BİLDİRİLER - Turkish Academicturkishacademic.com/upload/TARR_Bildiriler_Tam Metin_4.pdftÜrk akademİk araŞtirmalar dergİsİ uluslararasi multİdİsİplİner kongresİ turkish

TÜRK AKADEMİK ARAŞTIRMALAR DERGİSİ ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER KONGRESİ

TURKISH ACADEMIC RESEARCH REVIEW INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY CONGRESS

املؤمتر الدويل املتعدد التخصصاتاجمللة الرتكية للبحوث األكادميية

BİLDİRİLER

Türk Akademik Araştırmalar Dergisi Uluslararası Multidisipliner Kongresi

Editörler:Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ŞAHİNDr. Öğr. Üyesi Şeref GÖKÜŞ

Birinci Baskı: Aralık 2018

ISBN: 978-605-7579-25-6

OTTO Yayınları

Sertifika No: 33205

Sayfa Düzeni: Tavoos

Kapak: MAKGRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

COMMITTEES/KURULLAR

Kongre Onursal Başkanları /Honorary President of the CongressAkdeniz Üniversitesi RektörüProf. Dr. Mustafa ÜNAL

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi RektörüProf. Dr. Alim YILDIZ

Düzenleme Kurulu Başkanı/Chairman of the Congress Organizing CommitteeDr. Öğr. Ü. Mehmet ŞAHİN/ Asst. Prof. Dr. Mehmet Sahin

Düzenleme Kurulu/Organizing CommitteeProf. Dr. İhsan ÇAPCIOĞLU (Ankara University)Doç. Dr. Ömer BOZKURT (Mardin Artuklu University)Dr. Öğr. Üyesi Şeref GÖKÜŞ (Akdeniz University)Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ŞAHİN (Akdeniz University)Arş. Gör. Turan BAHŞİ (Akdeniz University)Arş. Gör. Tunahan ERDOĞAN (Akdeniz University)

Bilim Kurulu/Scientific CommitteeProf. Dr. Mehmet AKKUŞ (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Ahmet AKSOY (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Nurullah ALTAŞ (Marmara Üniversitesi)Prof. Dr. Numan ARUÇ (Makedonya Bilim ve Sanatlar Akademisi, Makedonya)Prof. Dr Lütviyye ASGERZADE (Milli Bilimler Üniversitesi, Azerbaycan)Prof. Dr. Ahmet AYHAN (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Sabina BAKŠİĆ (Saraybosna Üniversitesi, Bosna-Hersek)Prof. Dr. Leyla BLİLİ (Manuba Üniversitesi, Tunus)Prof. Dr. Mehmet CANBULAT (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Beykan ÇİZEL (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Mehmet DALKILIÇ (İstanbul Üniversitesi)Prof. Dr. Mustafa ERDOĞAN (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)Prof. Dr. Recai DOĞAN (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Mehmet Emin AY (Uludağ Üniversitesi)Prof. Dr. Ivan BALTA (Osijec Universitesi, Hırvatistan)Prof. Dr. Hayri ERTEN (Necmettin Erbakan Üniversitesi)Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi)Prof. Dr. Zülfikar GÜNGÖR (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Said HAŞİMİ (Umman Tarih Cemiyeti Başkanı, Umman)Prof. Dr. Adnan JAHİC (Tuzla Üniversitesi, Bosna-Hersek)Prof. Dr. Aleksandar KADİJEVİĆ (University of Belgrade, Sırbistan)Prof. Dr. Davut KARAYEL (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ (Uludağ Üniversitesi)Prof. Dr. Ulvi KESER (Girne Amerikan Üniversitesi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti)Prof. Dr. Osman KÖSE (Polis Akademisi)Prof. Dr. Oliver LEAMAN (Kentucky University, ABD)

Prof. Dr. Ebrahim Moosa (Notre Dame University, ABD)Prof. Dr. Abdullah MUTAWA (Kral Suud Üniversitesi, Suudi Arabistan)Prof. Dr. Muhiddin OKUMUŞLAR (Necmettin Erbakan Üniversitesi)Prof. Dr. Ahmet ÖGKE (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Yıldıray ÖZBEK (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Gülay ÖZBİLİM (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. İbrahim SADAVİ (Tunus Üniversitesi, Tunus)Prof. Dr. Suheyl SAPAN (Kral Suud Üniversitesi, Suudi Arabistan)Prof. Dr. Redzep SKRİJELJ (Novi Pazar Devlet Üniversitesi, Sırbistan)Prof. Dr. Erdal TOPRAKYARAN (Universität Tubingen, Almanya)Prof. Dr. Ayhan TOPUZ (Akdeniz Üniversitesi)Prof. Dr. Cemal TOSUN (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Hüseyin YILMAZ (Cumhuriyet Üniversitesi)Doç. Dr. Zaynabidin ACİMAMATOV (Osh Devlet Üniversitesi, Kırgızistan)Doç. Dr. Şahin AHMETOĞLU (Kırıkkale Üniversitesi)Doç. Dr. Rıfat ATAY (Akdeniz Üniversitesi)Doç. Dr. Liliana Elena BOȘCAN (University of Bucharest, Romanya)Doç. Dr. Bekir DİREKÇİ (Akdeniz Üniversitesi)Doç. Dr. Nihada Delibegović DŽANİĆ (Tuzla Üniversitesi, Bosna Hersek)Doç. Dr. Hassen Abdullah ĞUNEYMAN (Kral Suud Ünivesitesi, Suudi Arabistan)Doç. Dr. Oksana KOSHULKO (Polotsk State University, Belarus)Doç. Dr. Memli KRASNİGİ (Institute of Albanology, Kosova)Doç. Dr. Abdulaziz Süleyman el-MUKBİL (Kassim Üniversitesi, Suudi Arabistan)Doç. Dr. Nadia YASEEN (Bagdad University, Irak)Yrd. Doç. Dr. Camelia Elena CĂLİN (Spiru Haret Üniversitesi, Romanya)Yrd. Doç. Dr. Hamza KARCİC (University of Sarajevo, Bosna-Hersek)Yrd. Doç. Dr. Ercan Ömirbayev (Ahmet Yesevi Üniversitesi, Kazakistan)Yrd. Doç. Dr. Qoşqar SELİMLİ (Bakü Devlet Üniversitesi, Azerbaycan)Yrd. Doç. Dr. Lamiye VAGİFKIZI (Azerbaycan Bilimler Akademisi)Dr. Öğr. Üyesi Birgül BOZKURT (Mardin Artuklu Üniversitesi)Dr. Hatem CABBARLI (Azerbaycan Parlamentosu, Azerbaycan)

Kongre Sekreteryası/Congress SecretaryArş. Gör. Turan BAHŞİ (Akdeniz Üniversitesi) – [email protected]ş. Gör. Tunahan ERDOĞAN (Akdeniz Üniversitesi) – [email protected]ş. Gör. Ayşe Gül ÖZ (Akdeniz Üniversitesi) - [email protected] Arş. Gör. Emine ŞALI (Akdeniz Üniversitesi) – [email protected]ş. Gör. Yusuf Ziya BAL (Akdeniz Üniversitesi) - [email protected]ş. Gör. Fatma MADEN (Akdeniz Üniversitesi) – [email protected]ş. Gör. Nazife GÖKSU (Akdeniz Üniversitesi) – [email protected]

CONTENTS/İÇİNDEKİLER

Kader İnancının Anadolu Türkülerindeki İzdüşümü: Felek ...............................................................................................1

Hemşirelik Eğitiminde Makale Okuma Saati: Öğrenci Görüşleri ................................................................................. 11

Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Görüş ve Tutumları: Nevşehir Örneğı............................................................. 18

Ortadoğu’nun Değişmeyen Kaderi: Haçlı Kontluklarından Kantonlara ..................................................................... 27

İttihat ve Terakki’nin Merkeziyetçi Politikaları ..................................................................................................................... 34

Mevlâna Mesnevî’si Bağlamında Şeytan ve Kötülük Problemine Bakış .....................................................................40

Rıza Tevfik’in Din-Felsefe İlişkisine Dair Bazı Görüşleri Üzerine ..................................................................................57

Fârâbî ve Cevdet Said’in Demokrasi Yorumları Üzerine Bir Değerlendirme ............................................................ 74

İbn Arabi ve Spinoza’nın Varlık Anlayışları Doğrultusunda Bedeni Konumlandırmaları .....................................82

Vasiyetnameler Ve Molla Hüsrev’in Vasiyetnamesi Üzerine Bazı Değiniler ............................................................ 102

Emir Çelebi’nin Enmûzecü’t-Tıp Adlı Eseri Üzerine ..........................................................................................................134

Ahkam Ayetlerinin Sosyolojik Okuması.............................................................................................................................. 140

İbrahim Salahov’un “Kolıma Mahkûmları” Eserinde Sürgün Yaşamı ......................................................................... 149

Bir Yumrulu Bitki Gölevez (Colocasia esculenta L.) ......................................................................................................... 155

Din İstismarı Bağlamında Fetö-Nifâk İlişkisi ..................................................................................................................... 162

Yusuf U Züleyha Hikâyeleri ve 15. Yüzyılda Yazılmış Manzum Bir Fütüvvetnâme’de Yusuf Hikâyesi .............168

Elma Yetiştiriciliğinin Sürdürülebilirliği ve Destekleme Politikaları: Antalya İli Elmalı İlçesi Örneği ............ 174

Bir Turizm Destinasyonunun Markalaşmasında Spor Turizminin Önemi................................................................181

Günümüz Postmodern Toplumun Gözetle(n)me Pratiklerindeki Değişim ..............................................................188

Manevi İyi Oluş ve Yaşlılık .......................................................................................................................................................198

Enneagram ve Tasavvuf Psikolojisi ....................................................................................................................................... 208

Çocuk Acil Biriminde İnvajinasyon/ Intussusepsiyon Olgusu ve Hemşirelik Bakımı: Olgu Sunumu .......... 218

Ordu İlinde Fındık Üretiminde Kadınların Rolü ...............................................................................................................224

İmam Rabbani’nin Vahdet-i Vücut Eleştirisi ........................................................................................................................232

Türkçe Ve Almancadaki “Ağız “ ile İlgili Deyimlerin Çağdaş Metafor Analiz Yöntemi ile Çözümlenmesi ....247

Tüketicilerin Seyahat Acentaları Web Tabanlı Uygulamalarını Etik Yönden Değerlendirmeleri .....................254

Zemahşeri’nin Keşşâf İsimli Tefsirinde Kabir Azabıyla İlişkilendirilen Bazı Âyetlerin Yorumu ................................................................................................................................................................273

1990-2009 Yılları Arasında Kazakistan’da Devlet Terminoloji Komisyonu Tarafından Onaylanmış Edebiyatla İlgili Terimler ................................................................................................................................. 280

Kutadgu Bilig’de Erkek ve Kadın Algısı Üzerine Bir Değerlendirme .........................................................................295

Koyunculuk İşletmelerinde Ekonomik Yapı ve Destekleme Politikaları: Tokat İli Niksar İlçesi Örneği ........303

Travma, Din ve Psikoloji: Acıyı Bal Eylemek ....................................................................................................................... 315

Şam TarihineAir Bir Bibliyoğrafya Denemesi ....................................................................................................................323

Seyyid Emîr Osman Hâşimî ve Tarîkâtnâmesi ..................................................................................................................379

Türkiye Tarım Sigortası Sisteminin Hasar Oranı Analizi .............................................................................................. 389

Serik (Antalya) İlçesi Örtüaltı Domates Yetiştiriciliğinde Sorun Olan Yabancı Otların Yaygınlık ve Yoğunluklarının Belirlenmesi ..................................................................................................................................................404

Plastik Toprak Örtülerinin Yabancı Ot Kontrolü ve Domates Verimine Etkileri..................................................... 411

Kadını Sağlık ve İyilik Haline Yaklaştıran Unsurlar Nelerdir?: Bir Literatür Taraması ......................................... 417

Adölesan Gebelerde Maternal Bağlanma: Bir Literatür Taraması .............................................................................. 423

Dünyada ve Türkiye’de Çocuk İstismarı Hakkında Yasalar, Yönetmelikler, Dernekler ve Kampanyalar ........428

Usûlü Fıkıhta Te’vîl .......................................................................................................................................................................437

Türkiye Örneğinde Kırsal Kesim Dindarlığının Teolojik Kökleri ve Toplumsal Görünümleri .......................... 445

Sa’düddin Teftazânî’de Devlet Başkanlığı Algısı .................................................................................................................451

Abildabek: Halkın Uusal Kahramanı .................................................................................................................................... 470

‘‘Sözcük Türlerinin Öğretimi’’ Üzerine Sistematik Bir Derleme Çalışması ...............................................................476

Antalya-İstanbul-Kahire Hattında Bir Mevlevî: Âdem Dede ve “Cennette Raks” Romanında İzdüşümleri 502

Rabbânî ve Ribbî Kavramları Ekseninde Kur’an’a Göre Adanmışlık Olgusu ..........................................................514

Safevî Tarikatının Siyasallaşması Sürecinde Erdebil Tekkesi .......................................................................................522

Dini Bir Terim Olan Gayba İmanın Din Eğitimindeki Rolü ............................................................................................536

Felsefe Güncele Nasıl Bakar? ................................................................................................................................................. 550

Din Eğitiminde Gaybın Anlaşılmasında Semiyotik İlmin Bileşenlerinden Olan Semantik Yapının Rolü .... 560

Haricî-İbâdi Tefsir Geleneği ve Telif Edilen Eserler .........................................................................................................575

Kronik Diyaliz Hastaları ve Bakım Verenlerinin Stres Algoritması ............................................................................582

Nizâmî-i Gencevî ve Şiirleri .................................................................................................................................................... 598

Laguerre Collocation Method For Solving Volterra’s Population Model ............................................................... 605

Bessel Collocation Approach for Solving Second Order Linear Partial Differential Equations Under Initial and Boundary Conditions ........................................................................................................................................................ 615

Laguerre Polynomial Solutions of Systems of Multi-Pantograph Equation ........................................................... 626

19. Yüzyıl Rus Resim Sanatında Rus Ressamların Konularının Realizm ve Politik Açıdan İncelemesi ............642

Yeni Dini Hareketler: Bireyin Arayışı mı? Hareketin Başarısı mı? ............................................................................. 648

Belagat İlminin Teşekkülü Öncesinde Belagat Fikri.........................................................................................................653

...................................................................................................657



12-14 EKİM 2018 ANTALYA/12-14 OCTOBER 2018 ANTALYA

1

Kader İnancının Anadolu Türkülerindeki İzdüşümü: Felek

Doç. Dr. Sabri YILMAZAkdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Antalya

[email protected]

Ramazan ÇALKANAkdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Öğrencisi, Antalya [email protected]

GİRİŞ

Halk edebiyatının önemli bir formu olan türküler yakıldığı yörenin insanlarının duy-gu, düşünce, inanç ve hayata bakışlarını yansıtır. Savaş, yoksulluk, gurbet, göç, ayrılık, ölüm, hastalık gibi hem bireysel hem de toplumsal boyutları bulunan olayları ele alan türküler konu bakımından oldukça geniş bir yelpazeye sahiptir. İnsanların, hayat boyu yaşadığı ayrılık, hastalık, göç… vs. gibi olayların kendi iradesiyle mi yoksa daha önce belirlenmiş bir yazgıyla mı gerçekleştiği; bu olaylar karşısında isyan ya da itaat eğilimli tavırların hangisini benimsemeleri gerektiği, türkülere kader, felek, baht gibi kavram-lar üzerinden yansımıştır. Türkülerde felek, hemen hemen her âşığın, yaşadığı olaylar sonucu kendi duygu durumunu isyan ve itaat ikileminde ele aldığı bir kavram olarak kullanılmıştır. Anadolu halkına dert ortaklığı yapan ve hayat boyu, iyi günde de kötü günde de, kendilerine eşlik eden türküler, onların insan hürriyeti, irade ve kader algı-sını ortaya koyması açısından göz ardı edilemeyecek kadar önemlidir. Bu bakımdan türküler, Türk toplumunun inanç dünyasını ve hayat algısını anlamak ve analiz etmek isteyenler için bol miktarda veri barındırmaktadır.

TÜRK AKADEMİK ARAŞTIRMALAR DERGİSİ ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER KONGRESİ2

1. Anadolu Halkı ve Türküler

İnsan içinde yaşadığı toplumu ve hayatı tarihin başlangıcından bu yana anlama çabası içerisinde olmuştur. Bu çabanın bir ürünü olarak insan bilim, sanat, felsefe ve edebiyat gibi toplumu çok yakından ilgilendiren, maddî ve manevî bakımdan kendisini kuşatan disiplinleri meydana getirmiştir. Toplum ruhunun geniş yelpazedeki biçimlenişi olan tarih1, onun acı-sevinç, mağlubiyet-zafer, korku-ümit ve gurbet-vuslat ekseninde şe-killenen kolektif hafızasıdır. Bir toplumu diğerlerinden ayıran temel dinamik olan kül-tür ise o toplumun ürettiği maddî ve manevî mahsullerdir. Bu mahsullerin en önem-lilerinden birisi de, söz konusu toplumun ma’şeri vicdanının yansıttığı renklerin gü-zelliği ile çeşit çeşit zenginliğini en veciz biçimde ortaya koyduğu şiiri ve musikisidir.2

Anadille birlikte inançların edinildiği insan hayatında3 duygu ve düşüncelerin, âşıklar tarafından sade, basit ve toplumun aşina olduğu saf Türkçe ile ifade edilmesi, türküle-rin toplumun tüm kesimleri tarafından kısa zamanda kabullenilmesinde etkili olmuş-tur. Anadolu türküleri halkın göç, gurbet, savaş gibi toplumsal zemine tekabül eden travmatik olaylarını yansıttığı kadar; aşk, özlem, ölüm korkusu gibi bireysel duygu dünyasını da ele almış Anadolu’nun bağrından çıkan halk ozanları tarafından man-zum bir tarzda saz eşliğinde terennüm edilmiştir.4 Ünlü halk ozanı Neşet Ertaş’ın “Biz çekmediğimiz derdin türküsünü yakmayız.”5 sözünde de belirttiği gibi türküler bireysel acıları, ayrılıkları, sevinçleri ve sitemleri konu edinmiş olup samimi bir üslupla teren-nüm edilmekte, böylece söz konusu acı ve sevinçler türküler sayesinde asırlar boyu toplumsal hafızada canlı6 tutulmaktadır.

Türkülerin kendine has dili ve üslubunun yanı sıra halkın duygu ve düşüncelerini dile getirmesi dikkate alındığında, Anadolu’yu ve Anadolu insanının hayat algısını anla-mada çok önemli bir kaynak olduğu fark edilmektedir.

Anadolu halkının geçmişe dayanan kültürünü yansıttığı kadar, yaşadığı çağa tanıklık eden, bunu sonraki asırlara da taşıyan türküler konu bakımından geniş bir yelpazeye sahiptir. Ayrılık, göç7, savaş, askerlik, eşkıyalık, özlem, sevgi, hasret ve ölüm bu ko-nulardandır. İnsan hayatında meydana gelen bu olayların sebepleri ve sorumlusunu açıklama ihtiyacı âşıklar tarafından türkülerde ele alınmış, kendi anlayışları çerçeve-sinde dile getirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda yaşanan bu tarz olayların kim ya da kimler tarafından meydana getirildiği, bu olayların meydana gelişinde insanın etkin bir faktör olarak olup olmadığı, söz konusu hadiseler ortaya çıkarken insanların fiilleri ve sorumluluğu gibi temel problemler türkülerde yer bulmuştur. İnsanların karşılaştığı dert, keder, sıkıntı vb. durumları kader inancına endekslediğine ve başlarına gelen bu

1 Ş. Teoman Duralı, Sorun Nedir?, (İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011), 73. 2 Duralı, Sorun nedir?, 73-74.3 Duralı, Sorun nedir?, 23.4 İdris Karakuş, Allı Turnam Keskinli Hacı Taşan, (Ankara: Keskin Kaymakamlığı Kültür Hizmetleri, 2017),

4. 5 http://www.anadoluhaber.com/kose-yazilari/tek-kisilik-buyuk-orkestra-neset-ertas-145.html

(Erişim Tarihi: 17.09.2018)6 Veysel Şahin, “Kültürel Bellek Mekânı Olarak Türküler”, Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Bildirileri,

(Sivas: Sivas Valililiği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2013), 109.7 Göç olgusunun türkülere yansımasına bir örnek olarak bkz. https://www.youtube.com/watch?v=g-

toixOKsEgU (Erişim Tarihi: 27.06.2018)

TÜRK AKADEMİK ARAŞTIRMALAR DERGİSİ ULUSLARARASI MULTİDİSİPLİNER KONGRESİ 3

tür olayları kader öğretisiyle açıkladıklarına dair veriler türkülerde mevcuttur.1 Bu du-rum, kader kavramına yer yer atıf yapılsa da çoğu zaman üstü kapalı bir biçimde felek kelimesi üzerinden metaforik bir tarzda ele alınmıştır.

1.2. Felek Kavramı

Felek kelimesi, Arapça’da “kirmen ağırsağı (yün iği başı), tepe, mehter takımının çalgı aletlerinden yarım küre şeklindeki zil gibi” yuvarlak nesnelere verilen bir ad olup, aslı Sümerce (yuvarlak olma ve kendi etrafında dönmek) kökünden türetilen bala(g), Ak-kadça’da pilakku (kirmen, iğ) kelimesidir.2

Bir astronomi terimi olarak felek, yıldızların etrafında döndüğü, deveran ettiği yer, yörünge anlamında kullanılmaktadır. İslam âlimleri Güneş ile Ay dâhil olmak üzere yedi gezegenin hareketini açıklarken iç içe geçmiş yedi halkadan bahsetmekte ve her halkaya bir gezegenin karşılık geldiğini, bu halkaların da Allah’ın izniyle hareket ettik-lerini belirtmektedirler.3 Batlamyus sisteminden çıkarılan bir düşünceye göre dünya kâinatın merkezinde olup, dünyayı iç içe geçmiş soğan zarı gibi halkalar halinde do-kuz felek/gezegen çevrelemektedir. Bunlar; Ay, Utarid, Güneş, Merih, Müşteri, Zuhal, Yıldızlar ve Felek-i Atlas’tır.4 Ortaçağ İslam kozmolojisinde felek, yıldızları taşıdığına ve hareket ettirdiğine inanılan şeffaf gök küre olarak algılanmıştır.5 Yıldızların insanın talihine tesir ettiği inancı doğrultusunda onların yerlerini değiştirip duran felek, her türlü kötülük ve uğursuzluğun sebebi sayıldığından daima kendisinden şikâyet edil-miştir. Dolayısıyla bu anlayışta felek kader kavramının muhtevasına bürünmüştür. Di-van edebiyatında, her şeyin ilâhî takdire bağlı olduğunu bilmelerine rağmen şairlerin talihsizlik ve ıstıraplarını daima feleğe yüklemeleri Fars edebiyatından gelen bir edebî gelenekten kaynaklanır.6 Feleğin divan edebiyatındaki bu muhtevayla kullanımına halk edebiyatında da sık sık rastlanmaktadır.

Türkçe’de gökyüzü, sema, dünya, talih, baht, şans, askerî mızıkada telli bir çalgı aracı gibi anlamlara gelen felek7 kelimesinin Türk halk edebiyatında oldukça geniş bir kul-lanımı bulunmaktadır. Halk edebiyatında felek, hemen hemen her şairin sitem ettiği, bir hesaplaşma içine girdiği, fakat sonunda daima kendisine boyun eğdiği bir gücü temsil eden bir kavramdır. Aynı zamanda bir keman (yay) olarak da kullanılagelen felek, kavisli görünüşüyle insanlara sürekli kaza okları (tîr-i kazâ) fırlatan bir yay şek-linde değerlendirilir ki burada kader söz konusudur. Kaza oklarını atarak insanların

1 Anadolu halkının türkülere yansıyan kader inancı, büyük bir yekûn oluşturan türkülerin daha ayrıntılı ve çeşitli tasnifler yapılarak incelenmesini gerektirdiği için hazırlıkları devam eden bir başka çalışma-da ele alınacaktır.

2 İlhan Kutluer, “Felek”, TDV İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995), 12: 303-304.

3 Kutluer, “Felek”, 12: 303-305.

Karakuş, Allı Turnam Keskinli, 4.4 İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, (Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987), 164.5 Kutluer, “Felek”, 12: 303.6 Cemal Kurnaz, “Felek”, TDV İslam Ansiklopedisi, (İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995), 12:

306.7 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5aed-

6c1e2ee953.55729811 (Erişim Tarihi: 05.05.2018).


üzerine bela ve musibetleri yönlendirdiği kabul edilen felek hakkında Türkçe’de “feleğe küsmek, feleğin çemberinden geçmek, feleğin sillesini yemek, kahpe felek, kambur felek” gibi deyimler bulunmaktadır.1

Felek, türkülerin söz ve anlam bağlamından anlaşıldığı kadarıyla, her âşığın başına gelen olayları anlama ve anlamlandırma hususunda kendisine sık sık başvurulan, bir hesaplaşma içerisine girilen, zaman zaman da meydan okunan ve mahiyeti tam olarak bilinemeyen bir otoritedir. Başka bir ifadeyle olayların sebebini açıklamada aciz kalan insanoğlu feleği, kendi iradesini ve sorumluluğunu göz ardı ederek hayatındaki kötü ve sıkıntılı olayları meydana getiren bir otorite olarak kabul etmiştir. Bu bağlamda tür-külerde âşıkların sitemkâr tavırlarına maruz kalan, çoğu zaman da taşa tutulan felek kavramının kadim kültüre kadar uzanan geçmişi ve tarihsel süreçteki anlaşılma biçimi de yukarıda bahsedilen anlayışın yerleşmesinde etkili olmuştur.

1.3. İslam Kültüründe Dehr ve Kader

Miladî yedinci asrın başlarında Arabistan yarımadasında insanlara yaratılışlarına/fıt-ratlarına uygun bilgiler vererek hem dünyada hem de ahirette mutlu olmalarını sağ-lamak üzere en güzel örnek olarak gönderilen Hz. Peygamber’in muhatapları, çoğun-lukla insan fıtratına aykırı anlayış ve tutum benimseyen, bu doğrultuda da hareket eden bir toplumdu. Burada fıtrata aykırı en dikkat çeken anlayışların başında ise fata-lizm ve kadercilik gelmektedir. Bu ortamda kader düşüncesini belirtmek üzere “dehr”, “günler” ve “geceler” kavramları kullanılmaktaydı. İslam öncesi Arap kültüründe kişi-nin başına gelen olaylar dehr’in kontrolünde gerçekleşmekte olup, bu düşünce şiirlere dahi yansımıştır. Çölde belirsizliklerle dolu yarının ne getireceğinin meçhul olduğu bedevî hayatına da uygun olan bu anlayış, çöl şartlarında her şeyin önceden tayin ve tespit edildiği, dolayısıyla bunlara karşı koymanın anlamsızlığı üzerine kurulmuştur. Bu anlayışta gelecek hadiselere karşı koymanın anlamsızlığı yerine kişinin günlerin/kaderin getirdiğini kabul etme tavrını benimsemesi, kişi nezdinde bir nebze de olsa hayatta kalabilme ümidi oluşturmaktaydı. İnsan hayatını kontrol eden dehr düşüncesi bireyin başarısından ziyade başarısızlığının ve bahtsızlığının kaynağı olup, insanlara hedeflerini şaşırmayan oklar atarak onlara belalar ve musibetler salmaktadır. Müs-lümanlar arasında kader konusundaki tartışmalarda, geniş bir fatalizm ve kadercilik unsurunun mevcut olduğu bu arkaplan çok etkili olmuştur.2

Dehr’in mutlak otoritesini belirten bu anlayış zamanla kabuk değiştirerek kader öğre-tisi ya da inancı şeklinde Müslüman kitlelerde de karşımıza çıkmaktadır. İnsan haya-tında ortaya çıkan fiillerin meydana getiricisinin kim olduğu problemi, bu fiiller sonu-cu oluşan durumların sorumluluğu gibi konularda itikadî mezhepler farklı tutumlar benimsemiştir. Bu bağlamda kader, çoğu zaman insanların başlarına gelen durum ve olayları kendisine hamlettiği, deyim yerindeyse meydana gelen olayların bütün yükü-nü üzerine atıp sorumluluktan kurtulduklarını düşündükleri bir anlayış olarak teba-rüz etmiştir. Kader öğretisine tutarlı ve bütüncül bir bakış açısından yoksun olan bu

1 Kurnaz, “Felek”, 12: 306.2 W. Montgomery Watt, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, (Ankara: Sarkaç

Yayınları, 2010), 120.


tavır, Hz. Peygamber’in vefatının üzerinden fazla bir süre geçmeden Emevî idarecileri tarafından siyasî sebeplerle kendi uygulamalarını meşrulaştırmak için kullanılmıştır.1 Bu yaklaşımda yöneticiler tarafından ortaya koyulan yaptırım ve fiillerin müsebbibi ve takdir edicisi olarak ilahî iradeye atıf yapılmaktadır. Zamanla bu anlayış bazı çevreler-ce benimsenip sonraki nesillere aktarılarak, insan iradesini hiçe sayan cebir temelli bir kader öğretisi şeklinde toplumda kendisine yer bulmuştur. Kader öğretisine dair yanlış algıdan kaynaklanan bu anlayış, insanların kendi elleriyle meydana gelen fiillerdeki sorumluluklarından kaçmalarına, dolayısıyla hayatlarında düşünce ve eylem çelişkisi-nin doğmasına sebep olmaktadır.2

Bu yaklaşımda Kur’an-ı Kerim’deki, Allah’ın kâinata koymuş olduğu düzeni/ sünne-tullahı belirten ayetler parçacı bir tavırla ele alınmış, insanın başına gelen kötülüğün kendi eliyle olduğu gerçeğini belirten ayetler3 görmezden gelinerek kader kavramının insan hayatında meydana gelen kötülüklerin ve sıkıntıların müsebbibi olduğu şeklin-de bir algı oluşturulmuş ve insan iradesi adeta yok sayılmıştır. İnsanı yaşadığı hayatta sürekli edilgen bir durumda konumlandıran bu anlayış tarih boyunca varlığını koru-muştur.

Dehr kavramı ile özellikle Anadolu Türk-İslam kültüründeki felek kavramı, kendile-rine yüklenilen mana bakımından paralellik arz etmektedir. Ortaçağ İslam kozmolo-jisinde yıldızları taşıdığına ve hareket ettirdiğine inanılan şeffaf gökküre veya geze-genlerin yörüngesi olarak tanımlanan felek mefhumunun mecazî olarak dehr, dünya, devran, talih, baht ve kader gibi anlamlarda kullanıldığı bilinmektedir. Divan edebiya-tındaki çarh kelimesiyle karşılanan feleğe sitem etme geleneği Türk-İslam kültüründe hayli yaygındır. Nitekim Türkçe’deki kahpe felek, zalim felek, feleğe küsmek ve feleğin sillesini yemek vb. tabirler, söz konusu geleneğin dildeki tezahürlerinden sadece bir-kaçıdır.4

1.4. Kader Kavramı ile Felek Arasındaki İlişki ve Türkülerde Felek

Üzerlerine düşen yükümlülükleri yerine getirmeyen insanların, söz konusu durum-dan kaynaklanan olumsuzlukların sorumluluğunu üstlenmek yerine bir kaçış olarak sığındıkları, bu yüzden de adeta günah keçisine çevirdikleri kader inancı, aynı muh-teva ile Anadolu coğrafyasında da kendisine yer bulmuştur. Ancak türkülerde kader kavramının yanında, aynı içerikle dikkat çekecek kadar yoğunlukta felek kelimesinin kader kavramı yerine çok sık kullanıldığı gerçeğiyle karşılaşılmaktadır. Türkülerde ka-der kelimesi “yazgı” anlamında, felek kelimesi ise “kötü yazgı” anlamında ya da bu yazgının senaryosunu yazan hayali bir varlığı ifade etmek üzere kullanılmaktadır.5 Bu bağlamda felek kelimesinin seçilip kullanılmasıyla Allah ve kader gibi dinî kavram-

1 Ahmet Akbulut, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, (Ankara: Otto Yayınları, 2016), 235.2 Osman Karadeniz, “Kader Konusunda Bazı Yanlış Anlamalar”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakülte-

si Dergisi, (İzmir, 1992), 7: 193.3 Nisa 4/79; Şura 42/30. 4 Mustafa Öztürk, “Kuran’da ve İslam Öncesi Arap Düşüncesinde “Dehr” Kavramı”, Ondokuz Mayıs

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Samsun, 2003) 16: 260.5 Banu Mustan Dönmez- Derya Karaburun, “Türkülerde Metaforik Anlatım”, İnternational Periodical

For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (Ankara, 2013), 8/4: 1092.


ların ağırlığından kurtulunduğu için daha rahat suçlayıcı olunabilmekte ve böylece tabiatüstü güçlere atıf yapılabilmektedir.1 Burada felek kavramının ön plana çıkarı-lışı, toplumun inanç ve değerleriyle uyum arayışı olarak değerlendirilebilir.2 Çünkü olumsuzlukların müsebbibi olarak Allah ve kader gibi kavramların ifade edilmesinin hem kişinin derunî dünyasında hem de yaşadığı toplumda bir tutarsızlık algısı, aynı zamanda bireyin inanç dünyasında bir çelişkiye yol açabilme ihtimali bulunmaktadır.

Pek çok türküde kader öğretisi felek kavramı üzerinden ifade edilmekte ve temellendi-rilmektedir. Felek kavramı türkülerde yer yer farklı anlamları ifade etmek üzere kulla-nılsa da eserlerin ana düşüncesi ve bağlamı dikkate alındığında sıklıkla kader kavramı yerine kullanılmıştır. Türküleri yakan kişilerin kader kavramı yerine felek kavramını ön plana çıkarmasında Allah’ın takdirini belirten kaderi kötüleyerek kendi inanç dün-yalarında meydana gelecek olan çelişkiden kaçınma arzusu söz konusudur. Bu durum, âşıkların mukaddesat düşüncesi ile benimsemiş oldukları mukadderat düşüncesi ara-sında bir uyum arayışının sonucu olmalıdır.

Felek, Anadolu türkülerinde hemen hemen her aşığın eserinde işlediği, sevincini ve hüznünü kendisine atfettiği, zaman zaman isyankâr bir tutumla kendisiyle bir hesap-laşma içine girdiği ve sürekli eleştirerek taşa tuttuğu karşı konulamaz bir gücü tem-sil eder. İnsanlara mutlu olacağı bir gün dahi göstermeyen felek, onları sevdiğinden ayırıp kimsesiz bir halde gurbete salmakta, güzelliklerle dolu hayatın baharındaki in-sanların daha genç yaşta canını alıp onları hayattan koparmaktadır. Bunun en dikkat çekici ifade tarzını aşağıdaki iki türküde görmek mümkündür:

Bugün benim efkârım var zarım var Değme felek değme telime benim Gül yüzlü cananı elden aldırdım Ecel oku değdi gülüme benim Değme felek değme telime benim

Lokman Hekim gelse sarmaz yarayı Hilebaz dostunan açtık arayı Ne köşkümü koydu ne de sarayı Baykuşlar tünedi dalıma benim Değme felek değme telime benim

Özlemi’yem başım dumanlı dağlar Gözlerim yaşlı da içim kan ağlar Güz ayları geldi bozuldu bağlar Hazan yeli değdi gülüme benim Değme felek değme telime benim3

1 Abdullah Özbolat-Saffet Kartopu, “İsyan İle Teslimiyet Arasında: Ağıtlarda Kader İnancı”, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (Ankara, 2012), 7/3: 1961.

2 Özbolat-Kartopu, “İsyan İle Teslimiyet Arasında: Ağıtlarda Kader İnancı”, 1964. 3 www.kargali.com/index.php?option=com_content&task=view&id=208 (Erişim Tarihi: 10.10.2018);

Ender Ülker, “Değme Felek-Hikâyesiyle) https://www.youtube.com/watch?v=l8zHGaBwBAI (Erişim Tarihi: 11.10.2018)


Kahpe felek sana nettim neyledim Attın gurbet ele parelerimi Âhirinde beni sılamdan ettin Kestin mümkünümü çarelerimi1

Kendisine hiçbir zarar vermediği halde feleğin bu cevrinden, makam ve mevkisine bakılmaksızın bütün insanlar nasibini almaktadır. Feleğin bu gücü ve otoritesi, sıradan insanlar üzerinde etkili olduğu gibi kudretli padişahlara, hatta peygamberlere dahi bo-yun eğdirmektedir. Bu tarz kullanıma iki türkü örnek gösterilebilir.

Birincisi; Mısır seferi esnasında Yavuz Sultan Selim tarafından yakılan türkü… Yavuz Sultan Selim, Mısır seferi esnasında ordunun zor çöl şartlarında daha fazla yürüye-meyeceğini anlayınca yolda birkaç gün konaklayıp dinlenme kararı verir. Konaklanan yerde bir gece, ne olduğu bilinmeyen bir hayvan topluluğu orduya saldırır. Bu vahşi hayvanlar çadırları parçalayıp içeri girer ve bazı askerleri yaralayıp öldürürler. Hay-vanlar, Yavuz Sultan Selim’in çadırına da saldırmıştır. Sultan bu hayvanlardan biriyle girdiği mücadelede hayvanın kafasından yakalayıp kumlara vura vura öldürerek kur-tulur. Bunu gören askerler de şevke gelirler, hayvanlarla mücadele ederler ve hayvan istilası püskürtülür. Sabah ortalık aydınlandığında anlarlar ki ordu, gece aslanların saldırısına uğramıştır. Bunun üzerine Yavuz Sultan Selim bir handa kalmaya başlar. Handa, onun odasının temizlik işlerini gören bir cariye, Sultan’a âşık olur, bu durumu mektup yazarak ona arz eder. Mektuplaşmanın üçüncü gününün sonunda Sultan ile yüz yüze görüşecek olan cariyenin kalbi dayanamaz ve ölür. Bunun üzerine Sultan duygularına tercüman olmak üzere şu beyitleri kaleme alır:2

Merdüm-i dîdeme bilmem ne füsûn etti felek Eşkimi kıldı füzûn giryemi hûn etti felek Şîrler pençe-i kahrımda olurken lerzân Beni bir gözleri ahûya zebûn etti felek.3

(Felek göz bebeğime bilmem ne sihir etti? (De) ağlayışımı arttırdı, gözyaşımı kana çevirdi. Aslanlar kahredici pençemde titrerken, Beni ahu gibi gözleri olan bir güzele esir etti.)

Bir diğer örnek ise Muzaffer Sarısözen’in Amasya-Merzifon yöresine ait derlediği türküde, âşığın başına gelen olaylar dolayısıyla felekle konuşmasını, hesaplaşmasını, kendisinin feleğe hiçbir zarar vermediğini, hatta zarar vermek için el dahi uzatmadı-ğını, buna rağmen kendisinin felek yüzünden mutlu bir gün görmediğini, feleğin işini anlama hususunda aklın aciz oluşunu ifade ettiği mısralarıdır:

1 Kahpe Felek Sana Nettim Neyledim Türküsünün (3.Varyant) Sözleri, https://www.turkudostlari.net/soz.asp?turku=15634 (Erişim Tarihi:11.10.2018)

2 https://www.youtube.com/watch?v=dRfp9JgmA_E (Erişim Tarihi: 27.06.2018).3 https://www.youtube.com/watch?v=dRfp9JgmA_E (Erişim Tarihi: 27.06.2018).


Felek şad olacak günün görmedim Garip gönlüm bir efkâra düşürdün El uzadıp gonca gülün dermedim Bülbül gibi intizara düşürdün

Akıl ermez şu feleğin işine Doyulur mu cümbüşüne cûşuna Âhirında ağu kattı aşıma Eyub’a dert verip yara düşürdün.1

Yavuz Sultan Selim’in mısralarıyla Muzaffer Sarısözen’in derlediği türküdeki âşığın ifadelerinde de görüldüğü gibi felek, kader kavramını ifade etmek üzere kullanılmak-ta, insanların bütün gücüne rağmen onları onulmaz dertlere düşürebilmekte ve bu durum karşısında çaresiz bırakabilmektedir. Divan edebiyatına Fars geleneğinden geç-me olan2 bu kullanım, zamanla halk edebiyatı eserlerinde de kendine yer bulmuş ve hemen hemen her âşık tarafından eserlerinde vurgulanan bir kullanım olmuştur. Bu bağlamda felek kelimesi âşıkların sıklıkla kendisiyle mücadele ettiği, yer yer meydan okuduğu, fakat sonunda daima kendisine boyun eğdiği bir otorite olarak algılanmak-tadır. Felek, âşığın ya da türküyü yakan kişinin yaşadığı sıkıntı ve içinde bulunduğu zor durumdaki duygularını dile dökerken sitemlerini, şikâyetlerini, karşılıksız kalan beklentilerini, karşı karşıya kaldığı üzücü durumu çaresizlik içinde kabullenişini ifa-de ederken kendisine göndermeler yaptığı bir kavram olarak eserlerde yer bulmuştur. Dolayısıyla, felek kelimesi üzerinden çoğunlukla kader kastedilmiş ve kader kavramıy-la temellendirilen düşünce ortaya konulmaya çalışılmıştır.3

Görülüyor ki türkülerde felek, sürekli bir aksiyon ve koşturmaca içinde olan insanoğ-lunun yarının ne getireceğinin bilinmezliği ile sürüp giden hayatında kendisine olum-suzluklar yüklenen, “zalim” ve “kahpe” gibi sıfatlarla anılan bir kavramdır. İnsanlara hayat boyu daima engel çıkaran felek, aşılması imkânsız bir yazgı olarak görülmekte, zaman zaman kendisine meydan okunduğu halde her şeye rağmen insana çarkıyla, devranıyla, sillesiyle, çakmağıyla galebe çalmakta ve insanı tahakkümü altına almak-tadır. Bundan dolayı felek, halk edebiyatı geleneğinde âşıklar tarafında daima taşa tu-tulmuştur.

İnsan kendi hayat macerasında çok kere feleğin sayısız sillesiyle, adeta, şamar oğlanına dönüp acınacak hale gelir.4 İnsanın yaşayıp gelip geçtiği şu hayatta felek, acıların, ayrı-lıkların, kavuşamamaların, kara yazgıların müsebbibi olarak algılanmıştır. Âşıklar için felek kavramı sitemin, acıların, imkânsızlıkların, hayal kırıklıklarının, ciğeri yanan in-

1 http://www.turkuler.com/nota/ezgi_felek_sad_olacak_gunun_gormedim.html (Erişim Tarihi: 27.06.2018)

2 Kurnaz,”Felek”, 3063 Yavuz Şen,“Halk Türkülerinde Felek”, Uluslarası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, (Celala-

bad-Kırgızistan, 2017), 61: 404-422.4 http://www.karar.com/yazarlar/mustafa-ozturk/sessiz-bir-testere-olarak-zaman-7509 (Erişim Tari-

hi:17.9.2018)


sanoğlunun itaat ve başkaldırı ikilemi arasında bir savunma mekanizmasının ürünü olarak isyankâr ve sitemkâr ifadelerle andığı, ayrıca bütün olumsuzlukları kendisine hamlettiği bir kavramdır. Âşıklar felek kavramını isyan-sitem, teslimiyet-meydan oku-ma endeksli duygularına tercüman olarak kullanmışlardır.

SONUÇ

Anadolu halkının hayat boyu yaşadığı ayrılık, hastalık, göç gibi olayların kendi irade-leriyle mi yoksa daha önceden belirlenen bir yazgıya göre mi gerçekleştiğine dair dü-şüncesi türkülere kader, felek, baht gibi kavramlar üzerinden yansımıştır. Türkülerde felek, hemen hemen her âşığın, yaşadığı olaylar sonucunda oluşan duygu durumunu isyan ve itaat ikileminde ele aldığı bir kavram olarak kullanılmıştır. Olayların sebebini açıklamada aciz kalan insanoğlu kendi iradesini ve sorumluluğunu göz ardı ederek feleği, hayatındaki kötü ve sıkıntılı olayları meydana getiren bir otorite olarak kabul et-miştir. Bu bağlamda türkülerde felek, âşıkların sitemkâr ifadeleriyle betimlenen, çoğu zaman da taşa tutulan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türkülerde görülen bu algı ve anlayışın oluşmasında Müslüman Anadolu halkının kültürel hafızasını besleyen tarihî arkaplanın bulunduğu bir gerçektir. İslam öncesi Arap kültüründe mevcut olan, kişinin başına gelen olayların bütünüyle dehrin kontro-lünde gerçekleştiğine dair kabul, her ne kadar Kur’an’ın temel vurgusu ve Hz. Peygam-ber’in aksi yöndeki uyarı ve davranışları bulunsa da, Hz. Peygamber’in vefatından kısa bir süre sonra kader inancı şeklinde toplumu tekrar etkisi altına almıştır. Üzerlerine düşen yükümlülükleri yerine getirmeyen insanların, söz konusu durumdan kaynak-lanan olumsuzlukların sorumluluğunu üstlenmek yerine bir kaçış olarak sığındıkları kader inancı, aynı muhteva ile Anadolu coğrafyasında da kendisine yer bulmuştur. Türkülerde kader kavramının yanında, aynı içerikle dikkat çekecek kadar yoğunlukta felek kelimesinin kader kavramı yerine çok sık kullanıldığı da bir gerçektir. İnsanlar değiştiremedikleri yazgılarından dolayı karşılaştıkları çaresizlik dolu bu durumları, doğrudan Allah’a ve kadere tepki içerikli isyan yerine bu olaylardan sorumlu tuttukla-rı feleğe üstü kapalı bir sitemle dile getirmektedirler. Sorumluluk duygusundan kaçan insanların sığınma amacıyla başvurduğu bir anlayışı ifade etme şekli olarak karşımıza çıkan felek, insanların hayatını yönlendirmekte; onların iyi-kötü, ayrılık-yoksulluk, sevinç-özlem gibi durumlardan hangisini yaşayacağına karar vermektedir. Bu bakım-dan hayatın güzelliklerinin Allah’tan geldiğine inanan insanlar, karşılaştıkları musibet ve meşakkatli durumları çoğunlukla feleğe nispet etme eğiliminde olmuşlardır.

Hayat boyu anlam arayışı içinde olan insanın kader problemine olan yaklaşımında cebir endeksli bir öğretiyi benimsemesi, bireyin varoluşsal sorgulamalarına tatminkâr bir cevap veremeyecek, tercihleriyle hayatta daha aktif rol alarak maddî ve manevî bakımdan gelişme potansiyeli olan insanlardan müteşekkil toplumları sorumluluk al-maktan kaçan atıl bir kitle haline getirecektir. Hayatın akışı içerisinde insan tercihler yapabildiğine göre, kendi seçimi sonucu oluşan durumların sorumluluğunu, kadere ya da feleğe yükleyip kendisini edilgen bir konuma yerleştirmemelidir. Aksi takdirde insan, varlıklar arasındaki konumu ve fıtrî özellikleri açısından da açıklanması zor, hatta imkansız bir çelişkiye düşer.


KAYNAKÇA1. Akbulut, A. (2016). Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Otto Yayınları.

2. Duralı, Ş.T. (2011). Sorun Nedir?. İstanbul: Dergah Yayınları.

3. Karadeniz, O. (1992). “Kader Konusunda Bazı Yanlış Anlamalar”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi. 7: 193-241.

4. Karakuş, İ. (2017). Allı Turnam Keskinli Hacı Taşan. Ankara: Keskin Kaymakamlığı Kültür Hiz-metleri.

5. Kurnaz, Cemal (1995). “Felek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 306-307.

6. Kutluer, İ. (1995). “Felek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.12, İstanbul: Türkiye Di-yanet Vakfı Yayınları, s. 303-304.

7. Mustan Dönmez, B. ve Karaburun, D. (2013). “Türkülerde Metaforik Anlatım”, İnternational Pe-riodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8(4):1081-1097.

8. Özbolat, A. ve Kartopu, S. (2012). “İsyan İle Teslimiyet Arasında: Ağıtlarda Kader İnancı”, İnter-national Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7: 1959-1972.

9. Öztürk, M. (2003). “Kur’an’da ve İslam Öncesi Arap Düşüncesinde “Dehr” Kavramı”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.16: 251-270.

10. Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

11. Şahin, V. (2013).“Kültürel Bellek Mekanı Olarak Türküler”. Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Bildirileri Kitabı 1.cilt. 22-25 Ekim 2013, Sivas, 103-112.

12. Şen, Y. (2017). “Halk Türkülerinde Felek”. Uluslarası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi. 61: 404-422.

13. Watt, W. M. (2010). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. (çev. E.R. Fığlalı). Ankara: Sarkaç Yayın-ları.

14. YouTube. (2018) “Bir Gurbet Türküsü; Emirdağ” Belgeseli. https://www.youtube.com/wat-ch?v=gtoixOKsEgU. (ET: 27.09.2018)

15. YouTube. (2018). Şiirin Sultanları-İskender Pala. https://www.youtube.com/watch?v=d-Rfp9JgmA_E . (ET: 27.09.2018)

16. TDK. Genel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&-guid=TDK.GTS.5beb1c61b338c5.52257872. (ET: 27.09.2018)

17. Karar Gazetesi. Sessiz Bir Testere Olarak Zaman. http://www.karar.com/yazarlar/mustafa-oz-turk/sessiz-bir-testere-olarak-zaman-7509#. (ET: 27.09.2018)

18. Türküler. Felek Şad Olacak Günün Görmedim. http://www.turkuler.com/nota/ezgi_felek_sad_olacak_gunun_gormedim.html . (ET: 27.09.2018)

19. Kargali Köyü Kültür ve Dayanışma Derneği. Bugün Bneim Efkarım Var, Değme Felek. http://www.kargali.com/index.php?option=com_content&task=view&id=208 . (ET: 27.09.2018)

20. YouTube. (2018) Ender Ülker-Değme Felek-Hikâyesiyle. https://www.youtube.com/wat-ch?v=l8zHGaBwBAI . (ET: 27.09.2018)

21. Türkü Dostları. Kahpe Felek Sana Nettim Neyledim 3. https://www.turkudostlari.net/soz.asp?-turku=15634 . (ET: 27.09.2018)

22. Anadolu Haber. Tek Kişilik Büyük Orkestra Neşet Ertaş. http://www.anadoluhaber.com/ko-se-yazilari/tek-kisilik-buyuk-orkestra-neset-ertas-145.html . (ET: 27.09.2018)




11

Hemşirelik Eğitiminde Makale Okuma Saati: Öğrenci Görüşleri

Kamuran ÖzdilÖğr. Gör. Dr. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Semra ve Vefa Küçük SYO

[email protected]

Ayşegül ÖzcanDr. Öğretim Üyesi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Semra ve Vefa Küçük SYO

[email protected]

GİRİŞ

Makale okuma saati ilk kez tıp alanında; 1875 yılında Sir William Osler tarafından Montreal McGill Üniversitesinde kurulan makale kulübünde pahalı olan makalelere ulaşılması ve tartışılması amacıyla başlatılmıştır. Dergi kulüplerinin sadece tıp ala-nında değil psikiyatri, hemşirelik, eczacılık, doğum ve kadın hastalıkları, pediatri ve geriatrik sosyal hizmet alanları gibi diğer alanlarda güçlü bir eğitim aracı olarak kulla-nıldığı belirtilmektedir (Linzer, 1987: 475).

Tüm sağlık profesyonellerinde olduğu gibi hemşirelik alanında da yapılan bilimsel makale okumaları; hemşirelerin yeni bilgi edinmelerine ve hemşirelik uygulamalarına olumlu etki eden becerileri sürdürmelerine ve güncellemelerine yardımcı bir eğitim aracıdır (Nolf, 1995: 238). Nitekim ülkemizde yapılan bazı çalışmalar; hemşirelerin ve hemşirelik öğrencilerinin bilimsel kaynakları okumadığını ve meslekî uygulamala-rında büyük oranda kendisinin ya da diğer kişilerin deneyiminden faydalanmakta ve bilimsel olmayan yolları kullanmakta olduğunu göstermektedir (Özsoy ve Ardahan, 2006:95; Kelleci vd., 2008:11).

Bu bilgiler doğrultusunda araştırma, hemşirelik bölümü son sınıf öğrencilerinin ma-kale okuma saati konusunda görüşlerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.


YÖNTEM

Araştırmanın Tipi

Araştırma nitel tipte yapılmıştır.

Araştırmanın Çalışma Grubu

Araştırma; 2017-2018 eğitim-öğretim yılı Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Hemşirelik bölümü dördüncü sınıfta öğrenim görmekte olan 15 öğrenci ile gerçek-leştirilmiştir.

Verilerin Toplanması

Makale okuma saatleri öğretim elemanları danışmanlığında bahar döneminde haf-tada 1 saat olmak üzere toplam 8 oturumda yapılmıştır. Makale okuma saatleri Halk Sağlığı Hemşireliği dersi kapsamında bahar döneminde yapılmıştır. Öğretim elamanı danışmanlığında makale konuları toplum sağlığı ile örtüşen güncel konular seçilmiş-tir. Öğrencilere makaleler 1 hafta öncesinden gönderilmiş, toplam 8 oturum makale okuma yapılmıştır. Öğrencilerin görüşleri 8. oturum sonrasında yarı yapılandırılmış görüşme formu ile yazılı olarak toplanmıştır. Verilerin 20-30 dakikada toplanmıştır. Öğrencilerden sözel onam alınmıştır.

Verilerin Analizi

Veriler içerik analizi kullanılarak değerlendirilmiş ve bireylerin ifadeleri verilmiştir.

Araştırmanın Sınırlılıkları

Araştırma, sadece bir üniversite ile sınırlı tutulmuştur. Bu nedenle araştırmadan elde edilen sonuçlar sadece bu örneklem grubundaki bireylere genellenebilir.

BULGULAR

Makale okuma saatlerine ilişkin görüşler 3 tema altında yorumlanmıştır. (Tablo 1)

Tablo 1. Öğrencilerin görüşlerine ilişkin verilerin analizinden elde edilen tema ve alt temalar

Tema n(%) Alt Tema

Bireysel kazanımlar 14 (%93.3)

Okuma konusunda güdülenme/alışkanlık

Sorgulama/eleştirel yaklaşım

Makale tarama

Toplumsal kazanımlar 11 (%73.3)Farkındalık sahibi olma

Toplum sorunlarını bilimsel olarak konuşabilme

Mesleğe ilişkin Kazanımlar 13 (%86.6)

Mesleği tanıma

Otonomi/özüven

Mesleğe ait güncel sorunları takip etme

Kanıta dayalı bakım becerisi


1. Bireysel Kazanımlar Teması

Öğrencilerin çoğunluğunun (%93.3) görüşleri bireysel kazanımlar temasında değer-lendirilmiştir. Tema altındaki alt temalar ise; “Okuma konusunda güdülenme/alışkan-lık”, Sorgulama/eleştirel yaklaşım”, “Makale tarama” olarak belirlenmiştir. Bu tema altında değerlendirilen ifadelerinden bazıları şöyledir: Okuma konusunda güdülenme/alışkanlık“Okudukça okuma konusundaki eksiklerimi ve toplumun okumadan kalınamayacağını fark edip daha fazla okumak için güdülendim”(K4). “Daha önce hiç kütüphaneye gitmezken daha fazla gitmeye başladım. Üstelik istediğim kitaplara da ücretsiz ulaşabilmek beni daha fazla güdüledi. Daha fazla okumaya başla-dım. Telefonumu hep sosyal medya için kullanırken artık tartışma günleri öncesi arka-daşlarla makaleler konusunda konuşmaya başladık” (K7).Sorgulama/eleştirel yaklaşım“Daha irdeleyici olmaya başladım okuduklarımı direkt kabullenici konumdan çıkarak sorgulayarak okuma başladım”(K7). “Bilimsel bir makaleyi okurken, dersleri dinlerken hep sorgulamaya başladım. Sunulan bilgiler güncel verileri içeriyor mu? Tarafsız mı? Sonuç ve öneriler hemşirelik mesleğinin işine yarar mı? …….gibi sorulara cevap aramaya çalışıyorum artık” (K6)Makale tarama“Daha önceden hiç okumazken, şimdi elimdeki kitaplara tekrar bakıyorum, kütüphaneye sıklıkla gidiyorum, diğer tarama kaynaklarını öğrenene kadar sadece Google akademik üzerinden tama yapıyordum, hocaların makalelerini bulup okumaya çalışıyorum”(K4).“Kütüphaneye daha sık gidiyorum. Ansiklopedileri, TÜİK, DSÖ verilerinde yararlanma-yı öğrendim”(K3).

2. Toplumsal Kazanımlar Teması

Öğrencilerin bazılarının görüşleri “toplumsal kazanımlar” teması altında toplanmış-tır (%73.3). Bu tema altındaki alt temalar ise; “Farkındalık sahibi olma”, “Toplum so-runlarını bilimsel olarak konuşabilme” olmuştur. Bu tema altında değerlendirilen bazı ifadeler şunlardır:

Farkındalık sahibi olma

“Toplumun okumadan kalkınamayacağını düşündükçe hem kendim hem mesleğim hem de toplum için daha fazla okumaya çabalıyorum”(K5).

“Okuma saatleri sonrasında fark ettim ki; okumak hemşirenin toplumsal sorunları fark edip olduğu gibi kabullenmeden irdelemesine katkı sağlamakta ”(K12).

Toplum sorunlarını bilimsel olarak konuşabilme

“Toplum sağlığı sorunlarını konuşurken istatistiki verileri daha çok araştırıyorum ve ba-kımdaki yanlışlarımı düzeltmeye çalışıyorum”(K1).


“Sahada gördüğümüz sorunlara ait ülke genelinde ya da farklı illerde yapılan çalışma sonuçlarını okuyoruz. Bu gözlemlediğimiz sorunla bilimsel kanıtların örtüştüğünü yani boşa kürek çekmediğimizi gösteriyor. Örneğin: çok fazla yalnız yaşayan yaşlı bireye ba-kım veriyoruz ve onların depresyon, ilaç kullanımına bağlı sorunları gibi bazı sorunları-nın çözümünde sadece ders notları değil artık bilimsel makale sonuçlarından da fayda-lanma çabasında olduğumuzu düşünüyorum.

3. Mesleğe İlişkin Kazanımlar Teması

Son tema ise “mesleğe ilişkin kazanımlar” (%86.6) olarak saptanmıştır. Alt temalar ise “Mesleği tanıma” , “Otonomi/özgüven”, “Mesleğe ait güncel sorunları takip etme”, “Kanıta dayalı bakım becerisi” dir. Mesleği tanıma “İyi yazılmış bir makaleyi okumak alanındaki yetkin hocayı yazarı tanımamızı sağlıyor ve mesleki olarak bizi de güdülüyor”(K7).“Hemşirelik ile ilgili olan mevzuatı, sorunları ya da farklı konulardaki araştırma sonuç-larını okumak açıkçası daha önce hiç yapmadığım şeylerdi. Artık daha fazla okuyorum hatta geç olduğunu bilsem de mezun olur olmaz mesleki bir derneğe üye olmayı düşü-nüyorum”(K5)Otonomi/özgüven“Makale okumak belirlenen bir halk sağlığı sorununa bilimsel verilerle bakmayı ve kanı-ta dayalı çözüm önerilerini tartışmayı sağlar”(K6).“Mezuniyet sonrasına ilişkin korkularım vardı. Hata yapmaktan çok korkuyordum. Ör-neğin malpraktis konusu çok dikkatimi çekmişti. Ve sorunun mesleki yetki ve sorum-lulukları bilmeyle ve uygulamayla ilişkili olduğunu gördüm. Tabi farklı etkenlerde var ama. Bunları bilmek korkumu çok geçirmese de kaygımı kısmen azalttı” (K4)Mesleğe ait güncel sorunları takip etme“Bana göre okumanın hemşireliğe katkısı vardır. Profesyonel olabilmek için lisans mezu-nu olmak yetmeyeceğinden kendimizi okuyarak sürekli geliştirmemiz gerektiğini düşü-nüyorum”(K5).“Makale okuma ya da başka bilimsel yayınları okumanın çok büyük katkıları var. Alan-daki sorunların irdelenmesi için, toplumsal sorunlar konusunda bilgi sahibi olunması için, hemşirelerin kabullenici konumundan çıkıp mesleğini savunması için katkı sağla-yacağını düşünüyorum (K10).Kanıta dayalı bakım becerisi“Farkındalığı yüksek bir hemşire olabileceğiz, bilinen yanlışları düzeltebileceğimizi ve ka-nıta dayalı bir bakım vereceğimi düşünüyorum”(K11).“Hep yoğun servislerde çalışmak zor hastalara bakı vermek istemişimdir. Ancak buna mevcut bilgilerimin yeteceğini düşünürken şimdi farklı yaklaşıyorum. Yani yeni bir va-kayı teslim aldığımda ona uygulayacağımı yeni bakım yöntemleri varsa bunları araştırıp okuyabileceğimi bilmek çok önemli.


TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışmada hemşirelik bölümü son sınıf öğrencileri ile birlikte toplam sekiz oturum süren bir makale okuma saati programı yapılmıştır. Çalışma sonunda öğrencilerin ta-mamına yakının (%93.3) görüşlerinin bireysel kazanımları teması altında toplandığı görülmüştür.

Hemşirelerin, araştırma sonuçları ve bilimsel dergilerini okumaya, uygulamalarını ve kendini geliştirmeye karşı koymakta isteksiz olabileceği bu engelin aşılmasında bilim-sel makale okuma amaçlı oluşturulan dergi kulüplerinin etkili olabileceği belirtilmek-tedir (O’nan, 2011:160). Bu çalışma yapılan okuma saatleri sonunda öğrencilerin oku-ma konusunda güdülendiklerini belirttikleri görülmektedir. Örneğin bir öğrencinin: “Daha önce hiç kütüphaneye gitmezken daha fazla gitmeye başladım. Üstelik istediğim kitaplara da ücretsiz ulaşabilmek beni daha fazla güdüledi. Daha fazla okumaya başla-dım. Telefonumu hep sosyal medya için kullanırken artık tartışma günleri öncesi arka-daşlarla makaleler konusunda konuşmaya başladık” (K7). İfadesi bu durum için önemli bir açıklama olduğu düşünülmektedir.

Ülkemizde yapılan bazı çalışmalarda hemşirelik öğrencilerinin kütüphaneye gitmek-ten zevk aldıkları, ancak nadiren kullandıkları belirtilmektedir (Doğan-Yılmaz, 2010; Maden, 2011:447). Çalışmamız da okuma saatleri sonunda elde eden kazanımlar ara-sında makale tarama becerisi kapsamında kütüphane kullanımına ilişkin ifadelerin ol-duğu görülmektedir. Örneğin bir öğrenci makale okuma çalışmasından kazandığı be-ceriyi şöyle ifade etmektedir: “Daha önceden hiç okumazken, şimdi elimdeki kitaplara tekrar bakıyorum, kütüphaneye sıklıkla gidiyorum, diğer tarama kaynaklarını öğrenene kadar sadece Google akademik üzerinden tarama yapıyordum, hocaların makalelerini bulup okumaya çalışıyorum”(K4). Planlı ve sürekli yapılan makale okuma saatleri hem-şirelik öğrencileri için kütüphane kullanımına teşvik etmekle beraber literatür tarama becerisi konusunda da pekiştirici olduğu görülmektedir.

Hemşirelik eğitiminde eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesi oldukça önemli bir hedeftir. Bu hedefin gerçekleştirilmesinde öğrencilerin okuma alışkanlığı kazanması öncelikli girişimlerden biri olmalıdır. Nitekim literatürde hemşirelik öğrencilerinde okuma alışkanlığının eleştirel düşünme eğilimlerini etkilediği belirtilmektedir (Çelik vd., 2015: 83; İskender ve Karadağ, 2015: 10). Bu çalışmada da; öğrencilerin okuma saati sonunda belirtmiş oldukları bireysel kazanımlar arasında; sorgulama ve eleştirel yaklaşım becerilerinin geliştiğini ifade etmiştir. Örneğin bir öğrenci bu durumu: “Bi-limsel bir makaleyi okurken, dersleri dinlerken hep sorgulamaya başladım. Sunulan bilgiler güncel verileri içeriyor mu? Tarafsız mı? Sonuç ve öneriler hemşirelik mesleği-nin işine yarar mı? …….gibi sorulara cevap aramaya çalışıyorum artık” (K6) ifadesiyle açıklamaktadır.

Hemşirelik öğrencilerinde eleştirel düşünme becerisi gelişmesinin farklı kazanımlar için temel oluşturacağı düşünülmektedir. Seymour ve arkadaşları hemşirelikte araş-tırma-uygulama açığının kapatılmasında; eleştirel ve yaratıcı düşünmenin ön koşul olduğunu belirtmektedir (Seymour et al., 2003: 288). Farklı çalışmalarda da eleştirel düşünme eğilimi ve araştırma kullanımı arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki oldu-


ğunu gösteren çalışmalar yer almaktadır (Profetto et al., 2003: 322; Kim et al., 2018: 21). Benzer şekilde çalışmamızda da öğrenci görüşlerinin mesleki kazanımlar teması kapsamında kanıta dayalı bakım becerisi teması ile bu durumu açıkladığı saptanmış-tır. Bir öğrenci bu durumu şu ifadesiyle açıklamaktadır: “Hep yoğun servislerde çalış-mak zor hastalara bakı vermek istemişimdir. Ancak buna mevcut bilgilerimin yeteceğini düşünürken şimdi farklı yaklaşıyorum. Yani yeni bir vakayı teslim aldığımda ona uygu-layacağımı yeni bakım yöntemleri varsa bunları araştırıp okuyabileceğimi bilmek çok önemli” (K10). Hastanede temelli bir çalışmada; hemşirelik dergi kulübü ile yapılan makale okuma saatleri sonunda bu girişimin mesleki pratiği geliştirme, eleştirel dü-şünme, araştırma sonuçlarını bakımda kullanma ve bakım kalitesini iyileştirmek için eğlenceliği bir yöntem olabileceği belirtilmiştir (Pierre, 2005:392). Diğer çalışmalarda elde edilen nicel kanıtlar ve bu çalışmada saptanan nitel veriler doğrultusunda hem-şirelik eğitimleri süresince eleştirel düşünme becerisi kazanımının mesleği uygulama sırasında da kanıta dayalı bakımı sürdürmede önemli bir kazanım olduğu düşünül-mektedir.

Kanada’da yoğun bakım hemşirelerinin katıldığı makale okuma saatleri çalışması so-nunda; bilimsel makale okumanın hemşireleri eleştirel düşünme becerileri geliştirdi-ği ve kanıta dayalı bakım verme konusunda güdülediği belirtilirken bu uygulamanın hemşirelik eğitiminden başlayarak yapılmasının daha yararlı olacağı vurgulanmakta-dır (Nesbitt, 2012: 896). Bu çalışma da benzer şekilde öğrencilerin eleştirel düşünme becerisi ve kanıta dayalı bakım uygulaması konusunda ki kazanımları saptanmıştır. Bu kazanımların yanı sıra öğrencilerde; mesleği tanıma, otonomi/özgüven, mesleğe ait güncel sorunları takip etme, farkındalık sahibi olma, toplum sorunlarını bilimsel olarak konuşabilme gibi diğer kazanımları ifade ettikleri saptanmıştır.

Sonuç olarak; makale okuma saatlerinin öğrencilere farklı konularda kazanımlar sağ-ladığı saptanmış ve hemşirelik eğitiminde kullanılması gereken bir uygulama olduğu düşünülmektedir. Elde edilen bulgular doğrultusunda; akademisyen hemşirelerin bi-limsel makale okuma ve ilişkili konularda farklı çalışmalar yapması, okuma kazanı-mının geliştirilmesi için hemşirelik eğitimin programlarında bu konuya öncelikli yer verilmesi ve teorik ve pratik içeriğin belirlenmesi önerilmektedir.

KAYNAKÇA1. Çelik, S. vd. (2015). “Hemşirelik Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Etkileyen

Faktörler” .Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi. 2(1): 74-85. Doi: 10.17681/hsp.27211. 2. Doğan-Yılmaz, E. (2010). Hemşirelik öğrencilerinde eleştirel düşünme düzeyleri ve kitap

okuma alışkanlığına ilişkin tutumları. Hemşirelik Programı Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara.

3. İskender, M.D. ve Karadağ, A. (2015). “Hemşirelik Son Sınıf Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Düzeylerinin Belirlenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi.8(1):3-11. URL: http://www.deuhyoedergi.org/index.php/DEUHYOED/article/view/141/324.

4. Kelleci, M. vd. (2008). “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Araştırma Yapma ve Araştırma Sonuçlarını Bakımda Kullanma ile İlgili Görüşlerinin İncelenmesi”. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 10(2): 3-16.


5. Kim, S.S. et al. (2018). “Korean Nursing Students’ Acquisition of Evidence-Based Practice and Critical Thinking Skills”. J Nurs Educ. 57(1):21-27. Doi: https://doi.org/10.3928/01484834-20180102-05 .

6. Linzer, M. (1987). “The Journal Club And Medical Education: Over One Hundred Years of Unrecorded History”. Postgrad Med J. 63:475-478.

7. Maden, S. (2011). “Hemşire Adaylarının Okuma Alışkanlıklarının Çeşitli Değişkenlere Göre Değerlendirilmesi”. EKEV Akademi Dergisi. 47 (15): 443-460.

8. Nesbitt, J. (2013). “Journal Clubs: A Two-Site Case Study Of Nurses’ Continuing Professional Development”. Nurse Education Today. 33(8): 896-900. Doi: https://doi.org/10.1016/j.nedt.2012.08.011.

9. Nolf, B. (1995). Journal club: a tool for continuing education. The Journal of Continuing Educa-tion in Nursing. 26(5): 238-239. Doi: https://doi.org/10.3928/0022-0124-19950901-12.

10. O’nan, C. L. (2011). “The Effect Of A Journal Club On Perceived Barriers To The Utilization Of Nursing Research İn A Practice Setting”. Journal for Nurses in Professional Development. 27(4), 160-164. Doi: 10.1097/NND.0b013e31822365f6.

11. Özsoy, S. ve Ardahan, M. (2006). “Hemşirelerin Uygulamalarında Kullandıkları Bilgi Kaynaklarının İncelenmesi”. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 22(2): 89-101.

12. Pierre, J. S. (2005). “Changing Nursing Practice Through A Nursing Journal Club”. MEDSURG nursing, 14(6): 390-392. URL: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.457.2782&rep=rep1&type=pdf.

13. Profetto-McGrath, J. et al. (2003). “A Study Of Critical Thinking And Research Utilization Among Nurses”. West J Nurs Res. 25(3): 322-337. Doi:10.1177/0193945902250421.

14. Seymour, B. et al. (2003). “Valuing Both Critical And Creative Thinking İn Clinical Practice: Narrowing The Research–Practice Gap?”. Journal of Advanced Nursing. 42(3): 288-296. Doi: https://doi.org/10.1046/j.1365-2648.2003.02618.x.




18

Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Görüş ve Tutumları: Nevşehir Örneğı

Ayşegül ÖzcanDr. Öğretim Üyesi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Semra ve Vefa Küçük SYO

[email protected]

Kamuran ÖzdilÖğr. Gör. Dr. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Semra ve Vefa Küçük SYO

[email protected]

GİRİŞ

Dünya Sağlık Örgütü raporunda toplumsal cinsiyet kavramının; kadın ve erkeğin top-lumsal olarak inşa edilmiş özelliklerini ifade ettiği, toplumdan topluma değiştiği ve de-ğiştirilebilir olduğu belirtilmektedir. Yine aynı raporda, kadın ya da erkek çoğu insa-nın, aile üyeleri, topluluklar ve aynı ya da karşı cinsiyetten başkalarıyla nasıl etkileşim kurmaları gerektiği de dahil olmak üzere, uygun norm ve davranışlar öğretildiği ve bi-reylerin toplum tarafından belirlenen bu normlara uymaması halinde, stigma, ayrımcı uygulamalar veya sosyal dışlanma ile karşı karşıya kaldığı belirtilmektedir. Bu sorunla-rın bağlamında; kadınların ve erkeklerin sağlık durumu, sağlık hizmetlerine erişimi ve sağlık işgücüne katkıları konusunda olumuz etkiler görülebilir (WHO, 2011).

Sağlık hizmeti sunanların toplumsal cinsiyet rol tutumlarının; bireylerin özelliklede kadının sağlık hizmetlerine ulaşması açısından belirleyici ve çok önemli olduğu be-lirtilmektedir (Kurşun ve Avcı, 2016:7). Aktaş ve arkadaşlarının çalışmasında ebe ve hemşirelerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin toplam tutum ölçeği puanın düşük ve geleneksel bir tutuma sahip oldukları saptanmıştır (Aktaş vd., 2018;829). Sağlık çalışanlarının toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan başka bir çalışmada ise, katılımcıların çoğunluğunun toplumsal cinsiyet kav-ramı hakkında bilgisi sahibi olduğu ve genel olarak eşitlikçi bir tutuma sahip oldukla-


rı saptanmıştır (Özden ve Gölbaşı, 2018:99). Sağlık alanın eğitim gören öğrencilerde toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin yapılan farklı çalışmalar bulunmaktadır (Direk ve Irmak, 2017; Altınöz vd.,2008; Zeyneloğlu 2008; Aydın vd., 2016). Tıp fakültesi 1. ve 6. sınıf öğrencilerini kapsayan bir çalışmada; toplumsal cinsiyet algılarının eğitimle olumlu hale gelmediği ve bu kavramın eğitim programında yeniden gözden geçile-rek ele alınmasının gerektiği belirtilmektedir (Direk ve Irmak, 207:121). Altınöz ve arkadaşlarının çalışmasında da benzer şekilde tıp eğitiminin öğrencilerin; toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarına dönüştürücü bir katkı sağlamadığı belirtilmek-tedir (Altınöz vd.,2008: 276). Hemşirelik öğrencilerinde yapılan bazı çalışmalarda ise öğrencilerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının eşitlikçi yönde olduğu ve hemşirelik eğitiminin eşitlikçi tutuma olumlu etkisinin olduğu belirtilmektedir (Zey-neloğlu 2008: 81; Aydın vd., 2016: 230).

Bu bilgiler doğrultusunda; sağlık çalışanlarının toplumsal cinsiyet tutumlarının eği-timleri sırasında şekillendiği ve bu nedenle öğrencilik dönemlerinde toplum cinsiyet ve ilişki kavramların eğitim programlarında önemli olduğu düşünülmektedir. Plan-lanacak olan eğitim girişimleri öncesinde mevcut durumun ortaya konması öncelikli girişimler arasında olmalıdır. Bu nedenle bu çalışma gelecekte sağlık hizmeti sunacak olan üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet eşitliği konusundaki görüşlerinin or-taya çıkarılması amacıyla yapılmıştır.

YÖNTEM

Araştırmanın Tipi

Araştırma kesitsel tipte planlanmıştır.

Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Çalışmanın evrenini Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu birinci sınıf öğrencileri (N=162) oluşturmuştur. Örneklem seçimi yapıl-mamış, çalışmaya katılmayı kabul eden 154 öğrenci ile araştırma sonlandırılmış ve evrenin %95’ine ulaşılmıştır.

Veri Toplama Araçları

Çalışmada veriler; Tanıtıcı Özellikler Formu, Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği ve Ergenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeği Cinsiyet Eşitliği ölçeği ile toplanmıştır.

Tanıtıcı Özellikler Formu

Araştırmacılar tarafından literatür taranarak geliştirilen öğrencilerin ve ebeveynleri-nin sosyo-demografik verilerini belirlemeye yönelik hazırlanmış bir formdur. Form-da, öğrencilerin tanıtıcı özelliklerini belirlemeye yönelik 13 soru, ebeveynlerin özel-liklerini belirlemeye yönelik 7 soru vardır (Zeyneloğlu, 2008; Direk ve Irmak, 2017).

Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği

Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği (TCRTÖ), Zeyneloğlu tarafından 2008 yılında geliştirilmiş olup, üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rol tutumlarını değer-lendirmek amacıyla kullanılan bir ölçektir. Ölçek, toplumsal cinsiyet rol tutumlarını


belirleyen 38 ifadeden oluşmaktadır. Ölçek 5’li likert tipi olup, ölçeğin seçenekleri, “Kesinlikle Katılmıyorum”, “Katılmıyorum”, “Kararsızım”, “Katılıyorum” ve “Tamamen Katılıyorum” dur. Ölçeğin puanlanmasında; her bir madde için, geleneksel tutum gös-teren ifade için, “Kesinlikle Katılmıyorum” 5 puan, “Katılmıyorum” 4 puan, “Karar-sızım” 3 puan, “Katılıyorum” 2 puan ve “Tamamen Katılıyorum” 1 puan verilirken, eşitlikçi tutum gösteren ifadeler için ters biçimde puanlandırılır. Ölçekten alınan en yüksek puan “190”, en düşük puan ise “38”dir. Ölçekten alınan en yüksek değer öğ-rencinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin eşitlikçi tutuma sahip olduğunu, en düşük değer ise öğrencinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin geleneksel tutuma sahip oldu-ğunu göstermektedir (Zeyneloğlu 2011).

Ergenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeği

Brezilya’da Pulerwitz ve Barker tarafından geliştirilen ölçeğin Türk toplumu için ge-çerlilik güvenilirliği Çeber ve arkadaşları (2010) tarafından çalışılmıştır. Ölçek cinsel partnerine şiddet, hastalıkların önlenmesi ve üreme sağlığı için sorumlulukları paylaş-ma, cinsel ilişkideki cinsiyet rolleri ve çocuk bakımını içeren 24 maddeden oluşmak-tadır. İki alt boyutu olan ölçekte “Geleneksel cinsiyet normları” alt boyutuna ilişkin 17 madde ve “Eşitlikçi cinsiyet normları” alt boyutuna ilişkin 7 madde bulunmaktadır. Ölçek maddelerinin değerlendirilmesinde yanıtlar “katılıyorum”, “kısmen katılıyo-rum”, “katılmıyorum” şeklinde üçlü likert ölçeği olarak düzenlenmiştir. Ölçekte he-saplanan toplam puan yüksek, orta, düşük şeklinde değerlendirilmektedir; 1-23 puan düşük eşitlik, 24-47 orta eşitlik, 48-72 yüksek cinsiyet eşitliğini göstermektedir (Çeber vd., 2009).

Verilerin Toplanması

Veriler, araştırmacılar tarafından öğrencilere açıklama yapılarak, sözlü onamları alı-nan ve araştırmaya katılmayı kabul eden öğrencilere grup anket yöntemi ile sınıf orta-mında toplanmış ve cevaplama süresi yaklaşık olarak 15-20 dk sürmüştür. Veriler Ey-lül-Ekim 2017 tarihleri arasında toplanmıştır. Katılımcılardan sözel onam alınmıştır.

Verilerin Değerlendirilmesi

Verilere ait tanımlayıcı istatistikler ve normal dağılıma testlerinden Shapiro-Wilk analizi ile kullanılmıştır. Parametrik olmayan testlerden Mann-Whitney U ve Krus-kal-Wallis testi kullanılmıştır. Kullanılan ölçeklerden alınan puanlar arasındaki ilişki Sperman korelasyon analizi ile incelenmiştir. Anlamlılık düzeyi olarak p


BULGULARTablo 1. Katılımcıların Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı (N=154)

Değişkenler n %

Cinsiyet

Kadın 88 57.1

Erkek 66 42.9Bölüm

Çocuk Gelişimi 39 25.3

Tıbbi Dökümantasyon ve Sekreterlik 36 23.4

Yaşlı Bakım 33 21.4

Sağlık kurumları İşletmeciliği 24 15.6

Tıbbi Tanıtım ve Pazarlama 22 14.3En uzun Yaşadığı Yer

İl 101 65.6

İlçe 38 24.7

Köy 15 9.7Mezun olunan lise

Süper/Anadolu Lisesi 46 29.9

Lise/Meslek Lisesi 96 62.3

İmam hatip lisesi 12 7.8Halen Yaşadığı Yer

Yurtta 86 55.8

Arkadaşları ile evde 39 25.3

Ailesi ile birlikte 16 10.4

Tek başına evde 13 8.4Mesleğini Seçmede Etkisi Olan Kişiler

Hiç kimseden etkilenmeden 89 57.8

Akraba(anne,baba,kardeş) 41 26.6

Diğer* 24 15.6Yaş ortalaması: 18.7±1.93(Min:17, Maks:35)

*Diğer (arkadaş, öğretmen)

Tablo 1 incelediğinde; katılımcıların yaş ortalamasının 18.7±1.93 ve %57.1’inin kadın olduğu görülmektedir. Öğrencilerin %25.3’ü Çocuk Gelişimi, %23.4’ü Yaşlı Bakımı, %15.6’sı Sağlık Kurumları İşletmeciliği ve %14.3’ü Tıbbi tanıtım ve Pazarlama bölüm-lerinde öğrenim görmektedir. Katılımcıların en uzun yaşadıkları yer %65.6 ile köy


ve mezun oldukları lise %63.2 ile lise/meslek lisesidir. Katılımcıların %55.8’i yurtta, %25.3’ü arkadaşları ile evde, %10.4’ü ailesi ile birlikte ve %8.4’ü tek başına evde yaşa-maktadır. Öğrencilerin %57.8’i mesleklerinin hiç kimseden etkilenmeden seçtiklerini belirtmişlerdir.

Tablo 2: Katılımcıların Aileleri İle İlgili Bazı Özelliklerin Dağılımı

Değişkenler n %

Aile Yapısı

Çekirdek Aile 75 48.7

Geniş Aile 79 51.3Kardeş Sayısı

2 kardeş ve daha az 81 52.6

3 kardeş ve daha fazla 73 47.4Anne Eğitim Durumu

Okuryazar değil 21 13.6

Okuryazar 14 9.1

İlkokul mezunu 74 48.1

Ortaokul Mezunu 28 18.2

Lise ve üzeri 17 11.0Baba Eğitim Durumu

Okuryazar değil 8 5.2

Okuryazar 7 4.5

İlkokul mezunu 58 37.7

Ortaokul mezunu 54 35.1

Lise ve Üzeri 27 17.5Anne Çalışma Durumu

Çalışıyor 18 11.7

Çalışmıyor 136 88.3Baba Çalışma Durumu

Çalışıyor 125 81.2

Çalışmıyor 29 18.8

Katılımcıların %51.3ünün geniş aileye sahip ve %52.6’sının 2 ve daha kardeşi olduğu görülmektedir. Katılımcıların annelerinin %48.1’inin, babalarının ise %35.7’sinin il-kokul mezunu olduğu saptanmıştır. Ebeveynlerin çalışma durumu incelendiğinde ise; annelerin %11.7’sinin, babaların ise %81.2’sinin herhangi bir işte çalıştığı saptanmıştır (Tablo 2)


Tablo 3: Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği ve Ergenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeğinden Alınan Puanlarının Dağılımı

Ölçekler X ± SD Min. Değer – Max. Değer Cronbach α

Toplam (TCRTÖ) 131,71 ± 17,44 38-166 0.77

Toplam (ECEÖ) 47,57±6,53 24-62 0.65

Katılımcıların TCRTÖ puan ortalama değeri 131,71 ± 17,44; CE ölçeği puan ortala-maları ise 47,57±6,53 olduğu ve öğrencilerin eşitlikçi tutuma sahip oldukları bulun-muştur. (Tablo 3).

Tablo 4: Katılımcıların Tanıtıcı Özellikleri ile TCRT Ölçeğinden Alınan Puanlar Arasındaki Farkın Dağılımı

Tanıtıcı Özellikler Toplumsal Cinsiyet Rol Tutumu Ölçeği

Sıra Ortalaması KW / U P

CinsiyetKadın 79.80

2613.50* 0.363Erkek 73.32

Aile YapısıÇekirdek Aile 72.75

2606.0* 0.244Geniş aile 81.09

En uzun Yaşadıkları

Yer

İl 75.731.659** 0.436İlçe 83.96

Köy 67.87

Öğrenim Gördükleri

Bölüm

Çocuk Gelişimi 89.46

34.637** 0.000

Tıbbi Dök. ve Sek. 65.56Yaşlı bakım 99.36Sağlık Kurumları İşlt. 77.91Tıbbi tanıttım ve Paz. 32.59

Anne Eğitim Düzeyi

Okuryazar değil 70.88

1.615** 0.806

Okuryazar 75.68İlkokul mezunu 76.91

Ortaokul mezunu 75.63

Lise ve üzeri 89.00

Baba Eğitim Düzeyi


2.654** 0.617

Okuryazar 78.29İlkokul mezunu 81.47Ortaokul mezunu 71.34Lise ve üzeri 82.63

MU*:Mann Whitney U testiKW**:Kruskall Wallis Varyans Analiz Testi

Katılımcıların öğrenim gördükleri bölüm ile TCRTÖ puanı arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı (p0.05) (Tablo 4).


Tablo 5: Katılımcıların Tanıtıcı Özellikleri ile ECEÖ Puanları Arasındaki Farkın Dağılımı

Tanıtıcı ÖzelliklerErgenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeği

Sıra Ortalaması KW / U P

CinsiyetKadın 79.09

2764.5* 0.610Erkek 75.39

Aile YapısıÇekirdek Aile 79.71

2797.0* 0.549Geniş aile 75.41

En uzun yaşadıkları

yer

İl 78.72

0.865** 0.649İlçe 72.09

Köy 83.00

Öğrenim Gördükleri

Bölüm

Çocuk Gelişimi 81.12

12.196** 0.016

Tıbbi Dök. ve Sek. 67.79

Yaşlı bakım 89.24

Sağlık Kurumları İşlt. 90.92

Tıbbi tanıttım ve Paz. 54.73

Anne Eğitim Düzeyi


9.887** 0.042

Okuryazar 80.64

İlkokul mezunu 77.67



Baba Eğitim Düzeyi


2.881** 0.578

Okuryazar 101.07

İlkokul mezunu 78.93



MU*:Mann Whitney U testiKW**:Kruskall Wallis Varyans Analiz Testi

Katılımcıların öğrenim gördükleri bölüm ve anne eğitim düzeyi ile CEÖ puanı arasın-daki farkın istatistiksel olarak anlamlı (p0.05) (Tablo 5).

Tablo 6. Katılımcıların Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği Toplam Puanı ile Ergenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeği Toplam Puanı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi


Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği (Rho)

Ergenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeği (Rho)

Toplumsal Cinsiyet Rol Tutum Ölçeği 1 0.275*

Ergenlerde Cinsiyet Eşitliği Ölçeği

r = 0.275p = 0.001 1

* Spearman korelasyon analizi

Tablo 6’da görüldüğü gibi, katılımcıların ölçek toplam puanları arasında pozitif yönde zayıf düzeyde anlamlı ilişki saptanmıştır (Spearman’s r =0.275, p=0.001)

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışmada, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yükse-kokulu’nda beş farklı bölümde öğrenim gören birinci sınıf öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Rol Tutumları ve Cinsiyet Eşitliği tutumları incelenmiştir.

Çalışmada katılımcıların TCRTÖ puanları incelendiğinde; toplumsal cinsiyet tutum-larının olumlu olduğu saptanmıştır. Sağlık alanında farklı bölümlerde öğrenim gören öğrencilerde yapılan çalışmalarda çalışmamızla benzer ve/veya tam tersi olan sonuç-ların olduğu görülmektedir. Tıp fakültesi 1. ve 6. sınıf öğrencilerini kapsayan bir ça-lışmada; öğrencilerin toplumsal cinsiyet algılarının olumsuz olduğu belirtilmektedir (Direk ve Irmak, 207:121). Hemşirelik öğrencilerinde yapılan bazı çalışmalarda ise öğrencilerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının eşitlikçi yönde olduğu belirtilmektedir (Zeyneloğlu 2008: 81; Aydın vd., 2016: 230). Bu farklılıkların eğitim programlarında toplumsal cinsiyet kavramının ele alınış şekli ve süresi ile ilişki olabi-leceği düşünülmektedir.

Bireylerin toplumsal cinsiyet tutumlarını etkileyen faktörlerin arasında cinsiyet, aile yapısı, anne baba eğitimi gibi önemli demografik değişkenlerin olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada katılımcıların öğrenim gördükleri bölüm ile TCRTÖ puanı arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı ve Yaşlı bakım ile Çocuk gelişimi bölümlerinde oku-yan öğrencilerin puan sıra ortalamalarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bu bul-gunun; çocuk ve yaşlı gibi toplumun bakım hizmeti alma açısından büyük çoğunlu-ğunu oluşturan gruba sağlık hizmeti verecekleri göz önüne alındığında önemli olduğu düşünülmektedir. Direk ve Irmak’ın çalışmasında cinsiyet ve anne eğitim durumunun toplumsal cinsiyet algısında önemli etkenler olduğu belirtilmiştir (Direk ve Irmak, 207:126). Çalışmamızda ise bu bulgunun aksine cinsiyet ve anne-baba eğitim düzeyi ile TCRTÖ puanı arasındaki farkın anlamlı olmadığı saptanmıştır.

Üniversite öğrencilerinin cinsiyet eşitliği algısını incelendiği bir çalışmada sağlık bi-limlerinde okuyan öğrencilerin diğer bölümlerde okuyanlara göre eşitlikçi cinsiyet tutumlarının daha yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır (Çelik vd., 2013:181). Tıp fa-kültesi öğrencilerinin kapsayan bir çalışmada da yine öğrencilerin CEÖ puanlarının yüksek olduğu saptanmıştır (Varol vd. 2016:124). Çalışmamızda da benzer şekilde


katılımcıların CEÖ puanları incelendiğinizde eşitlikçi cinsiyet normlarını benimse-dikleri saptanmıştır.

Sonuç olarak bu çalışmada gelecekte sağlık hizmeti verecek olan öğrencilerin toplum-sal cinsiyet rollerine yönelik farkındalığı ve eşitlikçi rolleri benimsediği görülmektedir. Bu durumun geleceğin sağlık profesyonelleri açısından önemli olduğu kadar sağlık hizmeti sunacakları toplumlarda kadın ve erkek eşitliği açısından oldukça önemli ola-cağı düşünülmektedir.

KAYNAKÇA1. Aktaş, S. vd. (2018). “Ebe ve Hemşirelerin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları Ve Etki-

leyen Faktörlerin İncelenmesi”. Journal of Human Sciences, 15(2): 823-834. Doi:10.14687/jhs.v15i2.5343.

2. Aydın, M. vd. (2016). “Hemşirelik Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 16 (1): 223-242. Doi: http://dx.doi.org/10.11616/AbantSbe.

3. Çeber, E. vd. (2009). “Ergenlerde cinsiyet eşitliği ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2:5-15.

4. Çelik, A. vd. (2013). “Üniversite Öğrencilerinin Cinsiyet Eşitliği Tutumlarının Belirlenmesi. Flo-rence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 21(3), 181-186.

5. Direk, N. ve Irmak, B. (2017). “Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Toplumsal Cinsiyet Rollerine Yönelik Tutumlar”. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 31(3): 121-128.

6. Kurşun, E. ve Avcı, İ. (2016). Samsun Halk Sağlığı Müdürlüğü’nde Çalışan Personelin Toplumsal Cinsiyet Rol Tutumlarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.

7. Özden, S. ve Gölbaşı, Z. (2018). “Sağlık Çalışanlarının Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tu-tumlarının Belirlenmesi”. KOU Sag Bil Derg. 4(3): 95-100. Doi:10.30934/kusbed.420223.

8. Varol, Z. vd. (2016). “Bir Tıp Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinde Toplumsal Cinsiyet Algı Düzeyi ve İlişkili Faktörlerin Değerlendirilmesi”. Ege Tıp Dergisi. 55(3):122-128.

9. WHO, Gender mainstreaming for health managers: a practical approach, 2011. URL: http://www.who.int/gender-equity-rights/knowledge/glossary/en/

10. Zeyneloğlu S. (2008). Ankara’da Hemşirelik Öğrenimi Gören Üniversite Öğrencilerinin Toplum-sal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Dok-tora Tezi, Ankara.

TÜRK AKADEMİK ARA

Documents

BİLDİRİLER - Turkish Academicturkishacademic.com/upload/TARR_Bildiriler_Tam Metin_4.pdftÜrk akademİk araŞtirmalar dergİsİ uluslararasi multİdİsİplİner kongresİ turkish