Liber mesuesi per teksin Kimi 11 (Berthame).pdf

8/9/2019 Liber mesuesi per teksin Kimi 11 (Berthame).pdf

1/130

1

Alma MetaDiana Shima

Udhzues pr msuesin

pr tekstin shkollor

Kimia 11

Botime shkollore Albas


2/130


3/130


4/130


5/130


6/130


7/130


8/130


9/130

- t prshkruaj zhvillimin dhe t klasifikoj reaksionet e polimeriz- t prcaktoj monomerin si njsi strukturore n nj polimer.

68. 6.8 Gatitja e polietenit dhepolipropenit prmes polimerizimit.Prdorimet

T - t prshkruaj polimerizimin e etenit dhe propenit;- t listoj prdorimet e polieterit dhe polipropenit;- t shkruaj reaksionet e formimit t polietenit dhe polipropenit;- t interpretoj formimin e polietenit dhe polipropenit sipas meka

69. 6.9 Gatitja e PVC-s prmespolimerizimit. Prdorimet T - t shkruaj formuln strukturore t polistirenit dhe PVC;- t listoj prdorimet e polistirenit dhe PVC;- t shkruaj dhe interpretoj si nj reaksion polimerizimi, prftimiPVC.

70. 6.10 Ese.Prdorimi i polimerven jetn e prditshme dhe ndikimii tyre n ndotjen e mjedisit

E - t prgatis nj ese pr rolin e polimereve n jetn e prditshmndikimit t tyre.

71. 6.11 Prsritje P - t listoj dhe prkufizoj tipet e reaksioneve n kimin organike- t shkruaj barazimet kimike t tipeve t ndryshme t reaksione- t prcaktoj tipin e reaksionit n shembuj reaksionesh t kimis

72. 6.12 Test kontrolli DK


10/130

11

Kreu I - ELEKTROKIMIA

Tema 1.1. Elektrokimia dhe reaksionet redoks

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prkufizojn termat elektrokimi, reaksion redoks, oksidim, reduktim;- t shkruajn gjysmreaksionet e oksidimit dhe reduktimit n nj reaksion redoks;- t prcaktojn llojin oksidues dhe reduktues n nj reaksion redoks.

Mjetet dhe materialet: teksti, projektor

Konceptet kryesore: elektrokimi, reaksion redoks, oksidimi, reduktim.

Struktura e msimit: PNP

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Harta e konceptitShfaq njhart t konceptitn tabel ose n nj flet transparente mbi projektor. U krkoj nxnsveta plotsojn me informacionin e duhur.

sht

Zbatime Objekti i studimit

baza e objektit

Ndrtimi i njohurive.Pohim-mbshtetje/ Diagrami i VenitProceset elektrokimike kan n baz t tyre reaksionet redoks, prandaj ndrtimi i njohurive fokusohetn to.Pohimi:

Mbshtetja:

Fazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Harta e konceptit Zhvillimi i fjalorit Grupe nxnsish 5'

Ndrtimi i njohurive Pohim - mbshtetjeDiagrami i Venit Nxitja pr t prsosur t shkruarit T gjith nxnsit 30'

Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Grupe nxnsish 10'

do shndrrim kimik gjat t cilit ndodhin kalimi t elektroneve nga nj atom n tjetrin quhenreaksione oksidoreduktimi (redoks).

- Gjat nj reaksioni redoks ndodh procesi i oksidimit dhe reduktimit.- Nj lloj kimik oksidohet n nj shndrrim kimik, gjat t cilit lshon elektron/e plotsisht osepjesrisht.

Elektrokimia

deg e kimis

baterit, prodhimi imetaleve dhe kimike trndsishme etj.

Shndrrimi i ndrsjell ienergjis kimike dheelektrike tek njra-tjetra

reaksionet e oksido reduktimit


11/130

12

Vazhdohet me mbshtetje pr reduktimin. Ilustrohet npr 2 reaksione kimike t librit (ose shembuj ttjer q mund tiu krkohen edhe nxnsve). N kto 2 shembuj konkretizohet dhe zhvendosja eplot e elektronit/eve n formimin e prbrjeve jonike dhe t pjesshme n formimin e prbrjevekovalente polare.

2. Diagrami i VenitU krkohet nxnsve t gjejn t prbashktat dhe ndryshimet s dy proceseve.

Oksidimi Reduktimi

1. Pjes e reaksioneve redoks2. Shndrrimi kimik me zhvendosje elektronesh

Prforcimi.Rishikim n dysheU krkohet nxnsve t ndar n grupe prej dy-tre nxnsish q, n nj reaksion redoks t dhn, tparaqesin gjysmreaksionet e oksidimit dhe reduktimit, si dhe t prcaktojn agjentin oksidues dhereduktues.

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr:a. pr gatishmrin n punn n grupe;b. argumentet q japin pr t hidhur konceptet e njohura m par;c. prcaktimin dhe krahasimin e sakt t proceseve t oksidimit dhe reduktimit.

Detyr.Ushtrimi 5, faqe 8.

Tema 1.2. Reaksionet redoks dhe numrat e oksidimit

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prkufizojn termat numr oksidimi;- t identifikojn reaksionet redoks bazuar n ndryshimet e numri i oksidimit;- t interpretojn nprmjet shembujve, rndsin e reaksioneve redoks n jetn e

prditshme.

Mjetet dhe materialet: teksti,

Konceptet kryesore: numr oksidimi, prdorimet e reaksioneve redoks, rndsia e reaksioneveredoks

Struktura e msimit: PNPFazat e struktu rs Metodat Veprimtarit e nxnsve Koha

Parashikimi Shpjegimi i prparuar Zhvillimi i fjalorit 10'Ndrtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shnimeve T lexuarit ndrveprues 25'Prforcimi Hulumtim i prbashkt T nxnit n bashkpunim 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Shpjegimi i prparuarShtrohet nj situat problemore para nxnsve:- Si mund t identifikohet nj reaksion redoks nga reaksionet jo redoks?Prgjigjen e gjejm te nj sistem numrash, t quajtur numra oksidimi,shkurt n.o.

Dhnie elektronesh

i plot

i pjesshm

Marrje elektronesh

i plot

i pjesshm


12/130

13

Jepet prkufizimi i numri i oksidimit, si i barabart me numrin e elektroneve q nj atom zhvendosplotsisht (n lidhje jonike) apo pjesrisht (n lidhje kovalente polare).Mund tu krkohet nxnsve q me njohurit q kan t ndrtojn nj hart koncepti.

Lidhjet kimike

Lidhje jonike Lidhje kovalente polare

Zhvendosje e plot e elektroneve Zhvendosje e pjesshme e elektroneve

numri i oksidimit

vler pozitive vler negative

lloji kimik q lshon: lloji kimik q merr:

plotsisht plotsishte- e-pjesrisht pjesrisht

Listohen rregullat e prcaktimit t numri i oksidimit.

Ndrtimi i njohurive.Mbajtja e strukturuar e shnimeveU krkohet nxnsve q n grupe dushe duke lexuar tekstin, t vazhdojn sipas struktursproblem/zgjidhje n trajtn e nj organizuesi grafik. Shembull:

Kto shnime krahasohen pr t pasur nj sistem m t plot shnimesh t strukturuara.

Prforcimi.Hulumtim i prbashktNxnsit t vazhdojn t punojn me tekstin pr t lexuar e reflektuar mbi pyetjet dhe ushtrimet. Ngrupe prej dy-tre nxnsish u krkoj t prcaktojn nprmjet ndryshimet t numri i oksidimit,reaksionet redoks, oksiduesin, reduktuesin. Duke nxitur dhe nxnsit q kan qen t heshtur gjatgjith ors s msimit, u krkoj t prcaktojn oksiduesin dhe reduktuesin gjat fotosintezs dhefrymmarrjes qelizore.

Shnim . Msuesi/ja duhet t parashikoj kohn edhe pr leximin n fund t msimit: Reaksionetredoks n fotografi.

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr:a. aftsin n pun;b. saktsin n dhnien e prgjigjeve.

Detyr.Klasa t ndahet n dy grupe dhe secili grup zbaton njrn nga ushtrimet e rubriks Pun epavarur.

Ndryshim i numritt oksidimit

Reduktim:Oksidim:

oksidues:reduktues:

reaksione redoks

rndsia n jetn e prditshme


13/130

14

Tema 1.3. Ushtrime. Njehsime stekiometrike me barazimet e reaksioneve redoks

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:N.B.- t prcaktojn numri i oksidimit. pr do element n nj reaksion redoks;

- t prcaktojn oksiduesin dhe reduktuesin;- t ndrtojn skemn elektronike pr nj reaksion redoks;

N.M. - t barazojn nj reaksion redoks me metodn e ndryshimit t numri i oksidimit.;

- t kryejn njehsime stekiometrike mbi marrdhniet: mol, mas, vllim molar;N.L. - t argumetojn thelbine nj reaksioni redoks n barazimin e numrit t e-t zhvendosur;- t kryejn veprime stekiometrike t kombinuara reaksionet redoks.

Mjetet dhe materialet: teksti, shkumsa me ngjyra

Struktura e msimit: PNPFazat e struktu rs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve Koha

Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim idesh T gjith nxnsit 10' -15'Ndrtimi i njohurive Zgjidhje ushtrimesh Ndrtimi dhe konsolidimi i

shprehive studimoreGrupe nxnsish 30' - 35'

Prforcimi Diskutim Ndrtimi dhe konsolidimi ishprehive studimore

T gjith nxnsit 5' - 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Diskutim i njohurive paraprakeGjat ksaj faze diskutohet pr:S pari:

1. Prcaktimin e numrit t oksidimit pr do element pjesmarrs n reaksion.2. Prcaktimin e oksiduesit dhe reduktuesit.3. Ndrtimin e skems elektronike.4. Barazimin e rritjes s prgjithshme t numrit t oksidimit, me uljen e prgjithshme t tij.5. Barazimin e numrit t atomeve pr do element.

Konkretizimi realizohet me nj-dy nga ushtrimet e zgjidhura t tekstit.

S dyti:Kryerjen e njehsimeve stekiometrike sipas etapave:1. Lidhjen e t njohurs me t panjohurn.2. Nxjerrjen e 4 t dhnave 2 nga ushtrimi

2 nga barazimi3. Ndrtimin e prpjesshmris.4. Kryerjen e veprimeve matematikore.

Ndrtimi i njohurive.Zgjidhje ushtrimeshKlasa mund t ndahet n grupe prej 2-3 nxnsish, por, sipas dshirs, mund t punojn dhe nmnyr individuale. N minutat pasardhse duhet t zgjidhen ushtrimet e pazgjidhura n rubriknPyetje dhe ushtrime.

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr:a. punn e br n grup ose n mnyr individuale n ndrtimin e sakt t skemselektronike;b. prcaktimin e sakt t koeficientit;c. barazimin e reaksionet redoks;. saktsin n kryerjen e njehsimeve stekiometrike.


14/130


15/130

16

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr saktsin e prgjigjeve t dhna gjat diskutimit nfazn e parashikimit dhe t prforcimit.

Detyr.Ushtrimi 8, faqe 15.

Tema 1.5. Potenciali standard i elementit galvanik dhe potenciali standard i elektrodave

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prkufizojn termat: anoda, katod, potencial standard i reduktimit, potencial i elementit galvanik;- t prshkruajn prcaktimin e E

ot elementeve;

- t interpretojn ndrtimin e tabels sipas Eot reduktimit.


Konceptet kryesore:potencial i reduktimit, potencial i oksidimit, potencial i elementit galvanik(f.e.m), potencial standard i elektrodave, elektrod standarde e hidrogjenit.

Struktura e msimit: PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve Koha

Parashikimi Prvijim i t menduarit Zhvillim i fjalorit T gjith nxnsit 5'Ndrtimi i njohurive Mendo/puno n

dyshe/shkmbe mendimeT lexuarit ndrveprues Grup nxnsish 30'

Prforcimi Prvijim i koncepteve Konsolidim i t nxnit T gjith nxnsit 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Prvijim i t menduaritMsuesi/ja paraqet para klass kt hart pr t i prgatitur nxnsit pr informacionin e ri. Nxitennxnsit ta diskutojn pr kuptimin e fjalve t leksikut t ri dhe natyrn e lidhjeve midis koncepteve.

qeliz (celul) elektrokimike qeliz voltaike qeliz elektrolitike

reaksion redoks i vetvetishm

En. kimike

En. kimike t lvizjes s e-nga AK = f.e.m = E (volt)

E = EK EA

U rekomandohet nxnsve t ken gati prvijimin e t menduarit t tyre, pr ta konsultuar gjatkohs kur t lexojn pjesn e re.

Ndrtimi i njohurive.Mendo/puno n dyshe/shkmbe mendimeMsuesi/ja i v nxnsit t punojn n dyshe me tekstin, duke iu listuar nj seri pyetjesh q duhet tuprgjigjen.1. sht potenciali i reduktimit? Si lidhet ai me potencialin e oksidimit?Prgjigje.Prirja e nj elementi apo substance pr t marr elektrone n nj gjysmreaksionreduktimi:

potenciali i oksidimit = potenciali i reduktimit: Eoks= Ered


16/130

17

2. Si llogaritet potenciali elektrokimik?Prgjigje:Potenciali i nj elementi galvanik sht diferenca e potencialit t katods me potencialin eanods. Va: E = EK EA

Vazhdohet kshtu me pyetje t tjera deri n paragrafin e fundit.3. Nga se varet potenciali i nj elementi galvanik?4. sht E

oi nj elementi galvanik?

5. Prshkruani ndrtimin dhe rolin e elektrods s hidrogjenit.6. Si prcaktohet potenciali i nj elektrode kundrejt elektrods s hidrogjenit? Ilustroni me shembujt elibrit.

Nj tjetr variacion i metods msimore Mendo/puno n dyshe/shkmbe mendime, hst kur njringa nxnsit e dyshes merr rolin e ekspertit, duke i shpjeguar prmbajtjen e re shokut. Msuesi/ja ukrkon nxnsve t shkmbejn mendimet e tyre n nj diskutim me t gjith klasn. Nxnsprfaqsues t dysheve t ndryshme shkmbejn n tabeln e zez prgjigjet e pyetjeve sipasradhs.

Prforcimi.Prvijim i koncepteveMsuesi/ja, bashk me nxnsit, realizojn:

a. nj prshkrim t ndrtimit t tabels s potencialeve elektronike standarde t reduktimit;b. interpretim t ksaj tabele.

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit pr:a. aktivizimi t puns dhe n grup;b. saktsin n dhnien e prgjigjeve mbi fjalt ky;c. aftsin pr t interpretuar aktivitetin e elementeve n baz t vlers t Eoreduktimit ttyre.

Tema 1.6. Prdorimet e tabels s potencialeve elektronike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prcaktojn anodn dhe katodn n nj element galvanik;- t njehsojn potencialin standard t elementit galvanik;

- t argumentojn n mnyr krahasuese aktivitetin oksidues dhe reduktues t llojeve kimike.

Konceptet kryesore: agjent oksidues, agjent reduktues, form e oksiduar, form e reduktuar, tabele potencialeve elektrodike standarde.

Mjetet dhe materialet: teksti, tabel e potencialeve elektrodike: mjete dhe reagjent kimik prilustrim (nse sht e mundur).


Parashikimi Harta e koncepteve Zhvillimi i fjalorit. Nxitja prt prsosur t shkruarit

T gjith nxnsit

Ndrtimi i njohurive Sistem ndrveprues i shnimeve

(INSERT)

T lexuarit ndrveprues Pun n dyshe

Prforcimi Hulumtim i prbashkt T nxnit n bashkpunim Pun n dyshe

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Harta e koncepteveMsuesi/ja shkruan n tabel konceptet kryesore dhe u krkon nxnsve ti prkufizojn dhe tiinterpretojn. N prfundim t ksaj faze n tabeln e zez informacioni mund t jet i prmbledhursi m posht.


17/130

18

lejon t prcaktohet

fuqia e agjentve potencialet standarde aktivitetin relativ t metalevet elementeve galvanikeoksidues reduktues

Ndrtimi i njohurive.INSERTU krkoj nxnsve t lexojn msimin, duke vendosur shenjat e tekniks INSERT.Nj (kontrollo) n an, nse dika q lexojm pohon at q din ose mendojn q din.Nj + (plus), nse nj pjes e informacionit q ndeshim sht i ri pr ta.Nj - (minus), nse nj apo disa informacione q lexojm kundrshtojn ose jan ndryshe nga dikaq ata din.Nj ? nse ka informacion q sht i paqart pr ta ose nse ka dika q ata duhet t din mshum rreth tij.M pas plotsohet tabela INSERT.

+ - ?1. Metalet mepotencial reduktimi menegativ jan reduktuest fuqishm.2. Elementet mepotencial reduktimi mt lart jan agjent tmir oksidues.3. Eo= E0k- EoA

Forma e oksiduar vepron si agjent oksidues.form e oksiduar + ne-form e reduktuarForma e reduktuar vepron si agjent reduktues:form e reduktuarform e oksiduar + ne-Forma e reduktuar e nj elementi do t reduktojformn e oksiduar t do elementi tjetr qndodhet posht tij.

Nj vlere pozitive epotencialit standard telementit galvaniktregon se reaksionizhvillohet n mnyr tvetvetishme dhe seelementi do t prodhojrrym elektrike.

Pozicioni i metaleve nradhn e aktivitetit aftsiapr t zhvendosur njri-tjetrin, aftsi pr t vepruarme acidet duke liruarhidrogjen mund tshpjegohet duke u bazuarn vlerat e Eot reduktimit.

Pasi lexojn informacionin, nxnsit pushojn pr t reflektuar. M pas diskutimi vazhdon n dyshepr rreth 20 minuta. Pr 10 t tjera bhet diskutimi i hapur rreth informacionit t ri q msuan, t

shtjeve t paqarta dhe t pyetjeve q nuk morn prgjigje nprmjet prfundimeve.1. Fuqia e agjentve oksidues rritet duke kaluar nga lart-posht tabels s potencialeveelektronike standarde.2. Fuqia e agjentve reduktues rritet nga posht-lart.3. T gjitha metalet q ndodhen posht hidrogjenit n kt tabel nuk mund ta zhvendosinhidrogjenin n nga acidet.4. do metal mund t reduktoj jonet e t gjitha metaleve q renditen posht tij n kttabel, pra mund ti zhvendos ato nga tretsirat e tyre ujore.

Prfundimet ilustrohen me t paktn nj shembull konkret.

Prforcimi.Hulumtim i prbashktNxnsit punojn me rubrikn Pyetje dhe ushtrime. U lejoj nxnsve t konsultohen pr 4-5 minuta,t bashkpunojn me shokun e banks. Pas prfundimit t kohs u krkoj t japin prgjigjet, duke

synuar q nxnsit t jen t gjith pjesmarrs aktiv n procesin e t nxnit.

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. saktsin e prgjigjeve t dhna mbi prdorimin e aktivitetit oksidues dhe reduktues tspecieve kimike t dhna n tabeln e potencialeve standarde t reduktimit;b. argumentimin e radhs s aktivitetit t metaleve dhe jometaleve;c. aftsin pr t prcaktuar metalet q zhvendosin hidrogjenin nga acidet, saktsin nshkrimin e reaksioneve kimike.

Tabela e potencialeve elektronike standarde


18/130

19

Tema 1.7. Ushtrime. Njehsime pr potencialin e elementit galvanik

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t shkruajn gjysmreaksionet dhe barazimin e reaksioneve redoks n elementin galvanik;- t prcaktojn drejtimin e rrjedhs s vetvetishme t reaksionit redoks;- t njehsojn E

ot elementit galvanik.

Struktura e msimit: PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Prmbledhje e strukturuar

e shnimeveZhvillimi i fjalorit. Diskutim iideve

T gjith nxnsit 5

Ndrtimi i njohurive Grupet e ekspertve Ndrtimi i shprehivestudimore

Pun n grupe 30

Prforcimi Rishikim n dyshe Nxitja e diskutimit. Ndrtimii shprehive studimore

T gjith nxnsit 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Prmbledhje e strukturuar e shnimevePrmbledhje e strukturuar mbi prdorimin e informacioneve q ndodhen n tabeln e E t reduktimit.

I njoh nxnsit me objektivin e ors s ushtrimeve prdorimi i tabels pr:a. t prcaktuar reaksionin e prgjithshm si kombinim t dy gjysmreaksioneve q ndodhinn do gjysmelement;b. potencialin standard t elementit n pajtim me stekiometrin.

Nxis diskutimin n klas sipas pyetjeve:Msuesi/ja:Si mund t prcaktojm anodn n nj element galvanik?Nxnsi: Nprmjet dy elementeve q ndrtojn baterin nj element galvanik si anod shrben aiq ka vler E reduktimit m t vogl (oksidohet m me lehtsi sesa elementi tjetr).Msuesi/ja: proces ndodh n anod?Nxnsi: Oksidimi.

Shkruaj gjysmreaksionin e oksidimit pr anodn pr elementin e dhn. Vazhdoj me pyetje tngjashme pr katodn, reaksionin redoks dhe, n fund t ksaj faze, ndrtoj nj skem me disahapa, q duhet zbatuar n zgjidhjen e ushtrimeve.

Hapi i par.Prcaktohet anoda dhe katoda pr elementin galvanik t dhn, bazuar n vleratprkatse t E reduktues. Shkruhet pr anodn gjysmreaksioni i oksidimit (q duhet t jeti kundrti i gjysmreaksionit t reduktimit t paraqitur n tabeln e E, q reduktimit prelementin e dhn), pr katodn gjysmreaksioni i reduktimit.

Hapi i dyt. Shumzojm me faktort e duhur, pr t barazuar numrin e elektroneve nsecilin prej dy gjysmreaksioneve t msiprme, thelbi i barazimit t nj reaksioni redoks.Pr t marr barazimin e reaksioneve t prgjithshm mbledhim barazimet e dy gjysmreaksioneve.

Hapi i tret.Gjendet potenciali standard i elementit:

E = Ered+ Eoks ose E = Ek- EA

Ndrtimi i njohurive.Grupet e ekspertve

- Do t realizohet nj veprimtari me t ndryshuar vendet. Emrtoj nxns nga 1 tek 5, ku do numr ikorrespondon nj eksperti dhe u jap pes pyetje secilit ekspert.

Eksperti 1Llogaritni potencialin standard t elementitgalvanik Al/Al3+//Fe2+/Fe.Nj elektrode Ag e zhytur n tretsir AgNO3kombinohet me nj elektrod Cu e zhytur ntretsirn e Cu(NO3)2.

Eksperti 2Bazuar n vendosjen relative t Agdhe Cu n tabeln e potencialevetregoni cila prej elektrodave sht Adhe cila K. Jepni skemn e shkurtuart elementit.


19/130

20

N kt moment n tavolinn e par mblidhen 1-shat, n t 2-tn dyshat e kshtu me radh, deri nt pestn.- Secili grup do t jet prgjegjs pr pyetjen e tij. Nxnsit diskutojn n grup prgjigjen dhevendosin sesi do t prgjigjen. Ata duhet t msojn prgjigjen, sepse do tia msojn grupit baz,kan 8 minuta koh pr ta msuar secili antar i grupit.- Pasi ta ken msuar, secili kthehet n grupet baz, ku kan prgjegjsi t msojn njri-tjetrin.- Prfaqsues t ekspertve e shkruajn zgjidhjen n tabel, p.sh. eksperti 1 i jep prgjigjen ekspertit3 etj.

Prforcimi.Rishikim n dysheDuke synuar t prmbledh me 2-3 fjal pikat kryesore, n t cilat kaloi msimi i dits, u jap detyr tdiskutojn n dyshe.- Prshkruani mnyrn e kombinimit t dy gjysmreaksioneve t fardoshme, pr t fituar njreaksion elementi galvanik. Si gjendet potenciali i elementit?M von, nga niveli i dysheve, diskutimi prfshin t gjith klasn.Msuesi/ja insiston n faktin q nxnsit duhet t ushtrohen sa m shum n punimin e ushtrimeve.Ai/Ajo jep detyrat prkatse.

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. pr aktivizimin n orn e msimit;b. pr mendime dhe zgjidhje t sakta n lidhje m problemet e trajtuara.

Tema 1.8. Modul msimor. Proc eset elektrok im ike nbateri

sht moduli?Moduli sht nj model msimor, i cili zhvillohet pr nj numr t kufizuar temash ose pr prsritjet thelluar t njohurive t marra. Moduli realizohet n 1-2 or dhe nuk sht i mbingarkuar me njohurit reja.

Proceset elektronike n bateri

Qllimi.Zhvillimi i aftsive, komunikuese dhe nprmjet diskutimit mbi ndrtimin evoluimin dhe roline baterive.

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:- t prshkruaj ndrtimin dhe llojshmrin e baterive;- t diskutoj mbi evoluimin e baterive, q nga Elementi i Danielit deri n ditt tona;- t interpretoj domosdoshmrin e prdorimit n fushat t ndryshme t jets;- t paraqes llojin e ndotjes q shkaktojn baterit n mjedis dhe n shndetin e njeriut;- t rekomandoj rrug alternative ndaj efektit ndots t tyre.

Metodologjia1. Diskutim2. Stuhi mendimi

Eksperti 3Jepni reaksionin e prgjithshmdhe llogaritni potencialin standardt elementit. A ishte i drejtkombinimi q ju zgjodht?

Eksperti 4Renditni agjentt reduktues tmposhtm sipas rendit rrits taftsive reduktuese t tyre n kushtetstandarde: H2, Al, Cu.

Eksperti 5Nisur nga gjysmreaksionet e mposhtme, ciliprej kombinimeve do t jepte nj reaksionredoks q zhvillohet n mnyr t vetvetishme.Ni2++ 2eNi E = - 0, 25VCu2++ 2e-Cu E = 0, 34V


20/130

21

3. Prezantim n Pauer Point4. Pun me grupe n trajt konkursi5. Demonstrim

Mjetet:1. Leximi mbi baterit, teksti Kimia 11.2. Informacione nga interneti.

3. Botime shkencore.4. Pika tregtimi apo shrbimi t baterive (t makinave).

Mjete q mund t prdoren gjat ors s msimit:1. Moket i nj baterie.2. Kompjuter laptop dhe projektor.3. Bateri t llojeve t ndryshme (makine, ore, celulari etj.).

Realizimi i ors s msimitMsuesi/ja i njeh me temn dhe objektivat q kur sht te tema Elementi galvanik, n mnyr qnxnsit t ken kohn e mjaftueshme pr t hulumtuar. Kjo tem mund t realizohet n trajtn e ndiskutimi konkurrues. Pr kt, msuesi/ja mund ta ndaj klasn n dy grupe dhe diskutimi mund tzhvillohet mbi bazn e pyetjeve t tilla, si:- Cili sht parimi i prgjithshm ndrtimit dhe puns s baterive?

Prgjigjja mund t ilustrohet me material t prgatitur me Pauer Point apo me demonstrimin emodeleve t baterive.

Si kan evoluar baterit, q nga Elementi i Danielit? N cilat drejtime sht specifikuar ky evoluim (prmirsim i cilsive)? lloj ndotjeje i shkaktojn mjedisit (toks, ujit, ajrit) prdorimi pa kriter i tyre? etj. Listoni prdorime t baterive n jetn e prditshme.

Zhvillimi i ors s msimit n formn e konkursit rrit pjesmarrjen e aktivizimin nxnsve n diskutim,n shprehjen e njohurive e ideve, pra, rrit dhe prmirson aftsit e komunikimin ndrmjet tyre.Kjo or msimi, e zhvilluar n trajtn e nj diskutimi n konkurs, ndihmon n zhvillimin e aftsive tkomunikimit t prpunimit dhe prdorimit t inflacioneve t TIK-ut, t qndrimit etik e social, si dheaftsive t puns n grup.Msuesi/ja e mbshtet vlersimin e tij pr nxnsit n shfaqjen dhe prmirsimin ktyre aftsive.

Shnim .Nuk sht e detyrueshme q t vlersohen me not t gjith nxnsit pjesmarrs n diskutim.

Tema 1.9. Korrozioni nj dukuri elektrokimike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prshkruajn brejtjen si proces elektrokimik;- t listojn masat mbrojtse ndaj korrozionit;- t argumentojn mbrojtjen katodike ndaj korrozionit.

Konceptet kryesore: dukuri elektrokimike, korrozion, anod, katod, mbrojtje katodike, galvanizim.

Mjetet dhe materialet: teksti,sende metali t ndryshkura, kub kartoni pr metodn Kubimi


Parashikimi Prmbledhje e strukturuar Ndrtim i shprehive studimore T gjith nxnsit 10'Ndrtimi i njohurive Kubimi T lexuarit ndrveprues Grupe me nga 3-5 nxns 25'Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Grupe me nga 2-3 nxns 10'


21/130

22

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Prmbledhje e strukturuar e shnimeveGjat ksaj faze msuesi/ja bn nj prmbledhje t strukturuar t t gjith prmbajtjes s msimitduke dhn shtjet m t rndsishme. Kshtu trajtohen duke ilustruar me objekte t ndryshkura si:gozhd, tel, nj cop llamarin ose pamje filmike dhe fotografi t objekteve t ndryshkura.- sht korrozioni ose ndryshkja e metaleve?

- Shkruani reaksionin e ndryshkjes s hekurit.2Fe(ng)+ O2(g)+ 2H2O(l)= 2Fe (OH)24Fe(OH)2(ng)+ 2H2O(l)+ O2(g)4Fe(OH)3(ng)

N fakt Fe(OH)3i formuar sht n fakt Fe2O3 H2O oksidi i hidratuar i hekurit (III) osendryshku.- Cilt jan faktort q ndihmojn korrozionin?- Flisni pr dmet q shkakton korrozioni n ekonomin botrore.

Ndrtimi i njohurive.KubimiMsuesi/ja ndan klasn n grupe me nga 3-5 nxns dhe secilit grup i shprndan nga nj kub kartonin gjasht faqet e t cilit jan shkruar kto fjal:Prshkruaje/Prftoje/Shoqroje/Analizoje. /Zbatoje/Argumentoje.Nxnsit japin prgjigje krkesave t kubit n fletore.Prs hkru aje .Pr kt krkes nxnsi duhet t prshkruaj korrozionin si nj reaksion redoks, qndodh n natyr. sht nj proces elektrokimik n t cilin prfshihet hekuri, oksigjeni dhe uji.Prfto je .N kt rast nxnsit japin reaksionin e formimit t ndryshkut. Kur hekuri bie n kontakt meujin atomet e tij priren t oksidohen:

Fe Fe2++ 2e-(oksidim anodik)Elektronet e prftuara zhvendosen n kufirin e piks s ujit dhe reduktojn oksigjenin:

O2+ 2H2O + 4e-4OH-(reduktim katolik)

Jonet e formuara kombinohen:Fe2++ 2OH-Fe(OH)24Fe(OH)2(ng)+ 2H2O(l)+ O2(g)4Fe(OH)3(ng)ose Fe2O3 xH2O q sht ndryshku.

Sh oqro je .N kt pik nxnsit duhet t shkruajn far u vjen n mendje kur shohin ndryshkun.P.sh. mund t shkruajn q ai formohet nga veprimtaria e nj elementi galvanik n natyr, pra, aisht produkt i nj reaksion redoks t vetvetishm.Zbatoje.N kt pik, duke u nisur nga njohurit pr elementin galvanik dhe korrozioni, nxnsiprcakton zonn katolike, q sht zona m e ekspozuar ndaj lagshtis dhe ajrit. Ndrsa zonat

anodike formohen zakonisht aty ku metali sht nn sforcim.Anal izoje.Nxnsit analizojn faktort q prshpejtojn korrozionin si:

- dmtimet e metalit nga goditjet;- dmtimet e bojs q lyen metalin;- temperaturat e larta;- prania elektroneve t tretur n uj.

Argumento je. Nxnsit argumentojn rolin e masave mbrojtse pr t ndaluar ose ngadalsuarkorrozionin:- lyerja e objekteve metalike me boj, llak, graso etj. q sht e prkohshme dhe duhet prsriturher pas here;- veshja e objektit prej metali me nj metal tjetr m pak aktiv, pra q oksidohet m me vshtirsiobjekti mbrohet nga korrozioni pr aq koh sa veshja e tij nuk sht dmtuar, shembull:- mbrojtja e katolike, n kt rast veshja e objektit bhet me nj metal tjetr m aktiv (thuhet se metali

m aktiv prdoret si anod e sakrifikueshme).Nxnsit ilustrojn me shembuj n secilin rast.

Prforcimi.Rishikim n dysheNxnsit t punojn pr 5n grupe ushtrimet 1-5 t rubriks Pyetje dhe ushtrime n faqen 27.Diskutohen kto ushtrime nga 6 nxns t ndryshm pr 5 n vazhdim.

Vlersimi i nxnsve.Nxnsit vlersohen pr:- saktsin n prshkrimin e interpretimin e korrozionit si dukuri elektrokimike;- aftsin pr t prshkruar e interpretuar mbrojtjen nga korrozioni.


22/130

23

Tema. 1.10. Elektroliza

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:I. Niveli minimal:

- t prkufizoj elektrolizn si dukuri elektrolitike;- t prshkruaj ndrtimin e nj elektrolizeri;- t identifikoj elektrodat dhe ngarkesat e tyre n nj qeliz elektrolitike;

- t jap prkufizimin e termave elektrode: pasive dhe aktive.II. Niveli mesatar:- t identifikoj produktet e elektrolizs s nj elektroliti n gjendje t shkrir;- t prcaktoj gjysm reaksionet q ndodhen n elektroda;- t shkruaj barazimin e reaksionit redoks t elektrolizs s nj elektroliti t shkrir.

II. Niveli maksimal:- t krahasojm ndrtimin dhe funksionimin e nj elementi galvanik me at t elektrolizs.


Konceptet kryesore:qeliz elektrolitike (elektrolizer), elektroliz, elektrod pasive, elektrod aktive,elektrolite, kripra t shkrira.

Struktura e msimit: PNPFazat e struktu rs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i

nxnsveKoha

Parashikimi Situat problemore Diskutim idesh T gjith nxnsit 5'Ndrtimi i njohurive VLD (Veprimtarit e leximit t

drejtuar)Ndrtim i shprehjevestudimore

Grupe me dy-trenxns

30'

Prforcimi Tabela e koncepteveUshtrime

Paraqitje grafike einformacionit

Pun me grupe 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Situat problemore

Shqyrtojm reaksionin e anasjellt t Elementit t Danielit dhe llogaritim potencialin e tij.Zn2++ 2e-Zn E0= -0,76 VCuCu2++ 2e-E0oks= -0,34 V____Zn2++ CuZn + Cu2 + E0 = -1,1 V

Pas prgatitjes s problemit krkohet zgjidhja nprmjet pyetjeve:1. tregon vlera negative e potencialit?Prgjigje -Nuk mund t zhvillohen vetvetiu.2. A mund t bjm t ndodh ky reaksion n mnyr t vetvetishme n kt drejtim?Prgjigje Po, n qoft se furnizojm rrym nga nj burim i jashtm me nj potencial m t madh se1,1 V.Pr t shqyrtuar se do t ndodh m tej me Elementin e Danielit, kalohet ne fazn e dyt t ors smsimit.

Ndrtim i njohurive.Veprimtari e leximit t drejtuar (VLD).N kt stad, i cili mund t zgjas 30, msuesi/ja u krkon nxnsve t hapin librin dhe t lexojn.Leximi bhet me paragraf, t cilt diskutohen hap pas hapi dhe msuesi/ja ndihmon q t dalinkonceptet kryesore nprmjet pyetjeve t ngjashme:

A sht kjo tashm nj qeliz elektrokimike? A kan elektrodat t njjtn ngarkes?Dhe kshtu vazhdohet paragraf pas paragrafi me pyetje t tjera:1. Cilat jan gjysmreaksionet q ndodhin n elektroda?Prgjigje: Anod: CuCu2++ 2e-

Katod: Zn2++ 2e-Zn


23/130


24/130

25

far1. N rastin e elektrolizs s tretsirave ujore n elektroda inerte mund t zhvillohet m shum se 1 reaksion.2. Gjat elektrolizs s tretsirave ujore mund t ndodh dhe oksidimi apo reduktimi i vet ujit.3. N anod uji oksidohet n O2.

Anod: 2H2OO2+ 4H++ 4e-4. N katod uji reduktohet n H2:

Katod: 2H2O + 2e-

H2+ 2OH-

5. Reaksioni i prgjithshm i elektrolizs s ujit sht:2H2O2H2+ O2

dhe prdoret pr prodhimin e oksigjenit dhe hidrogjenit.

Ndrtimi i njohurive.E far? Po tani far?Msuesi/ja. Njri ose dy gjysmreaksionet e msiprm pr ujin mund t konkurrojn me reaksionet eoksidimit dhe t reduktimit t joneve t elektrolitit. Tani t vendosim se far informacioni sht irndsishm pr t parashikuar produktet e elektrolizs s tretsirave ujore t elektroliteve. Le tkrijojm n drrasn e zez tabeln e mposhtme.

E far? Po tani, far? Kationet e metaleve aktive (metalet alkine: alkalino-

toksore dhe alumini) nuk reduktohen n katode. Jonet F-dhe oksianionet si SO42-, CO32-, NO3-dhe PO43nuk oksidohen n anod. Kationet e metaleve t tjer reduktohen n katod. Anionet e halogjenve oksidohen n anod meprparsi kundrejt molekulave t ujit.

N vend t tyre reduktohet uji dhe n katod lirohet H2

dhe jonet OH-

. N vend t tyre n anod oksidohet uji dhe lirohet O2. N kt rast kationet e t gjith metaleve t tjer (aktivdhe joaktiv) si dhe anionet e halogjenve kan prparsikundrejt molekulave t ujit.

N kolonn far? msuesi/ja shkruan konceptet baz pr elektrolizn e tretsirs ujore telektroliteve. Kto koncepte dhe si ata dalin nga diskutimet mbi pranin e 2 elektroliteve ku tashm uji(nj elektrolit i dobt) sht gjithmon i pranishm. N kolonn E far? msuesi/ja krkon nganxnsit se cili sht informacioni m i rndsishm q duhet t din pr t parashikuar produktet eelektrolizs s tretsirave ujore. N kolonn Po tani, far? diskutohet me nxnsit pr komentet etyre pr plotsimin e njohurive dhe ideve t tyre pr produktet e elektrolizs. Konkretizohen njohuritme shembuj reaksionesh q ndodhin gjat elektrolizs s tretsirave ujore t disa elektroliteve. Prkt shrben nj tabel e realizuar mjaft mir n faqen 31 t tekstit Kimia 11.

Prforcimi.Prvijim i konceptit / Veprimtari praktikeMsuesi/ja bashk me nxnsit pr 3-4 min realizojn nj sintez t elektrolizs n tretsir ujore(elektroda inerte).N katod depozitohet H2kur shkon kation nj metal aktiv dhe molekulat e ujit.N katod depozitohet metali kur shkon kationi i nj metali kalimtar dhe molekulat e ujit.N anod depozitohen jonet negative q jan m pak aktive n radhn e aktivitetit ose kan m pakO.Veprimtari praktike.sht momenti q nxnsit ti konkretizojn njohurit e marra nprmjetzgjidhjeve t ushtrimeve. Kshtu ndahet klasa n 3 grupe dhe u krkohet t realizojn zgjidhjekonkrete pr t njehsuar produktet e elektrolizs s tretsirave ujore dhe pr ti krahasuar ato meproduktet e ktyre elektroliteve n gjendje t shkrir.

Grupi i par: MgCl2Grupi i dyt: KBrGrupi i tret: CuCl2

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. aktivizimin n mnyr individualeb. n punn n grup pr t diskutuar dhe zgjidhur situata problemore mbi elektrolizn e

tretsirs ujore t elektroliteve.


25/130

26

Tema. 1.12. Prdorimet industriale t elektrolizs

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t japin kuptimin e termave industri elektrokimike, elektrod aktive;- t prshkruajn prdorime industriale t elektrolizs;- t interpretojn elektrorafinimin si elektroliz me elektroda aktive.

Konceptet kryesore:elektrokimi, elektrod aktive, elektrorafinim.Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11, pamje me fotografi apo materiale n trajtn e CDmarr nga interneti apo burime t tjera.


Parashikimi Stuhi mendimi Diskutim i ideve Pun individuale 10

Ndrtimi i njohurive T nxnit me kmbime(grupi i ekspertve)

Ndrtimi i shprehivestudimore

Pun n grupe 25

Prforcimi Vija e vlers Nxitja pr t nxnit nbashkpunim

Pun n grup. Pun megjith klasn

10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Stuhi mendimiMsuesi/ja n kt faz u krkon nxnsve duke rikujtuar njohurit e marra nga burime t tjerainformacioni t diskutojn mbi sht, ku realizohet dhe prodhohet nprmjet elektrolizs.

zhvillohet n

shkrirjet e elektroliteve tretsirat ujore t elektroliteve

prodhohen

substanca t thjeshta substanca t prbra(O2, H2, Cl2, Na etj.) (NaOH, H2SO4etj.)

Msuesi/ja prshkruan nj historik t shkurtr ku jep shembujt e elektrolizave t realizuara pr her tpar dhe t shtrira n proceset industriale. Jep kuptimin e termit industri elektrokimike.

Ndrtimi i njohurive.T nxnit me kmbime (grupi i ekspertve)Msuesi/ja v nxnsit t lexojn 4-5 minuta Prodhimi i aluminit dhe pastrimi i metaleve. Secilinxns do t lexoj pyetjet n fletn e ekspertit q i sht dhn dhe do tu prgjigjet pyetjeve. Pastaj

t gjith nxnsit me t njjtin numr do t mblidhen n grupe ekspertsh dhe do t diskutojn prrreth 10 pyetjet dhe prgjigjet e tyre.Pjest e tekstit ku gjenden prgjigjet e nxnsve do t mbahen shnim, n mnyr q kur t kthehenn grupin baz, nxnsit tu referohen atyre gjat prgjigjeve. Nxnsit ekspert do tu msojnantarve t tjer t grupit pjesn pr t cilin ishin prgjegjs.Raporti nuk do t zgjas m shum se 5. Nxnsit e tjer mund t dgjojn dhe mund t bjnpyetje pr t krkuar sqarime ose informacion m t plot. Prfaqsues t ekspertve do t dalinpara klass dhe do t shpjegojn pjesn pr t ciln ishin prgjegjs. Msuesi/ja ndrhyn sipas rastitpr t br plotsimet e nevojshme.

Elektroliza


26/130

27

Fleta e ekspertit 1: Si prftohen metalet alkaline me metoda industriale? prdorime industrial kan t bjn me elektrolizn e tretsirave ujore? Cila sht baza e industris s prodhimit t klorit dhe sods kaustike?

Fleta e ekspertit 2: lidhje ka elektroliza me prodhimin e metaleve nga mineralet e tjera?

sht procesi Hall? Si realizohet prodhimi i Al nprmjet ktij procesi?

Fleta e ekspertit 3: lidhje ka elektroliza me rafinimin e metaleve? Si realizohet rafinimi i Cu? sht nj elektroda aktive?

Fleta e ekspertit 4:Kemi dgjuar pr objekte t lara me Au, Ag. Si mund t realizohet veshja e objekteve metalike me nj shtres t holl t nj metali tjetr? Prshkruani punn e nj celule elektronike e prdorur pr veshjen e objektit me nj shtres argjendi.

t prbashkt ka elektrorafinimi dhe veshja e metaleve?

N rast pyetjesh diskutohet me t gjith klasn.

Prforcimi.Vija e vlersPas diskutimit t grupeve t ekspertve msuesi/ja fton t gjith nxnsit n nj veprimtari t re.Hapi i par. Prpara nxnsve shtrohet nj pyetje e till:- far sht m e rndsishme pr ju, mbrojtja e mjedisit nga ndotja prej substancave t prodhuaran rrug industriale apo plotsimi i nevojs dhe krkesave t kohs?Hapi i dyt:Secili nxns mendon pr pyetjen dhe shkruan prgjigjen e vet.Hapi i tret.Msuesi/ja vendoset n nj knd t klass dhe n kndin tjetr vendoset nj nxns.Japin secili nga nj mendim t skajshm pr pyetjen dhe, kuptohet, t papajtueshm.Hapi i katrt. Nxnsit zn vend prgjat nj vije imagjinare, midis dy qndrimeve t skajshme me t

cilin pajtohen m shum.Hapi i pest. Nxnsit diskutojn t qet me nxns t tjer q kan pran dhe qndrojn pranatyre me opinion t njjt.Hapi i gjasht.do grup nxjerr nj prfaqsues pr t paraqitur mendimin e tyre. N mnyr t lirata mund t ndrrojn vendet duke dgjuar t tjert.

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. punn n grup t prcaktimit t drejtimeve t prdorimeve industriale t elektrolizs;b. punn individuale dhe n grup t prshkrimit dhe interpretimit t rafinimit dhe veshjes smetaleve si elektroliz me elektroda aktive;c. punn n grup t domosdoshmris dhe pasojave n mjedis t proceseve elektrolitikeindustriale.

Tema. 1.13. Punlabo rato ri. Elementet galvanike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t njohin dhe prdor mjetet dhe substancat laboratorike pr ndrtimin e elementit galvanik;- t ndrtojn praktikisht nj element galvanik;- t matin vlern e potencialit t elementit t ndrtuar.


27/130

28

Mjetet dhe materialet: teksti, 3 gota kimike 250 ml, tub qelqi ose plastik n form u-je, shirita letrefiltri (2 cm x 10 cm), pambuk, voltmetr, prcjells bakri t pajisur me kapse metalike, elektrodabakri, zinku, plumbi. Tre tsir at : Cu(NO3)2- 1M, Zn(NO3)2- 1 M, Pb(NO3)2- 1 M, tretsir e ngopurKNO3.

Konceptet kryesore: element galvanik, elektrod, gjysm element, reaksion redoks, potenciali ielementit galvanik.

Struktura e msimit: PNPFazat e struktu rs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Parashikimi me terma paraprak Zhvillimi i fjalorit T gjith nxnsit 5'Ndrtimi i njohurive Kryerja e eksperimenteve Ndrtimi i shprehive laboratorike Grupe me 3-4 nxns 30'Prforcimi Interpretimi i rezultateve Diskutimi i rezultateve t eksperimentit Grupe me 3-4 nxns 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Parashikimi me terma paraprakGjat ksaj faze msuesi/ja shnon n tabel termat e prcaktuara si fjal ky dhe u krkonnxnsve t japin informacione mbi to. Ky informacion duhet t jet n funksion dhe i lidhur meqllimin e puns s laboratorit. Gjithashtu, ky informacion sht i lidhur me pajisjet laboratorike t

nevojshme pr zhvillimin e eksperimentit/eve.N fund t ksaj faze duhet t jen:a) ndrtuar hipotezat q do t vrtetohen nprmjet eksperimentit/eve;b) ndrtuar n mnyr sistematike n tabeln e zez nj element galvanik q do t ndrtohet.

Ndrtimi i njohurive.Kryerja e eksperimenteveGjat ksaj faze msuesi/ja i ndan nxnsit n grupe prej 3-4 (apo m shum) pjestar. N varsi tmjeteve, grupeve u krkohet t ndrtojn nj lloj elementi galvanik ose grupe t ndryshme tndrtojn elemente galvanike t ndryshme. N vazhdimsi, msuesi/ja mbikqyr punn e grupeve qzhvillohet sipas udhzimeve t pasqyruara n libr.

Prforcimi.Interpretimi i rezultateveGjat ksaj faze:

- pasqyrohen rezultatet n tabeln e mposhtme (f. 35)- interpretohen rezultatet nprmjet pyetjeve, p.sh:

- Shkruani gjysmreaksionet dhe reaksionin e prgjithshm.- far ndodh kur largojm tubin n form U-je t mbushur me KNO3? Si e shpjegoni kt?

Vlersimi i nxnsve. Nxnsi vlersohet pr:a. saktsin n dhnien e prgjigjeve;b. saktsin dhe seriozitetin e kryerjes s eksperimentit/eve gjat puns n grup;c. aftsin t interpretuese dhe argumentuese t rezultateve t eksperimentit/eve.

Shnim.N pamundsi pr t ndrtuar n laborator apo pr arsye mjetesh, mund t krijoni njelement me nj kokrr limoni, dy elektroda, prcjells bakri, voltmetr (ose llamb) si n tekst.

Tema 1.14. Punlabor ato ri.Seria e aktivitetit

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsi:- t demonstrojn nprmjet eksperimentit aftsit reduktuese t ndryshme t metaleve;- t demonstrojn nprmjet eksperimentit aftsit oksiduese zbritse t halogjenve.

Hipotezat1. Elementi galvanik sht i ndrtuar nga dy gjysmelemente q lidhen nprmjet dy qarqeve.

2. N nj element galvanik nj reaksion redoks prodhon rrym elektrike.


28/130

29

Konceptet kryesore:metal, veti reduktuese, seri e aktivitetit te metaleve, jometal, veti oksiduese,seri aktiviteti.

Materiale dhe mjete msimore:teksti.


Parashikimi Parashikim me terma paraprak Diskutim i ideve T gjith nxnsit 5Ndrtimi i njohurive Pun n grup Ndrtimi i shprehivestudimore

Grupe me 3-4 nxns 30

Prforcimi Diskutim grafik T nxnit n bashkpunim Grupe me 3-4 nxns.T gjith nxnsit

10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Parashikim me terma paraprakGjat ksaj faze msuesi/ja shkruan n tabel termat e prcaktuara si fjal ky dhe u krkon t japininformacione mbi to. N kt faz t evidentohet qllimi i ndrtimit t nj serie aktiviteti t metalevedhe jo metaleve n baz t aktivitetit kimik t tyre.

Ndrtimi i njohurive.Veprimtari praktike/kryerja e eksperimenteve. Pun n grupGjat ksaj faze ndahet klasa n dy grupe t mdha. Njri grup do t kryej eksperimentet n lidhjeme aktivitetin kimik t metaleve dhe grupi tjetr eksperimentet n lidhje me aktivitetin e jometaleve.Secili nga dy grupet kryesore ndahet n nngrupe prej 3-4 pjestarsh, t cilt do t zhvillojneksperimentet prkatse sipas udhzimeve t librit. Pr secilin grup zgjidhet dhe nga nj lider, i cilindihmon dhe drejton punn e nngrupeve. N vazhdimsi t kryerjes s eksperimenteve msuesi/jambikqyr ecurin e puns s dy grupeve kryesore.

Prforcimi.Diskutim grafikGjat ksaj faze, n baz t rezultateve secili nngrup plotson tabelat sipas faqes 35 t librit dhe

ndrton serin e aktivitetit t metaleve apo jometaleve. Tabelat e serive dorzohen te secili lider dhediskutohet pr saktsin e tyre me t gjitha nngrupet prkatse.N etapn e fundit t ksaj faze dy lidert ndrtojn n tabel serit e aktivitetit relativ t ktyremetaleve dhe jometaleve, duke br dhe interpretimin prkats. Evidentohen nngrupet q zhvilluaneksperimente t sakta dhe realizuan nj ndrtim dhe interpretim t seris s aktivitetit t metalevedhe jometaleve si tabela e potencialeve standarde.

Hipotezat

1. Metalet kan veti reduktuese t ndryshme, pra shfaqin aktivitet kimik t ndryshm.2. Nga flori te jodi, aktiviteti kimik i halogjenve zvoglohet.


29/130

30

Kreu II- HIBRIDIZIMI DHE BASHKVEPRIMI NDRMOLEKULAR

Tema 2.1. Orbitalet atomike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t japin kuptimin e termit orbital atomik;- t interpretojn lidhjen ndrmjet numrave kuantik dhe karakteristikave t orbitaleveatomike;- t realizojn shprndarjen e elektroneve n nj atom sipas rregullave q prcaktojnkonfiguracionin elektronik.

Konceptet kryesore:atom, Nils Bohr, orbit e lejuar, numra kuantik n, l, s, orbital, form orbitali.

Materiale dhe mjete msimore:tekst Kimia 11, mjete didaktike t laboratorit q tregojn format eorbitalit (n munges t bra me plastelin), CD, materiale t marra nga interneti mbi ndrtimin eatomit dhe formn e orbitaleve.

Struktura e msimit: PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi LINK (rendit, krko, shno, mso) T nxnit n bashkpunim Pun n grup 10

Ndrtimi i njohurive Organizues grafik T nxnit n bashkpunim Pun n grup 25

Prforcimi Hulumtim i prbashkt T nxnit n bashkpunim Pun n grup 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.LINKMsuesi/ja shkruan n tabel termin atom. U krkon prgjigje nxnsve pr lidhjen e ktij konceptime njohurit q ata din, kan duke iu referuar tekstit Kimia 10.- sht atomi?

- Nxnsit lihen pr 3-4 minuta n dyshe q t renditin n letr njohurit. Atp prgjigjen lirshm mbiatomin dhe njohurit shnohen n tabel.

ruan vetit e lnds grimc e vogl q ndrton lndn

madhsi t ndryshme nuk shihet me sy

pa ngarkes teoria e atomit

Demokriti Radhrfordi Borigrimc e prbr nga:

e- p+ no

Ndrtimi i njohurive.Organizues grafikGjat ksaj faze msuesi/ja evidenton modelin e atomit sipas Nils Borit (Niels Bohr) ku theksohetlvizja e e-n orbit t lejuar. N pamundsi pr t prcaktuar me saktsi vendndodhjen e e-flitet prnj zon, ku mundsia e ndodhjes s tij sht e lart rreth 90%, e cila q quhet orbital.Orbitalet atomike karakterizohen nga nj bashksi numrash kuantik: n, l, m q prcaktojnenergjin, formn dhe orientimin hapsinor t tyre.

Nxnsit informacionin e shprehin grafikisht duke plotsuar tabeln.

Atomi


30/130

31

Numri kuantik Prcaktonn (themelor) 1. nivelin energjetik

2. Xnl (dytsor ose orbital) 1. nnivelin

2. Xe3. formn e orbitalit

m (magnetik) 1. gjendjet energjetike (orientimin

hapsinor t orbitalit)2. Xm

Duke pasur kt lloj informacioni dhe mjete t tjera ndihmse (mjete didaktike) t formave torbitaleve msuesi/ja thekson:Orbitali s ka form sferike domethn probabiliteti i ndodhjes s e-n nj largsi t dhn ngabrthama n t gjitha drejtimet sht i njjt.

orbital s

3 orbitalet pkan energji dhe forma t njjta n trajtn e 2 lobeve q ndodhen n t dyja ant ekundrta t brthams, por q shtrihen sipas boshteve x, y, z.

y y yz z z

x x x

px py pz

N nj orbital mund t vendosen 2 elektrone sipas Parimit t Prjashtimit t Paulit.Me rritjen e vlers s n, orbitalet s, p, d, fkan t njjtn form, pr prmasat e tyre rriten.

Prforcimi.Hulumtim i prbashktN kt faz t ors s msimit punohet me tekstin n rubrikn Pyetje dhe ushtrime n grupedyshe. Prgjigjet pas 3-4 minutave diskutohen n klas. Pr pjesn e rubriks t ksaj etape t orss msimit po n grupe dyshe u lihet detyr t plotsojn tabeln.

Niveli nga 1-4 Nnniveli Gjendjet energjetike Numri maksimal ielektroneve n nj nnivel

Numri i elektroneven nj nivel


31/130

32

Tema 2.2. Atomet dhe orbitalet molekulare

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t japin termin orbital molekular;- t ilustrojn nprmjet shembujve formimin e orbitaleve molekulare sigma dhe pi;- t krahasojn orbitale molekulare sigam me pi;- t prcaktojn t prbashktat dhe ndryshimet ndrmjet orbitaleve atomike dhe molekulare.

Konceptet kryesore:orbital molekular, orbital (lidhje) sigma, orbital (lidhje) pi.

Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11, laptop kompjuter, CD me material q paarqetformimin e molekulave H2, HCl, Cl2.


Parashikimi far?/E far?/Po tani far? Ndrtim i shprehive studimore Pun me gjith klasn 10

Ndrtimi i njohurive Mendo/Puno n dyshe/Shkmbe mendime

Diskutim i ideve Pun n dyshe 25

Prforcimi Ruaje fjaln e fundit pr mua Nxitja e diskutimit Pun me gjith klasn 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.far?/E far?/Po tani far?Msuesi/ja e nis orn e msimit me faktin e njohur se atomet lidhen midis tyre me lidhje kovalente,duke formuar molekulat.

far ndodh me orbitalet atomike?- Orbitalet atomike mbimbulohen me njri-tjetrin dhe krijojn orbitalet molekulare. Gjat ktij procesi

lirohet energji, q quhet energji e lidhjes kimike.

E far ndodh me elektronet?- N orbitalin molekular elektronet kan spine t kundrta dhe energji m t vogl, pra, jone m t

qndrueshme sesa n orbitalet atomike.

Po tani far?

- Kur formohen lidhjet kovalenet forca e lidhjes merret nga trheqja midis brthamave, pra shtrirja embivendosjes prcaktohet nga forma dhe drejtimi i orbitaleve.

Ndrtimi i njohurive.Mendo/Puno n dyshe/Shkmbe mendimeNxnsit n grupe dyshe, ku njri sht eksperti dhe tjetri intervistuesi, punojn me tekstin sipasshtjeve. Msuesi/ja le t shqyrtojn formimin e molekulave H2, HF, F2, N2.

Energjia

0,74 A0

74 Largsia (pm)

Grafiku i lidhjes midis distancs dhe energjis s dy atomeve hidrogjen.


32/130

33

1. Formimi i lidhjes kovalente n molekuln e hidrogjenit H2.

+

s sorbital orbital orbital molekularatomik atomik sigma

H H H2()

Orbitali molekular i hidrogjenit sht simetrik ndaj boshtit q lidh dy brthamat e atome.

Njorb ital me simetri cil in dri ke nd aj bos htit qlidh brth amat q uh et orb ital moleku lar sigma

ose l idhje sigma.

Msuesi/ja u cakton grupeve dyshe q, duke ndryshuar rolet, t prshkruajn dhe interpretojnformimin e molekulave HF dhe F2. I udhzon ata t ken parasysh:

- llojet e orbitaleve q mbulohen (s p te HF; p p te F2)

- llojin e orbitalit molekular q formohet (mbivendosje sipas drejtimit t boshteve, srishorbital molekular sigma).

Msuesi/ja: Tani ju do t arsyetoni pr formimin e molekuls s N2.Sa orbitale atomike mbivendosen?lloje jan ato?Si mbivendosen n mnyr boshtore apo (dhe) ansore?Kjo etap e ors s msimit prfundon me kuptimin e termit orbital molekular pi ().

Prforcimi.Ruaje fjaln e fundit pr muaN kt faz t ors s msimit msuesi u krkon nxnsve t paraqesin formimin e lidhjeskovalente n 2 molekula. U lihet nxnsve koha e nevojshme q secili t punoj n mnyrindividuale.

Msuesi/ja: N nj flet do t shkruani n njrn an si formohen molekulat dhe n ann tjetrkrahasoni orbitalin sigma dhe pi pr nga forma dhe energjia.Shembull:Formimi i molekulave Cl2, O2.Ky sht nj shembull i thjesht q mund t sillet nga vet nxnsit. Nxnsi q shtron problemindrejton edhe diskutimin n klas. Ai fton nxnsit e tjer t japin mendimin e tyre. Pasi u sht dhnmundsia disa nxnsve t flasin, msuesi/ja q drejton diskutimin kthen fletn dhe lexon prgjigjene tij.Msuesi/ja fton dhe nxns t tjer t lexojn ushtrimet e tyre dhe t drejtojn diskutimin n varsi tkohs n dispozicion.

Vlersimi i nxnsve. Nxnsit vlersohen prmes ushtrimeve t ngjashme me shembullin e sjelln fazn e prforcimit, n lidhje me saktsin n prshkrimin, ilustrimin, interpretimin dhe krahasimine orbitaleve molekulare sigma dhe pi.

Tema 2.3. Hibridizimi i orbitaleve atomike. Teoria e Polingut

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t japin kuptimin e termave hibrisdizim, orbital hibrid;- t prshkruajn teorin e Polingut pr hibridizimin;- t argumentojn nprmjet hibridizimit formimin e lidhjeve n molekulat inorganike.


33/130

34

Konceptet kryesore:hibridizim, orbital hibrid.

Materiale dhe mjete msimore:tekst Kimia 11, mjete didaktike (t forms s orbitalit hibrid),tabel ku ilustrohen llojet e hibridizimit, laptop, CD (me material t marr nga interneti), plastelin.


Parashikimi far?/E far?/Po tanifar?

T lexuarit ndrveprues Pun n grup 10

Ndrtimi i njohurive Pyetja sjell pyetjen T lexuarit ndrveprues Pun n dyshe.Pun n grup

25

Prforcimi Organizues grafik T nxnit n bashkpunim Pun n dyshe 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.far?/E far?/Po tani far?Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin n heshtje n mnyr individuale prreth 5. Pasksaj organizon mbledh dhe shnon idet e nxnsve si m posht:

- far sht hibridizimi?Hibridizimi sht procesi i hibridizimit t orbitaleve atomike t tipave t ndryshm.

- E far formohen gjat hibridizimit?Formohen orbitale me form dhe energji t njjt q orientohen n hapsir n mnyr sa m

simetrike t mundshme. Numri i orbitaleve hibride sht i barabart me numrin e orbitaleve atomiket kombinuara. Lloji i orbitaleve hibride prcaktohet nga lloji i orbitaleve atomike t kombinuara.

- Po tani far?

Nga mbulimi i orbitaleve hibrid t atomit qendror me orbitalet atomike t atomeve t tjer shpjegohetformimi i molekulave t mdha dhe komplekse.

Ndrtimi i njohurive.Pyetja sjell pyetjenMsuesi/ja u krkon nxnsve t punojn n dyshe pr t br pyetje rreth informacionit t ri dhe tshkmbejn prgjigjet. Pr ti ndihmuar n formulimin e pyetjeve msuesi/ja jep pohim faktik.

- Tre tipat hibridizimit jan hibridizimi sp, sp

2

dhe sp

3

. Kjo paraqitje pasqyron numrin dhe llojin eorbitaleve t prfshira me hibridizimin.Msuesi/ja:1. Si realizohet hibridizimi sp

3tek atomi i C n molekuln e CH4?

2. form kan 4 orbitalet hibride?3. Si orientohen n hapsir kto 4 orbitale hibride?Nxnsit pyesin njri-tjetrin dhe japin prgjigje.Nxnsi 1 N kt rast ndodh kombinimi i nj orbitali sme tre orbitale p.Nxnsi 2 Formohen 4 orbitale hibride.Nxnsi 3 Vizaton fomin e 4 orbitaleve para hibridizimit.Nxnsi 4 Vizaton n drrasn e zez diagramn energjetike t orbitaleve 2s, 2px, 2py, 2p2, parahibrid dhe at t 4 orbitaleve hibride.Nxnsi 5 Vizaton n drrasn e zez orientimin hapsinor t katr orbitaleve hibride dhe shpjegonkndin 109,5 midis tyre.

Nxnsi 6 4 lidhjet sigma C H te molekula e CH4formohen nga mbivendosja boshtore e njorbitali hibrid sp3t atomit t C me orbitalin atomik 1s t nj atomi H. Katr lidhjet q formohen janidentike n gjatsi dhe energji.Me kt mnyr vazhdohet pr t prshkruar dhe interpretuar hibridizimin sp2sp. Msuesi/ja ndrhynn rastet e nevojshme, pr t saktsuar njohurit, pr ti plotsuar ato, si dhe skemat q nxnsitrealizojn n drrasn e zez.

Prforcimi.Organizues grafik


34/130

35

Msuesi/ja n kt faz u krkon nxnsve t ndrtojn dhe plotsojn nj tabel mbi njohurit emarra.

Lloji i hibri dizimit Orbitalet hibride Vendosja hapsinore Numri i orbit aleve Shembullsp1 sp linear 2 Be te BeH2sp2 sp2 trekndore planeare 3 B te BF3sp3 sp3 tetraedrike 4 C te CF4

Tema 2.4. Lidhjet shumfishe n prbrjet e karbonit

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t prshkruajn formimin e lidhjes dyfishe te prbrjet e karbonit;- t interpretojn ndikimin e mnyrs s orientimit t orbitaleve me vetit e molekuls;- t prcaktojn tipin e hibridizimit n prbrjet e karbonit.

Konceptet kryesore:lidhje sigma, lidhje pi, lidhje shumfishe.

Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11, tabel ku ilustrohet lidhje shumfishe, mjetedidaktike (n munges plasteline), CD.


Parashikimi Diskutim pr njohurit paraprake Diskutim i ideve Pun me gjith klasn 5

Ndrtimi i njohurive Lexim i imt me kodim T lexuarit ndrveprues Pun n dyshe 25Prforcimi Diagrami i Venit Paraqitje grafike e

informacionitPun n grupPun me gjith klasn

10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Diskutim pr njohurit paraprakeMsuesi/ja u krkon nxnsve t thon din mbi lidhjen sigma, lidhjen pi. Orientohen nprmjetpyetjeve:

- sht nj lidhje (sigma)?- Si realizohet ajo?- Si formoi orbitali molekular ?- Ku shtrihet zona e lidhjes?- A formojn lidhje orbitalet hibride?- A sht lidhja m e dobt se lidhja sigma? Pse?

Ndrtimi i njohurive.Lexim i imt me kodimMsuesi/ja: Do t ecim s bashku sipas hapave t mposhtm.Veprimtaria.Hapi i parVendosen kodet me ann e t cilave nxnsit do t mund t lexojn tekstin. Leximi i msimitrealizohet n dyshe. Kodet jan: Prkufizim (P), Shkak-pasoj (Sh-P), Interpretim (I), Krahasim (K).

Hapi i dytMsuesi/ja u shpjegon nxnsve me kujdes llojet e informacionit q ata duhet t gjejn n tekst.Hapi i tretMsuesi/ja u thot nxnsve t vendosin shenjat (kodet) n tekst pas nj leximi t kujdesshm.Hapi i pestSipas dshirs nxnsit ndrtojn nj tabel t till:

Prkufizim Shkak-pasoj Interpretim Krahasim


35/130

36

- Lidhja shumfishe realizohet kur midis dy atomeve formohet m shum se nj ift elektronik iprbashkt (P).- N lidhjet shumfishe, njra sht gjithnj lidhje sigma dhe lidhjet e tjera jan lidhje (Shkak-Pasoj).- Ndrprerja boshtore e dy orbitaleve atomike t dy atomeve lejon vetm ndrprerje ansore torbitaleve t tjera atomike t ktyre atomeve (Interpretim).

- N molekuln e etenit do atom C lidhet me 3 atome t tjera dhe ka valencn 4. Pra, do atom C kahibridizim sp2(Shkak).- do orbital hibrid sp2i karbonit n molekuln e etenit mbivendoset me nj orbital 2s t nj atomi Hose me nj orbital hibrid t karbonit tjetr (Interpretim).- Molekula e etenit t jet planare pr shkak t mbimbulimit ansor t orbitaleve t polileridizuara 2p(Shkak-pasoj).N mnyr t ngjashme mund t prshkruhet lidhja trefishe n molekuln e etenit. N t dyja rastetprshkrimi dhe interpretimi shoqrohen me ilustrime si vizatimet n tabeln e zez, n tabela tgatshme apo n mnyr interaktive.- Si eteni dhe etini jan molekula planare q prmbajn lidhje shumfishe (Krahasim).- Nuk ndodh rrotullimi molekular pr shkak t lidhjes .

Prforcimi.Diagrami i VenitN kt faz u krkohet nxnsve t krahasojn etenin me etinin prmes nj organizuesi grafik dhet interpretojn ngjashmrit.

Eteni Etini

prmbajn lidhje shumfishemunges rrotullimi molekular planare

- Mnyra e mbivendosjes s orbitaleve prcakton disa veti t molekuls si forcn e lidhjeve dherrotullimin molekular.

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. prshkrimin e interpretimin e formimit t lidhjeve sigma dhe n molekulat e etenit dhe etinit;b. krahasimin e dy molekulave;c. interpretimin e llojeve t hibridizimeve n secilin prej dy molekulave;. vlersimin e veorive t prbashkta q sjell prania e lidhjes shumfishe.

Tema 2.5. Ushtr ime.Prcaktimi i tipit t hibridizimit n prbrjet organike

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t prcaktojn tipin e hibridizimit sp, sp

2, sp

3n prbrjet inorganike;

- t interpretojn formimin e lidhjeve kimike n molekulat e prbrjeve inorganike;- t ndrtojn formn e molekuls bazuar n 3 tipat kryesore t hibridizimit t atomit qendror.

Konceptet kryesore:atom qendror, hibridizim, orbital hibrid.

Materiale dhe mjete msimore:tekst Kimia 11.

1 lidhje sigma1 lidhjeC - hibridizim sp2form trekndor planar

1 lidhje sigma2 lidhjeform lineareC hibridizim sp


36/130

37

Struktura e msimit: PNPFazat e struktu rs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve Koh

Parashikimi Stuhi mendimesh Diskutim i ideve T gjith nxnsit 10Ndrtimi i njohurive Grupet e ekspertve Ndrtim i shprehive studimore Grupe nxnsish 25Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Grupe nxnsish 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Stuhi mendimeshMsuesi/ja shnon n tabel termat: atom qendror, hibridizim, llojet e hibridizimit, orbital hibrid. Ukrkon nxnsve t japin prkufizimet prkatse pr secilin term. M pas u krkohet nxnsve tilidhin midis tyre n funksion t ndrtimit t gjeometris t molekulave nprmjet pyetjeve:Pyetje - duhet pasur parasysh n e gjeometris s molekulave?Prgjigje Vendndodhja e brthamave t atomeve.Pyetje Nga se prcaktohet kndi?Prgjigje Nga mnyra e vendosjes s ifteve elektronike t atomit qendror.Pyetje far prcakton orientimi i ifteve elektronike t atomit qendror?Prgjigje Tipi i hibridizimit t orbitaleve atomike t shtress valente.Msuesi/ja ktu ndrhyn, duke sistemuar informacionin nprmjet listimit t etapave q ndiqen pr tprcaktuar llojin e hibridizimit t atomit qendror dhe formimin e lidhjeve kovalente n nj prbrje

kimike t dhna n faqen 46 t tekstit.Ndrtimi i njohurive.Grupet e ekspertveMsuesi/ja: Tani do t realizojm nj veprimtari me t ndryshuar vendet. Do t numrohet nga 1-3, kudo numr i korrespondon nj eksperti. U jep 3 pyetje pr secilin ekspert.Tregoni llojin e hibridizimit; formimin e lidhjeve dhe gjeometrin e molekuls s SiH4.

N kt moment n tavolinn e par mblidhen vetm 1-shat, n t dytn vetm 2-shat, n t tretnvetm 3-shat. Secili grup do t jet prgjegjs vetm pr pyetjet e tij. Diskutohet n grup dhe nxnsitvendosin sesi msojn grupet baz.Pasi e kan msuar secili ekspert kthehet n grupin baz dhe i mson pjestart e tjer. Prfaqsuest ekspertve do t shkruajn n tabel konkluzionet prkatse p.sh. eksperti me numr 1 jepprgjigjen e ekspertit 3 etj.a. Molekula e SiH4

Atomi qendror Si me konfigurim t shtress s jashtme e 3s p Meq atomi i Si ka katr lidhje t njjta me 4 atome H, ather atij i nevojiten katr orbitale hibridepr tu ndrprer me orbitalet 1s t katr atome t H. Hibridizim i Si sht sp3n t cilin kombinohenorbitali 3s me 3 orbitalet atomike 3p. Prftohen 4 orbitale dhe q prmbajn secili nga nj elektron.Secili prej orbitaleve hibride mbivendoset n mnyr boshtore me nj orbital 1s t atomit t H, duke

formuar katr lidhje Si H q formojn kndin 109, 5 midis tyre.a. hibridizimi sp3

b. 4 lidhje sigmac. gjeometria: tetraedr hibridizim

3s 3p 3s 3p

N t njjtin vij prshkrimi, prcaktimi, interpretimi vazhdojn dhe 2 ekspertt e tjer pr molekulat eAlCl3dhe BeH2.

Tregoni:a. llojin e hibridizimit;b. formimin e lidhjeve;c. gjeometrin e molekulss SiH4.

Tregoni:a. llojin e hibridizimit;b. formimin e lidhjeve;c. gjeometrin prmolekuln e BeH2.

Pr molekuln AlCl3tregoni:a. llojin e hibridizimin;b. formimin e lidhjeve;c. gjeometrin e saj


37/130


38/130

39

Pyetje PrgjigjePrcaktoni:a. tipin e hibridizimit;b. numrin dhe llojin e lidhjeve kimike n molekulatH3C CH3H3C CH = CH2H3C CCH

N fund nxns t ndryshm paraqesin punt e tyre.

Prforcimi.Veprimtari praktikeMsuesi/ja: Duke pasur parasysh q numri i atomeve t nj elementi n nj substanc

m=

00

r

dhe m MA 100

= pr nj hidrokarbur me M = 28 g/mol q prmban 85 %C dhe 14,3 %H:

a. gjeni formuln molekulare;b. prcaktoni tipin e hibridizimit t atomeve karbon t saj.

Pr molekuln H2C = CH CH = CH2:a. prcaktoni llojin e hibridizimit pr do atom karbon;b. tregoni numrin dhe llojin e lidhjeve;c. parashikoni kndet e tyre.

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. prgjegjsin e puns n grup dhe n mnyr individuale;b. aftsin pr t konceptuar hibridizimin dhe prcaktimin e llojeve t tij pr atomet e C n njprbrje organike;c. aftsin pr t prcaktuar dhe krahasuar llojin e lidhjeve kimike me njra-tjetrn.

Tema 2.7. Gjendjet fizike t lnds. Forcat e bashkveprimit ndrmolekular

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t japin kuptimin e termave forc brendamolekulare dhe forc ndrmolekulare;

- t prshkruajn bashkveprimin ndrmolekular;- t krahasojn forcat brendamolekulare me ato ndrmolrkulare pr nga fortsia e tyre.

Konceptet kryesore:forca brendamolekulare, forca ndrmolekulare.

Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11, substanca n gjendje t ngurt e t lngt.

Struktura e msimit: PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Lapsat n mes Zhvillimi i fjalorit Pun me klasn 10Ndrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje-prgjigje Ndrtim i shprehive studimore Pun me grupe 25Prforcimi Diagrami i Venit Nxitja pr t prsosur t shkruarit Pun me grupe 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Lapsat n mesMsuesi/ja i grupon nxnsit n grupe t vogla me 3-4 pjestar, shkruan n tabel termat: gjendjefizike e molekuls, lidhje kimike. U krkon nxnsve t japin kuptimin pr kto terma. Nxnsi i parkrkon t thot iden e tij dhe ngre lapsin. Ky nxns nuk duhet t flas derisa t tjert t vn lapsatmbi tavolin. N momentin kur nxnsi nuk ka m gj pr t thn, thot pas, duke ulur lapsin.Kalon n t gjitha grupet, zgjedhur nj laps dhe pyet t zotin. Vazhdohet kshtu duke kaluar n ttra grupet.


39/130

40

Ndrtimi i njohurive.Marrdhniet pyetje-prgjigjeMsuesi/ja krkon nga nxnsit t punojn me tekstin prreth 5. M pas fillohet diskutimi.Msuesi/ja: kuptoni me forca brendamolekulare?Nxnsi: Lidhjet kimike q mbajn atomet n nj molekul.Msuesi/ja:A ndikojn n vetit e substancave?Nxnsi: Po, ndikojn n vetit kimike, pra bashkveprim me substancat e tjera.

Msuesi/ja: natyr kan kto forca?Nxnsi: Natyr elektrostatike.Msuesi/ja: jan forcat ndrmolekulare? ndikim kan n vetit e substancave?Nxnsi: Jan forca q ekzistojn ndrmjet molekulave dhe prcaktojn vetit fizike t tyre. Kanedhe kto natyr elektrostatike.Msuesi/ja:A ndryshojn kto lloj forcash nga madhsia e tyre?Prgjigje: Forcat brendamolekulare jan relativisht t forta, sepse prfshijn ngarkesa m t mdhadhe m pran njra-tjetrs. E kundrta pr forcat brendamolekulare.Msuesi/ja:Ilustroni me nj shembull ndikimin e forcave ndrmolekulare n vetit fizike.Nxnsi prshkruan karakteristikat makro dhe mikroskopike t 3 gjendjeve agregate t ujit.

Prforcimi.Diagrami i VenitMsuesi/ja orienton nxnsit t ndrtojn Diagramin e Venit, ku t krahasojn forcatbrendamolekulare dhe ndrmolekulare.

Forcat brendamolekulare Forcat ndrmolekulare

forca me natyr elektrostatikeekzistojn n molekula

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr aftsin pr t dhn kuptimin, interpretimin dhe krahasuar

forcat brenda dhe ndrmolekulare.

Detyr.Ushtrimi 5 dhe 6 fq. 50 t librit.

Tema 2.8. Llojet e forcave t bashkveprimit molekular. Forcat dipol-dipol

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prshkruajn bashkveprimin dipol-dipol;- t prcaktojn pranin e forcave dipol-dipol;- t analizojn varsin e madhsis s forcave dipol-dipol nga polariteti i molekulave.


Konceptet kryesore:dipol i lidhjes, molekul polare, forca dipol-dipol.

Struktura e msimit: PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Parashikimi me terma paraprak Zhvillimi i fjalorit Grupe nxnsish 10'Ndrtimi i njohurive Shpjegim i prparuar Diskutim idesh T gjith nxnsit 25'Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtimi i njohurive Grupe nxnsish 10'

- Jan m t forta.- Prcaktojn veti kimike.

- Jan m t dobta- Prcaktojn vetit fizike


40/130

41

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Parashikimi me terma paraprakMsuesi/ja shnon n tabel termat: dipol i lidhjes, dipol i molekuls, molekul polaredhe u krkonnxnsve t thon din pr to.

Ndrtimi i njohurive.Shpjegim i prparuar

Vmendja e nxnsve drejt njohurive t reja realizohet nprmjet pyetjeve:- Si prcaktohet polariteti i lidhjes kimike? Po polariteti i molekuls?- sht nj dipol?Prgjigjet e nxnsve diskutohen n rrafshin e grupimit t molekulave npolaredhejopolare.Diskutimi vazhdon nprmjet pyetjeve

- Si paraqitet nj dipol?- Si orientohen n hapsir molekulat polare?

Duke interpretuar prgjigjet e dhna nga nxnsit dilet prfundime t tilla:Molekulat polare paraqiten si dipol elektrik q orientohen n mnyr t caktuar (skema e thjesht) -+ - + dhe bashkveprojn me forca elektrostatike n natyr, q quhen forca t trheqjes dipol-dipol.

Interpretohet lidhja e ktyre forcave me vetit fizike t substancave.

Prforcimi.Rishikim n dyshesht momenti q nxnsit t reflektojn mbi njohurit e marra. Nj grup prej 2-3 nxnsishprcaktohet me shembuj molekulash prania e forcave dipol-dipol.

Tema 2.9. Forcat e Londonit

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t prshkruajn forcat e Londonit;- t interpretojn varsin e ktyre forcave nga prmasat dhe format e molekulave;- t argumentojn pranin e forcave t Londonit dhe n molekulat polare e ndikimi i tyre nvetit fizike.

Konceptet kryesore:molekul apolare, re elektronike, forca t Londonit, mas molekulare, form emolekulave.

Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11, modelime didaktike (ose me plastelin) tmolekuls sn pentanit dhe dimetil 2, 2 propanit.


Parashikimi Prmbledhje e strukturuar Ndrtim i shprehivestudimore

T gjith nxnsit 10

Ndrtimi i njohurive Msim i prqendruar mbiargumente

Ndrtim i shprehivestudimore

25

Prforcimi Ditari dypjessh Ndrtim i shprehivestudimore

10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Prmbledhje e strukturuarGjat ksaj faze msuesi/ja bn nj prmbledhje t strukturuar t t gjith prmbajtjes s msimitduke dhn shtjet m t rndsishme. Kshtu ajo trajton faktin se edhe substancat e ndrtuaranga molekulat jopolare ndodhen n tre gjendje agregate, t ngurt, t lngt dhe t gazt. Prandaj


41/130

42

dhe ndrmjet tyre ekzistojn forca ndrmolekulare me natyr elektrostatike dhe t dobta t quajturaforca t Londonit. M pas interpretohet ndodhja e shformimit t res elektronike q detyrimishtekzistojn dhe n molekulat polare. N fund t ksaj faze msuesi/ja mund t jap dhe varsin emadhsis s ktyre forcave nga madhsia dhe gjeometria e molekulave.

Ndrtimi i njohurive.Msim i prqendruar mbi argumenteMsuesi/ja: Tani n dyshe ju do t lexoni tekstin duke mbajtur prpara kt list elementesh t nj

argumentimi n form pyetjesh.

Py Cila sht pyetje kryesore n kt msim?Pr Cila sht prgjigjja q jepet?A far arsyesh jepen?Pr far provash jepen?F far faktesh pritet q ti pranojn ashtu si jan?Shembull far shembujsh ilustrojn kt fakt?

Duhet q nxnsit t ken kuptuar detyrn dhe t vendosin kto shkurtime n paragraft msimit,ku do gjejn vend.Pr - n molekulat apolare veprojn forcat e Londonit.A - shformim i res elektronike n molekulat apolare dhe lindja e forcave t bashkveprimit menatyr elektronike.Pr subsatnca me molekula apolare ndodhen n 3 gjendje agregate t ndryshme.F - forcat e Londonit varen nga madhsia dhe forma e molekuls.Shembull - dy shembujt e librit: Ndryshimi i gjendjes agregate brenda grupit t halogjenve

2 CH3 C H2 CH2 CH3 TV= 36C (trung pa deg)

CH3

CH3 C CH3 TV= 9,5C (trung peme me deg)

CH3

Te n pentani temperatura e vlimit sht m e lart, sepse sigurohet kontakt m i madh midismolekulave dhe forcat e Londonit veprojn n m shum pika.

Prforcimi.Ditari dypjesshGjat fazs s prforcimit mund t prdoret strategjia e ditarit dy pjessh. Kshtu msuesi e ndantabeln n dy pjes dhe shnon respektivisht.

T dhna pr forcat e Londonit KomentePrania N molekulat polare dhe polare.

Shkaktohen Nga shformimi i res elektronike t molekuls.

Prcaktojn Vetit fizike t prbrjeve.

Varsia Nga madhsia dhe gjeometria (forma) e molekulave q bashkveprojn.

Kolona Komente plotsohet nga nxnsit me njohurit q sapo morm.

Detyr.Pr molekulat e mposhtme tregoni se n cilat veprojn vetm forcat e Londonit dhe n cilatveprojn edhe forcat dipol-dipol dhe t Londonit.

Grupi i par: H2dhe HBr Grupi i dyt: CO dhe CO2 Grupi i tret: C2H6dhe Br2

F2Cl2 gaze

rriten prmasat e atomitBr2 lngI2 i ngurt


42/130

43

Tema 2.10. Lidhjet hidrogjenore

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t prkufizojn termin lidhje hidrogjenore;- t prcaktojn lidhjet hidrogjenore n shembuj molekulash polare;- t krahasojn lidhjet hidrogjenore me forcat e tjera t bashkveprimit molekular.

Konceptet kryesore:elektronegativitet, polaritet i molekuls, lidhje hidrogjenore.Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11.


Parashikimi Hart konceptesh Paraqitje grafike einformacionit. Zhvillimi i fjalorit

Pun me klasn 10

Ndrtimi i njohurive Msim i prqendruar mbi argumente Ndrtim i shprehive studimore Pun n grupin 25Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore Pun n grup 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Hart koncepteshMsuesi/ja paraqet n tabel nj hart koncepti. Prshkruhet dhe interpretohet ajo, duke kaluar nmnyr t njpasnjshme nga atomi n formimin e molekulave llojet e forcave q bashkveprojnndrmjet molekulave dhe sqaruar termin lidhje hidrogjenore.

Kjo faz prfundon me dhnien e kuptimit t lidhjeve hidrogjenore.

Ndrtimi i njohurive.Msim i prqendruar mbi argumenteMsuesi/ja u drejtohet nxnsve q n baz t njohurive q ata kan t shpjegojn vetit fizike tndryshme pr 2 molekulat:

CH3F CH3OHM = 34g/mol M = 32g/molmomenti dipolar = 1,81 D momenti dipolar = 1,70 DTV1= - 78C TVe = 65C

atomet

- +

forca t Van der Valsit

lidhje kovalente

molekula

apolare molekula polare

molekula fortsisht polare(ku H lidhet me F, O apo N)


43/130


44/130

45

Tema 2.10. Ndikimi i forcave ndrmolekulare

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t prcaktojn llojin e forcave ndrmolekulare n shembuj molekulash;- t interpretojn vetit fizike t substancave n varsi t forcave t bashkveprimitndrmolekular;- t krahasojn temperaturat e vlimit t prbrjeve, n varsi t llojit t forcave

ndrmolekulare midis molekulave t tyre.

Konceptet kryesore:forca ndrmolekulare, veti fizike.

Materiale dhe mjete msimore:teksti Kimia 11, tabela ose CD me tvdhe Tsht alkaneve,hidrureve.

Struktura e msimit: PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Prmbledhje e strukturuar e shnimeve Diskutim i ideve Pun me klasn 5

Ndrtimi i njohurive Organizues grafik i analogjis Paraqitje grafike einformacionit

30

Prforcimi Rishikim n dyshe Ndrtim i shprehive studimore 10

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Prmbledhje e strukturuar e shnimeveMsuesi/ja u prezanton nxnsve temn e msimit. Thekson faktin se sht tem q mbshtetplotsisht n njohurit e marra. Synon n iden se do t jen ata aktort kryesor n kt temmsimi.

Ndrtimi i njohurive.Organizues grafik i analogjisMsuesi/ja n kt faz paraqet informacionin n trajt tabelash, CD ose, n munges, figuratprkatse t librit n faqet 56 dhe 57. Shqyrtohet grafiku i Tvdhe Tsht alkaneve.1.U krkon nxnsve t interpretojn rritjen e ktyre temperaturave me rritjen e numrit t atomeve C.Prgjigje:

Alkanet jan molekula apolare.- Ndrmjet molekulave t tyre veprojn forcat e Londonit- Forcat e Londonit rriten me rritjen e madhsis s molekulave dhe sa m shum elektrone t kenato.- Me rritjen e forcave t Londonit rritet bashkveprimi ndrmolekular midis molekulave t alkaneve.Kjo sht arsyeja q Tvdhe Tsht ksaj serie kompozimesh rritet me rritjen e numrit t atomeve C.

2.Shqyrtohet grafiku Tvt hidrureve: CH4, SiH4, GeH4, SnH4.Pyetje Prse Tvrriten duke kaluar nga CH4 SnH4?Prgjigje T katrta hidruret jan t ndrtuara nga molekula apolare. Ndrmjet tyre ekzistojn forcat londonit. Me rritjen e mass molekulare rriten forcat e Londonit. (Na C te Sn rriten prmasat eatomit.)

3.Shqyrtohet grafiku q paraqet Tvt molekulave: H2O, H2S, H2Se, H2Te ( prbrje t H meelemente t grupit t VIA).Pyetje - Pse Tve H2O sht m e larta, megjithse molekula e tij ka prmasa m t vogla n ktseri.

Prgjigje:- T gjitha molekulat e msiprme jan polare.- Midis tyre lindin forca t bashkveprimit dipol-dipol dhe t Londonit.- Te molekula e H2O ekzistojn dhe lidhjet hidrogjenore jan m t fuqishmet ndr forcatndrmolekulare (theksohet pr prmasa t krahasueshme).


45/130

46

4.Shqyrtohet n analogji grafikut e Tvt CH4, SiH4, GeH4, SnH4me at t Tvt H2O, H2S, H2Se,H2Te.Pyetje Prse Tvte serit H2O, H2S, H2Se, H2Te jan m t larta?Prgjigje Te kjo seri substancash t ndrtuara nga molekulat polare, veprojn forca t Londonit dheforcat dipol-dipol, q jan akoma dhe m t fuqishme. Pr kt arsye kto substanca do t shkrijndhe do t vlojn n temperatura m t larta sesa molekulat e ngjashme, por q jan me natyr

jopolare, si CH4, SiH4, GeH4, SnH4.Vazhdon me t njjtn procedur dhe shqyrtimi i figurs 37 q parqet Tvpr komponimet ehidrogjenit me elementet e grupeve IVA, VA, VIA, dhe VIIA.

Prforcimi. Rishikim n dysheNxnsit t ndar n grupe dyshe n vazhdimsi t ors (ose dhe n mnyr individuale) zbatojnnjohurit n zgjidhjen e ushtrimeve 4, 5, 6 fq. 57 pr 5 t rubriks Pyetje dhe ushtrime.Minutat e mbetura n vazhdim jan n funksion t diskutimit t ktyre ushtrimeve n tabeln e zez,duke prfshir sa m shum nxns.lidhje kovalente

Vlersimi i nxnsve. Vlersohen nxnsit dhnien e prgjigjeve t sakta t aktivizimit t tyre npun me grup ose individuale.

Tema 2.12. Referat shkencor .Figura t shquara dhe kontributet e tyre n njohjen shkencore tstrukturave kimike

Objektivat.N fund t ors s msimit nxnsit:- t referoj me shkrim kontributin e figurave t shquara me njohjen shkencore t strukturs slnds.

Konceptet kryesore:lnd, molekul, forca ndrmolekulare.

Materiale dhe mjete msimore:kompjuter, CD, (me material t marra nga interneti).

Struktura e msimit PNPFazat e strukturs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i nxnsve KohaParashikimi Organizues grafik Diskutim i ideve T gjith nxnsit 5Ndrtimi i njohurive Tryez e rrumbullakt Referim i nxnsve rreth problemit Pun n grup 35

Prforcimi Prvijim i t menduarit Ndrtim i shprehive studimore T gjith nxnsit 5

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Organizues grafikMsuesi/ja mund t paraqes nj hart koncepti pr ndrtimin e lnds. Krkon pjesmarrjen e tgjith nxnsve t japin kuptimin e termave t shnuar n tabel.


46/130

47

t thjeshta t prbra homogjene heterogjene

atome jone l. jonik

lidhje kovalente

molekula

polare polare pa H dhe O, N, F polare me H dhe O, F, N

forca t Londonit forca t Londonit + dipol-dipol lidhje hidrogjenore

Ndrtimi i njohurive.Tryez e rrumbullaktDetyra pr mbledhjen e informacionit, seleksionim, interpretim iu sht dhn nxnsve 2 or mpar.Gjat ksaj faze krkoj nga nxnsit t relatojn n baz t materialit t marr nga interneti, revistatshkencore, libra dhe revista kimie. Nxnsit n mnyr individuale ose n grup relatojninformacionin e mbledhur mbi:- teorin atomike t Daltonite m pas, studimin e strukturs s atomit, teorit e lidhjeve kimikeetj.- kontributin e figurave t shquara, si Tomson Radhfordi, Bohr, Ljuis, Polinguetj. n studimin estrukturs s lnds.

Prforcimi.Prvijim i t menduaritGjat ksaj faze konkludohet se si kan evoluar teorit shkencore n koh, n lidhje me strukturnkimike n 200 vitet e fundit. Ktu, shnohen n tabel numrat e shkenctarve dhe specifikohetshkurtimisht kontributi prkats.

Vlersimi: Vlersohen nxnsit pr:a. jetshkrimin e figurave shkencore;b. prshkrimi i studimit shkencor;c. vlersimi i figurs shkencore.

Lnda

substanca homogjene przierje


47/130

48

Kreu III HIDROKARBURET

Tema 3.1. Prbrjet organike. Kimia e karbonit. Hetimi i prbrjeve organike

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t prkufizojn termin prbrje organike;- t listojn karakteristika t prbrjeve organike;- t interpretojn shumllojshmrin prbrjeve organike nprmjet veorive t atomit tkarbonit.


Konceptet kryesore:prbrje organike, C katrvalent, lidhje kovalente.

Struktura e msimit: PNPFazat e struktu rs Metodat Veprimtarit e nxnsve Organizimi i

nxnsveKoha

Parashikimi far?/E far?/Po tanifar?

Ndrtimi i shprehive studimore Pun me gjith klasn5'

Ndrtimi i njohurive Hart koncepti Nxitja pr t prsosur tshkruarit

Pun n grup 30'

Prforcimi Hulumtim i prbashkt T nxnit n bashkpunim Pun n grupe 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.far/E far/Po tani far?E nis orn e msimit me prkufizimin e prbrjeve organike.

- far jan prbrjet organike?Prbrje organike jan t gjitha ato prbrje q prmbajn lidhjet karbon-karbon, karbon-hidrogjen

ose t dyja s bashku (quhen ndryshe dhe prbrje t karbonit). Mund t ken edhe prbrje t tjerasi oksigjen, azot, squfur etj.

- E far karakteristikash kan prbrjet organike?

Atomi i C n kto prbrje sht katr talent.Atomi i C formon vetm lidhje kovalente.

Atomet e C mund t jen t tipit t hibridizimit sp, sp2dhe sp3.Gjeometria e molekulave sht respektivisht lineare, trekndore dhe tetraedrike.

Atomet e C mund t lidhen n mnyr t pakufizuar njri pas tjetrit.

- Po tani far?Msuesi/ja: Si mund t dallojm nj prbrje organike?

Nxnsi: Nj prbrje organike ndrtohen nga nj numr i vogl elementesh dhe kan vetm lidhjekovalente.

Msuesi/ja: Ne mund ta provojm me an t dy eksperimenteve se prbrjet organike prmbajnelementet C dhe H.

Eksperim enti 1.Djegia e alkoolit lirohet q me oksigjenin e ajrit formon CO2, i cili, po t veproj meujin e glqeres formon fundrrin e CaCO3.

Eksperim enti 2.Nga djegia e parafins lirohen avuj uji, t cilat, me ftohje kondensohen. Ujiformohet nga H2i liruar nga djegia e parafins dhe oksigjeni i ajrit.


48/130


49/130

50

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Shpjegim i prparuarGjat ksaj faze msuesi/ja, s bashku me nxnsit, japin kuptimin e termave: hidrokarbur dhe alkan.Shkruajn dhe interpretojn formuln molekulare t prgjithshme: (nH2n+2) t alkaleve, CnH2ntcikloalkaneve. Po kshtu, gjat ksaj faze nxnsit identifikojn hibridizimin sp3t atomeve t C, siatom q lidhet me 4 lidhje sigma me 4 atome t tjera.

Ndrtimi i njohurive.DDM / Eksperiment demonstrativN fillim t ksaj faze msuesi/ja ndrton tabeln e mposhtme. Nxnsit punojn, duke e plotsuart ndar n grupe, n fletoren e klass njohurit e marra mbi alkalet.

Di Dua tdi Msova

1. Hidrokarbure.2. Alkane a) prbrjen cilsore C, H b)prbrjen sasiore CnH2n+2.3. Hibridizimin sp3t atomit t C tek alkalet.4. Njihen si hidrokarbure t ngopura.5. Klasifikimi.

Eksper iment d emonstrat iv . Nxnsi, nprmjet eksperimenteve demonstrative, nxiten t zgjerojnnjohurit mbi alkalet.N 3 gota kimike vendosim nga nj cop parafin (sqarohet ky term) dhe e shtojm n t parntretsir KMnO4, n t dytn HCl, dhe n t tretn NaOH (n munges t reagjentve shtojm H2O:a) t ftoht, b), n vlim, c) uthull (acid i dobt)) dhe n eksperimentin e katrt realizohet djegia eparafins.Nxiten nxnsit t prshkruajn dhe interpretojn rezultatet nprmjet pyetjeve, si:

- A treten alkalet n uj?- A jan m t leht se uji?- A veprojn alkalet me substanca oksiduese, baza dhe acide t fort?- A jan alkalet substanca aktive? A digjen?

U krkohet nxnsve q, duke punuar n grupe, q pasi t lexojn tekstin t plotsojn n tabeln ezez kolonn e dyt e t tret t tabels s msiprme duke i diskutuar.

Di Dua tdi Msova1. Hidrokarbure.2. Alkane a) prbrjen cilsore C, H b)prbrjen sasiore CnH2n+2.3. Hibridizimin sp3t atomit t C tekalkanet.4. Njihen si hidrokarbure t ngopura.5. Klasifikimi n alkane dhecikloalkane.

1. Vetit fizike t alkaleve.2. Gatitjen (rrugt e sintezs)s alkaleve.3. Vetit kimike t alkaleve.

1. Jan t plogsht nga ana kimike.2. digjen n prani t oksigjenit duke prodhuarCO2dhe H2O.3. Jepni reaksione t zvendsimit radikalar mehalogjent (n kushte speciale).4. Gatiten nprmjet:a) reaksionit t shtimitb) sintezn urtz.

Msuesi/ja prshkruan dhe ilustron origjinn dhe gatitjen e hidrokarbureve t ngopura, si dhereaksionet karakteristike t djegies dhe zvendsimit radikalar.

Prforcimi.Hart koncepti

Msuesi/ja u krkon grupeve t nxnsve t kompozojn (ndrtojn) nj hart se si mund t lidhenkonceptet q msuan me njri-tjetrin. M pas, nj nxns e vizaton kt hart n tabel.


50/130

51

gatitja t ngopura klasifikimi

vetit Alkane Cikloalkane

fizike kimike formula molekulare

CnH2n+2 CnH2n

Vlersimi. Nxnsit vlersohen n baz t:- pjesmarrjes aktive n diskutim, prshkrim, interpretim;- saktsin n dhnien e prgjigjeve;- aktivizimi n pun n grup apo dhe n mnyr individuale.

Tema 3.3. Struktura dhe emrtimi i alkaneve. Seria homologe e alkaleve

Objektivat. N fund t ors s msimit nxnsit:- t tregojn se far strukture kan alkanet;- t prkufizojn termin seri homologe;- t listojn rregullat e emrtimit (sipas IUPAC-ut) q ndiqen pr emrtimin e alkaleve;- t ndrtojn radikalet alkilike me deri 4 atome karboni;- t shkruajn dhe emrtojn alkalet me deri 7 C n vargun kryesor.

Konceptet kryesore:seri homologe, radikal alkili, alkan me varg normal, alkan me varg t degzuar.


Parashikimi Di/Dua t di/Msova m shum Diskutim i ideve. Paraqitje grafikee informacionit

Pun individuale ose n dyshe 5'

Ndrtimi i njohurive Di/Dua t di/Msova m shum Nxitja e diskutimit. Paraqitjegrafike e informacionit

Pun individuale 30'

Prforcimi Di/Dua t di/Msova m shum Nxitja e diskutimit. Paraqitjegrafike e informacionit

Pun individuale 10'

Zhvillimi i msimit

Parashikimi.Di/Dua t di/Msova m shumNdrtoj tabeln e mparshme n tabel dhe, n bashkpunim me nxnsit, plotsojm kolonn Di,duke evokuar informacionet nga msimet e kaluara.Msuesi/ja: Pse alkanet konsiderohen hidrokarbure t ngopura?Nxnsi 1: Sepse atomi i C tek alkanet formon katr lidhje, q sht numri maksimal i mundshm ilidhjeve me atomet e tjera.

Msuesi/ja: lloj lidhjesh kemi n molekulat e alkaleve?Nxnsi 2: Vetm lidhje njfishe ose lidhje sigma ().Msuesi/ja: tip hibridizimi kan atomet e C?Nxnsi 3: Atomet e C tek alkanet jan t hibridizimit sp3.Msuesi/ja: Cila sht gjeometria e molekuls?Nxnsi 4: Gjeometria e molekuls sht tetraedr i rregullt dhe kndi valentor 109,47.Msuesi/ja: Cila sht formula e prgjithshme e alkaneve?Nxnsi 5: Formula e prgjithshme sht CnH2n+2, q do t thot q nj alkan q ka nj atom C meshum n molekul n krahasim me nj tjetr, ka dhe dy atome hidrogjeni m shum.

Hidrokarbure


51/130

52

Prgjigjet shkruhen n tabel, n kolonn Di.

Di Dua tdi MsovaTek alkanet: C formon 4 lidhje sigma () me atomete tjer. Secili atom C ka hibridizimin sp3.

Gjeometria e molekuls shttetraedr. Formula e prgjithshme sht CnH2n+2. Nj alkan ndryshon nga alkanipasardhs me nj grup -CH2.

Ndrtimi i njohurive.Di/Dua t di/Msova m shum Pasi plotsoj kolonn Di, prcaktoj nr. e lidhjeve sigma n molekulat e metanit, etanit, hekzanitdhe nonanit pasi kam shkruar n tabel strukturat e tyre. N kt moment para nxnsve shtroj pyetjen far doni t dini m tepr rreth tems s msimit?. Marr mendimet e tyre dhe plotsoj kolonn Dua t di.

Di Dua tdi MsovaTek alkanet:

C formon 4 lidhje sigma () me atomet etjer. Secili atom C ka hibridizimin sp3. Gjeometria e molekuls sht tetraedr. Formula e prgjithshme sht CnH2n+2. Nj alkan ndryshon nga alkani pasardhsme nj grup -CH2.

sht seria homologe?

Si lidhen atomet e C me njri-tjetrin? jan radikalet alkilike? Si emrtohen alkanet, a karregulla q duhet t zbatohen premrtimin e tyre?

Prforcimi.Msova m shumU jap mundsin nxnsve q t lexojn me kujdes tekstin n mnyr individuale ose n dyshe, dukei orjentuar n lidhje me plotsimin e tabels duke theksuar q t bazohen tek pyetjet n dhnien eprgjigjeve. Nxns t ndryshm prezant

Documents

Liber mesuesi per teksin Kimi 11 (Berthame).pdf