

hội, là ngƣời sáng tạo ra lịch sử. Điều đó đem lại cho loài ngƣời, đặc biệt là giai

cấp công nhân, nhân dân lao động, những công cụ nhận thức và cải tạo thế giới.

Chủ nghĩa Mác - Lênin là hệ tƣ tƣởng của giai cấp vô sản, là vũ khí lý luận

sắc bén của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh giải phóng giai cấp mình, giải

phóng toàn xã hội và giải phóng con ngƣời.

Chủ nghĩa Mác - Lênin không chỉ giải thích mà còn vạch ra con đƣờng,

những phƣơng tiện cải tạo thế giới.

Ra đời trong thực tiễn đấu tranh của phong trào công nhân, chủ nghĩa Mác -

Lênin khẳng định mối liên hệ hữu cơ, biện chứng giữa lý luận cách mạng và thực

tiễn cách mạng. C. Mác viết: “Vũ khí của sự phê phán cố nhiên không thể thay thế

đƣợc sự phê phán của vũ khí, lực lƣợng vật chất chỉ có thể bị đánh đổ bằng lực

lƣợng vật chất; nhƣng lý luận cũng sẽ trở thành lực lƣợng vật chất, một khi nó

thâm nhập vào quần chúng”1.

d. Chủ nghĩa Mác - Lênin là một học thuyết mở, không ngừng tự đổi mới, tự

phát triển trong dòng trí tuệ của nhân loại

Mang bản chất khoa học, nên chủ nghĩa Mác- Lênin không phải là một hệ

thống các nguyên lý giáo điều, bất biến mà gắn với quá trình phát triển của tri thức

1. C.Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.1; tr. 580.

7

nhân loại và phong trào cách mạng trên thế giới. Chính C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I.

Lênin đã nhiều lần khẳng định học thuyết của các ông không phải là cái đã xong

xuôi hẳn, còn nhiều điều các ông chƣa có điều kiện, thời gian, cơ hội nghiên cứu.

Phát triển lý luận Mác - Lênin là trách nhiệm của các thế hệ kế tiếp sau, của những

ngƣời mác-xít chân chính. Ngay bản thân các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác -

Lênin trong quá trình nghiên cứu và hoạt động trong phong trào công nhân cũng đã

điều chỉnh một số luận điểm của mình.

Chủ nghĩa Mác - Lênin là một học thuyết mở. Vì vậy, nó không bao giờ là

một học thuyết lý luận cứng nhắc và giáo điều. Thế hệ này nối tiếp thế hệ khác tiếp

thu, vận dụng và phát triển sáng tạo các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin,

làm cho học thuyết của C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin ngày càng đƣợc bổ sung

và hoàn thiện.

Toàn bộ học thuyết Mác - Lênin có giá trị bền vững, xét trong tinh thần biện

chứng, nhân đạo và hệ thống tƣ tƣởng cốt lõi của nó. Đó là những kết tinh trí tuệ

của nhân loại qua các thế hệ nối tiếp nhau, để ngày càng phát triển và hoàn thiện.

II. TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH - HỆ THỐNG CÁC QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN

VÀ SÂU SẮC VỀ NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CÁCH MẠNG VIỆT NAM

1. Khái niệm tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta đã vận dụng

những nội dung của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn cách mạng nƣớc ta.

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn trên, tại Đại hội VII

(tháng 6/1991) Đảng ta lần đầu tiên đã đƣa ra khái niệm về tƣ tƣởng Hồ Chí

Minh và khẳng định: “cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin, Đảng nêu cao tƣ

tƣởng Hồ Chí Minh”1. Đến Đại hội IX (2001), Đảng ta đƣa ra định nghĩa tƣ

tƣởng Hồ Chí Minh. Kế thừa định nghĩa này, Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc

trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011)

khẳng định: "Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và

sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, kết quả của sự vận

dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của

nƣớc ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp

thu tinh hoa văn hoá nhân loại; là tài sản tinh thần vô cùng to lớn và quý giá

của Đảng và dân tộc ta, mãi mãi soi đƣờng cho sự nghiệp cách mạng của

nhân dân ta giành thắng lợi"1.

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1991, tr. 127. 1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG-ST, H., 2011, tr.88.

8

2. Nguồn gốc hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

a. Chủ nghĩa Mác - Lênin

Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ

nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nƣớc ta.

Từ chủ nghĩa yêu nƣớc, Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tiếp

thu bản chất khoa học và cách mạng của học thuyết này. Từ đó, trong suốt quá

trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Ngƣời đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác -

Lênin để giải quyết thành công những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, đƣa

cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Trong quá trình vận

dụng chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam, Ngƣời đã có nhiều phát triển sáng tạo,

làm phong phú thêm kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin.

b. Các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc

Tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh là kết quả của sự kế thừa các giá trị truyền thống

tốt đẹp của dân tộc. Đó là truyền thống yêu nƣớc, ý chí độc lập, tự cƣờng; đoàn

kết, nhân ái, khoan dung, tinh thần cộng đồng; lạc quan yêu đời, cần cù, thông

minh, sáng tạo... Hồ Chí Minh là ngƣời Việt Nam yêu nƣớc trƣớc khi trở thành

một chiến sĩ cộng sản. Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nƣớc ta đã sinh ra Hồ

Chủ tịch, ngƣời anh hùng dân tộc vĩ đại; và chính Ngƣời đã làm rạng rỡ dân tộc ta,

nhân dân ta và non sông đất nƣớc ta. Ngƣời là tƣợng trƣng cho tinh hoa của dân

tộc Việt Nam.

c. Tinh hoa văn hóa nhân loại

Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh là kết quả của việc tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân

loại. Trong suốt cuộc đời, đặc biệt trong quá trình bôn ba tìm đƣờng cứu nƣớc, Chủ

tịch Hồ Chí Minh luôn tìm tòi, học hỏi và tiếp thu có chọn lọc, có phê phán các

quan điểm của các trƣờng phái triết học, quan điểm tƣ tƣởng cổ, kim, đông, tây;

tinh thần cách mạng, tinh thần độc lập tự do của các dân tộc; kinh nghiệm của các

cuộc cách mạng... để vận dụng vào thực tiễn cách mạng Việt Nam, để trở thành tƣ

tƣởng của mình.

Trong ba nguồn gốc trên, chủ nghĩa yêu nƣớc là cơ sở ban đầu và là động

lực thúc đẩy Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, làm cho chủ

nghĩa yêu nƣớc Việt Nam có nội dung mới, tầm cao mới, “độc lập dân tộc gắn liền

với chủ nghĩa xã hội”. Chủ nghĩa Mác - Lênin là nguồn gốc chủ yếu của tƣ tƣởng

Hồ Chí Minh, giúp cho việc phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc

và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại có định hƣớng khoa học và cách mạng đúng

9

đắn. Chính vì thế, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trƣớc hết và chủ yếu là sản phẩm của sự

vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng

Việt Nam. Tinh hoa văn hóa nhân loại làm giàu có và sâu sắc thêm chủ nghĩa yêu

nƣớc và tƣ tƣởng xã hội chủ nghĩa ở Chủ tịch Hồ Chí Minh.

d. Những nhân tố chủ quan thuộc về phẩm chất cá nhân của Chủ tịch Hồ

Chí Minh

Những điều kiện trên cũng đã đến với nhiều ngƣời cùng thời với Hồ Chí

Minh. Nhƣng chỉ có ở Chủ tịch Hồ Chí Minh những điều kiện đó mới phát triển trở

thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, bởi vì có sự tham gia của các phẩm chất cá nhân của

Ngƣời.

Trước hết, đó là tƣ duy độc lập, tự chủ, sáng tạo cộng với sự nhận xét, phê

phán tinh tƣờng, sáng suốt trong việc nghiên cứu, tìm hiểu.

Thứ hai, là sự khổ công học tập nhằm chiếm lĩnh vốn tri thức phong phú của

nhân loại, học tập kinh nghiệm đấu tranh của phong trào giải phóng dân tộc, phong

trào công nhân quốc tế.

Thứ ba, là ý chí của một nhà yêu nƣớc, một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành

cách mạng, một trái tim yêu nƣớc, thƣơng dân, thƣơng yêu những ngƣời cùng khổ,

sẵn sàng chịu đựng hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì tự do, hạnh phúc của đồng

bào.

Cùng với những năng lực bẩm sinh, những phẩm chất cá nhân cao quý trên

đã quyết định việc Hồ Chí Minh tiếp nhận, chọn lọc, chuyển hoá, phát triển những

tinh hoa của dân tộc và thời đại thành tƣ tƣởng đặc sắc của mình.

3. Những nội dung cơ bản của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

Đến Đại hội IX (4-2001) Đảng ta đã nêu khá đầy đủ những nội dung cơ bản

của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, gồm:

- Tƣ tƣởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con ngƣời;

- Tƣ tƣởng về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hợp sức

mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại;

- Tƣ tƣởng về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc;

- Tƣ tƣởng về quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng Nhà nƣớc thật sự của

dân, do dân, vì dân;

- Tƣ tƣởng về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lƣợng vũ trang nhân dân;

10

- Tƣ tƣởng về phát triển kinh tế và văn hoá, không ngừng nâng cao đời sống

vật chất và tinh thần của nhân dân;

- Tƣ tƣởng về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tƣ;

- Tƣ tƣởng về chăm lo bồi dƣỡng thế hệ cách mạng cho đời sau;

- Tƣ tƣởng về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cán bộ, đảng viên vừa

là ngƣời lãnh đạo, vừa là ngƣời đầy tớ thật trung thành của nhân dân...

III. VẬN DỤNG VÀ PHÁT TRIỂN SÁNG TẠO CHỦ NGHĨA MÁC-

LÊNIN, TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI Ở

NƢỚC TA HIỆN NAY

1. Các yêu cầu cần nắm vững trong việc vận dụng và phát triển chủ

nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

Trên cơ sở nắm chắc bản chất cách mạng và khoa học, để vận dụng đúng

đắn, thích hợp vào thực tiễn nƣớc ta, cần thực hiện các yêu cầu sau:

Một là, cần nắm vững những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin

đang còn nguyên giá trị, nhƣ Học thuyết về hình thái kinh tế - xã hội; Học thuyết

giá trị thặng dƣ…Khi vận dụng một quan điểm lý luận cụ thể của chủ nghĩa Mác -

Lê nin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh phải nắm chắc bối cảnh ra đời, phạm vi nhiệm vụ

mà tƣ tƣởng, nguyên lý đó phải giải quyết. Không thể chỉ dựa vào một câu nói,

một luận điểm tƣ tƣởng của C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin, Chủ tịch Hồ Chí

Minh, trong khi không rõ bối cảnh ra đời của nó, để bê nguyên xi vào tình hình

thực tiễn, bởi vì những câu nói, bài viết của các nhà kinh điển luôn gắn liền với

hoàn cảnh thực tiễn của nó.

Hai là, khi vận dụng, phải nắm chắc đặc điểm nƣớc ta, xuất phát đầy đủ từ

tình hình thực tiễn đất nƣớc, xác định rõ những yêu cầu và nhiệm vụ thực tiễn cần

giải quyết, bối cảnh quốc tế, trong đó nhiệm vụ đƣợc thực hiện.

Ba là, phải đẩy mạnh nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn đất nƣớc, tham

khảo có chọn lọc kinh nghiệm các nƣớc, từ đó khái quát thành những bài học cho

cách mạng nƣớc ta trong từng giai đoạn, từng thời kỳ.

Việc vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong điều

kiện thực tiễn nƣớc ta hiện nay đang là vấn đề đƣợc Đảng ta hết sức quan tâm, coi

đó là một trong những nhiệm vụ hàng đầu. Vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ

tƣởng Hồ Chí Minh phải đi liền với bổ sung và phát triển dựa trên những vấn đề

thực tiễn đặt ra. Sự nghiệp đổi mới đang đi vào chiều sâu, nhiều vấn đề mới nhƣ

11

kinh tế thị trƣờng, kinh tế tri thức, nhà nƣớc pháp quyền, hội nhập... là những vấn

đề rất mới, cần đƣợc nghiên cứu, giải đáp về lý luận và thực tiễn. Đại hội X xác

đinh: phải chăm chú phát hiện, tổng kết thực tiễn để tìm ra cái mới của lý luận, bổ

sung cho kho tàng lý luận mác-xít, dùng nó nhƣ một kim chỉ nam dẫn đƣờng chứ

không phải kinh thánh để rơi vào giáo điều.

Bốn là, muốn vận dụng và phát triển sáng tạo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, chúng

ta cần phải nắm vững hệ thống các quan điểm tƣ tƣởng của Ngƣời, nắm chắc mục

tiêu, yêu cầu từng giai đoạn, gắn chặt với tổng kết thực tiễn. Phải hiểu sâu sắc quá

trình hình thành hệ thống quan điểm tƣ tƣởng của Ngƣời về cách mạng Việt Nam.

Chỉ thông qua quá trình đó, chúng ta mới có thể phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin,

tƣ tƣởng Hồ Chí Minh một cách đúng đắn và khoa học.

2. Kiên quyết đấu tranh chống những luận điệu và thủ đoạn đả kích,

phủ nhận, xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

Những nguyên lý lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

có giá trị bền vững nằm trong một hệ thống và thể hiện trong các học thuyết trụ

cột. Bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh là bảo vệ tính hệ thống,

toàn vẹn của những nguyên lý cơ bản đó.

Để đấu tranh có hiệu quả với những luận điểm phủ nhận chủ nghĩa Mác -

Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, chúng ta cần:

- Nắm chắc nội dung, bản chất từng luận điểm gắn với hoàn cảnh lịch sử và

yêu cầu cụ thể cần giải quyết. Đồng thời, phải tiếp tục phát triển chủ nghĩa Mác -

Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong điều kiện mới; đƣa những tƣ tƣởng, quan điểm

đó vào thực tế cuộc sống, đem lại hiệu quả thiết thực, thực hiện thắng lợi mục tiêu

"dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh", chứng minh sự đúng đắn

của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong thực tế. Đó là cách tốt

nhất để bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.

- Phải kiên quyết đấu tranh chống tƣ tƣởng cơ hội, xét lại và bảo thủ, giáo

điều. Đấu tranh chống chiến lƣợc "diễn biến hòa bình" trên lĩnh vực tƣ tƣởng - văn

hóa với những hoạt động phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, xuyên tạc, bôi đen

những thành quả của chủ nghĩa xã hội và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt

Nam, đòi bỏ Điều 4 trong Hiến pháp, đề cao hệ tƣ tƣởng tƣ sản, xã hội tƣ sản.

- Đấu tranh với các hành động xuyên tạc tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, hoặc đối

lập tƣ tƣởng Hồ Chí Minh với chủ nghĩa Mác - Lênin, thực chất là muốn phủ nhận

cả chủ nghĩa Mác - Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh...

12

Trong cuộc đấu tranh tƣ tƣởng này, hơn ai hết, đảng viên phải là những

ngƣời đi đầu, kiên quyết bảo vệ nền tảng tƣ tƣởng, đƣờng lối, bảo vệ sự lãnh đạo

của Đảng. Muốn vậy, điều trƣớc hết và chủ yếu là đảng viên phải có lập trƣờng tƣ

tƣởng vững vàng, không mơ hồ, dao động; phải nói và làm theo nghị quyết, thực

hiện đúng Cƣơng lĩnh, Điều lệ Đảng và pháp luật của Nhà nƣớc; kiên định những

vấn đề về quan điểm có tính nguyên tắc của Đảng.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Phân tích bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác – Lênin.

2. Phân tích, làm rõ tƣ tƣởng Hồ Chí Minh là kết quả của sự vận dụng và

phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.

3. Cần làm gì để vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ

tƣởng Hồ Chí Minh ?

13

Bài 2

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ PHƢƠNG HƢỚNG ĐI LÊN

CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

I. ĐỘC LẬP DÂN TỘC GẮN LIỀN VỚI CHỦ NGHĨA XÃ HỘI-MỘT SỰ

LỰA CHỌN HỢP QUY LUẬT, HỢP LÕNG DÂN

Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là bài học lớn xuyên suốt quá

trình cách mạng Việt Nam, là con đƣờng duy nhất đúng mà Đảng ta và dân tộc

Việt Nam đã lựa chọn.

Thực tiễn cách mạng Việt Nam gần một thế kỷ qua cho chúng ta nhận thức

sâu sắc hơn bài học độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Sự gắn kết giữa

độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội cũng chính là con đƣờng tất yếu khách quan,

hợp với quy luật phát triển của đất nƣớc, hợp lòng ngƣời. Đó là sự lựa chọn của

lịch sử, của nhân dân ta đi theo Đảng, Bác Hồ, làm nên những thắng lợi vĩ đại, đƣa

dân tộc lên tầm cao mới của thời đại.

1. Sự lựa chọn khách quan của lịch sử

Ngay từ khi thực dân Pháp xâm lƣợc Việt Nam, nhân dân ta đã liên tiếp

đứng lên đấu tranh chống lại kẻ xâm lƣợc. Từ 1858 đến năm 1930, đã có hàng trăm

cuộc khởi nghĩa, phong trào yêu nƣớc diễn ra dƣới sự lãnh đạo của các sĩ phu, các

nhân sỹ, trí thức, nông dân, binh lính yêu nƣớc diễn ra theo nhiều khuynh hƣớng

chính trị khác nhau. Đó là các cuộc khởi nghĩa chống Pháp của nông dân Nam Bộ

dƣới sự lãnh đạo của Trƣơng Công Định, Thủ Khoa Huân, Nguyễn Trung Trực,

các cuộc chiến quyết tử bảo vệ thành Gia Định, thành Hà Nội của Nguyễn Tri

Phƣơng, Hoàng Diệu, phong trào Cần Vƣơng, các phong trào Đông Du, Đông

Kinh Nghĩa Thục, Duy Tân; các cuộc khởi nghĩa của Hoàng Hoa Thám, Trịnh Văn

Cấn, Nguyễn Thái Học... Dù tràn đầy lòng yêu nƣớc, đức hy sinh, nhƣng các cuộc

khởi nghĩa, các phong trào đó đều bị thực dân Pháp đàn áp tàn bạo và thất bại. Vấn

đề độc lập dân tộc không đƣợc giải quyết, trƣớc hết là do không có đƣờng lối cách

mạng đúng đắn dƣới sự chỉ đạo của một hệ tƣ tƣởng tiên tiến, khoa học và cách

mạng. Đó là sự khủng hoảng đƣờng lối cứu nƣớc.

Tháng 6 năm 1911 ngƣời thanh niên yêu nƣớc Nguyễn Tất Thành (Nguyễn

Ái Quốc, Hồ Chí Minh) ra đi tìm đƣờng cứu nƣớc. Ngƣời đã đi qua nhiều nƣớc,

nhiều châu lục, vừa lao động kiếm sống, vừa quan sát, nghiên cứu lý luận và kinh

14

nghiệm của các nƣớc, rút ra nhiều bài học quý báu và bổ ích, là cơ sở cho sự lựa

chọn con đƣờng cách mạng của mình.

Cách mạng Tháng Mƣời Nga nổ ra và thắng lợi đã ảnh hƣởng sâu sắc đến

Nguyễn Ái Quốc. Nhƣng bƣớc ngoặt lớn trong tƣ tƣởng của Ngƣời là khi đƣợc đọc

Sơ thảo lần thứ nhất Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của V.I. Lênin

(1919), tác phẩm lý luận bàn về vấn đề cách mạng giải phóng dân tộc ở các nƣớc

thuộc địa trong thời đại cách mạng vô sản. Ngƣời đã tìm thấy con đƣờng duy nhất

đúng đắn để cứu nƣớc, giải phóng dân tộc khỏi ách đô hộ của thực dân Pháp. Đó là

con đƣờng cách mạng vô sản, giải phóng dân tộc gắn với giải phóng giai cấp; độc

lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội; cách mạng giải phóng dân tộc từng nƣớc gắn

với phong trào cách mạng thế giới... Ngƣời khẳng định: "Muốn cứu nước và giải

phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản"1. Từ

niềm tin đó, Ngƣời tổ chức truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào nƣớc ta, sáng lập

và rèn luyện Đảng ta, lãnh đạo Đảng và nhân dân ta giành đƣợc hết thắng lợi này

đến thắng lợi khác. Toàn dân ta đi theo Đảng. Vì vậy, độc lập dân tộc gắn liền với

chủ nghĩa xã hội là sự lựa chọn của lịch sử Việt Nam, của toàn dân tộc Việt Nam.

Căn cứ chủ yếu của sự lựa chọn đó thể hiện ở các điểm sau:

Một là, cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mƣời Nga năm 1917 thành công

đã mở ra thời đại mới - thời đại quá độ từ chủ nghĩa tƣ bản lên chủ nghĩa xã hội

trên phạm vi toàn thế giới. Chính tính chất của thời đại mới đã tạo ra khả năng hiện

thực cho những dân tộc lạc hậu tiến lên chủ nghĩa xã hội. Những khả năng hiện

thực này giúp giải quyết vấn đề giải phóng dân tộc ở các nƣớc thuộc địa đang bế

tắc về hƣớng đi.

Hai là, chỉ có chủ nghĩa xã hội mới giải phóng triệt để giai cấp vô sản và

nhân dân lao động khỏi bóc lột, ách áp bức, bất công, mới đem lại cuộc sống ấm

no, tự do, hạnh phúc cho nhân dân và đƣa nhân dân lao động trở thành những

ngƣời làm chủ xã hội. Độc lập dân tộc chỉ có gắn với chủ nghĩa xã hội thì mới

vững chắc. "Độc lập dân tộc là điều kiện tiên quyết để thực hiện chủ nghĩa xã hội

và chủ nghĩa xã hội là cơ sở bảo đảm vững chắc cho độc lập dân tộc" nhƣ Cƣơng

lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát

triển năm 2011) của Đảng đã chỉ rõ.

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.9, tr. 314.

15

Chủ nghĩa xã hội bảo đảm quyền tự quyết dân tộc, quyền lựa chọn chế độ

chính trị, lựa chọn con đƣờng và mô hình phát triển, độc lập cả về chính trị, kinh

tế, văn hóa.

Chủ nghĩa xã hội thực sự bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân; nhân dân có

cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc; con ngƣời đƣợc phát triển toàn diện, có năng

lực và điều kiện làm chủ, xóa bỏ tình trạng áp bức, bóc lột, nô dịch của dân tộc này

với dân tộc khác về chính trị, kinh tế và tinh thần.

Chủ nghĩa xã hội tạo ra sự trao đổi, hợp tác kinh tế, văn hóa giữa các nƣớc

dựa trên nguyên tắc tôn trọng chủ quyền của nhau, bình đẳng và cùng có lợi, vì

một thế giới không có chiến tranh, không có sự hoành hành của cái ác, của những

sự tàn bạo và bất công, bảo đảm cho con ngƣời sống trong an ninh và hạnh phúc.

2. Thực tiễn cách mạng nƣớc ta từ khi có Đảng Cộng sản lãnh đạo đã

khẳng định: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là sự lựa chọn duy

nhất đúng đắn

Trong hơn 80 năm qua, Đảng và nhân dân ta luôn kiên trì và thực hiện mục

tiêu này. Nhờ vậy, mà cách mạng nƣớc ta đã giành đƣợc những thắng lợi có ý

nghĩa lịch sử và thời đại:

Một là, thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và việc thành lập

Nhà nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đây là kết quả tổng hợp của các phong

trào cách mạng liên tục diễn ra trong 15 năm sau ngày thành lập Đảng, từ cao trào

Xô viết Nghệ - Tĩnh, cuộc vận động dân chủ 1936-1939 đến cao trào giải phóng

dân tộc 1939-1945. Cách mạng Tháng Tám đã xoá bỏ chế độ thuộc địa nửa phong

kiến ở nƣớc ta, mở ra một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với

chủ nghĩa xã hội.

Hai là, thắng lợi của các cuộc kháng chiến oanh liệt để giải phóng dân tộc,

bảo vệ Tổ quốc, đánh thắng chủ nghĩa thực dân cũ và mới, hoàn thành cách mạng

dân tộc, dân chủ nhân dân, thực hiện thống nhất Tổ quốc, đƣa cả nƣớc đi lên chủ

nghĩa xã hội, góp phần quan trọng vào cuộc đấu tranh của nhân dân thế giới vì

hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.

Ba là, thắng lợi to lớn và có ý nghĩa lịch sử của sự nghiệp đổi mới, tiến hành

công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế, đƣa đất nƣớc từng bƣớc quá độ

lên chủ nghĩa xã hội với mục tiêu "dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn

16

minh"; củng cố vững chắc hơn độc lập dân tộc, từng bƣớc đƣa nƣớc ta lên chủ

nghĩa xã hội.

Bài học lớn, đƣợc đặt ở vị trí hàng đầu qua các nhiệm kỳ Đại hội của Đảng,

là bài học phải "kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trên nền

tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh".

3. Đặc điểm của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta

Về đặc điểm của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Cƣơng

lĩnh năm 1991 xác định:

- Nƣớc ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tƣ bản chủ nghĩa.

- Từ một xã hội vốn là thuộc địa, nửa phong kiến, đi lên chủ nghĩa xã hội, lực

lƣợng sản xuất rất thấp.

- Đất nƣớc trải qua chiến tranh ác liệt kéo dài nhiều chục năm, hậu quả xã hội

do chiến tranh để lại rất nặng nề.

- Các thế lực thù địch thƣờng xuyên tìm cách phá hoại.

Đó là những khó khăn khách quan trên con đƣờng quá độ lên chủ nghĩa xã

hội ở nƣớc ta, cho thấy thời kỳ quá độ ở Việt Nam là một thời kỳ lịch sử lâu dài,

phải giải quyết hàng loạt nhiệm vụ mới mẻ, phức tạp, chƣa có tiền lệ.

Bên cạnh đó, Việt Nam quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tƣ bản chủ

nghĩa cũng có nhiều thuận lợi:

- Đất nƣớc hoà bình và thống nhất.

- Dân tộc Việt Nam có truyền thống anh hùng, bất khuất, nhân dân có lòng

yêu nƣớc và cần cù lao động.

- Chúng ta đã có một số cơ sở vật chất ban đầu.

- Thời cơ phát triển do cách mạng khoa học - công nghệ và xu thế quốc tế

hoá đời sống kinh tế thế giới tạo ra.

Cƣơng lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011) xác định:

- Quá trình xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa là một quá trình cách mạng sâu

sắc, triệt để, đấu tranh phức tạp giữa cái cũ và cái mới nhằm tạo ra sự biến đổi về

chất trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhất thiết phải trải qua một thời kỳ

quá độ lâu dài với nhiều bƣớc phát triển, nhiều hình thức tổ chức kinh tế, xã hội đan

17

xen (Cƣơng lĩnh năm 1991 chỉ nêu yêu cầu về sự cần thiết phải có bước đi, hình

thức, biện pháp thích hợp).

- Chỉ rõ những thuận lợi cơ bản:

+ Có sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam do Chủ tịch Hồ

Chí Minh sáng lập và rèn luyện, có bản lĩnh chính trị vững vàng và dày dạn kinh

nghiệm lãnh đạo (bổ sung so với Cƣơng lĩnh năm 1991).

+ Dân tộc ta là một dân tộc anh hùng, có ý chí vƣơn lên mãnh liệt; nhân dân

ta có lòng yêu nƣớc nồng nàn, có truyền thống đoàn kết và nhân ái, cần cù lao

động và sáng tạo, luôn luôn ủng hộ và tin tƣởng vào sự lãnh đạo của Đảng (kế

thừa, trình bày rõ hơn Cƣơng lĩnh năm 1991).

+ Chúng ta đã từng bƣớc xây dựng đƣợc những cơ sở vật chất - kỹ thuật rất

quan trọng (kế thừa Cƣơng lĩnh năm 1991).

+ Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, sự hình thành và phát

triển kinh tế tri thức cùng với quá trình toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế là một

thời cơ để phát triển.

II. VỀ MÔ HÌNH XÃ HỘI XÃ HỘI CHỦ NGHĨA MÀ NHÂN DÂN TA

XÂY DỰNG

Trong quá trình tiến hành công cuộc đổi mới, Đảng ta đã nhận thức ngày

càng rõ hơn những đặc trƣng cơ bản của chủ nghĩa xã hội. Bắt đầu từ Đại hội VII

(tháng 6 năm 1991), Đảng đã khái quát các đặc trƣng cơ bản của chủ nghĩa xã hội.

Đại hội X và XI của Đảng đã bổ sung, phát triển các đặc trƣng trên.

1. Những đặc trƣng cơ bản của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta

xây dựng trong Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ

nghĩa xã hội năm 1991

Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

năm 1991 đã khái quát 6 đặc trƣng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây

dựng là:

- Do nhân dân lao động làm chủ.

- Có một nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lƣợng sản xuất hiện đại và

chế độ công hữu về các tƣ liệu sản xuất chủ yếu (quan hệ sản xuất dựa trên "chế độ

18

công hữu về các tƣ liệu sản xuất chủ yếu" chính là quan hệ sản xuất xã hội chủ

nghĩa).

- Có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

- Con ngƣời đƣợc giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng

lực, hƣởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát

triển toàn diện cá nhân.

- Các dân tộc trong nƣớc bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến

bộ.

- Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nƣớc trên thế giới1.

2. Sự bổ sung, phát triển tại Đại hội X

Tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn qua 20 năm đổi mới, trên nền

Cƣơng lĩnh 1991, Đại hội X đã bổ sung và phát triển, nêu lên 8 đặc trƣng của xã

hội xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta:

Một là, xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là xã hội dân giàu,

nƣớc mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh (đây là đặc trƣng mới mà Cƣơng lĩnh

năm 1991 chƣa đề cập; sự bổ sung phản ánh yêu cầu diễn đạt chủ nghĩa xã hội một

cách khái quát, ngắn gọn, dễ hiểu nhất).

Hai là, do nhân dân làm chủ (so với Cƣơng lĩnh 1991, bỏ cụm từ "lao động"

cho đúng với thực tế khi đã xây dựng về cơ bản chủ nghĩa xã hội).

Ba là, có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lƣợng sản xuất hiện đại và

quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lƣợng sản xuất (so với

Cƣơng lĩnh năm 1991, bỏ cụm từ: "dựa trên chế độ công hữu về các tƣ liệu sản

xuất chủ yếu" và thay bằng cụm từ mới "quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ

phát triển của lực lƣợng sản xuất" nhằm tránh sự hiểu lầm, xuyên tạc về đƣờng lối

kinh tế của Đảng ta. Cách diễn đạt này không trái với Cƣơng lĩnh năm 1991 vì

quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ lực lƣợng sản xuất hiện đại trong điều kiện

nền kinh tế phát triển cao chính là quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa).

Bốn là, có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Năm là, con ngƣời đƣợc giải phóng khỏi áp bức, bất công, có cuộc sống ấm

no, tự do, hạnh phúc, phát triển toàn diện (so với Cƣơng lĩnh năm 1991, bỏ đoạn

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Nxb, Sự thật,

Hà Nội, 1991, tr. 8-9.

19

"bóc lột" xuất phát từ thực tế khi kết thúc thời kỳ quá độ và do khái niệm "bóc lột"

còn có ý kiến khác nhau).

Sáu là, các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tƣơng

trợ và giúp đỡ nhau cùng tiến bộ (so với Cƣơng lĩnh năm 1991, bổ sung thêm cụm

từ tương trợ).

Bảy là, có Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân

dân, vì nhân dân dƣới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản (đặc trƣng này chƣa đƣợc đề

cập trong Cƣơng lĩnh năm 1991; sự bổ sung thể hiện nhận thức rất mới của Đảng

về Nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa).

Tám là, có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân các nƣớc trên thế giới.

Nhƣ vậy, so với Cƣơng lĩnh năm 1991, về số lƣợng, Đại hội X bổ sung thêm

2 đặc trƣng mới của xã hội xã hội chủ nghĩa và sửa đổi một số ý trong 6 đặc trƣng

nêu trong Cƣơng lĩnh năm 1991. Đó là bƣớc phát triển mới của Đảng trong nhận

thức lý luận và tổng kết thực tiễn về xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây

dựng.

3. Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã

hội (bổ sung, phát triển năm 2011) tiếp tục hoàn thiện mô hình chủ nghĩa xã

hội ở nƣớc ta

Tổng kết 20 năm thực hiện Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá

độ lên chủ nghĩa xã hội, Đại hội XI tiếp tục bổ sung, hoàn thiện thêm nội dung các

đặc trựng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng, gồm :

- Dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh (so với Đại hội X,

đƣa "dân chủ" lên trƣớc "công bằng" cho phù hợp về lý luận và thực tiễn mối quan

hệ giữa dân chủ và công bằng);

- Do nhân dân làm chủ;

- Có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lƣợng sản xuất hiện đại và quan

hệ sản xuất tiến bộ phù hợp (thay đổi so với Đại hội X trong cách diễn đạt về quan

hệ sản xuất nhằm khẳng định quả quyết hơn về quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa

khi kết thúc thời kỳ quá độ vì để tránh khả năng có quan hệ sản xuất phù hợp mà

không phải xã hội chủ nghĩa);

- Có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc;

20

- Con ngƣời có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển

toàn diện (so với Đại hội X, bỏ cụm từ "con ngƣời đƣợc giải phóng khỏi áp bức,

bất công" cho phù hợp với thực tế khi kết thúc thời kỳ quá độ);

- Các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và

giúp nhau cùng phát triển (so với Đại hội X, bổ sung thêm các cụm từ "tôn trọng"

và "phát triển" vì đây là những vấn đề rất quan trọng trong quan hệ dân tộc hiện

nay);

- Có Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì

nhân dân do Ðảng Cộng sản lãnh đạo;

- Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân các nƣớc trên thế giới (so với

Đại hội X có thay đổi cho phù hợp với xu thế trong thực tiễn quan hệ đối ngoại của

nƣớc ta với các nƣớc trên thế giới, không bó hẹp trong quan hệ đối ngoại chỉ với

nhân dân các nƣớc).

Đại hội khẳng định, để xây dựng đƣợc xã hội với các đặc trƣng trên phải tiến

hành một quá trình cách mạng sâu sắc, triệt để, đấu tranh phức tạp giữa cái cũ và

cái mới nhằm tạo ra sự biến đổi về chất trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội,

nhất thiết phải trải qua một thời kỳ quá độ lâu dài với nhiều bƣớc phát triển, nhiều

hình thức tổ chức kinh tế, xã hội đan xen nhau.

III. PHƢƠNG HƢỚNG ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở NƢỚC TA

Phƣơng hƣớng đi lên chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta là không qua giai đoạn

phát triển chủ nghĩa tƣ bản. Đó là đặc điểm cơ bản nhất của quá trình xây dựng chủ

nghĩa xã hội ở nƣớc ta. Bỏ qua chế độ tƣ bản chủ nghĩa, tức là bỏ qua việc xác lập

địa vị thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thƣợng tầng tƣ bản chủ nghĩa.

Nhận thức của Đảng về các quá trình này ngày càng hoàn chỉnh hơn.

1. Đại hội VII về phƣơng hƣớng đi lên chủ nghĩa xã hội

Đại hội VII nêu 7 phƣơng hƣớng cơ bản:

Một là, “Xây dựng nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa, nhà nƣớc của nhân dân, do

nhân dân, vì nhân dân, lấy liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và

tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Thực hiện đầy đủ

21

quyền dân chủ của nhân dân, giữ nghiêm kỷ cƣơng xã hội, chuyên chính với mọi

hành động xâm phạm lợi ích của Tổ quốc và của nhân dân”1.

Hai là, “Phát triển lực lƣợng sản xuất, công nghiệp hóa đất nƣớc theo hƣớng

hiện đại gắn liền với phát triển một nền nông nghiệp toàn diện là nhiệm vụ trung

tâm nhằm từng bƣớc xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội,

không ngừng nâng cao năng suất lao động xã hội và cải thiện đời sống nhân dân”1.

Ba là, “Phù hợp với sự phát triển của lực lƣợng sản xuất, thiết lập từng bƣớc

quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa từ thấp đến cao với sự đa dạng về hình thức sở

hữu. Phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hƣớng xã hội chủ

nghĩa, vận hành theo cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của Nhà nƣớc. Kinh tế quốc

doanh và kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân.

Thực hiện nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết quả lao động và hiệu

quả kinh tế là chủ yếu”1.

Bốn là, "Tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tƣ tƣởng và

văn hóa làm cho thế giới quan Mác - Lênin và tƣ tƣởng, đạo đức Hồ Chí Minh giữ

vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội. Kế thừa và phát huy những

truyền thống văn hóa tốt đẹp của tất cả các dân tộc trong nƣớc, tiếp thu những tinh

hoa văn hóa nhân loại, xây dựng một xã hội dân chủ, văn minh vì lợi ích chân

chính và phẩm giá con ngƣời, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ

ngày càng cao. Chống tƣ tƣởng, văn hóa phản tiến bộ, trái với những truyền thống

tốt đẹp của dân tộc và những giá trị cao quý của loài ngƣời, trái với phƣơng hƣớng

đi lên chủ nghĩa xã hội"1.

Năm là, “Thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc, củng cố và mở rộng

Mặt trận dân tộc thống nhất, tập hợp mọi lực lƣợng phấn đấu vì sự nghiệp dân giàu

nƣớc mạnh. Thực hiện chính sách đối ngoại hòa bình, hợp tác và hữu nghị với tất

cả các nƣớc; trung thành với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân, đoàn kết

với các nƣớc xã hội chủ nghĩa, với tất cả các lực lƣợng đấu tranh vì hòa bình, độc

lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới"2.

Sáu là, “Xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc là hai nhiệm vụ chiến

lƣợc của cách mạng Việt Nam. Trong khi đặt lên hàng đầu nhiệm vụ xây dựng đất

1. Sđd, tr.9 1 Sđd, tr.9.

1. Sđd, tr.9-10.

1,2. Sđd, tr.10.

22

nƣớc, nhân dân ta luôn luôn nâng cao cảnh giác, củng cố quốc phòng, bảo vệ an

ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ Tổ quốc và các thành quả cách mạng”1.

Bảy là, “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tƣ tƣởng và tổ

chức ngang tầm nhiệm vụ, bảo đảm cho Đảng làm tròn trách nhiệm lãnh đạo sự

nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta”2.

2. Sự bổ sung, phát triển của Đại hội X

Trên cơ sở bảy phƣơng hƣớng cơ bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã

hội nêu trong Cƣơng lĩnh 1991, Đại hội X đã sắp xếp lại, điều chỉnh, bổ sung thành

8 quá trình tất yếu phải thực hiện ở nƣớc ta.

Một là, "Phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa"3.

Hai là, “Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa"1.

Ba là, "Xây dựng nền văn hóa tiến tiến, đậm đà bản sắc dân tộc làm nền tảng

tinh thần của xã hội"2.

Bốn là, “Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn kết

toàn dân tộc"3.

Năm là, "Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do

nhân dân, vì nhân dân"4.

Sáu là, "Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh"1.

Bảy là, "Bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia"2.

Tám là, "Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế"3.

3. Phƣơng hƣớng cơ bản xây dựng chủ nghĩa xã hội trong Cƣơng lĩnh (

bổ sung, phát triển năm 2011)

Tổng kết 20 năm thực hiện Cƣơng lĩnh năm 1991, Đại hội XI đã thông qua

Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung,

phát triển năm 2011). So với Cƣơng lĩnh năm 1991 và Đại hội X, Cƣơng lĩnh bổ

sung, phát triển năm 2011 đã hoàn chỉnh và sắp xếp lại thứ tự các phƣơng hƣớng

cơ bản nhƣ sau:

1. Sđd, tr.10.

2. Sđd, tr.11. 1,2,3,4. Sđd, tr.69.

1,2,3. Sđd, tr.69.

4. Sđd, tr.72-73.

23

Một là, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc gắn với phát triển

kinh tế tri thức, bảo vệ tài nguyên, môi trƣờng.

Từ một nền sản xuất nhỏ nông nghiệp lạc hậu đi lên chủ nghĩa xã hội, tất

yếu phải tiến hành công nghiệp hoá. Trong thời đại cách mạng khoa học- công

nghệ, công nghiệp hoá phải kết hợp ngay từ đầu với hiện đại hoá, gắn với phát

triển kinh tế tri thức, bảo vệ tài nguyên, môi trƣờng.

Hai là, phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

Đây là bƣớc phát triển mới về lý luận của Đảng ta trong quá trình đổi mới.

Kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa đƣợc xác định là mô hình kinh tế

tổng quát trong suốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Mô hình đó đòi hỏi phải:

- Phát triển các thành phần kinh tế; các thành phần kinh tế hoạt động theo

pháp luật, đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế, bình đẳng trƣớc

pháp luật, cùng phát triển lâu dài, vừa hợp tác, vừa cạnh tranh lành mạnh. Kinh tế

nhà nƣớc giữ vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng

vững chắc của nền kinh tế quốc dân.

- Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bƣớc và từng chính

sách phát triển; tăng trƣởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hoá, y tế, giáo dục…,

giải quyết tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con ngƣời. Thực hiện chế độ

phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức

đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xã hội.

- Phát huy quyền làm chủ xã hội của nhân dân, bảo đảm vai trò quản lý, điều

tiết nền kinh tế của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa dƣới sự lãnh đạo của

Đảng.

Ba là, xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; xây dựng con

ngƣời, nâng cao đời sống nhân dân, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.

Văn hoá là toàn bộ đời sống tinh thần của xã hội. Để xây dựng xã hội công

bằng, dân chủ, văn minh phải lấy văn hoá làm nền tảng tinh thần. Cần tiếp tục phát

triển sâu rộng và nâng cao chất lƣợng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản

sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế - xã hội, làm

cho văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

Bốn là, bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia, trật tự và an

toàn xã hội.

24

Xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là hai nhiệm

vụ chiến lƣợc có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trong điều kiện mới, tình hình

mới, cần nhận thức sâu sắc hơn, cụ thể hơn về mối quan hệ giữa xây dựng và bảo

vệ Tổ quốc. Bảo đảm an ninh quốc gia ngày nay bao gồm: an ninh chính trị, an

ninh kinh tế, an ninh văn hoá, an ninh tƣ tƣởng, an ninh xã hội. Bảo vệ Tổ quốc

ngày nay không chỉ là bảo vệ lãnh thổ, biên giới, hải đảo, vùng trời, vùng biển mà

còn là bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ Đảng, Nhà nƣớc, nhân dân; bảo vệ

kinh tế, văn hóa dân tộc, sự nghiệp đổi mới...

Năm là, thực hiện đƣờng lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hoà bình, hợp tác và

phát triển; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế.

Toàn cầu hoá là một xu thế tất yếu khách quan đang lôi cuốn nhiều nƣớc

tham gia. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, chúng ta phải chủ động

và tích cực hội nhập quốc tế. Chủ động về đƣờng lối, chính sách, bƣớc đi trong hội

nhập. Tích cực chuẩn bị vƣơn lên tham gia mạnh mẽ hơn, đầy đủ hơn vào quá trình

toàn cầu hoá kinh tế vì lợi ích quốc gia, dân tộc. Đại hội XI bổ sung cam kết nƣớc

ta là "thành viên có trách nhiệm" của các tổ chức quốc tế mà chúng ta tham gia.

Sáu là, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn kết toàn

dân tộc, củng cố và mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất.

Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân là

mục tiêu và bản chất của chế độ ta. Dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực của

sự phát triển. Phát huy dân chủ gắn liền với phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn

dân tộc. Đại hội X, Đại hội XI đều xác định đại đoàn kết toàn dân tộc vừa là nguồn

lực chủ yếu để xây dựng xã hội mới, vừa là nhân tố quyết định đảm bảo thắng lợi

bền vững của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta.

Bảy là, xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do

nhân dân, vì nhân dân.

Nhà nƣớc pháp quyền là sự tiến bộ của nhân loại, trong đó có đặc điểm nổi

bật là đảm bảo quyền tối cao của pháp luật. Nhà nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta là nhà

nƣớc của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Nhân dân thực hiện quyền làm chủ

của mình chủ yếu bằng Nhà nƣớc, thông qua Nhà nƣớc, dƣới sự lãnh đạo của

Đảng. Nhà nƣớc là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Văn

kiện Đại hội XI xác định xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện

nay là xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nƣớc; xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm

25

tra, giám sát các cơ quan công quyền; tiếp tục đổi mới hoạt động lập pháp, hành

pháp và tƣ pháp; tích cực phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí.

Tám là, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.

Đảng là nhân tố quyết định thắng lợi của sự nghiệp cách mạng nƣớc ta.

Trong điều kiện hiện nay, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng

là “nhiệm vụ then chốt", có ý nghĩa sống còn đối với Đảng và sự nghiệp cách

mạng của nhân dân ta. Thƣờng xuyên tự đổi mới, tự chỉnh đốn phải đƣợc coi là

quy luật tồn tại và phát triển của Đảng.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Những căn cứ lý luận và thực tiễn nào để chúng ta khẳng định: độc lập

dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là một sự lựa chọn hợp quy luật, hợp lòng

dân ?

2. Phân tích những đặc trƣng cơ bản của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân

dân ta xây dựng theo Văn kiện Đại hội XI của Đảng?

3. Phân tích những phƣơng hƣớng đi lên chủ nghĩa xã hội trong Văn kiện

Đại hội XI của Đảng?

26

Bài 3

PHÁT HUY DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ SỨC MẠNH

ĐẠI ĐOÀN KẾT TOÀN DÂN TỘC

I. VỀ DÂN CHỦ VÀ PHÁT HUY DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

1. Khái niệm dân chủ, dân chủ xã hội chủ nghĩa

Dân chủ là từ xuất hiện từ lâu ở Hy Lạp, theo chữ Hy Lạp “demos” và

“kratos”, có nghĩa là “nhân dân” và “chính quyền” tạo thành. Đến thế kỷ thứ

XVIII, ngƣời Anh đã dựa vào ngôn ngữ Hy Lạp cổ để đƣa ra thuật ngữ

“democracy”, có nghĩa là “chính thể dân chủ”, một trong những hình thức chính

quyền với đặc trƣng là chính quyền nhà nƣớc thừa nhận quyền tự do và bình đẳng

của công dân.

Khi xã hội phát triển đến trình độ nhất định thì xuất hiện "nhà nƣớc" và song

song với điều đó là sự xuất hiện của phạm trù "nhân dân".

Nhà nƣớc là ngƣời cai quản nhân dân, quyết định nhân dân đƣợc làm gì và

không đƣợc làm gì. Nếu nhà nƣớc quyết định mọi vấn đề thì đó là nhà nƣớc không

có dân chủ. Nếu nhân dân có quyền quyết định hoặc tham gia với nhà nƣớc quyết

định những vấn đề nhất định thì đó là xã hội có dân chủ.

Nhƣ vậy, dân chủ là quyền của nhân dân tự mình quyết định hoặc tham gia

với nhà nƣớc quyết định những vấn đề nhất định.

Dân chủ là bản chất của chủ nghĩa xã hội. Không có chủ nghĩa xã hội phi

dân chủ. Do đó, dân chủ là mục tiêu của chủ nghĩa xã hội.

Trong chủ nghĩa xã hội, nhân dân làm chủ, do đó, "mọi quyền lực đều nằm ở

nơi dân", thuộc về nhân dân.

Dân chủ vừa liên quan đến việc tận dụng tiềm năng và trí tuệ của số đông,

vừa liên quan đến sự tự do, giải phóng sức sáng tạo của quần chúng, do đó, dân

chủ còn là động lực của sự phát triển của xã hội.

Kế thừa và phát triển quan điểm phát huy dân chủ của các đại hội trƣớc, Đại

hội XI tiếp tục khẳng định: Dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động

lực của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện mối quan hệ gắn

bó giữa Đảng, Nhà nƣớc và nhân dân. Dân chủ là mục tiêu bời vì sự nghiệp cách

mạng của nhân dân ta do Đảng lãnh đạo nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai

cấp, giải phóng con ngƣời, đảm bảo để con ngƣời thực sự làm chủ xã hội. Dân chủ

là động lực cho sự nghiệp đổi mới vì dân chủ hóa đời sống xã hội sẽ phát huy tính

27

tích cực, chủ động, tự giác của mỗi con ngƣời, làm cho mọi tiềm năng sáng tạo

đƣợc tự do phát triển; mọi ngƣời dân đƣợc tham gia vào các quá trình chính trị, xã

hội trên tất cả các khâu, từ hoạch định đƣờng lối đến triển khai, tổ chức thực hiện,

giám sát, kiểm tra và tổng kết... Nhờ đó, những vấn đề nảy sinh đƣợc phát hiện kịp

thời, các khó khăn sớm đƣợc tháo gỡ, tạo ra sự phát triển mạnh mẽ của đất nƣớc.

Phát huy dân chủ nhằm thực hiện mục tiêu đi lên chủ nghĩa xã hội; đồng

thời, tạo ra động lực cho quá trình đi lên đó.

Có hai hình thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Đó là dân chủ trực

tiếp và dân chủ gián tiếp, tức là dân chủ đại diện. Ngƣời đại diện lớn nhất cho

quyền làm chủ của nhân dân. Đó chính là Nhà nƣớc. Đại hội X khẳng định: "Nhà

nƣớc đại diện quyền làm chủ của nhân dân, đồng thời là ngƣời tổ chức thực hiện

đƣờng lối chính trị của Đảng. Mọi đƣờng lối, chính sách của Đảng và pháp luật

của Nhà nƣớc đều vì lợi ích của nhân dân, có sự tham gia ý kiến của nhân dân".

2. Quan điểm của Đảng ta về dân chủ và phát huy dân chủ xã hội

chủ nghĩa

a. Quá trình phát triển nhận thức của Đảng ta về dân chủ

Qua 25 năm đổi mới, Đảng ta đó có bƣớc phát triển quan trọng trong nhận

thức về dân chủ, đó là:

+ Quan niệm về dân chủ đƣợc mở rộng. Dân chủ đƣợc xem xét theo nhiều

khía cạnh: dân chủ vừa là chế độ chính trị, vừa là giá trị, là phƣơng thức và nguyên

tắc tổ chức xã hội; dân chủ chung trong cả xã hội và dân chủ đối với mỗi cá nhân;

coi trọng cả dân chủ chính trị, dân chủ kinh tế và dân chủ trong các lĩnh vực văn

hoá, xã hội.

+ Dân chủ xã hội chủ nghĩa phải tiếp thu và phát triển các giá trị của nhân

loại về dân chủ, trong đó có dân chủ tƣ sản. Sự khác biệt về bản chất giữa dân chủ

xã hội chủ nghĩa và dân chủ tƣ sản là rõ ràng, nhƣng điều đó không ngăn cản việc

tham khảo các thành quả của các nƣớc tiên tiến về quản lý nhà nƣớc, thiết kế bộ

máy quản lý nhà nƣớc, hành chính công, trách nhiệm xã hội của mỗi cá nhân…

+ Nhận thức về tính tiệm tiến lâu dài trong quá trình phát triển dân chủ: dân

chủ là kết quả của cả một quá trình lâu dài về giáo dục ý thức cũng nhƣ nâng cao

năng lực thực hành dân chủ, không thể nóng vội, thoát ly thực tiễn, trong đó dân

chủ đƣợc thực hiện.

28

+ Phải dân chủ trong tất cả các cấp độ, từ các cơ quan lãnh đạo cao nhất của

đất nƣớc (Trung ƣơng Đảng, Quốc hội, Chính phủ) đến cấp cơ sở, trong đó đặc

biệt quan trọng là dân chủ ở cơ sở.

+ Phải tìm tòi, tổng kết thực tiễn để tìm ra và hoàn thiện các hình thức thực

hiện dân chủ thực chất, đúng hƣớng, có hiệu quả. Hoàn thiện cả dân chủ trực tiếp

và dân chủ thông qua đại diện.

+ Trong quá trình xây dựng và thực hiện dân chủ cần chống các biểu hiện

lệch lạc: dân chủ hình thức, dân chủ cực đoan, lợi dụng dân chủ để làm tổn hại lợi

ích nhà nƣớc và lợi ích của công dân, để gây rối; kiên quyết bác bỏ luận điệu giả

trá về dân chủ, nhân quyền của các thế lực phản động, thù địch.

b. Nội dung phát huy dân chủ trong giai đoạn hiện nay

Đại hội X nêu ba nội dung:

- Xây dựng một xã hội dân chủ, trong đó cán bộ, đảng viên và công

chức phải thực sự là công bộc của nhân dân.

- Xác định các hình thức tổ chức và có cơ chế để nhân dân thực hiện

quyền dân chủ trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội.

- Đề cao trách nhiệm của các tổ chức Đảng, Nhà nƣớc đối với nhân

dân. Bộ máy nhà nƣớc, các thiết chế khác trong hệ thống chính trị có nhiệm

vụ đề xuất ý kiến với Đảng trong quá trình xây dựng, hoạch định và tổ chức

thực hiện đƣờng lối, chính sách của Đảng.

Đại hội XI bổ sung 5 nội dung thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa:

- Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tất

cả quyền lực nhà nƣớc thuộc về nhân dân; mọi đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng,

chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc đều vì lợi ích của nhân dân; cán bộ, công chức

phải hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ đƣợc giao, tôn trọng nhân dân, tận tụy

phục vụ nhân dân.

- Nâng cao ý thức về quyền và nghĩa vụ công dân, năng lực làm chủ, tham

gia quản lý xã hội của nhân dân. Có cơ chế cụ thể để nhân dân thực hiện trên thực

tế quyền làm chủ trực tiếp.

- Thực hiện tốt hơn Quy chế dân chủ ở cơ sở và Pháp lệnh thực hiện dân

chủ ở xã, phường, thị trấn. Phát huy dân chủ, đề cao trách nhiệm công dân, kỷ luật,

kỷ cƣơng xã hội;

29

- Phê phán và nghiêm trị những hành vi vi phạm quyền làm chủ của nhân

dân, những hành vi lợi dụng dân chủ để làm mất an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

chống tập trung quan liêu, khắc phục dân chủ hình thức.

- Quan tâm hơn nữa việc chăm lo hạnh phúc và sự phát triển tự do, toàn diện

của con ngƣời, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con ngƣời, tôn trọng và thực

hiện các điều ƣớc quốc tế về quyền con ngƣời mà Việt Nam ký kết.

Dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta do một Đảng lãnh đạo. Trong điều kiện

đó, dân chủ trong Đảng gắn liền với dân chủ trong xã hội có vai trò rất quan trọng.

Chỉ có thực hiện tốt dân chủ trong Đảng mới có thể nói đến xây dựng và phát triển

tốt dân chủ trong xã hội.

II. PHÁT HUY SỨC MẠNH TOÀN DÂN TỘC VÌ MỤC TIÊU DÂN

GIÀU, NƢỚC MẠNH, DÂN CHỦ, CÔNG BẰNG, VĂN MINH

1. Khái niệm về đại đoàn kết toàn dân tộc

Đoàn kết trong một cộng đồng là các thành viên trong cộng đồng đó bảo vệ,

giúp đỡ, tƣơng trợ, tôn trọng lẫn nhau, tạo điều kiện cho nhau cùng phát triển; các

thành viên hy sinh lợi ích riêng vì lợi ích chung hoặc chấp nhận, tôn trong lợi ích

riêng của các thành viên khác không để ảnh hƣởng đến lợi ích chung.

Đoàn kết toàn dân tộc là sự bảo vệ, giúp đỡ, tƣơng trợ, tôn trọng lẫn nhau,

tạo điều kiện cho nhau cùng phát triển... của mọi giai tầng trong cộng đồng dân

tộc, trong đó, các giai tầng hy sinh lợi ích riêng hay chấp nhận lợi ích của các giai

tầng khác để bảo vệ lợi ích chung, lâu dài.

Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ

sung, phát triển năm 2011), chỉ rõ về sự đại đoàn kết trong cộng đồng các dân tộc

Việt Nam khi kết thúc thời kỳ quá độ là: "Các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam

bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển"1.

Đại hội X khẳng định và Đại hội XI Đảng Cộng sản Việt Nam kế thừa, nhận

định về vai trò to lớn của đại đoàn kết toàn dân tộc: Là nguồn sức mạnh, động

lực chủ yếu và là nhân tố có ý nghĩa quyết định bảo đảm thắng lợi bền vững

của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc2.

Cơ sở, điều kiện của đại đoàn kết toàn dân tộc là:

1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc

gia, Hà Nội, 2011, tr. (Cƣơng lĩnh). 2 Đại đoàn kết toàn dân tộc là nhân tố quan trọng của một trong 5 bài học lớn của Đảng ta.

30

- Sự thống nhất về lợi ích và chấp nhận sự khác biệt không trái với lợi ích

chung, lâu dài. Đại đoàn kết toàn dân tộc phải dựa trên cơ sở giải quyết hài hòa

quan hệ lợi ích giữa các thành viên trong xã hội.

- Công bằng là cơ sở quan trọng nhất đảm bảo sự đoàn kết. Chỉ có thực hiện

tiến bộ và công bằng xã hội mới đảm bảo có đại đoàn kết toàn dân tộc.

- Có sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng; Đảng gắn bó chặt chẽ với nhân dân;

Đoàn kết trong Đảng là hạt nhân, là cơ sở vững chắc để xây dựng khối đại đoàn kết

toàn dân tộc. Các cấp uỷ đảng và chính quyền phải thƣờng xuyên đối thoại, lắng

nghe, học hỏi, tiếp thu ý kiến, giải quyết các khó khăn, vƣớng mắc của nhân dân;

tin dân, tôn trọng những ngƣời có ý kiến khác; làm tốt công tác dân vận, có cơ chế,

pháp luật để nhân dân bày tỏ chính kiến, nguyện vọng và thực hiện quyền làm chủ

của mình1.

- Có sự quản lý, điều hành, sự quan tâm của Nhà nƣớc; pháp luật của nhà

nƣớc luôn hƣớng sự thống nhất lợi ích toàn dân tộc...

- Đảng, Nhà nƣớc có chủ trƣơng, chính sách hài hòa đối với các giai tầng

trong xã hội, đảm bảo mọi tầng lớp dân cƣ đều có điều kiện phát triển và đƣợc

hƣởng lợi ích từ sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và đổi mới đất nƣớc mang lại; thực

hiện đƣờng lối liên minh giữa giai cấp công nhân, nông dân và trí thức.

2. Quan điểm của Đảng về phát huy sức mạnh toàn dân tộc

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta luôn luôn xác định

phát huy sức mạnh toàn dân tộc là nguồn lực chủ yếu để đấu tranh giành độc lập

dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đại hội VI của Đảng xác định: “Trong toàn

bộ hoạt động của mình, Đảng phải quán triệt tƣ tƣởng “lấy dân làm gốc”, xây dựng

và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động”2. Đại hội VIII khẳng định:

“Chính những ý kiến, nguyện vọng và sáng kiến của nhân dân là nguồn gốc hình

thành đƣờng lối đổi mới của Đảng. Cũng do nhân dân hƣởng ứng đƣờng lối đổi

mới, dũng cảm phấn đấu, vƣợt qua biết bao khó khăn, thử thách mà công cuộc đổi

mới đạt đƣợc những thành tựu hôm nay"3. Đại hội IX của Đảng một lần nữa nhấn

mạnh: “Động lực chủ yếu để phát triển đất nƣớc là đại đoàn kết toàn dân trên cơ sở

liên minh giữa công nhân với nông dân và trí thức do Đảng lãnh đạo, kết hợp hài

hoà các lợi ích cá nhân, tập thể và xã hội, phát huy mọi tiềm năng và nguồn lực của

1 Đây là đ iểm mới của Đại hội XI so với Đại hội X.

2 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự thật,

Hà Nội, 1987, tr.29. 3 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb.

Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr.73.

31

các thành phần kinh tế, của toàn xã hội”1. Đại hội X đã nhấn rất mạnh nhiệm vụ

phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đƣa vấn đề phát huy sức mạnh toàn dân tộc là một

trong bốn thành tố của chủ đề của Đại hội; coi đó là nguồn sức mạnh, là động lực

chủ yếu và là nhân tố quyết định bảo đảm thắng lợi bền vững của sự nghiệp xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn phát triển mới của đất nƣớc. Tiếp tục

đƣờng lối đƣợc xác định trong các đại hội trƣớc, Đại hội XI khẳng định "Đại đoàn

kết toàn dân tộc phải dựa trên cơ sở giải quyết hài hoà quan hệ lợi ích giữa các

thành viên trong xã hội. Đoàn kết trong Đảng là hạt nhân, là cơ sở vững chắc để

xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Các cấp uỷ đảng và chính quyền phải

thƣờng xuyên đối thoại, lắng nghe, học hỏi, tiếp thu ý kiến, giải quyết các khó

khăn, vƣớng mắc của nhân dân; tin dân, tôn trọng những ngƣời có ý kiến khác; làm

tốt công tác dân vận, có cơ chế, pháp luật để nhân dân bày tỏ chính kiến, nguyện

vọng và thực hiện quyền làm chủ của mình"2.

Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ

sung, phát triển năm 2011) đã khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn

thể nhân dân có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc

xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của nhân

dân...”.

Quan điểm phát huy sức mạnh toàn dân tộc của Đảng ta đƣợc thể hiện qua

các nội dung sau:

Một là, đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh giai cấp công nhân

với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, dƣới sự lãnh đạo của Đảng, là đƣờng lối

chiến lƣợc của cách mạng Việt Nam; là nguồn sức mạnh, động lực chủ yếu và là

nhân tố có ý nghĩa quyết định bảo đảm thắng lợi bền vững của sự nghiệp xây dựng

và bảo vệ Tổ quốc.

Hai là, đại đoàn kết là sự nghiệp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị

mà hạt nhân lãnh đạo là các tổ chức đảng, đƣợc thực hiện bằng nhiều biện pháp,

hình thức, trong đó các chủ trƣơng của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà

nƣớc có ý nghĩa quan trọng hàng đầu.

Bà là, vấn đề đại đoàn kết toàn dân tộc bắt đầu từ sự đặt đúng vị trí của yếu

tố lợi ích, theo quan điểm đƣợc xác định từ Nghị quyết Trung ƣơng 8B khóa VI là:

1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính

trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.23.

2 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính

trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. (Báo cáo chính trị).

32

“Động lực thúc đẩy phong trào quần chúng là đáp ứng lợi ích thiết thực của nhân

dân và kết hợp hài hoà các lợi ích, thống nhất quyền lợi và nghĩa vụ công dân”.

Bốn là, thực hiện dân chủ và phát huy chủ nghĩa yêu nƣớc là những yếu tố

quan trọng để củng cố và phát triển khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Chủ nghĩa yêu

nƣớc luôn luôn là động lực lớn nhất của dân tộc ta trong quá trình lịch sử. Dân chủ

vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng.

3. Nội dung, giải pháp phát huy sức mạnh toàn dân trong giai đoạn

hiện nay

Tinh thần và nội dung Nghị quyết Đại hội X và Đại XI của Đảng, các chính

sách của Nhà nƣớc hiện hành đã xác định nội dung, giải pháp phát huy sức mạnh

toàn dân tộc hiện nay là:

- Lấy mục tiêu giữ vững độc lập, thống nhất của Tổ quốc, vì dân giàu, nƣớc

mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh làm điểm tƣơng đồng để gắn bó đồng

bào các dân tộc, các tôn giáo, các tầng lớp nhân dân ở trong nƣớc và ngƣời Việt

Nam định cƣ ở nƣớc ngoài.

- Xóa bỏ mọi mặc cảm, định kiến, phân biệt đối xử về quá khứ, thành phần

giai cấp.

- Tôn trọng những ý kiến khác nhau không trái với lợi ích của dân tộc.

- Đề cao truyền thống nhân nghĩa, khoan dung, xây dựng tinh thần cởi mở,

tin cậy lẫn nhau vì sự ổn định chính trị và đồng thuận xã hội.

- Đại đoàn kết là sự nghiệp của cả hệ thống chính trị bao gồm Đảng, chính

quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, trong đó vai trò hạt nhân lãnh

đạo là tổ chức đảng. Để Đảng ta thực sự là hạt nhân lãnh đạo khối đại đoàn kết

toàn dân tộc, Đảng phải tự đổi mới, tự chỉnh đốn. Xây dựng những cơ chế cụ thể

để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân động viên nhân dân tham gia xây dựng

Đảng; Đảng phải chăm lo lãnh đạo xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

- Nhà nƣớc có vai trò to lớn trong việc thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc

bằng việc thể chế hoá đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng thành chính sách, pháp luật;

tổ chức thực hiện các chính sách, pháp luật một cách có hiệu quả, thông qua bộ

máy công quyền trong sạch, công tâm, hết lòng phục vụ nhân dân.

- Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân đóng vai trò đại diện

cho lợi ích chung và lợi ích từng giai cấp, từng giới quần chúng, đồng thời là cầu

nối giữa Đảng, chính quyền và nhân dân. Đại đoàn kết toàn dân tộc phải thông qua

Mặt trận, các đoàn thể nhân dân và bằng các hình thức đa dạng khác.

33

- Đại đoàn kết phải đƣợc thực hiện từ cơ sở, trong từng cộng đồng dân cƣ ở

cơ sở, nhƣ thôn, làng, bản, ấp, tổ dân phố, cơ quan, đơn vị... thực hiện tốt các cuộc

vận động trong từng lĩnh vực cụ thể và cuộc vận động chung: “Toàn dân đoàn kết

phấn đấu vì dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, “Toàn

dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”.

- Thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc trong giai đoạn trƣớc mắt cần:

+ Thực hiện đồng bộ các chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc nhằm phát

huy dân chủ (dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp và chế độ tự quản của cộng đồng

dân cƣ) và giữ vững kỷ cƣơng trong xã hội.

+ Tổ chức và động viên nhân dân tham gia các phong trào thi đua yêu nƣớc,

làm kinh tế giỏi, phát triển kinh tế với văn hóa - xã hội; mỗi ngƣời, mỗi hộ đều

phấn đấu làm giàu cho mình, cho cộng đồng và đất nƣớc.

+ Chăm lo và bảo vệ lợi ích của các tầng lớp nhân dân, bảo đảm công bằng

xã hội.

+ Tôn trọng và phát huy vai trò gƣơng mẫu, dẫn dắt của những ngƣời tiêu

biểu, có uy tín trong cộng đồng dân cƣ, các dân tộc, tôn giáo…

Câu hỏi thảo luận

1. Trình bày nội dung phát huy dân chủ trong giai đoạn hiện nay?

2. Trình bày và phân tích một số nội dung chính của quan điểm phát huy sức

mạnh toàn dân tộc và nội dung, giải pháp phát huy sức mạnh toàn dân trong giai

đoạn hiện nay ?

3. Phân tích mối quan hệ giữa phát huy dân chủ và phát huy sức mạnh đại

đoàn kết toàn dân tộc?

34

Bài 4

XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ

NGHĨA CỦA NHÂN DÂN, DO NHÂN DÂN, VÌ NHÂN DÂN

I. QUAN ĐIỂM CỦA ĐẢNG VỀ NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN

1. Khái niệm Nhà nƣớc pháp quyền và Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ

nghĩa

Tƣ tƣởng về Nhà nƣớc pháp quyền có từ rất sớm ở Hy Lạp. Đến thế kỷ

XVIII, các nhà dân chủ tƣ sản tiếp tục hoàn thiện, nâng lên thành một học thuyết

về Nhà nƣớc pháp quyền. Đây là học thuyết tiến bộ, nhân đạo đã trở thành giá trị

của nền văn minh nhân loại.

Trong lịch sử đã tồn tại và trải qua nhiều hình thức Nhà nƣớc pháp quyền,

dựa trên nguyên tắc chung, nhƣng không hoàn toàn giống nhau, xuất pháp từ

những điều kiện kinh tế, chính trị xã hội nhất định. Vì vậy, có thể khẳng định

không có một kiểu mẫu Nhà nƣớc pháp quyền nào là kiểu mẫu tối ƣu hoặc duy

nhất trờn thế giới, bất cứ dân tộc khác phải đi theo. Tuy nhiên, dựa trên các hình

thái Nhà nƣớc pháp quyền tồn tại trong lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật thế giới, có

thể nêu hai đặc trƣng cơ bản của Nhà nƣớc pháp quyền:

(1) Nhà nƣớc pháp quyền là Nhà nƣớc dựa trên chế độ pháp trị, tức là sự

thƣợng tôn pháp luật; pháp luật đƣợc đề cao; mọi tổ chức, cá nhân, mọi công dân

đều phải tuân thủ pháp luật, hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật.

(2) Nhà nƣớc pháp quyền là Nhà nƣớc dựa trên chế độ tam quyền phân lập;

có sự độc lập tƣơng đối trong việc thực hiện ba quyền: Lập pháp, hành pháp và tƣ

pháp.

Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa khác Nhà nƣớc pháp quyền tƣ sản ở

hai điểm cơ bản:

- Quyền lực Nhà nƣớc thuộc về nhân dân; Nhà nƣớc ra đời và hoạt động để

phục vụ nhân dân, do nhân dân lập ra, vì lợi ích của nhân dân, trong đó, Nhân dân

đƣợc hiểu theo nghĩa là tất cả mọi ngƣời sống trong Nhà nƣớc và không bị tƣớc

quyền công dân.

Nhà nƣớc pháp quyền tƣ sản cũng tuyên bố là Nhà nƣớc của dân, do dân và

vì dân, nhƣng thực chất quyền lực Nhà nƣớc nằm trong tay giai cấp tƣ sản.

- Tam quyền phân lập là lập pháp, hành pháp và tƣ pháp trong thực hiện

không đối lập nhau mà là sự phân công, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau.

35

2. Quan điểm của Đảng về nhà nƣớc pháp quyền

Trƣớc đổi mới, Đảng ta chƣa dùng khái niệm nhà nƣớc pháp quyền, mặc dù

trong các Hiến pháp 1946, 1959, 1980 đã thể hiện tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong xây

dựng pháp luật và tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nƣớc theo tinh thần Nhà nƣớc

pháp quyền ở mức độ nhất định. Bắt đầu từ Hội nghị giữa nhiệm kỳ khoá VII (1-

1994), Đảng ta đã dùng khái niệm Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Văn

kiện Đại hội IX khẳng định "Nhà nƣớc ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền

làm chủ của nhân dân, là Nhà nƣớc pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Quyền lực

nhà nƣớc là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nƣớc

trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tƣ pháp. Nhà nƣớc quản lý xã

hội bằng pháp luật. Mọi cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức, mọi công dân có

nghĩa vụ chấp hành Hiến pháp và pháp luật"1. Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong

thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) thông qua tại

Đại hội XI khẳng định: “Nhà nƣớc ta là Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa

của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, thể hiện và thực hiện ý chí, quyền lực của

nhân dân”.

Từ thực tiễn nhận thức và xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa,

có thể rút ra những đặc trƣng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở

nước ta nhƣ sau:

Một là, đó là nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân; tất cả quyền lực nhà nƣớc

thuộc về nhân dân.

Hai là, quyền lực nhà nƣớc là thống nhất, có sự phân công rành mạch và

phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nƣớc trong việc thực hiện các quyền lập

pháp, hành pháp và tƣ pháp.

Ba là, Nhà nƣớc đƣợc tổ chức và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp, pháp luật

và bảo đảm cho Hiến pháp và các đạo luật giữ vị trí tối thƣợng trong điều chỉnh

các quan hệ thuộc tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Bốn là, Nhà nƣớc tôn trọng và bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân;

nâng cao trách nhiệm pháp lý giữa Nhà nƣớc và công dân; thực hành dân chủ,

đồng thời tăng cƣờng kỷ cƣơng, kỷ luật.

Năm là, Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng

sản Việt Nam lãnh đạo, đồng thời bảo đảm sự giám sát của nhân dân, sự phản biện

xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận.

1. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính

trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 131-132.

36

II. BẢN CHẤT VÀ CÁC NHIỆM VỤ XÂY DỰNG, HOÀN THIỆN NHÀ

NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

1. Về bản chất Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Điều 2 Hiến pháp năm 1992 xác định "Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa

Việt Nam là Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì

nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nƣớc thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh

giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức"1.

Bản chất Nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân đƣợc thể hiện bằng những đặc

trƣng sau:

Một là, nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nƣớc.

Dƣới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã tiến hành đấu tranh cách mạng,

trải qua bao hy sinh gian khổ, giành thắng lợi trong Cách mạng Tháng Tám năm

1945, lập nên Nhà nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hoà (nay là Nhà nƣớc Cộng hoà

xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Nhà nƣớc ta là Nhà nƣớc của dân, do nhân dân mà

nòng cốt là liên minh công - nông - trí thức dƣới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản

Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân,

đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của cả dân tộc Việt Nam, là

ngƣời lãnh đạo để thực hiện quyền lực của nhân dân. Đó chính là tính chất giai cấp

của Nhà nƣớc ta.

Nhân dân với tƣ cách là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nƣớc, thực hiện

quyền lực nhà nƣớc với nhiều hình thức khác nhau. Hình thức cơ bản nhất là nhân

dân thông qua bầu cử lập ra các cơ quan đại diện quyền lực của mình. Điều 6 Hiến

pháp năm 1992 quy định: "Nhân dân sử dụng quyền lực Nhà nƣớc thông qua Quốc

hội và Hội đồng nhân dân là những cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của

nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trƣớc nhân dân"2. Đồng thời,

nhân dân có quyền giám sát, yêu cầu các đại biểu và cơ quan do nhân dân lập ra trả

lời những vấn đề của nhân dân đặt ra trong việc thực thi chức năng, nhiệm vụ, đảm

bảo quyền lợi của nhân dân.

Hai là, Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nƣớc của tất

cả các dân tộc trên lãnh thổ Việt Nam, là biểu hiện tập trung của khối đại đoàn kết

toàn dân tộc.

1. Hiến pháp Việt Nam (năm 1946, 1959, 1980, 1992 và Nghị quyết về việc sửa đổi, bổ sung một số điều

của Hiến pháp 1992), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr. 178. 2 Sđ d, tr. 124.

37

Tính dân tộc của Nhà nƣớc Việt Nam vừa là bản chất, vừa là truyền thống,

vừa là nguồn gốc sức mạnh của Nhà nƣớc ta. Ngày nay, tính dân tộc ấy lại đƣợc

tăng cƣờng và nâng cao nhờ khả năng kết hợp giữa tính giai cấp, tính nhân dân,

tính dân tộc và tính thời đại. Điều 5 Hiến pháp năm 1992 khẳng định:

"Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nƣớc thống nhất của

các dân tộc cùng sinh sống trên đất nƣớc Việt Nam.

Nhà nƣớc thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết, tƣơng trợ giữa các dân

tộc, nghiêm cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc.

Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc và

phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống và văn hoá tốt đẹp của mình..."1.

Các dân tộc có quyền lựa chọn những đại biểu ƣu tú của dân tộc mình tham

gia vào cơ quan Nhà nƣớc các cấp.

Ba là, Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đƣợc tổ chức và hoạt

động trên cơ sở nguyên tắc bình đẳng trong mối quan hệ giữa Nhà nƣớc và công

dân.

Khi quyền lực nhà nƣớc thuộc về nhân dân, thì quan hệ giữa Nhà nƣớc và

công dân đã thay đổi, công dân có quyền tự do, dân chủ trên tất cả các lĩnh vực của

đời sống xã hội, đồng thời phải làm tròn nghĩa vụ trƣớc Nhà nƣớc. Pháp luật bảo

đảm thực hiện trách nhiệm hai chiều giữa Nhà nƣớc và công dân: quyền của công

dân là nghĩa vụ, trách nhiệm của Nhà nƣớc, nghĩa vụ của công dân là quyền của

Nhà nƣớc.

Bốn là, tính chất dân chủ rộng rãi của Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa

Việt Nam.

Dân chủ hoá đời sống xã hội và hoạt động của Nhà nƣớc là đòi hỏi có tính

nguyên tắc, nảy sinh từ bản chất dân chủ của Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa

Việt Nam.

Thực chất của dân chủ xã hội chủ nghĩa là thu hút những ngƣời lao động

tham gia một cách bình đẳng và ngày càng rộng rãi vào quản lý công việc của Nhà

nƣớc và của xã hội. Vì vậy, quá trình xây dựng Nhà nƣớc phải là quá trình dân chủ

hoá tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nƣớc, đồng thời, phải cụ thể hoá tƣ

tƣởng dân chủ thành các quyền của công dân, quyền dân sự, chính trị cũng nhƣ

quyền kinh tế, xã hội và văn hoá. Phát huy đƣợc quyền dân chủ của nhân dân ngày

càng rộng rãi là nguồn sức mạnh vô hạn của Nhà nƣớc.

1. Sđ d, tr. 124.

38

Những đặc điểm mang tính bản chất nêu trên của Nhà nƣớc Cộng hoà xã hội

chủ nghĩa Việt Nam đƣợc thể hiện cụ thể trong các chức năng, nhiệm vụ của Nhà

nƣớc và đƣợc pháp luật chế định một cách chặt chẽ.

2. Tiếp tục Xây dựng và hoàn thiện Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ

nghĩa của dân, do dân và vì dân trong giai đoạn hiện nay

Đại hội X chỉ rõ: Xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nƣớc pháp quyền xã

hội chủ nghĩa, bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nƣớc đều thuộc về nhân

dân; quyền lực nhà nƣớc là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ

quan nhà nƣớc trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tƣ pháp. Cƣơng lĩnh

xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển

năm 2011) thông qua tại Đại hội XI yêu cầu: “Không ngừng hoàn thiện tổ chức

nhà nƣớc”.

Để thực hiện yêu cầu trên, trong những năm tới cần làm tốt các nhiệm vụ

sau:

Một là, hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy

định trong văn bản pháp luật. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát

tính hợp hiến và hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công

quyền.

Hai là, đổi mới tổ chức và nâng cao chất lƣợng hoạt động của Quốc hội:

- Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội. Hoàn thiện cơ chế

bầu cử để nâng cao chất lƣợng đại biểu Quốc hội; tăng hợp lý số lƣợng đại biểu

Quốc hội chuyên trách, phát huy tốt hơn vai trò của đại biểu và đoàn đại biểu Quốc

hội.

- Tổ chức lại một số ủy ban của Quốc hội; nâng cao chất lƣợng hoạt động

của Hội đồng dân tộc và các ủy ban của Quốc hội.

- Đổi mới hơn nữa quy trình xây dựng luật, giảm mạnh việc ban hành pháp

lệnh.

- Thực hiện tốt hơn nhiệm vụ quyết định các vấn đề quan trọng của đất nƣớc

và chức năng giám sát tối cao của Quốc hội.

Ba là, đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ:

- Đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính

phủ theo hƣớng xây dựng hệ thống cơ quan hành pháp thống nhất, thông suốt, hiện

đại.

39

- Luật hóa cơ cấu tổ chức của Chính phủ; tổ chức Bộ quản lý đa ngành, đa

lĩnh vực, bảo đảm hiệu lực, tinh gọn và hợp lý.

Cơ cấu lại bộ máy Chính phủ theo hƣớng giảm mạnh các đầu mối phù hợp

với yêu cầu đổi mới chức năng, nhiệm vụ. Cơ cấu lại các cơ quan trong hệ thống

hành chính nhà nƣớc các cấp theo hƣớng giảm mạnh cấp phó, bỏ cấp trung gian;

chuyển các bộ phận phục vụ sang hình thức hợp đồng dịch vụ; phân cấp mạnh cho

cấp dƣới gắn với thực hiện có hiệu quả thanh tra, kiểm tra của cấp trên. Tăng

cƣờng quyền chủ động, tự chủ, tự chịu trách nhiệm về hoạt động, về tổ chức, nhân

sự và tài chính của các đơn vị dịch vụ công cộng. Nghiên cứu để áp dụng cơ chế

Thủ trƣởng cơ quan hành chính cấp trên bổ nhiệm chức danh ngƣời đứng đầu cơ

quan chính quyền cấp dƣới. Tách hoạt động hành chính với các hoạt động sự

nghiệp, các hoạt động công quyền với các hoạt động dịch vụ. Thực hiện đầy đủ

nguyên tắc công khai dân chủ và phục vụ dân đối với các cơ quan và công chức

nhà nƣớc. Thực hiện nghiêm ngặt chế độ công vụ trong các cơ quan nhà nƣớc.

- Nghiên cứu việc thành lập cơ quan tài phán hành chính để giải quyết các

khiếu kiện hành chính.

- Thực hiện phân cấp mạnh, hợp lý cho chính quyền địa phƣơng, giao quyền

chủ động hơn nữa cho địa phƣơng, nhất là trong việc quyết định về ngân sách, tài

chính, đầu tƣ, nguồn nhân lực, thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với Trung ƣơng.

Bốn là, xây dựng và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống các cơ quan

tƣ pháp:

- Xây dựng hệ thống các cơ quan tƣ pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ,

nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con ngƣời.

- Đẩy mạnh thực hiện Chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020. Cải cách

tƣ pháp khẩn trƣơng, đồng bộ; lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm; thực

hiện cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra.

- Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động

lập pháp, hành pháp và tƣ pháp.

Năm là, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân và

ủy ban nhân dân các cấp:

- Nâng cao chất lƣợng hoạt động của Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân

dân, bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phƣơng

trong phạm vi đƣợc phân cấp.

- Phát huy vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân.

40

- Tổ chức hợp lý chính quyền địa phƣơng, phân định lại thẩm quyền đối

với chính quyền ở nông thôn, đô thị, hải đảo.

Sáu là, đổi mới tổ chức, bộ máy hành chính và hoạt động của cơ quan

hành chính, cán bộ, công chức:

- Thực hiện các giải pháp nhằm chấn chỉnh bộ máy và quy chế hoạt động

của cơ quan, cán bộ, công chức.

Ban hành và thực hiện Luật về công chức, công vụ; xác định rõ cơ quan,

công chức nhà nƣớc chỉ đƣợc làm những gì pháp luật cho phép. Xây dựng tiêu

chuẩn đạo đức nghề nghiệp cho từng loại cán bộ, công chức và hệ thống tiêu chuẩn

đánh giá, khen thƣởng, kỷ luật đối với cán bộ, công chức.

- Cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức và đào tạo, bồi dƣỡng theo yêu cầu

nâng cao chất lƣợng cả về năng lực và phẩm chất đạo đức.

- Có cơ chế đƣa ra khỏi bộ máy nhà nƣớc những ngƣời không xứng đáng,

kém phẩm chất và năng lực. Tăng cƣờng kiểm tra, giám sát các hoạt động của bộ

máy nhà nƣớc, hành vi của các công chức. Trừng trị nghiêm khắc theo pháp luật

những hành vi phạm pháp, phạm tội, bất cứ ở cƣơng vị, chức vụ nào.

- Thực hiện chế độ trách nhiệm trong đề cử, bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo theo

hƣớng cấp trƣởng giới thiệu cấp phó, cấp sử dụng trực tiếp giới thiệu để cấp có

thẩm quyền xem xét, quyết định.

- Tích cực phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng lãng phí. Đây là đòi

hỏi bức xúc của xã hội, là quyết tâm chính trị của Đảng ta, nhằm xây dựng bộ máy

lãnh đạo, quản lý trong sạch, vững mạnh, khắc phục một trong những nguy cơ lớn

đe doạ sự sống còn của chế độ ta./.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Trình bày những quan điểm của Đảng ta về Nhà nƣớc pháp quyền?

2. Làm rõ bản chất của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam?

3. Trình bày các nhiệm vụ xây dựng và hoàn thiện Nhà nƣớc pháp quyền xã

hội chủ nghĩa ở nƣớc ta hiện nay?

41

Bài 5

ĐƢỜNG LỐI VÀ CHIẾN LƢỢC

PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

I. VỀ CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ -XÃ HỘI 10 NĂM 2001-

2010

Đại hội IX của Đảng đã thông qua Chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 10

năm 2001- 2010. Sau 10 năm thực hiện, toàn Đảng, toàn dân toàn quân ta đã tranh

thủ thời cơ, thuận lợi, vƣợt qua nhiều khó khăn, thách thức, nhất là những tác động

tiêu cực của hai cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế khu vực và toàn cầu, đạt

đƣợc những thành tựu to lớn và rất quan trọng, hoàn thành nhiều mục tiêu chủ yếu

của Chiến lƣợc.

Ðại hội Ðảng lần thứ XI đã tổng kết thực hiện Chiến lƣợc 10 năm 2001-

2010 và quyết định xây dựng Chiến lƣợc tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện

đại hóa và phát triển nhanh, bền vững; phát huy sức mạnh toàn dân tộc, xây dựng

nƣớc ta trở thành nƣớc công nghiệp theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

1. Kết quả thực hiện Chiến lƣợc

Đánh giá 10 năm thực hiện Chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội 2001-2010,

Đại hội XI đã khẳng định những kết quả đạt đƣợc và những yếu kém.

a. Những kết quả đạt được

- Kinh tế tăng trƣởng nhanh, đạt tốc độ bình quân 7,2%/năm. Năm 2010

tổng sản phẩm trong nƣớc bình quân đầu ngƣời đạt gần 1.168 USD. Cơ cấu kinh tế

chuyển dịch theo hƣớng tích cực. Thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ

nghĩa tiếp tục đƣợc hoàn thiện.

- Các lĩnh vực văn hóa, xã hội đạt thành tựu quan trọng trên nhiều mặt. Ðời

sống vật chất và tinh thần của nhân dân đƣợc cải thiện rõ rệt; dân chủ trong xã hội

tiếp tục đƣợc mở rộng.

- Chính trị - xã hội ổn định; quốc phòng, an ninh đƣợc giữ vững. Công tác

đối ngoại, hội nhập quốc tế đƣợc triển khai sâu rộng và hiệu quả, góp phần tạo môi

trƣờng hòa bình, ổn định và tăng thêm nguồn lực cho phát triển đất nƣớc.

- Diện mạo của đất nƣớc có nhiều thay đổi. Thế và lực của nƣớc ta vững

mạnh thêm nhiều; vị thế của Việt Nam trên trƣờng quốc tế đƣợc nâng lên, tạo ra

những tiền đề quan trọng để đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nâng cao

chất lƣợng cuộc sống của nhân dân.

42

- Nguyên nhân của những thành tựu nêu trên trƣớc hết là nhờ phát huy đƣợc

sức mạnh toàn dân tộc, sự nỗ lực phấn đấu vƣợt bậc, năng động sáng tạo của toàn

dân, toàn quân, cộng đồng doanh nghiệp và của cả hệ thống chính trị dƣới sự lãnh

đạo đúng đắn của Ðảng, sự quản lý điều hành có hiệu quả của Nhà nƣớc.

b) Những yếu kém khuyết điểm:

- Những thành tựu đạt đƣợc chƣa tƣơng xứng với tiềm năng.

- Kinh tế phát triển chƣa bền vững, chất lƣợng tăng trƣởng, năng suất, hiệu

quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp, các cân đối kinh tế vĩ mô chƣa thật

vững chắc. Huy động và hiệu quả sử dụng các nguồn lực còn hạn chế. Tăng trƣởng

kinh tế còn dựa nhiều vào các yếu tố phát triển theo chiều rộng, chậm chuyển sang

phát triển theo chiều sâu. Thể chế kinh tế thị trƣờng, chất lƣợng nguồn nhân lực,

kết cấu hạ tầng vẫn là những điểm nghẽn cản trở sự phát triển.

- Các lĩnh vực văn hóa, xã hội còn nhiều bất cập, một số mặt còn bức xúc.

Môi trƣờng ở nhiều nơi đang bị ô nhiễm nặng.

- Nền tảng để Việt Nam trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại

chƣa đƣợc hình thành đầy đủ. Vẫn đang tiềm ẩn những yếu tố gây mất ổn định

chính trị - xã hội và đe dọa chủ quyền quốc gia.

- Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém trên đây có phần do nguyên

nhân khách quan, nhƣng nguyên nhân chủ quan là chủ yếu. Đó là, tƣ duy phát triển

kinh tế - xã hội và phƣơng thức lãnh đạo của Ðảng chậm đổi mới, chƣa đáp ứng

kịp yêu cầu phát triển đất nƣớc. Hệ thống pháp luật và quản lý nhà nƣớc trên một

số lĩnh vực còn bất cập. Tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức còn nhiều hạn

chế. Tổ chức thực hiện Chiến lƣợc còn nhiều yếu kém, chƣa tạo đƣợc chuyển biến

mạnh trong việc giải quyết có hiệu quả những khâu đột phá, then chốt và những

vấn đề xã hội bức xúc. Quyền làm chủ của nhân dân chƣa đƣợc phát huy đầy đủ.

Kỷ luật, kỷ cƣơng chƣa nghiêm. Tham nhũng, lãng phí còn nghiêm trọng, chƣa

đƣợc đẩy lùi.

2. Những bài học chủ yếu qua thực hiện Chiến lƣợc

Một là, phát huy dân chủ, khơi dậy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, kết

hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi

nguồn lực cho phát triển đất nƣớc.

Hai là, đặc biệt coi trọng chất lƣợng, hiệu quả và tính bền vững của sự phát

triển, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa tốc độ và

chất lƣợng tăng trƣởng.

43

Ba là, bảo đảm độc lập tự chủ và chủ quyền quốc gia, giữ vững ổn định

chính trị - xã hội, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, tạo môi trƣờng thuận lợi cho

phát triển đất nƣớc.

Bốn là, bảo đảm gắn kết chặt chẽ, hiệu quả giữa tăng cƣờng sự lãnh đạo của

Ðảng, nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nƣớc, phát huy đầy đủ quyền làm chủ

của nhân dân.

II. VỀ CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 10 NĂM 2011-

2020

1. Về mục tiêu của Chiến lƣợc

a. Mục tiêu tổng quát

Phấn đấu đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công nghiệp theo

hƣớng hiện đại; chính trị - xã hội ổn định, dân chủ, kỷ cƣơng, đồng thuận; đời sống

vật chất và tinh thần của nhân dân đƣợc nâng lên rõ rệt; độc lập, chủ quyền, thống

nhất và toàn vẹn lãnh thổ đƣợc giữ vững; vị thế của Việt Nam trên trƣờng quốc tế

tiếp tục đƣợc nâng lên; tạo tiền đề vững chắc để phát triển cao hơn trong giai đoạn

sau.

b. Mục tiêu chủ yếu về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường

- Về kinh tế:

+ Phát triển mạnh mẽ lực lƣợng sản xuất, xây dựng quan hệ sản xuất phù

hợp, hình thành đồng bộ thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

Gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trƣờng, phát triển kinh tế xanh. Chuyển đổi

mô hình tăng trƣởng từ chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển hợp lý

giữa chiều rộng và chiều sâu, vừa mở rộng quy mô vừa chú trọng nâng cao chất

lƣợng, hiệu quả.

+ Ðẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực hiện tái cấu trúc nền kinh tế,

trọng tâm là cơ cấu lại các ngành sản xuất, dịch vụ gắn với các vùng kinh tế; thúc

đẩy cơ cấu lại doanh nghiệp và điều chỉnh chiến lƣợc thị trƣờng; tăng nhanh hàm

lƣợng nội địa, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp và của

cả nền kinh tế.

+ Phấn đấu đạt tốc độ tăng trƣởng tổng sản phẩm trong nƣớc (GDP) bình

quân 7 - 8%/năm. GDP năm 2020 theo giá so sánh bằng khoảng 2,2 lần so với năm

2010. GDP bình quân đầu ngƣời theo giá thực tế đạt khoảng 3.000 - 3.200 USD.

44

+ Bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô. Xây dựng cơ cấu kinh tế công nghiệp,

nông nghiệp, dịch vụ hiện đại, hiệu quả. Tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch

vụ chiếm khoảng 85% trong GDP. Giá trị sản phẩm công nghệ cao đạt khoảng

45% trong tổng GDP. Giá trị sản phẩm công nghiệp chế tạo chiếm khoảng 40%

trong tổng giá trị sản xuất công nghiệp. Nông nghiệp có bƣớc phát triển theo

hƣớng hiện đại, hiệu quả, bền vững, nhiều sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Tỷ lệ

lao động nông nghiệp khoảng 30% lao động xã hội.

+ Đƣa yếu tố năng suất tổng hợp đóng góp vào tăng trƣởng đạt ít nhất 35%;

giảm tiêu hao năng lƣợng tính trên GDP 2,5 - 3%/năm. Thực hành tiết kiệm trong

sử dụng mọi nguồn lực.

+ Có kết cấu hạ tầng tƣơng đối đồng bộ, với một số công trình hiện đại. Tỷ

lệ đô thị hóa đạt trên 45%. Số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới khoảng 50%.

- Về văn hóa, xã hội:

+ Xây dựng xã hội dân chủ, kỷ cƣơng, đồng thuận.

+ Ðến năm 2020, chỉ số phát triển con ngƣời (HDI) đạt nhóm trung bình cao

của thế giới; tốc độ tăng dân số ổn định ở mức 1,1%; tuổi thọ bình quân đạt 75

tuổi; đạt 9 bác sĩ và 26 giƣờng bệnh trên một vạn dân, thực hiện bảo hiểm y tế toàn

dân; lao động qua đào tạo đạt trên 70%, đào tạo nghề chiếm 55% tổng lao động xã

hội; tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 2 - 3%/năm; phúc lợi, an sinh xã hội và chăm

sóc sức khỏe cộng đồng đƣợc bảo đảm. Thu nhập thực tế của dân cƣ gấp khoảng

3,5 lần so với năm 2010; thu hẹp khoảng cách thu nhập giữa các vùng và nhóm dân

cƣ. Xóa nhà ở đơn sơ, tỷ lệ nhà ở kiên cố đạt 70%, bình quân 25 m2 sàn xây

dựng/ngƣời.

+ Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ đáp ứng yêu cầu của sự

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Ðến năm 2020, có một số lĩnh vực

khoa học và công nghệ, giáo dục, y tế đạt trình độ tiên tiến, hiện đại. Số sinh viên

đạt 450 trên một vạn dân.

+ Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; gia đình tiến bộ,

hạnh phúc; con ngƣời phát triển toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực

sáng tạo, ý thức công dân, tuân thủ pháp luật.

- Về môi trƣờng :

+ Cải thiện chất lƣợng môi trƣờng.

+ Ðến năm 2020, đƣa tỷ lệ che phủ rừng lên 45%.

45

+ Hầu hết dân cƣ thành thị và nông thôn đƣợc sử dụng nƣớc sạch và hợp vệ

sinh. 100% cơ sở sản xuất, kinh doanh mới áp dụng công nghệ sạch hoặc trang bị

các thiết bị giảm ô nhiễm, xử lý chất thải; trên 80% các cơ sở sản xuất kinh doanh

hiện có đạt tiêu chuẩn về môi trƣờng.

+ Các đô thị loại 4 trở lên và tất cả các khu công nghiệp, khu chế xuất có hệ

thống xử lý nƣớc thải tập trung. 95% chất thải rắn thông thƣờng, 85% chất thải

nguy hại và 100% chất thải y tế đƣợc xử lý đạt tiêu chuẩn.

+ Cải thiện và phục hồi môi trƣờng các khu vực bị ô nhiễm nặng. Hạn chế

tác hại của thiên tai. Chủ động ứng phó có hiệu quả với biến đổi khí hậu, đặc biệt

là nƣớc biển dâng.

3. Quan điểm phát triển

Chiến lược đã đề ra 5 quan điểm phát triển như sau:

Một là, phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững, phát triển bền

vững là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lƣợc.

Phát triển nhanh và bền vững phải luôn gắn chặt với nhau trong quy hoạch,

kế hoạch và chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Để phát triển bền vững về kinh

tế, cần giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an ninh kinh tế; đẩy mạnh chuyển

dịch cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trƣởng, coi chất lƣợng, năng suất,

hiệu quả, sức cạnh tranh là ƣu tiên hàng đầu, chú trọng phát triển theo chiều sâu,

phát triển kinh tế tri thức. Tăng trƣởng kinh tế phải kết hợp hài hòa với thực hiện

tiến bộ và công bằng xã hội; nâng cao không ngừng chất lƣợng cuộc sống của nhân

dân. Phát triển kinh tế - xã hội phải luôn đi cùng với bảo vệ và cải thiện môi

trƣờng.

Đặc biệt quan tâm giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tăng cƣờng quốc

phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh

thổ để bảo đảm cho đất nƣớc phát triển nhanh và bền vững.

Hai là, đổi mới đồng bộ, phù hợp về kinh tế và chính trị vì mục tiêu xây

dựng nƣớc Việt Nam xã hội chủ nghĩa dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng,

văn minh.

Kiên trì và quyết liệt thực hiện đổi mới. Ðổi mới trong lĩnh vực chính trị

phải đồng bộ với đổi mới kinh tế theo lộ trình thích hợp, trọng tâm là hoàn thiện

thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, đổi mới phƣơng thức lãnh

đạo của Ðảng, xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mở rộng dân chủ

trong Ðảng và trong xã hội gắn với tăng cƣờng kỷ luật, kỷ cƣơng để thúc đẩy đổi

46

mới toàn diện, phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc. Coi việc thực hiện

mục tiêu xây dựng nƣớc Việt Nam xã hội chủ nghĩa dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ,

công bằng, văn minh là tiêu chuẩn cao nhất để đánh giá hiệu quả của quá trình đổi

mới và phát triển.

Ba là, mở rộng dân chủ, phát huy tối đa nhân tố con ngƣời, coi con ngƣời là

chủ thể, nguồn lực chủ yếu và là mục tiêu của sự phát triển.

Phải bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân và các điều kiện để mọi

ngƣời đƣợc phát triển toàn diện. Nâng cao năng lực và tạo cơ chế để nhân dân thực

hiện đầy đủ quyền làm chủ, nhất là dân chủ trực tiếp để phát huy mạnh mẽ mọi khả

năng sáng tạo và bảo đảm đồng thuận cao trong xã hội, tạo động lực phát triển đất

nƣớc. Phát huy lợi thế dân số và con ngƣời Việt Nam, nâng cao chất lƣợng nguồn

nhân lực, chăm lo lợi ích chính đáng và không ngừng nâng cao đời sống vật chất,

tinh thần của mọi ngƣời dân, thực hiện công bằng xã hội.

Bốn là, phát triển mạnh mẽ lực lƣợng sản xuất với trình độ khoa học, công

nghệ ngày càng cao, đồng thời hoàn thiện quan hệ sản xuất và thể chế kinh tế thị

trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

Phải tháo gỡ mọi cản trở, tạo điều kiện thuận lợi để giải phóng và phát triển

mạnh mẽ lực lƣợng sản xuất, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ; huy động

và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho phát triển. Phát triển nhanh, hài hòa các

thành phần kinh tế và các loại hình doanh nghiệp. Phải tăng cƣờng tiềm lực và

nâng cao hiệu quả của kinh tế nhà nƣớc. Kinh tế nhà nƣớc giữ vai trò chủ đạo, là

lực lƣợng vật chất quan trọng để Nhà nƣớc định hƣớng và điều tiết nền kinh tế,

góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, tạo môi trƣờng và điều kiện thúc đẩy các thành

phần kinh tế cùng phát triển.

Tạo môi trƣờng cạnh tranh bình đẳng, minh bạch. Phát triển đồng bộ, hoàn

chỉnh và ngày càng hiện đại các loại thị trƣờng. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý

và phân phối, bảo đảm công bằng lợi ích, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế -

xã hội.

Năm là, xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ ngày càng cao trong điều kiện

hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Phát huy nội lực và sức mạnh dân tộc là yếu tố quyết định, đồng thời tranh

thủ ngoại lực và sức mạnh thời đại là yếu tố quan trọng để phát triển nhanh, bền

vững và xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ. Phải không ngừng tăng cƣờng tiềm

lực kinh tế và sức mạnh tổng hợp của đất nƣớc để chủ động, tích cực hội nhập

47

quốc tế sâu rộng và có hiệu quả. Trong hội nhập quốc tế, phải luôn chủ động thích

ứng với những thay đổi của tình hình, bảo đảm hiệu quả và lợi ích quốc gia.

3. Các đột phá chiến lƣợc

Chiến lƣợc xác định ba khâu đột phá nhƣ sau:

Một là, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa,

trọng tâm là tạo lập môi trƣờng cạnh tranh bình đẳng và cải cách hành chính.

Hai là, phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lƣợng

cao, tập trung vào việc đổi mới toàn diện nền giáo dục quốc dân.

Ba là, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ với một số công trình hiện

đại, tập trung vào hệ thống giao thông và hạ tầng đô thị lớn.

4. Định hƣớng phát triển

Định hƣớng phát triển trong Chiến lƣợc là “Đổi mới mô hình tăng trưởng,

cơ cấu lại nền kinh tế”, thể hiện trong các điểm sau:

1- Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa; bảo

đảm ổn định kinh tế vĩ mô; huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực.

Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng đồng bộ và hiện đại là tiền đề quan

trọng thúc đẩy quá trình cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trƣởng, ổn

định kinh tế vĩ mô.

2- Phát triển mạnh công nghiệp và xây dựng theo hƣớng hiện đại, nâng cao

chất lƣợng, sức cạnh tranh, tạo nền tảng cho một nƣớc công nghiệp.

3- Phát triển nông nghiệp toàn diện theo hƣớng hiện đại, hiệu quả, bền vững.

4- Phát triển mạnh các ngành dịch vụ, nhất là các dịch vụ có giá trị cao, tiềm

năng lớn và có sức cạnh tranh. Phát triển khu vực dịch vụ đạt tốc độ tăng trƣởng

cao hơn các khu vực sản xuất và cao hơn tốc độ tăng GDP.

5- Phát triển nhanh kết cấu hạ tầng, nhất là hạ tầng giao thông. Hình thành

cơ bản hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, với một số công trình hiện đại là một đột

phá chiến lƣợc, là yếu tố quan trọng thúc đẩy quá trình cơ cấu lại nền kinh tế,

chuyển đổi mô hình tăng trƣởng.

6- Phát triển hài hòa, bền vững các vùng, xây dựng đô thị và nông thôn mới.

Rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch và có cơ chế, chính sách phù hợp để

các vùng trong cả nƣớc cùng phát triển, phát huy lợi thế của từng vùng, tạo sự liên

kết giữa các vùng.

48

7- Phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hóa, xã hội hài hòa với phát triển

kinh tế. Tạo bƣớc phát triển mạnh mẽ về văn hóa, xã hội; thực hiện tốt tiến bộ,

công bằng xã hội trong từng bƣớc, từng chính sách phát triển phù hợp với điều

kiện cụ thể, bảo đảm phát triển nhanh, bền vững.

8- Phát triển mạnh sự nghiệp y tế, nâng cao chất lƣợng công tác chăm sóc

sức khỏe nhân dân. Tập trung phát triển mạnh hệ thống chăm sóc sức khỏe và nâng

cao chất lƣợng dịch vụ y tế. Chuẩn hóa chất lƣợng dịch vụ y tế. Xây dựng và thực

hiện chiến lƣợc quốc gia về nâng cao sức khỏe, tầm vóc con ngƣời Việt Nam.

9- Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực, đổi mới toàn diện và phát triển

nhanh giáo dục và đào tạo. Phát triển và nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực, nhất

là nguồn nhân lực chất lƣợng cao là một đột phá chiến lƣợc, Phát triển giáo dục

phải thực sự là quốc sách hàng đầu.

10- Phát triển khoa học và công nghệ thực sự là động lực then chốt của quá

trình phát triển nhanh và bền vững. Hƣớng trọng tâm hoạt động khoa học, công

nghệ vào phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển theo chiều sâu, góp

phần tăng nhanh năng suất, chất lƣợng, hiệu quả và nâng cao sức cạnh tranh của

nền kinh tế.

11- Bảo vệ và cải thiện chất lƣợng môi trƣờng, chủ động ứng phó có hiệu

quả với biến đổi khí hậu. Nâng cao ý thức bảo vệ môi trƣờng, gắn nhiệm vụ, mục

tiêu bảo vệ môi trƣờng với phát triển kinh tế - xã hội. Chú trọng phát triển kinh tế

xanh, thân thiện với môi trƣờng.

12- Giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bảo đảm

an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội; mở rộng quan hệ đối ngoại, chủ động hội

nhập, nâng cao vị thế của Việt Nam trên trƣờng quốc tế. Tăng cƣờng tiềm lực quốc

phòng, bảo đảm vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ quốc

gia cả ở đất liền, vùng trời, vùng biển, hải đảo trong mọi tình huống. Giữ vững hòa

bình, ổn định để xây dựng và phát triển đất nƣớc.

II. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA ĐƢỜNG LỐI PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ

HỘI GIAI ĐOẠN 2011-2015

Thực hiện Chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020, trong 5 năm

tới, 2011-2015 có vai trò rất quan trọng, tạo nền tảng cho quá trình đẩy nhanh

công nghiệp hóa, hiện đại hóa để đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc

công nghiệp theo hƣớng hiện đại. Nhận định các xu hƣớng phát triển của tình

hình trong nƣớc và thế giới những năm tới, tạo ra cả những thời cơ và thách thức

49

đan xen đối với sự phát triển, Đại hội XI xác định phƣơng hƣớng phát triển kinh

tế xã hội những năm tới nhƣ sau:

1. Tiếp tục đổi mới toàn diện, mạnh mẽ theo con đƣờng xã hội chủ

nghĩa

Để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã

hội chủ nghĩa, phải tiếp tục đổi mới toàn diện, mạnh mẽ với chất lƣợng và hiệu

quả cao hơn; đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với phát triển kinh tế

tri thức; phát triển kinh tế thị trƣờng gắn với giải quyết hài hoà các vấn đề xã hội,

môi trƣờng; xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc làm nền tảng

tinh thần của xã hội; bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia; thực

hiện đƣờng lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hoà bình, hợp tác và phát triển, chủ

động và tích cực hội nhập quốc tế; xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát

huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc, củng cố và mở rộng mặt trận dân

tộc thống nhất; xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân,

do nhân dân, vì nhân dân; xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tƣ

tƣởng, tổ chức.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ phát triển đất nƣớc 5 năm (2011 - 2015)

a. Mục tiêu tổng quát

Trong 5 năm tới, tiếp tục nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của

Đảng; đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới; xây dựng hệ thống chính trị trong

sạch, vững mạnh; phát huy dân chủ và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; phát

triển kinh tế nhanh, bền vững; nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân;

giữ vững ổn định chính trị - xã hội; tăng cƣờng hoạt động đối ngoại; bảo vệ vững

chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; tạo nền tảng để đến năm

2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại.

b. Nhiệm vụ chủ yếu

- Ổn định kinh tế vĩ mô, đổi mới mô hình tăng trƣởng và cơ cấu kinh tế,

nâng cao chất lƣợng, hiệu quả, phát triển bền vững; huy động và sử dụng có hiệu

quả các nguồn lực; từng bƣớc xây dựng kết cấu hạ tầng hiện đại. Tiếp tục hoàn

thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

- Phát triển, nâng cao chất lƣợng giáo dục và đào tạo, chất lƣợng nguồn

nhân lực; phát triển khoa học, công nghệ và kinh tế tri thức. Tập trung giải quyết

vấn đề việc làm và thu nhập cho ngƣời lao động, nâng cao đời sống vật chất và

tinh thần của nhân dân. Tạo bƣớc tiến rõ rệt về thực hiện tiến bộ và công bằng xã

50

hội, bảo đảm an sinh xã hội, giảm tỉ lệ hộ nghèo; cải thiện điều kiện chăm sóc sức

khoẻ cho nhân dân. Tiếp tục xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà

bản sắc dân tộc, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc, đồng

thời tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại. Bảo vệ môi trƣờng, chủ động phòng

tránh thiên tai, ứng phó có hiệu quả với tình trạng biến đổi khí hậu.

- Tăng cƣờng tiềm lực quốc phòng, an ninh; giữ vững ổn định chính trị

- xã hội, độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, trật tự an toàn xã hội;

ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mƣu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù

địch; mở rộng, nâng cao hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tích cực, chủ động hội

nhập quốc tế.

- Tiếp tục phát huy dân chủ và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; hoàn

thiện, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ

nghĩa; đổi mới, nâng cao chất lƣợng và hiệu quả hoạt động của Quốc hội, Chính

phủ, chính quyền địa phƣơng; đẩy mạnh cải cách hành chính và cải cách tƣ pháp;

thực hiện có hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng

phí. Đổi mới và nâng cao chất lƣợng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn

thể nhân dân.

- Đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng về chính trị, tƣ tƣởng và tổ chức;

thƣờng xuyên “Học tập và làm theo tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh”; nâng cao

năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; xây dựng Đảng thật sự trong sạch,

vững mạnh, nâng cao chất lƣợng đội ngũ cán bộ, đảng viên; tiếp tục đổi mới

phƣơng thức lãnh đạo của Đảng.

c. Các chỉ tiêu chủ yếu

- Tốc độ tăng trƣởng kinh tế bình quân 5 năm 2011 - 2015: 7,0 - 7,5%/năm.

Năm 2015, GDP bình quân đầu ngƣời khoảng 2.000 USD; cơ cấu GDP: nông nghiệp

17 - 18%, công nghiệp và xây dựng 41 - 42%, dịch vụ 41 - 42%; sản phẩm công nghệ

cao và sản phẩm ứng dụng công nghệ cao đạt 35% tổng GDP; tỉ lệ lao động qua đào

tạo đạt 55%.

- Kim ngạch xuất khẩu tăng bình quân 12%/năm, giảm nhập siêu, phấn đấu

đến năm 2020 cân bằng đƣợc xuất nhập khẩu.

- Vốn đầu tƣ toàn xã hội bình quân 5 năm đạt 40% GDP. Tỉ lệ huy động

vào ngân sách nhà nƣớc đạt 23 - 24% GDP; giảm mức bội chi ngân sách xuống

4,5% GDP vào năm 2015.

51

- Giải quyết việc làm cho 8 triệu lao động. Tốc độ tăng dân số đến năm

2015 khoảng 1%. Tuổi thọ trung bình năm 2015 đạt 74 tuổi. Tỉ lệ hộ nghèo theo

chuẩn mới giảm bình quân 2%/năm. Tỉ lệ che phủ rừng năm 2015 đạt 42 - 43%...

3. Đổi mới mô hình tăng trƣởng, cơ cấu lại nền kinh tế; đẩy mạnh công

nghiệp hóa, hiện đại hóa phát triển nhanh, bền vững

Theo định hƣớng trên, Đại hội xác định những giải pháp cơ bản sau:

Một là, chuyển đổi mô hình tăng trƣởng từ chủ yếu phát triển theo chiều

rộng sang phát triển hợp lý giữa chiều rộng và chiều sâu, vừa mở rộng quy mô

vừa chú trọng nâng cao chất lƣợng, hiệu quả, tính bền vững.

Hai là, phát triển công nghiệp và xây dựng theo hƣớng hiện đại, tiếp tục

tạo nền tảng cho một nƣớc công nghiệp và nâng cao khả năng độc lập, tự chủ của

nền kinh tế.

Cơ cấu lại, xây dựng nền công nghiệp theo hƣớng phát triển mạnh những

ngành có tính nền tảng, có lợi thế so sánh và có ý nghĩa chiến lƣợc đối với sự

phát triển nhanh, hiệu quả, bền vững, nâng cao tính độc lập, tự chủ của nền kinh

tế, từng bƣớc có khả năng tham gia sâu, có hiệu quả vào các dây chuyền sản xuất

và mạng lƣới phân phối toàn cầu.

Ba là, phát triển nông - lâm - ngƣ nghiệp toàn diện theo hƣớng công nghiệp

hoá, hiện đại hoá gắn với giải quyết tốt vấn đề nông dân, nông thôn.

Phát triển nông nghiệp toàn diện theo hƣớng hiện đại, hiệu quả, bền vững,

phát huy lợi thế của nền nông nghiệp nhiệt đới. Xây dựng nông thôn mới. Phấn

đấu giá trị gia tăng nông nghiệp bình quân 5 năm đạt 2,6 - 3%/năm. Tỉ trọng lao

động nông - lâm - thuỷ sản năm 2015 chiếm 40 - 41% lao động xã hội. Thu nhập

của ngƣời dân nông thôn tăng 1,8 - 2 lần so với năm 2010.

Bốn là, phát triển các ngành dịch vụ, nhất là dịch vụ tài chính, ngân hàng,

thƣơng mại, du lịch và các dịch vụ có giá trị gia tăng cao.

Ƣu tiên phát triển và hiện đại hoá các dịch vụ tài chính, ngân hàng, viễn

thông, thƣơng mại, du lịch, vận tải, dịch vụ chăm sóc sức khoẻ, giáo dục, đào tạo,

khoa học, công nghệ. Phấn đấu khu vực dịch vụ có tốc độ tăng trƣởng cao hơn

tốc độ tăng GDP và gấp ít nhất 1,3 lần tốc độ tăng trƣởng của các ngành sản xuất

sản phẩm vật chất; tốc độ tăng trƣởng dịch vụ bình quân 5 năm đạt 8 - 8,5%/năm.

Năm là, tập trung xây dựng, tạo bƣớc đột phá về hệ thống kết cấu hạ tầng

kinh tế đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nƣớc.

52

Hoàn thiện quy hoạch hệ thống kết cấu hạ tầng cả nƣớc. Phát triển có trọng

tâm, trọng điểm và đầu tƣ tập trung, dứt điểm, kiên quyết hoàn thành những công

trình kết cấu hạ tầng kinh tế then chốt theo hƣớng hiện đại và tƣơng đối đồng bộ

ở các vùng động lực phát triển, các khu công nghệ cao, các khu công nghiệp, khu

kinh tế. Phát triển nhanh nguồn điện bảo đảm đủ điện cho công nghiệp hoá, hiện

đại hoá và nhu cầu sinh hoạt của nhân dân.

Sáu là, phát triển kinh tế - xã hội hài hoà giữa các vùng, đô thị và nông

thôn.

Phát huy tiềm năng, thế mạnh của từng vùng với tầm nhìn dài hạn, tăng

cƣờng liên kết giữa các địa phƣơng trong vùng theo quy hoạch, khắc phục tình

trạng đầu tƣ trùng lặp, thiếu liên kết giữa các địa phƣơng trong vùng; đồng thời

tăng cƣờng sự liên kết, phối hợp giữa các vùng để các vùng đều phát triển, từng

bƣớc giảm bớt chênh lệch về trình độ phát triển và mức sống dân cƣ giữa các

vùng.

4. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa

Nghị quyết xác định, để hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng

xã hội chủ nghĩa, cần thực hiện các giải pháp sau:

Một là, giữ vững định hƣớng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trƣờng.

Đó là nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trƣờng

có sự quản lý của Nhà nƣớc dƣới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản để thực hiện mục

tiêu “dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Hai là, phát triển các hình thức sở hữu, các thành phần kinh tế, các loại

hình doanh nghiệp.

Tiếp tục thể chế hoá quan điểm của Đảng về phát triển đa dạng các hình

thức sở hữu, các thành phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp; bảo hộ các

quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu tài sản thuộc các hình thức sở hữu, các

loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế; xây dựng, hoàn thiện luật pháp về sở

hữu đối với các loại tài sản mới nhƣ sở hữu trí tuệ, cổ phiếu, trái phiếu, tài

nguyên nƣớc..., quy định rõ quyền, trách nhiệm của các chủ sở hữu đối với xã

hội.

Ba là, phát triển đồng bộ các yếu tố thị trƣờng và các loại thị trƣờng.

Sớm hoàn thành việc rà soát, bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật về

kinh doanh phù hợp với điều kiện Việt Nam, bảo vệ thị trƣờng nội địa, đồng thời

53

tuân thủ những quy định của các tổ chức quốc tế và khu vực mà Việt Nam tham

gia. Phát triển đa dạng, đồng bộ, ngày càng văn minh, hiện đại các loại thị trƣờng

hàng hoá, dịch vụ. Tiếp tục hoàn thiện thể chế về tiền tệ, tín dụng và ngoại hối.

Khẩn trƣơng nghiên cứu, hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách đất đai; tạo điều

kiện thuận lợi để sử dụng đất đai có hiệu quả; khắc phục tình trạng sử dụng lãng phí

và tham nhũng đất đai. Phát triển mạnh thị trƣờng khoa học và công nghệ gắn với

việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Đẩy mạnh phát triển thị trƣờng lao động.

Bốn là, nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý của

Nhà nƣớc đối với nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

Tiếp tục đổi mới tƣ duy kinh tế, nâng cao năng lực lãnh đạo kinh tế của các

tổ chức đảng trong việc xây dựng, lãnh đạo và kiểm tra việc thực hiện chủ

trƣơng, đƣờng lối của Đảng về phát triển kinh tế - xã hội. Đổi mới, nâng cao vai

trò và hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nƣớc phù hợp với yêu cầu phát triển kinh

tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế

trong giai đoạn mới trên cơ sở tôn trọng và vận dụng đầy đủ, đúng đắn các quy

luật và cơ chế vận hành của kinh tế thị trƣờng. Nâng cao vai trò của các cơ quan

dân cử, tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp và của nhân

dân; tạo điều kiện để nhân dân và các tổ chức này tham gia có hiệu quả vào quá

trình hoạch định, thực thi và giám sát việc thực hiện luật pháp, chủ trƣơng, chính

sách phát triển kinh tế - xã hội, ngăn ngừa, khắc phục những tác động tiêu cực

của cơ chế thị trƣờng.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Nêu và phân tích những bài học kinh nghiệm trong thực hiện Chiến lƣợc

phát triển kinh tế - xã hội 10 năm, 2001-2010.

2. Phân tích quan điểm phát triển nhanh và benè vững nêu trong Chiến lƣợc

phát triển kinh té xã hội 2011-2020.

3. Nêu những định hƣớng chủ yếu trong thực hiện Chiến lƣợc.

54

Bài 6

PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO,

KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, XÂY DỰNG NỀN VĂN HOÁ

TIÊN TIẾN, ĐẬM ĐÀ BẢN SẮC DÂN TỘC

I. PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

1. Vị trí, vai trò của giáo dục và đào tạo

Ngày nay, cuộc cách mạng khoa học và công nghệ phát triển ngày càng

nhanh. Kinh tế tri thức có vai trò ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển lực

lƣợng sản xuất. Trong bối cảnh đó, giáo dục và đào tạo đã trở thành nhân tố quyết

định đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Các nƣớc trên thế giới, kể cả các nƣớc

phát triển cũng nhƣ các nƣớc đang phát triển đều coi giáo dục là nhân tố quyết định

sự phát triển nhanh và bền vững của mỗi quốc gia.

Đảng và Nhà nƣớc ta đặt giáo dục và đào tạo ở vị trí cao. Nghị quyết Trung

ƣơng 2 khoá VIII xác định phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là

nền tảng, động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn đẩy mạnh

công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Đại hội X của Đảng tiếp tục khẳng định giáo dục và đào tạo là một trong

những động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện để

phát huy nguồn lực con ngƣời - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trƣởng kinh

tế nhanh và bền vững. Tiến hành sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với

phát triển kinh tế tri thức, xây dựng xã hội thành một xã hội học tập, học tập suốt

đời, vừa học vừa làm, vừa làm vừa học.

Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ

sung, phát triển 2011) đã khẳng định: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao

dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát

triển đất nƣớc, xây dựng nền văn hoá và con ngƣời Việt Nam. Phát triển giáo dục

và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu

tƣ cho giáo dục và đào tạo là đầu tƣ phát triển”1

Chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2011-2020 đƣợc thông qua tại

Đại hội XI đã xác định “Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực

chất lƣợng cao, tập trung vào việc đổi mới toàn diện nền giáo dục quốc dân”. Mục

1 Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Nhà xuất bản Chính trị quốc

gia, Hà Nội, 2011, tr.77.

55

tiêu cần đạt đƣợc là: “Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ đáp ứng yêu cầu

của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc.”

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X tại Đại hội XI về

kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội X trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo đã

khẳng định: “Đổi mới giáo dục đạt một số kết quả bƣớc đầu. Chi ngân sách nhà

nƣớc cho giáo dục, đào tạo đạt 20% tổng chi ngân sách; việc huy động các nguồn

lực xã hội cho giáo dục, đào tạo, phát triển giáo dục, đào tạo ở vùng sâu, vùng xa,

vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số đƣợc quan tâm. Quy mô giáo dục

tiếp tục đƣợc phát triển. Đến năm 2010, tất cả các tỉnh, thành phố đã đạt chuẩn

giáo dục trung học cơ sở. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng, năm 2010 đạt 40% tổng

số lao động đang làm việc”1.

Báo cáo cũng chỉ ra những hạn chế, khuyết điểm trong lĩnh vực giáo dục và

đào tạo là: “Chất lƣợng giáo dục và đào tạo chƣa đáp ứng yêu cầu phát triển, nhất

là đào tạo nhân lực trình độ cao vẫn còn hạn chế; chƣa chuyển mạnh sang đào tạo

theo nhu cầu của xã hội. Chƣa giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng số lƣợng, quy

mô với nâng cao chất lƣợng, giữa dạy chữ và dạy ngƣời. Chƣơng trình, nội dung,

phƣơng pháp dạy và học lạc hậu, đổi mới chậm; cơ cấu giáo dục không hợp lý giữa

các lĩnh vực, ngành nghề đào tạo; chất lƣợng giáo dục toàn diện giảm sút, chƣa đáp

ứng đƣợc yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Quản lý nhà nƣớc

về giáo dục còn bất cập. Xu hƣớng thƣơng mại hóa và sa sút về đạo đức trong giáo

dục khắc phục còn chậm, hiệu quả thấp, đang trở thành nối bức xúc của xã hội”2.

2. Tƣ tƣởng chỉ đạo phát triển giáo dục và đào tạo trong thời kỳ đẩy

mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Trong quá trình đổi mới toàn diện đất nƣớc, Đảng ta đã nhận thức rõ vị trí,

tầm quan trọng của giáo dục và đào tạo trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại

hoá. Hội nghị Trung ƣơng 2 khoá VIII đã đề ra sáu định hƣớng chiến lƣợc phát

triển giáo dục và đào tạo trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Những định hƣớng này tiếp tục chỉ đạo nội dung, phƣơng hƣớng phát triển giáo

dục và đào tạo trong những năm tới.

Một là, giữ vững mục tiêu xã hội chủ nghĩa của giáo dục, đào tạo, tạo ra

những lớp ngƣời vừa hồng, vừa chuyên để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

1 S.đ.d.trang 153, 154

2 S.đ.d.trang 168.

56

Hai là, phải thực sự coi giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Giáo dục

và đào tạo là nhân tố quyết định sự phát triển của đất nƣớc; đầu tƣ cho giáo dục là

đầu tƣ phát triển; giáo dục đƣợc coi là quan trọng hàng đầu trong kế hoạch phát

triển của các cấp, các ngành từ Trung ƣơng đến địa phƣơng.

Ba là, giáo dục và đào tạo là sự nghiệp của Đảng, Nhà nƣớc và của toàn dân

(xã hội hoá giáo dục là một bộ phận của quan điểm này). Trong điều kiện hiện nay

cần nhấn mạnh quan điểm toàn dân học tập, toàn dân chăm lo cho giáo dục, toàn

dân làm giáo dục, xây dựng xã hội học tập.

Bốn là, phát triển giáo dục và đào tạo gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã

hội. Giáo dục và đào tạo phải gắn cả về quy mô, cơ cấu ngành nghề, trình độ, cơ

cấu vùng miền trong quá trình phát triển.

Năm là, thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục và đào tạo, tạo điều kiện

để ai cũng đƣợc học hành.

Sáu là, đa dạng hoá các loại hình giáo dục, trong đó, các trƣờng công lập giữ

vai trò nòng cốt, phát triển các trƣờng dân lập, tƣ thục; mở rộng các hình thức đào

tạo đi đôi với quản lý chặt chẽ để đảm bảo chất lƣợng.

3. Phƣơng hƣớng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển giáo dục và đào tạo

trong những năm tới

Từ Đại hội X, Đảng ta đã khẳng định chủ trƣơng: “Đổi mới toàn diện giáo

dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lƣợng cao”1. Mục tiêu của chủ

trƣơng trên là nhằm “Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện; đổi mới cơ cấu tổ

chức, cơ chế quản lý, nội dung, phƣơng pháp dạy và học; thực hiện "chuẩn hoá,

hiện đại hoá, xã hội hoá", chấn hƣng nền giáo dục Việt Nam.

Kế thừa và phát triển quan điểm của Đại hội X, Báo cáo chính trị của Ban

Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI xác định nhiệm vụ trong 5 năm

2011-2015 là “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo” với các giải pháp

cơ bản sau:

Một là, thực hiện đồng bộ các giải pháp phát triển và nâng cao chất lƣợng

giáo dục, đào tạo.

- Đổi mới chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy và học, phƣơng pháp

thi, kiểm tra theo hƣớng hiện đại; nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, đặc biệt

coi trọng giáo dục lý tƣởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối

1 Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đai biểu toàn quốc lần thứ X. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà

Nội, 2006, tr. 95.

57

sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách

nhiệm xã hội.

- Xây dựng đội ngũ giáo viên đủ về số lƣợng, đáp ứng yêu cầu về chất

lƣợng.

- Đề cao trách nhiệm của gia đình và xã hội phối hợp chặt chẽ với nhà

trƣờng trong giáo dục thế hệ trẻ.

- Tiếp tục phát triển và nâng cấp cơ sở vật chất - kỹ thuật cho các cơ sở giáo

dục, đào tạo. Đầu tƣ hợp lý, có hiệu quả xây dựng một số cơ sở giáo dục, đào tạo

đạt trình độ quốc tế.

Hai là, phát triển nguồn nhân lực chất lƣợng cao, đặc biệt là đội ngũ cán bộ

lãnh đạo, quản lý giỏi; đội ngũ cán bộ khoa học, công nghệ, văn hoá đầu đàn; đội

ngũ doanh nhân và lao động lành nghề.

- Đẩy mạnh đào tạo nghề theo nhu cầu phát triển của xã hội; có cơ chế và

chính sách thiết lập mối liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp với cơ sở đào tạo.

- Xây dựng và thực hiện các chƣơng trình, đề án đào tạo nhân lực cho các

ngành, lĩnh vực mũi nhọn, đồng thời chú trọng đào tạo nghề cho nông dân, đặc biệt

đối với ngƣời bị thu hồi đất; nâng cao tỉ lệ lao động qua đào tạo.

- Quan tâm hơn tới phát triển giáo dục, đào tạo ở vùng sâu, vùng xa, vùng

khó khăn. Bảo đảm công bằng xã hội trong giáo dục; thực hiện tốt chính sách ƣu

đãi, hỗ trợ đối với ngƣời và gia đình có công, đồng bào dân tộc thiểu số, học sinh

giỏi, học sinh nghèo, học sinh khuyết tật, giáo viên công tác ở vùng sâu, vùng xa,

vùng có nhiều khó khăn.

Ba là, tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, đào tạo trên tinh thần tăng

cƣờng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục, đào tạo.

- Thực hiện hợp lý cơ chế tự chủ đối với các cơ sở giáo dục, đào tạo gắn với

đổi mới cơ chế tài chính.

- Làm tốt công tác xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển, quản lý mục

tiêu, chất lƣợng giáo dục, đào tạo. Phát triển hệ thống kiểm định và công bố công

khai kết quả kiểm định chất lƣợng giáo dục, đào tạo; tổ chức xếp hạng cơ sở giáo

dục, đào tạo. Tăng cƣờng công tác thanh tra; kiên quyết khắc phục các hiện tƣợng

tiêu cực trong giáo dục, đào tạo.

- Hoàn thiện cơ chế, chính sách xã hội hoá giáo dục, đào tạo trên cả ba

phƣơng diện: động viên các nguồn lực trong xã hội; phát huy vai trò giám sát của

58

cộng đồng; khuyến khích các hoạt động khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội

học tập, tạo điều kiện để ngƣời dân đƣợc học tập suốt đời.

- Nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế trong giáo dục, đào tạo.1

II. PHÁT TRIỂN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

1. Vị trí, vai trò của khoa học và công nghệ

Do nhu cầu tìm hiểu thế giới xung quanh và bản thân mình, đặc biệt phục vụ

cho sự phát triển của sản xuất đã làm cho khoa học, kỹ thuật, công nghệ của nhân

loại không ngừng phát triển. Ngay trong thời đại mình, C. Mác đã nhận định rằng,

khoa học ngày càng trở thành lực lƣợng sản xuất trực tiếp. Ngày nay, cùng với sự

bùng nổ của cách mạng khoa học và công nghệ, vai trò của khoa học và công nghệ

ngày càng tăng lên trong đời sống xã hội. Trên thế giới đã và đang hình thành nền

kinh tế tri thức, trong đó, khoa học và công nghệ chiếm địa vị quyết định trong sự

gia tăng giá trị của sản phẩm.

Từ những năm 60 của thế kỷ XX, trong quá trình tiến hành công nghiệp hóa

ở Miền Bắc, Đảng ta đã xác định cách mạng khoa học - kỹ thuật là then chốt.

Trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới Đảng ta luôn luôn khẳng định vai trò

quan trọng của khoa học, công nghệ.

Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 2, khóa VIII xác định nhiệm vụ phát triển

khoa học, công nghệ trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất

nƣớc.

Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ

sung, phát triển 2011) xác định “Khoa học và công nghệ giữ vai trò then chốt trong

việc phát triển lực lƣợng sản xuất hiện đại, bảo vệ tài nguyên và môi trƣờng, nâng

cao năng suất, chất lƣợng, hiệu quả, tốc độ phát triển và sức cạnh tranh của nền

kinh tế. Phát triển khoa học và công nghệ nhằm mục tiêu đẩy mạnh công nghiệp

hoá, hiện đại hoá đất nƣớc, phát triển kinh tế tri thức, vƣơn lên trình độ tiên tiến

của thế giới”2.

Chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2011-2020 thông qua tại Đại

hội XI của Đảng đã chỉ rõ: “Phát triển khoa học và công nghệ thực sự là động lực

then chốt của quá trình phát triển nhanh và bền vững”3.

1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI; Nhà xuất bản Chính trị quốc

gia, Hà Nội, 2011, tr. 216. 2 Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Nhà xuất bản Chính trị quốc

gia, Hà Nội, 2011, tr. 78 3 S.đ.d.trang. 132.

59

Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI

của Đảng đã chỉ rõ những thành tựu chủ yếu của khoa học, công nghệ là: “Hoạt

động nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ đƣợc đẩy mạnh, góp phần

thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. Quản lý khoa học, công nghệ có đổi mới, thực

hiện cơ chế tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp khoa học, công nghệ. Thị trƣờng khoa

học, công nghệ bƣớc đầu hình thành. Ðầu tƣ cho khoa học, công nghệ đƣợc nâng

lên”1.

Báo cáo cũng nêu những hạn chế, khuyết điểm chủ yếu trong lĩnh vực này

là: “Khoa học, công nghệ chƣa thật sự trở thành động lực thúc đẩy, chƣa gắn kết

chặt chẽ với mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Thị trƣờng khoa học,

công nghệ còn sơ khai, chƣa tạo sự gắn kết có hiệu quả giữa nghiên cứu với đào

tạo và sản xuất kinh doanh. Ðầu tƣ cho khoa học, công nghệ còn thấp, sử dụng

chƣa hiệu quả. Trình độ công nghệ nhìn chung còn lạc hậu, đổi mới chậm”2.

2. Quan điểm phát triển khoa học và công nghệ

Hội nghị Trung ƣơng 2 khoá VIII đã nêu ra năm quan điểm chỉ đạo sự

nghiệp phát triển khoa học và công nghệ. Các quan điểm này còn nguyên giá trị,

định hƣớng, chỉ đạo phát triển khoa học và công nghệ ở nƣớc ta hiện nay.

Một là, cùng với giáo dục - đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách

hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế - xã hội, là điều kiện cần thiết để giữ vững

độc lập dân tộc và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.

Hai là, khoa học và công nghệ là nội dung then chốt trong mọi hoạt động

của tất cả các ngành, các cấp, là nhân tố chủ yếu thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế và

củng cố quốc phòng - an ninh.

Ba là, phát triển khoa học và công nghệ là sự nghiệp cách mạng của toàn

dân. Phải dấy lên phong trào quần chúng tiến công mạnh mẽ vào khoa học, ứng

dụng tiến bộ kỹ thuật, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật.

Bốn là, phát huy năng lực nội sinh về khoa học và công nghệ, kết hợp với

tiếp thu những thành tựu về khoa học, công nghệ hiện đại trên thế giới.

Năm là, phát triển khoa học và công nghệ gắn liền với bảo vệ và cải thiện

môi trƣờng sinh thái, bảo đảm phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững.

3. Mục tiêu, nhiệm vụ phát triển khoa học và công nghệ trong những

năm tới

1 S.đ.d.trang: 154.

2 S.đ.d.trang: 168.

60

Thực hiện Chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2011-2020 trong 5

năm tới Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI

xác định mục tiêu, nhiệm vụ: “Phát triển và nâng cao hiệu quả của khoa học, công

nghệ; phát triển kinh tế tri thức” với các nội dung chính sau:

Một là, Phát triển mạnh khoa học, công nghệ làm động lực đẩy nhanh quá

trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển kinh tế tri thức; góp phần tăng

nhanh năng suất, chất lƣợng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế, sự phát triển

nhanh, bền vững của đất nƣớc; nâng tỉ lệ đóng góp của yếu tố năng suất tổng hợp

vào tăng trƣởng.

Hai là, Thực hiện đồng bộ ba nhiệm vụ chủ yếu: nâng cao năng lực khoa

học, công nghệ; đổi mới cơ chế quản lý; đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng.

- Phát triển năng lực khoa học, công nghệ có trọng tâm, trọng điểm, tập

trung cho những ngành, lĩnh vực then chốt, mũi nhọn, đảm bảo đồng bộ về cơ sở

vật chất, nguồn nhân lực. Nhà nƣớc tăng mức đầu tƣ và ƣu tiên đầu tƣ cho các

nhiệm vụ, các sản phẩm khoa học, công nghệ trọng điểm quốc gia, đồng thời đẩy

mạnh xã hội hoá, huy động mọi nguồn lực, đặc biệt là của các doanh nghiệp cho

đầu tƣ phát triển khoa học, công nghệ.

- Đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản lý, tổ chức, hoạt động khoa học, công nghệ,

xem đó là khâu đột phá để thúc đẩy phát triển và nâng cao hiệu quả của khoa học,

công nghệ, theo hƣớng:

+ Chuyển các cơ sở nghiên cứu, ứng dụng sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách

nhiệm; phát triển các doanh nghiệp khoa học và công nghệ, thị trƣờng khoa học,

công nghệ.

+ Đổi mới căn bản cơ chế sử dụng kinh phí nhà nƣớc; xây dựng hệ thống

tiêu chí đánh giá kết quả các chƣơng trình, đề tài khoa học và công nghệ theo

hƣớng phục vụ thiết thực mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, lấy hiệu

quả ứng dụng làm thƣớc đo chủ yếu đánh giá chất lƣợng công trình.

+ Thực hiện đồng bộ chính sách đào tạo, thu hút, trọng dụng, đãi ngộ xứng

đáng nhân tài khoa học, công nghệ.

- Đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng; phát triển đồng bộ khoa học xã hội, khoa

học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ.

+ Khoa học xã hội làm tốt nhiệm vụ tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận,

dự báo xu hƣớng phát triển, cung cấp luận cứ cho việc xây dựng đƣờng lối, chính

sách phát triển đất nƣớc trong giai đoạn mới.

61

+ Hƣớng mạnh nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ phục vụ các

chƣơng trình, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội, đặc biệt là trong những ngành,

những lĩnh vực then chốt, mũi nhọn. Ƣu tiên phát triển công nghệ cao, đồng thời

sử dụng hợp lý công nghệ sử dụng nhiều lao động. Nhanh chóng hình thành một số

cơ sở nghiên cứu - ứng dụng mạnh, gắn với các doanh nghiệp chủ lực, đủ sức tiếp

thu, cải tiến và sáng tạo công nghệ mới.

+ Xây dựng và thực hiện chƣơng trình đổi mới công nghệ quốc gia; có chính

sách khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế đổi

mới công nghệ. Kết hợp chặt chẽ nghiên cứu và phát triển trong nƣớc với tiếp nhận

công nghệ nƣớc ngoài.

Ba là, Phát triển kinh tế tri thức trên cơ sở phát triển giáo dục, đào tạo, khoa

học, công nghệ.

- Xây dựng đồng bộ cơ sở hạ tầng khoa học, công nghệ, trƣớc hết là công

nghệ thông tin, truyền thông, công nghệ tự động, nâng cao năng lực nghiên cứu -

ứng dụng gắn với phát triển nguồn nhân lực chất lƣợng cao.

- Phát triển mạnh các ngành và sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ

công nghệ cao, có giá trị gia tăng cao, dựa nhiều vào tri thức.

- Phát huy và sử dụng có hiệu quả nhất nguồn tri thức của con ngƣời Việt

Nam và khai thác nhiều nhất tri thức của nhân loại. Xây dựng và triển khai lộ trình

phát triển kinh tế tri thức đến năm 2020.

III. XÂY DỰNG NỀN VĂN HÓA TIÊN TIẾN, ĐẬM ĐÀ BẢN SẮC DÂN

TỘC

1. Vị trí, vai trò của văn hóa

Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần mà con ngƣời sáng tạo

ra để phục vụ cho nhu cầu của họ. Cùng với nhu cầu vật chất nhƣ ăn, mặc, ở, đi lại,

chữa bệnh…, con ngƣời có những nhu cầu về văn hóa, tinh thần nhƣ học tập,

nghiên cứu khoa học, sáng tạo và thƣởng thức nghệ thuật, vui chơi giải trí, giao

tiếp, tâm linh…, tạo nên đời sống văn hóa, tinh thần của họ. Giá trị văn hóa là giá

trị của những giá trị vật chất và tinh thần đó. Nhu cầu vật chất có vai trò quan

trọng, cần thiết cho sự tồn tại, nhƣng thỏa mãn nhu cầu vật chất của con ngƣời đã

mang tính văn hóa, xã hội. C. Mác đã từng nói: Cái đói nào cũng là cái đói, nhƣng

cái đói ăn ngấu nghiến thịt sống bằng nanh và vuốt khác rất xa cái đói ăn thịt chín

bằng dĩa và thìa. Mặt khác, nhu cầu vật chất của mỗi ngƣời, dù sao cũng có hạn,

62

còn nhu cầu tinh thần của họ có thể nói là vô hạn và sự thoả mãn chúng cũng quan

trọng không kém gì thoả mãn các nhu cầu về vật chất.

Từ khi ra đời đến nay, Đảng ta luôn luôn coi văn hoá là một bộ phận quan

trọng của sự nghiệp cách mạng. Từ năm 1943, Đảng đã ban hành “Đề cƣơng văn

hóa”, xác định tính chất “khoa học, dân tộc, đại chúng” của văn hóa Việt Nam.

Quan điểm này đƣợc đề cập trong Cƣơng lĩnh, đƣờng lối, chiến lƣợc của Đảng.

Trong các văn kiện Đại hội III, IV, V, Đảng ta xác định cách mạng tƣ tƣởng - văn

hoá là một trong 3 cuộc cách mạng phải tiến hành đồng thời (cách mạng quan hệ

sản xuất, cách mạng khoa học - kỹ thuật, cách mạng tƣ tƣởng - văn hoá).

Cƣơng lĩnh xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ đƣợc thông qua

tại Đại hội VII xác định nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

là một trong 6 đặc trƣng cơ bản của chủ nghĩa xã hội mà nhân dân ta xây dựng.

Trong lần bổ sung năm 2011 tại Đại hội XI, một lần nữa Đảng ta khẳng định “có

nền văn hóa tiên tiến, đạm đà bản sắc dân tộc”1 là một trong 8 đặc trƣng của xã hội

xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đang xây dựng.

Hội nghị Trung ƣơng 5 (khoá VIII) xác định “Văn hoá là nền tảng tinh

thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế -

xã hội”.

Quan niệm văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội của Đảng ta đƣợc hiểu

là:

Kinh tế và văn hoá luôn giữ vị trí quan trọng và quyết định đối với sự vận

động và phát triển của xã hội. Nếu kinh tế là nền tảng vật chất của đời sống xã hội

thì văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội. Văn hoá có chức năng định hình các

giá trị, chuẩn mực trong đời sống xã hội, chi phối các hành vi của mỗi ngƣời và

toàn xã hội. Các giá trị, chuẩn mực đó đƣợc truyền bá, lƣu giữ, chắt lọc và phát

triển trong tiến trình lịch sử của dân tộc, trở thành hệ thống các giá trị đặc trƣng

cho một dân tộc, bao gồm chính trị, đạo đức, luật pháp, khoa học, văn học, nghệ

thuật, các thể chế, thiết chế văn hoá, tập quán, lối sống..., tạo nên bản sắc văn hóa

của mỗi dân tộc.

Với vai trò nền tảng tinh thần của xã hội, văn hoá luôn là mục tiêu và động

lực của sự phát triển kinh tế - xã hội; là mục tiêu vì phát triển kinh tế là để phát

triển con ngƣời; là động lực bởi vì văn hóa thể hiện trƣớc hết thông qua chức năng

xây dựng con ngƣời, bồi dƣỡng nguồn lực con ngƣời về trí tuệ và tâm hồn, năng

1 S.đ.d.trang 70.

63

lực, sự thành thạo, tài năng, đạo đức, nhân cách, lối sống của cá nhân và cộng

đồng.

Xây dựng và phát triển kinh tế phải nhằm mục tiêu xây dựng một xã hội dân

giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, con ngƣời đƣợc hạnh phúc và

phát triển toàn diện. Vì vậy, văn hoá đóng vai trò là mục tiêu cả trƣớc mắt và lâu

dài của sự phát triển kinh tế - xã hội. Thiếu nền tảng tinh thần tiến bộ, lành mạnh

sẽ không có sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Tiến hành đồng bộ và gắn kết ba lĩnh vực: phát triển kinh tế là nhiệm vụ

trung tâm, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt, xây dựng văn hóa,

nền tảng tinh thần của xã hội là nhằm tạo nên sự phát triển nhanh, hiệu quả và bền

vững của đất nƣớc trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Trong quá trình thực hiện các nghị quyết của Đảng, đặc biệt từ Nghị quyết

Trung ƣơng 5 khóa VIII về văn hóa văn nghệ đến nay, chúng ta đã đạt đƣợc những

kết quả quan trọng, đồng thời vẫn còn những hạn chế, khuyết điểm, yếu kém cần

quan tâm khắc phục. Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X

trình Đại hội XI nêu rõ: “Hoạt động văn hóa, văn nghệ, thông tin, thể dục thể thao

ngày càng mở rộng, từng bƣớc đáp ứng nhu cầu hƣởng thụ văn hóa ngày càng cao

của nhân dân. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" từng

bƣớc đi vào chiều sâu”1; đồng thời, “Văn hóa phát triển chƣa tƣơng xứng với tăng

trƣởng kinh tế. Quản lý văn hóa, văn nghệ, báo chí, xuất bản còn thiếu chặt chẽ.

Môi trƣờng văn hóa bị xâm hại, lai căng, thiếu lành mạnh, trái với thuần phong,

mỹ tục, các tệ nạn xã hội, tội phạm và sự xâm nhập của các sản phẩm và dịch vụ

độc hại làm suy đồi đạo đức, nhất là trong thanh, thiếu niên, rất đáng lo ngại”2.

2. Quan điểm chỉ đạo xây dựng văn hóa

Hội nghị Trung ƣơng 5 khóa VIII đã thông qua Nghị quyết “Về xây dựng và

phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, trong đó xác định

5 tƣ tƣởng chỉ đạo cơ bản quá trình xây dựng và phát triển văn hóa. Những tƣ tƣởng

chỉ đạo đó vẫn còn nguyên giá trị định hƣớng nhiệm vụ xây dựng văn hóa hiện nay.

Một là, văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động

lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

Hai là, nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà

bản sắc dân tộc.

1 S.đ.d.trang 155.

2 S.đ.d.trang 168.

64

Ba là, nền văn hóa Việt Nam là nền văn hóa thống nhất mà đa dạng trong

cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Bốn là, xây dựng và phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân do Đảng

lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng.

Năm là, văn hóa là một mặt trận; xây dựng và phát triển văn hóa là một sự

nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì, thận trọng.

3. Phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hóa

Chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội 10 năm 2011-2020 thông qua tại Đại hội

XI của Đảng đã xác định mục tiêu “Phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hóa, xã

hội hài hòa với phát triển kinh tế”1. Trên cơ sở mục tiêu chiến lƣợc, Báo cáo chính

trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI xác định nhiệm vụ

chăm lo phát triển văn hóa trong 5 năm tới với các nội dung sau:

Một là, củng cố và tiếp tục xây dựng môi trƣờng văn hoá lành mạnh, phong

phú, đa dạng.

- Đƣa phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” đi vào

chiều sâu, thiết thực, hiệu quả; xây dựng nếp sống văn hoá trong các gia đình, khu

dân cƣ, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, làm cho các giá trị văn hoá thấm sâu vào mọi

mặt đời sống, đƣợc thể hiện cụ thể trong sinh hoạt, công tác, quan hệ hằng ngày của

cộng đồng và từng con ngƣời, tạo sức đề kháng đối với các sản phẩm độc hại.

- Tiếp tục đẩy mạnh việc giáo dục, bồi dƣỡng đạo đức, lối sống có văn hóa;

xây dựng nếp sống văn minh trong việc cƣới, tang, lễ hội; ngăn chặn và đẩy lùi các

hủ tục, bạo lực, gây rối trật tự công cộng, mại dâm, ma tuý, cờ bạc...

- Sớm có chiến lƣợc quốc gia về xây dựng gia đình Việt Nam, góp phần giữ

gìn và phát triển những giá trị truyền thống của văn hoá, con ngƣời Việt Nam, nuôi

dƣỡng, giáo dục thế hệ trẻ.

- Đúc kết và xây dựng hệ giá trị chung của ngƣời Việt Nam thời kỳ đẩy

mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế.

- Tăng cƣờng hiệu quả hoạt động của hệ thống thiết chế văn hoá ở các cấp,

đồng thời có kế hoạch cải tạo, nâng cấp và đầu tƣ xây dựng mới một số công trình

văn hoá, nghệ thuật, thể dục, thể thao hiện đại ở các trung tâm kinh tế - chính trị -

văn hoá của đất nƣớc.

1 S.đ.d.trang 124.

65

- Xã hội hoá các hoạt động văn hoá, chú trọng nâng cao đời sống văn hoá ở

nông thôn, vùng khó khăn, thu hẹp dần khoảng cách hƣởng thụ văn hoá giữa các

vùng, các nhóm xã hội, giữa đô thị và nông thôn.

Hai là, phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật; bảo tồn, phát huy giá trị các

di sản văn hoá truyền thống, cách mạng.

- Tiếp tục phát triển nền văn học, nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản

sắc dân tộc, giàu chất nhân văn, dân chủ, vƣơn lên hiện đại, phản ánh chân thật,

sâu sắc đời sống, lịch sử dân tộc và công cuộc đổi mới đất nƣớc; cổ vũ, khẳng định

cái đúng, cái đẹp, đồng thời lên án cái xấu, cái ác.

- Khuyến khích tìm tòi, thể nghiệm những phƣơng thức thể hiện và phong

cách nghệ thuật mới, đáp ứng nhu cầu tinh thần lành mạnh, đa dạng và bồi dƣỡng

lý tƣởng, thị hiếu thẩm mỹ cho công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

- Bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. Khắc phục yếu kém, nâng cao tính

khoa học, sức thuyết phục của hoạt động lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật, góp

phần hƣớng dẫn sự phát triển của sáng tạo văn học, nghệ thuật, từng bƣớc xây

dựng hệ thống lý luận văn nghệ Việt Nam.

- Hoàn thiện và thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật về sở hữu

trí tuệ, về bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hoá vật thể và phi vật thể của dân

tộc.

- Gắn kết chặt chẽ nhiệm vụ phát triển văn hoá, văn nghệ, bảo tồn, phát huy

giá trị các di sản văn hoá với phát triển du lịch và hoạt động thông tin đối ngoại

nhằm truyền bá sâu rộng các giá trị văn hoá trong công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ

và ngƣời nƣớc ngoài.

- Xây dựng và thực hiện các chính sách bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá,

ngôn ngữ, chữ viết các dân tộc thiểu số. Xây dựng và thực hiện các chính sách, chế

độ đào tạo, bồi dƣỡng, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, tạo điều kiện để đội

ngũ những ngƣời hoạt động văn hoá, văn học, nghệ thuật sáng tạo nhiều tác phẩm

có giá trị cao về tƣ tƣởng và nghệ thuật.

Ba là, phát triển hệ thống thông tin đại chúng.

- Chú trọng nâng cao tính tƣ tƣởng, phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin,

giáo dục, tổ chức và phản biện xã hội của các phƣơng tiện thông tin đại chúng vì

lợi ích của nhân dân và đất nƣớc; khắc phục xu hƣớng thƣơng mại hoá, xa rời tôn

chỉ, mục đích trong hoạt động báo chí, xuất bản.

66

- Tập trung đào tạo, bồi dƣỡng, xây dựng đội ngũ hoạt động báo chí, xuất

bản vững vàng về chính trị, tƣ tƣởng, nghiệp vụ và có năng lực đáp ứng tốt yêu cầu

của thời kỳ mới.

- Rà soát, sắp xếp hợp lý mạng lƣới báo chí, xuất bản trong cả nƣớc theo

hƣớng tăng cƣờng hiệu quả hoạt động, đồng thời đổi mới mô hình, cơ cấu tổ chức,

cơ sở vật chất - kỹ thuật theo hƣớng hiện đại.

- Phát triển và mở rộng việc sử dụng internet, đồng thời có biện pháp quản

lý, hạn chế mặt tiêu cực, ngăn chặn có hiệu quả các hoạt động lợi dụng internet để

truyền bá tƣ tƣởng phản động, lối sống không lành mạnh.

Bốn là, mở rộng và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về văn hoá.

- Đổi mới, tăng cƣờng việc giới thiệu, truyền bá văn hoá, văn học, nghệ

thuật, đất nƣớc, con ngƣời Việt Nam với thế giới.

- Mở rộng, nâng cao chất lƣợng, hiệu quả hoạt động thông tin đối ngoại, hợp

tác quốc tế trong lĩnh vực văn hoá, báo chí, xuất bản.

- Xây dựng một số trung tâm văn hoá Việt Nam ở nƣớc ngoài và trung tâm

dịch thuật, quảng bá văn hoá Việt Nam ra nƣớc ngoài.

- Tiếp thu những kinh nghiệm tốt về phát triển văn hoá của các nƣớc, giới thiệu

các tác phẩm văn học, nghệ thuật đặc sắc của nƣớc ngoài với công chúng Việt Nam.

- Thực hiện đầy đủ cam kết quốc tế về bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ, quyền

tác giả các sản phẩm văn hoá. Xây dựng cơ chế, chế tài ngăn chặn, đẩy lùi, vô hiệu

hoá sự xâm nhập và tác hại của các sản phẩm đồi trụy, phản động; bồi dƣỡng và

nâng cao sức đề kháng của công chúng, nhất là thế hệ trẻ.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Phân tích tƣ tƣởng chỉ đạo phát triển giáo dục và đào tạo trong thời kỳ

công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

2. Giải pháp phát triển khoa học và công nghệ trong thời gian tới là gì ?

3. Phân tích mục tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

làm nền tảng tinh thần của xã hội ?

67

Bài 7

TĂNG CƢỜNG QUỐC PHÒNG, AN NINH, TRIỂN KHAI CÁC HOẠT

ĐỘNG ĐỐI NGOẠI; CHỦ ĐỘNG, TÍCH CỰC HỘI NHẬP QUỐC TẾ

I. TÌNH HÌNH QUỐC TẾ, TRONG NƢỚC VÀ NHỮNG TÁC ĐỘNG TỚI

LĨNH VỰC QUỐC PHÕNG, AN NINH, ĐỐI NGOẠI

Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc là hai nhiệm vụ chiến lƣợc xuyên suốt của cách

mạng Việt Nam. Trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, lĩnh vực quốc

phòng, an ninh có mối quan hệ chặt chẽ với lĩnh vực đối ngoại. Bài này đề cập đến

quan điểm, đƣờng lối, chủ trƣơng giải pháp của Đảng ta trong lĩnh vực quốc

phòng, an ninh và đối ngoại.

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI

đã dự báo tình hình quốc tế và trong nƣớc với những khó khăn, thuận lợi đan xen,

nhƣ sau:

1. Tình hình quốc tế

- Hoà bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhƣng sẽ có những mâu

thuẫn, xung đột với diễn biến phức tạp mới, tiềm ẩn nhiều bất trắc khó lƣờng:

+ Những căng thẳng, xung đột tôn giáo, sắc tộc, ly khai, chiến tranh cục bộ,

bạo loạn chính trị, can thiệp, lật đổ, khủng bố vẫn sẽ diễn ra gay gắt.

+ Các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao trong

các lĩnh vực tài chính - tiền tệ, điện tử - viễn thông, sinh học, môi trƣờng... còn tiếp

tục gia tăng.

- Cục diện thế giới đa cực ngày càng rõ hơn, xu thế dân chủ hoá trong quan

hệ quốc tế tiếp tục phát triển, nhƣng các nƣớc lớn vẫn sẽ chi phối các quan hệ quốc

tế.

- Toàn cầu hoá và cách mạng khoa học - công nghệ phát triển mạnh mẽ, thúc

đẩy quá trình hình thành xã hội thông tin và kinh tế tri thức.

- Kinh tế thế giới mặc dù có dấu hiệu phục hồi sau khủng hoảng nhƣng vẫn

còn nhiều khó khăn, bất ổn:

+ Chủ nghĩa bảo hộ phát triển dƣới nhiều hình thức; cơ cấu lại thể chế, các

ngành, lĩnh vực kinh tế diễn ra mạnh mẽ ở các nƣớc; tƣơng quan sức mạnh kinh

tế giữa các nƣớc, nhất là giữa các nƣớc lớn có quan hệ ảnh hƣởng nhiều với nƣớc

ta, có nhiều thay đổi.

68

+ Cạnh tranh về kinh tế - thƣơng mại, tranh giành các nguồn tài nguyên,

năng lƣợng, thị trƣờng, công nghệ, nguồn vốn, nguồn nhân lực chất lƣợng cao...

giữa các nƣớc ngày càng gay gắt.

- Những vấn đề toàn cầu nhƣ an ninh tài chính, an ninh năng lƣợng, an

ninh lƣơng thực, biến đổi khí hậu, nƣớc biển dâng cao, thiên tai, dịch bệnh... sẽ

tiếp tục diễn biến phức tạp.

- Cuộc đấu tranh của nhân dân các nƣớc trên thế giới vì hoà bình, độc lập

dân tộc, dân sinh, dân chủ và tiến bộ xã hội tiếp tục phát triển. Cuộc đấu tranh

giai cấp và dân tộc vẫn diễn biến phức tạp.

- Khu vực châu Á - Thái Bình Dƣơng, trong đó có khu vực Đông Nam Á,

vẫn sẽ là khu vực phát triển năng động nhƣng còn tồn tại nhiều nhân tố gây mất

ổn định:

+ Tranh chấp lãnh thổ, biển đảo ngày càng gay gắt.

+ Xuất hiện các hình thức tập hợp lực lƣợng và đan xen lợi ích mới.

+ ASEAN tuy còn nhiều khó khăn, thách thức nhƣng tiếp tục giữ vai trò

quan trọng trong khu vực.

2. Tình hình trong nƣớc

- Những thành tựu, kinh nghiệm của 25 năm đổi mới (1986 - 2011) đã

tạo ra cho đất nƣớc thế và lực, sức mạnh tổng hợp lớn hơn nhiều so với trƣớc:

+ Năm năm tới là giai đoạn kinh tế nƣớc ta sẽ phục hồi, lấy lại đà tăng

trƣởng sau thời kỳ suy giảm.

+ Việc thực hiện Nghị quyết Đại hội XI trên các lĩnh vực, đặc biệt là công

tác xây dựng Đảng, đổi mới hệ thống chính trị, thực hiện các hiệp định thƣơng

mại tự do song phƣơng và đa phƣơng, sẽ giúp khắc phục những hạn chế, yếu kém

trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội, và xây dựng Đảng.

- Tuy nhiên, nƣớc ta vẫn đứng trƣớc nhiều thách thức lớn, đan xen nhau,

tác động tổng hợp và diễn biến phức tạp, không thể coi thƣờng bất cứ thách thức

nào, cụ thể là:

+ Nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với nhiều nƣớc trong khu vực và

trên thế giới vẫn tồn tại.

69

+ Tình trạng suy thoái về chính trị, tƣ tƣởng, đạo đức, lối sống của một bộ

phận không nhỏ cán bộ, đảng viên gắn với tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí là

nghiêm trọng.

+ Các thế lực thù địch vẫn tiếp tục thực hiện âm mƣu “diễn biến hoà bình”,

gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài “dân chủ”, “nhân quyền” hòng làm

thay đổi chế độ chính trị ở nƣớc ta.

+ Trong nội bộ, những biểu hiện xa rời mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, “tự

diễn biến”, “tự chuyển hoá” có những diễn biến phức tạp.

Nhìn chung, những tình hình và xu hƣớng nêu trên sẽ tạo ra cả những thời

cơ và thách thức đan xen đối với sự phát triển của đất nƣớc trong 5 năm tới.

II. TĂNG CƢỜNG QUỐC PHÕNG, AN NINH, BẢO VỆ VỮNG CHẮC

TỔ QUỐC

1. Những thành tựu và hạn chế trong thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an

ninh những năm qua

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI đã

nhận định “Quốc phòng, an ninh, đối ngoại được tăng cường”, thể hiện cụ thể nhƣ

sau:

a. Những thành tựu

- Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, chế độ xã hội chủ nghĩa,

an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội đƣợc giữ vững.

- Thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân đƣợc củng cố;

tiềm lực quốc phòng, an ninh đƣợc tăng cƣờng, nhất là trên các địa bàn chiến lƣợc,

xung yếu, phức tạp.

- Công tác giáo dục, bồi dƣỡng kiến thức quốc phòng, an ninh đƣợc triển khai

rộng rãi. Sự phối hợp quốc phòng, an ninh, đối ngoại đƣợc chú trọng hơn.

- Quân đội nhân dân và Công an nhân dân tiếp tục đƣợc củng cố, xây dựng

theo hƣớng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bƣớc hiện đại, thực sự là lực

lƣợng tin cậy của Đảng, Nhà nƣớc và nhân dân; làm tốt vai trò tham mƣu, góp

phần chủ động phòng ngừa, làm thất bại âm mƣu “diễn biến hoà bình”, hoạt động

gây rối, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch;

- Đấu tranh ngăn chặn và xử lý có hiệu quả các hoạt động cơ hội chính trị,

các loại tội phạm hình sự, nhất là tội phạm nguy hiểm, có tổ chức, tội phạm ma

70

tuý, tội phạm có yếu tố nƣớc ngoài, tội phạm lợi dụng công nghệ cao, sử dụng vũ

khí nóng, chống ngƣời thi hành công vụ;

- Quân đội và Công an tham gia tích cực, có hiệu quả vào các chƣơng trình

phát triển kinh tế - xã hội, hoạt động cứu hộ, cứu nạn, phòng, chống và khắc phục

thiên tai1.

b. Những hạn chế, khuyết điểm

- Một số quan điểm, tƣ tƣởng chỉ đạo của Đại hội X về nhiệm vụ quốc

phòng, an ninh chƣa đƣợc triển khai thực hiện kịp thời.

- Nhận thức về quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân của một số cán

bộ, đảng viên trong các ngành, các cấp chƣa đầy đủ, sâu sắc, thiếu cảnh giác

trƣớc âm mƣu “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch và “tự diễn biến”, “tự

chuyển hoá” trong nội bộ.

- Công tác bảo vệ an ninh trong một số lĩnh vực còn có những thiếu sót; xử

lý tình hình phức tạp nảy sinh ở cơ sở có lúc, có nơi còn bị động, tội phạm hình

sự, tệ nạn xã hội, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở một số địa bàn còn

diễn biến phức tạp.

- Việc gắn kết giữa phát triển kinh tế với củng cố, tăng cƣờng sức mạnh

quốc phòng, an ninh, đặc biệt là tại các vùng chiến lƣợc, biển, đảo còn chƣa chặt

chẽ.

- Công nghiệp quốc phòng, an ninh chƣa đáp ứng yêu cầu trang bị cho các

lực lƣợng vũ trang2.

3. Mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu trong lĩnh vực quốc phòng, an

ninh những năm tới

a. Mục tiêu, nhiệm vụ:

Mục tiêu, nhiệm vụ của lĩnh vực quốc phòng, an ninh là: “…bảo vệ vững

chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; giữ vững chủ quyền biển

đảo, biên giới, vùng trời; bảo vệ Đảng, Nhà nƣớc, nhân dân và chế độ xã hội chủ

nghĩa; giữ vững ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội; chủ động ngăn chặn, làm

thất bại mọi âm mƣu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch và sẵn sàng

ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống mang tính toàn cầu, không để

bị động, bất ngờ trong mọi tình huống”3.

1 S.đ.d.trang 155, 156

2 S.đ.d.trang 170

3 S.đ.d. trang 233

71

b. Giải pháp chủ yếu:

Một là, Phát huy mạnh mẽ sức mạnh tổng hợp toàn dân tộc, của cả hệ

thống chính trị, thực hiện tốt mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh.

- Chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mƣu, hoạt động chống phá của

các thế lực thù địch và sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền

thống mang tính toàn cầu, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống.

- Tiếp tục mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quốc phòng, an

ninh.

Hai là, tăng cƣờng tuyên truyền, giáo dục tinh thần yêu nƣớc, ý thức dân

tộc, trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia và kiến thức quốc

phòng, an ninh.

Làm cho mọi ngƣời hiểu rõ những thách thức lớn tác động trực tiếp đến

nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới, nhƣ: chiến tranh bằng vũ khí công

nghệ cao, tranh chấp chủ quyền biển đảo, vùng trời, “diễn biến hoà bình”, bạo

loạn chính trị, khủng bố, tội phạm công nghệ cao, tội phạm xuyên quốc gia...

Ba là, tăng cƣờng sức mạnh quốc phòng, an ninh cả về tiềm lực và thế trận.

- Xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố vững mạnh;

- Xây dựng thế trận lòng dân vững chắc trong thực hiện chiến lƣợc bảo vệ

Tổ quốc.

- Kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, an ninh; quốc phòng, an ninh

với kinh tế trong từng chiến lƣợc quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội;

chú trọng vùng sâu, vùng xa, biên giới, biển đảo.

Bốn là, xây dựng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân cách mạng, chính

quy, tinh nhuệ, từng bƣớc hiện đại.

- Duy trì Quân đội và Công an có số lƣợng hợp lý, với chất lƣợng tổng hợp và

sức chiến đấu cao, đồng thời quan tâm xây dựng lực lƣợng dự bị động viên hùng hậu,

dân quân tự vệ rộng khắp, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc trong mọi tình huống.

- Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng, an ninh; tăng cƣờng cơ sở vật

chất - kỹ thuật, bảo đảm cho các lực lƣợng vũ trang từng bƣớc đƣợc trang bị hiện đại,

trƣớc hết là cho lực lƣợng hải quân, phòng không, không quân, lực lƣợng an ninh, tình

báo, cảnh sát cơ động.

72

- Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học, nghệ thuật quân sự, an ninh, đánh

thắng chiến tranh bằng vũ khí công nghệ cao của các lực lƣợng thù địch.

Năm là, bảo đảm sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối

với Quân đội nhân dân và Công an nhân dân; nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc

về quốc phòng, an ninh.

- Hoàn thiện các chiến lƣợc quốc phòng, an ninh và hệ thống cơ chế, chính

sách về quốc phòng, an ninh trong điều kiện mới;

- Tiếp tục bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, các quy chế phối

hợp quân đội, công an và các tổ chức chính trị - xã hội.

III. TRIỂN KHAI CÁC HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI; CHỦ ĐỘNG VÀ

TÍCH CỰC HỘI NHẬP QUỐC TẾ

1. Những thành tựu và hạn chế trong thực hiện đƣờng lối đối ngoại

những năm qua

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X trình Đại hội XI

đã khẳng định trong những năm qua “Quan hệ đối ngoại đƣợc mở rộng và ngày

càng đi vào chiều sâu, góp phần tạo ra thế và lực mới của đất nƣớc”1, cụ thể nhƣ

sau:

- Phát triển quan hệ với các nƣớc láng giềng; thiết lập và nâng cấp quan hệ

với nhiều đối tác quan trọng:

+ Hoàn thành phân giới cắm mốc trên đất liền với Trung Quốc; tăng dày hệ

thống mốc biên giới với Lào; hoàn thành một bƣớc phân giới cắm mốc trên đất

liền với Campuchia.

+ Bƣớc đầu đàm phán phân định vùng biển ngoài cửa Vịnh Bắc Bộ với

Trung Quốc và thúc đẩy phân định biển phía Tây Nam với các nƣớc liên quan.

- Tham gia tích cực và có trách nhiệm tại các diễn đàn khu vực và quốc tế:

+ Đảm nhiệm tốt vai trò Uỷ viên không thƣờng trực Hội đồng Bảo an Liên

hợp quốc.

+ Đóng góp quan trọng vào việc xây dựng cộng đồng ASEAN và Hiến

chƣơng ASEAN, đảm nhiệm thành công vai trò Chủ tịch ASEAN, Chủ tịch

AIPA.

1 S.đ.d. trang 156

73

- Quan hệ với các đảng cộng sản và công nhân, đảng cánh tả, đảng cầm

quyền và một số đảng khác; hoạt động đối ngoại nhân dân tiếp tục đƣợc mở rộng.

Công tác về ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài đạt kết quả tích cực.

- Thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế; đối thoại cởi mở, thẳng thắn về tự

do, dân chủ, nhân quyền.

- Nƣớc ta đã gia nhập Tổ chức Thƣơng mại thế giới (WTO), ký kết hiệp định

thƣơng mại tự do song phƣơng và đa phƣơng với một số đối tác quan trọng; mở

rộng và tăng cƣờng quan hệ hợp tác với các đối tác; góp phần quan trọng vào việc

tạo dựng và mở rộng thị trƣờng hàng hoá, dịch vụ và đầu tƣ của Việt Nam, thu hút

đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài, tranh thủ ODA và các nguồn tài trợ quốc tế khác.

- Tuy nhiên, trong hoạt động đối ngoại những năm qua, còn có những hạn

chế, đó là: “Công tác nghiên cứu, dự báo chiến lƣợc về đối ngoại có mặt còn hạn

chế. Sự phối hợp giữa đối ngoại của Đảng, ngoại giao Nhà nƣớc và ngoại giao

nhân dân, giữa các lĩnh vực chính trị, kinh tế và văn hoá đối ngoại chƣa thật đồng

bộ”1.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ giải pháp triển khai hoạt động đối ngoại; chủ

động và tích cực hội nhập quốc tế

a. Mục tiêu, nhiệm vụ

- Đại hội XI xác định chủ trƣơng định hƣớng chung là: “Thực hiện nhất quán

đƣờng lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hoà bình, hợp tác và phát triển; đa phƣơng hoá,

đa dạng hoá quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, đối tác tin cậy

và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế; vì lợi ích quốc gia, dân tộc, vì

một nƣớc Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu mạnh”.

- Nhiệm vụ đƣợc xác định là: “ Giữ vững môi trƣờng hoà bình, thuận lợi cho

đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền,

thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ; nâng cao vị thế của đất nƣớc; góp phần tích cực vào

cuộc đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới”2.

c. Các giải pháp chủ yếu

Một là, nâng cao hiệu quả của hoạt động đối ngoại, tiếp tục đƣa các mối quan

hệ quốc tế vào chiều sâu trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ, phát huy tối đa nội lực,

giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc; chủ động ngăn ngừa và giảm thiểu tác động tiêu

cực của quá trình hội nhập quốc tế:

1 S.đ.d. trang 179.

2 S.đ.d. trang 236.

74

- Xúc tiến mạnh thƣơng mại và đầu tƣ, mở rộng thị trƣờng, khai thác hiệu quả

các cơ chế hợp tác quốc tế, các nguồn lực về vốn, khoa học - công nghệ, trình độ

quản lý tiên tiến.

- Tham gia các cơ chế hợp tác chính trị, an ninh song phƣơng và đa phƣơng vì

lợi ích quốc gia trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế,

Hiến chƣơng Liên hợp quốc. Thực hiện tốt công việc tại các tổ chức quốc tế, đặc

biệt là Liên hợp quốc.

- Tích cực hợp tác cùng các nƣớc, các tổ chức khu vực và quốc tế trong việc

đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống, và nhất là tình trạng biến đổi

khí hậu.

- Sẵn sàng đối thoại với các nƣớc, các tổ chức quốc tế và khu vực có liên quan

về vấn đề dân chủ, nhân quyền; chủ động, kiên quyết đấu tranh, làm thất bại mọi âm

mƣu, hành động can thiệp vào công việc nội bộ, xâm phạm độc lập, chủ quyền, toàn

vẹn lãnh thổ, an ninh quốc gia và ổn định chính trị của Việt Nam.

Hai là, thúc đẩy giải quyết các vấn đề còn tồn tại về biên giới, lãnh thổ:

- Việc xác định ranh giới biển và thềm lục địa với các nƣớc liên quan trên

cơ sở những nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế và nguyên tắc ứng xử của

khu vực;

- Làm tốt công tác quản lý biên giới, xây dựng đƣờng biên giới hoà bình,

hữu nghị, hợp tác và cùng phát triển.

- Củng cố, phát triển quan hệ hợp tác, hữu nghị truyền thống với các nƣớc

láng giềng có chung biên giới.

Ba là, chủ động, tích cực và có trách nhiệm cùng các nƣớc xây dựng Cộng

đồng ASEAN vững mạnh, tăng cƣờng quan hệ với các đối tác, tiếp tục giữ vai trò

quan trọng trong các khuôn khổ hợp tác ở khu vực châu Á - Thái Bình Dƣơng.

Bốn là, phát triển quan hệ với các đảng cộng sản, công nhân, đảng cánh tả,

các đảng cầm quyền; mở rộng ngoại giao nhân dân:

- Phát triển quan hệ với các đảng cộng sản, công nhân, đảng cánh tả, các

đảng cầm quyền và những đảng khác trên cơ sở bảo đảm lợi ích quốc gia, giữ

vững độc lập, tự chủ, vì hoà bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển.

- Mở rộng tham gia các cơ chế, diễn đàn đa phƣơng ở khu vực và thế giới.

- Coi trọng và nâng cao hiệu quả của công tác ngoại giao nhân dân.

75

Năm là, tăng cƣờng công tác nghiên cứu, dự báo chiến lƣợc, tham mƣu về

đối ngoại; chăm lo đào tạo, rèn luyện đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại;

thƣờng xuyên bồi dƣỡng kiến thức đối ngoại cho cán bộ chủ chốt các cấp.

Sáu là, bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Đảng, sự quản lý tập trung của

Nhà nƣớc đối với các hoạt động đối ngoại.

Phối hợp chặt chẽ hoạt động đối ngoại của Đảng, ngoại giao Nhà nƣớc và

ngoại giao nhân dân; giữa ngoại giao chính trị với ngoại giao kinh tế và ngoại

giao văn hoá; giữa đối ngoại với quốc phòng, an ninh.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Nêu những thuận lợi và khó khăn, thách thức đối với lĩnh vực quốc

phòng, an ninh, đối ngoại của nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay.

2. Trình bày mục tiêu và những giải pháp chủ yếu tăng cƣờng quốc phòng,

an ninh, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

3. Nêu các giải pháp triển khai đồng bộ, toàn diện hoạt động đối ngoại trong

những năm tới.

76

Bài 8

TỔ CHỨC CƠ SỞ CỦA ĐẢNG VÀ

CÔNG TÁC XÂY DỰNG ĐẢNG Ở CƠ SỞ

I. TỔ CHỨC CƠ SỞ ĐẢNG

Tổ chức cơ sở đảng của Đảng Cộng sản Việt Nam bao gồm các chi bộ, đảng

bộ cơ sở, là tổ chức đảng nhỏ nhất và có số lƣợng đông nhất. Đảng xác định đó là

nền tảng của Đảng và là hạt nhân chính trị ở cơ sở. Nghị quyết Đại hội X khẳng

định “Với vị trí là nền tảng của Đảng, là hạt nhân chính trị ở cơ sở, vai trò của tổ

chức cơ sở đảng rất quan trọng. Phải dồn sức xây dựng, nâng cao năng lực lãnh

đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, làm cho tổ chức này thực sự trong

sạch, vững mạnh...”1. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa X

trình Đại hội XI xác định nhiêm vụ “Tập trung củng cố, nâng cao năng lực lãnh

đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, tạo chuyển biến rõ rệt về chất lƣợng

hoạt động của các loại hình cơ sở đảng, nhất là tổ chức đảng trong các đơn vị sự

nghiệp và doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế”2.

1. Quy định của Điều lệ Đảng về thành lập các tổ chức cơ sở đảng

Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng

thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và cả của dân tộc Việt Nam, đại biểu

trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của dân tộc.

Mục đích của Đảng là xây dựng nƣớc Việt Nam độc lập, dân chủ, giàu mạnh, xã

hội công bằng, văn minh. Để thực hiện mục đích đó, Đảng phải đƣợc tổ chức theo

một hệ thống chặt chẽ, thống nhất từ Trung ƣơng đến cơ sở. Tổ chức cơ sở đảng

bao gồm chi bộ cơ sở và đảng bộ cơ sở là nền tảng của Đảng, là hạt nhân chính trị

ở cơ sở.

Đảng phải gắn bó, liên hệ chặt chẽ với quần chúng; ở đâu có quần chúng, ở

đó cần có sự lãnh đạo của Đảng. Mọi tầng lớp nhân dân, ai cũng đều sinh sống, lao

động sản xuất, công tác, học tập ở một đơn vị cơ sở nhất định trong hệ thống tổ

chức xã hội. Vì vậy, tổ chức đảng phải đƣợc thành lập, đƣợc tổ chức tại các đơn vị

cơ sở. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "ở mỗi xƣởng máy, hầm mỏ, xí nghiệp, cơ

quan, trƣờng học, đƣờng phố, nông thôn, đại đội - có 3 đảng viên trở lên thì lập

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng, Nxb.CTQG, Hà

Nội, 2006. tr 298. 2 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, Nxb.CTQG, Hà Nội,

2011. tr 259, 260

77

một chi bộ"1. Theo tinh thần đó, tổ chức cơ sở đảng đƣợc thành lập tƣơng ứng với

cấp hành chính nhà nƣớc ở cơ sở (xã, phƣờng, thị trấn); cơ quan, đơn vị sự nghiệp

hoặc đơn vị cơ sở trong công an nhân dân và quân đội nhân dân; tổ chức kinh tế

(các loại hình hợp tác xã, các doanh nghiệp, kể cả các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ

nƣớc ngoài). Ở các cơ sở trên, nếu có từ ba đảng viên chính thức trở lên, lập tổ

chức cơ sở đảng; nếu chƣa đủ ba đảng viên chính thức thì cấp uỷ cấp trên trực tiếp

giới thiệu đảng viên sinh hoạt ở tổ chức cơ sở đảng thích hợp.

Điều 21, Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam được thông qua tại Đại hội XI của

Đảng quy định:

- Tổ chức cơ sở đảng dƣới ba mƣơi đảng viên, lập chi bộ cơ sở, có các tổ

đảng trực thuộc.

- Tổ chức cơ sở đảng có từ ba mƣơi đảng viên trở lên, lập đảng bộ cơ sở, có

các chi bộ trực thuộc đảng ủy.

Nhƣ vậy, tổ chức cơ sở đảng gồm chi bộ cơ sở hoặc đảng bộ cơ sở. Việc lựa

chọn mô hình tổ chức nào (chi bộ cơ sở hoặc đảng bộ cơ sở) phụ thuộc vào số

lƣợng đảng viên chính thức và phải đƣợc cấp uỷ cấp trên (quận, huyện uỷ hoặc

tƣơng đƣơng) trực tiếp quyết định.

- Về tổ chức cơ sở Đảng, Điều lệ quy định những trƣờng hợp sau đây, cấp

uỷ cấp dƣới phải báo cáo và đƣợc cấp uỷ cấp trên trực tiếp đồng ý mới đƣợc thực

hiện:

+ Lập đảng bộ cơ sở trong đơn vị cơ sở chƣa đủ ba mƣơi đảng viên.

+ Lập chi bộ trực thuộc đảng uỷ cơ sở có hơn ba mƣơi đảng viên.

+ Lập đảng bộ bộ phận trực thuộc đảng uỷ cơ sở.

Những năm gần đây, thực hiện đƣờng lối phát triển nền kinh tế nhiều thành

phần, ở nƣớc ta có nhiều doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau. Do

vậy, ngoài các loại hình tổ chức cơ sở đảng đƣợc tổ chức tại đơn vị cơ sở hành

chính (xã, phƣờng, thị trấn), các đơn vị sự nghiệp, cơ quan, doanh nghiệp nhà

nƣớc, đơn vị cơ sở trong công an, quân đội... còn xuất hiện tổ chức cơ sở đảng

trong các đơn vị doanh nghiệp tƣ nhân, các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc

ngoài. Tất cả các tổ chức cơ sở đảng trong các thành phần kinh tế đều phải thực

hiện đúng nguyên tắc đã đƣợc quy định trong Điều lệ Đảng.

2. Vị trí, vai trò của tổ chức cơ sở đảng

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 7, tr. 242.

78

Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam quy định tổ chức cơ sở đảng (chi bộ cơ sở,

đảng bộ cơ sở) là nền tảng của Đảng, là hạt nhân chính trị ở cơ sở.

a. Tổ chức cơ sở đảng là nền tảng của Đảng

- Xét trong hệ thống tổ chức của Đảng, thì tổ chức cơ sở đảng là tổ chức

đảng nhỏ nhất, số lƣợng nhiều nhất và gắn liền với các tổ chức hành chính, kinh tế

ở cơ sở. Vì vậy, tổ chức cơ sở đảng là "nền tảng", là "gốc rễ" của Đảng. Chủ tịch

Hồ Chí Minh chỉ rõ: "Chi bộ là gốc rễ của Đảng"1 và "... chi bộ là nền tảng của

Đảng, của cách mạng ở xã..."2. "Đảng mạnh là do các chi bộ mạnh"

3 và "Các chi

bộ mạnh tức là Đảng mạnh"4.

- Trong hoạt động lãnh đạo của Đảng đối với mọi mặt của đời sống xã hội.

Tổ chức cơ sở đảng vừa là nơi trực tiếp thực hiện đƣờng lối, chủ trƣơng, chính

sách của Đảng và pháp luật của Nhà nƣớc; đồng thời cũng là nơi góp phần phát

triển và hoàn thiện đƣờng lối, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc.

- Sức mạnh của Đảng là ở sự gắn bó, liên hệ mật thiết với nhân dân. Trong

mối liên hệ giữa Đảng với nhân dân, vai trò của tổ chức cơ sở đảng là những "sợi

dây chuyền" trực tiếp nối liền Đảng với dân. Nói về vấn đề này, Chủ tịch Hồ Chí

Minh đã viết: "Tác dụng của chi bộ là cực kỳ quan trọng, vì nó là sợi dây chuyền

để liên hệ Đảng với quần chúng"5.

b. Tổ chức cơ sở đảng là hạt nhân chính trị ở cở sở

- Đảng là một thành viên của hệ thống chính trị, nhƣng là thành viên giữ vị

trí, vai trò lãnh đạo hệ thống đó, bảo đảm cho mọi hoạt động ở cơ sở theo đúng

định hƣớng chính trị của Đảng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: "Mỗi chi bộ ta phải là một hạt nhân vững

chắc, lãnh đạo đồng bào thi đua yêu nƣớc, cần kiệm xây dựng nƣớc nhà"1. Rằng

"Mỗi chi bộ ta phải là một hạt nhân lãnh đạo quần chúng ở cơ sở..."2.

- Tổ chức cơ sở đảng còn là nơi giáo dục, tổ chức, động viên nhân dân thực

hiện có hiệu quả Cƣơng lĩnh, đƣờng lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà

nƣớc, góp phần xây dựng một nƣớc Việt Nam dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội công

bằng, dân chủ, văn minh.

1, 2, 4, 5. Sđd, t.7, tr. 242, 467, 243.

3. Sđd, t. 10, tr. 270.

1 . Sđd, t. 10, tr. 205. 2 . Sđd, t. 11, tr. 23.

79

- Chi bộ cơ sở, đảng bộ cơ sở là trung tâm đoàn kết quy tụ, tập hợp đƣợc

mọi lực lƣợng ở cơ sở thành một khối thống nhất ý chí và hành động, tạo ra sức

mạnh tổng hợp thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị của cơ sở.

3. Nhiệm vụ của tổ chức cơ sở đảng

Điều 23 Điều lệ Đảng đã quy định năm nhiệm vụ của tổ chức cơ sở đảng nhƣ

sau:

- Một là, chấp hành đƣờng lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà

nƣớc; đề ra chủ trƣơng, nhiệm vụ chính trị của đảng bộ, chi bộ và lãnh đạo thực

hiện có hiệu quả.

- Hai là, xây dựng đảng bộ, chi bộ trong sạch, vững mạnh về chính trị, tƣ

tƣởng và tổ chức; thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ; nâng cao chất

lƣợng sinh hoạt Đảng, thực hiện tự phê bình và phê bình, giữ gìn kỷ luật và tăng

cƣờng đoàn kết, thống nhất trong Đảng; thƣờng xuyên giáo dục, rèn luyện và quản

lý cán bộ, đảng viên, nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng, tính chiến đấu, trình

độ kiến thức, năng lực công tác; làm công tác phát triển đảng viên.

- Ba là, lãnh đạo xây dựng chính quyền, các tổ chức kinh tế, hành chính, sự

nghiệp, quốc phòng, an ninh và các đoàn thể chính trị - xã hội trong sạch, vững

mạnh; chấp hành đúng pháp luật và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

- Bốn là, liên hệ mật thiết với nhân dân, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần

và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân; lãnh đạo nhân dân tham gia xây dựng

và thực hiện đƣờng lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nƣớc.

- Năm là, kiểm tra việc thực hiện, bảo đảm các nghị quyết, chỉ thị của Đảng

và pháp luật của Nhà nƣớc đƣợc chấp hành nghiêm chỉnh; kiểm tra tổ chức đảng

và đảng viên chấp hành Điều lệ Đảng.

Đảng uỷ cơ sở, nếu đƣợc cấp uỷ cấp trên trực tiếp uỷ quyền thì đƣợc quyết

định kết nạp đảng và khai trừ đảng viên.

Năm nhiệm vụ trên đây là năm nội dung cơ bản, chung nhất để thực hiện

chức năng lãnh đạo của tổ chức cơ sở đảng. Mỗi nhiệm vụ có vị trí và yêu cầu

riêng, không thể coi nhẹ nhiệm vụ nào. Thực hiện chức năng, nhiệm vụ nói trên

trong tình hình hiện nay cần kiểm tra để phát hiện, bổ sung, hoàn thiện các quy

định, quy chế hoạt động cụ thể cho phù hợp các loại hình tổ chức cơ sở đảng, đúng

Điều lệ Đảng, đúng pháp luật Nhà nƣớc.

Các chi bộ phải bảo đảm sinh hoạt thƣờng lệ hàng tháng, nâng cao chất

80

lƣợng sinh hoạt, thực hiện tốt việc phân công và kiểm tra công tác của đảng viên.

Đảng viên đang công tác ở cơ quan, doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp phải thƣờng

xuyên giữ mối liên hệ với chi uỷ, đảng uỷ cơ sở nơi cƣ trú theo quy định. Điều đó

quy định rõ hơn trách nhiệm của cấp uỷ Đảng cơ sở đối với đảng viên ở nơi cƣ trú,

phải gƣơng mẫu thực hiện nghĩa vụ công dân. Ngoài ra, còn có quy định tổ chức

cơ sở đảng phải tổ chức tất cả đảng viên phải đƣợc học tập nâng cao trình độ chính

trị và nghiệp vụ theo chƣơng trình hàng năm.

4. Chi bộ trực thuộc đảng uỷ cơ sở

- Chi bộ là tổ chức cơ sở đảng nhỏ nhất của Đảng. Mọi đảng viên thực hiện

các nhiệm vụ của mình cũng chủ yếu thể hiện ở chi bộ và đƣợc đánh giá từ chi bộ.

Do vậy, chất lƣợng, hiệu quả hoạt động của chi bộ quyết định vai trò và sức chiến

đấu của tổ chức cơ sở đảng và đảng viên.

- Chi bộ trực thuộc đảng uỷ cơ sở đƣợc tổ chức theo nơi làm việc hoặc nơi

cƣ trú của đảng viên. Chi bộ trực thuộc đảng uỷ cơ sở có rất nhiều các loại hình

khác nhau tùy theo tính chất, điều kiện làm việc và nơi sinh sống của đảng viên.

Mỗi chi bộ ít nhất có ba đảng viên chính thức. Chi bộ có đông đảng viên đƣợc chia

thành nhiều tổ đảng. Tổ đảng hoạt động dƣới sự chỉ đạo của chi ủy. Mỗi loại hình

chi bộ phải đƣợc thực hiện chức năng lãnh đạo của tổ chức đảng tuỳ thuộc vào

nhiệm vụ chính trị của đơn vị.

- Theo quy định tại Điều 24, Điều lệ Đảng, tổ chức và hoạt động của chi bộ

trực thuộc đảng uỷ cơ sở nhƣ sau:

+ Chi bộ trực thuộc đảng uỷ cơ sở đƣợc tổ chức theo nơi làm việc hoặc nơi ở

của đảng viên; mỗi chi bộ ít nhất có 3 đảng viên chính thức. Chi bộ đông đảng viên

có thể chia thành nhiều tổ đảng; tổ đảng bầu tổ trƣởng, nếu cần thì bầu tổ phó; tổ

đảng hoạt động dƣới sự chỉ đạo của chi uỷ.

+ Chi bộ lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của đơn vị; giáo dục, quản lý

và phân công công tác cho đảng viên; làm công tác vận động quần chúng và công

tác phát triển đảng viên; kiểm tra, giám sát thi hành kỷ luật đảng viên; thu, nộp

đảng phí. Chi bộ, chi uỷ họp thƣờng lệ mỗi tháng một lần.

+ Đại hội chi bộ do chi uỷ triệu tập năm năm hai lần; nơi chƣa có chi uỷ thì

do bí thƣ chi bộ triệu tập. Khi đƣợc đảng uỷ cơ sở đồng ý có thể triệu tập sớm hoặc

muộn hơn, nhƣng không quá sáu tháng.

81

+ Chi bộ có dƣới chín đảng viên chính thức, bầu bí thƣ chi bộ; nếu cần, bầu

phó bí thƣ. Chi bộ có chín đảng viên chính thức trở lên, bầu chi uỷ, bầu bí thƣ và

phó bí thƣ chi bộ trong số chi uỷ viên.

Việc đánh giá một chi bộ có hoàn thành các nhiệm vụ, có đạt chất lƣợng

trong sạch, vững mạnh hay không đƣợc căn cứ vào kết quả toàn diện trong thực

tiễn lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị và công tác xây dựng Đảng, không chỉ

căn cứ vào một mặt riêng biệt nào.

II. CÔNG TÁC XÂY DỰNG ĐẢNG Ở CƠ SỞ VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA

ĐẢNG VIÊN

1. Nội dung công tác xây dựng Đảng ở cơ sở

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng Trung ƣơng Đảng khóa X

trình Đại hội XI đã xác định 8 nhiệm vụ chủ yếu của công tác xây dựng Đảng

trong giai đoạn mới. Đó là:

- Tăng cƣờng xây dựng Đảng về chính trị.

- Nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của công tác tƣ tƣởng, lý luận.

- Rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân.

- Tiếp tục đổi mới, kiện toàn tổ chức, bộ máy của Đảng và hệ thống chính

trị.

- Kiện toàn tổ chƣc cơ sở đảng và nâng cao chất lƣợng đảng viên.

- Đổi mới công tác cán bộ, coi trọng công tác bảo vệ chính trị nội bộ.

- Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát.

- Tiếp tục đổi mới phƣơng thức lãnh đạo của Đảng1.

Vận dụng vào công tác xây dựng Đảng ở cơ sở, nhiệm vụ xây dựng, củng cố

tổ chức cơ sở đảng, nâng cao chất lƣợng đảng viên có những nội dung chính sau:

a. Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng

- Từ chỗ khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của tổ chức cơ sở đảng, cần

phải thƣờng xuyên chăm lo củng cố, kiện toàn, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức

chiến đấu của các tổ chức cơ sở đảng. Những năm qua, toàn Đảng đã tập trung chỉ

đạo xây dựng tổ chức cơ sở đảng, đã chú ý hơn tới việc xây dựng, kiện toàn tổ

chức cơ sở đảng ở vùng sâu, vùng xa, bƣớc đầu đã quan tâm xây dựng tổ chức

1 Xem: Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, Nxb.CTQG,

Hà Nội, 2011. tr 255-265.

82

đảng ở các công ty tƣ nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài. Đã có

những bƣớc tiến quan trọng trong việc xác định vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ

của các loại hình tổ chức cơ sở đảng ngày càng phù hợp hơn trong điều kịên mới.

Hệ thống tổ chức cơ sở đảng không ngừng đƣợc củng cố, phát triển, phát huy tốt

vai trò hạt nhân lãnh đạo chính trị tại cơ sở, trực tiếp góp phần thực hiện thắng lợi

các chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng.

Tuy nhiên, việc xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh còn

những hạn chế, yếu kém. Đại hội lần thứ XI của Đảng đã chỉ rõ: "Năng lực lãnh

đạo và sức chiến đấu của không ít tổ chức đảng còn thấp; công tác quản lý đảng

viên chƣa chặt chẽ, sinh hoạt đảng chƣa nền nếp, nội dung sinh hoạt nghèo nàn, tự

phê bình và phê bình yếu. Việc xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong doanh nghiệp tƣ

nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài còn chậm, vai trò của tổ chức đảng ở

đây mờ nhạt. Động cơ phấn đấu vào Đảng của một số ngƣời có biểu hiện lệch lạc,

cơ hội”1.

Trong giai đoạn hiện nay, việc xây dựng, củng cố các tổ chức cơ sở đảng

cần thực hiện các yêu cầu sau đây:

+ Phải dồn sức xây dựng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của

tổ chức cơ sở đảng, làm cho tổ chức này thực sự trong sạch, vững mạnh; làm tốt

công tác giáo dục chính trị, tƣ tƣởng, quản lý, giám sát đảng viên về năng lực hoàn

thành nhiệm vụ và phẩm chất đạo đức, lối sống; đấu tranh chống mọi biểu hiện tiêu

cực trong Đảng.

+ Tất cả các đảng bộ, chi bộ cơ sở đều phải nâng cao nhận thức và thực hiện

đúng chức năng là hạt nhân lãnh đạo chính trị đối với các tổ chức trong hệ thống

chính trị, các tổ chức kinh tế, sự nghiệp, các mặt công tác và các tầng lớp nhân dân

ở cơ sở. Tiếp tục đổi mới nội dung và phƣơng pháp để đánh giá đúng chất lƣợng tổ

chức cơ sở đảng và đảng viên.

+ Thực hiện tốt nguyên tắc dựa vào dân để xây dựng Đảng từ cơ sở. Có cơ

chế để nhân dân tham gia ý kiến vào việc xây dựng các nghị quyết, quyết định của

tổ chức đảng, chính quyền cơ sở trực tiếp liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của

nhân dân; bố trí cán bộ chủ chốt của hệ thống chính trị cơ sở, để nhân dân tham gia

giám sát tổ chức đảng, chính quyền và cán bộ, đảng viên.

1 S.đ.d.trang 174

83

+ Đổi mới phƣơng thức lãnh đạo, từ việc ra nghị quyết, xây dựng và thực

hiện quy chế làm việc, xây dựng đội ngũ cán bộ... đến việc lãnh đạo các cuộc bầu

cử, đảm bảo phát huy dân chủ, thực hiện đúng nguyên tắc, tiêu chuẩn.

+ Nâng cao tính chiến đấu, khắc phục tình trạng thụ động, ỷ lại, buông lỏng

vai trò lãnh đạo. Thực hiện đồng bộ các biện pháp củng cố tổ chức cơ sở đảng, chú

trọng địa bàn xung yếu, vùng sâu, vùng xa, các đảng bộ, chi bộ yếu kém; nâng cao

tính chiến đấu, tính giáo dục, đề cao tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng;

kiện toàn đội ngũ cấp uỷ, bí thƣ chi bộ; bồi dƣỡng, tạo nguồn, thực hiện tiêu chuẩn

hoá cán bộ, công chức cơ sở; đề cao trách nhiệm quản lý, kiểm tra giám sát đảng

viên của chi bộ. Đảng viên có cƣơng vị càng cao, càng phải gƣơng mẫu chấp hành

sự quản lý của chi bộ.

- Để xây dựng, củng cố các tổ chức cơ sở đảng cần thực hiện tốt các chủ

trƣơng và biện pháp sau:

+ Đổi mới và nâng cao chất lƣợng sinh hoạt cấp uỷ, sinh hoạt chi bộ.

+ Phân công, hƣớng dẫn, kiểm tra đảng viên chấp hành nhiệm vụ, phát huy

vai trò tiên phong gƣơng mẫu; giữ mối liên hệ mật thiết với quần chúng nơi công

tác, với chi bộ và nhân dân nơi cƣ trú.

+ Chú trọng và tăng cƣờng công tác phát triển Đảng, sớm khắc phục tình

trạng một số cơ sở, địa bàn chƣa có đảng viên, tổ chức đảng. Việc kết nạp đảng

viên phải coi trọng chất lƣợng, tiêu chuẩn, đặc biệt tiêu chuẩn giác ngộ lý tƣởng

của Đảng, đạo đức, lối sống, năng lực hoàn thành nhiệm vụ; trọng tâm hƣớng vào

thế hệ trẻ, công nhân, nông dân, trí thức, quân nhân, cán bộ, con em các gia đình

có công với cách mạng. Coi trọng giáo dục, rèn luyện đảng viên dự bị, đảng viên

trẻ.

+ Đổi mới việc phân tích, đánh giá chất lƣợng các tổ chức cơ sở đảng và

đảng viên. Có những tiêu chí cụ thể để đánh giá đúng thực chất; khắc phục tình

trạng nể nang, dễ dãi, chạy theo thành tích. Thƣờng xuyên sàng lọc đảng viên, kiên

quyết đƣa những ngƣời không đủ tiêu chuẩn ra khỏi Đảng bằng các hình thức thích

hợp. Khai trừ những đảng viên thoái hoá về chính trị, tƣ tƣởng, đạo đức, lối sống,

tham nhũng, lãng phí, quan liêu, cố tình vi phạm kỷ luật Đảng và pháp luật của

Nhà nƣớc. Vận động ra Đảng hoặc xoá tên khỏi danh sách đảng viên đối với những

đảng viên phai nhạt lý tƣởng, giảm sút ý chí phấn đấu, không làm tròn nhiệm vụ

đảng viên, đã đƣợc tổ chức đảng giúp đỡ mà không tiến bộ.

b. Nâng cao chất lượng đảng viên

84

Cần nắm vững các yêu cầu sau đây để các tổ chức cơ sở đảng có những biện

pháp chấn chỉnh, xây dựng, nâng cao chất lƣợng đội ngũ đảng viên của Đảng.

- Về tư tưởng chính trị: tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng của

Đảng, của dân tộc, tích cực thực hiện đƣờng lối đổi mới của Đảng, hoàn thành tốt

nhiệm vụ chính trị đƣợc giao. Có bản lĩnh chính trị vững vàng, không dao động

trƣớc những khó khăn, thách thức. Có ý thức giữ vững và nêu cao vai trò lãnh đạo

của Đảng.

- Về trình độ năng lực: có hiểu biết cơ bản về chủ nghĩa Mác-Lênin, tƣ

tƣởng Hồ Chí Minh, đƣờng lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của

Nhà nƣớc; có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ để đủ sức hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Có năng lực vận động và lãnh đạo quần chúng tổ chức thực hiện đƣờng lối, chủ

trƣơng của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc.

- Về phẩm chất, đạo đức, lối sống: có tinh thần trách nhiệm cao, gƣơng mẫu,

đi đầu trong công tác; xử lý hài hoà các lợi ích, đặt lợi ích của Đảng, của Tổ quốc

lên trên hết. Liên hệ mật thiết với nhân dân. Có lối sống trong sạch, lành mạnh, có

kỷ cƣơng, kỷ luật. Không quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các tiêu cực khác.

2. Trách nhiệm của đảng viên đối với tổ chức cơ sở đảng và chi bộ

Mỗi đảng viên phải hoạt động trong một tổ chức cơ sở đảng nhất định. Chất

lƣợng của từng đảng viên góp phần tạo nên chất lƣợng của chi bộ, đảng bộ. Nâng

cao sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, của chi bộ không thể tách rời việc nâng

cao chất lƣợng đảng viên. Ngƣợc lại, đảng bộ, chi bộ trong sạch, vững mạnh tạo

điều kiện để mỗi đảng viên thực hiện tốt vai trò và nhiệm vụ của mình, giữ vững tƣ

cách ngƣời đảng viên. Vì vậy, đảng viên cần nêu cao trách nhiệm xây dựng đảng

bộ, chi bộ.

a) Đảng viên phải đóng góp tích cực với đảng bộ, chi bộ trong việc lãnh đạo

thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ sở, đơn vị.

Để thực hiện yêu cầu này, đảng viên cần:

- Thƣờng xuyên học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh để

nâng cao trình độ lý luận chính trị, phƣơng pháp công tác khoa học. Thƣờng xuyên

học tập những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, những tinh hoa văn hóa của nhân

loại, những kiến thức mới của thời đại để không ngừng làm giàu trí tuệ của mình,

từ đó góp phần cùng tổ chức Đảng hoàn thành tốt nhiệm vụ lãnh đạo thực hiện

nhiệm vụ chính trị ở cơ sở.

85

- Nắm vững và thực hiện nghiêm đƣờng lối, chính sách của Đảng, pháp luật

của Nhà nƣớc, những chủ trƣơng, nhiệm vụ của cấp uỷ và chính quyền địa phƣơng

(tỉnh, thành; huyện, quận...).

- Hiểu rõ tình hình thực tế ở cơ sở, đơn vị, những vấn đề đang đặt ra cần giải

quyết.

- Thƣờng xuyên suy nghĩ, góp phần đề ra chủ trƣơng và các giải pháp đúng

đắn, sát hợp, có tính khả thi của đảng bộ, chi bộ để thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị

của đơn vị.

- Gƣơng mẫu thực hiện nghị quyết và chấp hành sự phân công của đảng bộ,

chi bộ; tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân và gia đình thực hiện có hiệu quả

các chủ trƣơng, nhiệm vụ do đảng bộ, chi bộ đề ra.

b) Đảng viên phải góp phần tích cực vào việc xây dựng tổ chức cơ sở đảng

có sự thống nhất cao về chính trị và tư tưởng, bản lĩnh chính trị và phẩm chất đạo

đức, lối sống.

Để thực hiện yêu cầu trên, đảng viên cần:

- Thực hiện chế độ học tập bắt buộc theo quy định của Đảng. Mọi cán bộ,

đảng viên phải thực hiện nghiêm túc "chế độ học tập lý luận chính trị trong Đảng".

Trên cơ sở nâng cao nhận thức, kiên định những quan điểm có tính nguyên tắc của

Đảng.

- Gƣơng mẫu, tự giác rèn luyện, phấn đấu nâng cao bản lĩnh chính trị; phẩm

chất, đạo đức cách mạng "cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tƣ"; khắc phục chủ

nghĩa cá nhân. Không làm những việc trái với quy định của Đảng, xa lạ với bản

chất ngƣời đảng viên cộng sản. Không tham nhũng, làm ăn phi pháp; kiên quyết

đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và các biểu hiện tiêu cực trong Đảng và

trong nhân dân.

- Kiên quyết đấu tranh với những nhận thức lệch lạc, mơ hồ, những biểu

hiện thiếu kiên định về tƣ tƣởng chính trị, giúp đồng chí nhận rõ và khắc phục

những nhận thức, tƣ tƣởng không đúng. Phê phán và bác bỏ những quan điểm sai

trái, thù địch.

- Phát huy tự do tƣ tƣởng, tham gia thảo luận, tranh luận tìm ra chân lý, lẽ

phải. Thực hiện đúng quyền đƣợc phát biểu ý kiến trong tổ chức, đƣợc bảo lƣu ý

kiến và chấp hành nghị quyết của Đảng. Không đƣợc truyền bá những quan điểm

trái với quan điểm, đƣờng lối của Đảng.

86

c) Đảng viên phải đóng góp tích cực xây dựng đảng bộ, chi bộ vững mạnh

về tổ chức, thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ.

Để thực hiện yêu cầu này, đảng viên cần:

- Phát huy dân chủ, tích cực thảo luận và tham gia quyết định các chủ

trƣơng, nhiệm vụ của đảng bộ, chi bộ, đồng thời thực hiện đúng nguyên tắc thiểu

số phục tùng đa số, cá nhân phục tùng quyết định của tập thể.

- Thƣờng xuyên rèn luyện, tự giác đặt mình trong sự quản lý của chi bộ,

đảng bộ; tham gia đầy đủ các kỳ sinh hoạt chi bộ, tuân thủ kỷ luật của Đảng.

- Thực hiện nghiêm chế độ tự phê bình và phê bình. Khắc phục tình trạng tự

phê bình một cách hình thức, chiếu lệ, không dũng cảm nêu ra và sửa chữa khuyết

điểm. Không nể nang, xuê xoa trong phê bình, nhƣng cũng không đƣợc lợi dụng

phê bình để vu cáo, đả kích cá nhân, gây rối nội bộ.

- Ra sức chăm lo, giữ gìn đoàn kết nội bộ trên cơ sở đƣờng lối, chính sách,

nghị quyết của Đảng và các quy định của Điều lệ Đảng; kiên quyết đấu tranh với

mọi biểu hiện chia rẽ, bè cánh, cục bộ do kèn cựa, tranh giành chức quyền, lợi lộc.

- Làm tốt công tác bảo vệ chính trị nội bộ Đảng; kiên quyết chống lại mọi

âm mƣu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, làm suy yếu, hạ thấp đi đến xóa bỏ vai

trò lãnh đạo của Đảng. Tham gia đấu tranh với những phần tử bất mãn, cơ hội

chống đảng và những biểu hiện lệch lạc, trái quan điểm, đƣờng lối của Đảng và

pháp luật của Nhà nƣớc.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Phân tích vị trí, vai trò của tổ chức cơ sở đảng.

2. Nêu những nội dung công tác xây dựng đảng ở cơ sở trong giai đoạn hiện nay.

3. Phân tích nhiệm vụ của đảng viên trong công tác xây dựng đảng ở cơ sở.

87

Bài 9

KHÔNG NGỪNG PHẤN ĐẤU VÀ RÈN LUYỆN

ĐỂ XỨNG ĐÁNG VỚI DANH HIỆU NGƢỜI ĐẢNG VIÊN

ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM

I. VỊ TRÍ, VAI TRÕ, NHIỆM VỤ CỦA NGƢỜI ĐẢNG VIÊN ĐẢNG

CỘNG SẢN VIỆT NAM

1. Vị trí, vai trò của ngƣời đảng viên

a. Đảng viên là chiến sỹ cách mạng trong đội quân tiên phong của giai cấp

công nhân Việt Nam, của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam.

Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam đƣợc thông qua tại Đại hội XI của Đảng

khẳng định: "Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân,

đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại

biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của dân tộc”.

Trước hết, Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công

nhân Việt Nam, nên từng đảng viên của Đảng phải là chiến sĩ cách mạng tiên

phong của giai cấp công nhân, phấn đấu vì lợi ích của giai cấp. Toàn bộ sức mạnh,

năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng đều đƣợc tạo thành từ từng ngƣời

đảng viên. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Để lãnh đạo cách mạng, Đảng phải

mạnh. Đảng mạnh là do chi bộ tốt. Chi bộ tốt là do các đảng viên đều tốt”1.

Thứ hai, Đảng Cộng sản Việt Nam đồng thời là đội tiên phong của nhân dân

lao động và của dân tộc Việt Nam. Vì vậy, đảng viên là ngƣời tiên tiến nhất trong

nhân dân lao động và của dân tộc. Thắng lợi của cách mạng Việt Nam qua các thời

kỳ đều bắt nguồn từ việc Đảng giải quyết đúng đắn mối quan hệ mật thiết giữa giai

cấp và dân tộc, mỗi ngƣời đảng viên của Đảng luôn luôn phấn đấu vì lợi ích của

giai cấp và dân tộc.

Thứ ba, Đảng là đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân

dân lao động và cả dân tộc, nhờ đó mà Đảng đƣợc cả dân tộc gọi là Đảng ta. Mỗi

đảng viên đều đặt lợi ích của giai cấp và dân tộc lên trên hết, trƣớc hết.

Thứ tư, Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành Đảng cầm quyền, đƣợc toàn dân

thừa nhận là đội tiên phong lãnh đạo nhân dân, nên mỗi đảng viên là ngƣời tiên

phong, gƣơng mẫu trƣớc quần chúng nhân dân.

1 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.12, tr. 92.

88

b. Đội ngũ đảng viên là những người có trách nhiệm góp phần xây dựng

đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng; đồng thời có trách nhiệm tổ chức

thực hiện mọi đường lối, chủ trương, chính sách đó.

- Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo cách mạng Việt Nam bằng việc định ra

đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách lớn; công tác cán bộ và vai trò gƣơng mẫu của

đội ngũ đảng viên.

- Đƣờng lối đúng đắn của Đảng là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách

mạng. Đƣờng lối của Đảng là kết tinh trí tuệ của toàn Đảng. Mỗi đảng viên của

Đảng đều có trách nhiệm trong việc xây dựng đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách

của Đảng qua tham gia xây dựng các nghị quyết của Đảng từ cơ sở trở lên.

- Sau khi có đƣờng lối đúng đắn, việc bảo đảm cho đƣờng lối đƣợc thực hiện

thắng lợi trong thực tế có vai trò quan trọng. Đảng viên phải nêu cao vai trò tiên

phong gƣơng mẫu trong việc chấp hành các chủ trƣơng, chính sách của Đảng và

pháp luật của Nhà nƣớc, làm tấm gƣơng tốt cho quần chúng noi theo. Nhân dân ta

có câu “đảng viên đi trƣớc, làng nƣớc theo sau”. Điều đó vừa nói lên lòng tin yêu

của quần chúng đối với đảng viên, vừa nói lên yêu cầu gƣơng mẫu trƣớc quần

chúng của đảng viên.

c. Đảng viên dù ở cương vị nào, cũng vừa là người lãnh đạo, vừa là người

phục vụ quần chúng.

- Đảng viên là ngƣời lãnh đạo, bởi vì đảng viên có giác ngộ lý tƣởng của

Đảng, đem tƣ tƣởng đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng, pháp luật của

Nhà nƣớc tuyên truyền cho quần chúng trong cơ quan, đơn vị, trong cộng đồng,

cho gia đình mình và bằng hành động của mình tập hợp lôi cuốn họ thực hiện. Chủ

tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Mỗi đảng viên là một ngƣời thay mặt cho Đảng trƣớc

quần chúng, để giải thích chính sách của Đảng và của Chính phủ cho quần chúng

hiểu rõ và vui lòng thi hành”1.

- Đảng viên là ngƣời đầy tớ của nhân dân, bởi vì mục tiêu lý tƣởng của Đảng

ta là giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con ngƣời, hết lòng, hết

sức phục vụ nhân dân, vì vậy đảng viên của Đảng suốt đời phấn đấu để phục vụ

cho lý tƣởng của Đảng, vì hạnh phúc của nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy:

“Mỗi ngƣời đảng viên, mỗi ngƣời cán bộ từ trên xuống dƣới đều phải hiểu rằng:

1 Sđd, t. 6, tr. 189.

89

mình vào Đảng để làm đày tớ cho nhân dân”. Ngƣời nhấn mạnh: “làm đày tớ cho

nhân dân chứ không phải là quan nhân dân”2.

- Là ngƣời lãnh đạo, ngƣời đầy tớ trung thành của nhân dân, đảng viên

không tự hạ thấp trình độ nhận thức, phẩm chất chính trị của mình, không theo

đuôi quần chúng, mà luôn luôn đứng vững trên lập trƣờng, quan điểm của Đảng để

lãnh đạo, giáo dục quần chúng, nâng cao trình độ của quần chúng, tổ chức cho

quần chúng hành động cách mạng.

Là đảng viên mỗi ngƣời đều phải phấn đáu theo lời dạy của V.I. Lênin phải

bảo vệ tính vững chắc, tính kiên định, tính trong sạch của Đảng và phải cố gắng

làm cho danh hiệu và ý nghĩa của đảng viên ngày càng cao hơn lên mãi.

d. Đảng viên là người kiên định bảo vệ Đảng, bảo vệ đường lối, chủ trương

của Đảng.

- Trong cuộc đấu tranh chống các thế lực thù định, đặc biệt chống chiến

lƣợc “diễn biến hoà bình” hiện nay, việc giữ vững và tăng cƣờng vai trò lãnh đạo

của Đảng là yếu tố có tính quyết định thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Thắng

lợi to lớn và có ý nghĩa lịch sử của sự nghiệp đổi mới đã khẳng định tính đúng đắn

của đƣờng lối đổi mới do Đảng ta khởi xƣớng và lãnh đạo.

- Đảng viên, ngƣời chiến sĩ tiên phong của giai cấp công nhân có trách

nhiệm bảo vệ Đảng, bảo vệ đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng, đấu tranh có hiệu quả

với các biểu hiện của tƣ tƣởng cơ hội, hữu khuynh, xét lại hoặc giáo điều, bảo thủ,

làm cho Đảng ta luôn luôn vững vàng, kiên định, có sức chiến đấu cao.

2. Nhiệm vụ của ngƣời đảng viên

Điều 2, Điều lệ của Đảng Cộng sản Việt Nam đƣợc thông qua tại Đại hội XI

xác định nhiệm vụ của ngƣời đảng viên gồm:

1. Tuyệt đối trung thành với mục đích lý tƣởng cách mạng của Đảng, chấp

hành nghiêm chỉnh Cƣơng lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, nghị quyết, chỉ thị của

Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc; hoàn thành tốt nhiệm vụ đƣợc giao; phục tùng

tuyệt đối sự phân công và điều động của Đảng.

2. Không ngừng học tập, rèn luyện, nâng cao trình độ kiến thức, năng lực

công tác, phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, có lối sống lành mạnh; đấu

tranh chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, cục bộ, quan liêu, tham nhũng, lãng phí và

2 Sđd, t. 12, tr. 222.

90

các biểu hiện tiêu cực khác. Chấp hành quy định của Ban Chấp hành Trung ƣơng

về những điều đảng viên không đƣợc làm.

3. Liên hệ chặt chẽ với nhân dân, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của

nhân dân; chăm lo đời sống vật chất, tinh thần và bảo vệ quyền lợi chính đáng của

nhân dân; tích cực tham gia công tác quần chúng, công tác xã hội nơi làm việc và

nơi ở; tuyên truyền vận động gia đình và nhân dân thực hiện đƣờng lối, chính sách

của Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc.

4. Tham gia xây dựng, bảo vệ đƣờng lối, chính sách và tổ chức của Đảng;

phục tùng kỷ luật, giữ gìn đoàn kết thống nhất trong Đảng; thƣờng xuyên tự phê

bình và phê bình, trung thực với Đảng; làm công tác phát triển đảng viên; sinh hoạt

đảng và đóng đảng phí đúng quy định.

II. KHÔNG NGỪNG PHẤN ĐẤU VÀ RÈN LUYỆN ĐỂ XỨNG ĐÁNG

VỚI DANH HIỆU ĐẢNG VIÊN

1. Thực hiện tốt tiêu chuẩn đảng viên đƣợc quy định trong Điều lệ Đảng

- Tiêu chuẩn đảng viên là những chuẩn mực quy định chất lƣợng của ngƣời

đảng viên, là tiêu chí phân ra giữa đảng viên và quần chúng; là cơ sở để đánh giá

chất lƣợng đảng viên; là căn cứ để tiến hành mọi mặt công tác đảng viên. Mọi đảng

viên phải dựa vào tiêu chuẩn đảng viên để rèn luyện, phấn đấu.

- Điểm 1, điều 1, Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam do Đại hội đại biểu toàn

quốc lần thứ XI thông qua đã xác định tiêu chuẩn đảng viên nhƣ sau: “Đảng viên

Đảng Cộng sản Việt Nam là chiến sĩ cách mạng trong đội tiên phong của giai cấp

công nhân, nhân dân lao động và dân tộc Việt Nam, suốt đời phấn đấu cho mục

đích, lý tƣởng của Đảng, đặt lợi ích của Tổ quốc, của giai cấp công nhân và nhân

dân lao động lên trên lợi ích cá nhân; chấp hành nghiêm chỉnh Cƣơng lĩnh chính

trị, Điều lệ Đảng, các nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nƣớc; có lao

động, hoàn thành tốt nhiệm vụ đƣợc giao; có đạo đức và lối sống lành mạnh; gắn

bó mật thiết với nhân dân; phục tùng tổ chức, kỷ luật của Đảng, giữ gìn đoàn kết

thống nhất trong Đảng”.

Những tiêu chuẩn đảng viên trên đây thể hiện qua các điểm sau:

Một là, về lập trường giai cấp, bản lĩnh chính trị.

+ Đảng viên phải tuyệt đối trung thành với lý tƣởng cộng sản, kiên định lập

trƣờng cách mạng của giai cấp công nhân, suốt đời phấn đấu cho mục tiêu, lý

tƣởng của Đảng là xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản; vững vàng,

91

không dao động trƣớc bất kỳ khó khăn, thử thách nào. Có mục tiêu, lý tƣởng là tiêu

chí phân biệt giữa đảng viên và quần chúng.

+ Mục tiêu, nhiệm vụ chính trị cụ thể của ngƣời đảng viên Việt Nam hiện

nay là phấn đấu thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hoá,

hiện đại hoá đất nƣớc, thực hiện thành công công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội

và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Có thể nói, thái độ và sự tham gia tích cực thực hiện đƣờng lối đổi mới là

thƣớc đo phẩm chất, năng lực, vai trò tiên phong, gƣơng mẫu của mỗi đảng viên.

Hai là, về nhận thức, kiến thức, năng lực toàn diện thực hiện công cuộc đổi

mới đất nước.

- Lênin đã dặn đi dặn lại những ngƣời cộng sản Nga rằng: nếu chỉ có nhiệt

tình và lòng dũng cảm không thôi thì không thể chiến thắng đƣợc chủ nghĩa tƣ bản,

xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, mặc dù nhiệt tình cách mạng và lòng dũng

cảm là yếu tố cực kỳ quan trọng. Để chiến thắng chủ nghĩa tƣ bản, xây dựng thành

công chủ nghĩa xã hội, những ngƣời cộng sản còn phải có kiến thức, có trình độ

văn hoá cao, có trí thông minh và năng lực làm việc. Muốn thế, phải không ngừng

học tập, học tập một cách kiên trì và nghiêm túc; không bằng lòng với những kinh

nghiệm của mình; kiêu ngạo cộng sản là báo hiệu một sự tụt hậu…

- Đổi mới ở nƣớc ta hiện nay là cuộc vận động cách mạng toàn diện và sâu

sắc, diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Ngày nay, cách mạng khoa

học và công nghệ phát triển nhƣ vũ bão, kinh tế tri thức phát triển, toàn cầu hoá

mạnh mẽ đang tạo ra thời cơ và thách thức với tất cả quốc gia, dân tộc. Rõ ràng,

trong tình hình đó, đảng viên phải không ngừng bồi dƣỡng những kiến thức văn

hoá, khoa học - kỹ thuật, quản lý kinh tế - xã hội, pháp luật... để có đủ năng lực

thực hiện tốt nhiệm vụ đƣợc giao.

Ba là, về phẩm chất đạo đức, lối sống, phong cách.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn cán bộ, đảng viên phải nâng

cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, mà nội dung cốt lõi của đạo

đức cách mạng là trung với nƣớc, hiếu với dân; yêu thƣơng con ngƣời; cần, kiệm,

liêm, chính, chí công, vô tƣ; có tinh thần quốc tế trong sáng, luôn xứng đáng với

ngƣời lãnh đạo và ngƣời đầy tớ trung thành của nhân dân... Những lời dạy đó của

Ngƣời đến nay vẫn giữ nguyên vẹn giá trị và có ý nghĩa to lớn trong thời kỳ đổi

mới.

92

- Những chuẩn mực đạo đức mà ngƣời đảng viên cần có là lòng yêu nƣớc

sâu sắc, tôn trọng và hết lòng phục nhân dân, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và

chủ nghĩa xã hội, có thái độ tích cực ủng hộ xu thế đổi mới, tham gia vào công

cuộc đổi mới do Đảng khởi xƣớng, thống nhất giữa lời nói và việc làm.

- Đạo đức, lối sống mới yêu cầu dũng cảm vạch trần, phê phán những biểu

hiện cơ hội, cá nhân chủ nghĩa, những mƣu toan dựa vào xu thế và hoàn cảnh đổi

mới để tìm kiếm lợi ích riêng cho bản thân mình.

- Tƣ tƣởng và ý thức đạo đức phải đi liền với hành động, trong lao động,

trong công việc, trong quan hệ với con ngƣời, trong đấu tranh khắc phục mọi tệ

nạn và làm lành mạnh các quan hệ xã hội.

Bốn là, có ý thức tổ chức kỷ luật, giữ gìn sự đoàn kết thống nhất của Đảng

trên cơ sở thực hiện đúng các nguyên tắc của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung

dân chủ, thường xuyên tự phê bình và phê bình.

- Đoàn kết trong Đảng là yêu cầu tối quan trọng của Đảng Cộng sản. Trong

Đảng Cộng sản không thể tồn tại nhiều phái, nhiều phe cánh với lập trƣờng và lợi

ích khác nhau. Đoàn kết đã trở thành một truyền thống quý báu của Đảng ta mà tất

cả các tổ chức đảng và đảng viên phải ra sức giữ gìn, vun đắp nhƣ giữ gìn con

ngƣơi của mắt mình. Nền tảng của sự đoàn kết trong Đảng là chủ nghĩa Mác-

Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, Cƣơng lĩnh, Điều lệ, đƣờng lối và các nguyên tắc tổ

chức Đảng.

- Sức mạnh của Đảng là ở tính thống nhất: thống nhất quan điểm, thống nhất

ý chí, thống nhất hành động. Tập trung dân chủ là nguyên tắc bảo đảm sự thống

nhất của Đảng. Vì vậy, mọi cán bộ, đảng viên ở bất cứ cƣơng vị nào đều phải tôn

trọng và chấp hành đúng nguyên tắc tập trung dân chủ.

- Đảng viên có trách nhiệm tích cực tham gia thảo luận các vấn đề thuộc về

đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng, có quyền chất vấn, tranh luận một cách thẳng

thắn; đồng thời chú ý lắng nghe và tôn trọng ý kiến của ngƣời khác. Khi đã thành

quyết định của tập thể thì phải nghiêm túc chấp hành, không đƣợc phát ngôn tuỳ

tiện hoặc lan truyền những ý kiến, quan điểm riêng của mình bên ngoài các hội

nghị Đảng.

Năm là, gắn bó mật thiết với quần chúng.

- Sức mạnh vô địch của Đảng là ở sự gắn bó chặt chẽ với quần chúng nhân

dân. Phát huy dân chủ, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc đổi mới. Vì

vậy, mỗi đảng viên, trƣớc hết là đảng viên giữ cƣơng vị lãnh đạo, có chức, có

93

quyền, phải tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của dân, chăm lo đời sống hàng

ngày của dân, tìm hiểu nguyện vọng và lắng nghe ý kiến dân, giúp đỡ dân khi gặp

khó khăn, kiên quyết đấu tranh chống bệnh quan liêu, mệnh lệnh, gia trƣởng, độc

đoán, đặc quyền đặc lợi, trù dập, ức hiếp dân và mọi hành vi vi phạm quyền dân

chủ của dân. Đây là một vấn đề hết sức quan trọng, một yêu cầu rất cần thiết đối

với ngƣời đảng viên trong điều kiện Đảng lãnh đạo chính quyền.

- Sự gắn bó với quần chúng, mối liên hệ mật thiết với quần chúng không chỉ

là một tiêu chuẩn của nhân cách đảng viên, mà còn là sự thử thách đặc biệt thể hiện

năng lực hoạt động chính trị - thực tiễn, phƣơng pháp và phong cách làm việc của

mỗi đảng viên.

Sáu là, kết hợp chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công

nhân.

- Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta luôn luôn kết

hợp chặt chẽ giữa chủ nghĩa yêu nƣớc và chủ nghĩa quốc tế. Những thắng lợi của

cách mạng Việt Nam cũng có nguyên nhân từ đƣờng lối quốc tế đúng đắn của

Đảng. Nhiệm vụ của ngƣời đảng viên là phải thực hiện đúng đắn đƣờng lối đó của

Đảng.

- Bƣớc vào giai đoạn mới, vấn đề đoàn kết quốc tế của cách mạng Việt Nam

mang nội dung mới. Đó là, kết hợp chặt chẽ giữa chủ nghĩa yêu nƣớc với chủ

nghĩa quốc tế trong sáng, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, nguồn

lực bên trong và bên ngoài, làm tốt nghĩa vụ quốc tế trong sáng trong hoàn cảnh

mới.

2. Không ngừng tự phấn đấu, rèn luyện để xứng đáng với danh hiệu

ngƣời đảng viên cộng sản

Khái niệm “đảng viên” bao hàm hai mặt: cá nhân một con ngƣời mang danh

hiệu đảng viên và một thành viên của Đảng (của một tổ chức đảng cụ thể và của

toàn Đảng nói chung). Ngƣời đảng viên chỉ xứng đáng với danh hiệu cao quý của

mình khi làm tròn bổn phận trên cả hai tƣ cách đó, nhờ sự phấn đấu của bản thân

và sự giúp đỡ, tạo điều kiện của tổ chức đảng.

- Về mặt cá nhân

Trƣớc hết mỗi ngƣời đảng viên phải rèn luyện mình theo những đức tính của

con ngƣời Việt Nam, đó là:

+ Có tinh thần yêu nƣớc, tự cƣờng dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và

chủ nghĩa xã hội, có ý chí vƣơn lên đƣa đất nƣớc thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu,

94

đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân

tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.

+ Có ý thức tập thể, đoàn kết, phấn đấu vì lợi ích chung.

+ Có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân

nghĩa, tôn trọng kỷ cƣơng phép nƣớc, quy ƣớc của cộng đồng; có ý thức bảo vệ và

cải thiện môi trƣờng sinh thái.

+ Lao động chăm chỉ với lƣơng tâm nghề nghiệp, có kỹ thuật, sáng tạo, năng

suất cao vì lợi ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã hội.

+ Thƣờng xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ

thẩm mỹ và thể lực.

- Về tư cách đảng viên thành viên của tổ chức đảng

Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Trƣớc mặt quần chúng, không phải ta cứ viết

lên trán chữ “cộng sản” mà ta đƣợc họ yêu mến. Quần chúng chúng chỉ quý mến

những ngƣời có tƣ cách, đạo đức..., làm mực thƣớc cho ngƣời ta bắt chƣớc”1. Đối

với Đảng, “Chúng ta vào Đảng là để hết lòng hết sức phục vụ giai cấp, phục vụ

nhân dân, làm trọn nhiệm vụ của ngƣời đảng viên”2.

- Yêu cầu của sự phấn đấu là giữ vững, tự khẳng định tƣ cách ngƣời cộng

sản của mình và không ngừng vƣợt lên chính mình. Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy:

“tất cả các đảng viên, cán bộ và chi bộ cần phải thƣờng xuyên ôn lại, tự liên hệ và

giữ đúng những tiêu chuẩn của ngƣời đảng viên...”3, coi đó là cách tốt nhất để

xứng đáng với danh hiệu ngƣời cộng sản.

- Trong nhiệm vụ kiện toàn tổ chức cơ sở đảng và nâng cao chất lƣợng đảng

viên, Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng Trung ƣơng Đảng khóa X

trình Đại hội XI chỉ rõ: “Tập trung củng cố, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến

đấu của tổ chức cơ sở đảng, tạo chuyển biến rõ rệt về chất lƣợng hoạt động của các

loại hình cơ sở đảng, nhất là tổ chức đảng trong các đơn vị sự nghiệp và doanh

nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Kiện toàn tổ chức của hệ thống chính trị, bảo

đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng ở cơ sở. Quan tâm đào tạo, bồi dƣỡng và xây

dựng đội ngũ cấp uỷ viên, trƣớc hết là bí thƣ cấp uỷ. Thực hiện trẻ hoá, tiêu chuẩn

hoá, tăng cƣờng bồi dƣỡng kỹ năng, nghiệp vụ theo chức danh cán bộ cơ sở”1.

1. Sđd, t.5, tr. 552. 2 Sđd, t. 12, tr. 91. 3 Sđd, t. 10, tr. 101.

1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà

Nội, 2011, 259-260

95

Đổi mới, tăng cƣờng công tác quản lý, phát triển đảng viên, bảo đảm chất

lƣợng đảng viên theo yêu cầu của Điều lệ Đảng. Xây dựng các tiêu chí, yêu cầu

cụ thể về tƣ tƣởng chính trị, trình độ năng lực, phẩm chất đạo đức, lối sống của

đảng viên đáp ứng yêu cầu giai đoạn cách mạng mới; phát huy tính tiền phong

gƣơng mẫu, chủ động, sáng tạo của đội ngũ đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ

đƣợc giao. Kiên quyết đƣa ra khỏi Đảng những ngƣời không đủ tƣ cách đảng

viên.

- Về vấn đề đảng viên làm kinh tế tư nhân

+ Vấn đề đảng viên làm kinh tế tƣ nhân ở nƣớc ta đã xuất hiện từ lâu trong

quá trình tiến hành công cuộc đổi mới. Trên cơ sở tổng kết thực tiễn, Đại hội X đã

thảo luận, biểu quyết và thông qua chủ trƣơng: “Đảng viên làm kinh tế tƣ nhân

phải gƣơng mẫu chấp hành pháp luật, chính sách của Nhà nƣớc, nghiêm chỉnh

chấp hành Điều lệ Đảng và quy định của Ban Chấp hành Trung ƣơng”1. Nhƣ vậy,

Đại hội đã đồng ý để đảng viên làm kinh tế tƣ nhân với một số quy định nhất định.

+ Cơ sở để Đại hội thông qua chủ trƣơng trên là do nƣớc ta đang trong

chặng đƣờng đầu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, với trình độ phát triển

thấp kém của lực lƣợng sản xuất. Nhiệm vụ trung tâm hiện nay là phát triển kinh

tế, giải phóng mạnh mẽ các tiềm năng phát triển trong xã hội, trong đó có trên 3

triệu đảng viên. Đó là thực hiện lời dạy của V.I. Lênin, phải qua “những bƣớc

trung gian”, “ bắc những nhịp cầu nhỏ” từ sản xuất nhỏ lên chủ nghĩa xã hội.

+ Trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta, các

thành phần kinh tế cùng phát triển bình đẳng và đều là bộ phận cấu thành hữu cơ

của nền kinh tế; kinh tế tƣ nhân không đối lập với kinh tế nhà nƣớc. Phát triển kinh

tế tƣ nhân cũng là để phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng lên chủ nghĩa xã

hội ở nƣớc ta.

- Tuy nhiên, kinh tế tƣ nhân, do chịu tác động của các quy luật thị trƣờng có

thể có những những tác động tiêu cực đến tiêu chuẩn của ngƣời đảng viên. Để hạn

chế những tác động tiêu cực đó, Nghị quyết Đại hội X yêu cầu đảng viên phải

khác với những công dân khác là ngoài việc chấp hành đầy đủ chính sách, pháp

luật của Nhà nƣớc, còn phải chấp hành Điều lệ Đảng và những quy định trong

Đảng, để làm kinh tế tƣ nhân nhƣng vẫn đảm bảo tiêu chuẩn và giữ đúng tƣ cách

đảng viên.

1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà

Nội, tr. 302.

96

Thực hiện Nghị quyết Đại hội X, Hội nghị Trung ƣơng 3 khóa X đã thông

qua những quy định đối với đảng viên làm kinh tế tƣ nhân. Nhiệm vụ của mỗi đảng

viên khi làm kinh tế tƣ nhân là phải thực hiện tốt những quy định này.

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa X trình Đại

hội XI yêu cầu: “Tổng kết, đánh giá kết quả và rút kinh nghiệm để tiếp tục thực

hiện Quy định số 15-QĐ/TW của Ban Chấp hành Trung ƣơng (khoá X) về đảng

viên làm kinh tế tƣ nhân. Thực hiện thí điểm việc kết nạp những ngƣời là chủ

doanh nghiệp tƣ nhân đủ tiêu chuẩn vào Đảng”.

III. CÔNG TÁC VẬN ĐỘNG NHÂN DÂN CỦA ĐẢNG VIÊN

Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lƣợng lãnh đạo, gắn bó chặt chẽ với nhân

dân và đƣợc nhân dân tin cậy. Sức mạnh của Đảng nằm trong sức mạnh dời non

lấp biển của nhân dân và toàn dân tộc. Để phát huy đƣợc sức mạnh, Đảng phải

luôn luôn quan tâm đến công tác vận động nhân dân, tăng cƣờng quan hệ máu thịt

giữa Đảng với dân. Mỗi đảng viên đều phải quan tâm và làm tốt công tác vận động

nhân dân.

1. Quan điểm chỉ đạo công tác vận động nhân dân trong công cuộc đổi

mới

Nghị quyết Trung ƣơng 8 (B) khoá VI "Về đổi mới công tác quần chúng của

Đảng, tăng cƣờng mối quan hệ giữa Đảng và nhân dân" xác định bốn quan điểm

chỉ đạo đổi mới công tác vận động nhân dân trong thời kỳ mới.

Một là, cách mạng là sự nghiệp của dân, do dân, vì nhân dân.

- Tƣ tƣởng “lấy dân làm gốc” đƣợc Chủ tịch Hồ Chí Minh kế thừa, nâng lên

tầm cao mới, với những nội dung mới. Ngay từ năm 1949, Ngƣời đã chỉ rõ:

"NƢỚC TA LÀ NƢỚC DÂN CHỦ

Bao nhiêu lợi ích đều vì dân.

Bao nhiêu quyền hạn đều của dân.

Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân.

Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân.

Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung ƣơng do dân cử ra.

Đoàn thể từ Trung ƣơng đến xã do dân tổ chức nên.

97

Nói tóm lại, quyền hành và lực lƣợng đều ở nơi dân"1.

Ngƣời đã nhiều lần khẳng định: "Dân chúng đồng lòng, việc gì cũng làm

đƣợc. Dân chúng không ủng hộ, việc gì cũng không nên".

“Nƣớc lấy dân làm gốc”2. ”Gốc có vững cây mới bền”

3.

- Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

(bổ sung, phát triển năm 2011) đƣợc thông qua tại Đại hội XI của Đảng đã nêu

năm bài học chủ yếu trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam dƣới sự lãnh đạo của

Đảng, trong đó có bài học: “Sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và

vì nhân dân. Chính nhân dân là ngƣời làm nên những thắng lợi lịch sử. Toàn bộ

hoạt động của Ðảng phải xuất phát từ lợi ích và nguyện vọng chính đáng của nhân

dân. Sức mạnh của Ðảng là ở sự gắn bó mật thiết với nhân dân. Quan liêu, tham

nhũng, xa rời nhân dân sẽ dẫn đến những tổn thất khôn lƣờng đối với vận mệnh

của đất nƣớc, của chế độ xã hội chủ nghĩa và của Đảng”.

Hai là, động lực thúc đẩy phong trào quần chúng là đáp ứng lợi ích thiết

thực của nhân dân, kết hợp hài hoà các lợi ích, thống nhất lợi ích và nghĩa vụ công

dân.

- Trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, giành độc lập tự do cho đất nƣớc,

Đảng đã vạch ra đƣợc đƣờng lối, chủ trƣơng đúng đắn, đáp ứng lợi ích, nguyện

vọng của mọi tầng lớp nhân dân, đó là đấu tranh cho quyền dân sinh, dân chủ và

lợi ích cao nhất là độc lập, tự do của đất nƣớc. Nhờ đó đã tập hợp đƣợc các tầng

lớp nhân dân đi theo Đảng làm cách mạng.

- Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ

nghĩa, việc giải quyết quan hệ lợi ích theo nguyên tắc: lợi ích cá nhân, lợi ích tập

thể và lợi ích toàn xã hội gắn chặt và thống nhất với nhau, trong đó lợi ích cá nhân

là động lực trực tiếp. Kết hợp hài hoà lợi ích trƣớc mắt và lợi ích lâu dài, lợi ích địa

phƣơng và lợi ích cả nƣớc. Coi trọng lợi ích cá nhân nhƣng không tuyệt đối hoá,

không chấp nhận chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ dẫn đến mâu thuẫn xã hội gay gắt, làm

tổn hại đến lợi ích chung của cộng đồng. Nhờ đó, qua gần 25 năm đổi mới, chúng

ta đã đạt đƣợc những thắng lợi to lớn và có ý nghĩa lịch sử.

Đại hội XI của Đảng tiếp tục khẳng định: kết hợp hài hoà các lợi ích cá

nhân, tập thể và xã hội... là một động lực chủ yếu để phát triển đất nƣớc. Quán triệt

1 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, H, 2000, t. 5, tr. 698. 2 Sđđ, t.5, tr. 409. 3 Sđđ, t.5, tr. 410. 4 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011,

tr. 65.

98

quan điểm này mới tạo ra đƣợc phong trào hành động cách mạng rộng rãi của các

tầng lớp nhân dân.

Ba là, các hình thức tập hợp nhân dân phải đa dạng.

- Trong giai đoạn mới của cách mạng phải đa dạng hoá các hình thức tập

hợp nhân dân, vì cơ cấu xã hội - giai cấp, xã hội - dân cƣ, xã hội - nghề nghiệp... có

sự phát triển mới cùng với sự phát triển kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ

nghĩa, làm cho nhu cầu lợi ích của xã hội, của tổ chức và mỗi cá nhân hết sức đa

dạng, phong phú. Mặt khác, trình độ của các tầng lớp nhân dân không đồng nhất,

do đó phải có cấp độ khác nhau về hình thức tập hợp. Đa dạng hoá các hình thức

tập hợp nhân dân là hợp với quy luật phát triển của xã hội trong nền kinh tế thị

trƣờng với nhiều thành phần kinh tế ở nƣớc ta.

- Cùng với hình thức tập hợp nhân dân, Đảng cũng nhấn mạnh đến phƣơng

thức và khẩu hiệu vận động nhân dân sao cho phù hợp với trình độ từng đối tƣợng

nhân dân, coi trọng việc vận động bằng các điển hình tiên tiến.

- Theo tinh thần Đại hội XI của Đảng, để phát huy dân chủ trong đời sống xã

hội đòi hỏi phải phát triển nhiều hình thức trong sinh hoạt xã hội. Vì vậy, bên cạnh

việc củng cố, đổi mới tổ chức và hoạt động của các đoàn thể chính trị - xã hội

truyền thống, cần khuyến khích phát triển những tổ chức mang tính xã hội, nghề

nghiệp, nhân đạo, hữu nghị..., thu hút đông đảo nhân dân thực hiện đƣờng lối đổi

mới của Đảng.

Bốn là, công tác vận động nhân dân là trách nhiệm của Đảng, chính quyền

và các đoàn thể nhân dân.

- Đảng phải lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị làm công tác dân vận nhằm

thƣờng xuyên củng cố mối quan hệ gắn bó mật thiết với nhân dân, coi trọng công

tác kiểm tra việc thực hiện các chủ trƣơng về dân vận, nhất là đối với hệ thống

chính quyền.

- Các cấp chính quyền phải chăm lo công tác quần chúng, vì Nhà nƣớc của

ta là Nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân. Cần khắc phục tình trạng nhiều cấp chính

quyền còn có những biểu hiện coi nhẹ công tác dân vận và coi nhẹ việc xây dựng

các tổ chức quần chúng.

- Các tổ chức đoàn thể, các hội nghề nghiệp... cần phải coi trọng công tác

vận động đoàn viên, hội viên, phải tiếp tục đổi mới tổ chức và phƣơng thức hoạt

động cho phù hợp với tình hình mới.

99

- Mọi cán bộ, đảng viên, mọi công chức, viên chức nhà nƣớc đều phải làm

tốt công tác dân vận theo chức trách của mình. Hơn nửa thế kỷ trƣớc đây, trả lời

câu hỏi: "Ai phụ trách dân vận?, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: "Tất cả cán bộ

chính quyền, tất cả cán bộ Đoàn thể và tất cả hội viên của các tổ chức nhân dân

(Liên Việt, Việt Minh v.v.) đều phải phụ trách dân vận"1. Ngƣời còn ân cần nhắc

nhở, phê bình: "Khuyết điểm to ở nhiều nơi là xem khinh việc dân vận. Cử ra một

ban hoặc vài ngƣời, mà thƣờng cử những cán bộ kém rồi bỏ mặc họ. Vận đƣợc thì

tốt, vận không đƣợc cũng mặc. Những cán bộ khác không trông nom, giúp đỡ, tự

cho mình không có trách nhiệm dân vận. Đó là sai lầm rất to, rất có hại”2.

2. Nhiệm vụ chủ yếu công tác vận động nhân dân của ngƣời đảng viên

trong giai đoạn mới

Để làm tốt công tác dân vận, mỗi đảng viên căn cứ điều kiện cụ thể ở địa

phƣơng, vị trí công tác làm tốt những nhiệm vụ chủ yếu sau:

Một là, trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân.

- “Trọng dân” là điểm đầu tiên, điểm gốc, xuất phát từ quan điểm “cách

mạng là sự nghiệp của dân, do dân, vì dân” và Đảng “phải xứng đáng là ngƣời lãnh

đạo, là ngƣời đầy tớ trung thành của nhân dân”.

Trọng dân thể hiện ý thức phục vụ nhân dân của ngƣời đảng viên, là điểm

khác biệt cơ bản nhất giữa phong cách cách mạng với các phong cách quan liêu,

mệnh lệnh kiểu phong kiến, gia trƣởng coi thƣờng dân, tự cho mình đứng trên dân,

ban phát ơn huệ cho dân,

- “Gần dân”, đòi hỏi ngƣời cán bộ phải có cách tiếp cận tốt với nhân dân, từ

thái độ, tác phong, lối sống của mình. Chính nhờ gần dân mà nắm đƣợc tâm tƣ,

tình cảm của của dân, đƣợc dân ủng hộ mới hoàn thành nhiệm vụ. Là thủ trƣởng ở

một cơ quan, đơn vị phải gần gũi, chan hoà với anh chị em nơi công tác. Còn ở nơi

cƣ trú phải có quan hệ tốt với nhân dân xung quanh, tham gia các hoạt động ở nơi

cƣ trú, khi đó sẽ đƣợc dân quý, dân yêu, dân ủng hộ.

- “Hiểu dân” tức là phải hiểu rõ tâm tƣ, nguyện vọng, những yêu cầu và

những bức xúc của dân, cả những điều dân nói ra và còn để trong lòng. Đây là vấn

đề rất hệ trọng. Cán bộ không hiểu dân thì Đảng và Nhà nƣớc nhƣ ngƣời bị tịt mắt,

bịt tai, rất nguy hiểm! Để hiểu dân phải đi sâu, đi sát quần chúng, chia sẻ với họ, tìm

hiểu hoàn cảnh của họ. Chỉ có vậy mới "nghe” đƣợc những lời nói chân thành từ họ.

1 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 699. 2 Sđd, t. 5, tr. 699.

100

- “Học dân” vì trí tuệ và vì sức mạnh của dân là vô tận. Bác Hồ thƣờng dạy

cán bộ phải “học dân chúng” để “nâng cao dân chúng”. Muốn “học dân”, trƣớc hết

phải khiêm tốn, biết lắng nghe, không đƣợc tự cho mình cái gì cũng giỏi, cái gì

cũng biết! V.I.Lênin đã từng lên án gay gắt bệnh “kiêu ngạo cộng sản”. Đối với

cán bộ chúng ta cần phải nâng cao khả năng tổng kết thực tiễn, rút ra những bài

học từ nhân dân.

- “Có trách nhiệm với dân” chính là quan điểm vì dân. Bác Hồ dạy cán bộ

không phải là “quan cách mạng” mà là “ngƣời đày tớ thật trung thành của nhân

dân”. “Có trách nhiệm với dân” là phải tận tâm, tận lực vì lợi ích của nhân dân,

chăm lo đến lợi ích thiết thân của nhân dân, đặt lợi ích của nhân dân lên trên, lên

trƣớc, theo tinh thần đội viên chƣa no, cán bộ không đƣợc kêu đói.

Hai là, tuyên truyền, vận động nhân dân, đưa mọi người tham gia vào các tổ

chức thích hợp để hoạt động.

- Để làm tốt công tác dân vận phải đặc biệt quan tâm đến việc vận động

quần chúng tham gia các tổ chức chính trị – xã hội. Ngay khi về nƣớc, Bác Hồ đã

thành lập Mặt trận Việt Minh, tập hợp tất cả các giai cấp, tầng lớp vào tổ chức Việt

Minh vận động "không trừ một ai", nhờ đó đã tạo ra cao trào Cách mạng Tháng

Tám, giành chính quyền trong về tay nhân dân.

- Trong công tác vận động nhân dân phải lấy thuyết phục làm chính, đó là

vấn đề có tính nguyên tắc. Phải kiên trì giáo dục, thuyết phục quần chúng, làm cho

quần chúng hiểu rõ chủ trƣơng, chính sách để mọi ngƣời tự giác chấp hành. Việc tổ

chức động viên quần chúng cần gắn với việc thực hiện các chƣơng trình kinh tế -

xã hội, an ninh, quốc phòng, chăm lo lợi ích thiết thực của nhân dân, đồng thời

nâng cao giác ngộ chính trị cho quần chúng trong các tổ chức Mặt trận, đoàn thể,

các hội quần chúng, đƣa quần chúng vào các hoạt động trong phong trào cách

mạng, phù hợp với trình độ từng đối tƣợng nhân dân.

Ba là, bồi dưỡng và nhân rộng điển hình và sử dụng quần chúng tiên tiến.

- Phƣơng châm công tác vận động quần chúng là lấy quần chúng vận động

quần chúng. Ngƣời cán bộ, đảng viên phải biết dựa vào những ngƣời tiên tiến, biết

nhân rộng, để động viên, thúc đẩy mọi ngƣời làm theo.

- Việc bồi dƣỡng và nhân rộng điển hình tiên tiến cần phối hợp và thông qua

các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội và các tổ chức hội quần chúng. Trong khi sử

dụng quần chúng tiên tiến thì tránh việc bỏ rơi quần chúng chậm tiến, cần kiên

nhẫn giáo dục, động viên, khích lệ họ tham gia phong trào chung, không nên lạm

101

dụng tổ chức để đả kích, chê trách, dẫn quần chúng dần đến chỗ bất mãn và có khi

trở thành những ngƣời chống đối, ngăn cản phong trào.

Bốn là, nêu gương cho quần chúng noi theo.

- Đảng lãnh đạo quần chúng không chỉ bằng đƣờng lối, chính sách mà còn

thông qua vai trò gƣơng mẫu tiên phong trong nhận thức, trong hành động và trong

đạo đức, lối sống, tác phong của từng đảng viên.

- Nhiệm vụ ngƣời đảng viên là phải gƣơng mẫu ở nơi làm việc; tuyên truyền

vận động gia đình mình thực hiện đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng,

pháp luật của Nhà nƣớc. Mỗi đảng viên đều phải gƣơng mẫu lôi cuốn mọi ngƣời

thực hiện nghĩa vụ công dân ở nơi cƣ trú. Đảng viên tham gia các đoàn thể chính

trị - xã hội phải gƣơng mẫu để các hội viên khác noi theo. Nói chung, đảng viên

phải thực hiện lời dạy của Bác Hồ: “Đảng viên đi trƣớc, làng nƣớc đi sau”. Có nhƣ

vậy, mới củng cố lòng tin của quần chúng đối với Đảng.

CÂU HỎI THẢO LUẬN

1. Phân tích vị trí, vai trò của ngƣời đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam.

2. Nội dung phấn đấu rèn luyện của ngƣời đảng viên trong giai đoạn hiện nay.

3. Quan điểm chỉ đạo và nhiệm vụ chủ yếu của ngƣời đảng viên trong công

tác vận động nhân dân ở cơ sở.