Big Bang Caner Taslaman

8/8/2019 Big Bang Caner Taslaman

1/177

1

NSZ

Big Bang Teorisi doru mu? Big Bang Teorisi felsefe ve dinler asndan hangi

sonular douruyor? Tanr var m? Tanrnn varl bilimsel verilerle ve aklc delillerle

ispatlanabilir mi? Evren, bilimsel kanunlar, evrensel tm oluumlar, btn canllar ve biz;

tesadfen mi olutuk, yoksa bilinli bir yaratln rnleri miyiz? Bu sorulara

vereceimiz cevaplarn, neye inanmamz gerektii ve hayatn bir anlam olup olmad

hususlarnda nemli neticeleri olacaktr. Bu inanlar ve hayatn anlam konusundaki

yaklammz ise hayatmzn ahlak gibi pratik alanlarnda belirleyici olacaktr.

Evren hakknda ne dndmz gerekten de nemlidir. Evren hakkndaki

grmz, evrenin bir paras olan kendimiz hakkndaki grmz de

oluturmaktadr. Big Bang (Byk Patlama) teorisi evrenin kkeni ve yaps hakkndaki

bilgimizi arttrm ve evreni daha iyi tanmamz salamtr. Big Bang teorisi, evrenin

tek bir noktadan, ok youn ve ok scak bir ekilde olumaya baladn; evrenin

srekli genilediini ve bu genilemeyle evrendeki scakln ve younluun dtn,

buna bal olarak evrendeki tm aamalarn gerekletiini, bu aamalarda atom-alt

dnyadan yldzlara kadar tm oluumlarn meydana geldiini gsterir. Kitap boyunca

Big Bang ve Big Bang teorisi deyimlerini bu anlamda kullandm.

Big Bangin bilimsel aklamasnn yannda, felsefe ve dinler asndan sebep

olduu sonular da ok nemlidir. Son birka yzylda bilimin, felsefenin ve dinlerin

aras

na kal

n duvarlar rld. Bilim adamlar

n

n ou, evrenin nas

l olutuu veyapsnn ne olduu konularna o kadar odaklandlar ki, elde ettikleri bilimsel verilerin,

felsefe ve ilahiyat alan asndan sonularyla ilgilenmediler. Felsefecilerin ou, bilimin

verilerini takip etmeyi gerektiren bir uratan uzak durdular ve pozitivist dil felsefesi

gelenei gibi, felsefeyi dillerin zmlenmesine indirgeyen snrlayc yeni geleneklerin

etkisi altnda kaldlar. lahiyatlarn ou da, bilimsel aratrmaya girimekten uzak

durarak bilim, felsefe ve dinler arasnda rlen bu duvarlar kabullendiler.

www.canertaslaman.com www.bigbang.gen.tr


2/177

2

Bilimin farkl, felsefenin farkl, dinin farkl hakikatleri olamaz; fakat, yanl bilim,

yanl felsefe ve yanl din olabilir. Anlalyor ki , bu duvarlarn iinde kalan tm bu

faaliyetlerin yanllklarna mdahale edilememesi ve her alann kendi otoritesini

muhafaza edebilmesi iin bu duvarlar rlmtr. Bu ise, bilimin verilerinden gerekli

sonularn karlamamasna, felsefelerin ksr phelere boulup kalmalarna ve din

alanna saysz hurafelerin sokulmasna sebep olmutur.

Bu almamda, tm bu sakncal sonulardan korunmak iin bilim, felsefe ve din

alann hep beraber ele aldm. Kitabn ilk iki blmnde, Big Bang teorisi ortayakonmadan nceki felsefe ve bilim tarihini tanttm. Bylelikle okuyucunun, Big Bang

teorisini, tarihsel bir bak asyla deerlendirebilmesini hedefledim. nc, drdnc

ve beinci blmlerde Big Bang teorisinin temel ve yan delilleri ile Big Bang teorisine

kar yaplan bilimsel itirazlar ve bunlara verilen cevaplar inceledim. Bu blm daha

ok Big Bangin bilimsel verileri ile alakaldr. Bu blmlerden sonraki drt blmde,

Big Bangin nda felsefe tarihini ve dinleri inceledim. Tanrnn var olup olmad ve

evrenin ezeli olup olmad konusunda yaplan tartmalarda, Big Bangin hangi tezleri

desteklediini hangilerini yanlladn gstermeye altm. Bylece binlerce yldr

yaplan tartmay Big Bange yarglattm. Kitabn son blmnde, Big Bangin ve

evrendeki oluumlarn, bilinli bir yaratl gerektirip gerektirmedii konusunu ele

aldm. Tm bunlar yaparken bilim tarihi, felsefenin nemli tartmalar ve dinler

hakknda okuyucuyu bilgilendirmeye altm.

Bu almay hazrlamamda, yaptmz tartmalarla, nerdikleri kaynaklarla,

yazdklarm okumalaryla ve beni tevik etmeleriyle birok kiinin yardmlar oldu. Buahslarn herbirine, ayrca deerli katklarndan dolay Feryalime ve deerli

profesrlerimiz Bekir Karlaya, lyas elebiye, Necip Taylana ve Kasm Turhana

teekkrlerimi sunuyorum. Bu kitab okuyan siz deerli okurlarma da ilgilerinden dolay

teekkr ediyor; eletirilerinizi, katklarnz ve nerilerinizi, kitabn arka kapanda

yazl olan internet adreslerine gndermenizi rica ediyorum.



3/177

3

I BIG BANG TEORS

ORTAYA KONMADAN

NCEK DURUM

1.BLM

BIG BANG TEORSNDEN NCE

FELSEFE TARH VE DNLER

Big Bang teorisinin felsefi sonularn daha iyi anlayabilmek iin ncelikle bu teori

ortaya konmadan nce felsefe tarihinde ileri srlen fikirleri incelemek faydal olacaktr.

Bylelikle, bu teorinin insanlk tarihi boyunca ortaya konan fikirlerden hangilerini

destekledii, hangilerini geersiz kld anlalabilecektir.

Big Bangin temel ve yan delilleri ile kart delillerini gstereceimiz sonraki

blmlerin ardndan, imdi ksaca zetleyeceimiz fikirler ok detayl bir ekilde ele

alnacaktr. Bu blmde ksaca tantlan felsefe tarihi, o blmlerde detayl bir ekilde

Big Bange yarglatlacaktr. Bu blmde sadece Big Bangten nceki durumun

zihinlerde canlandrlmas amalanmtr.

Felsefe tarihinin en nemli sorunlarnn banda Tanrnn var olup olmad gelir.

Yine bu sorunla ok alakal olduunu greceimiz maddenin ve evrenin ezeli olup

olmad meselesi de felsefe tarihinin en nemli sorunlarnn banda gelmektedir.



4/177

4

Felsefe tarihinin bu iki nemli sorunu bu kitabn en temel tartma odan oluturaca

iin, Big Bangten nceki felsefe tarihi bu iki soruya verdikleri cevaba gre ayrlp

incelenecektir.

TANRININ VARLIINI NKAR EDEN VE MADDENN

EZELLN KABUL EDEN GR

Materyalist felsefenin en temel tezi olan bu gre gre yalnz madde gerektir ve

onun dnda hibir ey yoktur. Madde yaratlmamtr, yok edilemez, kendiliinden

varln srdrr, evrenin tek yap tadr. Materyalizmin bu inancndan kartt sonuca

gre Tanr yoktur, dolaysyla Tanrnn varl fikri zerine ina edilmi dinlere inan

yanltr.

Maddenin ezelilii fikri, materyalist felsefenin dnda da savunulmutur. rnein

Budizmde (kuruluu M.. 5. yy), Tanrnn hibir mdahalesi olmadan, var olan her

eyin mekanik yasalara uygun olarak maddeden meydana geldii sylenir. Budizmin

baz kollarnda Tanrnn varl kabul edilmi olabilir, fakat temel metinlerde Tanrdan

hi bahsedilmedii ve evren ezeli kabul edildii iin; Budizm, Tanry yok sayan ve

maddeyi ezeli kabul eden baln altnda incelenebilir.

Hint felsefesinin (kuruluu M.. 20. yya kadar uzanr) nemli bir blm de

evreni ezeli kabul eder ve Tanrya yer vermeden evreni aklamaya alr. in

dncesindeki Taoizmde de (kuruluu M.. 6. yy) hereyin kendiliinden olutuu ve

evrenin ezeli olduu fikrine rastlan

r. Bu konu ileride daha ayr

nt

l

ilenirkenUzakdounun bu felsefelerinden ve dinlerinden alntlar yaplacak, Big Bangin tm bu

felsefeler ve dinler iin dourduu sonular gsterilecektir.

Eski Yunann atomcular Demokritos (M.. 460-370) ve Ondan felsefesinin ana

izgilerini alan Epikuros (M.. 341-270), gnmz materyalist grlerinin babas kabul

edilirler. Onlar da evreni ezeli (ncesiz) ve ebedi (sonsuz) kabul ediyorlard ve Tanrya



5/177

5

yer vermiyorlard. Fakat Tanry aka inkar ederek evreni ezeli kabul etme ilk olarak

Lucretiusta (M.. 98-55) kendini gsterir. lk olarak Onda apak gzken ateizmden

dolay, Onu, materyalist felsefenin ilk temsilcisi olarak kabul edenler de vardr.

Felsefe tarihindeki matematiki dAlembert, iktisat Turgot, ayrca Condorcet,

Baron dHolbach da materyalist felsefenin temsilcileridir. Fakat hi phesiz ki

materyalist felsefenin en nl ve en etkili olmu temsilcileri Karl Marks (1818-1883) ve

Friedrich Engelstir (1820-1895). Felsefelerini eylemle birletiren Markslar, Marksn

lmnden 70 yl sonra Dnyann te birini yanlarna almlardr. Karl Marksn

dnda dnceleri bu kadar ksa bir zamanda bu denli byk etki yaratm birdnrn olmad rahatlkla sylenebilir. Marksn ve Engelsin yazlarn okuyanlar,

onlarn felsefenin en temel sorununu u ekilde ortaya koyduklarna tank olacaklardr:

1- Ya madde ve doa ncedir, Tanr yoktur.2- Ya da Tanr ncedir, madde ve doa Tanrnn eseridir.

Onlara gre felsefenin en temel sorunu budur. Onlar felsefenin en temel sorununu

ortaya koyarken birinci maddenin doruluunu savunmulardr. Materyalist felsefenin en

nl ideologlar bilimi kutsamlar, dinlerle berabar agnostikliin (bilinemezciliin) her

trlsne de kar kmlardr. Bilimi kutsayan bu kiilerin grlerinin, Big Bang

teorisi tarafndan bilimsel bir merkezde ele alnmas gerekten de ilgin olacaktr. Onlar

bilimin hakemliini kabul etmilerdi, bilimin felsefi sonulara yol aacan

savunuyorlard. Bakalm bilim (Big Bang rnei ile) onlarn felsefesini nasl

yarglayacak! Bu ilerleyen blmlerde ayrntl birekilde ele alnacaktr.

HEM TANRININ HEM DE MADDENN VARLIINI

EZEL KABUL EDEN GR

Materyalistlerin de kabul ettii gibi iki temel gr vardr. Ya madde ezelidir ve

Tanr yoktur, ya da Tanr ezelidir ve madde sonradan yaratlmtr. Fakat felsefe tarihinde



6/177

6

ok geni bir yer kaplayan felsefecilerden Platonun (M.. 427-347) ve Aristonun (M..

384-322), hem Tanrnn hem de maddenin varln ezeli kabul eden grte olmalar, bu

fikrin de zel bir blm olarak ele alnmasnn sebebidir.

Evrenin ezelilii fikri Aristoda kendini daha da ak birekilde gsterir. Ona gre

yldzlar ezeli bir yaktla yanarlar ve ebedidirler. Platon her eyin kaos tan ktn

sylerken, onun bu aklamasnn yoktan yaratla daha yakn olduu sylenebilir, fakat

Platon yorumcularnn ounluuna gre Platon da maddenin ezelilii fikrine

inanmaktadr.

Bu grn tarihteki en nemli savunucular Platon ve Aristo olmakla beraber,

onlardan sonra gelip onlardan etkilenen filozoflar da benzeri grleri savunmulardr.

rnein Farabi ve bni Sinann bu grlerden etkilenmesi ve Gazalinin onlara getirdii

eletirilerslam dnyasnda ok nldr.

Platon ve Aristo, Hristiyan dnyasnda adeta Hristiyanlk ncesi azizler olarak

kabul edilmelerine ramen, tek Tanrl dinlerle en byk farkllklarndan biri maddenin

ezelilii konusunda olmutur. Bu yzden Big Bangin bu konuda syleyecekleri tarihin

bu nemli tartmasna da k tutacaktr. Acaba kim haklyd? Platon ve Aristo mu?

Yoksa tek Tanrl dinler mi? Bakalm Big Bang ne karar verecek?

AGNOSTK (BLNEMEZC) TAVIR

Daha nce grld gibi Tanrnn varl ve maddenin ezeli olup olmamas

konusunda iki temel gr vardr, Platon ve Aristonun grleri ise nc bir gr

olarak bunlara ilave edilebilir. Felsefe tarihini incelerken, bu konuda drdnc bir gr

olmasa da, bu gre girmeyen, fakat nemli bir yer igal eden drdnc bir tavra

rastlyoruz. Bu agnostik (bilinemezci) tavrdr. Agnostik tavr, daha nce saylan

grlerin hangisinin doru olduunun bilinemeyecei iddiasndadr. Yoksa agnostizm

alternatif bir model sunmamaktadr. Bu tavra sahip olanlar da e ayrabiliriz:



7/177

7

1-Agnostik-Ateistler: Bu tavrda olanlar, Tanrnn varlnn bilinemeyeceini iddiaederler ve bu noktadan ateizme geip, bilinemeyen bir Tanry yok kabul etmenin

doru olacan dnrler.

2-Agnostik-Fideistler: Bu tavrda olanlar, aklla ne Tanrya inanlabileceini ne deTanrnn reddedilebileceini belirttikten sonra, akln karmad bir imana geni

bir yer aarlar ve Tanrnn varlna inanrlar. Tarihin en nl agnostii Kant da

bu snfa dahil edilebilir.

3-Agnostik olup daha ileri gitmeyenler: Bu tavra sahip kiiler ise agnostiktavrlarndan daha ileri gitmezler. Agnostiklikten Tanrya inanca veya ateizme

gemezler. Bunlarn hareket noktas ayn zamanda durduklar noktadr.

Agnostizm, pozitivist ya da materyalist retilerde karmza kan nihai

gerekliin bilinemez olduu gr olarak tarif edilir. Hepsinden nemlisi agnostizm,

Tanrnn var olup olmadn bilemeyeceimizi syler. Tabi ki agnostizme gre

maddenin, evrenin balangc olup olmad da bilinemezler listesindedir.

Agnostikliin kkeni Eski Yunanda aranr ve benzeri grler Sofistlere kadar

gtrlerek aktarlr. Kesin ve mutlak bilginin imkanszln savunan Protogoras (M..

485-420) ve Gorgias (M.. 5. yy), Sofistlerin bu konudaki en nl rnekleridir.

Fakat agnostizm denince felsefe tarihindeki iki nemli isim gndeme gelir.

Bunlardan birincisi David Hume (1711-1776), ikincisi ise ondan etkilenen ve ondan daha

da nl olan Immanuel Kanttr (1724-1804). Bu iki isim de Tanrnn var olup

olmadn bilemeyeceimizi, pekala maddenin de ezeli olabileceini, fakat bunu da

bilemeyeceimizi sylemilerdir. Tanrnn varln kantlayan delillere bu ikilinin

ynelttii itirazlarn temelinde bu gr vardr. Big Bange agnostizmi yarglatrken bu

itirazlar ele alacaz.



8/177

8

Big Bang, evrenin balangc hakknda bilginin mmkn olduunu ortaya koyar ve

hem teorik, hem de gzlemsel ve deneysel verileriyle bunu destekler. Bilginin mmkn

olduunu gsteren ve agnostizmin ulalamaz ve aklanamaz kabul ettii ok temel bir

konuyu aklayan Big Bang, agnostizmin birok itirazn geersiz klmaktadr.

TANRININ VARLIINI VE MADDENN YARATILMI

OLDUUNU KABUL EDEN GR

Bu gr savunan tarihteki en nemli aktr, hatta tek aktr tek Tanrl dinlerdir.

Tek Tanrya inanan dinler, kendilerinin dndaki herkese kar Tanrnn var olduunu,

maddenin ve evrenin yaratlm olduunu savunmulardr. Yahudilik, Hristiyanlk ve

Mslmanln mezhepleri arasnda birok farklar olmakla beraber, Tanrnn ezeli

varl ve maddenin yaratlm olmas konusunda byk din btn mezheplerinde ayn

ortak gre sahiptir. Bu dinler, bu grlerini kutsal kitaplarna dayandrarak

temellendirirler. Maddeci ateizmin, maddenin ezelilii konusundaki ortak grne

karn, tek Tanrya inanan dinlerin maddenin yaratlml ve dolaysyla balangc

olduu konusundaki ortak gr nemlidir. Bu tek Tanrl dinleri, kendileri dndaki

her grten ayran temel bir konudur.

Tek Tanrl dinlerde Tanrnn ycelii ve kudreti en temel kavramlardr. Bu

yzden Tanrnn yceliine ve kudretine ters decek btn izahlar reddedilir. Tanrya

eksiklik atfeden anlatmlar, grler dlanr. Yaratlmam, kendi kendine var olma

fikriyle madde, Tanrnn gc ve kudretinden bamsz bir varlk kazanm olur. Bu

yzden yarat

lmam

madde fikri, tek Tanr

l

dinlerin kesinlikle kar

kt

klar

birkavramdr.

Tek Tanrl dinlerin ortaya koyduklar ok nemli drt tane iddiaya dikkatleri

ekmek istiyorum. nk bu drt nokta ileride ayrntl bir ekilde grlecei gibi

Big Bangin ortaya koyduklar asndan ok nemlidir. nsanlk tarihinde bu drt tane

iddiann hepsini birden sadece ve sadece tek Tanrl dinler ortaya koyup savunmulardr.



9/177

9

Bu drt tane iddiann incelenmesi; Tek Tanrl dinler, kendileri dndaki sistemlerle bu

ok temel gr ayrlklarnda hakllar m, hakszlar m? sorusunun cevabn verecektir.

Bu drt iddiann doru olup olmadnda hakemlii Big Bang yapacak, ilerleyen

sayfalarda karar o verecektir. Tek Tanrl dinlerin drt iddiasyledir:

1- Evren yoktan yaratlmtr. Dolaysyla madde ezeli deildir, yani balangcvardr.

2- Evrenin yaratl belli aamalarn gereklemesiyle, aamal-gelimeci bir sretakip edilerek gereklemitir.

3- Evren amasal olarak yaratlm ve tasarmlanmtr.

4- Evrenin balangc olduu gibi sonu da vardr. Gn gelince evren kyametsrecini yaayacaktr.



10/177

10

2. BLM

BIG BANG TEORSNE KADARK

BLM TARH

Bu blmde astronomi tarihi ok ksa ekilde incelenecektir. Ama Big Bang

teorisi ortaya konana kadarki bilimsel srecin zihinlerde canlanmas, bylece Big Bang

teorisinin tarihsel perspektifte yerine oturtulabilmesidir.

ESK UYGARLIKLARDAK GELMELER

Gnmzde on yanda bir ocuk iin bile sradan olan bilgiler, eski alarn

insanlar iin zlemez bilmecelerdi. nsanlarn bilme arzusunu ou zaman mitolojiler

ve efsaneler karlyordu. Bugnk bildiimiz anlamda bilimsel abaya, tarihin bilinen

dnemlerinin ok uzun bir k

sm

nda rastlayam

yoruz.

Smerlerin M.. 3000 ylnda teknik bilgiler elde ettiklerine, bunlar kendi

refahlar iin kullandklarna tank oluyoruz. Smerlerin yerini alan Babiller de

matematikte ve astronomide ilerlemeler kaydettiler. Uzun ve dikkatli gzlemler sonucu

baarl bir takvim oluturmay baardlar ve bunu tarmda kullandlar. Gnein her gn

gkyzndeki kaplarn ayr birinden girdiini, ayr birinden ktn sylediler...

Babillerin gkyzyle ilgileri astronomi kadar astroloji merkezliydi, gkyzn

gzleyerek gelecek ile ilgili iaretler elde etmeye alyorlard...

Msrda da matematik ile astronomi zerine nemli gelimelere rastlyoruz... Eski

in ve Hint uygarlklarnn da matematik ve astronomi alanlarnda baarl gelimeler

kaydettiklerine tank olmaktayz... Bunlar, gnmzn bilimsel anlayndan farkl

olarak, daha ok gnlk ihtiyalara ynelik almalar olarak gzkmektedir.



11/177

11

Bahsettiimiz medeniyetler gkyz cisimlerinin hareketlerini gzlemlediler; bu

cisimler arasnda bulduklar dzenli ilikilere dayanarak ileride oluacak durumlar

tahmin etmeye, tarmda bunlardan faydalanmaya, astrolojik kehanetlerde bu verileri

kullanmaya altlar. Bildiimiz kadaryla onlar, gnmz bilimi gibi gzlem verilerini

aklama ihtiyac duymadlar, teorik temelde gzlemleri deerlendiremediler. Byle

olunca da astronomi biliminde bugnk anlamda bir ilerleme kaydetmeleri mmkn

deildi. Fakat unu da belirtmeliyiz ki son bulgular, bu medeniyetlerin bilim tarihi

kitaplarnda aktarlandan daha ok ilerlediklerini, Eski Yunandaki gelimenin kkenini

oluturduklarn ortaya koymaktadr. Bu da bizi, bilim tarihini Eski Yunandan balatan

alkanln gzden geirilmesi gerektii sonucuna gtrmektedir.

ARSTO VE BATLAMYUSUN DNYA MERKEZL EVREN

Aristo, Dnyann sabit merkez olduunu; btn gezegenlerin, yldzlarn, Gnein

ve Ayn, Dnyann evresinde dndklerini savunuyordu. Ona gre yldzlarn ham

maddesi ve Dnyann ham maddesi birbirlerinden tamamen farklyd. Yldzlar ezeli bir

yak

tla yak

lm

lard

. Bunlar hem ezeli, hem de ebediydi. Oysa Dnya, kusurlu veeksikti, yldzlar gibi mkemmel deildi.

Daha sonra Batlamyus (Ptolemy, 85-165) Aristodan ald miras kullanarak,

Eudoksun ve Hipparkusun grlerinden de yararlanarak astronomik bir model ortaya

koydu. Bu modele gre Dnya merkezdeydi. O dnemde bilinen be gezegen Merkr,

Vens, Mars, Jpiter, Satrn ve onlarla beraber Ay ve Gne, Dnyann etrafnda

dnyordu. Yldzlar ise en dardaki en geni halkadaydlar. Bu Batlamyusun

kulland mirasn sahipleri olan Pisagorun, Platonun, Aristonun beenecei bir

modeldi; evren dairelerle ve krelerle tanmlanyordu.



12/177


13/177

13

konudaki kararna kar gelmek, Tanrya kar gelmek olarak deerlendiriliyordu.

Bylece Aristo ve Batlamyusun evren modeli, kendilerinin bile hayalini

kuramayacaklar kadar geni bir taraftar kitlesine kavumu oldu. Kendileri aziz, fikirleri

kutsal retiler oluverdi!

Bu sistemin geersiz olmas srecini balatan Kopernik(1473-1543) oldu. O, Dnya

yerine, Gne hereyin merkezi yapldnda, bu sistemin, gzlenen evrenle daha uyumlu

olacan ortaya koydu. Bin yl akn sredir geerli olan Batlamyus sistemine kar bu

itiraz, nceleri Kiliseyi telalandrmad. Fakat sonra bu fikir, Katolik kilisesi tarafndan

olduu gibi, Luther ve Calvin tarafndan da reddedildi. Onlara gre, Dnyann evreninmerkezi olmamas dnlemezdi!

Eer bu sistem doruysa, Kilise ve Kilisenin aziz olarak ilan ettii kiiler yanlm

olacakt... Kilisenin yanldna dair bu ilk ciddi itiraz, laiklikle neticelenen srecin de

ilk sebeplerinden biridir. Kilisenin bilgisinin ve kararlarnn mutlak olduu fikri

sarslmasayd, hi phesiz ki laiklik ve seklerleme diye adlandrlan sreler

gereklemeyecekti.

Bu srece ihtiya duyulmasnn altnda, Kilisenin kutsal ilan ettii grleri

(zellikle Aristonun grlerini) bilime dayatmas, kendi kontrolnde olan eitim

sistemini istedii gibi ynlendirmesi vardr. Aristo fiziinin yanllarna tm Bat

dnyasn yzlerce yl mahkum eden, bu fizii Tanrnn vahyi gibi kutsallatran sebep,

Kilisenin bilimi kontrol etmesi olmutur. Bunun ortaya kard zararlar, laikliin ve

seklarizmin dayanaklarn oluturmutur.

TYCHO BRAHE VE KEPLER

Teleskobun icadndan nce bilinen en ciddi gzlemleri Tycho Brahe (1546-1601)

gerekletirdi. Danimarka kralnn desteini alan Brahe, gkyznn haritasn detayl bir

ekilde karmt. Bu arada slam dnyasna dnersek, ayn yllarda Takiyuddin



14/177

14

tarafndan (1575de) stanbulda rasathane yapldna tank olmaktayz. Fakat artk

Mslman dnyann Altn a sona ermitir. Kskanlklar bilimsel abann nne

gemi ve uursuzlukla sulanan Takiyuddinin rasathanesi 1582de top mermileriyle

yklmtr. Mslman dnyann, bilimin gelimesine katkda bulunaca sre artk ok

gerilerde kalmtr.

Bat dnyasnda ise Brahenin ok nemli gzlemleri Keplerin (1571-1630)

teorisyenliiyle bulutu. Kepler ok iyi bir matematikiydi, Brahenin gzlemlerini

deerlendirerek Kopernikin sistemindeki eksiklikleri dzeltti. Kopernik, gezegenlerin

hareketinin dairesel olduunu sanyordu, oysa Kepler, yrngelerin elips eklindeolduunu ortaya koydu. Kepler, bir yandan Kopernikin sistemini dzeltirken, bir yandan

da Onun, Gne merkezli sisteminin doruluunu onaylad. Tm bu gelimeler olurken

hala Batlamyusun sistemi genel kabul gryordu, hala Kilisede bir tela gze

arpmyordu.

Keplerin doa ile ilgili bulduu matematiksel yasalar, bundan sonra matematiin

bilimlerde alaca merkezi roln de habercisiydi. Bu yasalar sadece kuru soyut bilgiler

deildir. Uzaya gnderilen uydulardan ve aralardan, Dnyamzn Gne etrafnda

dolanndan, uzak yldzlara kadar hep bu matematiksel yasalara tank olmaktayz.

GALILE LE ZRVEYE DORU ADIMLAR

Kepler yeryzndeki fizik yasalar

n

gkyzndeki cisimlere ilk uygulayan kiiydi.Astronomi fiziin bir parasdr diyen Kepleri, bu yzden ilk astro-fiziki kabul

edenler vardr. Bilimin, Keplerle zirveye doru trman, Galile(1564-1642) ile devam

etti. Galile hareket yasalarn kefetti. Teleskobu onun bulup bulmad tartmal olmakla

beraber, teleskobu kullanarak ilk ciddi yldz gzlemlerini onun gerekletirdii herkese

kabul edilmektedir.



15/177

15

Galile, teleskopla yapt gzlemleri de deerlendirerek, Batlamyusun evren

modeline lmcl darbeyi vurdu. Bu sefer Kilise, Galileye, Kopernik ve Keplere

davrand kadar yumuak davranmad. Kilise, Galileyi, Engizisyon mahkemesinde

yarglad ve Galile, hayatn kurtarmak iin Dnyanin hareket ettii ve Gnein, evrenin

merkezi olduu fikirlerinden vazgetiini sylemek zorunda kald.

Bu olay, din-bilim atmasnn en nl rnei olarak, bu konunun ilendii

eserlerde en bata anlatlr. Oysa Batlamyusu evren modelini kabul etmeyen bu kiilerin

hepsi Tanrya yrekten inanyorlard, hem de Kiliseye balydlar. Onlarn birok

sznden Tanrya bal olduklarn anlayabiliyoruz. Bu ahslarn hibirinin Kilise ileatmak gibi bir niyetleri yoktu. Fakat bilimsel abalaryla vardklar sonular, Kilisenin

resmi grleriyle atyordu. Onlar bu sonularn, Tanrnn varlyla ve gcyle

elimediini dnyorlard. rnein Galile Matematik, Tanrnn, evreni yazd

dildir diyordu. Tanrnn yaratt evrenin de Tanrnn bir kitab olduunu dnyordu,

Tanrnn kitaplar arasnda eliki olamayacan vurguluyordu. Galilenin bu grleri,

Kilisenin, sarslan otoritesini kurtarmak iin onu hapsetmesini, maddi ve manevi

ikenceler yapmasn engellemedi.

Kilise, ilerleyen yllarda Galileye hakszlk ettiini kabul edecektir. Bu da aslnda

Kilisenin, gemite, kendi iradesini, Tanrnn iradesinin yerine geirdiini itiraf etmesi

demektir. Galile, Aristodan beri gelen anlay iyice sarst. O, Aristonun nitel yntemli

fizii yerine, nicel (saysal) yntemleri merkeze koyan fizii yntem olarak benimsedi.

Doay kelimelerle deil, matematiksel kesinlik ve objektiflik erevesinde anlamamz

gerektiini ortaya koydu.



16/177

16

ARSTO VE ATIN DLER

te Kopernik-Kepler-Galile srecinin en nemli devrimi budur. Aristonun mant

yerini matematie brakmtr ve Aristoculuun, Kilise tarafndan kutsallatrlmas sona

erdirilmitir. Artk Aristo fiziinin ilkeleri tartlabilir olmutur ve tm fizik,

matematiksel ve deneysel temelde batan oluturulmaya balanmtr. Anlatlan bir

hikayeye gre Ortaada biri Atn ka dii var? diye sormutur, ona cevap veren kii

ise basit gzlemle cevaplanabilecek bu soruyu Bakalm Aristo bu konuda ne demi?diye, Kilisenin kutsallatrd Aristonun metinlerinden cevaplamaya kalkmtr.

Yeni ynteme gre olaylar tek tek gzlemlerle kaydediliyordu, deneyler ve

incelemelerle matematiksel yasalara varlyordu. Bu yasalarla olaylar aklanabildii gibi,

gelecek hakknda tahminler de yaplabiliyordu. Kopernik-Kepler-Galile sreci,

matematiin baarlarnn anlalmasn, kozmolojinin (evren-biliminin) masa banda

sadece akl yrtmekle deil, deney ve gzlemlerle destekli bir ekilde yaplmas

gerektii fikrini yerletirdi.

Daha sonra Rene Descartes (1596-1650), felsefede olduu gibi, bilimde de

matematiksel yntemin yerlemesine alt. Uzayn ve maddenin matematiksel temelde

ele alnmasnda Onun katks byktr. Galilenin fizii, klasik fiziin temelini

oluturacaktr, ama Descartesn matematiksel yaklamnn da modern bilime katklar

byk olacaktr.

DEVLERN DEV NEWTON

Kopernikin ve Keplerin gsterdii Gne merkezli sistem, Galilenin gzlemleri

ve fizie yaklam, evrenin daha iyi anlalmasn salyordu. Fakat gezegenleri neyin

yrngede tuttuu, Dnyann altndakilerin neden dmedii gibi sorular cevaplarn



17/177

17

bulamamt. te tm bu sorularn yerine oturmas iin bir dev gerekiyordu. O dev de

Isaac Newtondu (1642-1726).

Bir ok kiiye gre bilim tarihinin gelmi gemi en nemli kiisi Newtondur.

Onun bu konudaki tek rakibi Einsteindr. Newton, aatan elmay dren kuvvetin,

ayn zamanda Ay Dnyamza doru ektiini ortaya koydu. Bu yasa sayesinde

Dnyann altndakiler(!) dmyordu, bu yasa sayesinde tm gezegenler yrngelerinde

hareket ediyordu. Bu evrensel ekim yasas idi. Newton bu yasay matematiksel

denklemleriyle ortaya koydu. Yer ekimi, cisimlerin ktlelerinin karesiyle doru orantl,

cisimlerin arasndaki mesafenin karesiyle ise ters orantlyd.

Newtonun hareket yasalar, hibir eyin doal halinin duraan olmadn ortaya

koyuyordu. Bu da Batlamyusun, evrenin evresindeki yldzlar sabit gren fikrini

ortadan kaldryordu. Artk Batlamyusun modeli tamamen terk edilmiti. Kilise,

Dnyann, Gnein evresinde dnen gezegenlerden biri olduunu artk kabul ediyordu.

Newton, evrensel ekim yasasn, Tanrnn evrende ileyen kanunu olarak tarif ediyordu.

Bu yasalar yeryzndeki fizik yasalarnn, evrenin tmnde de geerli olduunu

gsteriyordu. Aristonun, yldzlarn karakterini ve yeryzn farkl gren gr,

bylece geerliliini tamamen yitirdi.

Newtonla beraber insanlk ilk defa detayl ve sistematik bir kozmoloji bilgisine

sahip oldu. Fakat evrenin oluumunu bilimsel bir ekilde ortaya koyan bir kozmogoni

(evren-doum bilimi) hala mevcut deildi. Newtondan sonra Kant (1724-1804), daha

sonraysa Laplace (1749-1827), Newtonun kanunlar erevesinde, mekanik yasalarla,

gaz bulutlarndan gezegenlerin oluumunu tarif ettiler. Kantn ve Laplacen almalar,bilimsel olarak ilk ciddi kozmogoni oluturma abas olarak nitelendirilebilir.

Bu almalarda yldzlarn ve gezegenlerin yerekimi etkisiyle gaz bulutlarndan

olumas tarif ediliyordu, fakat daha teye gidilemiyordu. Atom-alt paracklar, atom ve

gaz bulutlarndan yldzlarn oluumuna kadar tam detayl bir ekilde bilimsel bir

kozmoloji ve kozmogoni, ilk olarak Big Bang teorisi ile ortaya konacaktr. Ama bunun



18/177

18

iin yeni devlere ihtiya vardr. Einstein-Hubble-Lemaitre, Dnyann bekledii bu

devlerdir...



19/17719

II BIG BANG TEORS VE

BLM

3. BLM

BIG BANG TEORSNN TEMEL

DELLLER

Bu blmde, Big Bang teorisinin temel delilleri, bu delillerin ortaya konma ve gelime

srecine bal kalarak incelenecektir. Bylelikle bir yandan Big Bang teorisinin tarihsel geliim

srecini zihinlerde canlandrmak, bir yandan da Big Bang teorisini destekleyen en temel delilleri

gstermek hedeflenmitir.

1.TEORK DELL

NEWTONUN EVREN TABLOSUNDAK EKSKLK

Newton, ekim gc egemenliinde sonsuz bir evren ngrmt. nk sonlu ve duraan

bir evrenin iinde, birbirini eken madde yapacak ve tek bir bileene dnecekti. Oysa evrende

byle bir yapnn olmad grlyordu. Newton, maddenin sonsuz bir evrene yayldn

syleyerek bu sorundan kamaya alt. Oysa bu evren modeli de sorunu zemiyordu; eer her

nesne, dier bir nesne zerinde ekim kuvvetine sahipse, evrendeki yldzlar neden bu kadar uzun

sredir birbirlerinden ayr kalmlard? Evreni sonsuz bytmek sorunu zmyordu; belli bir

blgedeki yldzlar birbirlerine azck yaklaacak olsalar, aralarndaki ekim kuvveti uzak

yldzlarn itme kuvvetine stn gelecekti ve birbirlerine yapacaklard; yldzlar birbirlerinden

azck uzaklasalar, ekim kuvvetinden kurtulduklarndan gittike daha da uzaklaacaklard.Ksacas evreni sonsuz bytmek, ekim kuvvetinin yol aaca sorunlar yok etmiyordu, evren



20/17720

sonsuz bile olsayd her ey sonunda yine ekim gcyle bir tek bileene dnecekti. Bu ise

milyarlarca yldr var olduunu bildiimiz evren ile uyumlu deildir.

Newtonun sonsuz evren fikri, yaratln balang zamann gstermek asndan glk

kar

yordu ve zihinde belirsizlie yol a

yordu. Fakat sonsuz gl Tanr

n

n, sonsuz bir evrenyaratabilecei, Kilise dahil bir ok ilahiyat tarafndan benimsenmiti. Newtondan sonraki bilim

adamlar ve felsefecilerin aa yukar hepsi, Newton fiziinin etkisi altndaydlar ve evreni sonsuz

byklkte kabul ediyorlard. Bu, Big Bang teorisi ortaya konana kadar byle devam etti.

NEWTON FZNDE YAPILAN DZELTME

Albert Einstein da bata Newtonun fiziinin etkisi altndayd; Einstein, 1916 ylnda ilk

olarak duraan bir evren modelini ortaya att. Ne var ki hemen sonra duraan bir evrenin ekim

gcnn etkisiyle tek bir bileene keceini grd. Duraan evren modelini, kendi teorisiyle

badatrabilmek iin Einsteinn, denklemlerine soktuu kozmik itme hi bir mantksal sebebe,

gzleme veya teorik gereklilie dayanmyordu. Kozmik itmeyi, Einsteinn ortaya atnn tek

nedeni, Newtonun sonsuz duraan evren modeline kar besledii inant, bunun aksinin imkansz

olduunu sanyordu. lerleyen yllarda Einstein, bu fikrini hayatnn en byk hatas olarak

deerlendirecek, duraan ve sonsuz evren fikrinin yanlln kabullenecektir.

1922 ylnda bir Rus meteorolog ve matematikisi olan Aleksander Friedmann, Einsteinn

grmezlikten geldii ve balangta kabul etmeyi reddettii bir eyi farketmiti; evren geniliyor

olabilirdi. Friedmann, Einsteinn izafiyet teorisiyle ortaya koyduu denklemler zerinde alt ve

bu denklemlerin, evrenin genilemesini gerekli kldn ortaya koydu. Bylelikle duraan deil,

dinamik bir evren tasarmlanyordu; ortaya konan bu model, Newtonun sistemindeki eksii

giderdii iin, Newtonun sistemini daha da mkemmel bir duruma getiriyordu. Bylece ekimkanunlarnn, evrendeki tabloyla bir elikisinin olmad anlald. Evrenin genilemesinin

dinamizmi, evrendeki galaksilerin tek bir bileene dnmelerini engelliyordu.

Bu keif, Einsteinn formlleriyle yapld iin, Einstein fiziiyle de uyumluydu. Newtonun

ekim yasalarnn iine dt eliki Einsteinn formlleriyle zlmt ve kutsal bir kozmik

itmeye ihtiya olmad formlsel olarak ortaya konmutu.



21/17721

LEMAITREIN ZM

Belikal kozmoloji uzman Georges Lemaitre, ayn dnemde Friedmanndan bamsz

olarak evrenin genilediini buldu. Lemaitre ayn Friedmann gibi Einsteinn formlleri zerinde

almt ve bu formllerin bizi gtrecei sonucun, evrenin geniledii olduunu sylyordu.

Genileyen bir evren modeline gre genileme ekim gcn dengelemekte, bylece

evrendeki madde tek bir bileene dnmekten kurtulmaktadr. Genileyen evren, her an, bir

evvelki andan daha byk olmaktadr. Bu ayn zamanda evrenin, her evvelki an, bugnknden

kk olmas demektir. Bu ise ok eskiden evrenin tek bir bileenden balamas demektir. Lemaitre,

bunun evrenin balang noktas olduunu syledi. Kusursuz modeli bulduuna inanyordu:

Tanrnn birinci atom olarak yaratt ve bir mee palmutundan bir mee aacnn byd gibi

byyp genilemeye devam eden ve dnemin bilimsel dahisi Einsteinn matematiini sadakatle

izleyen bir evren modeli. Bylece Big Bang teorisi ortaya kondu.

Lemaitre bir Cizvit papazyd ve Vatikan Gzlemevinin en nemli kozmoloji uzmanyd.

Onun teorik temelde ortaya koyduu bu fikri, Katolik kilisesi ok beendi ve en bandan itibaren

Lemaitrea destek verdi. Bylece dini evreler iinde Big Bangin nemini ilk kavrayan (1920li

yllardan itibaren) Katolik kilisesi oldu ve 1951 ylnda Kilise, bu teorinin, dinin izahlaryla tam

uyumlu olduunu resmen aklad.

EINSTEININ FORMLLER

Einstein, Newtondan miras ald birikim sayesinde formllerini ortaya koydu. Einsteinn

formlleri ekim gcn, Newtonun ortaya koyduu formllerden daha doru bir ekilde

anlamamz salyordu. rnein Newtonun formlleri, Merkr gezegeninin yrngesini tam olarak

aklayamyorken, Einsteinn formlleri bunu tam olarak baarabiliyordu.

Einsteina gre ktlesi olan cisimler uzay kerterek etkilemektedir. Uzay salt bir boluk

deildir, ktleye baldr ve ktleden etkilenmektedir. Anlalmas zor gzken bu olay yle bir

benzetmeyle anlalabilir: Uzay temsilen iki boyutlu bir araf dnelim. araf gergin bir

ekilde iki kii tutsun. Bu araf zerine bir elma koyalm. araf hemen gerginliini kaybeder ve

ktlenin etrafna ker. Eer elma yerine bir glle koyarsak araf o kadar ok ker ki, o araf



22/17722

elle tutmak zorlar. Demek ki ktle arttka; cisimler, yzeyi daha ok eriltiyor, kertiyor

eklinde bir yargya varabiliriz.

Einsteinn yerekimi aklamasna gre, uzay en fazla Gne kerttii iin, biz, Gnein

evresinde dneriz. Einstein

n bu a

klamas

nda evren, eer duraan bir yap

da olsayd

, btnmaddenin (yldzlarn, gezegenlerin...) zamann ve mekann en byk ukurunun dibinde

birleecekleri grlmektedir. Newtonun fizii cisimlerin birbirlerini ekmelerini aklamtr,

Einsteinn fizii ise bunu daha gelitirmi ve ktlesi olan bir cismin, zaman ve uzay nasl

deitirdiinin matematiini ortaya koymutur.

MADDE-UZAY VE ZAMANIN BRBRNE BALANMASI

Einsteinn formlleri maddeyi, uzay ve zaman birbirine balad. 1920lerden nce

mutlak uzay ve mutlak zaman gr egemendi. Uzayn ve zamann sonsuzdan gelip sonsuza

uzand ve cisimlerin hareketinden ve ekim gcnden hi etkilenmedii zannedilirdi. Einsteinn

izafiyet teorisi ile, uzayn ve zamann, ayr ve mutlak varlklar olarak alglanmasnn hata olduu

gsterildi ve uzay-zaman kavram kullanlmaya baland. Uzay-zamann yaps, cisimlerin

hareketini ve kuvvetlerinin ileyiini etkiler, uzay-zaman, bu etkilemeyle kalmayp, evrende olup

biten hereyden de etkilenir.Uzay ve zaman kavramlar olmadan nasl evrendeki olaylardan sz edemiyorsak, izafiyet

teorisinde, evrenin snrlar dnda bir uzay ve zamandan sz etmek de anlamszdr. Bundan kan

sonuca gre anlamsz olan sorularyle zetleyebiliriz: Evren genilemekte iken, evrenin dnda

cisimlerin ulamad noktada ne olduunu sormak anlamszdr. Burada cisimler olmad iin,

uzayn ve zamann burada varln sorgulamak anlamszdr. Veya genileyen evren geriye doru

kapandnda hereyin birletii ve uzayn yok olduu ana gelince; bundan nce ka yl geti gibi

sorular da anlamszdr. nk uzayn olmad anda zaman da anlamszlar.

ZAMAN KAVRAMINDA DEVRM

Einsteinn formlleri bizi uzayn geniledii fikrine vardrd gibi, uzayn genilemesinin

en sonuna dek geriye gtrlmesinin sonucunda -uzay yok olduu iin- zaman kavramnn da yok

olacana vardrr. Bundan da, Big Bangin sadece maddenin deil, bununla beraber zamann da

balangc olduunu anlyoruz. Daha sonra Roger Penrose ve Stephen Hawkingin yapt

matematiksel denklemlere dayal teorik ispatlar da bunu ortaya koymutur.



23/17723

zafiyet teorisi, zamann mutlak olmadn, zamann, hza ve ekim gcne bal olarak

deitiini gstererek, byk bir zihinsel devrime sebep oldu. Newtonun fiziindeki mutlak zaman

kavram ve Kantn felsefesinde mutlak zamana dayanarak ortaya koyduu zihinsel atklar,

Einstein

n zihinsel devrimiyle deerini yitirdi.

lerleyen yllarda yaplan deneyler de Einsteinn haklln gsterdi. rnein biri

Londradan ine uan bir uan iinde ve dieri yeryznde olmak zere iki tane ok hassas atom

saati ayn anda kuruldu. John Lavertynin ayarlad bu saatler 300.000 ylda sadece 1 saniye hata

yapabilecek kadar mkemmeldiler. Uak yksekten utuu iin, Dnyadaki ekim gcnden daha

dk bir ekimde hareket etmektedir. ekim gc zaman etkilediine gre uuun sonunda iki

saatin farkl zamanlar gstermesi beklenmektedir. Bu fark ok az olduu iin, ancak bylesi hassas

bir saatle bu fark tespit etmek mmknd. Nitekim saatlerin arasnda saniyenin 55.000.000.000da

1i kadar fark vard. Bu da, Einsteinn zamann izafilii konusunda teorik olarak sylediklerini,

deneysel olarak ispat ediyordu. Zaman, mutlak ve ekim gcnden bamsz kabul eden eski

yaygn inana gre, byle bir ey asla olamazd. Bu deney gibi daha birok deneyle Einsteinn

formlleri doruland.

Einstenn yaklam zaman konusunda zihinlerde ok kkl bir devrim yapt. Einsteinn

formllerinin sonucu olan uzayn genilemesi ise, zamann balangcna doru gtrldnde,

uzayn yok olduunu gsteriyordu. zafiyet teorisinin formllerine gre uzaya bal olan zaman,

bylece, uzay ile ve madde ile ayn anda yaratlm oluyordu. Einsteinn formllerinden mutlakl

sarslan zaman kavram, sonsuzdan beri var olma zelliini de bu formllerin gtrd

sonulardan dolay kaybediyordu. Artk zaman, balangc olan izafi bir kavramd. Fakat bu,

bazlarnn sand gibi, zamann, zihin tarafndan retilen bir kavram olduu ve d dnyada

varlnn olmad anlamna gelmiyordu. Tam tersine bu yaklam uzay-zaman-maddeyi birbirine

balad ve bunlar matematiksel olarak aklad iin, d dnyada maddenin varl kadar

zamana da bir gereklik yklyordu.

Konumuz asndan maddenin balangc olmas kadar, zamann da balangc olmas; Big

Bang teorisinin her ikisinin balang ann beraber ortaya koymas ok nemlidir.



24/17724

OLBER PARADOKSUNUN VE SONSUZ EKM

PARADOKSUNUN ZLMELER

Bata Big Bangin gzlemsel delillere dayanmadan teorik temelde ortaya konduunu

gryoruz. Teorik delil, zerinde yllarca tartlm olan Olber Paradoksunu da zmektedir. Bu

paradoksta; Newtonun ileri srd gibi evrenin sonsuz byklkte ve yldzlarla dolu olmas

durumunda, gecelerin de gndzler kadar aydnlk olmas gerektii ortaya konmaktadr. O zaman

gece kavram ortadan kalkmal ve her yer l l olmaldr. Olber, kendi paradoksuna bir zm

nerdi; evrende byk miktarda toz olduuna dikkat ekerek, bu maddenin yldz nn byk

blmn emeceini ve gkyzn karartacan ne srd. Oysa anlald ki, bu toz da sonundasnacakt ve emdii nmla ayn younlukta parlayacakt. Big Bang ile evrenin bir balangcnn

olmas gerektiinin ortaya konulmasyla ve uzayn genilediinin anlalmasyla bu paradoks

zmlendi. Yldzlar sonsuzdan beri yoksa ve evren geniliyorsa byle bir paradoks da ortadan

kalkyordu.

1871 ylnda Johann Friedrich Zllnerin ortaya koyduu sonsuz ekim paradoksu da Big

Bangin genileyen evren modeliyle ortadan kalk

yordu. Zllner, Newtonun ngrd gibi sonsuzve duraan bir evrende homojen dalml yldzlar kabul edersek, evrenin her noktasna sonsuz

ekim gc(!) uygulanacan gsterdi. Her noktada sonsuz ekim gcn kabul etmek ne

saduyuyla, ne de gzlenen evrenle uyumluydu. Srekli genileyen, dinamik, sonsuz olmayan evren

modeli (Big Bangin modeli) bu paradoksu ortadan kaldryordu.

HAWKINGN HAYRET

Evrenin geniledii, ilk olarak gzlemlerle deil, matematiksel formllere dayanarak teorik

temelde ortaya kondu. Hawking yirminci yzyldan evvel hi kimsenin evrenin genilemekte

olduunu anlayamamasna (Newtonun bile) armakta ve yle demektedir: Bugn biliyoruz ki,

ktlesel ekim kuvvetinin her zaman etkili olduu sonsuz genilikte duraan bir evren modeli

olanakszdr. Yirminci yzyl ncesi, evrenin genilemekte ya da bzlmekte olduunun hi

nerilmemi olmas , o zamann genel dn ortam iin ilgin bir saptama. Genel inana gre

evren ya sonsuzdan beri hi deimeyen bir durumda varl

n

srdrmekteydi, ya da gemite biranda az ok bugn gzlemlediimiz biimde yaratlmt. Baka bir yerde ise yle demektedir:

Evrenin genilemekte olduunun ortaya karl 20. yzyln en byk dnsel devrimlerinden



25/17725

biridir. Bu gnden gemie bakldnda kimsenin bunu neden daha nce akl etmediineamamak

elde deil. Newton ve dierleri, statik bir evrenin ktlesel etkiyle zamanla bzlmeye balayacan

kestirmeliydiler. Aslnda Newtonun ekim yasas evrenin duraan olamayaca sonucunu kendi

iinde barndryordu. Hawking, buna ramen Newtonun ve sonraki yllarda birok fizikinin bunu

grememesine, evrenin genilediinin anla

lamamas

na a

rmaktad

r. Hawkinge gre bu 1920liyllara kalmamal, daha nce zlmeliydi.

Bata Big Bang Teorisi sadece teorik delile sahipti. Gzlemsel deliller daha sonra

bulunmutur ve teorik delil ayr bir ynden ispatlanmtr. Platon, evrenin, Tanrnn koyduu

matematiksel prensipler ile oluturulduunu savunuyordu. Modern ada Einstein, teoriye bal

olarak gzlediimiz oluumlar deerlendirmediimiz taktirde, oluumlarn, anlalr olamayacan

sylemitir. Teorilerin matematiksel prensipler ile aklandn dnrsek, evrene bu

matematiksel bak, Platonun ve Einsteinn bulutuu noktadr. Big Bang iin ilk delil olarak

sunduum teorik delil de ite byle matematik temelli delillerden olumaktadr. Big Bangin bu

teorik delilleri:

1- Newtonun ekim kanunlaryla ilgili paradokslar zyordu.2- Einstein formllerine dayanyordu (Bu formller deneylerle desteklenmektedir).3- Zamann da madde ile beraber balangc olduunu ortaya koyuyordu.4- Olber paradoksunu zyordu.5- Sonsuz ekim paradoksunu zyordu.

Bylece evren kozmolojisindeki paradokslar aykland, ekim kanunlar daha anlalr oldu

ve izafiyet teorisinin matematiksel formllerinin mkemmel bir uygulamas gerekleti. lk defa,

evrenin balangcnn bilimsel ekilde ciddi bir aklamas yaplm oldu.

2- GENLEME DELL

TELESKOBA DAYANAN ZHNSEL DEVRM

Big Bangin ilk delili olan teorik delil, Einsteinn formllerine dayanyordu ve evrenin

sabit ve duraan bir yapda olamayacan, aksine evrenin genilediini ortaya koyuyordu. Bu delil

ilk olarak ortaya konduunda, gzlemsel ve deneysel veriler mevcut deildi, sadece teorik olanmatematiksel temelli prensipler mevcuttu.stelik bu prensipler uygulandnda Olber paradoksu,

sonsuz ekim paradoksu gibi sorunlar da zlyordu. Evrendeki tablo matematiksel olarak ifade



26/17726

ediliyordu ve Newtonun fiziindeki eksiklikler dzeltiliyordu. Bu aklama evrenin sabit, duraan

ve sonsuz olduu fikrini yanllyordu.

Bilimsel gelimelerin sonucunda, zellikle teleskobun bulunmasyla, gkyzne bakmak

iin yeni bir heyecan balam

t

. Gittike daha glenen teleskoplar

n yard

m

yla gkyz hakk

ndayeni bilgiler ediniliyordu. Newton, teleskoplara aynalar ilave ederek Galilenin grebildii hereyi

daha da ok byterek, daha net grntler elde etmeyi baarmt. Yldzlar artk daha byk

grnyorlard, bilim adamlar evrenin ve yldzlarn zelliklerini kefetmeye alyorlard.

1920 ylna ulaldnda, gittike gelien teleskoplarn en gelimii Amerikann California

eyaletinde Mount Wilsondayd. Edwin Hubble(1889-1953)bu teleskopla alma iznini almt.

Onun bu teleskopla yapt almalar, evren hakkndaki bilgimizde zihinsel devrimler yapacak

nitellikte olmutur. Bu sefer bu zihinsel devrim gzlemsel delillere dayanacaktr.

HUBBLEIN GZLEMLER VE DOPPLER ETKS

Hubblen teleskobuyla yapt gzlemler Onun, evrendeki galaksi saysnn yzmilyondan fazla olduunu ilk olarak ortaya koymasyla balad. Onun bu szlerini duyanlardan Bu

adamn artk emekli olma zaman geldi diyenler ounluktayd.

Alaylara kulaklarn tkayarak almalarn srdren Hubble, 1929 ylnda, uzak galaksilerin

Samanyolumuzdan uzaklatn farketti. Uzayda hangi yne baklrsa baklsn galaksiler

birbirlerinden uzaklayordu. Hubble srarla gzlemledii btn galaksilerde ayn sonucu elde etti.

Hubblen bu kefi, uzaydaki yldzlarn saylarna dair kefinden de byk bir zihinsel devrime yolaacaktr. Bata, bu beklenmedik kefin nemi iyice anlalamad.

Hubblen kefettii evrenin en iyi rnei, ien bir balondur. Balonun yzeyinde bir nokta

iaretleyin ve sonra onun evresine rastgele baka noktalar serpitirin. Balon ierken genileyecek

ve yzeyindeki noktalar ilk balang noktasndan ve birbirlerinden srekli uzaklaacaklardr.

Ksacas, evrenin de ien bir balon gibi geniledii anlald.

Hubble, evrenin genilediini Doppler etkisini kullanarak kefetti. Aslen Avusturyal bir

fiziki olan Doppler(1805-1883), akustik fiziinde Doppler etkisi olarak bilinen zellii



27/17727

bulmutur. Dalga boyunun ses ve k kaynann hareket etmesi ile nasl deitii, bu zellik ile

aklanr. Bu, hzla otomobil sren bir srcnn, trafik radarna yakalanmasna neden olan etkinin

aynsdr. Trafik polislerinin cihazlar, Doppler etkisini kullanarak, kimin ka kilometre sratle

gittiini gsterirler.

Hza ve dalga boyunun ilikisine bal olan Doppler etkisine her gn tank oluruz.

Yanmzdan hzla geen bir kamyonun sesini dinleyelim. Kamyon yanmzdan geerken sesi yksek

bir perdede iitilir ve geip kaybolduunda iitilme perdesi d gsterir. Yaklaan cisimden gelen

dalga boyu gittike klr, uzaklaan cisimden gelen dalga boyu ise gittike byr. Bu yaklaan ve

uzaklaan cisimlerin ses perdesindeki deiikliin sebebidir. Bu hem ses dalgalar iin, hem de

ktan gelen dalga boyu iin aynekilde geerlidir. Ik da ses gibi dalgalar halinde yayldndan

aralarnda bir fark yoktur. Bu zellik yaplan bir ok deneyle kantlanmtr.

Yaknlamakta olan k kaynann dalga boyu kld iin, k spektrumundaki mavi

renge doru kayar. Uzaklamakta olan k kaynann dalga boyu ise byd iin, k

spektrumundaki krmz renge doru kayar. Hubble, Doppler etkisini kullanarak yldzlarn n

incelediinde, hep n krmzya kaydna; yani tm yldzlarn, iinde bulunduklar

galaksileriyle beraber uzaklatklarna tank oldu. Oysa normal durumda beklenen, baz galaksilerin

yldzlarndan gelen n yaklama sonucu maviye kaymas, bazlarnn ise krmzya kaymasyd.

Hubbledan sonra defalarca yaplan gzlemler, -Milton Humesonun ve daha birok kiinin

gzlemleri- hep bu sonucu onaylad. 1950 ylnda Amerikada Mount Palamarda Dnyann en

byk teleskobu ina edildi. Bu teleskopla yaplan gzlemler de Hubble onaylad.

LEMAITRE VE BOKSR HUBBLE

Edwin Hubble bata boksr olmay dnyordu. O, bu isteinde srarc olup teleskobikgzlemlerini braksayd, acaba ka kiiyi nakavt ederdi? Oysa grlyor ki onun gzlemleri;

evrenin sabit, duraan bir yapda olduunu dnen bir yn bilim adamn nakavt etmitir. Teorik

delilin sersemlettii sabit ve duraan evren fikri, denilebilir ki Hubblen karsnda nakavt

olmutur.

Gnmze kadar yaplan tm gzlemler Hubblen bulgularn onaylamtr. Fakat en bata,

Hubble

n bulgular

n

n yol aaca

felsefi sonucu gren ateistler direnmiler ve evreningenilediini kabul etmek istememilerdir. Genileyen bir evren; deimez, sonsuz, ezeli ve ebedi

evren fikrine balanm ateist bilim adamlarnn kabul edemeyecekleri bir kavramd. Bu nedenle



28/17728

Hubble gzlem verilerini ilk ortaya koyduunda, onu kmseyenler ve ulat sonular gz ard

edenler oldu.

Ancak bu yeni bulu zellikle bir bilim adamn heyecanlandrmt. Bu daha da nce

kendisinden bahsettiimiz Lemaitred

r. Daha evvel grdmz gibi Lemaitre ve Friedmann birbirlerinden bamsz olarak, teorik temelde, genileyen bir evrenin gerekliliini matematiksel

formller ile ortaya koyan kiilerdir. Lemaitre sadece teorik aklamayla yetinmemi, Hubblen

gzlemsel verilerini de kullanm, bylece Big Bangi hem teorik, hem de gzlemsel delillerle

destekli bir ekilde ortaya koymutur. Sonu olarak matematiksel formllerle masa banda

hesaplananlar (teorik delil) ve teleskobun iinden baklarak varlan sonular (genileme delili)

birlemi bulunmaktadr.

Hubblen kendisi bile kefettii bilginin 20. ve 21. yzyln fiziini ve felsefesini bu lde

etkileyecek apta olduunu bata fark edememitir. yle grnyor ki bunun nemini anlayan ilk

kii olmann ayrcal Lemaitrea aittir.

LEMAITRE, EINSTEIN VE HUBBLE BULUUYOR

Daha nce de belirttiim gibi, kendi formllerinden evrenin geniledii anlalan Einstein dabata bu teoriyi kabullenemedi. nk O da Newtonun sonsuz, duraan evrenine yrekten

inanyordu. Bir gn sekin kii; Lemaitre, Einstein ve Hubble California Teknoloji Enstitsnde

bir araya geldiler. Lemaitre, burada Big Bang teorisini adm adm anlatt. Evrenin balangcnn bir

ilk atom olduunu, sonra bu teklilliin paralanarak birbirinden ayrldn, evrenin srekli

genilediini, bunu tersine sararsak da ayn sonucu kavrayacamz, evrenin ncesi olmayan bir

gnde yaratldn syledi. Gerekli btn matematik hesaplar yapmt, dinleyicilerden olan

Hubblen verilerini, dier bir dinleyici Einsteinn formlleriyle birletiriyordu. Lemaitre,syleyeceklerini bitirdiinde kulaklarna inanamad, Einstein ayaa kalkm ve duyduklarnn, o

gne kadar dinledii en gzel ve en tatmin edici anlatm olduunu kabul etmiti.

Bu zaferin ilk farkna varanlardan biri de Katolik kilisesidir. Hem yaratl ann tespit

edebilmek, hem de zamann en iyisi olarak kabul edilen bilim adamndan destek almak, Kilise iin

sevindiriciydi. Geen sre ve elde edilen tm bulgular, Big Bangin gerekletii fikrini

onaylam

t

r. California Teknoloji Enstitsndeki buluma Big Bang teorisinin ortaya konuuasndan gerekten de ilgintir. Big Bang teorisinin babas Lemaitre, teorinin ortaya koyduu

izafiyet teorisinin matematiiyle teorik delile kavumasnda pay olan Einstein, yapt



29/17729

gzlemlerle teoriyi gzlemsel delile kavuturan Hubble bir araya gelmiler ve Big Bangi

onaylamlardr.

HUBBLE YASASI

Hubblen ve onunla beraber Mount Wilson Gzlemevinde alan Vesto M. Slipherin ve

Milton Humasonun bulgularnn nemli bir yan daha vardr. Bu da gzlemler sonucunda Hubble

Yasasnn ortaya konmasdr. Bu yasa, galaksilerin bizden uzaklklarnn, hzlaryla orantl

olduunu ortaya koyar. Hubble yasas kullanlarak galaksilerin uzaklama hzlar tespit edilmekte

ve belli bir zaman srecinin sonunda hangi galaksinin nerede olaca tahmin edilebilmektedir. Bu

hesaplama, galaksilerin uzaklklaryla hzlar arasnda dorusal bir balant olmas sebebiyledir.

rnein bir galaksinin bir milyar yl sonra hangi konumda olacan tahmin edebiliriz. Bu

balanty ters evirip gemi zamana da uygulayabiliriz. Zaman izgisinde ileriye doru deil de

geriye doru gidersek, sonunda evrenin balang noktasna varrz. Bylece de Hubble Yasasn

kullanarak evrenin yan bulmu oluruz. Bu ise yaratl annn, zaman belirtilerek tespit edilmesi

demektir.

Hubble Yasasn veren forml incelenirse; evrenin yann, Hubble Sabiti ters alnarak

bulunabilecei grlr. Hubble Sabitinin tam anlamyla hesaplanmasnda zorluklar vardr, bu da

evrenin yann tartmal olmasna yol amaktadr.

Evrenin yann hesaplanmasnda bilim adamlar birbirlerinden bamsz ekilde farkl

metotlar uygulayarak sonuca varmaya almlardr. Fakat birok bilim adamnn birbirlerinden

bamsz bir ekilde yaptklar aratrmalarn hepsinde varlan sonular 10 milyar-25 milyar yl

aralnda deiir; dzeltmelerin ve deiik hesap metotlarnn hibiri bu araln dna

tamamaktadr. 1990l yllardan sonra yaplan aratrmalarda elde edilen sonularn 15 milyar yl

civarnda olduu grlmektedir. Grld gibi evrenin ya hibir aratrmada bir trilyon yl, 10

katrilyon yl, bin yl, 100 bin yl, 10 milyon yl gibi ok alakasz sonular vermemekte, tm ayr

hesap yntemleri belli bir araln iinde sonulanmaktadr.

EVRENN BRBRNE DENK HBR ANI YOKTUR

Bata matematiksel teorik delil ile ortaya konan evrenin genilemesi, gzlemsel

genileme delili ile de desteklenmi ve sonra gzlemlerin, bulgularn ve farkl metotlarn



30/17730

erevesinde hesaplamalar yaplm ve evrenin ya belli bir zaman aralnn iinde tespit

edilmitir. Artk evrenin balangc olup olmad deil, evrenin yann en doru ekilde nasl

hesaplanaca tartlmaya balanmtr.

Yap

lan en son gzlemler de evrenin genilediine ilave deliller katm

t

r. Big Bange greevren, balangta ok youndur ve bu younluk, genilemeyle srekli azalmaktadr. Uzak

galaksilere baktmzda aslnda evrenin gemiine bakmakta olduumuzu aklnzda bulundurun.

ok uzak galaksilerin milyarlarca k yl mesafeden geldii iin, biz bu galaksilerin

milyarlarca yl nceki halini grmekteyiz. Evrenin milyarlarca yl nceki durumunu bylece

gzlemleyerek, evrenin, o zamanlar daha youn olduunu anlamaktayz. Bu, Big Bangin bir kez

daha dorulanmas demektir. Milyarlarca yl nce daha youn olan evren, genileye genileye

bugnk younluuna dmtr.

Evrenin her an genilemesi astronomi bilimini ve insan zihnini derinden sarsan bir

deiikliktir. Bylesi bir deiikliin tm bilim tarihinde rnei ok azdr. Dnya merkezli sistem

yerine Gne merkezli bir sistemin oturtulmasnn yapt zihniyet deiiklii ite bylesine

derinden bir deiikliin benzer bir rneiydi. Bence, Big Bangin sebep olaca zihinsel devrim

ondan daha da nemlidir (Her ne kadar Kopernik devrimi kadar deeri anlalmasa da).

Her an genileyerek byyen bir evren, Herakleitosun (M.. 540-480) Ayn nehirde iki

defa ykanlmaz szn hatrlatmaktadr. Genileyen evren her an farkl bir evren olmakta ve biz

her an farkl, yeni boyutlar olan bir evrende var olmaktayz. Bu evrenin iinde hibir an, birbirinin

ayn olamaz. Bunun iin yle diyebiliriz: Evrenin birbirine denk hibir an yoktur.

Mthi bir deiim fikri gzlemlerle delillenmekte ve bizleri Herakleitosun ngrdnden

ok daha tesine gtrmektedir. Genileyen evrenin insan zihninde uyandrd dinamizm ve srekli

deiim fikirlerinden daha da nemli sonular vardr. Bunlar, bu gzlemin bize evrenin kkeni ve

sonu ile ilgili gsterdii sonulardr.

3- KOZMK FON RADYASYONU DELL

SONSUZ EVREN FKRNN YIKILMASININ HAYAL

KIRIKLII



31/17731

Big Bang teorisinin ortaya konduu zaman dilimi, Marksist ateizmin ykselite olduu,

pozitivizmin birok bilim adamnca tek geerli felsefi sistem olarak kabul edildii yllard. Byle

bir zaman diliminde, ateizmin temel gr olarak kabul ettii ve Tanry devre d brakt iin

pozitivizmin de ok memnun olduu sonsuzdan beri var olan evren fikri yklyordu. Evrenin

balang

c

olduu fikri ateist bilim adamlar

nca iren olarak nitelendiriliyordu. rnein SirArthur Eddington hislerini ak bir dille yle ortaya koyuyordu: Evrenin balangc olduu fikrini

felsefi adan iren buluyorum... Byle bir ortamda, Big Bange kar durma abalarnn

kkeninde bilimsel kayglardan ok ideolojik yaklamlarn ve ateizmin psikolojisinin rol

oynadn gryoruz.

Fred Hoyle, bir radyo programnda, evrenin bir btn iken ayrl p genilediini savunan

grten Big Bang diye alayc birekilde sz etti. Bundan sonra Big Bang (Byk Patlama) ismi

mehur oldu ve kendisiyle alay edilmek iin bu teoriye taklan ad, onun gerek adna dnverdi.

Fred Hoyle Big Bange kar Duraan Durum (Steady State) modelini savunuyordu. Kitabn

ilerleyen sayfalarnda bu model incelenecektir.

NEREDE BU PATLAMANIN FOSL

Big Bangin ortaya konduu zaman diliminde, yldzlarn yaam sreleri ierisinde bir okelementin olutuu ortaya konmutu. Bu konuda zellikle Fred Hoylenin ve onun alma

arkadalarnn katks bykt. Big Bang, yldzlarn iinde retilemeyen ve yldzlarn olumasn

salayan hidrojenin nereden geldiini aklyordu. Bu ynyle Big Bang, bandan beri kendisine

kar kan Hoylenin eksik bulgularn tamamlyor, elementlerin oluumunun aklanmasn

mkemmel birekilde yerine oturtuyordu. Atom-alt kurama gre hidrojeni meydana getirmek iin

ar derecede yksek scaklkta bir ortam lazmd. Big Bang evrenin balangcnda ok yksek

scaklktaki ve ok youn olan bu ortamn varln gerekli gryordu.

Hoyle, bu sorunun mutlaka Big Bang dnda bir aklamasn bulmalar gerektiini

dnyordu. Big Bange kar direnmeye devam ederken ise yle diyordu: Eer evren scak bir

Big Bang ile balam sa, o zaman bu patlamann bir kalnts olmal. Bana bu Big Bangin bir

fosilini bulun.

Hoylenin alaylar

sonucunda Big Bang isminin yerlemesi d

nda fosil yakla

m

dayerlemitir. leride kozmik fon radyasyonu bulununca birok kii bu radyasyonu fosil

radyasyon olarak da isimlendirecektir. Hoylenin, Big Bangin fosilinin bulunmas iin meydan



32/17732

okumas, Big Bangi destekleyen ok nemli kantlarn bulunmasna neden olmutur. Hoylenin

itirazlar, adeta bumerang olmu; Big Bangi ldrmek yerine, yaygnlatrm ve Duraan Durum

modelinin sonunu getirmitir.

GAMOWUN TEORK HESAPLAMALARI

Kozmik fon radyasyonuda ilk nce matematiksel hesaplara dayal biimde, teorik bazda

ortaya konmutur. Gamow ve Alpher 1 Nisan 1948de alfa-beta-gama adl tezlerini ortaya koydular.

Bu tez, Big Bangin balangcnda olmas gereken muazzam miktardaki enerjinin, evrenin

genilemesiyle birlikte yava yava azalacan ve bu enerjinin e deeri olan bir scaklk deerinin

bugn dahi saptanmasnn mmkn olacan ileri sryordu.

George Gamow ve arkadalarnn makalesi, evrenin balangcnda atomlarn birbirleriyle

nasl bir reaksiyona girdiklerini, ekirdek fiziindeki son bulgularn altnda anlatyor ve bu

reaksiyonlar srasnda aa kan scaklk deerinin milyarlarca derece ykseklikteki scakla

eritiini sergiliyordu. Bu kadar yksek scakln ait olduu yksek enerjili bir mann

(radyasyonun) ilk dnemlerdeki evreni tamamen doldurduu ve bugn dahi bu enerjiden arta kalan

bir scaklk deerinin uzayda bulunduu bu almayla gsteriliyordu. Ksacas Gamow, Hoylenin

alay etmek iin ileri srd fosilin, gerekten olmas gerektiini ortaya koymutur. stelikyaplan hesaplarla uzayn her tarafna yaylan bu radyasyonun scaklnn, eksi 268 dereceye kadar

(5 Kelvin mutlak scaklk deeri) dm olduu tahmin edilmitir.

Big Bangden sonra ortaya kan btn radyasyonlarn evrenin iinde belirli balang

noktalar olacaktr ve sadece o noktalardan dar yaylacaklardr. Oysa Big Bangin sebep olduu

radyasyonun en nemli zellii evrenin her yanna yaylm olmasdr. Ksacas 1-Evrenin her

yanna yaylm, 2-Scakl iyice dm bir radyasyonun varl, Big Bangten yola klarakmatematiksel hesaplamalarla ortaya konmutur. Acaba fosil diyerek alay edilen bu radyasyon

bulunabilmi midir?

FOSL RADYASYON BULUNUYOR

1960l yllara gelindiinde Princeton niversitesinde Robert Dicke ve alma arkadalar,

Gamow ve arkadalaryla ayn sonuca vardlar. Evrenin balangc ok scakt, bu durumda evren

scak elektron ve protonlarla, yksek enerjili fotonlarla doluydu. Evren geniledike bu



33/17733

nm(radyasyon) souyacak ve gnmzde de elektromanyetik tayfn mikrodalga blgesinde

gzlenebilecekti. Princeton astronomlarnn, daha nce Gamow ve arkadalarnn benzer bir

ngrye sahip olduklarndan haberleri olmad sylenir. En azndan uras kesindir ki; Gamow ve

arkadalar bu radyasyonun varln ngrdler, fakat deneysel olarak bunun aratrlmasn

nermediler.

Kozmik fon radyasyonunu zel aletler kullanarak bulmaya ilk teebbs eden Robert Dicke

ve ekibi olmutur. Dicke ve arkadalar Roll ve Wilkinson, 1965te Dickenin dizayn ettii

mikrodalga radyasyon saptaycy ina ediyorlard. Ama kendilerine Nobel dl kazandracana

inandklar bu kefi yapanlar bakalar oldu. Bu kiiler, Amerikada Bell Telefon irketinde alan

iki mhendisti ve adlar Arno Penzias ve Robert Wilsond. Bu mhendisler kozmik fon

radyasyonunu rastlantsal olarak kefettiler. Radyo lmleri yaparken, belli dalga boylarnda

ltkleri nmda fazlalk olduunu grdler. Bunun yol at parazit, ekibin almalarna engel

oluyordu. Ne yaparlarsa yapsnlar bu paraziti nleyemediler. Bunun zerine, uzaydaki radyasyon

hakknda en bilgili insanlarn Princeton niversitesindeki Dicke ve arkadalar olduunu

rendikleri iin, onlar aradlar. Dicke ve ekibi, Penzias ve Wilsonun bulgularn dinledikten

sonra, onlarn, kendilerinin arad radyasyonu bulduunu anladlar.

Bylece Hoyleun alay ettii fosil bulundu ve Nobel dln Dicke ve ekibi alamad ama,

Penzias ve Wilson bu bulular sayesinde Nobeli aldlar. Bu radyasyonun bulunmasna birok kii

kesin delil dedi. Hoylenin, Big Bange kar rakip olarak savunduu Duraan Durum modelini

savunmak kozmik fon radyasyonunun bulunmasyla imkansz hale geldi.

Bulunan radyasyon tam da beklendii gibi evrenin her yerinden gelmektedir. Radyasyonun

scakl ise -270 derecedir (3 Kelvin). Bu deer Gamowun arkadalarnn daha evvel hesaplad -

268 dereceye (5 Kelvin) ok yakndr. Alpher ve Herman 1949 ylnda scakln bile yaklak

olarak hesapladklar, olmas gerektiini srarla savunduklar fosil radyasyon 1965 ylnda

bulununca, olayyle deerlendirmilerdir: 1965 ylnn kozmolojinin tarihsel geliiminde nemli

bir yl olduunu herkes kabul eder, hatta bazlar bu yl modern kozmolojinin doum yl olarak

kabul ederler.



34/17734

4- KOZMK FON RADYASYONUNUN

NCELENMESNDEK DELLLER

BU RADYASYONDA HAFF DALGALANMALAR OLMALI

Kozmik fon radyasyonunun bulunmas Big Bang iin ok nemli bir delildir. Bu radyasyon

zerinde yaplan incelemeler ise, Big Bang teorisi iin ekstra deliller getirecektir. Kozmik fon

radyasyonuna fosil radyasyon, mikrodalga arka alan nm veya kozmik mikrodalga fon

nm gibi adlar verilmektedir. Bu farkl adlar kimseyi artmasn, nk bu farkl isimlerin

hepsi ayn eyi ifade etmektedir. Penzias ve Wilsonn gzleminden sonra Princeton

niversitesinden Roll ve Wilkinson, bu deneyin salamasn kendi rettikleri hassas aletler ile

yaptlar. Bu deney, Penzias ve Wilsonn bulduu verilerin doruluunu onaylayan birok deneyin

ilki oldu.

Kozmik fon radyasyonu bulunduktan sonra, bu kez de bilim adamlar bu radyasyon zerinde

dalgalanmalar aramaya koyuldular. Bu dalgalanmalar evrenin olumas iin gerekliydi. Eer Big

Bang ile etrafa salan madde tamamen homojen birekilde dalsayd; ne galaksiler, ne yldzlar,ne de dnyamz oluurdu. Tm bunlarn olumas iin biraz daha fazla youn ve biraz daha az

youn alanlar gerekliydi. Madde bir araya gelip galaksileri olutururken, galaksilerin aralarnda

byk boluklar kalmt. Evrenin bir noktadan balayan geliiminin ok erken aamalarnda

scaklktaki ok kk farkllklar bile bunun olueklini aklard. Biraz daha scak olan noktalar,

scakl ondan ok az dk olan noktalara kyasla daha ok enerjiye sahip olacaklar, bylece scak

noktalarda daha souk alanlara kyasla daha ok parack oluacakt. Bu sre galaksilerin ve uzay

boluunun oluumuna sebep olacakt

.

DALGALANMALAR DA BULUNUYOR

Penzias ve Wilsonn kullandklar dedektrn kozmik fon radyasyonundaki teorik olarak

beklenen dalgalanmalar tespit etmesi mmkn deildi. ok duyarl lmler iin Dnya

atmosferinin parazit kaynaklarnn elenmesi gerekliydi. Arlka ve hacimce byk aletleri helyum

balonlarna ykleyip gnderme abalar oldu. Daha sonra U2 ua kozmik fon radyasyonu



35/17735

aratrmalaryla grevlendirildi. Hassas dedektr, uan dnda tamak iin zel bir blmesi olan

kokpit ina edilmiti, uan cam bile hassas lm yaplmasn nlerdi. Ancak sonuta uan

hareketinin ve her blgede lm yapabilme zamannn snrl olduunu grdler. Uak, balon gibi

bir noktada kprdamadan duramyordu, ayn noktadan defalarca geebilmesine ramen lmler

tamamlanmadan yak

t

bitecekti. Tek gereki zm bir uydu kullanmakt

.

Beklenen atlm John Mather tarafndan 1989 ylnn Kasm aynda frlatlan Kozmik Fon

Kaifi (COBE) uydusuna bir ara yerletirilerek gerekleti. Matherin gelitirdii ara, kozmik fon

radyasyonunun scakln daha nce ulalmam bir duyarllkla lmeyi baard. Scakln kesin

deeri yalnzca 0.005 Kelvin belirsizlikte 2.726 Kelvin olarak bulundu.

COBE, uzayda yl kalmt ve 1992de elde ettii veriler, kozmik fon radyasyonunun

varln ve uzayn her ynnden geldiini tespit etmekten de fazlayd. Beklenen ok kk

dalgalanmalar da tespit edilmiti. COBEnin gnderdii verilerden bilgisayarn izdii resim, eski

evrenin haritasndaki ok kk dalgalanmalar da gsteriyordu. Resmin daha scak ve daha souk

ksmlarn ayrt edebilmek iin bilgisayardaki modele pembe ve mavi renkler katld. COBEnin

evrende kefettii dalgacklar yeniden incelenip titizlikle kontrol edildi, gerekli veri elde edilmiti.

Big Bang srecinden kan kozmik fon radyasyonunda, ok kk scaklk dalgalanmalar vard ve

bunlar da galaksilerin oluup bugn grdmz hale gelmeleri iin yeterliydi. Big Bang bir kez

daha byk bir zafer kazanmt.

George Smoot, bilgisayarnn evrendeki dalgacklar gstermek iin izdii pembe ve mavi

resmi yaynladnda, dnyann btn gazetelerinin manetlerine gemiti. Kozmolojik bir

gzlemin medyada bu kadar n plana kmas o gne kadar hi grlmemiti. Stephan Hawkingin

bu bulgu hakkndaki gr de mehur resim ile ayn sayfalarda geiyordu: Bu, yzyln, hatta

belki de tm zamanlarn en byk buluudur.

COBE uydusunun proje lideri ve California Universitesinin astronomu George Smootun

aklamas ise ok ilgintir: Bu buluumuz evrenin bir balangc olduunun bir delilidir. ve yle

ekledi: Bu, Tanrya bakmak gibi birey.



36/17736

UYDULU, BLGSAYARLI DESTEK

Gerekten de mhendislik harikas uydular, elektronik mucizesi bilgisayarlar, matematiin

yksek uygulamalar birlemi ve hepsi beraber Big Bange destek vermitir. Evrendeki tablo artk

daha evvel hi olmad kadar anlalrdr. Galaksilerin oluumu iin olmas gereken kk scaklk

dalgalanmalarnn bulunmasn, belki de bu dalgalanmalarn olmas gerektiini ortaya koyanlar bile

ummuyorlard. Kozmik fon radyasyonunun olmas gerektiini teorik olarak ilk ortaya atan alfa-

beta-gama tezi tarihteki sekin yerini almtr. Penzias ve Wilson 1965teki bulular nedeniyle

1987de Nobel dln aldlar. Kozmik fon radyasyonunu lmek iin milyonlarca dolar

harcanarak uzaya gnderilen COBE uydusu fosil radyasyonu ok duyarl birekilde, scaklyla,

ok kk dalgalanmalaryla lt. Baz fizikiler bu lm tm zamanlarn en byk buluu

olarak deerlendirdiler. Kozmik fon radyasyonunun bulunmas ve bu radyasyonun incelenmesi Big

Bang asndan ok nemlidir. Fakat kozmik fon radyasyonunun bize sunaca daha baka deliller

de olacaktr.

GEMTEK KOZMK FON RADYASYONUNUN SICAKLII

Daha evvel de sylediimiz gibi Big Bangin rettii en nemli bilgilerden biri evrenin ok

scak ve ok youn ortamda balad, srekli genilemeyle bu younluun ve scakln

dtdr. Kozmik fon radyasyonunun scakl da srekli dmektedir ve u anda 2.7 .Kelvine

eittir. Uzaktaki galaksilerden gelen a baktmzda, aslnda gemie baktmz unutmamalyz.

Uzak galaksilerden gelen k milyarlarca k yl kadar uzaktan gelmektedir. Belki de u anda

bizim baktmz o ynde, o galaksi yoktur, fakat biz o galaksinin milyarlarca y l nce yola km

n seyretmekteyiz. Ksacas, gemie bakmaktayz.

Big Bang teorisine gre milyarlarca yl nce evren daha youn ve daha scaktr, eer

milyarlarca yl nceki halini grdmz galaksideki kozmik fon radyasyonunun scakln

lebilirsek, scakln gnmzdekinden daha yksek olduunu bulmamz gerekir. 1994

ilkbaharnda, aratrmaclar, bunu gerekletirmeyi baardlar. Uzak galaksilerdeki kozmik fonradyasyonunun scakl 7.4 Kelvindi ve bu deeru andaki 2.7 Kelvinden daha yksekti.



37/17737

Bu gzlem Keck teleskobuyla gerekleti, bu teleskop, zamannn en byk optik cihazdr.

1996 ylnda ayn astronom grubu daha da uzaktaki bir galaksinin scakln ltler, bu sefer 8

Kelvinin ok az zerinde bir deer buldular. Daha sonra farkl bir astronom grubunun daha da

uzaktaki blgeleri taramalar

yla 10 Kelvin s

cakl

k derecesi saptand

. Tm bu veriler Big Bangindoruluunu onaylyordu; ne kadar uzak gemiimize bakarsak, o kadar yksek bir scaklkla

karlayorduk. Bylece kozmik fon radyasyonunun gemiini incelememiz de Big Bangi

destekleyen ilave bir delil oluturdu.

TEORNN VE GZLEMN BRLEMES

Kozmik fon radyasyonu ve bu radyasyonun incelenmesiyle Big Bange dair elde edilen

deliller; nce teorik temelde, matematiksel hesaplamalarla ortaya konmutur. Daha sonra yaplan

gzlemler teoriyi desteklemitir. Bylece evrenin bir tekilliin paralanmasyla geniledii nasl

nce teorik temelde ortaya konup matematiksel olarak ispatlandysa ve daha sonra gzlemsel

verilerle desteklendiyse, ayn ekilde kozmik fon radyasyonunda da matematiksel teori gzlemle

kucaklamtr. Bu kucaklamayyle zetleyebiliriz:

1- Teorik bazda: Gamow ve arkadalar, evrenin, ok scak ve ok youn bir durumdan,daha az scak ve daha az youn bir duruma getiini ve evrenin bu scak ve malilk halinin hala radyasyon olarak kalntsnn olduunu ortaya koydular.

Gzlemsel bazda: Penzias ve Wilson kozmik fon radyasyonunu buldular.

2- Teorik bazda: Gamow ve arkadalar bu radyasyonun evrenin her tarafna yaylmolmas gerektiini ortaya koydular ve scakln yaklak olarak hesapladlar.

Gzlemsel bazda: Penzias ve Wilsonun bulduu, daha sonra da farkl gzlemlerle

doruland zere bu radyasyon, evrenin her tarafna yaylmtr ve Gamowunarkadalarnn hesab, radyasyonunun scaklna ok yaklamtr.

3- Teorik bazda: Var olan galaksilerin oluabilmesi iin evrenin ilk scaklndadalgalanmalarn olmas gerektii ortaya kondu.

Gzlemsel bazda: 1992de COBE uydusu evrenin ilk haline ait scaklk

dalgalanmalarn tespit etti. Bu dalgalanmann fotoraf bilgisayarn yardmyla

izildi.



38/17738

4- Teorik bazda: Evrenin gemii daha scak olduu iin, gemiteki kozmik fonradyasyonunun scakl da daha yksek olmaldr.

Gzlemsel bazda: 1994 ylnda uzak galaksilerden gelen k incelenerek gemiteki

kozmik fon radyasyonunun daha yksek olduu doruland. Daha sonra yaplan

gzlemler de bu sonucu destekledi.

FELSEFE, LAHYAT VE BLMN ARASINDAK

DUVARLAR

Bilim evreleri Big Bangin teorik, gzlemsel ve deneysel verilerinin deerini anlamlardr.

Fakat felsefe ve ilahiyat evreleri iin ne yazk ki ayns sylenemez. Bunun birok sebebi

saylabilir, fakat bunun sebeplerinden biri her ne kadar teori 1920li yllarda ortaya konmu olsa da

1990l yllarda hala yeni delillerin elde edilmesidir. Tm bu delillerin fizik, astronomi

arenalarndan felsefe ve ilahiyat arenalarna gemesi, bu arenalarda da yank bulmas vakit

gerektirmektedir. Ne yazk ki pozitivist bilim anlay fizik bilimi ile felsefenin ve ilahiyatn arasna

duvar rmtr ve gnmzn bilim anlay yaygn olarak pozitivisttir. Felsefeciler ve ilahiyatlar

da poztivizmin bu duvarn kabullendikleri iin felsefe, ilahiyat ve bilimin bulgularna topluca

bakanlar, bunlar bir arada deerlendirenler aznlkta kalmlardr. Bu almann ilerleyen

blmlerinde bu aznln neden oalmas gerektiini gstermeye alacam.

5- ELEMENTLERN MKTARINDAK DELL

HDROJENN MKTARINDAK DELL

Uzaydaki maddelerin orann Fraunhoferin bulduu Fraunhofer izgileri sayesinde

saptamaktayz. In krlarak renk spektrumunda ayrtrlmas Newtondan beri bilinir.

Fraunhofer, renk spektrumundaki gkkuann iinde ok sayda izgi grd; bunlarn bir ksm

koyu renkli izgiler, bir ksmysa ak renkli izgilerdi. Bunlara neyin sebep olduunu zemedi,

fakat her elementin kard izgilerin farkl olduunu grd. Fraunhofer, 1816 ylndaki

almalarnda bu bulgularn nemini kavrayamasa da; ondan sonra 1880 ylnda William Huggins

bu izgilerin, elementlerin adeta parmak izi olduunu kefetti.



39/17739

Ikla gelen bu parmak izini inceleyerek n kaynanda ne olduunu anlayabiliriz.

Bylelikle Gnein ve yldzlarn birbirlerinden farkl yapda olmadklar anlald. Hepsi de

temelde hidrojenden ve helyumdan oluuyordu; Gne, evrendeki yldzlar kmesinin bir alt

kmesiydi. Evren yer ekimi kanunlaryla ileyen, iindeki yldzlarn ve gezegenlerin hepsinin

hareket ettii, ayn

ham maddelerden olumu bir yerdi.

Fraunhofer izgileri sayesinde evrenin yzde 73nn hidrojen ve yzde 25inin helyum

olduu saptanmtr. Bu sonu ise Big Bangi destekleyen bir delildir. Atom-alt aratrmalarna

gre atomu oluturan paracklardan hidrojen atomunun olumas iin yksek scaklkta bir ortam

gerekmektedir. Bu konudaki ilk detayl ngr Gamow ve arkadalarnn almalaryla 1948

ylnda ortaya konmutur. Gamowun ngrd gibi evrenin ok yksek bir scaklktan hzla

soumas; proton ve ntronlarn beraberce elementleri oluturmasnn ve evrendeki yzde 73

oranndaki hidrojenin aklamasdr. Yldzlarn iinde oluan srelerde hidrojen oluamaz, oysa

Big Bang hem hidrojen atomunun nasl olutuunu, hem de miktarn aklamtr.

HELYUMUN MKTARINDAK DELL

Big Bang ile evrenin oluumunun ilk anlarnda helyumun meydana geldii anlalmtr.

Evrenin balangc protonlardan, ntronlardan ve elektronlardan oluan scak bir karmdr. Bukarm souduka nkleer tepkimeler gerekleebilmitir. zellikle ntronlarn ve protonlarn

iftler halinde birletii; bu iftlerin de birleerek helyum elementinin ekirdeini oluturduu

hesaplanmtr. Kuramsal hesaplamalarda evrende yzde 25 orannda helyum olduu ortaya

konmutur. Yldzlarn iindeki tepkimelerde de helyum oluabilmektedir. Fakat yldzlarn iindeki

bu oluumlar yzde 25 oranndaki helyumu aklayamaz.

Yaplan tm gzlemler bu verileri dorulamtr. rnein 1999 ylnda Amerikal veUkraynal astronomlar, Multiple Mirror ve Keck teleskoplaryla yaptklar gzlemlerde, yldzlarn

oluturduu helyum orann karttktan sonra yzde 24.52 helyum orann elde ettiler. Bu oran

uzaktaki en yal galaksileri gzleyerek elde eden astronomlar, Big Bangin ngrsn bir kez

daha doruladlar. Daha sonra 2000 ylnda Astrophysical Journal da almalarn yaynlayan

Kanadal astronomlar da ok yakn sonular elde ettiler. Bu almalar da, en eski cisimlerin var

olduu zamandan beri, yani evrenin daha ilk balarndan itibaren helyumun var olduunu ortaya

koymutur.



40/17740

EVRENN HER YERNDEN GELEN DELL

Big Bangin, evrenin tek bir noktasndan baladn, ok youn ve ok scak ortamn

genileyerek daha az youn ve daha az scak ortama dntn bir kez daha hatrlayalm. Bu

anlatmda hidrojen ve helyum da bu genilemedeki srelerde aklanr. Kozmik fon

radyasyonunun nemli bir zelliinin, evrenin her yanna dalmas olduunu grdk. Genileyen

evren ile oluan drtte oranndaki hidrojen ve drtte bir oranndaki helyum iin de ayn sonu

beklenmektedir. Evrenin genilemesiyle evrenin her yannda ayn oran gzlemlenmelidir, nk

evrenin genilemesiyle bu madde oran evrenin her yanna dalmtr. Big Bange gre

gzlemlenmesi gereken sonu ile yaplan gzlemler tamamen uyumludur. Evrenin neresine

bakarsak bakalm hidrojen ve helyum hakim elementlerdir ve evrenin drtte kadar hidrojenden

ve drtte biri kadar helyumdan olumaktadr.

DTERYUMUN VE LTYUMUN MKTARINDAK DELL

Evrende var olan btn dteryum (hidrojen atomunun bir ntron fazlal izotopu) ve lityum,

Big Bangin ilk dakikalarnda olumutur. Yldzlarn iindeki sreler bu atomlar oluturamaz,

tam tersine bu atomlar paralar. Oysa Big Bang, dteryumun ve lityumun varln aklamaktadr.

Keck teleskobuyla ve Hubble teleskobuyla gerekletirilen gzlemler, Big Bangin,

dteryumun ve lityumun miktarlaryla ilgili ngrsyle tamamen uyumaktadr. rnein Vanioni

Flam, Coc ve Cassenin 2000 ylnda yaymladklar aratrmalar ve daha evvelki bir ok aratrma

bunu onaylamaktadr.

1994 ylna kadar evrendeki dteryum ve lityum miktarna dair tespitler nispeten yakn

yldzlarda yaplmt. Oysa 1994 ylndan itibaren 12 milyar k yl kadar mesafedeki (yani

milyarlarca yl gemiteki ) gaz ktleleri incelendi. Bunlarda da dteryuma ve lityuma rastland.

Aynen Big Bangte ngrld gibi, evrenin ilk zamanlarndan beri bu elementlerin var olduu

bylece bir kez daha ispatland.

Bu delilde vardmz sonular ksaca yle zetleyebiliriz:

1- Evrenin drtte kadar Big Bangin ngrd gibi hidrojen atomundan oluur.2- Evrenin drtte biri kadar Big Bangin ngrd gibi helyum atomundan oluur.3- Big Bangin ngrd gibi bu oranlar evrenin her ynnde tespit edilmektedir.



41/17741

4- Hidrojen atomunun olumas iin gerekli ok yksek scaklktaki ortam ancak BigBang salar.

5- Helyum yldzlarda oluabilir, ama evrendeki yzde 25lik helyum oran ancak BigBang ile aklanabilir.

6-

Y

ld

zlar dteryum, lityum gibi elementleri paralar, bu elementlerin oluumu ancakBig Bang ile mmkndr.

7- Son yllarda en uzak (en eski) galaksilerin ve gaz bulutlarnn gzlemlenmesiylebunlarda tespit edilen hidrojen, helyum, dteryum, lityum, elemenlerinin miktar da;

evrenin en eski zamanlarndan beri bu elementlerin var olduunu ispatlamaktadr.

Aynen Big Bangde ngrld gibi...

6- ATOM-ALTI DNYADAN YILDIZLARIN

AAMALI GELMNE DELLLER

MLYARLARCA DOLARLIK HIZLANDIRICILAR

Atom-alt dnyann daha iyi tannabilmesi iin atom-alt paracklar hzlandrmaya yarayan,

ok yksek scaklk ortamlarn taklit eden hzlandrc tneller ina edilmitir. Dnyann en gzde

fizikilerinin alt bu deney ortamlar milyarlarca dolarlk bteyle imal edilmi teknoloji

harikalardr. Bu hzlandrclarn en glleri svirede Cenevre ehrindeki CERN, Amerikada

Chicago ehrindeki Fermilab ve yine Amerikada San Francisco ehrindeki SLACt

r. Bu tnellerdeyaplan deneyler, Big Bangin tm delilleriyle uyumludur ve yaadmz evreni oluturan Big

Bangin matematiksel modelini onaylamaktadr.

Big Bang, balang scaklnda sadece enerjinin var olabileceini, enerjinin souma

aamalarna bal olarak tm atom-alt paracklarnn olutuunu, sonra aamal gelimeci bir

srele gaz bulutlarnn ve dnem dnem yldzlarn olutuunu sylemektedir. Atom-alt dnyann

oluumunun tm safhalar; scakln bu dne, genilemeye ve younlamann azalmasna bal

olarak aklanr. Maddenin ve anti-maddenin ortaya k; elektronlarn ve pozitronun (elektronun

anti-maddesi), protonun ve anti-protonun, kuvarklarn ve kar kuvarklarn ortaya k ve



42/177


43/17743

balanmamlardr. ekirdek paracklarnn dengesi yzde 38 ntron ve yzde 62 proton eklinde

bir kayma gstermitir.

nc Film Karesi: Evrenin scakl 10 milyar Kelvine der. Birinci kareden beri 1.09

saniye gemitir. Evren hala ntronlar

n atom ekirdeklerini oluturmak zere balanmalar

nameydan vermeyecek kadar ok scaktr. Azalan scaklk nedeniyle, proton ve ntron dengesinden

yzde 24 ntron ve yzde 76 proton olmak zere bir kayma olmutur.

Drdnc Film Karesi: Evrenin scakl 3 milyar Kelvine der. lk kareden beri 13.82

saniye gemitir. Ntronlar ncesinden ok daha yava olmakla birlikte hala protonlara

dnmektedirler, imdi denge yzde 17 ntron ve yzde 83 protondur. Evren, artk helyum gibi

eitli kararl ekirdeklerin olumasna yetecek kadar souktur, fakat bu hemen gereklemez.

Beinci Film Karesi: Evrenin scakl 1 milyar Kelvine der. Beinci kareden ksa bir

zaman sonra arpc bir olay olur. Scaklk, dteryum (hidrojen elementinin izotopu) ekirdeklerinin

artk paralanmad bir noktaya der. Ne var ki, helyumdan daha ar ekirdekler sezilir sayda

oluamazlar. lk kareden bu yana 3 dakika 46 saniye geer (Bu noktada Weinberg, 46 saniye iin

okuyucudan zr diler. Kitabn ismini 3 dakika 46 saniye koysayd kulaa ho gelmeyeceini

vurgular).

Altnc Film Karesi: Beinci karede arzulanan noktaya ulalmtr, temel elementler artk

olumutur. Fakat ne olacan gstermek iin Weinberg filmi bir kare ileriye gtrr. Bu karede

scaklk 300 milyon Kelvindir. lk kareden beri 34 dakika 40 saniye gemitir. ekirdek

paracklar artk helyum veya hidrojen eklinde baldr (bir nceki blmde bu konuya deindik).

Fakat evren hala o kadar scaktr ki henz kararl atomlar oluamamaktadr.

PLANCK ZAMANI

Grld gibi matematiin yksek uygulamalar ve parack hzlandrclarda yaplan

deneyler sayesinde, Big Bang ile aklanan evrenin, ilk saniyesinde olanlar anlalmaya

allmaktadr. Ancak evrenin 10-43 saniyelik(1 saniyenin, 1in arkasna 43 tane sfr yazacamz

sayya blnm ksm) blm iin konuulamamaktadr. Bu zamana Planck zaman denmektedir,

bu zaman diliminde ekim kanunu gibi fizik kanunlar ilemedii iin, bu zaman dilimi tarif

edilememektedir. 10

32

Kelvin derece (Planck a

) zerine konuulamaz, bu Planck zaman

ndakievrenin scakldr.



44/17744

Planck zamanndan sonra scakln ve younluun d ve evrenin genilemesi

erevesinde atom-alt dnyadan galaksilere evrenin oluumunun bu kadar detayl anlatlabilmesi,

Big Bangin bilgimizi ne kadar arttrdn gsterir. Bir saniyeden ok ok daha ksa olan Planck

zaman, artk tartma konusudur. Oysa binlerce yl bilim dnyas, bilimsel anlamda bir

kozmogoniden (evrenin oluumunun a

klamas

ndan) yoksundu.

Atom-alt dnya ile ilgili tm deneyler ve hesaplar Big Bangi desteklemektedir.

Kuvarklardan glonlarn oluumuna, protonlardan, ntronlardan ve elektronlardan ntrinolara kadar

tm paracklar, Big Bangin modelinde yerini bulmaktadr. Bu paracklar kadar bunlarn kar

paracklarnn oluumu ve birbirleriyle etkileimleri ve bugnk duruma aamal bir sre sonunda

gelinmesi de Big Bangin anlatmlarnda yerini bulmaktadr.

YILDIZLARIN AAMALI GELM

Big Bangin atom-alt dnyann oluumunu aamal-gelimeci bir srete anlatmas

gzlemle ve deneyle desteklendii gibi, yldz kmeleri hakkndaki aamal-gelimeci anlatmlar da

gzlemle desteklenmektedir. Astronomlar yldzlar 1.Poplasyon, 2.Poplasyon ve 3.Poplasyon

yldzlar olarak e ayrrlar. Bunlardan ilk ortaya kan yldzlar 1.Poplasyon yldzlardr (Bazlar

yldzlarn kefine dayanarak numaralandrma yaptklar iin, poplasyon numaralandrmaya,yaptmzn tersinden balarlar). 1. Poplasyon yldzlar evrenin maddesinin daha youn olduu

dnemde ortaya ktklar iin, bu yldzlar sperdev yldzlar olarak adlandrlr. Bu yldzlarn

mr ksadr ve byk bir patlamayla btn maddelerini uzaya saarlar. Teorisyenler, bu yldzlarn

ancak ok az bir ksmnn gzlemlenebilecei kanaatindedirler. 2. Poplasyon yldzlar ise, Big

Bangin aamal-gelimeci srelerine dayanlarakyle tarif edilmilerdir:

a) En byk yldz grubu bunlardr.b) Belli blgelerde daha youndurlar (gen yldzlarn oluma blgeleri gibi).

c) Her ktlede byk ve kk yldzlar beraberce barndrrlar.

Bu ngr de astonomlarn son yllarda yaptklar gzlemlerle uyumludur. 3. Poplasyon

y

ld

zlar ise (Gneimiz dahil), 2. Poplasyon y

ld

zlar

n da

lm

tozlar

ndan olumutur.Vcudumuzdaki karbon, kalsiyum gibi elementlerden altn ve demir gibi elementlere kadar birok

element, 2.Poplasyon yldzlarda retilmitir. Bu bilgi, canllarn, evrenin yaratlndan neden 15



45/17745

milyar yl sonra yaratldnn da bir sebebini gstermektedir. nk canllk iin mutlaka gerekli

olan karbon atomu gibi atomlar, 2. Poplasyon yldzlarda retilmitir. Bizim iinde bulunduumuz

blge, bu yldzlarn dalm tozlarndaki bu atomlar sayesinde canllk iin gerekli ham maddelere

kavumutur.

Yldzlarn aamal-gelimeci sreci gzlemlerle dorulanm, bu da Big Bangi destekleyen

ek bir delil olmutur. Big Bang, atom-alt dnyadan, ayr yldz poplasyonlarna kadar tm evreni

aamal-gelimeci bir srele aklamaktadr; bu, evreni, binlerce yldr statik modellerle aklayan

grlere tamamen ters, dinamik bir anlatmdr. Gzlem ve deney, bu anlatmlarda matematiksel

hesaplarla birlemi ve evrenin, bilim tarihinde hi olmad kadar anlalr olmas mmkn

olmutur.

4. BLM

BIG BANG DESTEKLEYEN YAN

DELLLER

Big Bangin yan delilleri, dorudan Big Bangi ispatlamadan, evrenin bir balangc

olduunu; yani ezeli olmadn ortaya koyarak, teoriyi dolayl yoldan desteklemektedir. Big Bang

teorisinin en temel, en nemli felsefi sonucu evrenin bir balangc olduunu ortaya koymasdr. Bu

yzden evrenin balangc olduunu ortaya koyan her delil, Big Bang teorisini dolayl yoldan

desteklemektedir. Bu blmn banda bu delillerin fizik bilimine ait olanlarna deineceim.

Blmn sonunda ise, evrenin bir balangc olduu grnn, daha nceden felsefi olarak nasl



46/177


47/17747

1- Evrendeki s ak tek ynldr ve bu ak geri evrilemez (Termodinamiin ikincikanunu).

2- Buna gre evrende bir gn termodinamik denge oluacak ve s lm yaanacaktr.Ksacas evren ebedi deildir, evrenin bir sonu vardr.

3-

Eer evren sonsuzdan beri var olsayd

, aradan geen zamanda evren oktan termodinamikdengeye gelip s lmn yayor olacakt. lml bir evren, sonsuzdan beri var

olamaz.

4- Evren sonsuzdan beri var olamyorsa demek ki evrenin bir balangc vardr. Bu balangdurumundaki (t=0) evren, dk entropili bir halden yksek entropili duruma doru

gitmektedir. Entropinin srekli olarak art p hi azalmamas, evrenin balangcnn

Documents

Big Bang Caner Taslaman