Shoqria informatike

- Ne ekonomin e dituris baz per rritje ekonomike eshte dituria arsimimi

inovacionet , hulumtimeet shkecore perdorimi I rrjetave kompjuterike etj.

- Sot thuhet se po jetojm ne epoken e shoqeris informatike ku si rezultat I zhvillitit

te shpejt te teknologjis informatike dhe aplikimit te saj shum shpjet ka ardhur deri

te transormimi I shoqeris industrial ne shoqeri informatike.

- Infornata dhe dituria jan bere krarakteristika dominuese kurse teknologjia

informatike sidomos teknologjia e internetit po e transeferojn menyren se s

punojm si e zhvillojm afarizmin dhe si jetojm.

- Ne shoqrin informatike informata dhe dituria kan firuar rolin e fuqis dhe te paras

dhe jan bere mall I qmuar si asnjehr me par .

- Sociologet pohojn se shoqeria informatike eshte shoqeri ne te cilen njerizt jan te

lidur njeri me tjetrin ne rrjeta kompjuterike dhe ne jeten e perditshme perdorin

teknologjin informatike dhe kopmjuteret si dhe mediumet tjera siq jan telivi\zioni

radio dhe internet.

- Ekonomistet thon se shoqeria informatike eshe shoqeri ne te licin sektorin I

teknologjis dhe I kompjuterve eshte masiv ose numri I te punsuarve te cilet kryejn

pun te bazuar ne dituri.

- Avgerou dhe Cronford (2002) thon se shoqeria informatike quhet shoqeria e

cila krijon ndan dhe perdor diturin me qellim te sigurimit te mirqenies se

populates te saj.

- Peter Drucker ( 1999) thot se ndryshimety bashkohore ne shoqeri nuk duhet

kuptuar vetem si ndryshim teknik dhe teknologjik por duhet kuptuar si tersi e

transformimeve ne teknologjiekonomi dhe shoqeri ku dituria nuk eshte factor I

vetem por eshte resurs kryesor I cili percakton kahjen dhe shvillimit te shoqerin

te re e njohur si shoqeri informatike.

Interneti

- Interneti filloi ne fund te viteve te 60-ta nga ARPAnet I cile ishte project I

minstris amerikane te mbrojtejes te SHBA me qellim qe ti plotsoj dy kushte :

rrjeti I komunikimit nuk guzonte te mvaret nga qeverisja e centralizuar dhe

sistemi te vendosej ashtu qe tem und te punoj edhe nese demtohet ndonje

pjes.

- Qellimi kryesor I ARPA net ishte lidhja e bazave ushtrarake dhe hulumtuse qe

te mos vie deri te sulmet atomike te mos demtohej funksionimi I rrjetit

kompjuterik.

- Ne vitin 1983 rrjeti ARPA net u nda ne dy pjes ne rrjetin ARPAnet I cili perdorej

per nevojat e organizatave civile dhe rrjeti MILINET I cili perdorej per nevoja te

ushtris .

- Ne vitin 1986 rrjeti ARPAnet u bashkua me rrjetin NSFNET dhe me bashkimin

e ketyre dy rrjeteve lindi interneti

- Viti 1992 konsiderohet si viti kur internet u be nje e mir e pergjithshme dhe

filloi te perdoret pa kufizime kohore dhe hapsinore.

- Mirpo ndikimi internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohor filloi ne vitin 1993

duke transformer eknonomin industrial ne nje ekonomi te re dhe rrejedhja e

dokumentave behet ne menyr elektronike pavarsisht se ku gjendet lokacioni I

ndermarrjes .

- Zhvillimi i internetit dhe zhvilli I shoqeris infrmatike ka kaluar nepr tri faza :

- Faza e par interenti ( fundi I viteve te 80 dhe fillimi I viteve te 90 )

- Faza e dyt Intraneti ( nga viti 1996)

- Faza e tret Ekstranet ( 1997 ) .

Intraneti

Intraneti eshte rrjet kompjuterike mbrenda nderrmarrjes e cila funksionon ne

menyr te ngjashme dhe kompatibile sipas principeve te internetit.

Intraneti eshte rrjet privat I mbrojtur nga vizitoret perms sistemit firewalls cili vendoset

ne mes te sistemit te mbrendeshem te nderrmarrjesdhe rrjetit te jashte duke perfshir

edhe internetin.

Intranetet perdorin gjuhen HTML per te programuar webfaqet dhe lidhjet e

hypertekstit kursje qasja mund te behet nga infrastruktura ekzstuese e rrjetit pa

kerkuar ndonje hardver special si dhe perdor softveret kopmjuterik egzistues si

windows xp , office ,www etj .

Ekstranetet

Intranetet privat qe ju lejojn qasje shfrytezuesve te jashtem individeve dhe

nderrmarrjes ne intrantet e tyre quhe ekstranete.

Ekstranet eshte rrjet afarist privat I cili ka lindur me lidhjen e intraneteve te disa

organizatave qe bashkpunojn dhe jan partner afarist.

Ne kuptimin hierarik Intraneti eshte pjes e ekstranteti ndersa ekstaneti eshte pjes e

internetit.

Ekonomia e dituris

Shprehja ekonomi e dituris ka filluar te perdoret ne vitin 1997 per te shenuar

produktet dhe sherbimet e reja dhe rritjen e shpejt te ekonomis , sidomis te sektorve te

ekonomis ne te cilet bazohen ne perdorimin e indernetit.

Ekonomia e dituris eshte diciplin e cila merret me ndikimin multidimensional dhe

nderdiciplinor shoqror ,ekonomik , teknologjik te perdorimit te teknologjive te reha dhe

rrjetave kompjuterike ne aktivitetet ekonomika

Ekonomia e dituris fokusohet ne : ndryshimet teknologjike si rezultat I perdorimit te

rrjetave kompjuterike siq jan : internet , ekstraneti , intraneti , ne rritjen e rolit te

informative dhe ne perdorimin ekapitalit intelektual.

Definimi I ekonomis te dituris quhet ekonomi ne te cilen rritja ekonomike dhe

permirsimi I standardit jetsor nvaren nga krijimi I dituris dhe shperndarjes te saj.

Dallimi ne mes te ekonomis industrial dhe ekonomis te dituris

Ne ekonomin industrial struktura e ekonomis eshte dominuar nga faktroet dhe

resureset fizike : lenda e par m,objekti I punes dhe fuqia puntore ndersa ne ekonomin

e dituris dominojn faktoret jo material : informat dhe dituria .

Dallimet ne mes te ekonomis industrial dhe te dituris

Kaptali fizike dhe financiar informata dhe dituria (kapitali intelektual )

Rrethina afariste : Lokale fizike Globale /Virtuale

Resurset afariste : Fizike te prekshme te pa prekshme

Ndryshimet : Periodike te perhershme te pa parashikusheme

Infrastruktura afariste : fizike informatike ,rrjetore ,elektronike .

Te dhenat ,informatat dhe dituria

Te dhenat jan shenime dhe permbajn porosi ose mesazhe te cilat nuk kan ndonje

qellim dhe paraqesin shenime ne detale lidhur me ndonje aktivitet, ngjarje ose

transakcion etj .

Informata eshte e dhene e perpunuar dhe e rregulluar ashtu qe tem und te perdoret

gjat procesit te marrjes te vendimeve dhe iu dedikohet menaxhmentint sepses jell

njohuri dhe dituri te re qe sherben si baz per marrjen e vendimeve .

Procesimi I te dhenave ne informata

Shprehja procesim I te dhenave eshte shprehje e cila perdoret per te perhskruar

ndryshimet eventuale te cilat kan ndodhur ne te dhena me qellim te fitimit te informates

Porcesimi I te dhenave kalon ne disa faza : shenimi I transakcionit ne te dhena ,

kodimi I te dhenave ne nje form te caktuar , deponimi I te dhenave duke I ruajtur ne

menyr qet te sherbejn gjat procesit te prodhimit, selektimi I te dhenave .

Faza e transofrmimit te te dhenave perfshin perllogarijten e vleres te fitar nga

operacionet artimetikologjike , permbledhja e te dhenave dhe klasifikimi I te dhenave

dhe identifikimi I tyre

Faza e informative dalese perfshin prezantimin e rezultateve ,kopjimin dhe bartjen

e te dhenave neprmjet ndonje sistemi the kanali telekomunikimi.

Ne ekonomin e dituris Informata eshte resurs I rendesishem ekonomi k , lend e pare

per te prodhuar diturin ,factor kryesor I produktivitetit , factor kryesor I suksesit ne treg

, mall me I qmuar ne treg etj .

Karakteristikat e informates jan : te jet relevante , e sakt , te arrij me koh , te jet e

plote , te jete ekonomike , efikase dhe e besueshme .

Atributet e informates jan :

Sasia e informates shpreh numrin mesatar te vendosje binare te cilat jan te

nevojshem per zgjidhjen e ndonje problem ose per marrjen e ndonje vendimi

Cilsia e informates - eshte nese ajo informat I plotson nevojat per shfrytezuesin ,

paraprakisht te krijoj kushte ne menyr qe marrsi I informates te marr vendime te

dobishme .

Vlefsmeria e informates ne koh lidhet ngusht me analizen e ndjeshmeris qka nese e

cila analiz ka te beje me testimin e vendime dhe te alternative dhe qfar mund te jet

vlera e pritur e informates Brenda intervalit te caktuar kohor .

Dituria paraqet nje bashkesi te informatve ne nje fush te caktur dhe mund te

defionhet si resurs jo material dhe perbehet nga bashkesia e ideve , intuita ,pervoja ,

shkathesit , dhe te mesuarit .

Dituria ka potencial qe te krijoj vler ekonomike ndonse eshte resurs jo material , sa

me shum njerz qe perfshihen ne krijimin dhe shperndarjen e dituris vlera e saj rritet .

Llojet e dituris :

Ditura Eksplicite eshte ajo ditori e cila eshte e deponuar ne libra dhe mund te fitohet

duke mesuar te perdoret dhe te bartet ne produktet e reja ne paisjet teknike etj .

Dituria e bazuar ne provoj eshte ajo dituri e cila krijohet nga pervojat e individeve dhe

permban ne vete vlera te arritura presonale te individtit.

Dituria impliciete eshte karakteristik dhe specific e vetem nje organizate te caktuar

dhe eshte veshtir te kopjohet , sepse ka lindur ne kuader te organizates gjat kryerjes

te punes dhe zgjidhjes te problemeve .

Modeli i ekonomis te dituris paraqet konfergjencen e tri teknologjive kompjuterike ,

komunikuse dhe informatike ne nje teknologji te vetme the te njohur si teknologjia e

internetit e cila ka ndodhur ne vitin 1970-1980.

Modelin e ekonomis te dituris e perbejn : digjitalizimi I produkteve dhe sherbimeve

te reja , biznesi elektronik , pagesat elektronike .

Modeli I nderrmarjes B- Web nenkupton nje rrjet te furnizuesve , shperndarsve

,konumatorve te cilet zhvillojn transakcione afariste nepermes internetit dhe

mediumeve tjera elektronike me qellim te prodhimit te prodhimit te produkteve dhe

sherbimeve .

Konsumatori eshte mbret sepse duke I u falenderuar inernetit ai eshte I informuar

mir lidhur me oferten e produkteve dhe sherbimeve me shpenzime te uleta te kerkimit

gje qe I mundson te zgjedh produktin me kualitativ dizajnin dhe qmimin e produktit

pamvarsisht lokacionit se ku gjendet .

Karakteristika e ekonomis sipas don tapscoot jan :

Ekonomi e informative e dituris dhe e kapitalit intelektual- kjo bazohet ne

perdorimin e njohurive te njerzve aty ku prodhohet ,vlera krijohet nga truri e jo nga

muskujt .

Ekonomi e re – ne te cilen komunikimu ndernjerzor shperndarja e programve

,transakcionet afariste banzohen ne kodin binary 0 dhe 1 , vlera e ekonomis krijohet

permes dituris dhe shperndarjes te saj.

Ekonomi virtual –ne te cilen informatat rrjedhin ne form te bitev dhe krijon aktivitete

virtuale te cilat kan tri dimenzione : kohor , hapsinor , structural.

Ekonomi molekulare - ku ndermarrjet e vjetra zevendesohen ne tersi me dinamik

molekulare.

Ekonomi e rrjetave kompjuterike - e cila bazohet ne shvillimin e afarizmit dhe

komunikimit me perdorimin e rrjetave kompjuterike ku kufijt e prendshem dhe te jashte

jan fluid .

Eleminohen ndermjetsuesit - mirpo paraqiten infondermjetsuesit te cilet ndihmojn qe

blersit te sigurojn informata relevante nga websajtet e caktuara ne rastet kur deshirojn

te marin vendime lidhur me blerjen e produkteve te caktuara.

Integrimi i disa teknologjive : si teknologjis kompjuterike , komunikimit ,informatike

dhe konvergjencesndermjet tyre .

Ekonomi e inovacioneve - jan forc shtytese e aktiviteteve ekonomike dhe e suksesit

te subjekteve ekonomike .

Ekonomi ku zvoglohen dallimet midis prodhimit dhe konsumit – prodhimi masiv

zevendesohet me prodhimin sipas porosis dhe konsumin masiv.

Ekonomi ne koh reale – ne te cilen factor kyq i aktiviteteve ekonomike eshte veprimi

ne koh reale gje qe shkurton ciklin jetesor te produkteve .

Ekonomia Globaale – ku levizja e lire e lir e informative ,kapitalit ,ideve dhe njerzve ,

eliminohen kufijt nacional ,kulturor ,organizativ , politik etj .

Krijohen trauma dhe konflikte masovike – sepse tekologjit e reja po e transofromojn

ekonomin globale dhe po e ndryshojn fuqin puntore per sa i perket masdhsis dhe

perberjes te saj si dhe kerekon dituri per sukses .

Trendet e reja ne ekonomin e dituris jan : krijimi i industrive te cilat bazohen ne

informata dhe dituri ,rritja e te hyrave te konsumatori , rritja e konsumit , rritja e kereses

per produkte dhe sherbime luksoze .

Fyt I ngusht I cili I kufizonte aftesit e nderrmarjes ne epoken e industrializimit ishte

prodhimi ndersa fyt I ngusht I ekonomkis te dituris eshte aftesia per dizajnimin dhe

krijimin e produkteve dhe sherbimeve

Ndikimi i internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohorë

Ndikimi internetit ne zhvillimin e biznesit filloi nga viti 1992 kur ai u be nje e mir e

pergjithshme , megjithat thuhwt se viti 1993 eshte viti kur filloi ndikimi i internetit ne

biznes.

Biznesi elektronik paraqet nje form bashkohore te organizimit te afarizmit e cila ne

mas te madhe mvaret nga perdorimi i teknologjis infortmatike komunikuese ,e sidomos

te internetit ne zhvillimin e funksioneve afariste.

Bota afariste nuk eshte fokusuar ne prodhim ,shperndarje dhe rritjen e pjesmarrsve

ne tre , siq ndodhte ne ekonomin e industrial , por eshte e fokusuar kah nevojat dhe

deshirat e konsumatorve , pra interneti mundsoi biznesiin elektronik edhe mund te

themi se biznesi elektronik eshte pasoj e internetit.

Serviset e internetit

Serviset e internetit jan nje numer i veglave dhe serviseve te cilat dallohen njera me

tjetren por te cilat praktikisht e lehtesojn hulumtimin dhe gjetje e te dhenave ne internet

me te njohurat jan .

Posta elektronike- filloi me (1969) eshte njer servis i internetit i cili siguron kembimin

e shpejt dhe praktik tete porosive tekstuale elektronike dhe te datotekave kompjuterik

me ndihmene rrjetave kompjuterike LAN dhe WAN

Posta elektronike dergohet nha nje kompjuter ne kompjuterin tjeter me rrjetin

kompjuterik dhe bartet me ndihment e protokolit SMTP i cili mundson krijimin ,

dergimin dhe leximin komunikim kebmimin dhe shkarkimin elektronik nga serveret

anonym .

World Wibe Web ( WWW ) – u formua ne vitin (1989) nga world wide web consortium

i njohur se w3c , www paraqt nje pako elektronike e cila mund te permbaj tekste

grafike animacione me zed he video ne seksione te quajtura web-faqe e cila lidhet ne

menyr elektronike me web faqet tjera dhe mund te shikohet nga qdo lloj i kompjuterit

Web dokumentacionet i kan dy karekteristika te rendsishme : a ) nuk prezantojn

ndonje radhitje specifike ose hierarkike te informative , b ) dhe informatat te jen ne

lidhje te dyfishte me informatat tjera .

Web dokumentat shkruhen ne formatin e gjuhes programore html e cila percakton se

si do te duket ndonje informat dhe si do te paraqitet ajo tek shfrytezuesi ne internet dhe

qasja eshte e mundur perms aplikaciobneve te quajtura Browser te Webit ku

shfrytezuesi mund te qaset pa marr parasysh lokacionik ku ndodhet .

Website eshte i njejt me nje revist te vetme vetem ne vend te faqev te letres te Web-

site kemi nje grumbull te Web-faqeve te cilat paraqiten ne ekranin e kompjuterit .

Bartja e te dhenave ne distanc (FTP)—mundosn qe datotekat e krijuar te barten ne

nje kompjuter tjeter pa pasur nevoj qe te barten me disket ose me ndonje medium

tjeter , ndersa qasja ne server behet si shfrytezes anonim ose i rregull qe nenkupton

perdorimin e passwordit .

Telnet – mundeson shfrytezuesit te disponoj me nje numer identifikues vail nga

kompjuteri i tij te lidhet ne ndonje kompjuter tjeter ne distance gjeografike dhe ne

lokacionin fizik te kryej ndonje veprim .

Lista derguese – eshte adres e veqant e postes elektronike , lista derguese verteton

permbajtejen e postes elektronike dhe kur ndonje shfrytezesi e dergon porosin ne at

adres serveri i cili ia percjell te gjithve qe jan perfshir ne listen derguese .

Ekzistojn disa lloje te listave derguese : lista derguese e bashkpunimit , e

pergjithshme e bashkpunimit dhe lista moderator, mvarsisht nga reagimi i pranuesit ai

mund ta hap , mund te mos reagoj , ta fshiej at , te ia dergoj dikujt tjeter etj

Newsgroup-puna ne grupe diskutuese nenkupton pjesmarrjen ne diskutime te

ndrysme nepermjet rrjetave kompjuterike , grupet diskutues mund te jen forume ne

internet te cilat mundojn komunikimin dhe diskutimin ne grup nepermjet antarve te

grupit deh mbeshtetja e punes ne grup behet nga softweri Microsoft Net Meeting .

Internet Relay Chat ( IRC ) paraqet nje kanal komunikim ne internet i cili mundeson

shfrytezuesit te marr pjes online ne biseda online ne koh reale , pra eshte nje medium

fo ormal per zhvillimin e bisedave.

Bisedat telefonike ne interent- mundoojn biseda nepermjet internet ne saje te lidjes

ste telefonave te shfrytezuesit ne adres te interentit dhe cmimet e besdave jan shum

me te ulta se sa qmimet e bisedave me ndihmen e rrrjetit fiks dhe mobil.

Definimi i biznesit elektronik

Shprehja biznes elektronik e perdori per her te par kompania IBM ne vitin 1997 me

qellim qe te behej dallimi ne mes te shprehjes tregti elektronike .

Biznesi elektronik - paraqet afarizmin ne te cilin transakcionet emkomnomike

realizohen ne menyr elektronike dhe njihet me emrin afarizem elektronik ose biznes

elektronik i cili realizohet me ndihmen e teknologjis informatike dhe te intrenetit .

Autori Panian – thot se biznesi elektronish eshte forma bashkohore e organizimit e

cila ne mas te madhe varet nga perdorimi i teknologjis informatike dhe mbeshtetja e

sistemeve informatike .

Spremic – thot se shprehja biznes elektronik paraqet ne concept gjithperfshires perms

te cilit lidhen dhe digjitalizohen ne te gjitha aktivitetet afariste qe nga zhvillimi i

produkteve e deri te menaxhmenti dhe administrate .

Nga aspekti i komunikimit – biznesi elektronik nenkuptondergimin e informative ,

produkteve , produkteve , sherbimeve te pagesave permes telefonit ose rrjetave

kompjuterike etj.

Nga aspekti i afarizmit – biznesi elektronik nenkupton perdorimin e teknologjis

digjitale ne proceset e automatizuara afariste.

Nga aspekti i sherbimeve - biznesi elektronik paraqet nje vegel e cila shfrytezuesve

te sherbimeve i siguron te dhena me te shpejta lidhur me oferten e produkteve dhe

sherbimeve .

Nga aspekti i prespektives online – biznesi elektronik i siguron mundesin e blerjes

dhe shitjes te produkteve dhe informative permes internetit dhe serviseve tjera online

Arsyet e aplikimit te biznesit elektronik ne kompanit ne ekonomin e dituris jan:

shfrytezimi sa me i mir i resurseve afariste ne dispozicion , sigurimin e pozites me te

mir konkurruese ne treg , deshira per rezultate sa me te mira afarise dhe financiare etj

Profesionet qe jan nderlidhur me biznesin elektronik si form e afarizmit

bashkohore jan : konsulentet tregtar ,zhvilluesi i aplikacionev , broker webdizajner ,

menagjer i prodhimit , programmer etj .

Fazat e ndikimit te internetit ne zhvillimin e biznesit elektronik.

Broushurat elektronike perfshijen peridhen 1993-1996 ,kur per her te par u krjuan

webfaqet dhe iu mundesua publikimi ne distanc i informative lidhur me nderrmarrjen ,

andaj nderrmarjet e kishin kuptuar se duhet ti ndajn dokumente te ndryshme me klient

, furnizues dhe partner afarist duke perdorur posten elektronike ose FTP .

Biznesi elektronik filloi ne vitin 1996 kur kompania Amazon.com filloi te sjell ne

internet industrin e librave elketronik , duke mundesuar prezantimin e katologjeve dhe

broshurave ne menyr elektronie , kryerjen e pagesave etj dhe eshte mode i biznesit

nje shites me shum shites ose nje me shum .

Prokurimi elektronik – filloi ne vitin 1998 me qellim te zvoglimit te shpenzimeve

indirekte zyrtare te cilat ishin te larta , prokurimi elektronik eshte model i biznesit shum

me shum .

Tregu elektronik – filloi ne vitin 2000 dhe paraqet nje vend ku zhvillohet tregtia me

ndonje product ose sherbim apo kryhet ndonje transakcion afarist dhe eshte model i

biznesit me shum shites me shum bleres.

Ekosistemet dianmike – paraqesin bashkpunimin e disa tregjeve industriale ku

ndermarjet veprojn direct njera me tjetren pa ndermjetsimin e serverit qendror .

Menyrat e transformimit te biznesit klasik ne biznesin elektronik

Perparimi i procesit afarist- kemit te bejme me nje process transformues stabil me te

cilin kompania nuk i nenshtrohet ndonje rreziku te madh por ka per qellim te percillen

ndryshimet ne treg dhe ne rrethinen afariste te informatziuara.

Riinxhinieringu i procesit afarist k ate beje me ridefinimin , ridizajnimin e procesit

afarsit ne nje organizatme qellim te permirsimit te paramterave kyq te afarizmit siq jan :

shpenzimet , kvaliteti , shpejtzia etj .

Inovacioni i modelit afarist paraqet procesin afarist permes te cilit synohet te arrihen

suksese ne transformimin e atyre proceseve afarsite ne organizat e cila eshte e lidhur

ngusht me strategjin e afarizmit .

Aplikacionet kyqe per zhvillimin e biznesit ne menyr elektronike

Posta me ze - eshte nje system i cili digjitalizon porosity e dhena me ze dhe i

transmeton ato neper rrjeta duike i vendosur ne diske per lexim te mevonshem.

Fax makina – mundeson dergimin e teksteve dhe paraqitjeve grafike permes linjes

telefonike , ku makina per skandimin e dokumentit duke i mundesuar digjitalizim e tij .

Telekonferenxat – ofrojn mundesin ne pjesmerrjen ne diskutim permes linjes

telefonike ofe softverit te postes elektronike per komunikim ne grup .

Data konferencat – ofrojn mundesin qe dy ose me shum indivit ne lokacione te

ndryshme te punojn ne dokumentin e njejt ose te perdorin te dhena te njejta.

Videokonferencat – paraqesin telekonferencat ne te cilin pjesmarrzit e shohin njeri

tjetrin permes ekranit .

Kembimi elektronik i te dhenave

Kembimi elektronik - definohet si kembim it e dhenave te strukturuar ndermjet

kompjuterve te sistemeve informatike te kompanizve ne menyr elektronike , pa

nderhyrje manuale dhe me ndihmene standardeve ne formate te definuara me par.

Sipas autorve bocij ,chaffey , greasley dhe hickie – kembimi elekronik it e dhenave

nenkupton kembimin e te dhenave te strukturuara ne menyr elektronike midis

kompjuterve te dy apo me shum ndermarrjev me qellim te kryerjes te transakcioneve

afariste siq jan dokumentat , faturat , llogarit etj .

Kembimi elektronik i te dhenave mund te behet nese posedojn me standard te cilat i

undesojn transportimin e te dhenave me softver i cili ben te mundur konverzimin dhe

permes mediumeve komunikuese per transmetimin e porosi nepermjet rrjetit public

dhe privat .

Ediacaft – paraqet standardizimin e dokumentave te ndryshem afarist me standardin

per kembimin elektronik te dhenave administrative afariste dhe te transportit.

Perparsit e kembimit elektronik te te dhenave jan : zvoglimi i shpenzimeve te

dokumenteve te letres , zvoglimi i gabimeve gjat bartjes te dhenave , menaxhimi efikas

me rrjedhjen e mallrave , menagjimi i rezervave just in time , rritjen e produktivitetit etj .

Infrastrutkura e biznesit elektronik nenkupton sigurimin e parakushteve teknologjike

dhe predispozitave ligjore , infrastruktura teknologjike perfshin serveret , klientet dhe

rrjetin sistemor dhe operativ ndersa predispozitat ligjore kan te bejne te mundur

zhvillimin pa penges te biznesit elektronik .

Perparsit e biznesit elektronik

Arsyeshmeria ekonomike – paraqet mundesit e biznesit elektronik i cili krijon fort te

afarizmit bashkohor per rritjen e shansave te qendrushmeris ne treg , rrespektivisht

lidhjen elektronike te pjesve te nderrmarrjes dhe integrimin e jashtem me partner

afarist .

Arsyeshmeria teknologjike ka te beje me perdorimin e teknologjis informatike dhe

komunikuese per digjitalizimin e mediumeve te ndryshme siq jan zeri ,teksti ,fotogrrafia

Sipas Turban , ndermarrjet nga biznesi elektronik sigurojn shpenzime te ulta

administrative , shpenzime te ulta te krijimi . mbledhjes , perpunimit , mundsin e

zvoglimit te produkteve te gatshme etj .

Konsumatoret nga biznesi elektronik kan perpari : plotsimin e nevojave te tyre ne

qdo kohe , 24 /7 , te zgjedhin prodhuesin , produktin , ndermjetsuesit etj .

Shoqeria – nga biznesi elektronik ka dobi ne zhvillimin virtual te afarizmit , ul qmimin e

produkteve dhe sherbimeve mundeson mesim ne distanc etj.

Rreziqet e biznesit elektronik

Jan : humbjet fizike pershkak te mashtrimeve ,pergjimi , infiltrimi ne system , ndryshimi

i te dhenave , perdorimi i pa autorizuar i resurseve etj.

Siguria e biznesit elektronik – nenkupton kombilimin e teknologjis te masave dhe

veprimeve te cilat duhet te ndermerren per te mbrojtur te dhenat dhe informatat nga

qasja e pa autorizuar .

Kriptografia- paraqet shifrimin e porosis te kuptushme ne porosi te pakuptueshme

dhe behet me ndihmen e qelsit dhe te mekanizmit per shifrim , qelsi mund te jet public

dhe i msheft .

Deshifrimi - paraqet procesin e kundert me shifrimin pra paraqet nje funksion

matematikor permes te cilit transformohet porosia e shifruar me par .

Autenticiteti – nenkupton vertetimin e identitetit me te cilin paraqitet shfrytezuesi kjo

arrihet perems pinit , fjales kalues etj .

Integriteti it e dhenave nenkupton mbrojtejen e te dhenave ose instalimin e serverit te

siguris i cili shfrytezon protokolet per siguri te te dhenave SSL .

Format e biznesit elektronik – jan tregtia elektronike .marketingu elektronik ,

qeverisja elektronike , afarizmi banker elektronik etj .

Shperndarja elektronike dituris dhe sherbimeve behet permes pricipit onlajn ku

shfrytezuesi kyqet ne webafaqe te ndonje institucioni arsimor dhe zvillon interaksion

per pervetsimin e programit arsiomor ndersa shperndarja e sherbimeve elektronike k

ate beje me intervenimin onlajn ne programet e instaluar ne kompjuterin e shfrytezuesit

te lidhur ne internet .

Rezervimet elektronike – paraqet form te biznesit e cila i mundesojoon klientbe te

bejne rezervime ne hotele dhe agjensi turistike.

Tregtia elektronike

Paraqet nje bashkesi te teknologjive ose procedurave te cilat I automatizojn

transaksionet afarizte shit blerse perms mediumeve elektronike .

Fushat te cilat automatizohen jan- porositja e mallit , deponimi I produkteve

mbledhja , perpunimin dhe distribuimi I informative procesi I shitjes manupulimi me

para dhe instrumentet financiare , ndermjet subjekteve ekonomike te cilat jan te

perfshira ne procesin e dergimit te mallrave nga vendi I prodhimit ne vendin e shitjes .

Perparsit dhe te metat e tregtis elektronike

a) Sigurohet evidence e plot dhe e sakt te gjita produktet dhe e cmimeve furnizuese

b) zvoglohen shpenzimet afarizmit dhe rritet efikasiteti dhe fleksibiliteti I punes .

c) sigurohet qasja e shpejt ne informata gje etj.

Ndersa te METAT JAN – veshtersit per te gjetur persona me pervoje , rreziku I

mashtrimeve dhe keqperdorimeve , shpenzimet e larta te marketingut , mundesit

per vjedhjen e identitetit te bleresve etj.

Rreziqet e tregtis elektronike

Te natyres fizike (zjarret vershimet termeti ) , paisje jo e rregull gabimet ne softver

gabimet njerezore sulmet e qellimshme etj.

Nga aspekti ekonomik rreziqet e tregtis elektronike jan humbjet direkte financiare si

pasoj e mashtrimeve, humbja e informative te vlefshme dhe te besueshme , humbja

e puneve per shkak te pa mundesis per qasje ne servis, perdorimi I pa autorizuar I

resurseve etj.

Masat mbrotese e tregtis elektronike –

Kan per qellimit indentifikimi autentifikimit dhe autorizimit e shfrytezuesit

mbrojtjen e antivirus mbrojtjen e fshehtesis se te dhenave mbrojtjen e privatsis se

shfrytzuesve etj. Masat mbrojtese te tregtis elektronike jan preventive deteksioni

dhe reaksioni.

Preventiva – nenkupton marrjen e masave paradaluese dhe aktiviteteve per

mbrojtjen e te dhenave dhe sistemeve kompjuterike nga demtimet eventuale psh

shifrimin e numrit te karteles kreditore dhe masat e tjera mbrojtesve

Detekcioni - eshte nje mas mbrojtese e cila zbulon se si eshte thyer mbrojtja dhe

kush e ka bere at ,psh. Me an te detekconit mund te shfletohen te gjitha

transakcionet e bera gjat muajit me kartelen e dhen kreditore.

Reaksioni nenkupton aktivitetet e ndermarura me qellim te restaurimit te dhenave

ose te restaurimit te sistemit kompjuterik. Psh me an te kesaj mase mbrojtese mund

te bllokohet kartela e vjeter ose te paraqitet kerkesa per kartel te re .

Qellimet kryesore te masave mbrojtese te siguris te tregties elektronike jan :

Sigurimi I integritetit te te dhenave - nenkupton konzistencen e te dhenave dhe

mbrojtjen e tyre shmange gjenerimin e pa autorizuar te te dhenave dhe informative.

Qasja dhe disponueshmeria – siguron mundesin qe personat e autorizuar

gjithmon tem und te shfrytzojn sherbimet elektronike dhe te ken qasje ne informata .

Rritja e besushmeris – pengon qasjen nga ana e personave te pa autorizuar ne

system dhe rrit besimin me seriozitetin e afarizmit te kompanis perkatese.

Perdorimi I sistemit vetem nga personat e autorizuar – siguron mundesin qe

resurset e sistemit te mos mund te perdoren nga ana e personave te pa autorizuar

dhe ne menyr te pa autorizuar .

Modelete afariste te tregtis elektronike

Paraqesin realicionin e transaksione afariste te cilat kryesore krijohen ndermjet

pjestemarresve te perfshir ne procesin e shitjes dhe te blerjes ne permjet te

internetit.

Modeli afarist B2B - Paraqet transaksionet afariste te cilat ne menyr elektronike

zhvillohet ndermjet nderrmarrjes dhe partnered e saj afarist subjekteve tjera afariste

dhe furnizuese .

Perparsit e B2B - jan mundeson zvoglimin e shpenzimevr te letres mundeson uljen e

cmimeve te furnizimeve mundeson furnizimin e mallrave dhe produkteve nga ndonje

kompanin tjeter .

Modeli afarist B2C - Paraqet modelin kur kompanit permes internetit promovojn

shitjen directe te produkteve tek konsumatoret pra nenkupton orientimin e plot afarizmit

ka nevojat dhe kerkesat e konsumatoreve . Perparsit e kti modeli jan zvoglon

shpenzimin e afarizmit eliminon rolin e ndermjetsusve mundeson afarizmin global

mundeson nje qasje individuale deri te secili konsumator I tij .

Modeli afarist C2B - Ket model e shfrytzojn individeet te cilet e perdorin internetin per

te shitur produkte, per te ofrurar sherbime ose per te kerkuar shites te cilet ofrojn

produkte dhe sherbime te cilat iu nevojiten atyre.

Modeli afarist C2C -Ju mundeson konsumatoreve te kontaktojn njeri me tjetrin dhe te

blejn dhe te shesin mallra dhe sherbime ne menyr elektronike .

Modeli afarist B2C2B - Eshte model I cili shfrytezon modelin B2B per te perkrahur

afarizmin e kompanive sipas modelit B2C.

Modeli afarist C2B2C -Perfshin konsumatoret te cilen zhvillojn transakcione afariste

me konsumtatoret tjer duke shfrytezuar si ndermjetsues organizatat online .

Infrastruktura e tregtis elektronike - Perfshin e konbinimin e kompnenteve hardver

m infrastruktura rrjetore , infrastruktura e bartjes , infrastruktura e mbrojtjes se te

dhenave dhe publikimin e rrjeta kompjuterike .

Amazon.com eshte kompani e cila filloj veprimatri ne vitin 1995 kur Jeff Bezos ofroji

ne web afarizmin e tij permes broshurave dhe katalogjeve elektronike , te njihen me

librarian e tij dhe te blejn diqka .

Princeline.com eshte kompani ne SHBA qe permes internetit ofron cmime te biletave

te airoplanit rezervimit e dhomave ne hotel ose sherbimeve rent a car .

American Online paraqet kompanit te cilat paraqiten ne internet ne menyr te pavarur

dhe hapsiren tregtare permes sherbimit te shitjes dhe te blerjes.

Ebay.com ofron rreth gjysem milionte artikujbe te 900 kategorive si dhe organizon

punen ne grupe diskutuese permes te ciles klientet mund te diskutojn.

Tregjet elektonike – paraqesin trend te ri te zhvillimit te afarizmit elektronik ku ne

menyr virtuale takohen shitesit dhe blersit , tregjet e para elektronike njihen ne evrop

qe nga viti 1996 kur kompania e telekomit te britanis te madhe filloi kembiminelektronik

privat.

Llojet e tregjeve elektronike :

Tregje elektronike horizontale te cilat I lidhin pjesmarrsit nga industrit e ndryshme te

cilat jan te specializuat per kryerjen e ndonje funksioni afarist dhe at ia ofrojn

veprimtarive tjera .

Tregjet elektronike vertikale jan ato tregje te cilat lidhin blersit , shitesit dhe

ndermjetsuesit ,dhe pjesmarrsit tjer ne transaksionet afariste ne kuader te veprimtaris

te njejt.

Tregjet elektronike te krijuara nga blersit jan tregje me qellim te organizimit te mir te

blerjes dhe te distribuimit te produkteve nga furnizuesit tek blersit nepermjet internetit.

Tregjet elektronike te krijuara nga furnizuesit jan tregje me qellim te oranizmit me t

emir te shitjes dhe te distribuimit te produkteve derin te blersi .

Tregjet elektronike te pavarura te cilat jan te organizuar nga ndermjetsuesit e

organizatave te pavarura me qellim te realizimit te tregtis e cila realizohet nepermjet

blersve dhe shitesve .

Tregjet te cilat ofrojn teknologjin jan tregje qe kan per qellim promovimin e asaj

teknlogjie .

Modelet e tregjeve elektronike

Shitorja elektronike – eshte e njejt me shitoren e zakont mirpo ketu transakcionet

realizohen me ndihmen e protokolit SSL , kurse pagesat mund te behen permes

internetit me ndihmen e kartelave kreditore , me qek ose me par ate gatshme .

Qendrat furnizuese- iu mundesojn institcioneve te medhe blerjen dhe shitjen e sasive

te medha te mallrave dhe sherbimeve .

Akucionet elektronike – nenkupton procedure tregtare ne te cilen partenret afarist

veprojn sipas rregullave specifike .

Ndermjetsuesit elektonik – nenkuptojn nje model te tregut ku konsumatoret bejne

kerkesat e tyre kurse ndermjetsuesit hulumtoj oferta nga furnizuesit dhe zgjedhin

oferten e cila I pershtatet me se miri konsumatorit .

Bursat elektronike paraqesin vende ku behet blerja dhe shitja e ndonje te mire

material , egzistojn bursa e mallrave ,parave ,e gurve te qmueshem ndersa bursat me

te medha botrore jan : bursa e tokios , londres dhe new yorkit .

Marketingu elektronik

Paraqet formen e realizimit te aktiviteteve te marketingut permes perdorimit intenziv te

teknologjis informative dhe teknologjis te internetit ne aktivitetet e marketingut .

Funskionet e marketingut elektronik

Informimi lidhur me tregun : eshte funksion I marketingut I cili ka per qellim te ofroj

nje tablo te pergjithshme lidhur me tregun dhe levizjet ne te .

Hulumtimi I tregut - eshte aktivitet qe I paraprin marrjes ndo nje vendimit te

rendesishem strategjik te marketingut , metodat e mbledhjes te informative jan anketa

dhe intervista .

Zhvillimi I politikes se produkteve ose sherbimeve - nenkupton aktivitetet

orientuara ne planifikimin e asortimentit te prodhimit ose sherbimeve.

Politika e shitjes ka te bej me marrjen e nje varg vendimesh lidhur me politiken e

shitjes kanalin e shitjes dhe analizen e tregut etj.

Promocioni dhe Reklamat – jan aktivitete te cilat sot udheheqen kryesisht nga

mediumet radio-televizive mirpo nuk jan interaktve siq eshte internet dhe serviset e tij .

Dallimet ndermjet marketingut tradicional dhe marketingut elektronik

Marketingu tradicional - eshte treg local dhe rajonal , disponimi kohor I kufizuar ,

marketing masovik , nuk ka interaktivitet etj

Marketingu Elektronik – eshte treg global gjithmon ne dispozicion 24h, interaktivitet

dhe komunikim I dy anshem , bashksi homogjene e shfrytzusve etj

Veglat e marketingut elektronik

Posta elektronike paraqet nje medium te marketingut elektronik e cila mundeson

dergimin e porosive te marketingut te konsumatori ne menyr elektronike .

Konkurset online - ndikojn ne rritjen e numrit te vizitoreve ne web faqet e kompanis

me krijimin e emrit online te produkteve te saj.

Biltenet elektronike - jan publiime elektronike te cilat iu dergohen parapaguesve

nepermjet te postes elektronike dhe mund te permbajn fotografi dhe grafikione.

Programet e lojalitetit – ofrojn stimulim te konsumatoreve lojal siq jan zbritja e

qmimeve ose dhuratat per konsumator te cilet I sjellin konsumator te ri .

WebFaqja – eshte dritare virtuale e kompanis ku kompania promovon produkte dhe

sherbime te konsumatoreve.

Karekteristikat e marketingut elektronik

Interaktiv- ofron mundesin qe marketing elektronik per ndryshim nga reklamat ne TV

ose materialet e shtypura te jen nje system komunikimi interaktiv dhe i dyanshem .

Pershtatshem per shfrytezuesit individual – vepron sikurrse eshte krijuar per

vizitorin individual dhe njihet me emrin marketing 1 me 1 .

I matshem – ketu kompjuteret kan aftesi te bejne llogaritje dhe mund te perpunojn te

dhenat statistiore per vizitoret dhe pronaret dhe te procesojn informatat duke e bere

keshtu marketingun elektronik te mashtem dhe te besueshem.

Fleksibil – programet tv , librat ,tv et j kan fillim dhe fund mirpo webfaqet nuk jan te

tilla , informatat online jan shum me fleksibile dhe mund te radhiten ne menyr te

ndryshme nga ana e dizajnerve te webfaqev madje edhe nga ana e vet visitroit .

Dinamik – ku vlera e rrjetit rritet ne menyr eksponenciale dhe rritjen e numrit te

shfrytezuesve kurse vlera e rrjetit nga aspekti i shfrytezimit paraqet numrin e

shfrytezuesve per meter katerkorë .

Ekonomik – sepse webfaqja eshte medium relativisht i lir ne krahasim me mediumet

tjera te marketingut .

Perdor vleren e shtuar – ku konkurentet kan per qellim te ofrojn vler te shtuar dhe te

pershtatshme per konsumatoret.

Perparsit e marketingut elektronik :

Zgjerimi i tregut te shitjes te produkteve dhe sherbimeve – ku i mundeson

kompanis te zgjeroj hapsiren gjeografike te cien e mbulon , te depertoj ne tregjet e reja

te cilat me marketingun klasik nuk do tem und te arriheshin dhe te jete prezente edhe

atje ku nuk ka lokacione fizike .

Zvoglimi i shpenzimeve per konsumatoret - dhe i mundson blersve online qe ata

vet te gjejn informata te nevojshme lidhur me produktet dhe qmimet e tyre dhe te

komunikojn online me shitesit para se ata vendosin te blejn .

Karakteri global dhe interaktiv dhe hapja e rrugve te reja per komunikim dhe

permirsim te mardhenive me konsumator duke iu ofruar konsumatorve web material

lidhur me produktet dhe shperbimet promovuse te kompanis .

Kerkimi i informative eshte me e shpejt per dallim nga radio Tv sespe nuk ka nevoj

me ore te tera te pritet per ndonje informat .

Automatizimi i sherbimit te shitjes – siguron informata lidhur me blersit ne koh reale

dhe ndihomn kompanis qe te perfitoj dhke identifikuar shprehit e eblersve te

konsumatorve dhe preferancat e tyre .

Menagjimi i resurseve njerzore – shum funksione te personelit mund te barten ne

rreta duke siguruar keshtu rritje e produktiviteti te punesuareve ne kompani me qellim

te zvoglimit te shpenzimeve rritjes se autorizimeve te punsuarve dhe rritjen e

produktivitetit .

Menaxhmi i financave – ne rrjeta kompjuterike ne munyr efikase mund te menaxhoj

investimet dhe linjat kreditore dhe keshtu te rrit fitimin ne maksimun , kurse shpenzimet

e kapitalit tis jell ne minimum .

Automatizimi i prodhimit dhe te distribuimit - kan te bejne me kohen e shkurter te

paraqitjes ne treg , pershtatjen sa me te mir ndaj ndryshimeve me qellim qe sa me

shpejt ti pergjigjet keresave te konsumatorit

E-mail Marketingu – mund te definohet si post elektronike e cila mundeson dergimin e

porosive te marketingut deri te shfrutezuesit te cilet kan lejuar te pranojn permbajteje te

till.

Perparsit e E- mail marketingut jan : e – marketing eshte i lire dhe efikas ,mundeson

pergjigjeje me te shpejt ne kerkesat e shfrytezuesve , eshte ne perdorm te gjer , rrit

komunikacionin ne webafaqen e kompanis , kursen kohen ,aplikohet shpejt nuk

kerkon mjete te medha financiare etj .

Dallimi ne mes Email marketingut dhe marketingut me post :

E – mail marketing eshte nje vegel e shpejt ,efikase dhe shum e lir e cila me ndihmen

e softverit te caktuar mund te beje matjen secilat pjes kan qen me interesante per

lexuesin psh aktivetet me rastin e marketingut ne Tv kerkojn shum pun krative dhe nje

ekip te produksionit ndersa ne rastin e postes elektronike nuk ka nevoj per to .

Marketingu direct - paraqet komunkimin e kompanis me shfrytezuesin nepermjet

postes elektronike keshtu ndermarrja siguron informata per nevojat e secilit

shfrytezues dhe i ofron ato produkte dhe shperbime per te cilat ata kan nevoj etj .

Afarizmi bankar elektronik

Sistemi i par elektronik si afarizem bakar lektronik eshte transfer i parave ne distanc

ose sistemi i pagesave nepermjet telegrafit ne vitin 1918 nga Federal Reserve bank ne

SHBA .

Arsyet e informatizimit bankar – mundsojn qe ne qdo moment te disponojn me

informata lidhur me gjendjen e parave me te cilat disponojn , pjesen e lir te parave per

investim dhe qfar qarkullimi te paras presin .

Banka e par elektronike ne interent ishte American security first network bank e cila u

themelua ne vitin 1995 e me von u paraqiten ehdene britani te madhe .

Banka Elektronike – jan banka virtuale te cilat ne emer te klientee kryejn transakcione

ne internet duke perdorur paran elektronike .

Qellimet e bankes elektronike jan : rritja e shpjetesis te transakcionev financiare

,racionalizimi i potencialit bankar , globalizimi i afarizmit banka etj .

Nivelet e lidhjes te bankave me klientet jan :

Prezantimi i informative –egziston kur bankat nepermjet internetit bejne prezantimin

e afarizmit te tyre par komitentve egzistues dhe potencial .

Prezanitimi i informative i dyanshem – egziston kur shfrytrezuesit mund ti qasne ne

menyr interactive sepse ato kan karakter te informative te lora ose karakter te

marketingut .

Interaksioni me shfrytezuesin – shfrytezohet ndonjera nga metodat e mbrojtejes

duke perdorur kartelen si mjet identifikues.

Transakcionet bankare – paraqeson nivelin me te lart te komunimit ndermjet bankes

dhe komitentve .

Arsyet e paraqitejes te bankave ne internet :

Krijimi in je imixhi te nje firme innovative - ka te beje me mbledhjen e mjeteve te

lira financiare nga ana qytetarve dhe plasmanin e tyre me tutje , per te arritur keto

duhet te krijoj nje imixh te mir per vete sepse ne kete menyr do te jet me terheqese .

Mundesit e medha per interaktivitet – ne kushtet klasike bank aka komunikuar me

klientet vetem deri s aka zgjatur orari i punes ndersa permes internetit kumunikimet jan

te pa kufizuar dhe varet nga ajo se ne qmas eshte e e interesuar bank ate angazhohet

Mundesit e medha per racionalizimin e potencialit te bankes – duke bartur

sherbimet e caktuara ne internet bank aka mundesi te zvogeloj shpenzimet e afarizmit

nuk ka nevoj te me rritjen e numrit te komitenteve te hap ndonje hapsir te re afariste ,

te punsoj personel etj .

Mundesit e plasmanit dhe te kreditmi nen kushtet e volitshme pagesat e jashtme

dhe keshillimet .

Perparsit e afarizmit bankar elektronik : zvoglon shpenzimet e transakcioneve

financiare ,mundeson pagesa dhe kontakte ,mundeson shikimin e gjendjes ne llogari ,

kembim te informative rrit dhe shpejton qarkullimin e mjeteve etj .

Menyrat e pagesave ne internet :

Sistemi i parapageses - nenkupton parapagesn e shumes te caktuar e parave qe

miiren nga blersi para se te zhvillohet tregtia dhe transakcionet ,pagesa behet me

kartela te menqura , qek elektronik etj .

Sistemi i pagesave ne momentin e blerejes - sistemin ku behet pagesa ne

momentine blerjes dhe behete permes bankomateve me kartela kreditore .

Sistemi elektronik i pagesave per her te par filloi ne vitin 1918 kur federalreserve

banks ne SHBA filloi drgimin e paras nepermjet telegrafit .

Sistemi i pagesave me shumic

Sistemi i pagesaveme shumic nenkupton transfer te madh te parve ndermjet

bankave te medha si instuticione financiare, ne llogarin e tyre ose ne dobi te klienteve

te tyre.

Fedwire paraqet nje system te pageses me shumic i cili mund te perdoret nga qdo

instuticion i cili e ka llogarin ne Federal Reserve.Kysistem perdoret sidomos per

transfere te shumave te medha te parave.

ACH paraqet banken e pare private kliring dhe eshte system i pagesave me shumic i

cili mundeson pagesandermjet instuticioneve financiare ne vellim te madh por me

shuma te vogla.

SWIFT eshe organizat nderkombtare per telekomunikime financiare.SWIFT e kane

krijuar bankat amerikan edhe te Europes perendimore ne vitin 1973.Qelllimi kryesor i

krijimit ka qene perparimi i procesit te perpunimit dhe bartjes se dokumenteve

financiare ndermjet te kembimit elektronik te te dhenave EDI.Rrjeti SWIFT eshte i

organizuar si shoqeri akcionare me qender ne bruksel dhe ka dy qendra kryesore

njeren ne Holand dhe tjetren ne SHBA.

TARGET paraqet sisitemin e pagesave me shumic te Bashkimit Europian i cili ka filluar

me pune ne vitin ne vitin 1999 dhe paraqet sistemin e pagesaveme shumic i cili

bazohet ne principin RTGS i cili ekzekuton saldon e te gjitha transkaconev ne koh

reale .

Sistemi i pagesave me pakic i transakcionev ka filluar ne viet e 70 dhe 80 ku

transakcionet procesoheshin ne vellime te medha , por ne shuma te vogla .

Sistemi monetar elektronik EMS – eshte i dizajnuzr qe te siguroj infrastrukturen e

nevojshme per aplikacione siq jan pagesat me pakis ne vendin e shitjes , pagesat

elektronike ndermjet kompanive , pahesat nderkombtare dhe pagesat devizore

Sistemet per transfere elektronike te parave :

Bankomatet – nenkuptojm nje paisje shum funksionale e lidhur me kompjuterin e

bankes dhe mundeson qe nje varg funksionesh te puntorit ne sportel ti kryej vet klienti

duke perdor si mjet identifikimi karetelen bankare per pages.

Rrjeti i bankomateve paraqet nje marrveshje ndermjet disa bankave per shfrytezimin

e perbashket te rrjetit te tyre dhe bankomateve , ne baz te kesaj marrveshje klientet

mund ti shfrytezojn bankomatet e te gjitha bankave tjera qe jan antar te rrjetit .

Efektet e perdorimit te automateve jan :terheqja e parave ,transfer ii mjeteve ne

gjirollogari , pagesa nga llogarit tjera depozitat etj .

Sistemi POS - nenkupton paisjet me te cilat jan te paisura vendet e shitjes shitoret

,depot hipermarketet etj , ky system i kemben te dhenat , gjat trnaskcionit i evidenton

dhe ne fund ofron bilancin e gjendjes nga procesori .

Sistemi E/Pos - bzohet ne lezimin elektronik te barkodit te produktit ne arken

elektronike , me kete paisje jan paisur supermarketet te cilat ofrojn nje asortiman te

gjer te produkteeve dhe nje numer te madh te njesive te shitjes

Sistemi EFT/ POS – paraqet nje system i cili mundeson bartjen elektronike te parave

nga vend ii shtjes e cila eshte lidhur me banken dhe mundeson qe parat e blersit te

barten nga xhirollogaria e bankes te tij ne xhirollogarin e bankes te shitesit duke

shfrytezuar kartelen per pages .

Efektet te cilat mund te arrihen nga perdorimi i EFT/POS jan : zvoglimi i parave te

gatshme ne qarkullim ,zvoglimi i perdorimit te qeqeve , rritja e sigur te shfrytezuesit te

pagesave etj .

Mekanizmat e siguris ne interent – synohet mbrojteja e afarizmit te bankes dhe

njekohsisht mbrojteja e privatesis dhe integritetit te tet dhenave dhhe identifikimi behet

ne baz te numrit identifikues ose PIN-it .

Nenshrimi digjital – paraqet nje bashkesi te shenave ne formatin elektronik te krijuar

ne kompjutweer te cilet kan fuqi juridike te ngjajshme me nenshkrimin me dor .

Certifikata digjitale - paraqet leje te njoftimit ne hapsiren elektronike dhe eshte nje

document elektronik per vertetimin e identiteti te personit fizik apo juridik ne rrjet .

Paraja elektronike – definohet si informat monetare e cila permes impulsive elktronike

ne koh reale bartet ndermjet palve te cilat realizojn pagesen .

Perparsit e paras elektronike ndaj paras te zakonshme jan : mund te programohet ,

,te percillet , te kufizohet , nese hum mund te zevndesohet etj .

Sistemi i pagesave E-cash – eshte para elektronike anonime me ante se ciles

shumica e institucionev financiare i realizojn transakcionet digjitale ne internet .

Sistemi i pagesave Net Cash – egziston nje anonimitet i pjeserishem i

transakcioneve ndersa karakteristik e tyre eshte se shfrytezohet ne sistemet egzisutes

te kontabilitetit me te njejta porcedurat si ne institucionet financiare .

Sistemi offline i pagesave Mondex – eshte i ngjashem me sistemin E- cash dhe

shfrytezon qertifikatat te cilajt jan ne emer te atij qe e sjell parat dhe barten ne kartelen

e shfrytezuesit .

Sistemi offline i pagesave Visa Cash – Funksionon ne baz te qertifikates te cilen e

sjell shfrytezuesi i saj dhe bazohet ne kartelat me mikroqip .

Qeku elektronik - eshte mjet pagese i cili mund te realizoj pagesen vetem me te par

dhenesi i qekut mund te jete vetem person i cili ne momentin e dhenjes te qekut ka

depona nje shum te cakturar te parave te rasati

Qeku elektronik ka te perbashket me qekun e letrez si autorizimi ,rrespektimi rigoroz i

urdheresave per kryerjen e trasakcionev , ndersa dallimi k ate beje me mundesin e

leshimit te duplikateve .

Kuleta Elektronike – eshte form e sinjaleve digjitale dhe eshte e vendosur ne diskun

e kompjuterit ose ne mikro qipin e kartles plastike

Perparsi e kuletes elektronike eshte ndjenja e rehatis te cilen ia ofron shfrytezuesit

gjat blerjed dhe shpenzimet e ulta te transakcionev .

Mikro pagesat – jan pagesame vler me te vogel te cilat jan te dizajnuar pikerishit per

te kryer transakcione te shitjes dhe blerjes ne internet .

Kartelat e menqura – jan kartela te plastikes e cila per nga pamja eshte e njejt me

kartelen e zakonshme , kartela e menqur ka te integruar qipin ne mikroprocesor ne te

cilen ruhen te dhenat dhe qelsi i mshefur .

Transakcionet me kartel te menqur sigurojn : anonimitet ,konzistenc , izolim te

transakcionev etj .

Siguria e pagesave me kartel te mqenur behet nepermjet numdrit identifikues Pin i cili

paraqet elementin me te rendsishem te siguris ne internet

Perparsit e kartles te menqur jan : per qdo shermib nuk ka nevo qdo her te jepet fjala

kaluse , mund te konstatohet rregullsia e saj dhe multi funksionaliteti i saj

Kartela Debitore - eshte e njejt me parat e gatshme vetem se esht me e sigurt ne qoft

se humbet apo vidhet humbjet nuk jan te medha .

Kartela Kreditore – definohet sin je pjes e vogel e plastikes e cila permban nje mjet

indetifikimi i cli i mundeson personit ne emer te secilite eshte te blej mallra dhe

sherbime duke paguar nga llogaria e tij .

LLojet e kartelave : me te njohurat jon AMEX , master Card , mirpo ndahen edhe ne

kartela : klasike , te arit dhe plastike .

Sistemet e siguris te transakcionev ne internet jan :

First virtual – eshte system i par i pagesave ne internet i cili nuk kerkon nga shitesi

apo blersi instalimin e ndonje softweri te rim und te perdoret nese shfrytezuesit

perdorin softwerin se dergimit te postes elektronike

Cyber Cash (1995) – bazohet ne programin softwerik Cyber Cash Wallwr te cilin blersi

e shfrytezojn gjat blerjes ne interen , qasja ne program behet permes softeverit .

Afarizmi bankar onlajn – nenkupton kryerjen e transakcionev bankare direct ndermjet

klientit dhe bankes me ndihmen e softwerit te specializuar , ndryshe njihet si afarizem

bankar nga shtepia , shfrytezieso duhet ta kete te instaluar ne kompjuerin e tij

softeverin me ndihmen e te cilit mund te kryj transakcione .

Afarizmi bankar ne interent – e bene te mundur kryerjen e transakcioneve nga cili do

vend ne bot , duhet ta kete nje llogari ne bank dhe duhet ti dij shifrat te cilat jan te

nevojshme per hyrje ne banken e tij ne internet dhe ne llogarin e tij .

Dallimi i afarizmit bankar nga ai onllajn eshte : shkalla e siguris te transakcionev , ne

paran ecila perdoret ne trasakcione si dhe ne kohen e nevojshme perpergaditjen e

shfrytezuesit per te kryer transakcione bankar .

Qeverisja elektronike .

Qeverisja elektronike nenkupton perdorimin e internetit dhe sistemve informative me

qellim qe te thjeshtsohet dhe te lehtsohet komunikimi me sherbimet e organeve

qeveritare , dhe te administrates publike .

Qytetaret presin qe ne internet te gjejne sherbime te cilat kant te bejne me afarizmin e

sektorit shtetror te sigrurojn iinformatate nevojshmete plotsojn nevojat e tyre etj.

Organet qeveritare – synojn qe te zvoglojn presionin e qytetarve ne sportelet dhe ti

plotsojn nevojat dhe kerkesat e tyre , rritjen e efikasitetit , zvoglinub e shpenzimeve

afariste etj .

Ekonomia – siguron qasje me te lehte ne informata dhe sherbime , zvoglimin e

shpenzimeve te komunikimt etj ,

Model i qeverisjes elektronike (G2C) eshte kur shteti iu ofron qytetarve sherbime te

ndryshme duke filluar nga informata ,mesimi ne distan , plotsimi i formularve etj .

Model i qeverisjes elektronike(C2G) – perfshin zgjedhjet ku qytetaret votojn per

zyrtaret qeveritar, ofrojn te dhena demografike , bejne pagesen e tatimit etj .

Model i qeverisjes elektronike (G2B) – iu mundson qasje me te lehte ne te dhenat

afariste , pagesen e obligimeve ndaj organeve qeveritare etj .

Mesimi Elektronik

Mesimi elektronik nenkupton mesimin me ndihmen e kompjutereve dhe te rrjetave

kompjuterike respektivisht mesimin nepermjet te internetit.

Mesimi ne distanc bazohet ne sistemin per percjellje dhe menaxhim te procesit

mesimor te njohur si sistemi LSM , cili perfshin nje grup te veprimeve siq jan percjellja

e perparimit te studentit , interaksioni midis studentit dhe mentorit dhe interakcioni

ndermjet shfrytezuesve njeri me tjetrin.

Infrastruktura e mesimit elektronik

Procesi I regjistrimit nenkupton krijimin e numrit unik identfikues per secilin

shfrytezues te mesimit onlajn.

Mekanizmi I kontrollimit te siguris , shfrytzuesit duhet te ken qasje ne te gjitha

resurset e procesit mesimor gje qe I kontribon rritjes se siguris te kontrollit te aktivitetit

mesimor.

Procesi I regjistrimit – shfrytzuesit duhet te regjistrohen dhe te jen ne gjendje qe te

percjellin njesin mesimore .

Rrethina e cila perkrah mesimin elektronik – shrytzuesit duhet te ken mundesi te

komunikojn njeri me tjetrin te marrin pjes ne procesin mesimor dhe te ju bejn pyetje

mesimdhensve.

Testimi dhe Vlersimi kan per qellim te sigurojn matjen e arritshmersi se percjellesve

te mesimit elektronik.

Programi mesimor dhe baza e te dhenave per menaxhm te njesive mesimore

shfrytezuesit I mundesohet qasje ne programe mesimor dhe ne nje njesit mesimore te

deponuara ne bazen e te dhenave.

Permes softverit mund te behet percjellja e procesit mesimor dhe e aktiviteteve te te

gjith shfrytezuesve gje qe mundeson pergatitjen raporteve te ndryshme lidhur me

mesimin elektronik.

Elementet e mesimit elektronik

Perparimi teknoogjik mundeson zbatimin e modaliteteve te reja te mesimit duke

perfshir ketu edhe format virtuale te cilat mundesojn qe shfrytzuesit te percjell njesit

mesimore ne institucionet arsimore , madje edhe te fitoj diplom pa qen fare present

dhe fizikisht ne institucionet arsimore.

Ndryshimi I nevojave arsimore te individeve – arsimimi behet process I perjetshem

per dallim nga programet e arsimore te cilat ishin afatshkurtera dhe mjaftonte te

sigurohej nje diplomë.

Angazhimi aktiv I organeve shtetrore – manifestohet me perkrahje e insitucioneve

arsimore per zhvillimin e konceptit te mesimit ne distance.

Krijimi I rrjetit global arsimor – eshte nje process I cili synon krijimin e njesive

asimore virtuale dhe I mundesohet te gjithve te percjellin mesimin ne institucionet te

cilat ata preferojn pa marr parasysh lokacionin e tyre fizik.

Afarizmi mobil si model sherbyes - Trendet boterore te cilat kan sjellur deri te

afarizmi mobil jan teknologjia informatike e centralizuar, teknologjia klient/server dhe

internet per mes biznesit elektronik dhe qeverisjes elektronike.

Afarizmi mobil zhvillohet ne saje te integrimit te kartelave bankare debitore/kreditore

me teknologjin mobil, duke perdorur telefonat mobil dhe internetin shfrytzuesit mund te

bejn porositjen blerjen dhe pagesen e mallrave dhe sherbimeve. Si pergjigje te kryerjes

se sherbimeve ata marin porosin SMS dhe pas ksaj e japing shifren e karteles.

Paraja Mobile – paraqet nje menyr te mbushjes se telefonave mobil me par ate

gatshem , zakonisht me ndihmen e kartelave te menqura. Nje nga serviset kryesore te

kesaj natyre eshte sistemi PayPal icily mundeson personat fizik dhe jurudik te

transferojn parat nga llogaria e tyre ne bank ose ne llogari e tyre kreditore .

Afarizmi banker mobil – ne afarizmin banker klasik gjithmon shfrutzuesit esthe

dashur te shkoj ne sportelet e bankes nqoftese ka dashur te realizoj ndo nje

transaksion financiar dhe banker , nersa sot bankat kan ardhur ne shtepin e klienteve

dhe vendet e tyre te punes pra siguron bartjen e puneve bankare me xhepin e

shfrytzuesit , pavarsisht nga lokacioni I se ku ai gjindet.