การรกษาประชากรกระทงไวในธรรมชาต และใชประโยชนในแนวทางทเหมาะสม 2/

รศ.ดร. นรศ ภมภาคพนธ 1/

คานา

กระทง หรอเมย (Gaur; Bos gaurus H. Smith) เปนสตวปาขนาดใหญทนาสนใจของเอเซยตะวนออกเฉยงใต และอนเดย ในประเทศไทย กระทงพบอยคพนทคมครองทมการคมครองปองกนทด และเปนสตวใหญทนาสนใจไมแพชางปา และเสอโครงซงมคนกลาวถงอยเกอบตลอดเวลา การฟนฟประชากรกระทงใหมเพมขนมไดเปนเรองยาก ถาในพนทยงมประะชากรกระทงทยงเปนเชอพนธทเหลออย แตถาประชากรกระทงหมดไปจากพนทแลว ใหปลกปาใหทาในกจกรรมใดใดกตามกระทงยอมไมกลบคนมา แตในขณะทประชากรกระทงในเขตรกษาพนธสตวปา และอทยานแหงชาตบางแหงทเพมขน และกระจายออกไปสแนวเขตพนทสงสญญาณวาปญหาใหมเรมตามมา จรงอยทกระทงกลบไปใชพนทเดมนอกพนทคมครองซงปจจบนเปลยนสภาพเปนพนทการเกษตร ในฐานะทผมเคยศกษา และทาดษฎนพนธทเกยวของกบกระทงในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง จ. อทยธาน และเขตรกษาพนธสตวปาคลองแสง จ. สราษฎรธาน ผมเคยเหนจดเรมตนของพนททมกระทงนอย และกลบมกระทงเพมจานวนขนมาตามลาดบทงในพนทเคยศกษาและพนทคมครองแหงอนๆ ทเคยมโอกาสไปชวยงาน รศ.ดร.อทศ กฏอนทร อดตคณบดคณะวนศาสตร ในสมยทมการศกษาจดทาแผนแมบทการจดการพนทคมครอง ณ ทนขอใหขอสงเกตซงนาจะเปนประโยชนตอการจดการกระทงในพนทคมครองของประเทศไทย เพอรกษาประชากรกระทงซงมมลคามาก และไมสนสดเอาไว ในพนทซงพบกระทงนอยจาเปนตองคมครองอยางเขมแขง พนทซงพบวามกระทงเพมและเรมออกไปหากนในพนทเกษตรทตดแนวเขต หรออยนอกเขตพนทคมครองจาเปนตองหาแนวทางปองกน รวมทงมแนวทางในการจดการพนทภายในพนทคมครองทดกอนทจะเกดปญหาพพาทเรองการทาลายพชผลการเกษตรจะไปไกล และคงจะไมเหมาะสมในการปลกพชการเกษตรเปนอาหารเพอใหกระทงออกมากน และสรางรายไดใหคนมาชม เนองจากสตวปาตองพงพาปจจยจากธรรมชาตมากกวารอใหคนปลกพชอาหารใหกน ซงคงไมยงยนและเปนไปไมไดในระยะยาว

------------------------------------------------------------------------------ 1/ หวหนาภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2/ ปรบปรงเพมเตมจากบทความใน รวมบทคดยอ การสมมนา เรองสตวปาเมองไทย ครงท 27: การฟนฟสตวปา

เพอใชในการบรรยาย “โครงการฝกอบรมคายชมชนรวมใจสรางเครอขายรกษกระทง” ณ อทยานแหงชาตตาพระยา

1

นเวศวทยา และการกระจาย (Ecology and Distribution) กระทง หรอเมย หรอโค หรอ Gaur เปนววปาในวงศ Bovidae มขนตามลาตวเปนสนาตาล

อมดา หรอดา มถงเทาขาว บรเวณกระบงหนากวางเปนขนสขาว และจดเปนววปาทมขนาดใหญ กระทงววฒนาการมาจากกระทงโบราณ (Bos paleogaurus) ทพบซากในประเทศอนเดย ปจจบนสามารถจาแนกออกเปน 4 ชนดยอย (subspecies) ตามการกระจายตามเขตชวภมศาสตร ประกอบดวย กระทงอนเดย (Indian gaur; Bos gaurus gaurus) พบในประเทศอนเดย และเนปาล โดยเฉพาะพนทอทยานแหงชาตตางๆ ของประเทศอนเดย ท Nagarhole National Park และ Bundipur National Park รฐการนาตะกะ (Karnataka) สภาพพนทเปนปาเบญจพรรณ ทมไมสกเปนองคประกอบ พบเหนกระทงไดงายมาก ฝงกระทงมก ออกหากนตามแหลงทงหญา และพนทขางถนนทมการตดถางใหโลง กระทงอนโดจน (Indochinese gaur; Bos gaurus laosiensis) พบในพมา พนท Meng Yang Nature Reserve และ Nabanhe Reserveในมณฑลยนานประเทศจน ประเทศไทย (พบเหนอคอคอดกระ) และยงพบในประเทศแถบอนโดจน เดมเคยใชชอ Bos gaurus readei ตอมาพบวาชอทบาทหลวง Marie Heude ชาวฝรงเศสไดตงชอสตวศาสตรใหกระทงทพบในประเทศลาว เปนชอทตงขนกอน ชอท R. Lydekker ชาวองกฤษเสนอตงใหกบกระทงจากประเทศพมาตอนบน

กระทงมลาย (Malayan gaur; Bos gaurus hubbacki) หรอกระทงปกษใตพบในปาดบชนทาง ภาคใต และแหลมมลาย เปนกระทงทมการพฒนาของแผนพม หรอเหนยงคอนอยมาก เชอวาเพงแพรกระจายลงมาสคายสมทรมาลายในยคปจจบนชากวา สตวปาขนาดใหญอนๆ เชน ชางปา สมเสรจ แรดชวา กระซ และเสอโครง ซงเดนทางมาถงตงแตในชวงยคนาแขง (Epoch Pleistocene) จงสามารถขางไปสพนทเกาะสมาตรา ชวา และบอรเนยวไดในชวงทระดบนาทะเลยงลดลงเกดสะพานแผนดนเชอม (land bridge)

กระทงจน (Southern China gaur; Bos gaurus grangeri) พบทเยนชนโคว (Yenchinkou) ในมณฑลเสฉวนทางตะวนตกเฉยงใตใตของประเทศจน จากการขดคนพบซากดกดาบรรพกระทงในยคนาแขง (Pleistocene) อาย 200,000 ป ปจจบนพนทสวนนไมพบกระทง ซากโครงกระดกดงกลาวถกนาไปจดแสดงอยในพพธภณฑธรรมชาตวทยาแหงชาตอเมรกา (Natural History American Museum) เมองนวยอรค ประเทศสหรฐ ปกตกระทงสามารถพบอาศยอยไดในปาไดทกประเภท และทกระดบความสง พบตงแตปาดบชน ปาดบแลง ปาเบญจพรรณ และปาดบเขา เคยมรายงานวาเคยพบกระทงพบบนยอดดอยอนทนนท (2565 เมตร รทก.) ในอดต ระบบสงคมมกอยรวมเปนฝง (herd) โดยการเชอมโยงระหวางกลมตวเมย

2

และลกๆ ของตวเมยแตละตว (clan) ถามจานวนตวเมยมากขนาดฝงมขนาดใหญ ขนาดกลมพนฐานของตวเมยและลกปกตอยท 2-3 ตว กลาวคอมลก 2 ตวอยกบแม ตวหนงใหญอกตวหนงยงเปนลกเลกขนสนาตาลแดง ขนาดกลมและฝงกระทงอยระหวาง 2-20 ตว บางครงเปนการรวมตวเปนฝงพเศษเขาหากนในพนทเดยวกน และแยกจากกนภายหลง กระทงตวผทโตเตมวยสามารถพบปะปนในฝงตวเมย หรอแยกหากนตามลาพง โอกาสในการพบกระทงโทน และกระทงฝง 1: 1.5 อาหารสวนใหญอาหารหลกเปนพชในวงศหญา (Graminae) พชอาหารรองเปนยอดไมใบใบไมตามพนปาซงมจานวนและปรมาณนอย เปนพรรณไมทพบขนไดทวไป เชน หญาคาชวงหญาระบด ยอดพง หญาขน อาหารรอง ไมเนนหรอเลอกใชพชอาหารใดใดเฉพาะเจาะจงเปนพเศษแตเปลยนไปตามฤดกาล และกนตามโอกาสทพบยอดไม หรอกลาไม เชน ปอฝาย สมเสยว ตะเคยนหน สมกบ และอนๆ ปกตกระทงมกเขาไปหากนในหยอมทโลงกลางปาดบ พนปาเบญจพรรณ และปาเตงรง หรอตามแนวปารมลาหวย รวมทงพนทซงถกไไหม และมหญาระบด

กระทงในบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาคลองแสง – อทยานแหงชาตเขาสก จ. สราษฎรธาน และทอทยานแหงชาตเขอนบางลาง มกออกหากนหญาออนในพนทรมอางเกบนาเหนอเขอนรชชประภา และเขอนบางลาง (ภาพท 1) ระดบนาทเพมและลดลงเปนประโยชนในการสรางหญา และพชอาหารตางๆ ในบรเวณพนททอยในอทธพลนาทวมและลด (drawdown area) กระทงมกใชแหลงดนโปง และแหลงนาซบหลายแหลงบนเสนทางของพนทหากน การออกสพนทโลง การลงกนดนโปงมการระมดระวงตวคอนขางมาก (ภาพท 2) และใชเวลาหลบพกเคยวเอองหรอนอนในปาทรมชน ปกตกระทงมพฤตกรรมการหากนแบบตะเวนหากนไปเรอยๆ (roaming pattern) การใชประโยชนพนทหากนในหบทราบซงมแหลงทรพยากรสาคญ (Keystone resource area) ซงมหญา พชอาหารตางๆ แหลงดนโปง และนาซบ กระทงมกใชแนวรองหวย และดานชางปาบนสนเขาสเปนตวเสนทางเชอม (travel route) ระหวางพนทหบแหลงทรพยากรสาคญทใชหากนหลก ในพนทซงไมถกรบกวนดวยภยการลาจากมนษย ในอทยานแหงชาตหลายแหงของประเทศอนเดย เชน กระทงทพบใน Bandipur National Park และท Rajiv Gandhi National Park (หรอ Nagarhole National Park) ในรฐรฐการนาตะกะ (Karnataka) พบออกหากนในชวงเชา และเยน ตามรมถนนทมการจดการตดสางไมพมออก หรอเผาหญา (ภาพท 3) ในพนทปาอนรกษของประเทศไทย เชน ทบรเวณทงกระทง ในอทยานแหงชาตตาพระยา จ. สระแกว เนนทงหญา บรเวณใกลหนวยพทกษอทยาน (ปายาง) ในอทยานแหงชาตกยบร จ.ประจวบครขนธ และทรมฝงนาเหนอเขอนรชชประภา ในอทยานแหงชาตคลองแสง จ. สราษฎรธาน ในอทยานแหงชาตเขอนบางลาง จ. ยะลา ฝงกระทงสามารถหากนไดตามปกตโดยไมสนใจตอการจอง การปรากฏของนกทองเทยวทขบรถผาน หรอนงเรอเขาไปชม

3

อภญญา ใจแท

ภาพท 1. ฝงกระทงปกษใต (Bos g. hubbacki) หากนรมชายนาในอทยานแหงชาต เขอนบางลาง บรเวณดานหลงเปนปาดบชนใชหลบพกซอนตว

นรศ ภมภาคพนธ

ภาพท 2. ฝงกระทง (Bos g. laosiensis) ในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง ขณะรอลงกนดน โปงในปาเตงรง

4

นรศ ภมภาคพนธ

3ภาพท . ฝงกระทงอนเดย (Bos g. gaurus) ใน Rajiv Gandhi Nationขาแขง

ตรทสาคญของกระทงในพนทธรรมชาตหลายๆ แหง คอการลกลอบลาจากพราน (ปจบนม

แนวดน

ๆ ในเรองของการตอนวว-ควายเขาไปเลยงในพนทปาคมครอง เปนถก

ดารงชพ (living space)

al Park ประเทศอนเดย สภาพถนอาศยคลายคลงเขตรกษาพนธสตวปาหวย

ศมทลดนอยลงตามลาดบ) รองลงไปเปนเสอโครง และฝงหมาใน นอกจากนนยงพบสาเตการ

ตายจากงในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง และอทยานแหงชาตตาพระยาพบวากระทงถกงจงอางกดตาย ในกรณของสตวผลามความสมพนธในแบบสตวผลาและเหยอ (Predator and prey relationship) ตางฝายตางควบคมประชากรซงกนและกน การมสตวผลาเปนกลไกธรรมชาตทชวยคดสรรพนธกรรมทแขงแรงใหคงอย เมอเปรยบเทยบกบการลากระทงของมนษยในรอบระยะยาวทผานมา กระทงหมดไปจากปาหลายแหง เมอหมดไปและเปนพนทแยกขาด กระทงไมกลบคนมา มแตววบาน-ควายบานทถกตอนเขาไปเลยงแทนท การคกคามในรปอนผลกระทบทพบในพนทอทยานแหงชาต และเขตรกษาพนธสตวปาหลายแหง โรค และปรสตททนาเขาสแหลงธรรมชาต ในประเทศอนเดย พบวา โรครนเดอรเพส และโรคแอนแทรซจากสตวเลยงเคยทาลายประชากรกระทงตายลงเปนจานวนมาก รวมทงการเปนคแขงขนทางนเวศ (ecological competitor) กบประชากรววปาดงเดมในพนทคมครองในการเขาใชหญา แหลงนา และพนทเพอการ

5

การคมครองพนทอาศย (Habitat Protection) ในประเทศไทย เดมกระทงเคยพบตามปาทกภาคของประเทศ ตอมาถกคกคามลดจานวนลง

และไมตอเนอง ภายหลงการจดตงพนทคมครองในรปอทยาขอบเขตการกระจายทเคยพบกระทงลดลงเรอยๆ

นแหงชาต และเขตรกษาพนธสตวปาเพอใหเปนทอยอาศยของสตวปาโดยปลอดภย ในรอบ 40 ปเศษทผานมา และอาศยเครองมอทางดานกฎหมาย คอ พ.ร.บ. สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2503 (ถ

จนบร

งชาตเขาสก จ. สราษฎรธาน

บรรมย

ชสมา และปราจนบร วนแหงชาตเขาภหลวง จ. นครราชสมา

. ตากภายหลง

การยาย และจดสรรททากน พรอมการดแลราษฎรชาวมง มากกวา 4,000 คน ทอพยพไปตงถนฐานท อ. พบพ

ชาต หรอเขตรกษาพนธสตวปา ซงเคยเป ท

กยกเลกไปแลว) พ.ร.บ. อทยานแหงชาต 2504 และพ.ร.บ. สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 ประชากรกระทงทเหลออยไมมากในหลายพนทคมครอง ฟนตวอยางชาๆ และสามารถพบเหนไดงายขนในพนทคมครอง อยางนอย 12 แหง หรอกลมพนทในปจจบน เชน

- เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง จ. อทยธาน และตาก - เขตรกษาพนธสตวปาทงใหญตะวนออก และตะวนตก จ. ตาก และกาญ- เขตรกษาพนธสตวปาภเขยว จ. ชยภม - เขตรกษาพนธสตวปาเขาอางฤๅไน จ.ฉะเชงเทรา - เขตรกษาพนธสตวปาคลองแสง และอทยานแห- อทยานแหงชาตแกงกระจาน จ. เพชรบร - อทยานแหงชาตกยบร จ. ประจวบครขนธ - อทยานแหงชาตเขอนบางลาง จ. ยะลา - อทยานแหงชาตตาพระยา จ. สระแกว และ- อทยานแหงชาตปางสดา จ. สระแกว - อทยานแหงชาตเขาใหญ จ. สระบร นครนายก นครรา- พนทสงวนชวาลยสะแกราช และปาสง

ทเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญดานตะวนออก ในทองท ต. แมละมง อ. อมผาง จม

ระ จ. ตาก พนทไดรบการฟนตว พบวา อเกง กวางปา กระทง และสมเสรจกลบคนสพนท และตดตามดวยประชากรเสอโครงทกระจายตดตามเขามาภายหลง

ประชากรกระทง มแนวโนมเพมมากขนจากความถในการพบ และการเพมแหลงการกระจายจากเดม เรมออกไปหากนในพนทการเกษตรทตดแนวเขตอทยานแหง

นพนทราบทกระทงเคยใชอยแตเดม กอนมการตงถนฐานเปลยนสภาพเปนหมบาน และพนไรขาวโพด มนสาปะหลง และออย ดงกรณตวอยางททราบ

6

ในอทยานแหงชาตตาพระยา อ. ตาพระยา จ. สระแกว มการจดการแหลงพชอาหารดวยวธการเผาแบบควบคม พบวา พนทบรเวณทงกระทง มเศษหญาและพชตางๆ ทเปนเชอเพลงแหงในปรมาณ 5.08 ตน

ขาาร

น

ธ

ระทง ววแดง และชางปาในบรเวณบานเกาภไท จดท

/เฮกตาร และถกเผาดวยอตราการลกลาม 8.37 เมตร/นาท เชอเพลงถกไหมไปเพยง 0.36 ตน/เฮกตาร มการจดการแหลงนาขนาดเลกสาหรบหนาแลง และการทาโปงเทยมโดยการเตมเกลอแกงในบรเวณพนทราบทงกระทง และหบลาสะโตง และมการตดตามผลการจดการโดยคณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และอทยานแหงชาตตาพระยา (ภาพท 4 และ 5) คณภาพและปรมาณอาหารทพอเพยง และความปลอดภยของพนทชวยกระตนการเพมของประชากรของกระทง ปกตกระทงตงทองนาน 240 วน และใหลกครงละ 1 ตว (เคยพบเพยงครงเดยวทเขตรกษาพนธสตวปาหวยแขงทพบกระทงเพศเมยใหลกแฝด 2 ตว) กระทงในพนทกนหญาคาเปนอาหารหลก สวนพชอาหรองทเปนยอดไมใบกวาง ปจจบนพบทงหมด 52 ชนด และการศกษาโดยวธ Twig counts พบวา ผกหวาน ขอย นาเกลยง ขนทองพยาบาท โมกมน ลาดวน และขหนอน เปนพชอาหารรองทกนมาก และแสวงหา (ฉตรพรรษ และคณะ, 2547) เมอ 3 ปทผานมา พบวากระทง กระจายขอบเขตการหากออกไปอกระดบหนงจนไปชดแนวเขต และพบบอยครงมากขนในชวงหนาฝน ซงเปนสญญาณใหระมดระวงการรบกวนพนทการเกษตร และการถกลกลอบลา ปจจบนกระทงเพศผมกหลบออกไปหากนหญานอกพนท รวมทงเขาไปรบกวนไรมนสาปะหลง เชนเดยวกบกรณของกระทงในเขตรกษาพนสตวปาเขาอางฤๅไน ทองท อ. ทาตะเกยบ จ.ฉะเชงเทรา

บรเวณหนวยพทกษปาหลมจงหวด เขตรกษาพนธสตวปาเขาอางฤๅไน ชวงกอนป 2535 ในการขยายพนทเขตรกษาพนธสตวปาเขาอางฤๅไน ไมพบก

ตงสานกงานเขารกษาพนธสตวปาฯ และสถานนวจยสตวปาฉะเชงเทรา แต 10 ป ใหหลง พนทมความปลอดภย สตวใหญเรมกลบคนสทราบบรเวณหมบานเกาซงเปนทราบมแหลงนาทดมาก

ภาพท 4. การจดการแหลงพชอาหารดวยว ผลการเขาใชหญาระบดของกระท

ธการเผาแบบควบคม และการตดตาม งในอทยานแหงชาตตาพระยา

7

ภาพท 5. การจดการแหลงโปงเทยม และแหลงนาชวงหนาแลงในอทยานแหงชาตตาพระยา

นอก พนทไร าปะหลงของราษฎร เรมมการจดทาหนฟาง และแนวรวตดถงพลาสตกเพอหยดการ

า ราษฎรไดใหความรวมมอกบเจาหนาทปาไม ในหยดแผวถาง โพด

า ะชม

าต า

จากนนยง เรมพบกระทงจากบรเวณหนวยพทกษปาหลมจงหวด และโปงนกเขาเปลา กระจายส

มนสรบกวนของกระทงเขามาในไรมนสาปะหลง

ทหนวยพทกษอทยานแหงชาตฯ (บรเวณคลองปลากง) ของอทยานแหงชาตเขาใหญ ในทองท ต. วงหม อ. วงนาเขยว จ. นครราชสม

และการฟนฟสภาพแนวปาดวยการปลกปา มการดแลปองกนมใหกระทงเขากนในไรขาวและชวยจดการถนทอาศยในบรเวณพนทตอนใน และใชประโยชนจากกระทงในเรองของการใหความรทศนยประสานงานอาสาสมครพทกษกระทง อทยานแหงชาตเขาใหญ และการสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศ มการจดตงหอดกระทง มการจดโปงเทยมเสรม ทรานอาหารในตวอาเภอวงนเขยวมการนาถายภาพฝงกระทงจากคลองปลากง อทยานแหงชาตเขาใหญ ไปตดโชวนกทองเทยว และพบวาเปนแหลงทสามารถเขาชมกระทงไดงาย มกระทงออกมาหากนรวมกนมากถง 47 ตว แลเมอเดอนพฤศจกายน 2549 คณะอาจารย และนกศกษาจากคณะปาไม มหาวทยาลยแหงชาตลาว เขาพนทคลองปลากง โดยม พ.ต.ท. ศกดศลป เทพกลาง อดต ตารวจ ต.ช.ด. ประธานกลมอาสาสมครพทกษกระทง นาชมและบรรยายการจดการรวมกบหวหนาหนวยพทกษอทยานฯ คณณรงคศกด ไดแสดงใหเหนการทางานอยางเขมแขง ราษฎรจากหมบานดงกลาวเขามาเปนมคกเทศนนาชมธรรมชและกระทง มการจดการพนทแหลงอาหารของกระทงไดอยางเหมาะสมสงเกตภาพท 5 กระทงแมวใชปาทบในการหลบซอนตว แตยงตองการพนทโลงซงเปนแหลงอาหารทสาคญ ความปลอดภยจากมนษยชวยฟนฟประชากรกระทงได และไดแวะชมสตวปาจากการสองสตวบนอทยานแหงชาตเขาใหญเกดความประทบใจ ในการคมครองสตวปา และเหนผลสมฤทธในงานการคมครองพนทและ

8

ภาพท 6. คณะอาจารยและนกศกษาคณะปาไม มหาวทยาลยแหงชาตลาว ไดศกษาดงาน การจดการแหลงทอาศยของกระทงทหนวยพทกษอทยานฯ (คลองปลาก

ภาพท 7

ง)

หนวยพทกษอทยานแหงชาตเขาใหญ (คลองปลากง)

และกล. ภาพฝงกระทงจานวน 47 ตวทพบในบรเวณพนทจดการรวมระหวางปาไม ม

อาสาสมคร ซงตดแสดงไว ณ ศนยประสานงานอาสาสมครพทกษกระทง

9

จดการสตวปา สามารถพบเหนสตวปาตางๆ ไดงาย เมอเปรยบเทยบกบการพบเหนสตวปาในประเทศ

ดการถนทอาศย (Habitat Manipulation) รกษาพนธสตวปา หรออทยานแหงชาตในระดบทพอ

าะ แลบ

และนกง

สปป.ลาว ซงยงมพนทปกคลมดวยผนปาขนาดใหญ แตการพบเหนเปนไปไดคอนขางยากมาก จากความพยายามในการสารวจสตวปาดวยการใชกลองดกถายภาพในประเทศลาว พบวาการไดภาพกระทง 1 ภาพ ตองใชความพยายามถง 10,000 จานวนวนการวางกลอง (trap.night)

การจ การจดการพนทภายในพนทคมครองเขตเม ะเหมาะสมตอประชากรกระทง ในเรองเกยวของกบทรพยากรสาคญ (keystone resources) เชน แหลงนา และอาหารชวงหนาแลง แนวทางของการจดการสงคมพชใหมการทดแทนแบบยอยกล(Setting backed succession) และกอใหเกดการเรงแตกยอดใหม (rejuvenation) ของพชอาหาร โดยการใชไฟแบบควบคมในชวงกอนฤดไฟปา (fire season) นบวานาสนใจ หญาระบดสามารถพบไดในชวง 7-10 วนหลงการเผา (จากภาพท 7) ในการเผาสามารถจดเผาเปนหยอม โดยไมจาเปนตองเผาใหเกลยงและเหลอ หรอรกษาพนทใหมไมพม และหยอมปาใกลทงหญาทเผา สาหรบกระทงใชหลบซอนตวเมอตกใจ การสรางฝายแมว หรอนาลนขนาดเลก (check dam) กกเกบนาไวสาหรบสตวปาแบบใชรถนานาเขาเตมเพมในหนาแลง หรอใชถงกลมฝงใหตากวาผวดน เพอปองกนชางเหยยบแตก เชนเดยวกบทเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง จ. อทยธาน พบวาววแดง กวางปา ชางปา เลกๆ เขาใชเปนอยางด (ภาพท 8) กรณของอทยานแหงชาตตาพระยา ใชรถนาขนนาเขาเตมในแหลนาทแหงในหนาแลง รวมทงการตงบอกลมแบบเตมนา และยงไดรบการสนบสนนจากนกทองเทยวในการผนนาจากตนนาเขาสสระแหงโดยใชสายยาง และขดรองนาชวย รายละเอยดสามารถศกษาจาก http://www.weekendhobby.com/offroad/toyota/Question.asp?ID=14764

การรกษาสภาพจานวนประชากรทเหมาะสมตอสมรรถนะของพนทสามารถรองรบได (carryin

าการ

กรไวในพนทคมครอง มากกวา ไม

กระทงออก และในกรณทมการออกไปไกลมากๆ มจดชดตดตามไลกระทงกลบคนสปาคมครอง

g capacity) และเปนประชากรทมคณภาพ เพยงพอทจะอยรอดได และพรอมดวยความหลากหลายทางพนธกรรม (ซงตองมการศกษา และจดการในอนาคตเมอมความพรอม) นาจะดกวเพมประชาจานวนมากอยางไรทศทาง และกอใหเกดปญหาในการจดการ

การพฒนาวธการ หรอมาตรการทเหมาะสมในการควบคมประชาปลอยใหออกไปหากนในพนทการเกษตรนอกพนทคมครอง และดาเนนไปสสถานการณท

สามารถควบคมได ปจจบนมการสรางแนวรว เพอปองกนมใหกระทงออกไปสพนทเกษตรกรรม การสรางแนวรวมภาคประชาชน และเจาหนาทในการอนรกษกระทง แนวทางทตองดาเนนการในการเฝาระวงรวมกนระหวางประชาชน และเจาหนาทปาไม เชน ระบบการขาว การตดตามแหลงท

10

ภาพท 8. การจดการแหลงนาขนาดเลกแบบเตมนาเพมในหนาแลงในปาหวยขาแขง

ภาพท 9. การจดการแหลงนาขนาดเลกแบบใชสายยางนานาไปเตมเพมในหนาแล ซงนกทองเทยวใชความคด แรง ละทนสนบสนนตออทยานฯ ตาพระยา

ง แ

11

การศกษ กกนโดย

ะวนศาสตร ไดรวมมอกนนการศ

งr)

อทยานแหงชาตทบลาน ทองท อ. นาด จ. ปราจนบร โดยศกษาและพฒนาแ

ในการจ

ารขยายพนธในสถานทเลยง ทงสถานเพาะเลยงสตวปาของกรมอทยานแหงชาตฯ และประชากรกระทงอยนอย โดยการสรางโครงการ

ขยายพน วน

นท

า และจดการพนธกรรม (Research and Genetic Management) ประชากรกระทงในพนทปาคมครองหลายๆ แหงมสภาพคลายตดเกาะ โดยถกแยกจา

สภาพพนทถกแบงแยกโดยมนษย ปจจบนคณะสตวแพทยศาสตร และคณใ กษาและพฒนาวธการศกษาอณพนธศาสตร (Molecular genetics) ของสตวปากลมเปาหมาย จากมล เศษเนอของกลาง กระดก และเขา เพอทราบขอมลพนฐานทางพนธกรรมของประชากรสตวปาในพนท และระหวางพนท แนวโนมของประชากรกระทงทเคยพบเหนไดยาก และพบไดงายขนเปนดชนพนฐานทแสดงถงการเพมของประชากรจากสภาพเดมทมขนาดเลกมาก และเพมขนเปนลกษณะแบบเปนคอขวด (bottle-necked population) ภายในหยอมพนท การแลกเปลยนพนธกรรมจงเปนเรอจาเปนทจะรกษาประชากรใหคงอยในระยะยาว อาจโดยขบวนการธรรมชาตสรางแนวเชอม (corridoหรอกลมหยอมปา (refuge) และดวยการชวยเหลอของมนษยในการดาเนนการเคลอนยาย หรอจดหาพนธกรรมมาเพมเตมลงในพนท

การสงเสรมใหพนทคมครองทแยกขาดจากกนโดยหมบาน หรอถนนเสนทางหลวง เชน กรณของอทยานแหงชาตเขาใหญ และ

นวเชอมทางนเวศ (Ecological corridor) ผานถนนสบสร หรอทางหลวงแผนดนหมายเลข 304 ในพนทซงแยกขาดจากกนอยางสมบรณและไมสามารถใชแนวทางของแนวเชอมตอ หรอการ

จดหยอมพนทใหเชอมตอระหวางพนทเปาหมายหลกได อาจจะตองมองไปถงการศกษาทางวชาการบและยาย (capture and translocation) เพอชวยเพมความหลากหลายทางพนธกรรมใหพนท

เปาหมายในอนาคต ซงมความเปนไปไดและตองใชความระมดระวงหากดาเนนการ

การอนรกษนอกถนกาเนด (Ex-situ conservation) ก

องคการสวนสตวในพระบรมราชปถมภ ปจจบนยงมธ (captive breeding program) การศกษาพนธกรรมของประชากรตงตน เพอทราบจาน

สายพอ และสายแม การทาทะเบยนประวต หรอ Stud No บนทกแหลงทมา ความสาเรจในสวนของการอนรกษนอกถนกาเนดนจะเปนการเสรมสรางประชากรสารองทไวใชประโยชนเพอแกปญหาดานพนธกรรมกระทงในพนทคมครองบางแหงอนาคต กระทงในธรรมชาตในพนทซงมการคมครองเขมแขง หรอไมถกรบกวนโดยการลาดวยนามอมนษยไดแสดงใหเหนศกยภาพในการขยายพนธ (breeding potential) สง และรวดเรวเชนเดยวกบววบาน เพราะกระทงใชหญา และพชอาหารในพโลง ไรซาก และพนทปาในระยะทกาลงทดแทน

12

การใชประโยชนจากกระทง มลคาของการมกระทงอยในธรรมชาต (Existing gaur value) ในปรมาณทเหมาะสม และ

ทาลายพชผลของเกษตรกร ยอมใหมลคาทความตอเนอง มากกวาาจะ

ง

ตว

อกพนท

แนวทาง

าพพนทหากนตองอยในรปการทดแทนแบบยอนกลบ

ง สตวปาตองหากนดวยตวเองในธรรมชาต

ายไดหาร และจดบานพกเปน

โฮมสเต

วามคนเคยตดในรสชาตพชอาหาร ปจจบนกระทงกาลงจะเปนสตวปา

ควบคมมใหออกไปกอปญหาประโยชนทพรานลาสตวไดจากการลกลอบลากระทง 1 ตว ขายเนอ หนง และเขาแบบรบรอนไมนไดเงนเกน 10,000 บาท แตในกรณทถกจบได การลกลอบลาสตวปาคมครองมโทษถกปรบสงถ40,000 บาท หรอถกจาคก 4 ป หรอทงจาและปรบ การทองเทยวเชงนเวศจาการชมกระทงในธรรมชาตกระทง สรางมลคาไดอยางตอเนองสงกวาซากกระทง และไมสนสด กระทงทยงอยและใหกาเนดลกหลานตอเนองยอมกอใหเกดความยงยน และมมลคาทไมสนสด อกทงยงเปนผลดตอสปาขนาดเลกอนๆ ทมพนทอาศย (home range) ขนาดเลกๆ อยภายใตรมเงาในพนทอาศยของกระทง หากมองวากระทงชวยเปนชนดทใหรมเงา (umbrella species) และเปนผลดตอการรกษาประชากรเสอโครงทตองพงพาเหยอใหญเชน กระทง นอกจากนนราษฎรทรวมมอกบทางราชการยงไดรบการยกยอง และความภาคภมใจทเปนแบบอยางทเหมาะสมตอสงคม และชมชนอนๆ ขางเคยง แทนภาพของหมบานนกลาสตวปา ซงพรานในหมบานเพยง 1 หรอ 2 คน ทาใหเสยชอเสยงของหมบาน นอกจากนนยงไดชวยผดงรกษากระทง และทรพยากรสตวปาตางๆ ไวเปนมรดกแกลกหลายสบไป หากถามวาจะปลกขาวโพด และพชเกษตรทกระทงกน เพอดงดดใหกระทงทออกมานคมครองจะเหมาะไหม และใชประโยชนจากการะทงทออกมานอกพนทคมครองเขามาสพนทการเกษตรสรางรายไดในดงดดใหนกทองเทยวมาชม โดยหลกการในวชาการไมนาจะเหมาะสม ในการปลกพชการเกษตรเปนอาหารเพอใหกระทงออกมากน หากจะใชประโยชนในเรองนตองมทรอบครอบและเหมาะสมรองรบ ทงนเนองจาก

1) สตวปาตองพงพาปจจยธรรมชาตมากกวา พชอาหารทมอยตามธรรมชาตกมอยมากมาย เพยงแตอาศยความเขาใจในเรองการจดการใหมสภ

(early succession) 2) การรอใหคนปลกพชเกษตรเปนอาหารใหกระทงกน เปนเรองทไมยงยน และในทา

ปฏบตเปนไปไมไดในระยะยาว3) สภาพการทองเทยวเชงนเวศมไดเปนกจกรรมทถาวรและยงยน แตควรเปนการสรางร

เสรมสาหรบราษฎรทสนใจ เชน อาจเปนมคคเทศก ขายของทระลก จดอาย รบนกทองเทยว 4) หากกระทง กระจายออกไปในพนทคมครองในวงกวางขนการพพาทนาจะเกดขน และ

ควบคมไดยาก เมอสตวปามค

13

ขนาดให

ของผนปามรดกโลกดงพญาเยน-เขาใหญ โดยชาวบานไดรบการอบรมใหความรงคม

ญชนดทสองตอจากชางปาทมแนวโนมประชากรทเพม และเรมออกสพนทเกษตรทตดแนวเขตรกษาพนธสตวปา หรออทยานแหงชาต จาเปนตองตดตามและระมดระวงปองกนกอนทจะตองไลตามแกปญหา 5) การจดตงเครอขายรวมอนรกษกระทง เชน ทอทยานแหงชาตเขาใหญ และอทยานแหงชาตตาพระยาเกยวกบการอนรกษสตวปา การรกษากระทง และผนปาสวนนไว ไดสรางภาคภมใจในงานเพอสและสามารถสรางประโยชนจากการมฝงกระทงอยในธรรมชาต และใกลหมบาน (ภาพท 10)

ภาพท 10. การจดอบรมผแทนประชาชนรอบพนทอทยานแหงชาตตาพระยา ในโครงการเครอขายรกษกระทง เมอวนท 20- 21 กรกฎาคม 2552

การ อระหวาง

ราษฎร และเจาหนาทนาจะเหมาะสมกวาในการควบคม และจดการพนทหยอมแหลงพชอาหาร และใชประโยช

จดการเพอใชประโยชนในทางออมในพนทคมครอง ในรปการสรางความรวมม

นจาการชมกระทงในการทองเทยวเชงนเวศ การไดรบความรจากแหลงธรรมชาต และไมสรางผลกระทบทางเสยง ขยะ และการรบกวนใดใดตอกระทง อยางไรกตามในเรองความปลอดภยของการชมอยในสถานทซงจดไวให เชน บนหอชมสตวปา มากกวาทการทจะเดนเขาไปถายภาพฝงกระทงในระยะใกลๆ ซงอาจจะเกดอนตรายได

14

การใชประโยชนจากพนธกรรมของกระทง พบวาในรฐอสสม ของประเทศอนเดย ภตาน และพมาดานตดรฐอสสม มการเลยงกระทงเขาทย หรอมทน (Mithan) หรอกายน (Gayal; Bos frontalis

ง (หรอ

อมม

เอกสาร และสงอางอง

ฉตรพรรษ พงษเจรญ, ทว อนสระ, วไลว นฝน, เกศรน อตะธรรมชย และรชต โปชยะวฌช. 2547. รายงานการฝกงานภาคสนาม วชาวทยาศาสตรทงหญาและสตวปา.

รองลาภ 5(2): 43-54.

ย

Lekagul

future. D.C.

) ซงมรปรางคลายกระทง ขาสน โครงสรางของกะโหลก และรปทรงเขาแตกตาง หรอเปนการนากระทงมาเลยงไวใชประโยชนเพอรดนมตงแตในอดต และในประเทศมาเลเซยนากระทSeladang ในภาษามาลาย) มาผสมกบววบาน (Lembu) ไดววลกผสมในชอ Selembu หรอเรยกชอ Malayan Selembu พบวามการเจรญเตบโตเรวกวาลกววบานประมาณ 70% และมความแขงแรงตานทานโรคไดด คณประโยชนของการมกระทงอยนน ยอมหมายถงการมพนธกรรมยงคงอย ยคณคาและนาผลดตอการปรบปรงพนธววบานในอนาคตอกดวย

รรณ ไกยกล, สวรรณ อ

ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. สขมาสรวง, นรศ ภมภาคพนธ และโกมลชย บญไชย. 2538. นเวศวทยาของกระทงใน เขตรกษาพนธสตวปาคลองแสง จงหวดสราษฎรธาน. วารสารสตวปาเมองไทย

อวยพร แสงเทยน, รองลาภ สขมาสรวง และนรศ ภมภาคพนธ. 2547. นเวศวทยาวทยา การกระจาและการจดการกระทงในอทยานแหงชาตตาพระยา. การสมมนา เรองสตวปาเมองไทย ครงท25. จด ณ คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. , B. and J.A. McNeely. 1988. Mammals of Thailand, 2nd ed. Association for the Conservation of Wildlife, Bangkok.

National Research Council. 1983. Little-known Asian animals with a promising economicNational Academy Press, Washington,

http://www.weekendhobby.com/offroad/toyota/Question.asp?ID=14764

-------------------------------------------------------

15