BBİİLLİİMSEL ETMSEL ETİİK K –– YAYIN ETYAYIN ETİĞİİĞİ

Prof. Dr. Ali EROProf. Dr. Ali EROĞĞLULU

alidursunalidursun @@atauniatauni.edu.tr.edu.tr

10 Nisan 200910 Nisan 2009

ADALET ADALET İİNSANIN HAK ETTTNSANIN HAK ETTTİĞİİĞİNNİİALMASIDIR; BUNDAN DAHA BASALMASIDIR; BUNDAN DAHA BASİİT BT BİİR R ŞŞEY EY OLABOLABİİLLİİR MR Mİİ? ? (John (John HospersHospers, , HumanHumanConductConduct))ADALETADALETİİ ÇÇİĞİĞNEMEK ZARAR VERMEKTNEMEK ZARAR VERMEKTİİRR……BU YBU YÜÜZDEN DE ZDEN DE ÖÖFKEYFKEYİİ VE VE ÖÖFKENFKENİİN N DODOĞĞAL SONUCU OLAN CEZAYI HAK AL SONUCU OLAN CEZAYI HAK ETMEKTEDETMEKTEDİİR. R. (Adam (Adam SmithSmith))BABAŞŞARI VE KURTULUARI VE KURTULUŞŞ DODOĞĞRU SRU SÖÖZLZLÜÜOLMAKTAN GEOLMAKTAN GEÇÇER ER (Atas(Atasöözzüü))

İİNSAN NEDNSAN NEDİİR ? R ?

İİnsan, bilen, yapnsan, bilen, yapııp eden, dep eden, değğerlerin sesini erlerin sesini duyan, tavduyan, tavıır takr takıınan, nan, öönceden gnceden göören ve ren ve öönceden belirleyen, isteyen, nceden belirleyen, isteyen, öözgzgüür r hareketleri olan, tarihsel olan, idelehareketleri olan, tarihsel olan, ideleşştiren, tiren, devlet kuran, inanan, sanat ve teknidevlet kuran, inanan, sanat ve tekniğği i vvüücuda getiren, konucuda getiren, konuşşan psian psişşik bir yapik bir yapııya ya sahip bir varlsahip bir varlııktktıır.Br.Büüttüün bunlarn bunlarıın yann yanıında, nda, insan anlainsan anlaşışılmaslmasıı zor bir yaratzor bir yaratııktktıır.r.

Gerçekten insan olmak da, insanı anlamak da zor bir iştir. Onun için İbn Haldun “insanın zor anlaşılan” bir varlık olduğunu söylüyordu. St. Augustinus insanın ne olduğu sorusuna cevap verirken “ben bu soru bana sorulmadan önce yanıtınıbiliyordum, ama artık bilmiyorum” sözüyle benzeri bir gerçeği dile getiriyordu. Bu yüzden, insan bilimsel araştırmaların merkezi olmuştur. Bunu bizzat kendisi yapmıştır.

İİnsan tarih boyunca, hem kendisini hem de nsan tarih boyunca, hem kendisini hem de yayaşşadadığıığı ççevreyi incelemievreyi incelemişş, bilimsel ve felsefi , bilimsel ve felsefi aaççııdan her alanda inceden inceye aradan her alanda inceden inceye araşşttıırmalarda rmalarda bulunmubulunmuşştur. Yatur. Yaşşadadığıığı ortamortamıın yann yanıında, onun nda, onun fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik yapfizyolojik, psikolojik ve sosyolojik yapııssıı; ; ddüüşşüünceleri, duygularnceleri, duygularıı, eylemleri ve k, eylemleri ve küültltüürrüü bu bu araaraşşttıırmalarrmalarıın konusu olmun konusu olmuşştur. Sanat, bilgi, tur. Sanat, bilgi, teknik, politik ve benzeri eylemlerle herhangi bir teknik, politik ve benzeri eylemlerle herhangi bir şşeyi gereyi gerççekleekleşştirmek ve herhangi bir tirmek ve herhangi bir şşeye eye şşekil ekil vermeye vermeye ççalalışışmak onun imak onun işşidir. idir.

Onun eylemleri deOnun eylemleri değğerler taraferler tarafıından yndan yöönetilir. netilir. Bunun iBunun iççin de insan eylemlerinin bir anlamin de insan eylemlerinin bir anlamıı vardvardıır. r. Bu , en doBu , en doğğruyu, en iyiyi bulmak, gerruyu, en iyiyi bulmak, gerççek insani ek insani dedeğğerlere ulaerlere ulaşşmaktmaktıır. r. ÇüÇünknküü insan olmak insan olmak üüststüün bir n bir dedeğğerdir ve erdir ve öözel bir saygzel bir saygııya layya layııktktıır. Bu r. Bu üüststüün n dedeğğerin ne olduerin ne olduğğunu araunu araşşttıırmak, bilimsel olarak rmak, bilimsel olarak onu ortaya koymak da insanonu ortaya koymak da insanıın gn göörevidir. Bunun da revidir. Bunun da temeli bilgiye dayantemeli bilgiye dayanıır. Bilgi de gr. Bilgi de göözlemleyerek, zlemleyerek, okuyarak, sorgulayarak, araokuyarak, sorgulayarak, araşşttıırarak elde edilir. rarak elde edilir. Bunun sonucunda, bilgin adam ve bilim adamBunun sonucunda, bilgin adam ve bilim adamııortaya ortaya ççııkar. kar.

Bilgin adam, mazinin derinliklerine kadar Bilgin adam, mazinin derinliklerine kadar uzanan bir iletiuzanan bir iletişşim aim ağığı iiççinde yainde yaşşar ve ar ve hareket eder. Bu anlamda bilim adamhareket eder. Bu anlamda bilim adamıı da bir da bir bilgindir. Fakat bilginden daha etkilidir. bilgindir. Fakat bilginden daha etkilidir. ÇüÇünknküü bilgin, gebilgin, geççmimişşten kalma metinler ten kalma metinler üüzerine derinlezerine derinleşşir ve yazir ve yazııllıı eserlerle ueserlerle uğğraraşışır. r. Bilim adamBilim adamıı ise, insanlarise, insanlarıın eserleriyle n eserleriyle birlikte, evreni ve evrendekileri de arabirlikte, evreni ve evrendekileri de araşşttıırrıır. r. Her zaman yeni Her zaman yeni şşeyler bulmaya eyler bulmaya ççalalışıışır. r.

BBüüttüün bunlarn bunlarıın sonucunda da bilimde bir n sonucunda da bilimde bir geligelişşme ve deme ve değğiişşme meydana gelir. Tabii ki me meydana gelir. Tabii ki bu debu değğiişşim sadece fen, tim sadece fen, tııp, kimya, biyoloji p, kimya, biyoloji vs. gibi dovs. gibi doğğa bilimleri ile sa bilimleri ile sıınnıırlrlıı dedeğğildir. Bu ildir. Bu dedeğğiişşim, insanim, insanıın bizzat kendisi ve kendisinin n bizzat kendisi ve kendisinin oluoluşşturduturduğğu ve iu ve iççinde yainde yaşşadadığıığı toplum toplum hakkhakkıındaki dndaki düüşşüüncesine de yansncesine de yansıır. r. Genellikle ekonomi, psikoloji, sosyoloji, Genellikle ekonomi, psikoloji, sosyoloji, siyasi bilimler, antropoloji gibi sosyal bilimleri siyasi bilimler, antropoloji gibi sosyal bilimleri de ide iççine aline alıır. r.

BBİİLLİİMM

Evrenin ya da olaylarEvrenin ya da olaylarıın bir bn bir bööllüümmüünnüü konu konu olarak seolarak seççen, deneysel yen, deneysel yööntemlere ve ntemlere ve gergerççekliekliğğe dayanarak yasalar e dayanarak yasalar ççııkarmaya karmaya ççalalışışan dan düüzenli bilgidir. zenli bilgidir. GenelGenel--gegeççerlik ve kesinlik nitelikleri gerlik ve kesinlik nitelikleri göösteren steren yyööntemli, sistemli bilgidir.ntemli, sistemli bilgidir.İİnsanlarnsanlarıın kendilerini ve n kendilerini ve ççevrelerindeki dievrelerindeki diğğer er varlvarlııklarklarıı anlamak ve bu varlanlamak ve bu varlııklarklarıın birbirlerin birbirleri

ile etkileile etkileşşmelerini inceleyip olumelerini inceleyip oluşşan olaylaran olaylarııaaççııklayabilmek iklayabilmek iççin uyguladin uyguladııklarklarıı yyööntem ve ntem ve etkinlikler ile ilketkinlikler ile ilkççaağğlardan glardan güünnüümmüüze kadar ze kadar elde edip biriktirerek yeni kuelde edip biriktirerek yeni kuşşaklara aklara aktardaktardııklarklarıı bilgilerin tbilgilerin tüümmüü olarak olarak tantanıımlanabilir. Kmlanabilir. Kıısaca bilim dosaca bilim doğğru dru düüşşüünme nme ve sistematik olarak bilgi edinme sve sistematik olarak bilgi edinme süürecidir. recidir.

ETETİİKK

Etik Etik ““iyininiyinin”” ““dodoğğruru”” bir bibir biççimde uygulanmasimde uygulanmasııddıır. r. İİyi, sadece bilim adamyi, sadece bilim adamıı iiççin dein değğil, herkes iil, herkes iççin in amaamaçç olandolandıır. r. ÖÖrnerneğğin; makale yazmak tin; makale yazmak tüüm m akademisyenler iakademisyenler iççin amain amaççttıır, iyidir. Ancak r, iyidir. Ancak bunun etik olabilmesi ibunun etik olabilmesi iççin, amaca ulain, amaca ulaşşmakta makta kullankullanıılan ylan yööntemlerin erdemli olmasntemlerin erdemli olmasııgerekmektedir. gerekmektedir. ÇüÇünknküü, , ““dodoğğruru”” amaca ulaamaca ulaşşmak mak iiççin izlenen yin izlenen yööntemlerin erdemli olmasntemlerin erdemli olmasııdurumudur. (Sinan durumudur. (Sinan BeksaBeksaçç, Yay, Yayıın Etin Etiğği)i)

ETETİĞİĞE E ÖÖNEM KAZANDIRAN NEM KAZANDIRAN FAKTFAKTÖÖRLER NELERDRLER NELERDİİR?R?

Birinci faktBirinci faktöör,Sor,Soğğuk savauk savaşş ddööneminde bazneminde bazııdevletlerin insanlar devletlerin insanlar üüzerinde yapmzerinde yapmışışolduklarolduklarıı gizli deneyler. gizli deneyler. ÖÖrnerneğğin; insan in; insan DNADNA’’ssıı projesi, genetik mprojesi, genetik müühendislihendisliğği, i, klonlama vs.klonlama vs.İİkinci kinci öönemli faktnemli faktöör, bilim adamlarr, bilim adamlarıı ve devlet ve devlet memurlarmemurlarıınnıın etiksel n etiksel suistimallerisuistimalleri ve etik ve etik aaççııdan sorgulanabilir davrandan sorgulanabilir davranışışlarlarıın n ggöörrüüldldüüğğüü olaylar. olaylar.

ÖÖrnerneğğin; fikir hin; fikir hıırsrsıızlzlığıığı, sahtekarl, sahtekarlıık, yasa ihlalleri, k, yasa ihlalleri, ayrayrıımcmcııllıık, k, ççııkar kar ççatatışışmasmasıı gibi.gibi.ÜçüÜçüncncüü ve en ve en öönemli faktnemli faktöör, bilimin ir, bilimin işş ddüünyasnyasıı ve ve sanayi ile artan karsanayi ile artan karşışıllııklklıı babağığımlmlııllığıığınnıın bilimsel n bilimsel dedeğğerleri ve ierleri ve işş ddüünyasnyasıınnıın den değğerleri araserleri arasıında etik nda etik ççatatışışmalarmalarıın n ççııkarkarıılmaslmasııddıır. Bunlar; bilime parasal r. Bunlar; bilime parasal destek, bilim dandestek, bilim danışışmanlmanlığıığı, bilimde a, bilimde aççııklklıık, bilgi k, bilgi mmüülkiyeti, kaynak paylalkiyeti, kaynak paylaşışımmıı gibi hususlardgibi hususlardıır. r. ( B. ( B. RestnikRestnik, Bilim Eti, Bilim Etiğği, 11i, 11-- 17)17)

BBİİLLİİMSEL ETMSEL ETİİKKTTüüm akademisyenlerin olum akademisyenlerin oluşşturduklarturduklarıı grubun grubun ““paydapaydaşşlarlarıı”” arasarasıında nda öözenle uygulanmaszenle uygulanmasıı gereken gereken temel detemel değğerlerdir. Baerlerdir. Başşka bir ifadeyle, araka bir ifadeyle, araşşttıırma rma yaparken, yayyaparken, yayıınlarken ahlaki yolu belirleme yannlarken ahlaki yolu belirleme yanıında nda bunu debunu değğerlendirme durumunda olanlar ierlendirme durumunda olanlar iççin de, aynin de, aynııdodoğğrultuda akademik etirultuda akademik etiğği uygulama zorunlului uygulama zorunluluğğunu unu kapsamaktadkapsamaktadıır. r. Bilim etiBilim etiğği, arai, araşşttıırmacrmacııya araya araşşttıırmasrmasıınnıı yaparken, yaparken, bulgularbulgularıınnıı yayyayıınlarken uymasnlarken uymasıı gereken ahlaki yolu gereken ahlaki yolu ggöösterir. Bir sorumluluk ysterir. Bir sorumluluk yüükler. kler.

Temel amaTemel amaçç; bilimsel ; bilimsel ççalalışışmalarmalarıın nitelik n nitelik üüststüünlnlüüklerini korumak, bu platformdaki bireysel klerini korumak, bu platformdaki bireysel performansperformansıın ve n ve üüretkenliretkenliğğin in üüst dst düüzeyde zeyde tutulmastutulmasıınnıı sasağğlamak, bireyleri motive ederek lamak, bireyleri motive ederek daha daha üüststüün den değğerleri erleri üüretmelerini saretmelerini sağğlamak ve lamak ve bunu da milli sbunu da milli sıınnıırlarrlarıı aaşşarak uluslar arasarak uluslar arasııddüüzeyde ortak dezeyde ortak değğerleri yakalayabilecek erleri yakalayabilecek üüststüünlnlüüğğüü elde etmektir. (elde etmektir. (ÖÖrs, Yalrs, Yalççıın, TBA, n, TBA, C.3, S.1, s. 50C.3, S.1, s. 50--54, 2002)54, 2002)

YAYIN NEDYAYIN NEDİİR?R?

YayYayıın bilimsel aran bilimsel araşşttıırmanrmanıın amacn amacııddıır.Yayr.Yayıın haline n haline getirilmeyen bir aragetirilmeyen bir araşşttıırma bilim drma bilim düünyasnyasıı iiççin in yapyapıılmamlmamışış bir bir ççalalışışmadmadıır. Belki ticari firmalarr. Belki ticari firmalarıın n araaraşşttıırma bilimlerinde yaptrma bilimlerinde yaptığıığı ve bave başşka kuruluka kuruluşşlara lara yaptyaptıırdrdığıığı yeni bir yeni bir üürrüün n üüretilmesine ya da yretilmesine ya da yööntem ntem geligelişştirilmesine ait tirilmesine ait ççalalışışmalar belli bir smalar belli bir süüre sre sıır olarak r olarak saklansaklanııp yayp yayıınlanmayabilir. nlanmayabilir. ÇüÇünknküü yayyayıın yapmadan n yapmadan akademik kariyer elde etmek makademik kariyer elde etmek müümkmküün den değğildir. ildir. Akademik pozisyonlara gelen Akademik pozisyonlara gelen ççooğğu bilim adamu bilim adamııggöörev srev süüresince ya da terfi etmeden resince ya da terfi etmeden öönce nce ““yayyayıımla mla ya da yok olya da yok ol”” ilkesinin baskilkesinin baskııssıınnıı hissedecektir. hissedecektir. YayYayıın, n, bilim adambilim adamıınnıın bilimsel aran bilimsel araşşttıırmalar sonucu elde rmalar sonucu elde ettiettiğği bilgilerin bir baki bilgilerin bir bakııma, bilim dma, bilim düünyasnyasıına ve na ve insanlinsanlığığa yaza yazııllıı veya sveya söözlzlüü olarak sunulmasolarak sunulmasııddıır. r.

BBİİLLİİMSEL ARAMSEL ARAŞŞTIRMA ETTIRMA ETİĞİİĞİ

Bilimsel araBilimsel araşşttıırmalarda konununrmalarda konununddüüşşüünnüülmesindenlmesinden bitirilmesine ve bitirilmesine ve yayyayıınlanmasnlanmasıına na kadarkadar yyüüksek ahlakksek ahlak, , ddüürrüüstlstlüükk ve ve aaççııklklıık k ilkelerinin ilkelerinin uygulanmasuygulanmasııddıırr. Ara. Araşşttıırma ve yayrma ve yayıın etin etiğği i de bu de bu öözellikleri tazellikleri taşışır.r.

YAYININ YAPILDIYAYININ YAPILDIĞĞI SI SÜÜREREÇÇTE TE ETETİİK YK YÜÜKKÜÜMLMLÜÜLLÜÜKLERKLER

Bu sBu süürereççte bate başşta yazar olmak ta yazar olmak üüzere dergi zere dergi editeditöörlerinin, bilim danrlerinin, bilim danışışmanlarmanlarıınnıın, n, hakemlerin ve hatta bilim dhakemlerin ve hatta bilim dışıışı poppopüüler yayler yayıın n yapan bilimcilerin de yapan bilimcilerin de ççok ok öönemli nemli yyüükküümlmlüüllüükleri vardkleri vardıır. Bu konuya ger. Bu konuya geççmeden meden öönce bilimin temel ilkelerini knce bilimin temel ilkelerini kıısaca belirtmek saca belirtmek gerekir: gerekir:

AA-- DDÜÜRRÜÜSTLSTLÜÜKK:: Bilim adamlarBilim adamlarıı enformasyonu veya enformasyonu veya sonusonuççlarlarıı saptsaptıırmamalrmamalıı, yalanlara dayand, yalanlara dayandıırmamalrmamalıı, , araaraşşttıırma irma işşi her ai her aççııdan objektif olmaldan objektif olmalııddıır. r. BB-- ŞŞEFFAFLIKEFFAFLIK:: Bilim adamlarBilim adamlarıı verileri, sonuverileri, sonuççlarlarıı, , yyööntemleri, fikirleri, etkinlikleri ve arantemleri, fikirleri, etkinlikleri ve araççlarlarıı paylapaylaşşmalmalııddıırlar. rlar. BaBaşşka bilim adamlarka bilim adamlarıınnıın n ççalalışışmalarmalarıınnıı dedeğğerlendirmelerine erlendirmelerine izin vermeli ve eleizin vermeli ve eleşştiriye, yeni fikirlere atiriye, yeni fikirlere aççıık olmalk olmalııddıırlar.rlar.CC-- EVRENSELLEVRENSELLİİKK :: Bilimsel bilgi evrensel bilgidir, herkesin Bilimsel bilgi evrensel bilgidir, herkesin ulaulaşşacaacağığı bilgidir. Irk, mezhep, dil farkbilgidir. Irk, mezhep, dil farkıı ggöözetilmez. Siyasi ve zetilmez. Siyasi ve sosyal faktsosyal faktöörler, bilimsel fikirleri ve bilim adamlarrler, bilimsel fikirleri ve bilim adamlarıınnııdedeğğerlendirmede herhangi bir role sahip deerlendirmede herhangi bir role sahip değğildir.ildir.DD-- ADALETADALET :: Bir deneyin bBir deneyin büüttüün safhalarn safhalarıında yer alacak nda yer alacak ööznelerin seznelerin seççiminde adil olmak. iminde adil olmak. EE-- ERERİŞİİŞİLEBLEBİİLMELME: :

EDEDİİTTÖÖRLERRLERİİN YN YÜÜKKÜÜMLMLÜÜLLÜÜĞĞÜÜ

Bir editBir editöör, yayr, yayıınlanmak nlanmak üüzere zere manmanüüskriptlerleskriptlerle yazarlaryazarlarıın n ıırk, dil, milliyet, rk, dil, milliyet, cinsiyet ve kurumsal yakcinsiyet ve kurumsal yakıınlnlığıığına gna gööre yargre yargıılamakslamaksıızzıın tarafsn tarafsıız bir z bir şşekilde ilgilenmelidir.ekilde ilgilenmelidir.YayYayıın kurulu n kurulu üüyeleri incelenmekte olan yeleri incelenmekte olan msms’’lerler hakkhakkıında kendilerinden nda kendilerinden mesleki bilgi istenenlerin dmesleki bilgi istenenlerin dışıışında hinda hiçç kimseye hikimseye hiççbir bilgi ifbir bilgi ifşşa etmezler. a etmezler. EditEditöör tarafr tarafıından kaleme alndan kaleme alıınmnmışış ve editve editöörrüün n ççalalışışttığıığı dergide dergide yayyayıınlanacak makalenin denlanacak makalenin değğerlendirilmesinde editerlendirilmesinde editöörlrlüük yetki ve k yetki ve sorumlulusorumluluğğunu baunu başşka bir yetkiliye devredebilmelidir. ka bir yetkiliye devredebilmelidir. YazarYazarıın izni aln izni alıınmadan basnmadan basıılmamlmamışış bir bilgi, elebir bilgi, eleşştiri ya da yorum tiri ya da yorum editeditöörrüün kin kişşisel araisel araşşttıırmalarrmalarıında kullannda kullanıılmamallmamalııddıır.r.

Makale ile ilgili dMakale ile ilgili düüzeltme raporunun zeltme raporunun yayyayıınlanmasnlanmasıınnıı kolaylakolaylaşşttıırmalrmalıı, m, müümkmküünse nse hatayhatayıı ddüüzeltmelidir. zeltmelidir. Yazar, editYazar, editöörden rden msms’’ninnin bazbazıı hakemlere hakemlere ggöönderilmemesi inderilmemesi iççin istekte bulunabilir. in istekte bulunabilir. EditEditöör bu durumda sr bu durumda sööz konusu hakemlerin z konusu hakemlerin öönemli oldunemli olduğğuna inanuna inanıırsa bunlardan biri ya rsa bunlardan biri ya da daha fazlasda daha fazlasıınnıın hakemlin hakemliğğine karar ine karar verebilir.verebilir.

YAZARIN ETYAZARIN ETİİK YK YÜÜKKÜÜMLMLÜÜLLÜÜKLERKLERİİ

YapYapıılan aralan araşşttıırmanrmanıın sonun sonuççlarlarıınnıı kesin olarak kesin olarak vermek. vermek. İİlk aralk araşşttıırma raporu meslektarma raporu meslektaşşlarlarıınnıın n ççalalışışmasmasıınnıın n sasağğlayabilecek yeterli bilgiyi ve genel bilgi layabilecek yeterli bilgiyi ve genel bilgi kaynaklarkaynaklarıınnıı iiççermelidir.ermelidir.Rapor edilen Rapor edilen ççalalışışmanmanıın tann tanıımlanmasmlanmasıında nda öönemli nemli etkisi bulunan yayetkisi bulunan yayıınlara atnlara atııfta bulunmalfta bulunmalııddıır.r.AraAraşşttıırmada kullanrmada kullanıılan kimyasal madde, ekipman ya lan kimyasal madde, ekipman ya da yda yööntemin dontemin doğğasasıından kaynaklanabilecek ndan kaynaklanabilecek herhangi bir zarar sunulan raporda aherhangi bir zarar sunulan raporda aççııkkçça ifade a ifade edilmelidir. edilmelidir.

Genel bilgiler hariGenel bilgiler hariçç, kullan, kullanıılan her tlan her tüürlrlüü bilginin bilginin kaynakaynağığınnıı aaççııklamalklamalııddıır.r.Deneysel ya da teorik bir Deneysel ya da teorik bir ççalalışışma bazen bir ma bazen bir babaşşka araka araşşttıırrııccıınnıın aran araşşttıırmasrmasıınnıın n eleeleşştirilmesini hatta sert bir bitirilmesini hatta sert bir biççimde imde eleeleşştirilmesini hakltirilmesini haklıı ççııkarkarıır. Kir. Kişşisel eleisel eleşştiriler tiriler hihiççbir zaman uygun olmaz.bir zaman uygun olmaz.ÇÇalalışışmada katkmada katkııssıı bulunan sonubulunan sonuççlarlarıın n sorumlulusorumluluğğunu ve geunu ve geççerlilierliliğğini paylaini paylaşşan tan tüüm m araaraşşttıırmacrmacıılar ortak yazar olarak belirtilmelidir.lar ortak yazar olarak belirtilmelidir.

AraAraşşttıırmada idari sorumluluk sahibi kirmada idari sorumluluk sahibi kişşiler iler ortak yazar olamazlar.ortak yazar olamazlar.KatkKatkııda bulunan dida bulunan diğğer kier kişşilerden ya dipnot ilerden ya dipnot olarak ya da teolarak ya da teşşekkekküür bahsinde r bahsinde bahsedilmelidir.bahsedilmelidir.Yazar ortaya Yazar ortaya ççııkabilecek olaskabilecek olasıı ilgi ilgi ççatatışışmalar malar hakkhakkıında editnda editöörrüü uyarmaluyarmalııddıır.r.

HAKEMLERHAKEMLERİİN ETN ETİİK K YYÜÜKKÜÜMLMLÜÜLLÜÜKLERKLERİİ

Her bilimci adil bir eleHer bilimci adil bir eleşştiri yapmakla tiri yapmakla yyüükküümlmlüüddüür.r.Hakem olarak seHakem olarak seççilen kiilen kişşi kendini yeterli i kendini yeterli hissetmedihissetmediğği takdirde makaleyi editi takdirde makaleyi editööre iade re iade etmelidir.etmelidir.MSMS’’nin kalitesini nin kalitesini ççalalışışmanmanıın deneysel ve n deneysel ve kuramsal kkuramsal kııssıımlarmlarıınnıı, yorumunu veya ortaya , yorumunu veya ortaya konulukonuluşşunu yunu yüüksek edebi bilimsel ksek edebi bilimsel standartlara bastandartlara bağğllıı olarak deolarak değğerlendirmelidir.erlendirmelidir.

NesnelliNesnelliğğini etkileyebileceini etkileyebileceğğini dini düüşşüündndüüğğüütakdirde takdirde msms’’ii incelemeyi kabul etmemelidir.incelemeyi kabul etmemelidir.EleEleşştirilmek tirilmek üüzere kendisine gzere kendisine göönderilen nderilen msms’’iigizli bir evrak olarak degizli bir evrak olarak değğerlendirmelidir.erlendirmelidir.EleEleşştirilerini edittirilerini editöörrüün ve yazarn ve yazarıın elen eleşştirilerinin tirilerinin dayanddayandığıığı noktalarnoktalarıı anlayabilecekleri anlayabilecekleri şşekilde ekilde ifade etmeli ve desteklemelidir.ifade etmeli ve desteklemelidir.YazarYazarıın din diğğer bilimcilerin benzeri eserlere er bilimcilerin benzeri eserlere yapabilecekleri hatalyapabilecekleri hatalıı atatııflar hususunda uyanflar hususunda uyanıık k olmalolmalııddıır. r. ÇüÇünknküü dodoğğru yapru yapıılmamlmamışış atatııflar flar yazaryazarıın n ççalalışışmasmasıınnıın den değğerini derini düüşşüürecektir.recektir.

Titiz Titiz ççalalışışmalmalıı, raporlar, raporlarıı zamanzamanıında nda bitirmelidir.bitirmelidir.OlasOlasıı gecikmeler konusunda editgecikmeler konusunda editöörrüübilgilendirip yeni bir takvim bilgilendirip yeni bir takvim öönerebilir.nerebilir.İİncelemekte olduncelemekte olduğğu mesleki yayu mesleki yayıınlanmamnlanmamışışbilgi, tartbilgi, tartışışma ya da yorumlarma ya da yorumlarıı yazaryazarıın izni n izni olmaksolmaksıızzıın kullanmamaln kullanmamalııddıır.r.

BBİİLLİİMSEL MAKALE NEDEN BMSEL MAKALE NEDEN BİİRDEN RDEN FAZLA DERGFAZLA DERGİİDE YAYINLANIR?DE YAYINLANIR?

Bazen dil sorunu ortaya Bazen dil sorunu ortaya ççııkabilir.kabilir.BaBaşşka dergide yayka dergide yayıınlanmnlanmışış makaleleri makaleleri yayyayıınlamak isteyen bilimsel dergi olabilir.nlamak isteyen bilimsel dergi olabilir.Bir araBir araşşttıırma uluslar arasrma uluslar arasıı bir sempozyumda bir sempozyumda ya da ulusal bir kongrede bildiri olarak ya da ulusal bir kongrede bildiri olarak sunulur ve kongrenin sunulur ve kongrenin ççııkarmkarmışış olduolduğğu u sempozyum kitabsempozyum kitabıında tam metin olarak nda tam metin olarak yayyayıınlanmnlanmışış olabilir.olabilir.

Bazen de ilgili ulusal endBazen de ilgili ulusal endüüstrinin strinin araaraşşttıırmalardan haberdar olmasrmalardan haberdar olmasıı iiççin in mmüükerrer yaykerrer yayıın yapn yapııldldığıığı ifade edilir bu da ifade edilir bu da dodoğğru olamaz.ru olamaz.AraAraşşttıırma bilimsel dergide yayrma bilimsel dergide yayıınlandnlandııktan ktan sonra sektsonra sektöör dergilerinde bilgilendirme r dergilerinde bilgilendirme yazyazıılarlarıı yazyazıılabilir.labilir.

BBİİLLİİMSEL YANILTMAMSEL YANILTMA(Scientific Misconduct)(Scientific Misconduct) ‏‏

AAraraşşttıırmanrmanıınn dedeğğerini ve erini ve ggüüvenilirlivenilirliğğini azaltan her tini azaltan her tüür r girigirişşimim . Bilimsel yan. Bilimsel yanııltmanltmanıın en masumu bir kasn en masumu bir kasııt t ggüütmeden, istemeden bilim dtmeden, istemeden bilim düünyasnyasıına yanlna yanlışış bilgiler bilgiler sunmaktsunmaktıır. Onun ir. Onun iççin arain araşşttıırmacrmacıı araaraşşttıırmasrmasıında dikkatli ve nda dikkatli ve yansyansıız olmalz olmalııddıır. Deneyleri dr. Deneyleri düüşşüündndüüğğüü veya istediveya istediğği sonucu i sonucu alacak alacak şşeklide uygulamaktan, bir eklide uygulamaktan, bir öönyargnyargııyla yorumlamaktan yla yorumlamaktan kakaççıınmaya nmaya ççalalışışmalmalııddıır. Bir r. Bir ççok bilim adamok bilim adamıı deneylerinde deneylerinde yanlyanlıı davranmakla sudavranmakla suççlanmlanmışışttıır. r. MendelMendel gibi. gibi.

DDİİSSİİPLPLİİNSNSİİZ ARAZ ARAŞŞTIRMA TIRMA ““SLOPPY RESEARCHSLOPPY RESEARCH””

ARAARAŞŞTIRICI :TIRICI :-- ARAARAŞŞTIRMA PLANLAMASINI, UYGUN METOD SETIRMA PLANLAMASINI, UYGUN METOD SEÇÇİİMMİİNNİİ, ,

METOD UYGULAMASINI VEYA SONUMETOD UYGULAMASINI VEYA SONUÇÇ ANALANALİİZ VE Z VE YORUMUNU BYORUMUNU BİİLMLMİİYORYOR

-- YANLIYANLIŞŞLARININ FARKINDA DELARININ FARKINDA DEĞİĞİLL

-- GGÜÜVENVENİİLLİİR OLMAYAN SONUR OLMAYAN SONUÇÇ ÜÜRETRETİİYORYOR

AMA AMA ““İİYYİİ NNİİYETLYETLİİ !.....!.....””

. D. DİİKKATKKATİİ ÇÇEKEKİİLMELLMELİİ

. ARA. ARAŞŞTIRMA ETIRMA EĞİĞİTTİİMMİİ VERVERİİLMELLMELİİ

. ARA. ARAŞŞTIRMA DTIRMA DİİSSİİPLPLİİNNİİ ÖÖĞĞRETRETİİLMELLMELİİ

. ARA. ARAŞŞTIRMALARI YAKINDAN TAKTIRMALARI YAKINDAN TAKİİP EDP EDİİLMELLMELİİDDİİRR

BBİİLLİİMSEL YALANCILIK VE SAPTIRMA MSEL YALANCILIK VE SAPTIRMA (SCIENTIFIC FRAUD)(SCIENTIFIC FRAUD) ‏‏

•• ARAARAŞŞTIRICI, AMACI VE BTIRICI, AMACI VE BİİLLİİNNÇÇLLİİ OLARAKOLARAKÇÇALIALIŞŞMANIN METOD VEYA SONUMANIN METOD VEYA SONUÇÇLARINILARINISAPTIRMAKTADIRSAPTIRMAKTADIR

““KKÖÖTTÜÜ NNİİYETLYETLİİ !!””

-- ÖÖZZÜÜRRÜÜ YOKTURYOKTUR

-- UYGUN UYGUN ŞŞEKEKİİLDE LDE İİNCELENMEYE ALINMALINCELENMEYE ALINMALIVE GEREKEN CEZALAR VERVE GEREKEN CEZALAR VERİİLMELLMELİİDDİİRR

BBİİLLİİMSEL ARAMSEL ARAŞŞTIRMA VEYA YAYININTIRMA VEYA YAYININ““ETETİİKK--DIDIŞŞI DAVRANII DAVRANIŞŞ””

KABUL EDKABUL EDİİLEBLEBİİLMESLMESİİ İİÇÇİİN :N :

•• KASIT veya AKASIT veya AĞĞIR IR İİHMAL SONUCU HMAL SONUCU GERGERÇÇEKLEEKLEŞŞMMİŞİŞ OLMALIDIROLMALIDIR

•• İİDDDDİİA , A , İİNANDIRICI ve YETERLNANDIRICI ve YETERLİİ DELDELİİLLE LLE KANITLANMIKANITLANMIŞŞ OLMALIDIROLMALIDIR

BBİİLLİİMSEL YANILTMA ve BMSEL YANILTMA ve BİİLLİİMSEL MSEL YALANCILIKYALANCILIK

II.. KORSANLIK (PIRACY)KORSANLIK (PIRACY) ‏‏

II. PLAJERII. PLAJERİİZM (PLAGIARISM)ZM (PLAGIARISM) ‏‏

III. SAPTIRMA, YALAN BEYANIII. SAPTIRMA, YALAN BEYAN(FRAUD, (FRAUD, FABRICATION,FALSIFICATION)FABRICATION,FALSIFICATION) ‏‏

AAŞŞIRMA IRMA ((İİNTNTİİHAL = PLAGIARISM)HAL = PLAGIARISM) ‏‏

•• BaBaşşkalarkalarıınnıın fikirlerini,metodlarn fikirlerini,metodlarıınnıı, verilerini, , verilerini, uygulamalaruygulamalarıınnıı,yaz,yazıılarlarıınnıı ve ve şşekillerini ekillerini sahiplerine bilimsel kurallara uygun bisahiplerine bilimsel kurallara uygun biççimde imde atatııf yapmadan kf yapmadan kıısmen veya tamamen smen veya tamamen yazaryazarıın kendisinin gibi sunmasn kendisinin gibi sunmasıı

•• YabancYabancıı dilden kitap, makale ve benzeri dilden kitap, makale ve benzeri yayyayıınlarnlarıı terctercüüme ederek kendi eseri gibi me ederek kendi eseri gibi basmasbasmasıı

KAYNAK GKAYNAK GÖÖSTERMEKSTERMEK

•• YararlanYararlanıılan kaynaklarlan kaynaklarıınnıın belirtilmemesin belirtilmemesiEtikEtik--DDışıışı DavranDavranışış olarak kabul edilirolarak kabul edilir

Kaynak gKaynak gööstermeden bilgileri farklstermeden bilgileri farklııssöözczcüüklerle aklerle aççııklamak da uygun bir davranklamak da uygun bir davranışışdedeğğildir ildir (paraphrasing)(paraphrasing) ‏‏

AlAlııntntıılar makul dlar makul düüzeyde, orijinal kaynazeyde, orijinal kaynağğa a uygun ve emeuygun ve emeğğe sayge saygııllıı olmalolmalıı

BBİİLLİİMSEL YAYINLARDA ETMSEL YAYINLARDA ETİİK K –DIDIŞŞI KABUL EDI KABUL EDİİLEN LEN

DURUMLARDURUMLAR•• 11-- Sahtecilik: (Fabrikasyon) Sahtecilik: (Fabrikasyon) •• Sunulan veya yaySunulan veya yayıınlanan belgeyi gernlanan belgeyi gerççeeğğe e

aykaykıırrıı olarak dolarak düüzenlemek, bir belgeyi zenlemek, bir belgeyi dedeğğiişştirmek veya gertirmek veya gerççeeğğe ayke aykıırrıı belgeyi belgeyi bilerek kullanmakbilerek kullanmak

•• AraAraşşttıırmaya dayanmayan veriler rmaya dayanmayan veriler üüretmek, bunlarretmek, bunlarıı rapor etmek veya rapor etmek veya yayyayıınlamaknlamak

•• 22-- ÇÇarparpııtma: (tma: (FalsificasyonFalsificasyon))•• AraAraşşttıırma kayrma kayııtlartlarıı ve verileri tahrif etmekve verileri tahrif etmek•• KullanKullanıılmayan ylmayan yööntem,cihaz ve materyalleri ntem,cihaz ve materyalleri

kullankullanıılmlmışış gibi ggibi gööstermekstermek•• AraAraşşttıırma hipotezine uygun olmayan verileri rma hipotezine uygun olmayan verileri

dedeğğerlendirmeye almamakerlendirmeye almamak•• İİlgili teori ve varsaylgili teori ve varsayıımlara uydurmak imlara uydurmak iççin in

veriler ve/veya sonuveriler ve/veya sonuççlarla oynamak larla oynamak

33-- ÇÇift Yayift Yayıın: (n: (DuplicasyonDuplicasyon))EditEditöörlerin izni alrlerin izni alıınmadan orijinal bir nmadan orijinal bir ççalalışışmanmanıın aynen veya sonun aynen veya sonuççlarlarııyla yla babaşşka bir yayka bir yayıın organn organıında nda yayyayıınlanmasnlanmasııddıırr

Dergilerin,hakemlerin,editDergilerin,hakemlerin,editöörlerin rlerin kaynaklarkaynaklarıınnıı boboşşa harcamakta harcamaktıırr

Okuyucuya,araOkuyucuya,araşşttıırrııccııya ve bilime ya ve bilime saygsaygııssıızlzlııkk

44-- Dilimleme: (Dilimleme: (SalamizasyonSalamizasyon))Tek bir yazTek bir yazııda sunulabilecek veri, bulgu ve da sunulabilecek veri, bulgu ve fikirleri fikirleri yapay olarak byapay olarak böölerek lerek birden birden fazla fazla yayyayıın haline getirmektirn haline getirmektir

*Yay*Yayıın sayn sayııssıınnıı arttarttıırmaya yrmaya yööneliknelik**ÖÖnceki yaynceki yayıınnıı kaynak gkaynak gööstermemekstermemek**ÖÖnceki yaynceki yayıından yeterli dndan yeterli düüzeydezeydefarklfarklııllıık gk gööstermeyen yaystermeyen yayıınlarnlar

YAZARLIK YAZARLIK

1.1. ÇÇalalışışmanmanıın tasarn tasarıımmıı, veri toplama, , veri toplama, analiz ve yorumuna yeterli katkanaliz ve yorumuna yeterli katkıı

2.2. YazYazıınnıın taslan taslağığınnıı kaleme alma, kaleme alma, entellektentellektüüel iel iççerik yerik yöönnüünden gnden göözden zden gegeççirmeirme

3.3. YayYayıınlanacak son metni onaylamanlanacak son metni onaylama

UYGUN OLMAYAN YAZARLIKUYGUN OLMAYAN YAZARLIK

•• HakkHakkıı olduolduğğu halde adu halde adıı konmayanlarkonmayanlar•• HakkHakkıı olmadolmadığıığı halde adhalde adıı konanlarkonanlar•• ““GGöölge yazarllge yazarlıık,onursal yazarlk,onursal yazarlıık, hediye k, hediye

yazarlyazarlııkk””BBööllüüm bam başşkankanıı,paray,parayıı bulan, arabulan, araşşttıırrııccıınnıın n arkadaarkadaşışı,e,eşşi,dostu..., hastalari,dostu..., hastalarıı,kan,kanıı,idrar,idrarıısasağğlayan...layan...””

TEZ KORSANLITEZ KORSANLIĞĞII

•• TasarTasarıımmıı,y,yüürrüüttüülmesi veya yazlmesi veya yazıımmıına katkna katkııolmadan baolmadan başşkaskasıına ait tezi makale haline na ait tezi makale haline getirip yaygetirip yayıınlamaktnlamaktıırr

•• YazarlYazarlıık kriterlerine uymuyork kriterlerine uymuyor•• HazHazıır bir eserin makale olarak yazr bir eserin makale olarak yazıımmıı

yazarlyazarlıık dek değğil !il !•• Tez sahibinin haberi veya adTez sahibinin haberi veya adıı olmasolmasıı yeterli yeterli

dedeğğil !il !

Bilimsel YanBilimsel Yanııltmanltmanıın Nedenlerin Nedenleri

•• Yetersiz araYetersiz araşşttıırma erma eğğitimiitimi•• HHıızlzlıı yyüükselme hkselme hıırsrsıı•• TanTanıınma arzusu nma arzusu (Hollywood send.)(Hollywood send.) ‏‏•• ÜÜstlerin astlerin aşışırrıı ve oransve oransıız baskz baskııssıı•• Fazla yayFazla yayıın = prestij duygusun = prestij duygusu•• MaddiMaddi--manevi kazanmanevi kazançç hhıırsrsıı•• Psikiyatrik bozukluklarPsikiyatrik bozukluklar

Kansu,Ruacan (CBT,2001)Kansu,Ruacan (CBT,2001) ‏‏

BBİİLLİİMSEL YANILTMA MSEL YANILTMA --ÖÖNLENMESNLENMESİİ

ETETİİK STANDARTLARIN EK STANDARTLARIN EĞİĞİTTİİMMİİ, , ÖÖĞĞRETRETİİMMİİVE KURUMLARDA YERLEVE KURUMLARDA YERLEŞŞTTİİRRİİLMESLMESİİ

II. BII. BİİLLİİMSEL YANILTMALARA YOL MSEL YANILTMALARA YOL AAÇÇABABİİLECEK BASKILARI AZALTMAYA LECEK BASKILARI AZALTMAYA YYÖÖNELNELİİK GK GİİRRİŞİİŞİMLERMLERİİ DESTEKLEMEKDESTEKLEMEK

III. BIII. BİİLLİİMSEL YANILTMAYI MSEL YANILTMAYI FARKEDEBFARKEDEBİİLECEK VE SONRASINDA LECEK VE SONRASINDA GEREKEN PROFESYONEL YAKLAGEREKEN PROFESYONEL YAKLAŞŞIMIIMI

ÜÜniversitelerarasniversitelerarasıı KurulKurulDoDoççentlik Sentlik Sıınavnavıı Etik Etik

KomisyonuKomisyonu2004 D2004 Dööneminemi

98 dosya98 dosya23 yapt23 yaptıırrıımm

Bir daha girememe Bir daha girememe -------- 44ÜçÜç yyııl girememe l girememe ––------------ 22İİki yki yııl girememe l girememe ––------------ 33Bir yBir yııl girememe l girememe -------------- 1414

KAYNAKKAYNAKÇÇAA

11-- Cemal YCemal Yııldldıırrıım, Bilim felsefesi, m, Bilim felsefesi, İİstanbul, 1998stanbul, 199822-- Sempozyum, YaySempozyum, Yayıın Etin Etiğği,Ti,TÜÜBBİİTAK Yay., 1996TAK Yay., 199633-- DavidDavid ResnikResnik, Bilim Eti, Bilim Etiğği i İİstanbul, 2004stanbul, 200444-- Erdem AydErdem Aydıın, Tn, Tııp Etip Etiğğine Giriine Girişş, Ankara, 2001, Ankara, 200155-- ŞŞafak Ural, Bilim Tarihi, afak Ural, Bilim Tarihi, İİstanbul, 2000stanbul, 200066-- Paul Paul FeyerabendFeyerabend, , ÖÖzgzgüür Bir Toplumda Bilim, r Bir Toplumda Bilim, İİstanbul, 1999stanbul, 199977-- JeanJean-- PierrePierre ChangeuxChangeux, Eti, Etiğğin Doin Doğğal Temelleri, al Temelleri, İİstanbul, 2002stanbul, 2002

88-- C. C. PhillipPhillip KottakKottak, Antropoloji, Ankara, 2002, Antropoloji, Ankara, 200299-- Bilim EtiBilim Etiğği Elkitabi Elkitabıı, T, TÜÜBA, Ankara, 2008BA, Ankara, 20081010-- Vedat Demir, Medya EtiVedat Demir, Medya Etiğği, i, İİstanbul, 2006stanbul, 20061111-- Robert C. Robert C. SolomonSolomon, Adalet Tutkusu, , Adalet Tutkusu, İİstanbul, stanbul, 200420041212-- Alan Alan ChalmersChalmers, Bilim Dedikleri, Ankara, 2007, Bilim Dedikleri, Ankara, 20071313-- Atilla Girgin, YazAtilla Girgin, Yazııllıı BasBasıında Haber ve Habercilik nda Haber ve Habercilik EtikEtik’’i, i, İİstanbul, 2000stanbul, 20001414-- Emin Kansu, Bilimsel YayEmin Kansu, Bilimsel Yayıınlarda Etik nlarda Etik İİlkeler, lkeler, Hacettepe Hacettepe ÜÜnivniv. Onkoloji . Onkoloji EnstEnst. . ÖÖğğrr. . ÜÜyesi yesi

TETEŞŞEKKEKKÜÜR EDERR EDERİİMM