Ti u lu n: H th ng canh tác SALT trên đ t d cể ậ ệ ố ấ ố

Học viên: Hoàng Văn Quyết

Lớp : KHD K19an

I. Mở đầuViệt Nam có ¾ tổng diện tích lãnh thổ là đất đồi núi. Đất đồi núi có

mặt trên 41 tỉnh thành của Việt Nam. Vùng đồi núi Việt Nam đóng vai tro rát quan trọng, nó không chỉ là nguồn tài nguyên quý giá của nền sản xuất nông lâm nghiệp, mà còn là vị trí xung yếu trong an ninh quốc phòng của đất nước.

Đặc điểm thuận lợi của của vùng đất đồi núi Việt Nam là rất đa dạng về các loại hình thổ nhưỡng và phong phú về khả năng sử dụng, nhưng lại có địa hình chia cắt, dốc nên rất dễ bị thoái hóa. Việc sử dụng đất đồi núi Việt Nam có lịch sử lâu đời với tập quán xa xưa lạc hậu là du canh du cư, phá rừng đốt rẫy, trồng lúa nương, hoa màu ngắn ngày. Vì vậy đất đồi núi Việt Nam bị thoái hóa gia tăng nhanh chóng, đất rừng bị thu hẹp. Đất rừng bị thu hẹp, đất đồi núi bị thoái hóa đã làm mất đi chức năng phục vụ sinh thái của rừng và làm giảm khả năng sản xuất nông nghiệp, gây nên đói nghèo, ảnh hưởng tới an ninh quốc phòng.

Từ những năm của thập kỷ 80 và 90 của thế kỷ XX đến nay, các chương trình nghiên cứu đất đồi núi tập trung vào các dự án đánh giá đất và xây dựng các mô hình sản xuất phù hợp với sản xuất nông lâm nghiệp nhằm bảo vệ đất đồi núi, bảo vệ rừng và đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất nhằm xóa đói giảm nghèo.

Biện pháp nông lâm kết hợp hình thành dựa trên việc bố trí thích hợp giữa các hệ thống sử dụng đất với các cây lâm nghiệp theo không gian hoặc luân canh và có sự tương tác giữa cây, con trong nông nghiệp và cây lâm nghiệp về mặt sinh thái và kinh tế. Nông lâm kết hợp là hệ thống có ý nghĩa cho sử dụng và bảo vệ đất có hiệu quả tốt, nhất là trên vùng đất dốc, trong đó có hệ thống canh tác trên đất dốc SALR.

II. Nội dung

Tổng kết một số mô hình sử dụng đất dốc có hiệu quả thì đều có đăc

điểm chung là chọn một hay một vài hệ thống cây trồng với 2 nhóm cây kiểu

"lấy ngắn nuôi dài":

Một hai cây chính đem lại lợi ích cao và chắc chắn, dù có phải đầu tư

khá và thu lợi chậm;

Một số cây hỗ trợ đi kèm để tận dụng khoảng không, bảo vệ đất, cho

sản phẩm sớm và làm tốt đất.

Khác với các hệ canh tác nông nghiệp truyền thống, các mô hình này đặt ưu

tiên cao cho cây trồng chính là cây hàng hoá, sản phẩm chủ lực để bán. Các

cây trồng chính như sắn, chè, vải nhãn, hồng, quýt, na, mía... Các cây hỗ trợ

như: đậu, lạc, băng phân xanh...

Một số mô hình nông lâm kết hợp cũng được đưa vào sử dụng cho hiệu quả

rất cao về bảo vệ, cải tạo, nâng cao độ phì nhiêu của đất và cho thu nhập cao,

tạo ra những biến đổi lớn lao về kinh tế xã hội như một số mô hình:

Mô hình hồi-trám-rừng tái sinh: Đỉnh đồi để rừng tái sinh. Từ giữa

đồi trở xuống trồng hồi theo mật độ 5mx5m, trám trồng xen với hồi với

khoảng cách 6mx7m. Độ che phủ đạt trên 60%. Mô hình này tương đối lâu

mới cho thu hoạch nhưng có lợi ích lâu dài.

Mô hình trồng chè xen hồi ở Bình Gia, Lạng Sơn. Trong thời kỳ

chăm sóc có thể trồng xen cốt khí làm phân xanh hoặc đậu xanh, đậu Cao

Bằng lấy hạt. Độ che phủ đạt 50-60%.

Sử dụng đất kiểu VAC ở miền đồi núi là một hệ thống liên hoàn hỗ

trợ nhau để cho hiệu quả cao và lâu bền. Bản chất của VAC là vòng tuần

hoàn dinh dưỡng tương đối khép kín các hợp phần, nhờ đó chất hữu cơ được

chu chuyển hợp lý, dinh dưỡng ít bị thất thoát, đất được che phủ tốt hơn.

Nhưng ở vùng miền núi thì mô hình VAC còn có thêm một hợp phần R

(rừng), nên phân bón từ chăn nuôi là thiếu hụt cho cân đối trong chu trình

tuần hoàn dinh dưỡng, mặt khác A (ao, mặt nước) cũng không đủ cho tưới

tiêu cho V và R. Do vậy mô hình này chỉ giới hạn trong khu vực nhỏ hẹp.

Nghiên cứu của Thái Phiên, Nguyễn Tử Siêm ở Bắc Kạn cho thấy

trên ruộng bậc thang lúa nước độ phì đất rất ổn định chỉ sau rừng tự nhiên và

vườn thâm canh quanh nhà, hơn nữa các chất lân, kali dễ tiêu và Ca2+ tăng

lên, trong khi Al3+ giảm đi gần hết. Tương tự theo Lê Văn Tiềm (1996) cho

biết ở Yên Châu (Sơn La) chỉ có 2 dạng sử dụng đất là rừng và lúa nước là

bảo vệ được đất.

Cùng với nương rẫy, ở vùng cao phía Bắc Việt Nam còn có một số hệ thống

canh tác cũng được sử dụng như: vườn nhà, vườn rừng, trại rừng, trang trại,

VAC và chăn thả có sự kiểm soát.

Kỹ thuật canh tác nông nghiệp trên đất dốc (SALT) là hệ sinh thái

canh tác nhằm sử dụng đất dốc được bền vững đã được Trung tâm đời sống

nông thôn Minđanao (Philipin) tổng kết, hoàn thiện và phát triển từ năm

1970, đã có một số mô hình tổng hợp về kỹ thuật canh tác nông nghiệp đất

dốc bền vững được ghi nhận và ứng dụng tại Việt Nam:

+ Mô hình SALT 1: Mô hình này bố trí trồng những băng cây ngắn

ngày xen kẽ với những băng cây dài ngày sao cho phù hợp với đặc tính và

yêu cầu đất đai của các loài cây đó và đảm bảo thu hoạch đều đặn. Các băng

này được trồng theo đường đồng mức, giữa những băng cây trồng chính

rộng từ 4-6m còn có những băng hẹp trồng cây cố định đạm để giữ đất

chống xói mòn, làm phân xanh hoặc lấy gỗ. Cây cố định đạm được trồng

dày theo hàng đôi, khi cây cao 1m thì cắt bớt cành, lá xếp vào gốc. Cơ cấu

cây trồng trong mô hình thường là 75% cây nông nghiệp, 25% cây lâm

nghiệp (trong cây nông nghiệp thì 50% là cây hàng năm, 25% là cây lâu

năm). Đây là mô hình canh tác đất dốc đơn giản, người nông dân có thể thu

nhập cao hơn gấp 1,5 lần so với cách trồng sắn thông thường. Kỹ thuật này

làm giảm xói mòn 50% so với hệ thống canh tác vùng cao theo tập quán.

+ Mô hình SALT 2- Mô hình kỹ thuật nông súc kết hợp đơn giản: ở

mô hình này người ta bố trí trồng trọt kết hợp với chăn nuôi bằng cách dành

một phần đất trong mô hình để canh tác nông nghiệp cho chăn nuôi. Việc sử

dụng đất dốc được thực hiện theo phương thức nông-lâm-súc kết hợp. ở

Philipin người ta thường nuôi dê để lấy thịt, sữa. Một phần diện tích khác

được dành để trồng cỏ và cây làm thức ăn cho dê.

+ Mô hình SALT 3 - Mô hình kỹ thuật canh tác nông- lâm kết hợp

bền vững: Mô hình kỹ thuật canh tác này kết hợp một cách tổng hợp việc

trồng rừng qui mô nhỏ với việc sản xuất lương thực, thực phẩm. Cơ cấu sử

dụng đất thích hợp là 40% danh cho nông nghiệp và 60% cho lâm nghiệp.

Bằng cách đó đất đai được bảo vệ có hiệu quả đồng thời cung cấp được

nhiều lương thực, thực phẩm, gỗ củi và các sản phẩm khác, tăng thu nhập

cho nông dân. Thực chất mô hình này cũng là sự điều hoà phối hợp và mở

rộng qui hoạch hợp lý các mô hình trên nhưng có sợ chú trọng đặc biệt tới

phát triển rừng. Mô hình này có thể mở rộng cho một hộ có quĩ đất đai

tương đối rộng (khoảng 5-10ha) trên nhiều dạng địa hình, hay qui mô lớn

hơn cho một nhóm hộ.

+ Mô hình SALT 4 - Mô hình kỹ thuật canh tác nông nghiệp - cây ăn

quả qui mô nhỏ. Trong mô hình này các loài cây ăn quả nhiệt đới được đặc

biệt chú ý do sản phẩm của nó có thể bán để thu tiền mặt và cũng là những

cây lâu năm nên dễ dàng duy trì được sự ổn định và lâu bền hơn về môi

trường sinh thái so với cây hàng năm. Đối với cây ăn quả yêu cầu đất đai

phải tốt hơn, có đầu tư thâm canh cao hơn (về biện pháp làm đất, bón phân,

chọn giống). Do đó, giúp nông dân hiểu biết hơn về khoa học và kỹ thuật.

Mô hình này có ý nghĩa lớn, ngoài lương thực, thực phẩm thu được còn có

sản phẩm của cây cố định đạm chống xói mòn, cải tạo đất, đặc biệt là có

thêm sản phẩm hàng hoá, hoa quả bán thu tiền mặt, mua sắm thêm các vật

dụng cần thiết khác.

Hiện nay đã phát triển một số mô hình cải biên từ các loại mô hình SALT

như:

1) Rừng + Nương + Vườn + Ruộng + Mặt nước

2) Rừng + Nương + Vườn + Ruộng

3) Rừng + Nương + Vườn

Trong đó mô hình thứ nhất hoàn thiện hơn cả vì có rừng bố trí ở đỉnh dốc

hoặc sườn núi dốc rất mạnh. Nương ở sườn dốc vừa, dốc mạnh, vườn có thể

đặt tại chân dốc hoặc nơi dốc nhẹ, ruộng làm tại nơi thấp bằng và mặt nước

ao hồ ở nơi thấp trũng nhất. Mô hình 2 cũng như mô hình 1 nhưng thiếu mặt

nước nên không hoàn thiện bằng. Tuy nhiên tính phổ biến lại cao hơn và

nhiều nơi có thể sử dụng. Mô hình 3 không có ao hồ và đồng ruộng nhưng

lại là mô hình cơ bản nhất do có tính phổ biển cao. Vì vậy đây cũng là mô

hình mà hộ nào cũng có thể áp dụng được.

III. Kết luận và kiến nghị

3.1. Kết luận:

- Mô hình SALT canh tác trên dất dốc là mô hình có vai trò to lớn

trong bảo vệ đất đồi núi, bảo vệ rừng và xóa bỏ nghèo đói cho người dân

vùng cao góp phần ổn định an ninh địa phương cung như an ninh quốc gia.

- Mô hình SALT canh tác trên dất dốc hợp lý sẽ đem lại sự đa dạng

sinh học góp phần bảo vệ sinh thái đồng thời làm giảm rủi do.

3.2. Kiến nghị

- Mô hình SALT là mô hình áp dụng khá hoàn chỉnh trên đất dốc, tuy

nhiên với từng địa phương cần có nghiên cứu chính xác dụa trên nhu cầu của

người dân với mục tiêu bảo vệ rừng, bảo vệ đất.