Biologji 9 Liber Mesuesi

8/15/2019 Biologji 9 Liber Mesuesi

1/39

dhe edukim shëndetësor

9Përklasën e nëntë të arsimit 9-vjeçar

Ethem Ruka, Drita Nashi

-

I : 7

S

H

T

Ë

P

I A

B

O

T

U

E

S

E

Biologji


mësuesi9

LibërErmira Guleksi


2/39

KLIKONI KËTU

www.mediaprint.al

04 2258156


3/39


4/39

Libër mësuesiBiologji dhe edukim

shëndetësor 9

Teksti mësimor është hartuar nga:

Prof. Dr. Ethem Ruka, Drita Nashi

Biologji dhe edukim shëndetësor 9

Ermira Guleksi


5/39

Autore: Ermira Guleksi

Redaktore gjuhësore:

Dizajni:

Kopertina :

Flaviola Shahinaj

Mirela Ndrita

ISBN: 978-9928-08-067-7Botimi i parë: 2012

Titulli: Libër mësuesi Biologji dhe edukim shëndetësor 9

Shtypi: Mediaprint

©

Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese“Mediaprint” sh.p.k..

Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo llojmjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese

Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të t ij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/osemjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund tëcënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.

Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605

Cel.: 069 40 50 380Tel.: 04 2251 614 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 20 79 021Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 [email protected] [email protected] [email protected]

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: [email protected]

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

“Mediaprint” sh.p.k.

S H T Ë P I A B O T U E S E

Tel.: 04 4500605

VisiDesign

Drejtoi botimin: Anila Bisha


6/39


PËRMBAJTJA

Plani mësimor .........................................................................................................6

1. E gjalla dhe jo e gjalla .....................................................................................11

2. Organelet qelizore ...........................................................................................12

3. Transporti i lëndëve përmes membranës qelizore ..........................................14

4. Ndërtimi i rrënjës ............................................................................................16

5. Gjethja ............................................................................................................17

6. Përsëritje .........................................................................................................18

7. Sjelljet sociale të kafshëve: agresiviteti dhe hierarkia mbizotëruese ..............20

8. Altruizmi dhe egoizmi ....................................................................................21

9. Ligji i parë dhe i dytë i trashëgimisë ..............................................................23

10. Ndarja qelizore ...............................................................................................24

11. Ushtrime gjenetike ..........................................................................................25

12. Testim .............................................................................................................27

13. Nga gjenet te proteinat ....................................................................................28

14. Ekskursion- Vëzhgimi i një ekosistemi ..........................................................2915. Acidet nukleike ADN dhe ARN .....................................................................30

16. Trashëgimia e tipareve te njeriu ......................................................................32

17. P.L Studimi i tipareve të trashëgueshme te njeriu ..........................................33

18. Çfarë kuptojmë me stres .................................................................................34

19. Përgjigjja ndaj streseve të menjëhershme .......................................................36

20. Streset e tejzgjatura dhe sëmundjet që shkaktohen prej tyre ..........................37


7/39

Biologji dhe edukim shëndetësor6

Plani mësimor

Synimet e programit :

• Të përshkruajë veçoritë e së gjallës, të shpjegojë strukturën dhe funksionin e

qelizës si njësia bazë e ndërtimit dhe e funksionit të organizmave të gjallë.• Të shpjegojë organizimin e qelizave në inde, organe dhe sisteme organesh.

• Të bëjë krahasimin e proceseve biologjike te bimët, kafshët dhe njeriu.

• Të trajtojë problemet e trashëgimisë së tipareve te gjallesat.

• Të zhvillojnë njohuritë për sjelljen e kafshëve si një seri veprimesh gjatë të cilave

kafsha paraqet gjendje emocionale, nevoja fiziologjike ose shpreh nevojën për të

komunikuar me individë të tjerë të të njëjtit lloj apo të llojeve të tjerë.

• Të nxitë përfshirjen e nxënësve në veprime për mbrojtjen e vlerave të botës që

na rrethon, si dhe aftësimin e tyre për një jetë më të shëndetshme.

BBiioolloogg j jiiaa 99

35 Javë × 2 orë = 70 orë

Teori (T) = 48 orë

Përsëritje (P) = 4 orë

Veprimtari Praktike, Pune Laboratori (V.P) ( P.L) = 8 orë

Orë të Lira (O.L) = 10 orë


8/39

Biologji dhe edukim shëndetësor

Nr LINJA TEMA OBJEKTIVAT 1.2.

3.4.

5.

6.

STUDIMI I SË

GJALLËSKREU 1

Veçoritë e së gjallës

6 orë(5 T, 1 P.L )

1. Biologjia dhe ne2. E gjalla dhe jo e gjalla

3.

Metoda shkencore për zgjidhjen e problemeve të panjohura4. Punë laboratori: Etapat e

vërtetimit të një hipoteze 5. Nga syri i njeriut te mikroskopi

elektronik6. Biologjia dhe e ardhmja

Në fund të klasës së nëntë nxënësit duhe jenë të aftë:

•

Të kuptojnë objektin e biologjisë sishkencë me vlerat njohëse, me vlera

praktike.

• Të diskutojnë për proceset jetësore

karakteristike të gjallesave

• Të aftësohen në rrugën shkencore të nnë biologji

• Të vëzhgojnë strukturat bazë të qelizë bimore

7.8.9.

10.

11.

12.

13.

KREU 2

Qeliza, strukturadhe funksionet e saj

7 orë 5T,2pl.

Nënlinja 1.2: qeliza

dhe sistemetqelizore

1. Ndërtimi i qelizës shtazore 2. Organelet qelizore 3. Organelet qelizore4. Punë laboratori : vrojtimi në

mikroskop i qelizave bimoredhe shtazore

5. Transporti i lëndëve përmesmembranës qelizore

6. Transporti i lëndëve përmes

membranës qelizore 7. Punë laboratori: Osmoza në

qelizat bimore

• Të diskutojnë për ndërtimin e funksioe organelave të qelizës, të parë memikroskop elektronik

• Të analizojnë ndërtimin dhe funksionie membranës qelizore

• Të demonstrojnë procesin e osmozës dshpërhapjes, dhe të shpjegojnë funksio përzgjedhës

• Të përshkruajnë organizmin e qelizavinde, organe, sisteme organesh

• Te shpjegojnë strukturën dhe funksionqelizave të indeve te bimëve


9/39

B8

14.15.

16.

17.

18.

19.

KREU 3

Nga organizmatnjëqelizore tek ata

shumëqelizorë

6 orë5T. 1 orë e lirë

1. Organizmi qelizor2. Biologjia e një gjallese

njëqelizore: ameba3. Nivelet e organizimit të së

gjallës

4.

Si bashkëveprojnë aparatet dhesistemet: të ushqyerit

5. Funksionet që sigurojnëmarrëdhëniet me mjedisin .

6. Përsëritje

• Të identifikojnë organizmat njëqelizodhe organizmat shumëqelizore

• Të përshkruajnë rrugët që përdorinorganizmat njëqelizore për të plotësunevojat e tyre bazë

•

Të diskutojnë që qelizat në organizmatshumëqelizore për të formuar dhe rigjenindet kanë nevojë për t’u riprodhuar

• Të diskutohen për lëvizjen e lëngjeve(qarkullimi dhe të ushqyerit) te kafshëdhe shumëqelizore.

• Të përshkruajmë ndihmësen që jep studstrukturës, funksionit të sistemeve tëorganeve në vlerësimin e shëndetit të nj

20

21.22.

23.

24.25.

26.27.

28.29.

30.

KREU 4

Ndërtimi dhefunksionet e bimëve

11 orë

5 T, 2pl, 1P,1T(OL)2E(OL)

ETOLOGJIA

1. Qelizat dhe indet bimore

2.

Ndërtimi i rrënjës3. Kërcelli: funksionet dhe

ndërtimi i tij 4. Punë laboratori: Transporti i

ujit në kërcell 5. Gjethja 6. Punë laboratori: Të zbulojmë

praninë e amidonit në gjethe7. Përshtatja e bimëve8. Përsëritje

9.

Testim10. Ekskursion ne një pyll pranëvendbanimit

11. Ekskursion

• Të shpjegojnë si struktura e rrënjës së

kërcellit dhe gjethes te bimët.• Të përshkruajnë duke vëzhguar një gj

si realizohet mbrojtja, fotosinteza,transporti, shkëmbimi i gazit brendagjethes.

• Të krahasojnë struktura të ndryshme t bimëve.


10/39

Biologji dhe edukim shëndetësor

31.

32.33.

34.35.36.

37.

38.

39.

40.41.42.43.

KREU 5

Sjelljet në botën e

gjallë

13 orë11T, 1p,1T (OL)

1. Etologjia, shkenca që studionsjelljet shtazore

2. Sjelljet e lindura 3. Sjelljet e fituara gjatë jetës: të

mësuarit

4.

Komunikimi në botën shtazore5. Sjelljet sociale të kafshëve6. Sjelljet sociale të kafshëve:

territori dhe territorialiteti7. Sjelljet riprodhuese dhe

prindërore të kafshëve8. Kooperimi ndërmjet gjallesave

shtazore: jeta shoqërore9. Mimetizmi në botën e gjalle

shtazore

10.

Altruizmi dhe egoizmi11. “Sjelljet” bimore: lëvizjet12. Përsëritje13. Testim

• Të kuptojnë objektin e etologjisë• Të analizojnë:

mekanizmat e sjelljeve të linduramekanizmat e sjelljeve të fituara

• Të përshkruajnë:

sjelljet shoqërore të kafshëvesjelljet konfliktuale

• Të përcaktojnë: ndikimin e mjedisit nsjellje.

44.

45.

46.

47.48.49.

50.

KREU 6

Trashegimia dheligjet e saj

7 orë

6T, 1P

1. Gregor Mendeli-zbuluesi itrashëgimisë se tipareve

2. Ligji i pare dhe i dytë itrashëgimisë

3. Ligji i tretë i trashëgimisë sëtipareve

4. Ndarja qelizore

5.

Kromozomet, gjenet, alelet6. Pasurimi i ligjeve te Mendelit

për trashëgiminë7. Përsëritje

• Te diskutojnë shembuj të tiparevetrashëguese.

• Të analizojnë:ligjin e parë të trashëgimisëligjin e dytë të trashëgimisëligjin e tretë të trashëgimisë


11/39

B10

51.52.53.54.

55.56.57.

58.59.

KREU 7

ADN –ja, kodi i jetës

9 orë6T, 1PL, 1P,

1T(OL)

1. Acidet nukleike ADN ARN 2. ADN-ja dhe kromozomet3. Nga gjenet te proteinat 4. Punë laboratori: Strukturë e

modeluar e ADN-së

5.

Trashëgimia e tipareve te njeriu6. Punë laboratori: Studimi i tipareve7. Kariotipi dhe çrregullimet

kromozomike8. Përsëritje9. Testim

• Të shpjegojnë përbërjen e kromozomenga ADN dhe proteinë.

• Të diskutojnë mbi trashëgiminë e lidhme seksin.

• Të diskutojnë mbi përmbajtjen e bërth

qelizore.• Të krahasojnë mitozën dhe mejozën

60.61.

62.

63.64.65.

66.

67.68.69.

70.

KREU 8

Stresi dhe kontrollishëndetësor

11 orë

1. Çfarë kuptojmë me stres 2. Përgjigjja ndaj streseve të

menjëhershme

3.

Streset e tejzgjatura dhesëmundjet që shkaktohen prej tyre4. Parandalimi i streseve5. Si tu shpëtojmë streseve ? 6. Veprimtari: të vlerësojmë

nivelin e stresit7. Veprimtari: të vlerësojmë

nivelin e stresit.8. Përsëritje vjetore9. Përsëritje vjetore10. Orë e lirë

11.

Orë e lirë

• Të diskutojnë:çfarë është stresisi kuptohet stresi

si kontrollohet stresi• Të analizojnë si ndikon stresi tek njeri• Të ushtrojnë duke përdorur teknika të

ndryshme për të kontrolluar stresin.


12/39


Tema 1: E GJALLA DHE JO E GJALLA

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: NIVELI BAZË: të listoje pesë veçori të së gjallës

NIVELI MESATAR: të shpjegojë pse e gjalla ndryshon nga jo e gjalla

NIVELI I LARTË: të argumentojë dallimet midis të gjallës dhe jo të gjallës

Metoda: DI; DUA TE DI; MESOVA

Mjetet: foto të gjallesave të ndryshme; tabela; tekste; fletore; video projektor

Nxënësve ju kërkohet të shkruajnë në fletore dhe më pas në tabelë, 5 veçori të sëgjallës. Plotësohet kolona DI

Di Dua të di Mësova

- E gjalla lëviz

- E gjalla shumohet

- E gjalla është e ndërtuarnga qelizat

-

E gjalla shkëmben lëndëme mjedisin

- E gjalla iu përgjigjetngacmimeve

Për të plotësuar kolonën “Dua të di”, nxënësve ju kërkohet që pasi të lexojnë mësimint’ju përgjigjen pyetjeve:

• Nga ndryshon shkëmbimi i lëndës te e gjalla me shkëmbimin e lëndës te jo e gjalla

•

Nga ndryshon rritja te e gjalla, nga rritja te jo e gjalla• Nga ndryshon shumimi te e gjalla nga shumimi te jo e gjalla

Plotësohet kolona ”Dua të di” me përgjigjet e pyetjeve të mësipërme.

Shkëmbimi i lëndës te e gjalla shoqërohet me zhvillim.

Gjatë rritjes, e gjalla diferencohet. Gjatë shumimit, pasardhësit janë të ngjashëm dhe tëndryshëm nga prindërit.

Te kolona ”Mësova” theksohet se e gjalla karakterizohet nga metabolizmi, ndërtimiqelizor, lëvizja, shumimi.


13/39


Tema 2 : ORGANELET QELIZORE

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

NIVELI BAZË të përshkruaje ndërtimin e organeleve kryesore të qelizës NIVELI MESATAR të shpjegojë funksionin` e organeleve

NIVELI I LARTË të analizoje lidhjen funksionale midis organeleve

Mjetet – tabela me pamje të qelizave bimore dhe shtazore; tabela me organeletqelizore të vëzhguara në mikroskop elektronik

Evokimi – Nxënësit ndahen në grupe dhe u jepet nga një kllaster për qelizat bimore

dhe shtazore

Qeliza

Membrane Protoplazma

Bërthama Citoplazma

Organelet

eliza shtazore

Membrana

Mitokondri

Bërthamë

REP

I lëmuar Kokrrizor

A . Golxhi


14/39


Realizimi i kuptimit:

Di Dua të di Mësova

Nxënësit lexojnë me kujdes tekstin dhe plotësojnë tabelën e mësipërme duke diskutuarnë grup. Më pas nën udhëheqjen e mësuesit plotësohet tabela përfundimtare

“REFLEKTIMI;TABELA E KONCEPTEVE”

Nxënësit të orientuar nga mësuesi plotësojnë tabelën e mëposhtme:

ORGANELI SKEMA FUNKSIONI

Qelizabimore

Murqelizor Mem branë Bërthamë REP

I lëmuar Kokrrizor

Kloroplast Mitokondri Vakuola


15/39


Tema 3: TRANSPORTI I LËNDEVE PËRMES MEMBRANËS QELIZORE

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë të: NIVELI BAZË Listojë 3 mënyra të depërtimit të lëndës në qelizë

NIVELI MESATAR shpjegojë mekanizmin e transportit aktiv, shpërndarjes sëlehtësuar dhe endocitozës

NIVELI I LARTË Krahasojë 3 mënyrat e depërtimit të lëndës në qelizë

Struktura e mësimit:

E Ditar dypjesësh 10’

R Kubizmi 25’

R Diagrami i Venit 10’

Zhvillimi

EVOKIMI Ditar dy pjesësh

Nxënësit ndahen në grupe 4-6 nxënësish. Udhëzohen të punojnë në mënyrë të pavarure më pas të diskutojnë në grup duke plotësuar përgjigjet e sakta në ditarin dy pjesësh.

KONCEPTET SHPJEGIMIMembrane qelizore

Transportues

ATP

Shpërhapje

Osmoze

Më pas, nën drejtimin e mësuesit përfaqësuesit e grupeve japin përgjigje të sakta përditarin dy pjesësh

Realizimi i kuptimit

KUBIMI

Nxënësve të ndarë në grupe u jepet të plotësojnë 6 faqet e një kubi, duke ju përgjigjur pyetjeve të mëposhtme:

1. Përkufizo:

•

Shpërhapje e lehtësuar• Transport aktiv


16/39


• Endocitozë

2. Krahaso

• Shpërhapjen e lehtësuar

• Transport aktiv

•

Endocitozë3. Zbato

Në një qelizë përqendrimi i aminoacideve në brendësi është 20 here më e madhe se jashtë saj. Aminoacidet vazhdojnë të futen brenda. Cili është mekanizmi i depërtimittë aminoacideve në ketë rast?

4. Analizo

Paraqitni skematikisht procesin e fagocitozës dhe të pinocitozës. Nxënësit skicojnërastin kur lënda “e gëlltitur” është e ngurtë si dhe kur lënda është e lëngët.

5.

SintetizoPërqendrimi i lëndës A jashtë qelizës është më i madh jashtë sesa brenda. Si depërtonlënda A brenda qelizës?

Lënda B do të dalë jashtë qelizës. Si mund të realizohet kjo?

Lënda D ka përmasa të mëdha. Si mund të futet brenda qelizës?

6. Vlerëso

Çfarë rëndësie kanë proteinat membranore? Argumentoni përgjigjet.

Nxënësve ju kërkohet të krahasojnë shpërhapjen e lehtësuar, transportin aktiv, endocitozën

REFLEKTIMI Diagrami i Venit

Nxënësve ju kërkohet të krahasojnë shpërhapjen e lehtësuar, transportin aktiv dheendocitozën me anë të Diagramës së Venit.

Shpërhapje elehtësuar

Transportaktivendocitoza


17/39


Tema 4: NDËRTIMI I RRËNJËS

Objektivat:

Nxënësit në fund të orës së mësimit duhet të jetë i aftë të: NIVELI BAZË të përshkruajë ndërtimin e qelizës

NIVELI MESATAR shpjegojë funksionin e indeve përbërëse të rrënjës

NIVELI I LARTË Analizojë rolin e rrënjës

Struktura e mësimit

EVOKIMI Stuhi Indesh

REALIZIMI I KUPTIMIT Di-Dua Të Di-Mësova

REFLEKTIMI Tabela e Koncepteve

Mjetet: tabela me lloje të ndryshme rrënjësh, tabelë me ndërtimin atomik të rrënjës

EVOKIMI

Nxënësve ju drejtohen pyetje lidhur me funksionimin e bimëve; indet përbërëse;funksionet e indeve; organizimin e trupit te nje bime.

REALIZIMI I KUPTIMIT

Nxënësit ndahen në grupe me 4-6 persona. Lexojnë mësimin dhe plotësojnë tabelën në pjesët Di – Dua të di – Mësova .

Për kolonën “Di” plotësohen: llojet e rrënjëve (xhufkore; boshtore); indet që marrin pjesë në ndërtimin e rrënjës.

Në kolonën “Dua të di” plotësohen: pjesët përbërëse të rrënjës në prerje gjatësore;indet përbërëse të rrënjës.

Në kolonën “Mësova” plotësohen: mënyra e vendosjes së indeve përbërëse të bimësnë prerjen tërthore të rrënjës; funksioni i çdo indi në përputhje me funksionin errënjës. Pasi diskutojnë në grup, përfaqësuesit e çdo grupi, nën drejtimin e mësuesit,shkruajnë në tabelë përgjigjet e sakta.

REFLEKTIMI

Plotësohet tabela e koncepteve:

INDI NDËRTIMI FUNKSIONI


18/39


Tema 5: GJETHJA

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jete i aftë:

NIVELI BAZË të përshkruajë pjesët përbërëse të gjethes NIVELI MESATAR të shpjegojë funksionin në përputhje me ndërtimin anatomik

të saj

NIVELI I LARTË të skicojë ndërtimin qelizor të gjethes

Mjetet: Herbar me gjethe të ndryshme tabele me ndërtimin qelizor


EVOKIMI Stuhi mendimesh

REALIZIMI I KUPTIMIT Ditar dy pjesësh

REFLEKTIMI Kllaster

EVOKIMI

Nxënësit përmendin rolin e bimës për shndërrimin e energjisë diellore në energjikimike të përdorshme për gjallesat e tjera. Përmenden llojet e indeve bimore dhefunksionet përkatëse.

REALIZIMI I KUPTIMIT

Nxënësit ndahen në grupe prej 4-6 vetash. U jepet të plotësojnë ditarin dypjesësh:

- Llojet e gjetheve - Funksionet

Sipas formës

Të thjeshta

Të përbëra

- Indet bimore

Epiderma

Mezofili

a. parenkime gardhore

b. parenkime sfungjerore

Më pas nën udhëheqjen e mësuesit, pasi kanë diskutuar në grup, shkruajnë në tabelë përgjigjet e sakta.

REFLEKTIMI Kllaster


19/39


Nxënësit të drejtuar nga mësuesi plotësojnë kllasterin:

Tema 6: PËRSËRITJE

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet të jetë i aftë: NIVELI BAZË të përshkruajë: organizimin e qelizave në inde; organe;

sisteme; të përshkruajë rrugët që përdorin njëqelizoret për të plotësuar nevojat bazë; gjethet; kërcellin; rrënjët.

NIVELI MESATAR të shpjegojë strukturën dhe funksionin e rrënjëve, kërcellit,gjethes; të shpjegojë specializimin qelizor te kafshët

NIVELI I LARTË të diskutojë si qelizat në organizmat shumë qelizoreriprodhohen për t’u shumuar dhe formuar inde; të diskutojë

për lëvizjen e lëngjeve te kafshët një dhe shumë qelizore


EVOKIMI stuhi mendimesh 10’

REALIZIMI I KUPTIMIT ditar dypjesësh 25’

REFLEKTIMI kllaster 10’

Shprehitë e të menduarit:

Të nxitim te nxënësit të menduarit: analitik; sintetik; vlerësues; gjykues

NDËRTIMIQELIZOR I GJETHES

Epiderma Mezofili

E sipërme E poshtme Parenkimegardhore

Parenkimesfungjerore


20/39


ZHVILLIMI I MËSIMIT

EVOKIMI - stuhi mendimesh

Nxënësit ndahen në grupe (4-6 veta) dhe u jepet detyre të rendisin:

• Organizimin e qelizave për të formuar organizmin

•

Rrugët që përdorin njëqelizorët për të plotësuar nevojat e tyre• Indet përbërëse të gjetheve, kërcellit, rrënjës

Çdo grup paraqet në fletën e punës informacionin përkatës. Pas diskutimit në grupehartohet lista me informacionin e plotë.

REALIZIMI I KUPTIMIT – ditar dypjesësh

Mësuesi ka përgatitur fletë pune për secilin grup. Fleta është e ndarë në dy pjesë

INDET E GJETHES FUNKSIONET

INDET E KERCELLIT FUNKSIONET

INDET E RRËNJËS FUNKSIONET

INDET TE KAFSHËT FUNKSIONET

REFLEKTIMI

Në fund, me pjesëmarrjen e të gjithë grupeve, plotësohet kllasteri i plotë dhe i saktë nëtabelë.


21/39


Tema 7: SJELLJET SOCIALE TË KAFSHËVE; AGRESIVITETI DHEHIERARKIA MBIZOTËRUESE

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:

NIVELI BAZË të përkufizoje sjelljet agresive dhe hierarkinë mbizotëruese

NIVELI MESATAR të japë tre shembuj të sjelljes agresive dhe tre shembuj tëhierarkisë mbizotëruese

NIVELI I LARTË të krahasojë sjelljen agresive dhe hierarkinë mbizotëruese

Mjetet: tabela ku paraqiten kafshë të ndryshme.



REALIZIMI I KUPTIMIT Ditar dypjesësh


EVOKIMI

Nxënësit ndahen në grupe (4-6 veta) dhe u jepet detyrë të përkufizojnë: sjellje; sjellje elindur; sjellje e mësuar; komunikim.

Cilat janë mënyrat e komunikimit mes kafshëve? Pasi diskutohet brenda çdo grupi,

përfaqësuesit e grupeve shkruajnë në tabelë të zezë konceptet e saktaREALIZIMI I KUPTIMIT ditar dypjesësh

Nxënësit ndahen në grupe 4-6 veta, plotësojnë ditarin dypjesësh pasi kanë lexuar mekujdes mësimin.

Sjellje agresive; Shembuj:

Hierarkia mbizotëruese; Shembuj:

Diskutohet brenda grupit dhe më pas renditen në tabelë përfundimet e sakta


Nxënësit krahasojnë sjelljet agresive me hierarkinë mbizotëruese dhe plotësojnëDiagramin e Venit.

Sjel l jetagres ive

Hierarkiam bi zo t ë r uese


22/39


Tema 8: ALTRUIZMI DHE EGOIZMI

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të i aftë të: NIVELI BAZË përkufizoje sjelljet altruiste dhe egoiste

NIVELI MESATAR japë tre shembuj të sjelljes altruiste dhe tre shembuj të sjelljesegoiste

NIVELI I LARTË krahasojë sjelljet altruiste me ato egoiste


EVOKIMI Kllaster

REALIZIMI I KUPTIMIT Di; Dua të di; Mësova

REFLEKTIMI Tabela e koncepteve

EVOKIMI Kllaster

Nxënësit ndahen në grupe (4-6 veta) dhe u jepet detyrë të plotësojnë kllasterat:

Sjelljet

Të fituara Tëlindura

Si komunikojnë gjallesatme njëra-tjetrën


23/39


Pas diskutimit në grup, bëhen në tabelë plotësimet e sakta.

REALIZIMIT I KUPTIMIT Di ; Dua te di ; Mësova

Nxënësit të ndarë në grupe lexojnë mësimin dhe plotësojnë tabelën sipas kolonave përkatëse. DI – Bletët pickojnë kur ndjehen në rrezik. Shpendët klithin kur ndjehen nërrezik. Ketrat klithin kur shikojnë fajkoin; DUA TË DI – Sjelljet e vendosura nëkolonën e parë grupohen në sjellje egoiste dhe altruiste; MESOVA – Veçoritë esjelljes egoiste; Veçoritë e sjelljes altruiste; Lidhjet e sjelljeve altruiste dhe egoiste me

procesin e evolucionit.

Nxënësit diskutojnë në grup dhe më pas nën drejtimin e mësuesit plotësojnë skemën esaktë në tabelë

REFLEKTIMI Plotësohet tabela e koncepteve

Sjellje egoiste Përparësitë Sjellje altruiste Përparësitë

Sjelljet Shoqërore


24/39


Tema 9: LIGJI I PARË DHE I DYTË I TRASHËGIMISË

Objektivat:


NIVELI BAZË të përkufizojë: linjë e pastër; brezni e parë; brezni e dytë; hibrid

NIVELI MESATAR të shpjegojë ligjin e parë dhe të dytë të Mendelit

NIVELI I LARTË të krahasojë individët e F1 me F2


EVOKIMI stuhi mendimesh

REALIZIMI I KUPTIMIT ditar dypjesësh

REFLEKTIMI kllasterShprehitë e të menduarit analitik; sintetik; vlerësues; gjykues.

EVOKIMI

Nxënësit ndahen në grupe (4-6 veta). Diskutojnë se si pasardhësit ngjajnë me prindëritdhe janë të ndryshëm nga prindërit.

Listojnë disa tipare të prindërve dhe si janë shfaqur te fëmijët. (Nxënësve u ështëdhëne detyrë më parë të vëzhgojnë një familje trashëgiminë e tipareve të ndryshme, situbosja dhe mostubosja e gjuhës, ngjyra e syve et.j)

REALIZIMI I KUPTIMIT Ditar dypjesësh Nxënësit të ndarë në grupe plotësojnë ditarin dy pjesësh; pasi të kenë lexuar mësimin.

Konceptet kryesore Shpjegimi përkatës

Linjë e pastër

Hibrid

Brezni e parë; brezni e dytë

Formulohet ligji i parë i Mendelit: Nga kryqëzimi i linjave të pastra në brezninë e parë, shfaqet i njëjti tipar

Formulohet ligji i dytë ose ligji i zbërthimit të tipareve në brezninë e dytë.

Nxënësit të udhëhequr nga mësuesi japin përkufizimet e sakta për konceptet kryesore.

REFLEKTIMI Kllaster

Prindërit – linja të pastra

F1 – hibride; (shfaqet tipari dominant)

Kryqëzimi i individëve të F1- shfaqen tiparet e formave prindërore.


25/39


Tema 10: NDARJA QELIZORE

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: NIVELI BAZË të përshkruajë ndarjen me mitozë dhe mejozë

NIVELI MESATAR të skicojë ndarjen me mitozë dhe mejozë te një qelize eukariote

NIVELI I LARTË të krahasojë ndarjen me mitozë dhe mejozë



REALIZIMI I KUPTIMIT Kubimi

REFLEKTIMI Diagrama e Venit

EVOKIMI

Mësuesi drejton pyetje të tilla, si: Si rritet një bime? Çdo organizëm fillon nga njëqelizë e vetme. Si formohet organizmi shumëqelizor?

Gjatë shumimit seksual gjallesat rrjedhin nga dy prindër. Si janë qelizat që bashkohen,krahasuar me qelizat e tyre?

Nxënësit diskutojnë në grup dhe të drejtuar nga mësuesi zgjidhet përgjigjja e saktë.

REALIZIMI I KUPTIMIT KubimiPyetjet hartohen sipas rendit ngjitës të shkallës së vështirësisë së njohjes, duke u

bazuar në nivelet e traksomisë së Blumit.

Nxënësit do të vazhdojnë të punojnë në grupe. U jepet detyre të lexojnë me kujdestemën. Secilit grup i jepet nga një kub ku janë shkruar 6 pyetje;

1. Përkufizo:

• Ç`është mejoza

• Ç`është mitoza

2. Krahaso

• Ndarjen me mitozë me ndarjenme mejozë

3.

Zbato

• Një qelizë ka 6 kromozome. Sakromozome kanë qelizat bija qëformohen në fund të mitozës? Saqeliza formohen?

4.

Analizo

• Paraqitni me skeme ndarjen memejozë të një qelize me 4kromozome.

5. Sintetizo

• Në fund të ndarjes me mejozëqeliza bijë ka 3 kromozome. Sa

kromozome ka qeliza nënë?

6. Vlerëso

• Cila është rëndësia e mejozës?


26/39


REFLEKTIMI Diagrama e Venit

Mësuesi orienton nxënësit të ndërtojnë Diagramën e Venit për të krahasuar mejozënme mitozën.

mejoza mitoza

Tema 11: USHTRIME GJENETIKE

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë të :

NIVELI BAZË përkufizoje tri ligjet e Mendelit

NIVELI MESATAR shpjegojë mënyrën e formimit të gameteve

NIVELI I LARTË zbatojë ligjet e Mendelit në zgjidhjen e ushtrimeve

Shprehitë e të menduarit: analitik; sintetik; vlerësues; gjykues.


EVOKIMI Ditar dypjesësh

REALIZIMI I KUPTIMIT Zgjidhje ushtrimesh

REFLEKTIMI Kllaster

EVOKIMI – Ditar dypjesësh

Nxënësit ndahen në grupe (4-6 nxënës). U jepet detyrë që në fletën e punës të plotësojnë ditarin dypjesësh, duke diskutuar e më pas shkruajnë përgjigjet e sakta.

KONCEPTET KRYESORE SHPJEGIMI• Linjë e pastër• Homozigote• Heterozigote• Hibrid• Kromozom• Gjen• Mitozë• Mejozë


27/39


Në fund të kësaj etape, nën drejtimin e mësuesit, përfaqësuesit e çdo grupi paraqesindhe shpjegojnë “Ditarin dypjesësh”

REALIZIMI I KUPTIMIT Zgjidhje ushtrimesh

Për zgjidhjen e ushtrimeve mësuesi orienton nxënësit në këto drejtime:

Etapa 1 – Caktohet një simbol për çdo alel

Etapa 2 – Përcaktohet gjenotipi i secilit prind dhe tregohet kryqëzimi

Etapa 3 – Përcaktohen llojet e gametëve që secili prind mund të prodhojë

Etapa 4 – Përcaktohen kombinimet e aleleve që formohen kur bashkohen këtogamete

Etapa 5 – Pasi përcaktohen gjenotipet, përcaktohen fenotipet.

Pasi nxënësit marrin udhëzimet e mësipërme orientohen në zgjidhjen e ushtrimeve.

REFLEKTIMI – Kllaster

Kromozom

Autozom Kromozom seksual Gjen

Homozigote Heterozigote

Dominant

Recesiv


28/39


Tema 12: TESTIM

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë të: NIVELI BAZË përkufizoje me shkrim ligjet e Mendelit

NIVELI MESATAR përcaktojë me shkrim gametët që prodhon një individ

NIVELI I LARTE shpjegojë me shkrim gjenotipin dhe fenotipine pasardhësve tënjë çifti prindëror me gjenotip të përcaktuar

Për të hartuar një test kontrolli, mësuesi duhet të veprojë në ketë mënyre:

• Përcakton përqindjen e kreut në nënlinjë duke pjesëtuar numrin e orëve tëkreut me numrin e orëve totale të zhvilluara

•

Përcakton totalin e mikeve që do të përmbaje testi dhe pikët për çdo kre• Përcakton pikët për çdo nivel duke respektuar përqindjen.

o 40% niveli i ulët

o 40% niveli mesatar

o 20% nivel i lartë

• Ndërton pyetjet që mund të jenë me alternativa ose të hapura duke i kushtuarkujdes pikëzimit

•

Bëhet konvertimi i pikëve me notën sipas skemës:% e

pikëve0-24 25-38 39-51 52-64 65-77 78-90 91-100

Nota4 5 6 7 8 9 10

(Duhet patur kujdes për pyetjet e hapura, ato duhet të jenë të matshme, çdo hap osekalim të vlerësohet me 1 pike. Raporti i pyetjeve me alternativa ose të hapura vendoset

nga mësuesi.)


29/39


Tema 13: NGA GJENET TE PROTEINAT

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet të jetë i aftë të: NIVELI BAZË përshkruaje rolin e proteinave

NIVELI MESATAR shpjegojë lidhjen e gjeneve me proteinat

NIVELI I LARTË argumentoje se mutacionet janë pasqyrim i ndryshimit të gjeneve.




REFLEKTIMI Kllaster

EVOKIMI-Stuhi mendimesh

Mësuesi shkruan në tabelë fjalët ADN, KROMOZOME. Nxënësit japin mendime tëndryshme për ADN, kromozomet, lidhjen midis tyre. Në bashkëpunim me mësuesin

përcaktohen mendimet më të sakta për ADN dhe kromozomeve, si dhe lidhjen midis tyre

REALIZIMI I KUPTIMIT – ditar dypjesësh

Nxënësit ndahen në grupe (4-6 nxënës). Mësuesi ka përgatitur fletë pune për secilingrup sipas modelit:

Proteinat (ndërtimi) Funksionet

KONCEPTET PËRKUFIZIMI

Gjeni

Transkriptimi

Translatimi

Mutacion

Nxënësit diskutojnë në grup, plotësojnë ditarin dypjesësh dhe më pas, nën drejtimin emësuesit, plotësojnë saktësisht ditarin dypjesësh në tabelë.

REFLEKTIMI

Nxënësit duke diskutuar, plotësojnë kllasterin ku paraqitet lidhja midis gjeneve dhe proteinave.

ADN- transkriptim (mARN)- translatim- proteinë


30/39


TEMA 14. Orë e lirë

EKSKURSION

Tema: Të vëzhgojmë ekosisteme të ndryshme (tokësore dhe ujore)

Ekskursioni ka për qëllim të rritë shkallën e pjesëmarrjes së nxënësve në mësim, nëgjallërimin e veprimtarisë së tyre, si dhe në rritjen e aftësisë mendore, aktive dhekrijuese.

Etapat e zhvillimit:

Mësuesi përcakton më parë vendin e zhvillimit të ekskursionit (në kodrat eliqenit)

Kohëzgjatjen (4 orë mësimore)

Mënyrën e transportit të nxënësve në vendin ku do të bëhet ekskursioni.

Mjetet e domosdoshme për zhvillimin normal të ekskursionit

Ekskursioni zhvillohet në kodrat e liqenit artificial ku takohen ekosistemi pyjor dheekosistemi limnik.

Pjesëmarrësit, 40 nxënës ndahen në 4 grupe me 10 nxënës secili.

Grupi i parë dhe i dytë:

bëjnë vëzhgime në ekosistemin pyjor

grumbullojnë bimët tipike të ekosistemit pyjor

grumbullojnë gjallesat shtazore (kryesisht jovertebrore) karakteristike tëekosistemit

me materialet e grumbulluara bëhen herbare

zbulojnë marrëdhëniet e brendshme dhe lidhjet e varësisë së ndërsjelle midis bimëve, kafshëve dhe mjedisit ku jetojnë

Grupi i tretë dhe i katërt:

bëjnë vëzhgime n v ekosistemin ujor

grumbullojnë bimët tipike të ekosistemit ujor

grumbullojnë gjallesat shtazore (kryesisht jovertebrore) karakteristike tëekosistemit

zbulojnë marrëdhëniet e brendshme dhe lidhjet e varësisë së ndërsjelle midis bimëve, kafshëve dhe mjedisit ku jetojnë

Në përfundim, nxënësit e të katër grupeve bëjnë tabelat përmbledhëse ku evidentohenndryshimet midis gjallesave ujore dhe tokësore (bimore, shtazore)

Shpjegohen përshtatshmëritë e gjallesave në përputhje me mjedisin ku jetojnë.


31/39


Tema 15: ACIDET NUKLEIKE – ADN DHE ARN

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë të:

NIVELI BAZE përshkruajë ndërtimin e ADN-së dhe ARN-së NIVELI MESATAR shpjegojë me shembuj mënyrën e dyfishimit të ADN-së NIVELI I LARTE krahasojë ndërtimin dhe funksionin e ADN-së dhe ARN-së

Mjetet: tabela që paraqesin molekula të ADN-së dhe ARN-së.

Shprehitë e të menduarit:

Të nxitim te nxënësit të menduarit;

Analitik

Sintetik

Vlerësues



REALIZIMI I KUPTIMIT Kubimi


EVOKIMI – Stuhi mendimesh

Mesuesi ndan klasen ne grupe (4-6 nxenes). Nxënësve ju jepet detyrë që në fletën e punës të plotësojnë një listë termash që shprehin koncepte, veti që lidhen metrashëgiminë e tipareve, pse pasardhësit janë të ngjashëm dhe të ndryshëm me

prindërit; lidhjen midis shumimit joseksual dhe mitozës; lidhjen midis shumimitseksual dhe mejozës.

Mësuesi me këtë detyrë ka për qëllim të bëjë lidhjen funksionale midis koncepteve tëmarra (gamet; zigote; tipar i trashegueshem; kromozome te seksit; kromozomeautozomale;) dhe koncepteve që do të merren.

Në fund të kësaj faze, pasi kanë diskutuar të gjitha grupet, nën drejtimin e mësuesit, plotësohen konceptet e sakta.

REALIZIMI I KUPTIMIT- Kubimi

Nxënësit do të vazhdojnë të punojnë në grupe. U jepet detyrë të lexojnë temën:

“ACIDET NUKLEIKE – ADN DHE ARN’. Secilit grup mësuesi i jep një kub që hapet,në faqet e të cilit janë shkruar 6 folje, që shprehin nivelet e taksonomisë së Blumit.

Përkufizo:

Çfarë është ADN?

Çfarë është ARN?


32/39


33/39


Tema 16: TRASHËGIMIA E TIPAREVE TE NJERIU

Objektivat

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: NIVELI BAZE të listoje dy sëmundje të lidhura me seksin dhe dy sëmundje

që nuk trashëgohen me seksin NIVELI MESATAR të shpjegoje me shembuj mënyrën e trashëgimisë së tiparit me

kromozomet e seksit NIVELI I LARTE të krahasojë mënyrën e trashëgimisë së hemofilisë dhe të

daltonizmit



REALIZIMI I KUPTIMIT Insert

REFLEKTIMI Ditar dypjesësh

Shprehitë e të menduarit: analitik; sintetik; vlerësues; gjykues

EVOKIMI – Stuhi mendimesh

Mësuesi ndan klasën në grupe (4-6 nxënës). Nxënësve u jepet detyrë që në fletën e punës të plotësojnë një listë termash që shprehin koncepte, veti që lidhen mekromozomet e seksit dhe kromozomet autozomale; mënyrën e formimit të gameteve;formimin e pasardhësve te mundshëm që rrjedhin nga kryqëzimi i dy prindërve.

Mësuesi me këtë detyrë ka për qëllim të bëjë lidhjen funksionale midis koncepteve tëmarra (gamet; zigote; tipar i trashëgueshëm; kromozome të seksit; kromozomeautozomale) dhe koncepteve që do të merren (tipar i trashëgueshëm me seksin; tiparautozome; mënyrën e trashëgimisë së tipareve në secilin rast).

Në fund të kësaj faze, pasi kanë diskutuar të gjitha grupet, nën drejtimin e mësuesit, plotësohen konceptet e sakta.

REALIZIMI I KUPTIMIT- Insert

Udhëzohen nxënësit që në fletën e punës të plotësojnë tabelën me shenja, gjatë leximittë mësimit të ri, sipas paragrafëve.

V + - ?

V informacioni pohon atë që dinë nxënësit

+ informacioni është i ri

- informacioni kundërshton atë që nxënësi mendon se e di? informacioni është i paqartë


34/39


Nën drejtimin e mësuesit diskutohet dhe sqarohet informacioni i ri.

REFLEKTIMI – Ditar dypjesësh

Mësuesi paraqet në tabela ditarin dypjesësh:

KONCEPTI SHPJEGIM

•

Kromozom seksual• Tipar i trasheguar me seksin

• Daltonizem

• Kromozom autozomal

• Hemofili

Nxënësit diskutojnë në grupe, vlerësohen përgjigjet e sakta dhe plotësohet ditari

dypjesësh në tabelë.

Tema 17. PUNË LABORATORI.

STUDIMI I TIPAREVE TË TRASHËGUESHME TE NJERIU.

Objektivat:


NIVELI BAZË: Të identifikojë duke vëzhguar 6 tipare të trashëgueshme tënjeriut.

NIVELI MESATAR: Të shpjegojë mënyrën e shfaqjes së tiparit.

NIVELI I LARTË: Të hartojë pemën gjenealogjike për trashëgimin e një tipari nëfamiljen e tij.


EVOKIMI Ditar dypjesësh

REALIZIMI I KUPTIMIT Kllaster

REFLEKTIMI Hartimi i pemës gjeneologjike

Mësuesi ju ka shpërndarë tabela me tiparet që do të studiohen. Në përputhje metabelën e dhënë, nxënësit kanë mbajtur shënim shfaqjen e tipareve alternative nëfamilje.

Diskutohet në grup dhe përfaqësuesit e çdo grupi tregojnë shfaqjen e një tipari tëcaktuar në familjen e njërit prej pjesëtarëve të grupit.


35/39


REALIZIMI I KUPTIMIT Kllaster

Nxënësit të ndarë në grupe plotësojnë kllasterin për një tipar, p.sh. grupi i parë tregonshfaqjen e formës lobit të veshit tek një familje; grupi i dytë praninë ose mungesën egropës në mjekër etj.Diskutohet në grup dhe plotësohet në tabelë kllasteri i saktë për çdo tipar.

REFLEKTIMIDuke përdorur simbolet hartohen pemët gjenealogjike për trashëgiminë e tipareve tëmësipërme.

Tema 18: ÇFARË KUPTOJMË ME STRES?

Objektivat:


NIVELI BAZË: Të përkufizojë gjendjen e stresit.

NIVELI MESATAR: Të shpjegojë shkaqet e streseve.

NIVELI I LARTË: Të dallojë stresin e mirë nga stresi i keq.





ZHVILLIMI I ORËS SË MËSIMIT

EVOKIMI Stuhi mendimeshMësuesi shkruan në tabelë fjalën “stres” dhe nxënësit japin mendime të ndryshme përstresin dhe nga se shkaktohet stresi.

Pasi shkruhen në tabelë disa mendime, nxënësit në bashkëpunim me mësuesin përzgjedhin përkufizimin më të saktë për stresin.


Nxënësit ndahen në grupe (4-6 nxënës). Për çdo grup mësuesi ka përgatitur modelit tëditarit dypjesësh.


36/39


Koncepti Përkufizimi

Stresi

Faktor stresantë

Faktorët mjedisorëFaktorët fiziologjikë

Faktorët psikikë

Stresi i mirë

Stresi i keq

Diskutohet në grup dhe më pas përfaqësuesit e çdo grupi, nën udhëheqjen e mësuesit plotësojnë në tabelë përkufizimet e sakta.

REFLEKTIMI Diagrama e venit

Stresi i mirë Stresi i keq


37/39


Tema 19: PËRGJIGJJA NDAJ STRESEVE TË MENJËHERSHME

Objektivat:

Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: NIVELI BAZË Të përshkruajë përgjigjet e organizmit ndaj streseve të ndryshëm.

NIVELI MESATAR Të shpjegojë mekanizmin e veprimit të organizmit ndaj stresit.

NIVELI LARTË Të argumentojë prodhimin e lartë të energjisë në një situatëstresuese.



REALIZIMI I KUPTIMIT Di /Dua të di /Mësova

REFLEKTIMI Kllaster

Mësuesi ndan klasën në grupe (4-6 nxënës). Çdo grup shkruan në fletë situata tëndryshme stresante si dhe përgjigjet për çdo rast. Krahasohen përgjigjet e dhëna dhenë tabelë shkruhet përfundimi : Streset mund të jenë të ndryshme, por përgjigjja ështëe njëjtë.


Nxënësit të ndarë në grupe plotësojnë skemën e mësipërme.Plotësohet kolona Di me njohuritë e marra për stresin dhepërgjigjet ndaj tij.

Në kolonën Dua të di vendoset: mënyra e përgjigjes së organizmit, si ndërhyn trurigjatë stresit; çfarë ndodh pas stresit të menjëhershëm.

Në kolonën Mësova vendoset: pse organizmi ka nevojë për shumë energji gjatë njëgjendje stresuese, si bashkëpunon sistemi nervor (SN) dhe hormonal në gjendje stresi.Tabela plotësohet pasi nxënësit diskutojnë në grup dhe vendosen përgjigjet më tësakta. Nën drejtimin e mësuesit përfaqësuesit e grupeve plotësojnë në tabelë përgjigjete sakta.

REFLEKTIMI Kllaster Nxënësit plotësojnë kllasterin përmbledhës ku tregohet veprimi I SN në gjendjetstresuese.

zemra

Stresi – korja e hemisferave – gjendër mbiveshkore - adrenalinë mëlçi

enët e gjakut


38/39


Tema 20: STRESET E TEJZGJATURA DHE SËMUNDJET QËSHKAKTOHEN PREJ TYRE

Objektivat


NIVELI BAZË të përshkruajë përgjigjen e organizmit ndaj streseve te tejzgjatura

NIVELI MESATAR të shpjegojë lidhjen e stresit te tejzgjatur me sëmundjet

NIVELI I LARTË të argumentojë rolin e hormoneve te liruara gjate stresit tëtejzgjatur



REALIZIMI I KUPTIMIT Di /Dua të di /MësovaREFLEKTIMI Kllaster

Mësuesi ndan klasën në grupe (4-6 nxënës). Çdo grup shkruan në fletë situata tëndryshme stresesh të tejzgjatura, si dhe përgjigjet për çdo rast. Tregohen raste tësëmundjeve qe shfaqen pas kalimit të një stresi të tejzgjatur. Krahasohen përgjigjet edhëna dhe në tabelë shkruhen rastet me të shpeshta.


Nxënësit të ndarë në grupe plotësojnë skemën e mësipërme.

Plotësohet kolona Di me njohuritë e marra për stresin, përgjigjet ndaj tij, sëmundjet qëkanë lidhje me këtë gjendjen. Në kolonën Dua të di vendoset: mënyra e përgjigjes së organizmit ndaj stresit tëtejzgjatur, pasojat e stresit të tejzgjatur në shëndetin e njeriut; si veprojnë hormonetgjatë stresit; pse gjendja stresante shoqërohet me lodhje, këputje, probleme meaparatin tretës, ngrirje te muskujve te shpinës etj.

Në kolonën Mësova vendoset pse veprimi i adrenalines në gjendje stresi të tejzgjaturstero; cili është roli i kortizolit mbi proteinat dhe lyrat; pse depresioni dhe ankthizhduken me largimin e shkaqeve stresante.Tabela plotësohet pasi nxënësit diskutojnë në grup dhe vendosen përgjigjet më të

sakta. Nën drejtimin e mësuesit, përfaqësuesit e grupeve plotësojnë në tabelë përgjigjet e sakta

REFLEKTIMI Kllaster

Nxënësit plotësojnë kllasterin përmbledhës ku tregohet veprimi i adrenalinës dhekortizolit në gjendjet stresuese te tejzgjatura.

zemra

Stresi – korja e hemisferave – gjendër mbiveshkore - adrenalinë mëlçi

kortizoli –në muskuj; mbi lyrat; enët e gjakut


39/39


9Përkla sën e nëntë të arsimit 9-vjeçar

Ethem Ruka, Drita Nashi

-

I : 7

Biologjidhe edukim shëndetësor9

mësuesiLibërErmira Guleksi

ISBN: 978-9928-08-067-7

Librat e mësuesit dhe planet mësimore për të

gjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjeni

dhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetit

www.mediaprint.al

Për më shumë informacion mund të na shkruani

në adresën e emailit: [email protected]

ose të na kontaktoni pranë redaksisë në numrin

e telefonit: 04 2251 614.

Çmimi 200 lekë

Documents

Biologji 9 Liber Mesuesi