Bibliotekarz ii 2015

53BIBLIOTEKARZ luty 2014

Dorota OlejnikOpen Access w repozytorium uczelnianym

Bolesław HoworkaO artykule 28 prawa autorskiego

Sylwia Czub-KiełczewskaZmiany w przepisach, czy rzeczywiście będzie łatwiej?

Artur NowakowskiIlustracje w międzywydawniczej serii książek dla młodzieży „Biblioteka Młodych”

2/2015


Spis treściOD REDAKTORA (Elżbieta Stefańczyk) – 3

ARTYKUŁYJolanta Hys, Maria M. Michalska: Charakterystyka treściowa dokumentów i zasobów cyfro-wych w projekcie SYNAT część PASSIM – 4Dorota Olejnik: Open Access w repozytorium uczelnianym – 7Małgorzata Rokicka-Szymańska: Partnerstwo gminne w działaniu – 10Artur Nowakowski: Ilustracje w międzywydawniczej serii książek dla młodzieży „Biblioteka Młodych” – 15

Z BIBLIOTEKAleksandra Szymczyk: Biblioteka integracyjna w Grudziądzu – 19Ewa Szaflarska: Biblioteki Instytutu Smithsona – 21

O BIBLIOTEKACH W PRASIEBiblioteka nie tylko dla uczniów… (Iwona Joć-Adamkowicz, Grzegorz Grzenkowicz) – 25

SPRAWOZDANIA I RELACJEKsiążka pod Wawelem, czyli … o 18. MTK w Krakowie (Przemysław Kasperkiewicz) – 28Spodek (nie)pełen książek, czyli… krótko o Targach książki w Katowicach (Przemysław Kasperkiewicz) – 34

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWAZ oficyny wydawniczej SBP (Marzena Przybysz) – 36

REFLEKSJE BIBLIOTEKARZA PRAWNIKAO artykule 28 prawa autorskiego (Bolesław Howorka) – 38

OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH W PRACY BIBLIOTEKARZA. DOŚWIADCZENIA I PRAKTYKAZmiany w przepisach, czy rzeczywiście będzie łatwiej? (Sylwia Czub-Kiełczewska) – 44

Z ŻAŁOBNEJ KARTYJadwiga Niedźwiecka (Janina Jagielska) – 48

Z ŻYCIA SBPWarsztaty „Jak redagować teksty do internetu” • Spotkanie opłatkowe Oddziału Warszawskie-go SBP • Szkolenie bibliotekarzy powiatu białostockiego w Juchnowcu Kościelnym • Zakoń-czenie Roku Jubileuszowego „650 lat w służbie książki” • Posiedzenia Prezydium i Zarządu Głównego SBP (Marzena Przybysz) – 50

POSTAKTUALIA (Jacek Wojciechowski) – 51

W KILKU SŁOWACH – 33, 35, 37


Od Redaktora©

Depositphotos/O

leksiy Mark

Szanowni Państwo,Drodzy Czytelnicy,

Lutowy numer „Bibliotekarza” rozpoczynamy artykułem Jolanty Hys i Marii M. Michalskiej Cha-rakterystyka treściowa dokumentów i zasobów cyfrowych w projekcie SYNAT część PASSIM. Tekst przedstawia prace prowadzone w latach 2010-2013 nad projektami w ramach Systemu Nauki i Techniki (SYNAT) w zakresie budowy uniwersalnej, otwartej, repozytoryjnej platformy hostingowej i komunikacyjnej dla sieciowych zasobów wiedzy dla nauki, edukacji i otwartego społeczeństwa wiedzy. W pracach uczest-niczyła Biblioteka Narodowa, która zastosowała symbole UKD do opisu i wyszukiwania dokumentów zamieszczonych w projekcie SYNAT w części PASSIM. Dorota Olejnik z Biblioteki Głównej Uniwersy-tetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy w artykule Open Access w repozytorium uczelnianym omawia definicje dotyczące Open Access i repozytorium. Szczegółowo opisuje zawartość repozytorium cyfrowego uczelni, zawierającego informacje o pracach habilitacyjnych i doktorskich jej pracowników. Małgorzata Rokicka-Szymańska z Książnicy Podlaskiej w Białymstoku w tekście Partnerstwo gminne w działaniu omawia wyniki ankiety skierowanej do bibliotekarzy samorządowych bibliotek publicznych powiatu białostockiego, której głównym celem było opisanie lokalnej płaszczyzny współpracy insty-tucji i organizacji oraz mieszkańców powiatu. Dział „Artykuły” zamyka tekst Artura Nowakowskiego Ilustracje w międzywydawniczej serii książek dla młodzieży „Biblioteka Młodych”. Autor omawia wysoki po-ziom ilustratorstwa w publikacjach polskich wydawnictw, szczególnie dla dzieci i młodzieży. Autor prezentuje serię wydawniczą „Biblioteka Młodych”, przygotowywaną przez wiele wydawnictw pod kierunkiem „Naszej Księgarni”. Dział „Z bibliotek” przedstawia działalność Ośrodka Czytelnictwa Nie-pełnosprawnych Biblioteki Miejskiej w Grudziądzu. Aleksandra Szymczyk w relacji Biblioteka integracyj-na w Grudziądzu omawia działania placówki na rzecz lokalnego środowiska, prowadzoną we współpracy ze stowarzyszeniami i organizacjami. Natomiast Ewa Szaflarska w artykule Biblioteki Instytutu Smithso-na przedstawia naukową i edukacyjną działalność Instytutu i 20 jego specjalistycznych bibliotek. Dział „Sprawozdania i relacje” prezentuje dwa teksty dotyczące targów książki, oba autorstwa Przemysła-wa Kasperkiewicza. Pierwszy odnosi się do MTK w Krakowie i sukcesu organizatorów i czytelników, drugi omawia katowickie targi książki, które poszukują recepty na właściwą formułę i przyciągnięcie wydawców i czytelników. Numer lutowy „Bibliotekarza” uzupełniają stałe działy i rubryki. „Refleksje bibliotekarza prawnika” Bolesława Howorki są jak zwykle interesującą lekturą, poświęconą artykułowi 28 prawa autorskiego, podobnie tekst Sylwii Czub-Kiełczewskiej o „Ochronie danych osobowych w pra-cy bibliotekarza”. Bieżące informacje i aktualne sprawy omawiamy w dziale „O bibliotekach w prasie”, „Z życia SBP”, „Z oficyny wydawniczej SBP”. Drugi numer zamyka kolejny tekst Jacka Wojciechowskie-go „Postaktualia” oraz „W kilku słowach”.


OPEN ACCESS

Definicja OA określona przez Petera Saubera, jednego z założycieli ruchu, mówi o publikacji: „cyfrowej, dostępnej online, bezpłatnej, wolnej od większości ograniczeń prawnoautorskich i li-cencyjnych”1. Natomiast Budapeszteńska Inicja-tywa Otwartego Dostępu (Budapest Open Access Initiative, BOAI) jako pierwsza zdefiniowała poję-cie „open access”, określiła strategie pozwalające wdrażać ten model w praktyce. Podstawową stra-tegią rekomendowaną przez BOAI jest publikacja prac naukowych w repozytoriach (model zielo-ny) oraz w czasopismach (model złoty)2. Darmo-wy i szybki dostęp do wiedzy za pośrednictwem Internetu, zyskał zwolenników w Stanach Zjed-noczonych i Europie Zachodniej. Komunikacja i współpraca naukowców oraz publikowanie wy-ników ich badań, zaczęły zastępować drukowa-nie prac w pismach komercyjnych3. W modelu OA dostrzeżono szansę na zdynamizowanie świata naukowego, a w dalszej perspektywie na rozwój świata w ogóle. Dla bibliotek jest to zdecydowane obniżenie kosztów zapewnienia swoim użytkowni-kom naukowej informacji. W BOAI wśród rekomen-dacji ujęto dwie szczególnie ważne dla instytucji

naukowych i uczelni, jako naturalnego środowi-ska „produkcji” wiedzy. Mówią one o obowiązku deponowania „wszystkich powstających rozpraw doktorskich i habilitacji”, artykułów naukowych, wyników badawczych „branych pod uwagę przy nadaniu stopnia naukowego, gwarantowaniu za-trudnienia bądź przy innych formach wewnętrznej oceny czy recenzowania”, przez członków tych-że instytucji. Otwieranie zasobów wiedzy, które tworzone są dzięki funduszom publicznym, jest głównym argumentem zwolenników OA. Wszyscy obywatele finansują pośrednio prace badawcze, więc powinni mieć dostęp do ich wyników. Tak więc idea OA adresowana bezpośrednio do świata nauki, obejmuje swoim zasięgiem wszystkich po-tencjalnych użytkowników4.

REPOZYTORIA

Repozytorium uczelniane to najbardziej efek-tywne narzędzie do realizacji zadania upowszech-niania działalności badawczej, jakie na uczelnie nakłada ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. Jed-nak dopiero wprowadzenie modelu OA w udo-stępnianiu zgromadzonych w repozytorium prac, pozwala na pełną realizację tego zadania.

Open Access w repozytorium uczelnianym

Z działalnością naukową nierozerwalnie związane jest publikowanie. Stanowi ono zwieńczenie procesu badawczego. Ale często stoi na jego początku, jako źródło po-trzebnej informacji. Rozwój internetu zmienił sposób naukowego publikowania. Umożliwił zintensyfikowanie obiegu informacji oraz bezpośrednią komunikację między naukowcami. Prawdziwym wyzwaniem staje się dziś otwieranie zasobów wiedzy naukowej. Dominującą rolę w tej zmianie odgrywa otwarty dostęp (ang. Open Access, OA).

Dorota olejnik

ARTYKUŁY

©Depositphotos/rozelt


Ilustratorstwo polskie, z jakim odbiorca mógł się zetknąć przed 1989 r., było fenomenem na ska-lę co najmniej europejską. Złożyło się na to kilka czynników, a obok wysokiej rangi artystów, ja-kich zatrudniały ówczesne wydawnictwa, było nim ubóstwo poligraficzne, wobec którego twórca-ilu-strator musiał stosować takie środki wyrazu, za którymi ów stan poligrafii był w stanie choć w mi-nimalnym stopniu nadążyć (o dorównaniu nie było absolutnie mowy). Niech przykładem będzie cho-ciażby brak kolorów, który okazał się zbawienny dla poziomu, jaki artyści ukształtowali, i jaki stał się częścią polskiej szkoły ilustracji. Wysmakowane graficznie rysunki, często konturowe i skąpe w wy-razie, zadziwiają dziś artyzmem, szczególnie we współistnieniu z literaturą dla dzieci i młodzieży. Jedynie papier, na którym je drukowano, potrafił zepsuć końcowy efekt.

Do wysokiego poziomu ówczesnej ilustracji przyczyniła się centralna polityka wydawnicza. Wydawcy nie musieli się wyjątkowo starać o zdo-bywanie funduszy, ponieważ te były zapewnia-ne przez aparat państwowy, wobec czego odwaga w poszukiwaniu nowych rozwiązań ilustratorskich nie była niczym skrępowana, prócz powszechne-go w takich wyborach zmysłu estetycznego. Prace takich artystów jak Gabriel Rechowicz, Jan Mło-dożeniec, Aleksander Kobzdej, Jerzy Treutler, czy

wreszcie Daniel Mróz, wynosiły ilustratorską po-przeczkę ponad zwyczajową percepcję młodego czytelnika, czyniąc ją bardziej wyczuloną na wy-soką sztukę. W odróżnieniu od współczesnej nam rzeczywistości estetyka wydawnicza była w głów-nej mierze wyznaczana przez wydawców, nie zaś odbiorcę, co, biorąc pod uwagę – przynajmniej teo-retycznie – plastyczne przygotowanie dyrektorów artystycznych, skutkować mogło wysokim pozio-mem zarówno ilustracji włamanych w tekst, jak i okładek, które nie musiały atakować krzykliwy-mi barwami (co możemy zauważyć na okładkach współczesnych publikacji), ponieważ w swoim sty-listycznym arsenale posiadały odpowiedniejsze narzędzia, wśród których przebijały także elemen-ty awangardy, bez jakiej sztuka, nawet ta użytko-wa, nie ma prawa istnieć.

Na tle materiału ilustracyjnego, jaki pojawiał się w literaturze dla dorosłego czytelnika, prace przeznaczone dla młodzieży zadziwiały odwagą, zarówno jeśli spojrzeć na interpretację ilustrowa-nego tekstu, jak i określającą ją formę. Owa śmia-łość miała swoje źródło na dwóch poziomach. Jednym z nich było ubóstwo poligrafii omawianego okresu: nadrzędnym środkiem wyrazu była wte-dy czarna kreska, która przydawała szlachetności takiej czy innej ilustracji. Drugiej przyczyny moż-na upatrywać w wydawniczym doborze artystów.

artur nowakowski

Ilustracje w międzywydawniczej serii książek dla młodzieży

„Biblioteka Młodych”

ARTYKUŁY

©Depositphotos/Violin

38 BIBLIOTEKARZ luty 2015

Tak stanowi artykuł 28 ustawy o prawie au-torskim i prawach pokrewnych. Przepisy te zo-stały znowelizowane w 2004 r. w ramach działań, których celem była konieczność uzgodnienia na-szych przepisów o prawie autorskim z prawem UE, przede wszystkim uzgodnienie ich z dyrekty-wą 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji nie-których aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.

Przepisy art. 28 pr. aut. to licencja ustawowa ograniczająca monopol autorski ustalony art. 17 pr. aut., zezwalająca na korzystanie z utworów bez zgody twórców, na określonych przepisami warunkach, w określonych sytuacjach. Przez bi-blioteki, archiwa i szkoły.

Warunek pierwszy: Biblioteki, które chcą korzy-stać ze wspomnianej licencji muszą świadczyć swo-je usługi nieodpłatnie. Pojęcie „nieodpłatnie” nie oznacza, że w swoich regulaminach zakładowych nie mogą one zawierać postanowień zobowiązują-cych czytelników do zwrotu niektórych nakładów związanych z ich usługami1. Warto tu wskazać na po-stanowienia art. 14 ust. 2 ustawy o bibliotekach, sta-nowiącego, że biblioteka ma prawo pobierania opłat:

1) za usługi informacyjne, bibliograficzne, re-prograficzne oraz wypożyczenia międzybiblioteczne,

2) za wypożyczenia materiałów audiowizualnych,3) w formie kaucji za wypożyczone materiały bi-

blioteczne,4) za niezwrócenie w terminie wypożyczonych

materiałów bibliotecznych,5) za uszkodzenie, zniszczenie lub niezwrócenie

materiałów bibliotecznych.Nie wolno jednak zapomnieć o treści ust. 3 tego

artykułu, który stanowi, że wysokość opłat za usłu-gi wymienione wyżej w pkt 1 i 2, nie może prze-kraczać kosztów wykonania usługi. Są to opłaty mające charakter refundacji i dają one bibliotece prawo żądania, aby czytelnik zwrócił jej uzasad-nione kwoty – koszty poniesione przez nią przy wykonywaniu stosownego zlecenia i to zarówno koszty rzeczowe, jak i osobowe. Należy zwrócić uwagę na to, że biblioteka musi liczyć się z tym, że odpowiednie obliczenia związane z ustale-niem kosztów świadczenia usług mogą być kon-trolowane i powinna dysponować rzetelnymi kalkulacjami2.

Pobierana przez bibliotekę kaucja ma charakter zabezpieczenia jej interesów przed ewentualny-

Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych;2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, za-

chowania lub ochrony własnych zbiorów;3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu infor-

matycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.

O artykule 28 prawa autorskiego

Refleksje bibliotekarza prawnika

©Depositphotos/filmfoto


Z ŻAŁOBNEJ KARTY

Wraz z 2015 r. weszła w życie ustawa o uła-twieniu wykonywania działalności gospodarczej1 (zwana też czwartą ustawą deregulacyjną), która wprowadza istotne zmiany w zasadach przetwa-rzania danych osobowych przez administratorów danych, czyli biblioteki. W poniższym tekście za-poznam Państwa ze zmianami, które zostały wpro-wadzone w ustawie o ochronie danych osobowych (zmiany wprowadzono bezpośrednio do ustawy, zatem odsyłam do tekstu obowiązującego2). In-tencją ustawodawcy było zmniejszenie kosztów prowadzenia działalności gospodarczej i uprosz-czenie procedur. Zaproponowane zmiany wzbu-dziły duże kontrowersje, szczególnie negatywnie zostały przyjęte zapisy dotyczące nowych obo-wiązków i kompetencji Administratora Bezpie-czeństwa Informacji3.

Przykładowe wnioski i uwagi do ustawy zgła-szane na etapie konsultacji społecznych:

1. Polska Izba Handlu: Proponujemy rezygnację z projektowanych rozwiązań, ponieważ teza o ich po-zytywnym wpływie na ułatwienie wykonywania dzia-łalności gospodarczej nie wydaje się być uzasadniona. Funkcjonowanie ABI w formie przewidzianej przez projekt w rezultacie może w praktyce utrudnić funk-cjonowanie zarządzaniem bazami danych w przedsię-biorstwach, co więcej przyczynić się do wzrostu kosztów przedsiębiorstw związanych z funkcjonowaniem ABI. Nie wydaje się, by proponowane zmiany w sposób od-

czuwalny przyczyniły się do poprawy funkcjonowania firm, które przetwarzają przy okazji swojej działalno-ści dane osobowe.

2. Biuro Informacji Kredytowej: propozy-cja prowadzenia przez GIODO, rejestru administrato-rów bezpieczeństwa informacji nie stanowi ułatwienia wykonywania działalności gospodarczej, a wprost prze-ciwnie nakłada na przedsiębiorców dodatkowe obowiąz-ki tj. zgłaszania i odwoływania, a także aktualizowania informacji o ABI4.

Pomimo wielu negatywnych głosów nie uwzględ-niono właściwie żadnych uwag (poza kilkoma ze strony samego GIODO). Pojawiły się też liczne głosy dotyczące sensu wprowadzania zmian w zasadach ochrony danych osobowych, gdy w Parlamencie Eu-ropejskim jest już przedłożony projekt rozporządze-nia w sprawie ochrony danych osobowych w Unii Europejskiej, które powinno wejść w życie w 2016 r. Warto podkreślić, że przewidywane zmiany zastą-pią obowiązujące w Polsce przepisy. Wydaje się, że wprowadzanie zmian w zasadach przetwarzania da-nych osobowych, gdy za chwilę pojawią się następne, wprowadzi raczej zwiększenie kosztów przedsiębior-ców, niż ich zmniejszenie. Należy jednak pamiętać, że wymagają one indywidualnego rozważenia w kon-tekście specyfiki konkretnej biblioteki.

Artykuł 9 ustawy o ułatwieniu prowadzenia działalności gospodarczej wprowadza następują-ce zmiany:

Ochrona danych osobowych w pracy bibliotekarza.Doświadczenia i praktyka

Zmiany w przepisach, czy rzeczywiście będzie łatwiej?

©Depositphotos/Krisdog

Ważne dla Autorów publikujących w „Bibliotekarzu”

Autorzy pragnący publikować swoje teksty w „Biblioteka-rzu” proszeni są o:1. Przysyłanie tekstów w plikach w programie Word w for-

matach DOC lub RTF (odstęp 1,5 między wierszami), wy-kresy i tabele w programie Excel, a zdjęcia w formacie JPG w rozdzielczości 300 dpi na adres Wydawnictwa SBP ([email protected]) lub bezpośrednio do redakto-ra naczelnego na adres: [email protected]. Teksty i fotografie powinny być podpisane.

2. Dołączanie do przysyłanych materiałów danych nie-zbędnych do wypłacenia honorarium oraz odprowa-dzenia podatku od honorarium do urzędu skarbowego. W tym celu oprócz imienia i nazwiska należy podać:

– datę i miejsce urodzenia,– imiona ojca i matki,– adres domowy, – telefon kontaktowy, e-mail,– PESEL,– NIP,– nazwę i adres właściwy dla autora ze względu na

miejsce zamieszkania urzędu skarbowego,– numer konta osobistego w banku w celu przekaza-

nia honorarium.3. Stopień lub tytuł naukowy oraz miejsce pracy i pełnio-

na funkcja do umieszczenia w notce o autorze.4. Oświadczenie Autora o wyrażeniu zgody na bezpłatne

publikowanie danego tekstu w internecie w związku z digitalizacją „Bibliotekarza”.

BIBLIOTEKARZ

Czasopismo wydawane przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich oraz Bibliotekę Publiczną m.st. Warszawy – Bibliotekę Główną Województwa Mazowieckiego

Rada Redakcyjna: Jadwiga KONIECZNA (przewodnicząca), Helena BEDNARSKA, Sylwia BŁASZCZYK, Stanisław CZAJKA, Andrzej DĄBROWSKI, Małgorzata JEZIERSKA, Ryszard TURKIEWICZ

Redaktor naczelna: Elżbieta STEFAŃCZYK (tel. 600-433-877; e-mail: [email protected], [email protected])

Zastępca redaktora naczelnego: Barbara BUDYŃSKA (tel. 507-622-572; e-mail: [email protected])

Sekretarz redakcji: Marzena PRZYBYSZ (tel. 697-790-802; e-mail: [email protected])

Redaktor techniczny: Elżbieta MATUSIAK

Opracowanie graficzne i łamanie: Robert LIS

Tłum. na jęz. angielski: Małgorzata WALESZKO

Projekt graficzny: Tomasz KASPERCZYK

Honoraria autorskie: Małgorzata HOŁODOWICZ (tel. 22 608-28-23; e-mail: [email protected])

Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowania redakcyjnego i skracania tekstów.

Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich 00-335 Warszawa, ul. Konopczyńskiego 5/7, tel. 22 827-52-96www.sbp.pl

Marta LACH – Z-ca Dyrektora Biura ZG SBP ds. wy-dawnictw tel. 22 827 08 47, e-mail: [email protected]

Janusz NOWICKI – Doradca ds. wydawniczych tel. 22 827-52-96, e-mail: [email protected]

Konto SBP: Credit Agricole Bank Polska S.A.

46 1940 1076 3122 4176 0000 0000

Druk i oprawa: Zakład Poligraficzny PRIMUM s.c., Kozerki, ul. Marsa 20, 05-825 Grodzisk Mazowiecki

Nakład: 1450 egz. ISSN 0208-4333. Indeks 352624

WARUNKI PRENUMERATY „BIBLIOTEKARZA”

„Bibliotekarz” dostępny jest w prenumeracie i w bez-pośredniej sprzedaży w Biurze ZG SBP. Koszt prenumera-ty w 2015 r. to 180 zł. Zamówienia na czasopismo można składać w ciągu całego roku, od dowolnego numeru pisma:

• za pośrednictwem e-sklepu SBP, pod adresem www.sbp.pl/prenumerata,

• telefonicznie pod numerem (22) 825 50 24 oraz (22) 608 28 26,

• faxem pod numerem (22) 825 50 24,• e-mailem na adres: [email protected], • listownie na adres: Dział Sprzedaży SBP,

Al. Niepodległości 213, 02-086 Warszawa.

Przy zamówieniu większej liczby egzemplarzy proponujemy następujące rabaty:

• 2-6 egzemplarzy – 20%, • 7-9 egz. – 25%, • 10 i więcej egz.– 30%.

„Bibliotekarz” za lata 1991-2012 jest dostępny online w Archiwum Cyfrowym SBP (www.sbp.pl/wydawnictwa/archiwum_cyfrowe) oraz w Kujawsko-Pomorskiej Bi-bliotece Cyfrowej (http://kpbc.umk.pl/dlibra/publicat- ion?id=17777).

Numery archiwalne (od 2010 roku) do nabycia pod adresem: www.sbp.pl/sklep/bibliotekarz

Numery archiwalne (do 2012 roku) dostępne są bezpłatnie w Archiwum Cyfrowym SBP: www.sbp.pl/archiwumcyfrowe


Documents

Bibliotekarz ii 2015