Bosna i Hercegovina Ažurirani izvještaj o tržištu rada

Europe and Central Asia Region

The World Bank

Bosna i Hercegovina Ažurirani izvještaj o tržištu rada

Uloga odnosa između radnika i uprave

Svjetska bankaJedinica sektora za razvoj ljudskih potencijala

Region Evrope i centralne Azije

Decembar 2005. godine

2


The World Bank

Enhancing Job Opportunities 2

Šta je cilj ovog izvještaja?Ažurirati analizu Istraživanja tržišta rada iz 2002. godine koje je sprovela Svjetska banka i istraživanja LSMS iz 2004. godine i uporediti rezultate sa onima iz drugih zemalja u regionu.Izvršiti dubinsku analizu sistema odnosa između radnika i uprave i njihovog uticaja na ishode na tržištu radaPredložiti konkretne smjerove politika za tržište rada, kako ni se tržište rada u BH učinilo dinamičnijim

3


The World Bank


Zaposlenost i nezaposlenost…BH ima snažan ekonomski rast, ali ipak nedovoljan da načne problem stalno prisutnog visokog nivoa nezaposlenostiVeć visok nivo nezaposlenosti među mladima se dodatno povećaoMeđutim, ima pomaka kod učešća u radnoj snazi i nivou zaposlenostiJoš uvijek postoji višak radnika u sektoru preduzeća u državnom vlasništvu – neproduktivna i fiktivna zaposlenost

0

10

20

30

40

50

60

70

2001 2002 2004

Source:Ow n calculations and World Bank (2005) based on LSMS

perc

ent

Unemployment

Employment

Labor ForceParticipation

Unemployment by age

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

15-18 19-24 25-34 35-44 54-54 55-64

Source: Ow n calculations, based on LSMS

Perc

ent 2001

2002

4


The World Bank


…neformalni sektor…Najveći dio stvaranja novih radnih mjesta dešava se u neformalnom sektoru, koji brzo rasteNeformalnim sektorom dominira zaposlenost u poljoprivredi i samozaposlenost i članovi porodica koji doprinoseOpadajući stepen malih preduzeća u neformalnoj zaposlenosti

Employment by sector, in percent of total employment

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2001 2004

Ow n calculations and World Bank (2005), based on LSMS

Perc

ent

Informal sector Formal sector

Distribution of Informal Sector Employment 2004

Agriculture

Construction

Manufacturing

Other

Trade

Hotels andRestaurantUtility

5


The World Bank


…plate i produktivnost…Plate u formalnom sektoru su visoke u odnosu na stepen produktivnosti, kao i u poređenju sa drugim zemljama u regionuA u RS rastu brzo u odnosu na produktivnost

Net wage/GNI per capita, 2004

0.020.040.060.080.0

100.0120.0140.0160.0180.0200.0

Perc

ent

Net wage/GNI per capita

Wage and Productivity Growth

0

50

100

150

200

250

1999 2000 2001 2002 2003 2004

FBH wage

FBH prod

RS prod

RS wage

Average Net Monthly Wages in EUR, 2000 and 2004

0100200300400500600

Source: World Bank staff calculations

EURO

2000

2004

6


The World Bank


…i opterećenje koje predstavlja oporezivanje plata

Opterećenje koje za platni fond predstavljaju doprinosi i porez na plate evidentan u poreskom udjelu nije pretjeran u regionalnom kontekstu, ali ima prostora za unapređenjaU praksi je opterećenje isto u oba entitetaOno što se razliku je oporeziva osnovica: u FBH ona isključuje naknade na plateSistemi su i dalje neharmonizovani

ECA tax wedge on labor, 2003

010203040506070

Source: World Bank (2005b) and ow n calculations

Shares of take-home pay and payroll deductions in total labor cost

0%

20%

40%

60%

80%

100%

FBH RS

Source: Ow n calculations

Wage Tax

Social InsurancecontributionsRS Take-home pay

FBH Allow ances non-taxableFBH Base Wage

7


The World Bank


Odnosi između radnika i uprave su u procesu evolucije

Istorijski gledano, kolektivnim pregovaranjem dominiraju Vlada i sindikati u javnom sektoru, pri čemu Vlada širi obuhvat kolektivnih ugovora na cijelu privreduIako je FBH tek usvojila prvi novi Opšti kolektivni ugovor od 2000. godine, Opšti kolektivni ugovor RS ostao je nepromijenjen godinamaNedavno je došlo do jačanja udruženja poslodavaca u privatnom sektoru, ali ona su još uvijek na ograničenom stepenu reprezentativnostiGustina sindikata (udio članova sindikata u ukupnom broju radnika) je u opadanju, a sindikati su u maloj mjeri sposobni da uđu u novi privatni sektorJačanje tripartizma u ekonomskim i socijalnim vijećima na entitetskom i, po mogućnosti, na državnom nivou

8


The World Bank


Uticaj radne regulative na ishode na tržištu rada: Osnovni nalazi

Pomiješane poruke: tržište rada u BH je dinamičnije nego što se često pretpostavlja, ali ograničenja ostajuIako su značajni aspekti radnih regulativa na papiru nefleksibilni (posebno u kolektivnim ugovorima) ne izgleda da u praksi imaju očekivani negativni uticaj na tržište rada u cjeliniDokazi o nesprovođenju odredbi kolektivnih ugovora u cijeloj privredi, ali primjena u nekim sektorimaUnapređenje mogućnosti za zapošljavanje zahtijeva stalan snažan rast, ograničavanje plata, unapređenja poslovnog okruženja i pažljivo razmatranje radnih regulativaPodaci su često nekonzistentni i slabog kvaliteta

9


The World Bank


Najniža plata u FBH nije u potpunosti obavezujuća …

20 posto zaposlenih u formalnom sektoru u FBH izjavljuje da prima plate niže od najniže plateUdio zaposlenih koji izjavljuju da primaju manje od 50 posto prosječne plate je gotovo sličan između RS i FBH, bez obzira na različite nivoe najniže plate

Share of formal sector employees reporting earnings below 50 percent of the average wage

0

5

10

15

20

2001 2002 2003

Source: Ow n calculations based on LSMS,Note: (a) Earnings are for w orkers aged 15 and older; (2) Averages are calculated from the

LSMS and are based on usual earnings.Pe

rcen

t FBH

RS

10


The World Bank


Mehanizam prilagođavanja visine plata u FBH nije doveo do znatnijeg rasta plata…

Mehanizam za određivanje najniže plate u FBH i dalje je visok u regionalnom kontekstu, što može umanjiti stepen poštivanja odredbeMeđutim, “spiralni odnosa između najniže plate i prosječne plate” u FBH nije dovela do više stope rasta plataPlate su brže rasle u RS, gdje ne postoji automatski mehanizam za prilagođavanje visine

Average net wage growth, 1997=100

0

50

100

150

200

250

300

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Source: FBH and RS Statistical Institutes

FBH

RS

Minimum/average wage ratio, 2002 (%)

0 10 20 30 40 50 60 70

AzerBelar

RussiaMoldArmRSEst

BulgRom

PolLat

CzechSlovak

HungSloven

UkrMacFBHLith

Source: World Bank (2005) and ow n calculations

11


The World Bank


Mnoge odredbe kolektivnih ugovora nemaju značajan uticaj na plate...

Dužina zaposlenosti (“staž”) nema značajan uticaj na zaradeTo je suprotno of onoga što bi predviđali sistemi platnih koeficijenata iz granskih kolektivnih ugovoraIsplatljivost obrazovanja je slabija nego u mnogim drugim zemljama, bez obzira na nefleksibilne koeficijente vezane za nivo obrazovanja u kolektivnim ugovorimaIako u teoriji obuhvata cijelu privredu, de facto obuhvat je ograničen, posebno u sektoru preduzeća koja su od svog uspostavljanja u privatnom vlasništvu

12


The World Bank


Ali….

Fleksibilnost koja potiče iz nesprovođenja radnih regulativa nije poželjna, pošto dovodi do povećanja stepena neformalnosti, stvara neizvjesnost i smanjuje stepen zaštite radnikaKolektivni ugovori su imaju i dalje širok opseg i nefleksibilni su, i, iako se dijelom izbjegavaju, i dalje mogu imati negativan uticaj u nekim sektorimaPostoje prepreke za prilagođavanje radne snage koje su posljedica oblasti nepokrivenih legislativom i regulativama

13


The World Bank


Nefleksibilnosti kolektivnih ugovora

Automatsko proširenje obuhvata kolektivnih ugovora na kompanije koje nemaju svoje predstavnike u pregovaranjuTrajanje primjene kolektivnih ugovora je neodređeno – iako je FBH tek usvojila novi Opšti kolektivni ugovor (prvi od 2000. godine), Opšti kolektivni ugovor RS i dalje je nepromijenjen, od 2000. godinePrenosiva premija za staž pri određivanju plata u RSOgraničenja za zaposlenje na određeno vrijeme i zaposlenje na pola radnog vremena Odredbe koje propisuju dugo porodiljsko odsustvo

14


The World Bank


Prepreke za zapošljavanje na određeno vrijeme i zapošljavanje sa pola radnog vremena

Sistem radnih knjižica ne omogućava zaposlenje na određeno vrijeme i zaposlenje na pola radnog vremena Istraživanje “Doing Business”: rezultat koji postiže BH je gori od rezultata zemalja u regionu sa kojima se mogu vršiti poređenja, u odnosu na indeks poteškoća pri zapošljavanju – zbog ograničenja zapošljavanja na određeno vrijeme

Employment Rigidity in 2005

0

10

20

30

40

50

60

Diff iculty ofHiring Index

Rigidity ofHours Index

Diff iculty ofFiring Index

Rigidity ofEmployment

Index

Hiring cost(% of salary)

Firing costs(w eeks ofw ages)

Inde

x

Bosnia andHerzegovina

Region

OECD

15


The World Bank


Dugačko porodiljsko odsustvoPorodiljsko odsustvo u BH traje 1 godinu – što je znatno duže nego u mnogim evropskim zemljama i zemljama OECD-aStalno prisutan nizak stepen zaposlenosti i učešća u radnoj snazi za žene

Maternity Leave - Duration in Weeks

0 10 20 30 40 50 60

Portugal

Turkey

US

Germany

Belgium

Austria

Luxembourg

Netherlands

Poland

Spain

Sw itzerland

Romania

Canada

Greece

Denmark

Finland

Ireland

UK

Estonia

Italy

Hungary

Bulgaria

Czech Republic

Croatia

Macedonia

Albania

Norw ay

Bosnia and Herzegovina

Weeks

BH Labor Market Outcomes and Gender, 2004

010203040

50607080

unemployment employment labor forceparticipation

Perc

ent

Men

Women

16


The World Bank


Oblasti nepokrivene regulativom

Kriterijumi za stepen reprezentativnosti za socijalne partnere pri kolektivnom pregovaranjuPravni okvir za pregovaranje na nivou firmiAlternativa za radne knjižice zaposlenih s ciljem čuvanja evidencije o doprinosima za socijalno osiguranjeOsiguranje poslodavaca od obaveza plaćanja plata u slučajevima prirodnih katastrofa ili invaliditetaNema sistema za rješavanje pitanja privremenog otpuštanja – neophodno radi sprječavanja ponovnog nastanka problema sa “fiktivnim” radnicima

17


The World Bank


Smjerovi politika za dinamičnije tržište radaStvoriti manje obiman, ali sprovodljiviji skup radnih regulativa– Omogućiti postepeno smanjivanje najniže plate,

izražene kao procenat prosječne plate, u FBH– Uvesti najnižu platu za mlade– Racionalizovati i pojednostaviti sistem

“koeficijenata” i druge aspekte plata, zapošljavanja i određivanja dvanja

– Omogućiti ograničavanje plata– Smanjiti trajanje porodiljskog odsustva i

isplaćivati porodiljska davanja kroz sistem socijalnog osiguranja

18


The World Bank


Smjerovi politika za dinamičnije tržište rada

Revidirati sistem doprinosa koji se obračunavaju na platni fond– Integrisati naknade koje se plaćaju uz platu u

oporezivu osnovicu u FBH– Harmonizovati sistem doprinosa za socijalno

osiguranje koji se obračunavaju na platni fond i njihove stope između entiteta

– Omogućiti smanjenja tereta doprinosa na platni fond, kroz identifikaciju ušteda u sistem zdravstvenog osiguranja, penzijsko-invalidskog osiguranja i osiguranja u slučaju nezaposlenosti, te kroz uvođenje ograničenog nivoa finansiranja iz opštih prihoda

19


The World Bank



Revidirati sisteme kolektivnog pregovaranja i određivanja visine plata– Odvojiti određivanje visine plata u javnom sektoru

od određivanja plata u ostalim sektorima– Ograničiti obuhvat kolektivnih ugovora na ona

preduzeća koja su imala svoje predstavnike u pregovaranju

– Definisati kriterijume za reprezentativnost socijalnih partnera koji su uključeni u tripartitno pregovaranje

– Stvoriti ekonomsko-socijalno vijeće na državnom nivou kao forum za razmatranje srednjoročnih reformi tržišta rada i procesa kolektivnog pregovaranja

20


The World Bank



Omogućiti prilagođavanja radne snage i zaustaviti dotok “fiktivnih” radnika– Promovisati restruktuiranje preduzeća i

osloboditi radnu snagu koja se sada zadržava u fiktivnom i neproduktivnom zaposlenju

– Razviti alternativu za radne knjižice s ciljem promovisanja višeg stepena mobilnosti radne snage

– Uvesti legislativu s ciljem rješavanja pitanja privremenih otpuštanja

21


The World Bank



Unaprijediti statističku osnovu za analizu tržišta rada– Uvesti istraživanje radne snage na

godišnjem nivou, nadopunjenu istraživanjima na nivou preduzeća

– Povećati kapacitet statističkih zavoda s ciljem prikupljanja tačnijih podataka od preduzeća


The World Bank

Hvala

Svjetska bankaRezidentna kancelarija u Bosni i Hercegovini

Fra Anđela Zvizdovića 171000 Sarajevo

www.worldbank.ba

Documents

Bosna i Hercegovina Ažurirani izvještaj o tržištu rada