biuletyn dws-01.pdf

7/22/2019 biuletyn dws-01.pdf

1/33

B

DWS.org.ps p i s t r e c iKrzysztof Miller (k.miller)

A aliza iloci uzbroje ia wojsk pa cer chWojska Polskiego 1939 roku a tle armii ZSRR,III Rzesz i Fra cji 2

Wojciech Mazur (woj)

Eksport polskiego sprz tu woje ego a Bakaw latach 19261939 Turcja 20

Oskar Myszor (pothkan)

Gorale volk Kolaboracja G rali po hala skichz okupa tem iemieckim 19391945 26

Pawe Piwoski (hayabusa)

Samolot F6F-5 Hellcat w r kach japo skich 32

ukasz Pasztaleniec (Janowiak)

Rece zja: Marek Je ak, Robotowcy 1943 33

Sowo si rzeko kobyka u pota. Przed Wami drodzy Koleanki i Koledzy z orum DWS pierwszy numer Biuletynu DWS.org.pl. Jak zapowiadaem ukaza si na Zlot. I mam nadziej nie ostatni toraz, i e jeszcze bd mia okazj przedstawi praceorumowiczw.

Jak wida ze spisu treci tematyka rnorodna,tak jak nasze Forum. Tekst Krzyszto a Millera moesi wydawa nieco kontrowersyjny, ale osobicie niespotkaem si jeszcze z tego rodzaju analiz czarnona biaym wykazujc mizeri naszej broni pancer-nej we wrzeniu 1939.

Tekst Wojciecha Mazura to ragment jego pracy doktorskiej sprzed szeciu lat, zatytuowanej a jak- e Eksport polskiego sprztu wojennego na Ba-kany w latach 19261939. Wybralimy z Autorem

Turcj, jako stosunkowo najmniej znan. O ile Woj si zgodzi, co ciekawsze wyjtki bdziemy publikowa w przyszoci. Tu uwaga Autora, i stan jego wiedzy w midzyczasie nieco si zmieni, wic by moe do-czekamy si czego zupenie nowego.

Oskar Myszor podj si trudu zebrania rozsypa-nych po rnych publikacjach in ormacji o kolabora-cji wrd Grali podhalaskich. Wydaje si, e e ekt interesujcy.

Drobiazg Pawa Piwoskiego polecam szczegl-

nie modelarzom. Cho al, e brak ilustracji.Na koniec recenzja pira ukasza Pasztelaca dlawszystkich zainteresowanych ruchem oporu w Pol-sce.

Wyjani musz jeszcze jedn rzecz Ot z pe-n wiadomoci zrezygnowaem z jakichkolwiek o-togra i i innych materiaw ikonogra cznych. To zewzgldu na prawa autorskie (a raczej ich brak). Niewykluczam ba, mam nadziej e w przyszoci sito zmieni.

Zapraszam wszystkich do lektury I do pisania.

Tadeusz Zawadzki (TZaw1)

m r 1 a o 2008

Biuletyn.DWS.org.plnr 1 lato 2008

Wydawca, redakcja, DTP:Ta eusz Zawa zki

biulet - ws@pro wp pl

Projekt grafczny:Teresa Oleszczuk

Biulet jest bezpat Prawa Autor w s chro io e usta-wami i ko we cjami mi z aro ow mi

Kopiowa ie, prze ruk i w korz sta ie ragme t w obszer-iejsz ch i przewi uje ustawa t lko za zgo Autor w


2/33

Biuletyn DWS.org.p2

m r 1 a o 2008

WPROWAdZEnIE1

Celem i iejszej prac jest oko a ie zestawie ia ilocio-wego wojsk pa cer ch Polski, Zwi zku Ra zieckiego i Rzeszniemieckiej w wrze iu 1939 roku Opr cz samego okrele iai prze stawie ia liczeb oci t ch si, celem jest oko a ie kil-ku por w a i w kaza ie r ic pomi z charakterem i ko -cepcj wojsk sz bkich t ch trzech pa stw

Praca ta w zaoe iu ma sta owi r o a ch o a aliz ju ie t le liczbow ch, co s stemow ch Celem jest stworze-ie po bu ow po rozwaa ia a temat ko cepcji u ciasi pa cer ch, cz te real ch osi g i w zie zi ie pro-ukcji i orga izacji Art ku te ma uporz kowa wie z o-t cz c tematu i zapreze towa j w ormie atwej o alszejobr bki

Wojska pa cer e o egra po czas drugiej Woj wia-towej je z g w ch r l To wa ie rozw j czog w orazwojsk zmecha izowa ch i zmotor zowa ch ajbar ziejwp a sztuk operac j Europejskiego Teatru dziaaWoje ch, ju o pocz tku ko iktu cz i c go zupe ieo mie m o Wielkiej Woj W pierwszej z kampa ii owejwoj global ej iemieckie wizje pa cer e i zmotor zo-wa e a Wojskom L ow m III Rzesz o wiele wi ksz -amik w skali operac j ej i Wojsko Polskie b o w sta ieosi g chob lokal ie

Z rugiej stro patrz c, Polac posia ali bro pa cer juo mome tu o z ska ia iepo legoci i rozwijali te ro zajwojsk przez cae wu ziestolecie mi z woje e Bior c pouwag akt, e si zbroj e obu sil iejsz ch s sia w i te s w-ie tworz zmotor zowa e i zmecha izowa e ormacje wojsk l ow ch, wiele skusji wzbu za ostat imi czasami kwestiaa ile Polska Bro Pa cer a o stawaa o pote cjal ch agre-sor w O ile bowiem pomi iem kwestie liczb bezwzgl ch g zie moliwoci drugiej Rzecz pospolitej w gl a wobecRosji i niemiec mizer ie a skupim si a por w wa iu war-toci wzgl ch, uz skam obraz aj c am por w a ietre w i kieru k w, kt r mi sz Pa zerwa e, Bro jeta ko-w je Wojska i Bro Pa cer a To za pozwoli am ie t le a po-r w a ie pote cja w gospo arcz ch tu liczb s bezlitos e ale take spojrze a w ol o w korz sta ia skrom ch

ro k w przez polskie kierow ictwo wojskoweKryteria przyjte do zaprezentowanych poniej po-

rwna zostay wybrane pod ktem dwch kluczowychzagadnie:

Analiza iloci uzbrojenia wojsk pancernych Wojska Polskiego 1939

roku na tle armii ZSRR, III Rzeszy i Francji

Krzysztof Miller (k.miller)@

ostosowa ia parku sprz towego o ko iktu, z ja-kim mielim o cz ie ia w wrze iu 1939 r ,ko cepcji u cia posia a ch si pa cer ch

W prz pa ku pierwszego zaga ie ia prz j to po stawo-we charakter st ki ot cz ce pojaz w pa cer ch, a wi cmobil o, sia og ia i stopie ochro w trza drugi pu ktzosta zrealizowa poprzez a aliz po porz kowa ia i sa-mo ziel oci o zia w pa cer ch w strukturze wojsk dlaobu problem w szuka o rozwi za ia w postaci okrele iaproce towego u ziau w o iesie iu o cakowitej liczb (czto la pojaz w o okrelo m stop iu ruchliwoci, cz teczog w zgrupowa ch a poziomie br ga lub wizji) nazako cze ie w wo u zapreze towa o kilka moliw ch i ter-pretacji w ik w a aliz

A aliz poszerzo o o si pa cer e Fra cji, teoret cz ie

ajwi kszego gracza w Zacho iej Europie

PRZyGOTOWAnIE dAnyCH2Prz okrela iu iloci poszczeg l ch t p w pojaz w

pa cer ch u wa ch w czterech krajach uwzgl ia oi ormacje pocho z ce z moliwie uej iloci ost p chr e W kilku prz pa kach wi ocz e b rozbie oci o -o ie iloci czog w i samocho w pa cer ch b c ch wuzbroje iu poszczeg l ch armii Takie prz pa ki zosta za-s g alizowa e w tekcie lub prz pisach

Kwesti uo bar ziej skomplikowa pozostaje orga iza-cja wojsk pa cer ch poszczeg l ch kraj w dla Polski i nie-miec materia r ow jest o obft , ale w o iesie iu oZwi zku Ra zieckiego brakuje i ormacji o strukturach wojsk pa cer ch i zmecha izowa ch dopiero ostat ie lata prz -ios relat w ie uo ow ch w aw ictw ros jskich, kt repowa ie poszerz zakres wie z a temat RKKA i jej si pa -cer ch W prz pa ku Armii Fra cuskiej ist ieje w r achkilka rozbie oci zosta o e zaz aczo e

Wr r e jest te wiele stro i witr i ter etow chW wi kszoci b o e traktowa e jako uzupe ie ie o ist-iej c ch fz cz ie ksi ek i art ku w papierow ch, ale lakilku prz pa k w pozostawa je m ost p m autorowir em wie z Prz ka ej prz woa ej i ormacji zostao

po a e jej pocho ze ie, bezpore io lub w prz pisie


3/33

Biuletyn DWS.org.p3

m r 1 a o 2008

POLSKA3Ilo ta kietek TK, TKF i TKS b c ch w subie polskich

Wojsk Pa cer ch ie b a atwa o ustale ia pomimo o-st p ch licz ch opracowa , wiele z ich r io si w sza-cu kach (tab 1)

Co wi a, r a s o rozbie e, a w ika to g w iez r ego po ejcia o ef icji pojaz w b c ch w subieniekt rz autorz prz jmowali, e za liczb pojaz w pozo-staj c ch w u ciu prz j ale t lko ta kietki zgrupowa ew o ziaach li iow ch, bez uwzgl ia zapas w i je ostek t ow ch Pozostali brali po uwag liczb cakowit , skalku-lowa w m iej lub bar ziej oka spos b Ab uwzgl -i ormal e w waru kach pokojow ch zu cie sprz tu, prz -

j to, e w Wojsku Polskim z aj owao si 1 wrze ia 1939 r220 TK-3 oraz 280 TKS (w t m 24 TKS z armat automat cz20 mm), cz li cz ie 500 ta kietek (tab 2)

Ilo czog w 7TP 132 egzemplarze ie uwzgl ia2 masz protot pow ch (So i Smok), ale obejmuje 11czog w, kt re w chwili w buchu woj z aj owa si w Pol-skich Zaka ach I ier j ch i po zako cze iu o bioruwojskowego wzi u zia w obro ie Warszaw 1 W prz pa -ku czog w Re ault R-35, zakupio ch tu prze w buchemko iktu, ilo pojaz w (49 egzemplarz , cz li pe e w po-sae ie batalio u) w subie Wojska Polskiego ie wzbu zaw tpliwoci Ilo czog w Re ault FT-17 oraz jego pocho -ch to e ekt kalkulacji, w kt rej o po awa ej ajcz ciej

iloci 102 masz wsz stkich wersji o j to 32 pojaz przebu-owa e o roli rez kolejow ch O setek czog w w chpo stawow ch waria t w uzbroje ia (karabi masz owlub armata 37 mm) oce io o a okoo 50 proce t la ka egowaria tu z iewielk korekt a korz czog w z armat

W kwestii rozmieszcze ia pojaz w pa cer ch w struktu-rach Wojska Polskiego czasu woj ist ieje w ost p ej litera-turze o ua zbie o pogl w (tab 4) Literatura i mate-ria aktografcz w tej zie zi ie jest o bogat , w zwi zkuz cz m tru o tu o jakiekolwiek iejas oci Rozbie oci pojawia si mog w kwestii roz spo owa ia pojaz w pa -cer ch w je ostkach szkol ch i zapasow ch, ale to zaga -ie ie ie b zie tu akurat a alizowa e oka iej

cz ie b o to:3 batalio czog w,

13 wizjo w i szwa ro w pa cer ch (10 w br -

1 J Mag uski Pro ukcja czog w 7TP A Zasiecz twier zi, e w iu 1 lipca1939 roku w wojsku z aj owao si 137 czog w 7TP

Ilo ta kietek TK-3 i TKS w subie Wojska Polskiego1

rdo Ilo zbudowanychTK-3

Ilo zbudowanychTKS

Ilo TK-3 w subie1.09.1939

Ilo TKS w subie1.09.1939

T Pawowski Kieru ki 280 282a ? ?b

Z Lalak i d J rzejewski niemiecka ? ? 156 234R Szuba ski Pocz tek ? ? 403

A Zasiecz Czogi ~300 ~300 574a Plus 18 TKFb W pa zier iku 1936 r liczba masz tej kategorii w WP w osia 543 sztuki (plus 10 masz szkol ch w ko a ch z mi kkiej stali) T Pawowski Kieru ki rozwoju

Czogi, ta kietki i samocho pa cer e Wojska Polskiego 1 wrze ia 1939 r2

Typ Ilo

7TP (je owieow ) 108

7TP ( wuwieow ) 24

Vickers E ( wuwieow ) 16

Vickers E 22

R-35 49

Re ault FT-17 (armata 37 mm) 20

Re ault FT-17 25

Re ault TSF 6

Re ault nC i M 26/27 29

TKS/TKF 256

TK-3 220

TKS (armata 20 mm) 24

wz 29 8

wz 34-II 60wz 34-II (armata 37 mm) 20

RAZEM 887

Czogi cz ie 299

Ta kietki cz ie 500

Samocho pa cer e cz ie 88

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch Wojska Polskiego3

Poziomorganizacyjny

Ilo Procent

batalio / wizjo 404 a 45

kompa ia 292 33

poci g pa cer 70 8o zia szkol e izapasowe

121 14

RAZEM 887 100

a Tu o j to ju brakuj ce 16 samocho w pa cer ch (w kaza e w tabeli 4)

ga ach kawalerii, 2 w br ga ach sz bkich i 1 samo-ziel ) ,19 kompa ii ta kietek,3 kompa ie czog w lekkich,10 poci g w pa cer ch

d str bucj pojaz w pa cer ch, bior c po uwag aj-

w sz etatow je ostk prze stawio ow w tabeli 3


4/33

Biuletyn DWS.org.p4

m r 1 a o 2008

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch w je ostkach Wojska Polskiego4

Armia Wielka Jednostka Oddzia pancerny Stan etatowy

czogi ta kietki sampa c

O wo nW o wo 111 kompa ia czog w (wol obie ch) 15 0 0

112 kompa ia czog w (wol obie ch) 15 0 0

113 kompa ia czog w (wol obie ch) 15 0 0

14 poci g pa cer 5 2 0


21 batalio czog w lekkich 49 0 0

WarszawskaBPa c-Mot

11 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 0


szwa ro czog w 0 13 8

SGO narew Suwalska BK 31 wizjo pa cer 0 13 8

Po laska BK 32 wizjo pa cer 0 13 8Armia Mo li wizje piechot ,

o wo62 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 0



Mazowiecka BK 11 wizjo pa cer 0 13 8

nowogr zka BK 91 wizjo pa cer 0 13 8

Armia Pomorze 81 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 0

nowogr zka BK 81 wizjo pa cer 0 13 8

Armia Poz a 31 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 0



82 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 011 poci g pa cer 5 2 0


Po olska BK 62 wizjo pa cer 0 13 8

Wielkopolska BK 71 wizjo pa cer 0 13 8

Armia wizje piechot ,o wo








Wo ska BK 21 wizjo pa cer 0 13 8

Kresowa BK 61 wizjo pa cer 0 13 8

Armia Krak w wizje piechot ,o wo






Krakowska BK 51 wizjo pa cer 0 13 8

10 BKZmot 101 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 0

102 kompa ia czog w rozpoz awcz ch 0 13 0szwa ro czog w 0 13 8


5/33

Biuletyn DWS.org.p5

m r 1 a o 2008

nIEMCy4Ilo czog w PzKp w I Aus A i Aus B zostaa po a a cz-

ie, g parametr po legaj ce a alizie w tej prac la obuwaria t w z aj uj si w t m sam m zakresie wartoci Zgo -ie z ost p mi i ormacjami prz j to, e wsz stkie b w -posao e w ra iostacje Ilo czog w PzKp w II a wrzesie1939 r w prac Z Lalaka i d J rzejewskiego po awa a jesta 1223, w liczbie tej mieszcz si je ak zar w o woz pierw-sz ch serii (Aus a1 10, Aus a2 15, Aus a3 50 i Aus b 25szt ), jak i ser j e, cz li Aus c, A, B, C, d i E (1156 szt w latach19391940) Tu ze wzgl u a r ice w osi gach, oko a-o rozbicia a pro ukowa e ser j ie wersje starsze i wersje

owsze (tab 5)O wiele tru iejsze b o popraw e zi e t fkowa ie ilo-ci samocho w pa cer ch pozostaj c ch w subie Wehr-machtu we wrze iu 1939 r Pomi z ost p mi r amiist ieje sporo rozbie oci, tru ch o w tumacze ia I or-macje a temat pro ukcji samocho w pa cer ch zawartew prac Z Lalaka i d J rzejewskiego zestawio o w tab 62

Z kolei je ak wg art kuu M Skot ickiego Ci kie omio-koowe samocho pa cer e S K z 231, 232, 233 i 263 cz apro ukcja t ch pojaz w w osia 1235 sztuk, za w i ter e-tow m serwisie Lexiko er Wehrmacht z aj ziem jeszczei e i ormacje (tab 7)

cz ie w pro ukowa o 1801 samocho w 4-koow ch(4-ra ), 161 samocho w 6-koow ch (6-ra ) i 861 samocho-w 8-koow ch (8-ra ) Pomi i ta tutaj pro ukcja samocho-w t pu S K z 234 Puma (rozpocz ta w 1943 roku) w iosa

487 samocho w, co oz acza, e samocho w 8-koow chprzez ca woj zbu owa o 1348 sztuk

na po stawie ost p ch r e moem stwier zi, epraw opo ob ie M Skot icki po a cz liczb samocho-w 8-koow ch (uwzgl iaj c pro ukcj S K z 234)

Por w uj c a e o cakowitej pro ukcji (niemiecka bropa cer a ) i pro ukcji po w buchu woj (Lexiko )moem okreli prz blio e iloci samocho w pa cer chb c ch w subie Wehrmachtu i Wa e -SS a 1 wrze ia

1939 r (tab 8)

2 Z Lalak, d J rzejewski niemiecka bro pa cer a , s 339344

Armia Wielka Jednostka Oddzia pancerny Stan etatowy

czogi ta kietki sampa c

Armia Prus o wo 33 wizjo pa cer 0 13 8



GO W szk w o wo 53 poci g pa cer 5 2 0

W o ziaach li iow ch 242 436 104

W o ziaach szkol ch i zapasow ch 57 64 -16 a

RAZEM 299 500 88

a Ocz wicie jest to e ekt sta u akt cz ego iszego o sta u etatowego

Sta ilociow czog w Pa zerwa e 1 09 1939 w rozbiciu a t p5

Typ D. Jdrzejewski,Z. Lalak,Niemiecka bropancerna

Z. Kozaczuk Wehrmacht19331939

PzKp w I Aus A/B 1445 1945

PzKp w II Aus a1/a2/a3/b 90 900

PzKp w II Aus A/B/C 1113

PzKp w III 98a po a 55 b

PzKp w IV 211 343c

PzKp w 35(t) 219 ?

PzKp w 38(t) 59 ?Razem 3235 ~3200

a Pro ukcja pierwsz ch wersji miaa w osi: 15 PzKp w III Aus A (1937 r ),15 PzKp w III Aus B (1937 r ), 15 PzKp w III Aus C (19371938 r ), 30 PzKp w IIIAus d (19381939 r ) Wersja PzKp w III Aus E miaa b w pro ukcji o 1938roku d J rzejewski, Z Lalak niemiecka bro pa cer a 19391945, stro ai ter etowa Achtu g-Pa zer!b W prac po a o iloci w pro ukowa ch wczes ch wersji (Aus A 10szt , Aus B, C i d po 15 szt ) oraz i ormacj o trwaj c ch ostawach czoguPzKp w III Aus E Z Kozaczuk Wehrmacht 19331939, s 338340c W prac po a o iloci w pro ukowa ch czog w poszczeg l ch wa-ria t w: 35 szt PzKp w IV Aus A, 42 Aus B i 140 Aus C, z zaz acze iem, ew twarza ie ostat iego waria tu zako czo o w 1939 r Z Kozaczuk Wehr-macht 19331939, s 343

Pro ukcja samocho w pa cer ch w niemczech 193219446Typ Pocztek

produkcji(rok)

Koniecprodukcji(rok)

Wielkoprodukcji(sztuk)

S K z 221 1935 1942 339

S K z 222 1935 1943 989

S K z 223 1935 1944 550

S K z 231/232 (6-Ra ) 1932 1937 123

S K z 261 (6-Ra ) 1932 1937 28

S K z 231/232/261 (8-Ra ) 1937 1942 928

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch w je ostkach Wojska Polskiego (c )


6/33

Biuletyn DWS.org.p6

m r 1 a o 2008

Pro ukcja samocho w pa cer ch w niemczech wg Lexiko er Wehrmacht7

Typ przed9.1939

1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 Razem

S K z 221/222/223 ? 163 138 290 414 306 21 0 1332

S K z 247 (4-ra ) 0 0 0 54 4 0 0 0 58S K z 261 (4-ra ) 0 0 8 91 236 76 0 0 411

S K z 231/232(6-ra )

123 0 0 0 0 0 0 0 123

S K z 247 (6-ra ) 10 0 0 0 0 0 0 0 10

S K z 263 (6-ra ) 28 0 0 0 0 0 0 0 28

S K z 231/232(8-ra )

? 37 26 94 160 200 0 0 517

S K z 263 (8-ra ) 0 0 0 8 118 40 0 0 166

S K z 233 (8-ra ) 0 0 0 0 22 100 56 0 178

Razem 161 200 172 537 954 722 77 0 2823

na postawie a ch la samocho w czterokoow ch,

g zie stosu ek iloci wersji w posao ch w ra io (S K z 223)o cz ej liczb w pro ukowa ch pojaz w (S K z 221,222, 223) w osi okoo 30 proce t, po ob o setek prz - j to la ci sz ch pojaz w omiokoow ch St w alszeja alizie pojawi si ko kret e liczb wersji w posao chw ra io: 40 S K z 232 (6-ra ) i 80 S K z 232 (8-ra )

Otrz ma e ostatecz ie iloci sprz tu b cego w uzbroje-iu niemieckich Si Zbroj ch a 1 wrze ia 1939 roku prze -stawio o w tabeli 9

niemieckie samocho pa cer e we wrze iu 1939 r8

Typ Ilo Uwagi

Czterokoowe(S K z 221, 222, 223)

550

Szeciokoowe(S K z 231, 232, 263)

140 W t m 23 S K z 263 (6-ra )(pojaz cz oci)

Omiokoowe(S K z 231, 232)

250

Razem 940

Czogi i samocho pa cer e Pa zerwa e a zie 1 09 19399

Typ Ilo

PzKp w I Aus A/B 1445PzKp w II Aus a1/a2/a3/b 90

PzKp w II Aus A/B/C/d/E 1113

PzKp w 35(t) 219

PzKp w 38(t) 59

PzKp w III Aus A/B/C 45

PzKp w III Aus d/E 53

PzKp w IV 211

S K z 221 100

S K z 222 290

S K z 223 160

S K z 231 (6-Ra ) 80

S K z 232 (6-Ra ) 40

S K z 263 (6-Ra ) 23

cz a ilo czog w i pojaz w pa cer ch Wehrmachtu 1 09 1939 wg10r ch r e

rdo Czogi Sam.pancerne

E c klope ia II woj wiatowej, s 667 2800 ?druga woj a wiatowa, s 51 2800 ?R Szuba ski Pocz tek pacer ego szlaku, s 27 2533 609L Moczulski Woj a Polska, s 198 2720 ?

Czogi i samocho pa cer e w je ostkach Grup Armii Pou ie 1 wrze-11 ia 1939 r wg J Wr blewski Armia Prus , Warszawa 1986, s 9 (za: R Szuba skiniemieckie Wojska Pa cer e w 1939 r , WPH r 3/1979, s 126128)

Dywizja czogw samochodwpancernych

Razem

1 d wizja Pa cer a 304 36 3402 d wizja Pa cer a 307 36 3434 d wizja Pa cer a 304 36 3405 d wizja Pa cer a 316 36 3521 d wizja Lekka 190 36 2262 d wizja Lekka 131 72 2033 d wizja Lekka 73 36 1094 d wizja Lekka 73 72 145I e je ostki a 73 87 160Razem 1771 447 2218a dwie wizje zmotor zowa e, ziewi wizji piechot i puk zmotor zo-wa SS plus samo ziel e o zia 8 Armii

Typ Ilo

S K z 231 (8-Ra ) 170

S K z 232 (8-Ra ) 80

Czogi cz ie 3235


RAZEM 4178

Czogi i samocho pa cer e Pa zerwa e a zie 1 09 1939 (c )

W o iesie iu o Trzeciej Rzesz ist ieje ua liczba r -

e opisuj c ch rozmieszcze ie i po porz kowa ie czog wi samocho w pa cer ch w mome cie w buchu woj dla-tego ie ma w zasa zie problem w z a aliz rozmieszcze iai po ziau si pa cer ch niemiec w mome cie rozpocz ciaKampa ii Wrze iowej (tab 10, 11 i 12)


7/33

Biuletyn DWS.org.p7

m r 1 a o 2008

Rozmieszcze ie iemieckich czog w i samocho w pa cer ch w poszczeg l ch zwi zkach operac j ch (R Szuba ski Pocz tek pa cer ego szlaku, s 27)12

Grupa armii Armia Czogi Samochody pancerne

GA P oc 750 162

3 Armia 221 42a

w t m:I batalio 10 puku pa cer ego1 Br ga a Kawaleriid wizja Pa cer a Kemp wizje piechot

71

150

9

2112

4 Armia 529 120

w t m:3 dPa c10 dPa cwizje zmotor zowa ewizje piechot

375154

36363612

GA Pou ie 1783 447

8 Armia 73 15

w t m:I batalio 25 puku pa cer egowizje piechot plus puk zmot SS

73

15

10 Armia 1011 270

w t m:1 dPa c4 dPa c1 dLek 2 dLek 3 dLek wizje zmotor zowa ewizje piechot

30830819013273

36363672363618

14 Armia 699 162

w t m:2 dPa c5 dPa c4 dLek wizje piechot plus puk zmot SS

31031673

36367218

Razem 2533 609 b

a W or gi ale m l ie po a o ilo 39b W or gi ale m l ie po a o ilo 605

W rezultacie otrz mujem :

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch Wehrmachtu i SS13

Poziom organizacyjny Ilo Procentkompa ia 84 2

batalio 216 5

wizja 2842 68

o zia szkol e i zapasowe 1036 25

RAZEM 4178 100


8/33

Biuletyn DWS.org.p8

m r 1 a o 2008

ZWIZEK RAdZIECKI5Iloci czog w i ta kietek ra zieckich w pro ukowa ch

w okresie prze woje m zosta okrelo e z w korz sta-iem trzech kompleksow ch r e Zestawie ie i ormacjiprze stawio o w tab 14

W prz pa ku samocho w pa cer ch oszacowa ie skaliich pro ukcji jest tru iejsze, awet pomimo uo m iejszejliczb t p w (tab 15)

do atkow wskaz wk co o sta u wojsk pa cer chi zmecha izowa ch RKKA w wrze iu 1939 r b zie liczeb-

Pro ukcja czog w w ZSRR w okresie mi z woje m14

rdo Tanks of World War II A. Zasieczny Czogi Bronja

Typ Okres produkcji Produkcja Okres produkcji Produkcja Okres produkcji Produkcja

T-27 ? ? 19311933 ~2600T-37A 19331936 ~1130

19331936 2636 19331936

1909

T-37TU ? ? 643

T-37 z m og ia ? ? 75a

T-38 19371938 ~400 19361939 1340 19361939 1382

BT-2 wz 1933 09 19311932 ~300 19321933 610b ? ?

BT-5 wz 1934 19331935 ~1800 19341935 1884c ? ?

BT-7 wz 1935 ? ?19351939 4464d ? ?

BT-7 wz 1937 19371939 ~1200

BT-7A ? ? 19371939 149156 ? ?

BT-7M ? ? 19391940 787 ? ?

T-26 wz 1931 ? ? 19311933 1626e ? 1626

T-26 wz 1933 ? ? 19331938 6035 19331936 6065g

T-26 wz 1938h 19381939 2400 19381939 ? 19381939 1975

T-26 wz 1939 19391940 2400 19391940 ? 1939 1300

T-26 z m og ia ? ? ? ? ? 1336i

a cz a pro ukcja czog w T-37: 2627 szt (Bro ja)b W t m 260 uzbrojo ch w 37 mm armat B -3, pozostae t lko w karabi masz owec W t m 263 BT-5RT, w posao ch w ra iostacj W t m 2017 BT-7RT, w posao ch w ra iostacje W t m okoo 450 z 47 mm armat PS-1 (mo fkacja armat Hotchkiss) oraz 20-30 uzbrojo ch w 37 mm armat B-3 W t m pojaz w posao e w ra iostacj brak a ch o iloci W 1937 roku czogi z ra iostacj sta owi 100 proce t pro ukcji (550 sztuk)g W t m 65 czog w T-26Ah W Ta ks oz acza jako T-26 wz 1937i cz a pro ukcja T-26: 11401 szt (w t m take 300 o 500 pojaz w wsparcia, jak 183 ci g iki T-26T, 65 osicieli mostu ska a ego ST-26, 55 pojaz w-mi samo-bie ch TT-TU, tra sporter opa cerzo e i i e, r o: A Zasiecz Czogi ) lub 11 302 (Bro ja)

Pro ukcja samocho w pa cer ch w ZSRR:15

Typ Lata produkcji Wielko produkcji rdo

FAI 19341939 1000 Bro ja

BA-20 19361938 2013 BA-20, Wikipe ia, J Mag uski Woz bojowe LWP a

BA-27 1931 100 Bro ja

BA-I 19341938 554 Bro ja

BA-3 19341935 168180 Bro ja; BA-3, BA-6, BA-9, The Russia Battlefel

BA-6 19361938 386 Bro ja; BA-3, BA-6, BA-9, The Russia Battlefel

BA-10A 1938-1939 900b

Sre ij bro ieawtomobil BA-10, Wtoraja Mirowaja Woj aa J Mag uski po aje t lko lata pro ukcji, bez liczb zbu owa ch maszb Liczba zam wio ch BA-10A, z czego w 1938 r zbu owa o 489 masz , Sre ij bro ieawtomobil BA-10, Wtoraja Mirowaja Woj a Bro ja milcz o wielkocipro ukcji

o t ch wojsk iecae p tora roku p iej, ju po woj ie

z Fi la i (tab 16)A alizuj c liczb w pro ukowa ch czog w T-26 oraz ichsta a st cze 1941 roku, mo a okreli re i ilo czo-g w, kt re uleg w eksploatowa iu Po uwzgl ie iu a-ch z prac A Zasiecz ego (11 400 w pro ukowa ch, 1000

z iszczo ch w woj ie z Fi la i , 9600 masz 1 01 1941)obliczam , e w co a ch z powo u zu cia zostao okoo800 masz z 11 400 ostarczo ch, cz li 7 proce t w ci gu


9/33

Biuletyn DWS.org.p9

m r 1 a o 2008

10 lat eksploatacji dla czog w ro zi BT z 8000 masz po-

zostawao w subie 6500, wi c zu t ch zostao okoo 1500pojaz w cz li okoo 20 proce t A alizuj c a alogicz ie,i przez ure ie ie zu cie la pozosta ch t p w pojaz w iuwzgl iaj c strat po iesio e w zimie 1939/1940 r w Fi la -ii 3, mo a oszacowa sta wojsk pa cer ch ZSRR (tab 17)

Orga izacja ra zieckich wojsk pa cer ch a zie 1 wrze- ia 1939 r , cho przez wiele lat sta owia zaga k , moe b zi o tworzo a relat w ie oka ie We ug aj owsz chr e ros jskich w marcu 1938 roku RKKA miaa obejmowa:

170 wizji strzelc w i strzelc w g rskich;26 wizji kawalerii;36 br ga pa cer ch, zmecha izowa ch i zmotor zo-wa ch (z czego w zacho iej cz ci ZSRR sze br gaczog w sz bkich BT i trz br ga strzelc w zmotor -zowa ch b o zorga izowa ch w trz korpus zme-cha izowa e w ka m po wie br ga czog w iwie br ga zmotor zowa e) 26 z t ch br ga stacjo-owao w europejskiej cz ci Zwi zku Ra zieckiego 4

W maju 1940 roku a uzbroje iu Armii Czerwo ej z aj-owao si 20 100 czog w, wr kt r ch omi owa T-26(9010 masz ) i BT (7300 czog w) W t m okresie (osiem mie-si c po a alizowa ej tutaj acie) si pa cer e i zmecha izo-wa e RKKA zorga izowa e b w:

3 3178 czog w i ta kietek, A Zasiecz Czogi , s 1194 A G Le ski Suchoput je , s 7 dla br ga strzelc w zmotor zowa chwcho z c ch w ska korpus w zmecha izowa ch u to okrele ia motori-zowa aja striekowo-pulemiet a briga a, cz li w osow m tumacze iu zmotor zowa a br ga a strzelc w i karabi w masz ow ch Czwart korpuszmecha izowa w i e t cz m ska zie ormowa o a dalekim Wscho zie

Sta wojsk pa cer ch RKKA a zie 1 01 194116 :

Typ Ilo

T-26 8790

OT-26 938

BT 7633

w t m:BT-2BT-5BT-7BT-7MBT-7A

54617424655582108

T-28 447

T-34 115

KW 243

T-35 56

T-37/-38/-40 3525

Razem czogw 21 747

Lekkie samocho pa cer e 1486

re ie samocho pa cer e 2576

Razem samochodw pancernych 4062

RAZEM 25 809

r o: A G Le ski Suchoput je sil , s 18, 19 A Zasiecz (Czogi )po aje ieco i e iloci ra zieckiego sprz tu pa cer ego a 1 01 1941: 9665T-26, 7463 BT, 2331 T-37 i 1090 T-38 Stro a i ter etowa Bro ja prz tacza a tat liczb t lko la w ch t p w: T-37 (2225 szt w subie) i T-38 (1090 szt )

Czogi i samocho pa cer e RKKA a zie 1 09 193917

Typ Ilo

T-27 2300

T-37A 1800

T-37TU 600

T-37 z m og ia 50

T-38 1200

BT-2 wz 1933 (armata 37 mm) 250

BT-2 wz 1933 250

BT-5 wz 1934 1500

BT-5RT 250

BT-7 wz 1935 1100

BT-7 wz 1937 1200

BT-7RT 1600

BT-7A 150BT-7M 200

T-26 wz 1931 950

T-26 wz 1931 (armata 37 mm) 350

T-26 wz 1933 4700

T-26 wz 1933 (z ra iostacj ) 1000

T-26 wz 1938 1900

T-26 wz 1939 500

T-26 z m og ia 800

FAI 700

BA-20 1800

BA-27 80

BA-I 500

BA-3 150

BA-6 350

BA-10A 500

RAZEM 26 730

Razem czogiw t m:T-26BTi e

22 650

10 20065005950


4 wizje sz bkie (1 d wizja Strzelc w Zmotor zo-wa ch, 15 , 81 i 109 d wizje Zmecha izowa e);4 ci kie br ga pa cer e (TTBr, tjaeaja tankowajabrigada );35 lekkich br ga pa cer ch (LTBr, legkaja tankowa- ja brigada , okoo 40 proce t z ich b o uzbrojo chw czogi BT, pozostae posia a g w ie T-26);4 br ga motorowo-pa cer e (MBBr, motorizowan-naja bronjewaja brigada );


10/33

Biuletyn DWS.org.p10

m r 1 a o 2008

3 br ga czog w-miotacz og ia (TChBr, tanko-che-miczeskaja brigada );6 puk w czog w lekkich (ltp, legko-tankowyj pok );

31 puk w czog w kawalerii (tpk,

tankowyj pok ka-walerii );101 batalio w czog w w ska zie wizji strzelc w(tb, tankowyj batalion )5

W latach 19381939 w ka ej wizji strzelc w stacjo u- j cej w zacho iej cz ci Zwi zku Ra zieckiego ist ia wu-kompa ij batalio czog w Je a z kompa ii powi a b (we ug etatu) uzbrojo a w 14 czog w T-26, ruga w 22lekkie czogi p waj ce T-37 lub T-38 Br ga czog w lek-kich posia a 4 batalio czog w i licz po 250 czog wPuk czog w kawalerii o powia a si batalio owi czog wi obejmowa trz szwa ro czog w sz bkich BT (po 15 ma-sz ) oraz szwa ro czog w lekkich (p waj c ch), razem 64czogi6 Ocz wicie la i teresuj cego as okresu ie bierze-m po uwag wizji zmecha izowa ch a i br ga czo-g w ci kich, kt re s ormowa o ju w 1940 roku 7

Jesie i 1939 roku wojska pa cer e i zmecha izowa eRKKA w prz blie iu obejmowa :

100 batalio w czog w w wizjach strzelc w (ka- w ska zie 14 czog w T -26, 22 czogi T-37/38, ra-

zem 36 czog w);170 kompa ii rozpoz awcz ch w wizjach strzelc w(ka a w ska zie 10 samocho w pa cer ch);26 puk w czog w kawalerii (cz li batalio w pa -cer ch wizji kawalerii), po 64 czogi ka ;

30 br ga pa cer ch, ka a po 250 czog w

Ostatecz ie otrz mam (tab 18):

5 A G Le ski Suchoput je , s 11, 12 Pew ch zblio ch a ch o or-ga izacji ra zieckich o zia w pa cer ch ostarcza take stro a Worl WarII Arme Forces W art kuach powi co ch Woj ie Zimowej zamieszczo otam i ormacj o ist ie iu w ska zie wizji strzelc w wizjo u rozpoz aw-czego oraz osob o prze stawio a jest struktura br ga pa cer ej z tam-tego okresu Schemat orga izac j e ie po aj je ak a ch sta w ilo-ciow ch, opiero w schemacie orga izac j m la wizji strzelc w z czerwca1941 r pojawia si i ormacja o sta ie ci kiego uzbroje ia w wizji strzelc w:10 samocho w pa cer ch i 16 czog w lekkich w wizjo ie rozpoz aw-cz m plus 3 samocho pa cer e w batalio ie cz oci6 A G Le ski Suchoput je , s 5 W Worl War II Arme Forces z aj zie -m ast puj c struktur br ga pa cer ej z okresu woj ra ziecko-f skiej:czter batalio czog w, kompa ia zapasowa czog w, batalio zmotor zo-wa , wizjo rozpoz awcz , zmotor zowa batalio zabezpiecze ia (tech-icz ), zmotor zowa batalio zaopatrze ia, zmotor zowa e kompa ie:

me cz , saper w, cz oci i apraw czog w7 Jako ciekawostk mo a po a, e ci ka br ga a pa cer a w posao aw czogi (re ie) T-28 posia a miaa we ug etatu 117 czog w T-28 oraz 39czog w sz bkich BT Br ga a uzbrojo a w czogi T-35 miaa posia a 95 takichpojaz w oraz 44 BT i 10 czog w z miotaczami og ia A G Le ski Suchoput-je , s 5

FRAnCJA6Wi kszo ost p ch opracowa ie powi ca wi kszej

uwagi sta owi Armii Fra cuskiej w czasie kampa ii wrze io-wej, ko ce truj c si zw kle a maju 1940 r Z ob cie a cho o ie pro ukcji czog w w Fra cji w okresie mi z woje m ie jest za a iem tru m, a i ormacje te mogsta owi po staw la okrele ia sta u a 1 wrze ia 1939 r(tab 19)

Fra cja w o r ie iu o niemiec cz Rosji (ale po ob-ie jak Polska) ie spo owaa szerokim spektrum samo-cho w pa cer ch najwa iejsz m t pem b Pa harP-178, w pro ukowa w iloci 356 szt , oraz Sch ei er P 16,w pro ukowa w iloci 96 szt

Sta posia a ia ra cuskich wojsk pa cer ch w chwiliw buchu 2 woj wiatowej prze stawio o w tab 20

W wrze iu 1939 r armia ra cuska posia aa 41 batalio-w czog w 8, z kt r ch 26 wcho zio wcze iej w ska wu-

batalio ow ch je ostek (puk w), zwa ch Groupe de bata-illons de chars de combat (GBC)9 Po a to o zia czog wi samocho w pa cer ch w st powa w wizjach zmo-tor zowa ch, a jeszcze prze woj s ormowa o 1 i 2 Lek-kie d wizje Zmecha izowa e (w ka ej 96 S-35, 92 H-35, 69AMR 35, 48 Pa har P-178)

Ostatecz ie prz j t ast puj c po zia si pa cer chw wojskach l ow ch Republiki Fra cuskiej prze stawio oww tab 21

nie ale je ak zapomi a, e ju trz miesi ce po za-

ko cze iu kampa ii wrze iowej ra cuskie si pa cer eprzesz powa metamor oz Opr cz ju ist iej c chw ch lekkich wizji zmecha izowa ch powsta czterwizje pa cer e, a zaraz potem pi lekkich wizji kawa-

lerii, take posia aj c ch je ostki pa cer e dla potrzeb teja aliz rozpatr wa o ocz wicie sta a wrzesie 1939 r , aleobraz Armii Fra cuskiej b b iepe bez pokaza ia jej pla-w rozwoju Wojsk Pa cer ch, pla w co ale po kre-

li opracow wa ch o 1935 r i ko sekwe t ie realizowa-ch (tab 22)

PRZyJTE KRyTERIA AnALIZy7dla opisu mobil oci poszczeg l ch ko strukcji uwzgl -

io o prze e wsz stkim pr ko maks mal a ro zeCelowo ie a alizowa o pr koci pojaz w pa cer ch wtere ie prz cz b powa ie rozbie oci w a ch laeksploatacji w t ch waru kach najbar ziej skus j kwesti jest ef icja tere u, a wi c waru kw, w jakich la poszczeg l-

8 Bataillo e chars e combat, BCC9 L Moczulski (Woj a Polska 1939, s 547, 553) po aje ieco o mie orga i-zacj ra cuskich wojsk sz bkich:

2 lekkie wizje zmecha izowa e20 samo ziel ch puk w pa cer ch, ka w ska zie w ch batalio-

w czog w,3 puki pa cer ch woz w bojow ch w wizjach kawalerii,7 wizjo w pa cer ch woz w bojow ch w wizjach zmotor zo-

wa ch,1 samo ziel batalio czog w

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch Armii Czerwo ej:18

Poziom organizacyjny Ilo Procent

kompa ia 1700 6

batalio 5264 20

br ga a 7500 28

o zia szkol e i zapasowe 12 266 46

RAZEM 26 730 100


11/33


m r 1 a o 2008

Pro ukcja czog w we Fra cji o 1940 r19

rdo J. Chorzpa Francuska a A. Zasieczny Czogi G. Forty World War Two Tanks b

Typ Okres produkcji Produkcja Okres produkcji Produkcja Okres produkcji Ilo w linii06.1940

Re ault d 1A 1929 10 ? ?c

Re ault d 1B ? 50

Re ault FT-17d 1917? 2100

Re ault FT-17(armata 37 mm)

1917? 1246

Re ault TSF 1917? 188

AMR 33 19341935 123 1933? 120

AMR 35 19361938 167 ?1940 200

Hotchkiss H-35 19351937 400 1938 400 19351940 ~900

Hotchkiss H-35wz 1939

19391940 557 19391940


12/33


m r 1 a o 2008

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch Fra cji21

Poziom organizacyjny Ilo Procent

wizja a 630 13,5

batalio b 1949 42,0

samo ziel e po o zia m iejsze ibatalio , o zia szkol e i zapasowe c

1850 44,5

RAZEM 4645 100

a 1 i 2 Lekkie d wizje Zmecha izowa e, w ka ej 96 S-35, 92 H-35, 69AMR 35, 48 Pa har P-178 J Chorz pa Fra cuska bro pa cer a , s 13b 41 samo ziel ch batalio w, w t m 8 uzbrojo ch w FT-17 (po 63 czogi),4 uzbrojo e w B 1 i B 1bis (po 35 czog w), pozostae po 45 czog wc Spor caoci ra cuskiego parku pa cer ego powa a cz b a roz-mieszczo a poza je ostkami li iow mi na prz ka w maju 1940 r z 414zbu owa ch czog w B 1 i B 1bis w batalio ach pa cer ch b o 293 szt ,z 400 czog w S-35 288 w o ziaach bojow ch W pa zier iku 1939 rsporo 174 zbu owa ch czog w B 1/B 1bis w o ziaach bojow ch prze-b wao 131

Rozmieszcze ie o zia w pa cer ch Armii Fra cuskiej w st cz iu 1940 r , wg J Chorz pa Fra cuska bro pa cer a 1916194022

Wysze dowdztwo oddzia Wojsk Pancernych Uzbrojenie (etat)

5 Armia 1 batalio pa cer 45 Re ault R-35

2 batalio pa cer 45 Re ault R-35



29 batalio pa cer 63 Re ault FT-17




24 batalio pa cer 45 Re ault R-3529 batalio pa cer 63 Re ault FT-17

















13 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -35


Armia Alp samo ziel kolo ial batalio pa cer 63 Re ault FT-17

1 dPa ca

25 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -3926 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -39

28 batalio pa cer 35 B 1bis



13/33


m r 1 a o 2008

ch czog w i samocho w pa cer ch oko wa o pomia-r w 10 Uproszcze ie a aliz mobil oci o pr koci szosowejpozwoli w opi ii autora akreli problem w starczaj co lapotrzeb tej a aliz Kolej e t p pojaz w prz porz kowa oo pi ciu kategorii: o pr kociach maks mal ch o 0 o 10km/h, o 20 km/h, o 30 km/h, o 40 km/h i pow ej 40 km/h

Sia og ia oce ia a jest poprzez w ekspo owa ie uzbroje ia g w ego Tu prz j to ast puj ce kategorie:

karabi masz owarmata 11 automat cz a 20 mm lub armata 25 mmarmata 37 mm lub 47 mmarmata przeciwpa cer a 37 mmarmata przeciwpa cer a 45 lub 47 mmarmata 75 lub 76 mmmiotacz og ia

Po zia a armat przeciwpa cer e i i e wprowa zo- zosta ab w zieli pojaz z ol e zwalcza wrog bro

pa cer i te, kt re ie b bezpore io o tego prz sto-

10 Prz cz m ale pami ta, e ie zaleao to awet o pa stwa, kt re w -awao spec fkacj tech icz la u wa ego w swojej armii sprz tu Cz stopomiar prowa zo e a je m poligo ie ie pokr wa si z a mi uz ska-mi w i m oro ku w t m sam m kraju

11 W wi kszoci publikacji pojawia si la opisu tego t pu uzbroje ia okrele-

ie ziako Autor je ak tego okrele ia ie uz aje kojarz mu si w cz iez gatu kiem limaka, Wi iczkiem dziakowcem W zwi zku z cz m u wa a jest tu termi ologia zaleca a w powa ej liczbie publikacji wojskow ch, cz lipo zia a karabi masz owe (kaliber o 20 mm) i armat (o 20 mm wzw )Armat s prz t m je m z ska ow ch grup dZIA, obejmuj c ch takehaubice i mo zierze

Wysze dowdztwo oddzia Wojsk Pancernych Uzbrojenie (etat)

2 dPa c 14 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -39

27 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -398 batalio pa cer 35 B 1bis


3 dPa c 42 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -39


4 dPa c 19 batalio pa cer 45 d 2

W ska zie 3 dPa c i 4 dPa c 41 batalio pa cer 35 B 1bis




1 LdZmechb 4 puk kirasjer w 48 Somua S-35, 46 Hotchkiss H-35

6 puk kirasjer w 48 Pa har P-17818 puk rago w 48 Somua S-35, 46 Hotchkiss H-35

4 zmotor zowa puk rago w 69 AMR 35

2 LdZmech jak 1 LdZmech

Je ostki samo ziel e 4 batalio pa cer 45 FCM 36

7 batalio pa cer 45 FCM 36


44 batalio pa cer 45 Hotchkiss H -39a d wizja Pa cer a (dCR, divisio Cuirasse e Rserve)b divisio Lgre e Mca ique, dLM Po a to w lut m 1940 r s ormowa o 5 lekkich wizji kawalerii (dLC, divisio Lgre e Cavalerie), z kt r ch ka a posia-aa 12 samocho w pa cer ch Pa har P-178 i 12 czog w Hotchkiss H-35 (w puku pojaz w pa cer ch, Rgime t Automitrailleuses/RAM) oraz 20 czog wrozpoz awcz ch AMR

Rozmieszcze ie o zia w pa cer ch Armii Fra cuskiej w st cz iu 1940 r , wg J Chorz pa Fra cuska bro pa cer a 19161940 (c )

sowa e Pomimo bowiem i e t cz ego kalibru, armat za-mo towa e a czogach Re ault FT-17 rast cz ie r i sio g w ego uzbroje ia je owieow ch czog w 7TP do-atkowo rozpatrzo o spos b i stalacji uzbroje ia g w ego w wie lub w ka ubie co w prakt ce oz acza o ziele ieta kietek o czog w

do oce opa cerze ia polskich, iemieckich i ra zieckichpojaz w pa cer ch prz j to ajgrubsz pa cerz obecw a ej ko strukcji W zasa zie ajcz ciej b to pa cerz czo-ow , wie i/lub ka uba Prz j te zakres to:

o 8 mm (przebija przez karabi ow amu icjprzeciwpa cer )o 15 mm (przebija przez armat przeciwpa cer e20 mm i zw ke 37 mm)o 30 mm (przebija przez armat przeciwpa cer e37 mm)pow ej 30 mm

Poszczeg l e t p czog w i samocho w pa cer chsklas fkowa o w tabelach 23, 24 i 25

Spor wsz stkich uwzgl io ch w tab 24 pojaz wt lko ta kietki (polskie i ra zieckie) oraz iemieckie samochopa cer e S K z 263 (6-Ra ) posia a uzbroje ie g w e

zai stalowa e w ka ubie ( ieruchomej a bu wce), pozo-

stae pojaz posia a wiee obrotowena ko cu osob po zia obj pojaz posia aj ce lub

ie posia aj ce ra iostacji do posia aj c ch zew trz cz o ra iow zaliczo o:


14/33


m r 1 a o 2008

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium uzbroje ia:24

Przedzia Kraj i typy pojazdw

karabi masz ow Polska: 7TP ( wuwieow ), Vickers E ( wuwieow ), Re ault FT-17 (cz ), ta kietki TKS/TKF/TK-3 oraz 75 proce tsamocho w pa cer ch wz 34-II

niemc : czogi PzKp w I Aus A/B oraz samocho pa cer e S K z 221, S K z 223, S K z 263 (6-Ra )

ZSRR: ta kietki T-27, czogi T-37A, T-37TU, T-38, BT-2 wz 1933 (wi kszo), T-26 wz 1931 oraz samochopa cer e FAI, BA-20Fra cja: FT-17 w wersji po stawowej, AMR 33, AMR 35,

armata 20/25 mm Polska: zmo fkowa e ta kietki TKS (okoo 24 szt )

niemc : czogi PzKp w II, samocho pa cer e S K z 222, S K z 231 (6-Ra ), S K z 232 (6-Ra ), S K z 231(8-Ra ), S K z 232 (8-Ra )

Fra cja: AMR ZT, Pa har P-178

armata 37/47 mm Polska: cz Vickers E, cz Re ault FT-17, Re ault TSF, Re ault nC i M 26/27, Re ault R-35, samochopa cer e wz 29 i wz 34-II (25 proce t)

ZSRR: cz czog w T-26 wz 1931, samocho pa cer e BA-27 i BA-I

Fra cja: FT-17 z armat 37 mm, FMC 36, H-35, R-35, d 1A, Sch ei er P-16

armata ppa c 37 mm Polska: 7TP (je owieow )

niemc : czogi PzKp w III, PzKp w 35(t), PzKp w 38(t)ZSRR: cz BT-2 wz 1933

Fra cja: H-39

armata ppa c 45/47 mm ZSRR: czogi BT-5, BT-7, T-26 o wersji T-26 wz 1933, samocho pa cer e BA-3, BA-6, BA-10A

Fra cja: czogi B 1 i B 1bisa, S-35, AMC 35, d 1B, d 2

armata 75/76 mm niemc : PzKp w IV

ZSRR: BT-7A

Fra cja: FMC 2C

miotacz og ia ZSRR: waria t specjal e T-37 i T-26a Ocz wicie te pojaz powi po pa a po wie kategorie ze wzgl u a posia a ia take ziaa 75 mm Armata 47 mm o wi ksz ch i wcze iejsze ko -strukcje ra cuskie moliwociach przeciwpa cer ch jest tu prz j ta jako w z acz ik kr terium post pu

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium pr koci maks mal ej a ro ze23


o 10 km/h Polska: Re ault FT-17, Re ault TSF, Re ault nC, Re ault M26/27

Fra cja: Re ault FT-17, Re ault TSF, FCM 2C

o 20 km/h Polska / Fra cja: Re ault R-35

o 30 km/h ZSRR: wsz stkie wersje czogu T-26 o T-26 wz 1933

Fra cja: FMC 36, B 1, B 1bis

o 40 km/h Polska: 7TP, Vickers E, ta kietki TKS/TKF, samoch pa cer wz 29

niemc : wsz stkie czogi u wa e w Rzesz

ZSRR: wczes e wersje czogu T-26 (wz 1931), czogi lekkie T-37 i T-38, samoch pa cer BA-26

Fra cja: H-35, H-39, S-35

pow ej 40 km/h Polska: ta kietki TK-3, samoch pa cer wz 34-II

niemc : czogi PzKp w 35(t) i 38(t), wsz stkie samocho pa cer e

ZSRR: ta kietka T-27, wsz stkie czogi sz bkie ro zi BTa, samocho pa cer e FAI, BA-20, BA-I, BA-3, BA-6,

BA-10AFra cja: AMR 33, AMR 35, AMC 35, AMR ZT, samocho pa cer e

a dla czog w koowo-g sie icow ch ro zi BT prz j to pr ko a ro ze z zaoo mi g sie icami Jak wi a la prz j t ch prze zia w ie miao to wi k-szego z acze ia


15/33


m r 1 a o 2008

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium opa cerze ia maks mal ego:25


o 8 mm Polska: TK-3, samocho pa cer e wz 34 -II

niemc : samocho pa cer e S K z 221, S K z 223, S K z 231 (6-Ra ), S K z 232 (6-Ra ), S K z 263 (6-Ra )

ZSRR: T-37, T-38, samocho pa cer e FAI, BA-20, BA-27, BA-I i BA-6

915 mm Polska: Vickers E, TKS/TKF, samocho pa cer e wz 29

niemc : PzKp w I, PzKp w II, PzKp w III Aus A/B/C, samocho pa cer e S K z 222, S K z 231 (8-Ra ) i S K z 232(8-Ra )

ZSRR: T-27, BT-2, BT-5, T-26, samocho pa cer e BA-3 i BA-10A

Fra cja: AMR 33, AMR 35, AMR ZT, Sch ei er P-16

1630 mm Polska: 7TP, Re ault FT-17 i pocho e

niemc : PzKp w 35(t), PzKp w 38(t), PzKp w III Aus d/E, PzKp w IV

ZSRR: BT-7

Fra cja: FT-17 i pocho e, AMC 35, d 1A, d 1B, Pa har P-178

pow ej 30 mm Polska: Re ault R-35Fra cja: FMC 36, H-35, H-39, R-35, S-35, d 2, FMC 2C, B 1, B 1bis

pojaz polskie: 7TP ( wuwieow ), Vickers E, Re aultFT-17, Re ault nC i M 26/27, ta kietki i samochopa cer epojaz iemieckie: samocho pa cer e: S K z 221,S K z 222, S K z 231 (6-Ra ), S K z 231 (8-Ra )pojaz ra zieckie: ta kietki T-27, czogi T-37A, T-37z miotaczem og ia, T-38, czogi BT (opr cz wersji BT-5RT, BT-7RT i BT-7M), czogi T-26 wz 1931 i wz 1933

(cz ) oraz wsz stkie samocho pa cer epojaz ra cuskie: R-35, S-35, d 2, B 1, B 1bis, Pa harP-178

PORWnAnIE I WnIOSKI8

Ostatecz ie otrz ma e iloci proce towe w poszczeg l-ch kategoriach zestawio o w tab 26, 27 i 28

Ju pierwsz rzut oka a prze stawio e iej a e pozwalaostrzec je regu : ue r ice O ile pomi z niemcamii ZSRR mo a ostrzec pew e po obie stwa a o st pstwaz kolei mo a w ja i to pomi z Polsk a jej s sia ami

ale ostrzec przepaPr ko maks mal a a ro ze ie jest i eal m parame-trem pozwalaj c m oce i mobil o tak r oro ej grup

Si pa cer e Polski, niemiec, ZSRR i Fra cji por w a ie poziomu tech icz ego Zestawie ie wsz stkich kategorii pojaz w (czogi, ta kietki i samocho pa -26

cer e)

Przedzia Polska [%] Niemcy [%] ZSRR [%] Francja [%]

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium pr koci maks mal ej a ro ze

o 10 km/h 9,0 0 0 34,1

o 20 km/h 5,6 0 0 23,3

o 30 km/h 0 0 33,3 6,7

o 40 km/h 51,7 70,8 18,8 18,3pow ej 40 km/h 33,8 29,2 47,9 17,6

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium uzbroje ia g w ego ro zaj

karabi masz ow 67,8 41,3 35,9 30,6

armata 20 mm 2,6 44,6 0 7,2

armata 37/47 mm 17,4 0 3,5 43,8

armata ppa c 37 mm 12,2 9 0,9 4,3

armata ppa c 45/47 mm 0 0 55,9 14,0

armata 75/76 mm 0 5,1 0,6 0,1

miotacz og ia 0 0 3,2 0

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium uzbroje ia g w ego i stalacja

W wie 43,6 99,4 91,4 100

W ka ubie 56,4 0,6 8,6 0


16/33


m r 1 a o 2008

Si pa cer e Polski, niemiec, ZSRR i Fra cji por w a ie poziomu tech icz ego Zestawie ie wsz stkich kategorii pojaz w (czogi, ta kietki i samocho pa cer e)

Si pa cer e Polski, niemiec, ZSRR i Fra cji por w a ie poziomu tech icz ego Czogi i ta kietki27



o 10 km/h 10 0 0 37,3

o 20 km/h 6,1 0 0 25,4

o 30 km/h 0 0 39,3 7,3

o 40 km/h 56,4 91,4 21,9 20,0

pow ej 40 km/h 27,5 8,6 38,9 10,0


karabi masz ow 67,7 44,7 31,3 33,4

armata 20 mm 3,0 37,2 0 0,8

armata 37/47 mm 15,8 0 1,5 45,7

armata ppa c 37 mm 13,5 11,6 1,1 4,7armata ppa c 45/47 mm 0 0 61,6 15,3

armata 75/76 mm 0 6,5 0,7 0,1

miotacz og ia 0 0 3,8 0

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium uzbroje ia g w ego i stalacja

W wie 37,4 100 89,8 100

W ka ubie 62,6 0 10,2 0

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium opa cerze ia maks mal ego

o 8 mm 27,5 0 16,1 0

915 mm 39,8 83,2 65,1 7,6

1630 mm 26,5 16,8 18,8 40,9

pow ej 30 mm 6,1 0 0 51,5

Po zia pojaz w pa cer ch we ug kr terium s stemu cz oci zew trz ej

Ra iostacja 20,4 100 30,2 38,1

Brak ra iostacji 79,6 0 69,8 61,9



o 8 mm 33,8 9,6 26,5 09 15 mm 36,8 77,4 57,6 9,0

1630 mm 23,9 13,0 15,9 43,9

pow ej 30 mm 5,5 0 0 47,1


Ra iostacja 18,4 84,7 25,6 41,3

Brak ra iostacji 81,6 15,3 74,4 58,7


17/33


m r 1 a o 2008

pojaz w Pr ko pojaz u w tere ie zasa iczo jest je ak uo tru iejsza o rzetel ego okrele ia Opr cz w mie-io ch ju kwestii (r ice w pomiarach, ef icja tere u),w gr wcho zi jeszcze e ekt w o uka u prze iesie ia mo-c oraz uka u jez ego Uproszcze ie tu prz j te pozwala je ak prz ajm iej cz ciowo oszacowa mobil o woz wpolskich, iemieckich i ra zieckich

Zauwaal a obec o Polski w pierwsz ch w ch katego-riach (po iej 20 km/h) to prze e wsz stkim e ekt obec ociczog w ra cuskich w aszej armii Tu zaz acza si wp warchaicz ch ju FT-17 oraz ow ch R-35 Ta kietki w pol-skiej armii aj am o u przewag w mobil oci, alebez ich spa am ju po iej poziomu w z acza ego przezs sia w W armii iemieckiej z kolei wi a iezale ie ozakresu a aliz e omi uj ca wi kszo sprz tu pa cer e-go plasuje si w zakresie pr koci maks mal ch o 30 o40 km/h Armia Ra ziecka w zasa zie regular ie zieli sw jsprz t pa cer pomi z trz prze zia , pocz wsz o 30km/h wzw Po ob a te e cja ist ieje u Fra cuz w, ale ichko strukcje plasuj si raczej po iej re iej nale tu zwr -ci uwag a akt, e u ifkacja pr koci pojaz w r chgrup pozwala a ich lepsze wsp ziaa ie w ramach je egopo o ziau cz zwi zku takt cz ego

Jeeli cho zi o uzbroje ie g w e, to mam tu o cz ie-ia z iametral ie r mi w ikami, w zale oci o tego,cz a aliz obejmiem ta kietki i samocho pa cer e Je-eli bowiem uwzgl im te wie grup pojaz w w, to

sia og ia polskich Wojsk Pa cer ch w pa ie o wiele go-rzej i s sia w 2/3 asz ch pojaz w w wrze iu 1939 rb o uzbrojo ch t lko w karabi masz ow W prz pa kuniemiec o setek te jest take u , w ika to z obec ocipowa ej liczb czog w PzKp w I w uzbroje iu Wehrmach-tu W Armii Ra zieckiej jest ju to t lko 1/3 pojaz w Jeeli je ak ie uwzgl im ta kietek, polskie wojska pa cer ew pa aj o wiele lepiej

Rzut oka a Armi Ra zieck aje jej bezwzgl e pierw-sze stwo, jeeli cho zi o si og ia zwaszcza rzuca siw ocz coraz wi ksza omi acja czogowej wersji armatprzeciwpa cer ej 45 mm Z kolei w pojaz ach ra cuskichajcz ciej spot ka a jest armata 37 mm SA 18, w wo z -ca si jeszcze z lat Pierwszej Woj wiatowej opiero aj-owsze ko strukcje z a Sekwa uzbraja e s w armat 37i 47 mm o ugich lu ach

Uwzgl ie ie lub pomi i cie samocho w pa cer chie wp wa z acz co a cao obrazu

niejako specjal ie la po krele ia spec fki polskichWojsk Pa cer ch wprowa zo a zostaa tu kategoria sposo-bu mo tau uzbroje ia g w ego Polskie ta kietki sta owiw wrze iu 1939 r po a poow sprz tu pa cer ego WojskaPolskiego niemc pojaz w tej kategorii ie posia ali w og -le, pomijal o setek samocho w pa cer ch ie posia a

t lko moliwoci obrotu uzbroje ia g w ego o k t 360Rosja ie ta kietki posia ali, ale b a to kategoria ie rozwija-a Ju u wa e pojaz tej klas sta owi m iej i jeziesi t caoci si Polska wi c w t m miejscu ramat cz ie

Si pa cer e Polski, niemiec, ZSRR i Fra cji por w a ie poziomu tech icz ego Czogi (bez ta kietek)28



o 10 km/h 26,8 0 0 37,3

o 20 km/h 16,4 0 0 25,4

o 30 km/h 0 0 43,7 7,3

o 40 km/h 56,9 91,4 24,3 20,0

pow ej 40 km/h 0 8,6 31,9 10,0


karabi masz ow 21,7 44,7 23,6 33,4

armata 20 mm 0 37,2 0 0,8

armata 37/47 mm 42,2 0 1,7 45,7

armata ppa c 37 mm 36,1 11,6 1,2 4,7

armata ppa c 45/47 mm 0 0 68,6 15,3

armata 75/76 mm 0 6,5 0,7 0,1miotacz og ia 0 0 4,2 0


o 8 mm 0 0 17,9 0

915 mm 12,7 83,2 61,2 7,6

1630 mm 70,9 16,8 20,9 40,9

pow ej 30 mm 16,4 0 0 51,5


Ra iostacja 54,5 100 33,7 38,1

Brak ra iostacji 45,5 0 66,3 61,9


18/33


m r 1 a o 2008

o staje o swoich s sia w, czego prz cz ale szukag w ie w f a sow ch moliwociach Pa stwa Polskiego

W kategorii opa cerze ia po ow ie wi a r ice pomi -z Polsk , niemcami i ZSRR niemc po raz kolej w kazujswoist sta ar zacj , wi kszo ich pojaz w po wzgl -em ochro plasuje si w kategorii o 9 o 15 mm, a wi ca poziomie, kt r u iemoliwia zwalcza ie pojaz w przu ciu zw kej amu icji karabi owej ZSRR w tej kwestii go iniemc w, plasuj c wi kszo parku pa cer ego w tej samejkategorii na sta polskiej Bro i Pa cer ej po ow ie rzutujta kietki, kt re w ra ie za iaj re i Pomi i cie tej ka-tegorii pojaz w z kolei w ra ie ustawia wojska pa cer edrugiej Rzecz pospolitej pow ej poziomu s sia w (71 pro-ce t w zakresie o 15 o 30 mm) po ow ie zi ki owocze-s m czogom 7TP Tre wi ocz e w Fra cji g zie omi-uj pojaz obrze, jak a wczes e waru ki, opa cerzo e

to e ekt omi uj cej przez wiele lat ko cepcji czogu jakopa cer ego o ierza, a z rugej stro pierwszowoje ako cepcja czog w przeama ia

Jeeli cho zi o cz o tu wi a w ra e zap ie iezar w o Polak w, jaki Rosja W III Rzesz w zasa zie wsz st-kie pojaz spo uj ra iostacj , t lko pew a cz lekkichsamocho w pa cer ch jest pozbawio a cz oci ze-w trz ej W ZSRR jest to o 20 o 34 proce t, w zale ocio prz j tej ef icji pojaz u pa cer ego W Polsce, jeeliwemiem po uwag cao parku Wojsk Pa cer ch, to t l-ko co pi t pojaz posia a ra iostacj Pomi i cie ta kietek zwi ksza ura iowie ie o po a 50 proce t, co i tak w ra-ie o staje o poziomu iemieckiego

R w ie wa e w ioski mo a w ci g por w uj cstruktur orga izac j wojsk pa cer ch trzech kraj w(tab 29) Obraz Wehrmachtu jest klarow si pa cer ew rozkwicie: w ra a ko ce tracja sprz tu pa cer egow wizjach pa cer ch i lekkich, wizjom piechot i zmo-tor zowa m pozostawio o w cz ie iewielkie o ziarozpoz awcze 1/4 parku sprz towego pozostaje w szkoachi oro kach zapasow ch

W prz pa ku Zwi zku Ra zieckiego otrz mam ociekaw obraz wojsk pa cer ch w trakcie p czkowa ia

posia aj c ch ju a miar sprz tu, kt rego ie b jeszczew sta ie wcho masowo ormowa e o zia pa cer ei zmecha izowa e Wi a tu oka ie rozmach ie po par-t realizmem i rzetel eko omi si i moliwoci, etap, kt r

Pa zerwa e przesza o wiele spokoj iej ju wcze iej dwa la-ta p iej, latem 1941 roku Armia Czerwo a zaamie si pot m ci arem

Fra cuzi s w s tuacji po ob ej o Rosja ich wojska pa -cer e spo uj relat w ie u iloci uzbroje ia ci kiego,ale orga izacja t ch si w wi kszoci ie o biega o schema-t w pierwszowoje ch Ale opr cz bezwa ej wi kszoci,o lat a Sekwa ist iej poz t w e tre powstaj -wizje zmotor zowa e, mecha izuje si kawaleri , powstajwizje zmecha izowa e, a w pla ach a prz sz rok s juwizje pa cer e W maju 1940 roku prze niemcami sta

si pa cer e zupe ie i e i te, kt re mobilizowa o razemz ca Armi Fra cusk w wrze iu 1939 r

Z kolei polska ko cepcja rozmieszcze ia si pa cer chw a e spos b ie pasuje o tego, co wi zim u obu ie-bezpiecz ch s sia w Charakter st cz e jest rozprosze ie

sprz tu po je ostkach piechot i kawalerii najprostsz mw tumacze iem jest obro a strategia Pa stwa Polskiego, iteza o zapew ie iu starsz m ormacjom wsparcia w walce zo ziaami sz bkimi przeciw ika Tu je ak o strategii iepasuje w a e spos b sztuka operac j a i takt ka Ko ce -tracja czog w a poziomie batalio u sta owi cego o w je ostki klas armii lub grup operac j ej oparta jest ao e s w ej ko cepcji walki z lat wu ziest ch, wprost ba-zuj cej a owia cze iach woj polsko-bolszewickiej Wprz pa ku obro prze atarciem zmasowa ch ormacjiieprz jaciela 12 armia taka pozbawio a o wo u pa cer o-motorowego wielkoci br ga lub wizji ie jest w sta iew prowa zi skutecz ego ko tru erze ia, i musi ogra icz si o ziaa pas w ch A to oz acza zaga w starciu zo wiele bar ziej mobil m przeciw ikiem

ZAKOCZEnIE9Autor z aje sobie spraw z ie osko aoci zapreze towa-

ej tu a aliz nie roci sobie b ajm iej prawa o gosu e-c uj cego w omawia ej zie zi ie, maj c t lko a ziej , eprze stawio a kompilacja i ormacji pomoe i m zar w ow was ch a alizach, jak i zapocz tkuje bar ziej rozbu owa-e skusje

Pierwsz bowiem asuwaj c si ko kluzj b ob stwier-

ze ie, e Wojsko Polskie w kategorii wojsk pa cer ch w -

12 niemiecka wizja pa cer a 324 czogi, ra ziecka br ga a pa cer a 250czog w

Rozmieszcze ie pojaz w pa cer ch w strukturach orga izac j ch wojsk l ow ch por w wa ch kraj w (w proce tach)29

Poziom organizacyjny Polska Niemcy ZSRR Francja

kompa ia 33 2 6 ?

batalio / wizjo 45 5 20 7

poci g pa cer 8 ? ?

br ga a/puk 28 39

wizja 68 13

o zia szkol e i zapasowe 14 25 46 41


19/33


m r 1 a o 2008

ra ie o stawao o s sia w jakociowo, ie t lko ilociowoPolskie Wojska Pa cer e wr cz ra i r oro oci kate-gorii i poziomu tech icz ego woz w pa cer ch oraz pstro-

kaciz t p w Obok z akomit ch czog w 7TP, sta owi c chiecae kilka acie proce t sprz tu bojowego z aj ziemmiesza i pojaz w o ieje okrot ie zupe ie o mie ejko strukcji cz ko cepcji u cia

Take w zakresie orga izacji i ko cepcji u cia wojsk pa -cer ch Polac iametral ie r ili si o s sia w G Rosjai niemc tworz li coraz to wi ksze ormacje, wojskowi drugiejRzecz pospolitej ie potrafli w j poza ot chczasowe sche-mat m le ia, ieje okrot ie wr cz blokuj c rozw j wojsk motorow ch

Bezpore ie w ci ga ie w iosk w z samego t lko po-w szego zestawie ia moe prowa zi o powierzchow chw iosk w Prz pe ej i kompleksowej oce ie s tuacji alewzi po uwag take takie cz iki, jak eko omia, cz teomi uj ca w wu ziestoleciu mi z woje m ko cep-cja Rosji Ra zieckiej jako g w ego wroga W t m miejscuco praw a asuwa si wr cz poraaj ca sproporcja wojsk pa cer ch Polski i ZSRR, traci si je ak w wczas z wi okuuksztatowa ie tere owe polskich Kres w ie sprz jaj c chziaa iom o zia w zmotor zowa ch i pa cer ch, co temiao wp w a awor zowa ie bro i g w ch

Ale z rugiej stro eko omia ie moe usprawie liwiazastoju ko cepc j ego i rozwojowego Wojsk Pa cer ch 13Traktowa e po macoszemu przez piechot i kawaleri , iemia sza s sta si licz c m si czo em Polskich Si Zbroj-

ch Ich u zia w kampa ii wrze iowej ogra icz si oepizo w, zar w o u a ch (jak walki po Piotrkowem), aler w ie cz sto iechlub ch (jak chob iemo o ec z j-a w sz ch ow ztw w w korz sta iu o zia w pa cer-ch 14) Zabrako mobil oci i si og ia w obro ie prze ie-

mieck agresj , ale r w ie obrze mogob zabrak bagiePolesia w starciu z Armi Czerwo a w wczas sproporcjasi b ab jeszcze wi ksza

BIBLIOGRAFIA10J Chorz pa, Francuska bro pancerna 19161940 , nowa Tech-ika Wojskowa, r spec 2 (1/2008)G Fort ,World War Two Tanks , Lo 1995d J rzejewski, Z Lalak,Niemiecka Bro Pancerna 19391945 ,Warszawa 1997A Ki ski, P R bak, d U cki,Renault FT-17 , nowa Tech ikaWojskowa, r 1, 2/1997Z Kozaczuk,Wehrmacht 19331939 , Warszawa 1985A G Le ski,Suchoputnyje sily RKKA w priedwojenne gody. Spra-wocznik , Sa kt Petersburg 2000J Mag uski, Angielski lekki czog Vickers Mark E w polskiej su-bie, nowa Tech ika Wojskowa, r 5, 6/1999

13 Owe oczer ia e przez ca art ku ta kietki Wosi potraktowali w zupe ie

o mie spos b traktuj c je jako mo el przejciow , ormowali a ich baziewizje pa cer e, z ob waj c owia cze ia i ksztac c ka r14 Prz ka 1 batalio u czog w Armii O wo owej, kt r opiero 7 wrze iawieczorem wsze o walki, lub 21 batalio u czog w (uzbrojo ego w ra cu-skie czogi Re ault R-35), kt r ie wzi w og le u ziau w walkach, a kt regowi kszo si przekrocz a 18 wrze ia gra ic Rumu sk

J Mag uski, Czogi Renault w Wojsku Polskim , nowa Tech ikaWojskowa, r 8, 9/1997J Mag uski, Produkcja czogw 7TP, 1935-1939 r. , nowa Tech-

ika Wojskowa, r 12/1996J Mag uski, Wozy bojowe LWP 1943-1983 r., Warszawa 1985L Moczulski,Wojna Polska , Poz a 1972T Pawowski,Kierunki rozwoju polskiej broni pancernej w latach30. XX wieku, nowa Tech ika Wojskowa, r specjal 1/2007M Skot icki,Cikie omiokoowe samochody pancerne SdK z 231, 232, 233 i 263, nowa Tech ika Wojskowa, r 9, 10/1995R Szuba ski,Pocztek pancernego szlaku , Warszawa 1980A Zasiecz , Czogi drugiej wojny wiatowej , Warszawa 2005Druga wojna wiatowa , Warszawa 1987Encyklopedia II wojny wiatowej , Warszawa 1975Stro a i ter etowa Achtu g Pa zer! www achtu g-pa -zer com, sta a 24 lipca 2006 rokuStro a i ter etowa BA20 a portalu Wikipe ia http://pl wi-kipe ia org/wiki/BA-10, sta a 20 st cz ia 2008 rokuStro a i ter etowa Bro ja armoure vi ru, sta a 14 st cz-ia 2008 rokuStro a i ter etowa Chars Fra ais http://www chars- ra ca-is et, sta a 14 maja 2008 rokuStro a i ter etowa Lexiko er Wehrmacht http://www le-xiko - er-wehrmacht e, sta a 26 st cz ia 2008 rokuStro a i ter etowa Ta ks o Worl War II http://www o warcom/ta ks/i ex htm, sta a 14 st cz ia 2008 rokuStro a i ter etowa L niehorstera Worl War II Arme Forces Or ers o Battle a Orga izatio s http:// iehorster orbat

com/, sta a 28 st cz ia 2008 rokuStro a i ter etowa Wtoraja Mirowaja Woj a http://wwwweltkrieg ru, sta a 20 st cz ia 2008 roku

Autor pragnie serdecznie podzikowa panu Jarosawowi Chorzpie zapomoc udzielon podczas pisania tego artykuu.

Kontakt z autorem: [email protected]


20/33


m r 1 a o 2008

W latach 19241926 polsc eksporterz sprz tu wojskowe-go w kazali wiele i icjat w b utorowa sw m pro uktomrog a r ek turecki E ekt b je ak z ikome Zai te-resowa ie pote cjal ch part er w o ile s g alizuj ce jea aliz b kompete t e w gaso, g okazao si , i Po-lakom brak kapita w, umiej t oci orga izac j ch i osta-tecz ej z ajomoci miejscow ch, bar ziej bo aj azjat ckich,i europejskich, stosu k w Prz okazji obalo zosta temit o a zw czaj ej jakob czliwoci A kar la prz b -sz w z Lechista u i jej gotowoci o awi za ia strategicz ejwsp prac wojskowo-polit cz ej Wci jeszcze z arzaj cesi w roku 1926 mie gest tureckich otabli, po osze ieprzez ich wartoci polskich si zbroj ch u e arme excel-le te et u che merveilleux i po krela ie woli alszejz Warszaw kooperacji pozbawio e ju b prakt cz ego

z acze ia SEPEWE, kt ra w pocz tkach ziaal oci, opieraj csi a owia cze iach zebra ch przez sw ch u ziaowc ww latach ubieg ch, sko a b a uz a r ek turecki za obie-cuj c obszar prz szej ekspa sji, musiaa akcje a t m tere ierozpocz a w istocie ab ovo 1

na rabia ie skutk w alstartu b o ieatwe nieu a elub ie osze o skutku prze si wzi cia, ie t lko zresztz zie zi przem su woje ego, z iech ci Turk w o i -teres w z part erami z a Wis Brakowao o powie ichka at w a ow ch prze stawicieli, po czas g autor -tet ot chczasow ch rez e t w moc o ucierpia skutkiemmi io ch w arze Polska kolo ia b a prz t m ielicz a,za pr b posue ia si miejscow mi pracow ikami ie apoz t w ch rezultat w Zaa gaowa la o ci e ia po-cho i tego i mi pracami pk (teraz ju st sp ) Bobickiegoiejaki Salaha i Be , okaza si wbrew rekome acji je -ego z tureckich pracow ik w poselstwa osob zupe ieiepo tecz , troszcz c si g w ie o korz ci osobiste i iestro i c po o w t ch zabiegach o zajmowa ia si sprawamiko kure cji

I icjat wa przesza wi c w r ce Warszaw Wczes wios1927 r SEPEWE skierowao o Turcji z so aow misj swegoelegata w osobie uwaa ego za eksperta o spraw bliskow-

1 AAn, Amb Lo , 307, k 6 , otatka bez at ot cz ca prz j cia posa RP

J ze a Wirusz-Kowalskiego przez prez e ta Turcji Kemala Pasz w iu 16 XII1926 r Sta bilateral ch stosu k w w latach 1925-26 i ich mi z aro oweoraz wew trztureckie uwaru kowa ia prze stawia W St p iak, Dyplomacja polska na Bakanach (1918-1926) , Warszawa 1998, s 343 Zob te : Sokol ickiM ,Polityka Pisudskiego a Turcja, niepo lego, t VI (1958), s 19; A Esse ,Pol-ska a Maa Ententa 19201934 , Warszawa-Krak w 1992, s 198

scho ich Lu wika Zakrzewskiego Rozez awsz si w mo-liwociach eksportow ch, uo o po powrocie ug listart ku w mog c ch b prze miotem w wozu o tego kraju Z alaz si a iej 47 mm ziaka piechot wz 25 Pociskarmat przeciwlot icze, samocho pa cer e, proch armat i,trot l kt rego 1 to zam wio ej o gi przez Turk w w ni-tracie z iez a ch powo w ie ostarczo o, zapal iki ogra at w r cz ch, amu icja art ler jska (g w ie zapal ikio iej), samolot , hem stalowe, skrz ki sa itar e, tor istr ,karabi masz owe z po stawami, tamami amu ic j mii jukami o przewozu ko ego, po kow , amu icja kb Mau-sera oraz masz o w robu amu icji Moliw m w awaosi te wia cze ie tureckiemu wojsku r oro ch usug( p koszulkowa ie lu ziaow ch), a awet u zia w bu owieabr k armat, prochu, zapal ik w i masek przeciwgazow ch

Cho sporej cz ci w mie io ch pro ukt w przem s polskiostarcza ajocz wiciej ie b w sta ie, to spektrum moli-woci r sowao si bar zo zach caj co na posie ze iu w iu27 IV 1927 r Zarz Sp ki po j uchwa w sprawie utworze-ia w Turcji staego jej prze stawicielstwa Wkr tce potem zapocz prz ch la si o ko cepcji, b plac wk ow obj Za-krzewski, prz wsparciu ze stro nuri Pasz , emer towa egoge eraa tureckiej armii, maj cego ambicje w alazc rob-ego pro uce ta bro i, a prz t m brata s ego E vera Pa-sz i szwagra zast pc sze a tureckiego Sztabu Ge eral ego 2Sam nuri iebawem o wie zi Polsk b przestu iowa in situ walor zia z Zaka w Starachowickich, kt re gotowa siwa ie o r walizacji z ra cuskim Sch ei erem w projekto-wa m przez rz z A kar przetargu 3

Wa ie mo er izacj art lerii armii Kemala oraz ostawamu icji wszelkich kalibr w uz a o w Polsce za ajbar zieji teresuj ce spor r suj c ch si eksportow ch sza s Leczko kret e ziaa ia w obu t ch s erach ie w cho zi w ci -gu kolej ch miesi c poza sta ium pla w nieco bar ziej

2 nuri Pasza (o wprowa ze ia w r 1934 w Turcji azwisk Killigil nuri) b osobistoci o z a O wrze ia 1918 r owo zi a Zakaukaziu turec-ko-azersk Armi Islamu Echo prowa zo ch r w olegle o jej ziaa rzeziOrmia o ale mo a a kartach Prze wio ia S eromskiego Zob d Ko-o ziejcz k, Turcja, Warszawa 2000, s 853 AAn, SG, 616/55, k 35 i 37, Memoria o czo k w SEPEWE; 616/142, k 20 ,

pismo L 1775 wice rektora SEPEWE Goog rskiego o km r ppor i KarolaFiricha z O II SG z 30 VI 1927 oraz za czo e Sprawoz a ie z pob tu w A gorzep Zakrzewskiego Lut marzec 1927 r ; CAW, PWU, I 363 2 282, Sprawoz a-ie z po r subowej o Turcji, Rumu ii i Jugosawii i Piotra Wil iewcz caz 30 XI 1929 r Zakrzewski tureck plac wk obj w prakt ce opiero w 1928 rWkr tce potem, zostawsz rektorem SEPEWE, musia j opuci

Eksport polskiego sprztu wojennego na Bakany

w latach 19261939. Turcja

Wojciech Mazur (woj)@


21/33


m r 1 a o 2008

akt w a okazaa si iewielka pr wat a w tw r ia W Szo-ma ski, usiuj ca jesie i 1927 r o erowa Turkom miga lot-icze was ej pro ukcji do tra sakcji wszake ie oszo, bo

ab wca za a migie czteroramie ch, a t ch w Polsceie w rabia o Propoz cja w roe ia o powie iej pro ukcjiw p iejsz m czasie ie spotkaa si z zai teresowa iem 4

Rok ast p iewiele tu zmie i W st cz iu SEPEWE zwr -cia si o PWU z propoz cj sprze a rz owi w A karze 40ml aboi Mausera, sugeruj c zarazem, i wielko ko traktumoe w p iejsz m okresie ulec awet po woje iu Za a-sc owa e tak perspekt w wa ze ko cer u z ec owasi a po a ie w trakcie przetargu stosu kowo iskiej ce ,licz c a pokr cie ieuchro ch ich z a iem strat przez pol-skie MSWojsk To ostat ie istot ie w razio tak gotowo,uz skuj c awet po waru kiem, e strat ie przekrocz1 200 000 z la swej esperackiej ec zji akceptacj samejRa Mi istr w drogi kre t BGK zmusi je ak warszawskie-go w tw rc o z acz ego po iesie ia pierwot ie skalku-lowa ej kwot , a o mowa z sko towa ia przez ba k pozba-wio ch ra ugotermi ow ch tureckich weksli przes ziao w co a iu si PWU z r walizacji o ostaw Zam wie iemo wartoci ok 1,2 ml ol (10,7 ml z) po zieli si w ko cuaustriacka w tw r ia Hirte berg i belgijska Fn 5

Jesie i tego roku ra ca ha low poselstwa RP w A -karze Z gmu t Vetula i poi ormowa MSWojsk o kolej chmoliw ch zam wie iach, w mie iaj c wr ich sprze a34 t s zamk w o ckm wz 08 Maxim, 4070 t s kb wz 98Mauser, po k w la 100 t s ko i wraz z 2 ml hu ali oraz

koszulkowa ie ok 300 lu ziaow ch R w ocze ie je ak autor pisma ga i mao pro esjo al e post powa ie SEPEWEKierow ictwu sp ki u ao si je ak przeko a wa ze woj-skowe, i moc o kr t cz e uwagi s w g w ej mierze skut-kiem rustracji nuri Pasz o p roku jej a karskiego repre-ze ta ta i w j z opresji obro r k , umoc iwsz awetsw poz cj 6

W aje si wszake, i nuri m g mie jeli to istot ie oi spirowa Vetula iego sporo racji Praca ce trali s ka-tu istot ie pozostawiaa wiele o cze ia Powia omio eo ow ch a ziejach eksportow ch PWU posta owi prze-to przej spraw we was e r ce W sierp iu 1929 r a ichpolece ie Turcj o wie zili i ierowie Piotr Wil iewcz ci Sta isaw Horo ecki, staraj c si ako i tamtejsze wa zeo powierze ia polskim zaka om przer bki 6070 t s kbwz 89/91 i 03 Mauser z kalibru 7,65 a 7,92 mm Prz okazji

4 AAn, SG, 616/55, k 14a-15, Re erat w sprawie eksportu, k 34 , Memoriao czo k w SEPEWE; k 42, pismo L 1258/27/H ra c ha lowego prz posel-stwie w A karze Vetula iego o SG z 22 X 19275 AAn, Protoko posie ze Ra Mi istr w Rzecz pospolitej Polskiej, 42, k 5ai 218 ; protok 6-go pos R Mi RP w iu 17 II 1928 r z za cz ikami; CAW,PWU, I 363 2 3, protoko z 11 , 15 i 17 posie ze ia RA PWU z 15 II, 30 VI i 7 VIII1928 r , pismo L 3241 SEPEWE o PWU z 22 VI 1928 r BGK zga za si f a sowatra sakcj po waru kiem uz ska ia o rz u tureckiego rowa ch przezwielkie tamtejsze ba ki weksli a ca sum ko traktu Weksle te BGK mia s-ko towa a 9% Turc propo owali ieoproce towa e weksle bez ra PWU

twier zio, i b ob ko kure c j e ce owo, g b stopa sko towa BGK ieprzekraczaa w t m w pa ku 2,5%6 AAn, SG, 616/99, k 182 , Sprawoz a ie z ko ere cji z 19 I 1929 r ; 616/142,k 115 , Pro memoria z 31 X 1928 r zoo e przez ra c Vetula iego posowiw A karze Kazimierzowi Olszowskiemu, przesa e o SG pismem L 1076/28/Hz 5 XI 1928 r

a karskim wojskow m przekaza o te mask przeciwgazowpolskiej ko strukcji, g , jak stwier zili w sa ic , sprawazam wie ia a maski jest a czasie A i je ak kolej po-

b t w Turcji i Wil iewcz ca, a i zoo a w wczas przezeobiet ica w ko a ia cz ci prac okoo Mauser w a miejscu,w ale cej o gi o Vickersa, teraz za o tureckiego rz uabr ce w Ze ti Bur u k Stambuu ie prz ios wobecarastaj cej lawi owo ko kure cji po a ego rezultatuSprawa aktual a b a jeszcze przez kilka acie miesi c , leczPWU a ej korz ci z iej ie w ioso

Po ob los czeka i i e ap waj ce zza Karpat propo-z cje nie u ao si sprze a o erowa ej prz okazji przezelegat w PWU maski pgaz ARS, cz 10 t s lu la ckm wz08 Maxim, a kt re w z aczo o za w sok ce , przez co za-m wie ie ostaa Zbrojovka Br o natomiast w prz pa kuziaka piechot Pocisku wa ze wojskowe RP zb t ugooci ga si z w a iem zezwole ia a eksport Bez o zewupozosta zoo e A karze w 1929 r o ert a skorup gra a-t w r cz ch, p t o lot icze i kb wz 98 Mauser z amu icjMo er izacj tureckiej art lerii prz szo si zaj frmie hole -erskiej Polskie zaka (g w ie PWU) bezskutecz ie stawate w szra ki przetargu a bu ow abr ki amu icji karabi o-wej o z ol oci pro ukcji 30 ml szt aboi a zmia rocz-ie W tej s tuacji a iro i zakrawa akt ab cia przez Turk ww Polsce 5 t s spo ek o wartoci 54 ol (tj 481 z)7

T m s mbolicz m postawie iem ogi a tureckim r -ku prz szo si ko te towa polskim eksporterom i w ast p-ch latach Tru oci wielkiego kr z su ie omi przecie

i republiki Atatrka Z ol o pat icza Turcji jest bar zomaa stwier za w bli iaczo po ob ch s ormuowa iachsprawoz a ia zarz u SEPEWE z pocz tku lat trz ziest chna to ma i estowa a przez Turk w prz ja wzgl em ZSRRie sprz jaa wsz m ko taktom z Warszaw Brak ogo -ego kre tu, iech frm polskich o tra sakcji kompe -sac j ch i umpi g stosowa a szerok skal przez ko -kure cj oko wa reszt na omiar zego szwa kowapocz a akwiz cja sprz tu z a wila skich abr k nuri Pasza,kt r w czerwcu 1929 r zast pi a sta owisku a karskiegoprze stawiciela SEPEWE awa sowa ego a rektorski otelZakrzewskiego, zosta przez Sp k pozbawio tej posaz powo u zb t maej ruchliwoci Zarzut te b ajpew iejpretekstem, a zwol ie ie ast pio raczej skutkiem kr t cz-ego sta owiska b ego age ta wzgl em warszawskichzwierzch ik w nuri bowiem w ast p ch miesi cach a alko sultowa prz b waj c ch w i teresach o Turcji w sa i-k w PWU nie zmie iao to aktu, e plac wka SEPEWE w A -karze przez czas usz pozostawaa bez obsa , a to i tere-som sprz ja ie mogo 8

7 CAW, PWU, I 363 2 282, Sprawoz a ie z w jaz u subowego o Turcji i Wil-iewcz ca i Horo eckiego w sierp iu 1929 r , sprawoz a ie i Wil iewcz ca z po-r subowej o Turcji, Rumu ii i Jugosawii z 30 XI 1929; I 363 2 283, otatka tbu ow abr ki amu icji w Turcji z 8 III 1930; ie atowa a otatka o u ziale PWUw SEPEWE; KZU, I 360 1 3, materia z lat 1929-31 t ziaa eksportow ch w Turcji;

KK, I 300 16 957, W ci g z raportu ofcera KK; Z Gw , P Zarz cki,Polskie kon-strukcje broni strzeleckiej , Warszawa 1993, s 76 W Ze ti Bur u miecia si m iale ca o nuri Pasz abr czka zapal ik w i zaka przer bki pocisk w8 AAn, SG, 616/104, ok 245, Sprawoz a ie Zarz u SEPEWE za rok 1930; AAn,SG, 616/133, k 361 , Sprawoz a ie zarz u SEPEWE za 1931 r i i materiaz lat 193233 t pr b eksportu o Turcji; CAW, KZU, I 360 1 3, Sprawoz a ie


22/33


m r 1 a o 2008

W t ch waru kach ie w starczaa tech icz a osko aosprz tu preze towa ego przez polskie w tw r ie Przeko asi o t m ko cer PZL, kt rego samolot m liwski P 11 latem1931 r wzbu zi a t le powa e zai teresowa ie stro tu-reckiej, i ta poprosia o zoe ie o powie iej o ert W tw r-ca ucz i to iezwocz ie, upew iwsz si zreszt wprz ,e zapotrzebowa ie lot ictwa tureckiego a patowce poci-gowe a rok prz sz w osi 36 sztuk Ju w gru iu 1931 rw yeshilke i k Stambuu o b si pr b polskiego samolotu,kt r z sta sowa r walizuj ce z im ko strukcje czechoso-wackie (molik-Avia 31), ra cuskie (dewoiti e 53), amer ka -skie (Curtiss Hawk II) i br t jskie (Bristol Bull og II) W st cz iuroku ast p ego uz ska o w Warszawie wia omo o po -

d rekcji Sp ki SEPEWE za rok 1929; Sprawoz a ie d rekcji Sp lki SEPEWE zaczwart kwarta 1930 r ; BAA MSWojsk , I 300 54 368, Sprawoz a ie z po r subowej o Rumu ii, Turcji, Grecji i Jugosawii w sprawie eksportu w rob wPWU kt r o b li i J Skrz pi ski i i P Wil iewcz c w iach 25 VIII 15 IX1931 r; KZU, I 360 1 3, sprawoz a ie d rekcji Sp ki SEPEWE za czwart kwar ta1930 r Jeszcze pocho z c z r 1932 raport KK MSWojsk gosi: Tere tureckiw gl a a stosu kowo ajlepiej prz gotowa la ekspa sji PWU z prz czziaa ia a im nuri -Pasz (CAW, KK, I 300 16 957, W ci g z raportu ofcera KK

z ko troli Pa stwowej W tw r i Uzbroje ia, przeprowa zo ej w ci gu m-ca lu-tego 1932 r ) O r b e i w uej mierze auto omicz e wzgl em age tur SE-PEWE prze stawicielstwo w Turcji posia aa atomiast PZL Sta owia je sp kapo azw Selahetti Ri at ve Mehmet Ha ri Pierwsze o alezio e wzmia kio jego u kcjo owa iu pocho z z wios 1933 r Wsz stko wszake wskazuje,i powstao o o wcze iej w 1932, lub moe 1931 roku

j tej przez ab wc ec zji zakupu patowca PZL W tw r iasprec zowaa ce sprze a , ustalaj c j la serii 24 sztuk P 11z ra cuskim sil ikiem G me Rh e Jupiter GR 9Asb a pozio-mie 19,5 t s olar w, w lut m za, a wie o sil ej ko kure cjiamer ka skiej, ce t jeszcze ob i a, zastrzegaj c i b zieo a musiaa ulec po w sze iu w prz pa ku g b zaszako iecz o cz ciowej zmia got wki a t to Je ak poprzeprowa zo m jesie i ofcjal m przetargu ko trakt uz -skali zaocea icz i w tw rc , umiej t ie operuj c obiet ica-mi tech icz mi, za ia iem ce i w korz sta iem tureckiche o zblie ia z USA T m m iejsze b sza se a zb t

i ch o erowa ch w t m okresie przez Polsk pro ukt w:samolot w towarz sz c ch Lubli R-VIII, lot icz ch ra iostacjipoka ow ch, masek pgaz cz prochu art ler jskiego 9

Rosza perso al e we wci reorga izowa m prze sta-wicielstwie SEPEWE utru ia prowa ze ie s stemat cz ej

9 AAn, AW, A II/137, k 18, sprawoz a ie Zarz u Sp ki SEPEWE za rok 1932;SG, 616/133, k 17, kopia pisma L 14/tj/Zak kierow ika Wojskowego Zaka uZaopatrze ia Aero aut ki pk i Abcz skiego o attach wojskowego RP

w Bukareszcie ppk Michaowskiego z 9 I 1932 r ; 616/149, k 436 , o pis pismaL 5159/I/4 ambasa ora RP w A karze K Olszowskiego o Zrzesze ia PolskichPrzem sowc w Lot icz ch z 14 III 1933 r ; CAW, PZL, I 363 3 16, projekt proto-kou r 33 posie ze ia RA PZL z 24 IX 1931 r i ast okum ; A Glass, T Ko-pa ski, T Makowski,PZL P.11, G ia 1997, cz I-II, s 10; K Cielak, W Gawr ch,A Glass,Samoloty myliwskie wrzenia 1939 r. , Warszawa 1987, s 49

Zaga ie ia eksportowe opracow wa e w prze stawicielstwie SEPEWE w Turcji w r 1929

Lp. Zapytania Oferty Sukcesy i przyczyny niepowodze

1 300400 000 b Mausera S M K L ?

2 35 000 000 b Mausera S M K ?

3 10 000 lu o ckm Maxima 7,92mm

zoo o zb t w soka ce a ($8,50, Turc kupili za $6,965/szt )

4 Przer bka 60-70 000 kb Mausera7,65 mm a 7,92 mm

zoo o w ko cu roku sprawa a al w pertraktacjach

5 dziaka piechot 47 mm Pocisk sabe moliwoci kup a sic!

6 Fabr ka amu icji o pro30-40 000 000 b rocz ie

sprawa pozostawaa aktual a w r 1930; waru ki klie ta okaza- si iereal e

7 Maski pgaz zoo o j w

8 Przer bka 100-130 armat g r-skich a ziaka piechot

?

9 P t o lot icze zoo o ?

10 Zapo iki o zapal ik w u e-rze iow ch mi iem 7,62 mm zb t mae zapotrzebowa ie

11 Spo ki o zapal ik w u erze-iow ch o gra at w r cz ch

j w

12 5000 kapiszo w (spo ek) zawarto transakcj

13 Samolot i ich w posae ie, sil i-ki lot ; sprz t opt cz i gazow

?

14 Stacje ra iotelegrafcz e ?

15 Ma ierki, amiot , opatki saper-skie z pokrowcami

?

16 25-50 t s skorup iemieckichgra at w r cz ch

sprawa ulega ezaktualizacji

17 100-150 t s kb i po 1000 b /szt ?r o: Opracowa ie was e a po stawie CAW, KZU, I 360 1 3, zestawie ia SEPEWE Charakter st ka prac plac wek po wzgl em ha low m za rok 1929 i zaIV kwarta roku 1930


23/33


m r 1 a o 2008

ziaal oci marketi gowej Po przerwie spowo owa ej usu-i ciem nuri Pasz obsa zo o je po ow ie opiero pomi -z majem a lipcem 1931 r , powouj c struktur h br ow

O t i teres polskiego przem su chemicz ego oraz pro-uce t w masek przeciwgazow ch repreze towa mia ie- jaki A oslu M Sait10, pozosta za cz woje ch prze -si biorc w Misel J Lazar Obaj je ak age ci ie sta li a w -sokoci za a ia SEPEWE w ja iao w sw m sprawoz a iu zarok 1933: Prze stawiciele asi, o ile w roku poprze im zwra-cali si o as z r mi zap ta iami, o t le w okresie spra-woz awcz m zupe ie zamilkli, wobec czego w m wilimim prze stawicielstwo dosze wsz o w iosku i powie-rze ie prze stawicielstwa osobie aro owoci tureckiej jest ieo powie ie, wsz sc ci bowiem, kt rz ubiegali sio asz repreze tacj , r w ocze ie repreze towali ko ku-re cj , Sp ka w ko cu 1933 r awi zaa ko takt z ziaaj cw Warszawie polsko-tureck frm Ista war, w st cz iu 1934powierzaj c jej, a waciwie jej a karskiemu rez e towi Le-o owi K obels or owi prowa ze ie sw ch i teres w a tere-ie Turcji Te ostat i w ast p ch miesi cach musia wszak-e popisa si w j tkow zgoa i ole cj do powie zie,e zawarta umowa zostaa przez SEPEWE w powie zia a poiespe a p roczu, za ambasa or Jerz Potocki jeszcze rok p iej alergicz ie reagowa a wie i K obels or ma aplac wk powr ci, i to z rozszerzo mi kompete cjamiA postaw tak polski plomata zaj w pe i wia om, erest tucja ziaal oci plac wki eksportowej Sp ki w kraju je-go urz owa ia jest kwesti pal c Sam zreszt o to mo ito-

wa, tak oto ilustruj c s tuacj : Ostat io tutejsze Mi isterstwoObro i ormowao si ieofcjal ie w Ambasa zie, cz mo-ab pocz i pew e zakup z pomi i ciem SEPEWE, co jest

jaskraw m owo em po ci cia autor tetu tej i st tucji 11Sa acja potrwa miaa wszake jeszcze z g r rok dopiero

we wrze iu 1934 r SEPEWE z alaza obiecuj cego ka a-ta a a karskiego prze stawiciela w osobie zatru io egow wczas w rekcji PKP b ego urz ika ko sulatu ge e-ral ego RP w Stambule Roma a Bucz skiego Wte wszak-e a przeszko zie sta kwestie f a sowe Bucz skiie posia a ro k w a po j cie samo ziel ej ziaal oci,Sp ka za, sparz wsz si kilkakro, ie b a sko a w ka-a kolej ch pie i z bez jakiejkolwiek gwara cji ich zwro-tu W jciem okazao si porozumie ie ze Zwi zkiem PolskichHut elaz ch, kt r z pocz tkiem 1935 r zgo zi si part -c powa w kosztach prze si wzi cia Umoliwio to w jazBucz skiego o Turcji i obj cie przeze a karskiej plac wkiz iem 23 VI 1935 r Hut icz part er, z iech co brakiemsz bkich e ekt w prac owej ekspoz tur , ju po p roczuw co a si z jej wsp f a sowa ia SEPEWE je ak, po kre-laj c e w sa ik w ostat ich miesi cach w kaza o wielee ergii i stara , a po a to posia a powa e stosu ki,

10 W zestawie iu SEPEWE Charakter st ka prac plac wek po wzgl emha low m za IV kwarta 1930 r (CAW, KZU, I 360 1 3) fguruje o a po azw

namik Hilmi i A oslu M Sait11 AAn, SG, 616/104, k 487 , pismo PZ SEPEWE o sze a O II SG z 12 X 1931 r ;616/166, k 237, pismo HW/Tu SEPEWE o sze a O II SG z 26 I 1934 r ; 616/ 133,k 89, pismo HW/Is SEPEWE o sze a O II SG z 30 V 1934 r ; SG, 616/142, k 540 ,kopia pisma L 21/1 ambasa ora RP w A karze J Potockiego o mi istra Beckaz 6 V 1934 r ; MSZ, 9521, k 23, sprawoz a ie Zarz u SEPEWE za rok 1933

oraz wa a biegle j z kiem tureckim, po trz mao zawartz im umow , O mie e ec zje po j te przez part er wz kr tkotrwaej sp ki waru kowa e b rozbie oci oce

co korz ci, kt re prz ie im mogo alsze utrz m wa ieo legej ekspoz tur Perspekt w b za w prz pa ku ka-ej z bra zasa iczo r e B rzecz obja i, prz woa w -starcz ragme t raportu ko sula ge eral ego RP w StambuleRoma a Weg erowicza, kt r jeszcze w roku 1933 i ormowawarszawskie MSZ: Restr kcje walutowe i ko t ge towe,kt re utru iaj w w sokim stop iu import o Turcji, spra-wiaj prz r w oczes m braku uprawomoc io ego traktatuha lowego polsko-tureckiego oraz arrangement , e eksportz Polski o Turcji jest w ostat ich latach iez acz nie-m iej Turcja, awet prz obec ch waru kach, moe sta owipowa r ek zb tu la aszego przem su, a to ze wzgl ua powa poz cj jak sta owi w bu ecie tureckim w -atki a i stalacje i art ku woje e 12

Mome t uporz kowa ia przez SEPEWE stosu k w atere ie Turcji ie b prz pa kow Co ajm iej o wios1934 r trwa mia owicie zabiegi PWU o uz ska ie o wa zw A karze zam wie ia a 20 t s kbk wz 29 Mauser w ta -szej wersji e, 50 t si c takiche kb lub kbk w wersji sta ar-owej, oraz o powie iej amu icji w iloci po 1000 sztuk aka egzemplarz kb/kbk Wa ie wios roku ast p egowesz o e w ec uj c az , a wobec jakoci swego pro uk-tu oraz i ormacji, e r wale (g w ie Fn i Zbrojovka) majzamroo e w Turcji powa e ale oci pocho z ce z zawar-t ch uprze io ko trakt w, stro a polska licz a a pom l

f a pertraktacji Jak to uprze io b wao, prz okazji stara osi zai teresowa Turk w i i mi w robami, ostarczaj c immateria ot cz ce rkm wz 28 i ckm wz 30 Brow i g, pisto-let w wz 35 Vis , rewolwer w wz 30 nG, a take celow ik wopt cz ch i sio e jucz ch 13

Je ocze ie trwa rozmow w sprawie ewe tual chostaw sprz tu lot iczego nab te prze paru lat samolotm liwskie Curtiss ie spe i bowiem tureckich oczekiwadlatego ju wios 1933 r po ow ie wzi to po uwag pol-sk o ert , so uj c moliwoci ab cia masz P11 lub P24negocjacje ie mia w wczas jeszcze charakteru ofcjal ego,ale w ra tre ku rozbu owie si powietrz ch o o-tow wa przez polskich obserwator w i w i ch krajach pozwala oczekiwa, i wkr tce osi g o e te poziomUpew iao o t m take skierowa ie jesie i 1934 r a sta opolskiego lot ictwa wojskowego w ch tureckich ofcer wdeklarowa a przez PZL gotowo w ko a ia cz ci zam wie-

12 AAn, MSZ, 6557, s 24 , protok ko ere cji w MPiH w sprawie eksportu oTurcji z 22 I 1936 r i i okume t ; SG, 616/133, k 302, kopia pisma L 30/tj /33ko sula RP w Stambule R Weg erowicza o W ziau Wscho iego MSZ z 15 VII1933 r ; 616/149, k 108, pismo HW/Tu SEPEWE o sze a O II SG pk E glischaz 5 XII 1934 r ; 616/183, k 298, pismo L 57a/63-5 R Weg erowicza o sze a O IISG z 7 II 1935 r ; k 303, pismo HW/Tu SEPEWE o O II SG z 5 IV 1935 r ; CAW, PWU,I 363 2 306, Sprawoz a ie z w jaz w subow ch o Turcji w iach 4 III 11 III , 17 III 8 IV, 13 VI 28 VI 1935 r i Piotra Wil iewcz ca; P ossowski,Dyplomacja Drugiej Rzeczypospolitej. Z dziejw polskiej suby zagranicznej , War-

szawa 1992, s 24313 AAn, SG, 616/149, k 112, pismo HW/Ba SEPEWE o sze a O II SG z 31 VIII1934 r ; 616/183, k 301, kopia pisma L 28/tj /35 ko sula RP w Stambule R We-g erowicza o W ziau Wscho iego MSZ z 2 III 1935 r i i e okume t ;CAW, I 363 2 306, Sprawoz a ie z w jaz w subow ch o Turcji w iach4 III 11 III , 17 III 8 IV, 13 VI 28 VI 1935 r i Piotra Wil iewcz ca


24/33


m r 1 a o 2008

ia w zorga izowa ej ieg przez iemieck frm Ju kerstureckiej w tw r i lot iczej Ka seri Uak Fabrikasi w Ka seri(Cezarea) zwi kszaa sza se sukcesu14

W lipcu 1935 r turecki Sztab Ge eral , kt remu wa iera cuski rz o m wi, ze wzgl u a a ie pierwsze stwazam wie iom krajow m, zgo a ostaw zakupio ch ju12 m liwc w dewoiti e d 510T, zwr ci si o po a ie ce iwaru k w lice cji a pro ukowa e w Polsce masz Pro-b spe io o po miesi cu, mimo opor w Paacu Brhla, pe-ego w tpliwoci cz zasila ie armii tureckiej owoczes msprz tem wi o mie miejsce wobec zb t bliskiej wsp pracTurcji op aut z Sowietami Jesie i tego roku zai tere-sowa ie ko trahe t w skupio si a t pie P 24, kt r w ko cugru ia przesze w Turcji pr b Z pocz tkiem 1936 r A karaza eklarowaa zamiar ab cia 30 sztuk takich patowc w, zaw rozmowie z ambasa orem Potockim premier Ismet I po kreli szczer ch sf alizowa ia rozm w Ich uko cze ieo wleka jeszcze kwestie pat oci, g turecki klie t z e-zawuowa ska a e pierwot e obiet ice zapat got wkowejzapat w ewizach Ale i w tej sprawie u ao si wios 1936r osi g porozumie ie, b 24 IV wreszcie po pisa umow

Prze miot tra sakcji sta owio 40 kom

Documents

biuletyn dws-01.pdf