Broshura Per Edukimin Publik Ligjor

UHYRJE N EDUKIMIN LIGJORUDHZUES PR T RINJT

HYRJE N EDUKIMIN LIGJORUDHZUES PR T RINJT

Edlira LLOHAIlir PANDA

Ledian DROBONIKUElona BANO

Tiran, Shtator 2011

N realizimin e ktij botimi ndihmuan gjithashtu studentt e Fakultetit t Drejtsis t Universitetit Marin Barleti

Anisa BRANOArmand BANOSamira BEVAPI

Diantiana ZUNAArjela HOXHA

Eranda MUSKAJ

Botim i Institutit Krkimor-Shkencor Barleti dhe i Universitetit Marin Barleti

Mundsuar me mbshtetjen financiare t Agjencis pr Mbshtetjen e Shoqris Civile dhe t Institutit Krkimor-Shkencor Barleti

Prmbajtja e tij sht prgjegjsi e autorit, opinioni i shprehur n t nuk sht do-mosdoshm-risht opinion i AMSHC-s.

Parathnie

Juristve, u ndodh shpesh, q duke biseduar me t afrm gjat nj dreke famil-jare, apo me fqinj gjat nj vizite, pa dashje, gjat biseds fillojn dhe komen-tohen shtjet e dits. Pa e kuptuar, rrjedha e diskutimit hyn n probleme q lidhen me sistemin e drejtsis. Ndonjher biseda sht pr ndonj vendim gjykate pr t cilin fqinji, apo i afrmi mund t jet i mendimit se ka qen nj vendim m i ashpr, ose m i but nga duhet, ndonjher sht pr siste-min zgjedhor, ndonjher pr t drejtat e njeriut. Ciladoqoft tema e biseds, nj profesionist i ligjit, e kupton menjher se personi n fjal ka nj vizion t gabuar t mnyrs se si funksionon sistemi i drejtsis. Ky vizion i gabuar mund t mos jet udi, sidomos pr kategorin e moshave t reja, nse kemi para-sysh se shumica e tyre i marrin informacionet pr mnyrn se si funksionon sistemi i drejtsis nga emisionet televizive, m shpesh akoma, nga serialet televizive, t tipit CSI. Kto programe t dramatizuara, e shpjegojn nj gam t gjer shtjesh ligjore t ndrlikuara, n mnyr shum t thjeshtzuar, e madje hera-hers t deformuar.

Duke i kushtuar rndsi t veant edukimit ligjor pr moshat e reja, Instituti Krkimor-Shkencor Barleti dhe Fakulteti i Drejtsis i Universitetit Marin Barle-ti kan ndrmarr nj nism t rndsishme n fushn e Edukimit Publik Lig-jor, e cila synon prhapjen e dijeve t domosdoshme juridike, ndr ato grupe t shoqris, q kan formim t pakt n kt drejtim. N kuadr t ksaj nisme, e cila u mbshtet financiarisht nga Agjencia pr Mbshtetjen e Shoqris Civile dhe nga Universiteti Marin Barleti, lexuesi merr sot n dor kt broshur, e cila prfaqson nj prpjekje pr t dhn n mnyr sistematike dhe sinte-tike disa prej koncepteve m t rndsishme mbi sistemin e t drejts, t cilat duhet t njihen prej moshave t reja. Kjo broshur synon t ndrgjegjsoj t rinjt, q jan ose n prag t moshs s pjekuris, ose sapo e kan arritur at, mbi prgjegjsit qytetare dhe t drejtat q ata prfitojn me arritjen e moshs s pjekuris.

PRMBAJTJA E LNDS

I. PERSONI FIZIK...............................................................................................................................F.111.1 Lindja..............................................................................................................................................F.111.1.1 A ka njeriu ndonj t drejt para se t lind?...............................................................F.111.1.2 far duhet br pr t regjistruar lindjen e fmijs.................................................F.121.1.3 Si merret mbiemri dhe si ndryshohet ai? ......................................................................F.13

1.2 Pjekuria..........................................................................................................................................F.151.2.1 Mbushja e cils mosh, ka rndsi nga ana juridike?................................................F.151.2.2 far sht zotsia pr t vepruar?..................................................................................F.161.2.3 Zotsia pr t vepruar tek t miturit 14 deri n 18 vje...........................................F.171.2.4 far nnkupton n kndvshtrimin e t drejts, mbushja e moshs madhore?.......F.181.2.5 A nnkupton mbushja e moshs madhore vetm privilegje, apo edhe prgjegjsi?........F.181.2.6 Kur mund t merret vendim pr heqjen e zotsis pr t vepruar?....................F.191.2.7 Kush vendos pr heqjen e zotsis pr t vepruar?..................................................F.201.2.8 Kush mund t caktohet kujdestar ligjor? ......................................................................F.21

1.3 Shtetsia........................................................................................................................................F.211.3.1 N mnyr fitohet nnshtetsia shqiptare?...............................................................F.211.3.2 Fitimi i shtetsis shqiptare me lindje.............................................................................F.231.3.3 Fitimi i shtetsis shqiptare me an t natyralizimit..................................................F.231.3.4 Fitimi i shtetsis shqiptare me ane t birsimit.........................................................F.241.3.5 N mnyr jepet shtetsia shqiptare?.........................................................................F.241.3.6 Ku konsiston procedura e vrtetimit t shtetsis shqiptare?...............................F.251.3.7 Si mund t hiqet dor nga shtetsia shqiptare dhe cilat jan pasojat e ksaj?.......F.25

1.4 T dhnat personale.................................................................................................................F.261.4.1 far jan t dhnat personale?.......................................................................................F.261.4.2 N cmnyr mbrohen t dhnat personale?..............................................................F.27

II. PAPREKSHMRIA E PERSONIT............................................................................................F.31Hyrje......................................................................................................................................................F.31 2.1 far do t thot kontrolli i personit? Cilat jan kushtet e kryerjes s kontrollit fizik pr personat e arrestuar? ....................................................................................................F.312.2 Cilat jan rrethanat q prligjin kryerjen e kontrollit t personit dhe t bagazhit?.....F.322.3 far ndodh kur personi i ndaluar sht i dehur? ........................................................F.322.4 Cilat jan t drejtat e personit q i nnshtrohet kontrollit fizik? .............................F.332.5 Si duhet t kryhet izolimi i t miturve dhe vendosja e tyre neper institute t specializuara?....................................................................................................................................F.352.6 Si duhet t kryhet legjitimimi i personave, me qllim prcaktimin e identitetit t tyre nga ana e funksionarit t policis?...................................................................................F.352.7 Kur mund t prdoren masat e shtrngimit t drejtprdrejt nga ana e punonjsit t policis?.................................................................................................................F.372.8 Kur lejohet prdorimi i arms s zjarrit nga ana e funksionarit t policis?........F.382.9 Cilat jan parimet e kryerjes s kontrollit pr personat q hyjn n terrenin e njsis penitenciare? ..................................................................................................................F.402.10 Cilat jan smundjet infektive q krkojn shtrim t detyruar n spital?.........F.41

III. FAMILJA.......................................................................................................................................F.433.1 Amsia dhe Atsia....................................................................................................................F.433.1.1 Ku konsiston prcaktimi i amsis?................................................................................F.433.1.2 Kush konsiderohet babai i fmijs sipas ligjit? far nnkupton prezumimi i atsis, njohja e atsis dhe vrtetimi i atsis me vendim gjykate?.........................F.443.1.3 far duhet br q fmija i lindur jasht martese t marr mbiemrin e t atit?..F.46

Pr nj realizim m t mire t ksaj broshure nj vmendje e posame i sht kushtuar asaj pjese t dijeve, e cila sht e domosdoshme tu transmetohet t rinjve. Faktori baz q ka qen prcaktues pr przgjedhjen e materialit q trajtohet n t sht mosha e lexuesit. Meqense konceptet juridike trajtohen shum prciptazi n shkoll t arsimit t mesm, qoft pr faktin e gjersis s tematiks, qoft pr faktin e mungess s teksteve shkollore t hartuara posarisht pr kt fush, projekte t ksaj natyre mund t jen mundsia e vetme, pr kta nxns, q t prfitojn njohuri t sakta dhe konkrete, dhe pr m tepr n form t prshtatur pr ta. N kt kuptim, pr grupin e autorve, prshtatja e materialit me targetin e lexuesve, ka qen nj sfid jo e leht, e cila megjithat, shpresojm, t arrij sadopak t prafroj tek t rinjt, disa prej koncepteve kye t sistemit t s drejts shqiptare.

LLM. Msc. Edlira LLOHADrejtuese e Projektit Ngritja dhe Funksionimi

i Qendrs pr Edukimin Publik Ligjor

5.9 Kur kemi t bjm me shkarkim nga prgjegjsia penale?............................................F.875.10 far sht mbrojtja e nevojshme? ......................................................................................F.875.11 far sht gjendja e nevojs ekstreme? ...........................................................................F.875.12 A mund t quhet fajtor personi q nuk ka gjykim t shndosh n momentin e kryerjes s veprs? ..............................................................................................................................F.885.12.1 Subjektet e procedimit penal...............................................................................................F.895.12.2 I dmtuari....................................................................................................................................F.895.12.3 Legjislacioni Penal pr Mbrojtjen e te Miturve te Proceduar Penalisht................F.905.12.4 Bashkpunimi ndrkombtar n fushn penale...........................................................F.91

3.2 Pergjegjegjesia prindrore.........................................................................................................F.473.2.1 Cilat jan t drejtat dhe detyrimet kryesore t prindrve?.........................................F.473.2.2 N cilat situata, gjykata mund t vendos pr prgjegjsin prindrore?...........F.483.2.3 far t drejtash kan prindrit n raport me pasurin e fmijs?..........................F.493.2.4 A lejohet kufizimi i kontakteve me fmijn pr njrin nga prindrit, apo gjyshrit?......F.50

3.3 Detyrimi ushqimor........................................................................................................................F.513.3.1 far sht detyrimi ushqimor dhe kush ka detyrimin pr ta paguar at? .........F.513.3.2 A kan detyrimin e pagimit t detyrimit ushqimor, prindrit q kan lindur fmij n nj lidhje fakti? ...............................................................................................................................F.533.3.3 A lidhet detyrimi i pagimit t kontributit ushqimor me pushtetin prindror, apo me faktin q prindi duhet t dshmoj q ka t ardhura fikse/t qndrueshme?......F.533.3.4 N cilat raste, detyrimi i pagimit t kontributeve ushqimore kalon nga prindrittek gjyshrit............................................................................................................................................F.543.3.5 N cilat situata rivlersohet masa e detyrimit ushqimor t prcaktuar nga gjyka-ta?...............................................................................................................................................................F.54

3.4 Martesa..............................................................................................................................................F.553.4.1 Si prkufizohet martesa n legjislacionin shqiptar?......................................................F.553.4.1 Si lidhet martesa? ......................................................................................................................F.553. 4.2 Cilat jan t drejtat dhe detyrimet q burojn nga lidhja e martess? ................F.553.4.3 Si e rregullon legjislacioni yn situatn pasurore t bashkshortve?...................F.57

3.5 Lidhjet e faktit.................................................................................................................................F.593.5.1 far sht nj lidhje fakti?.....................................................................................................F.593.5.2 Si i rregullon ligji marrdhniet pasurore ndrmjet personave jetojn n nj lidhje fakti?...........................................................................................................................................................F.613.5.3 A mund t trashgojn prej njri-tjetrit personat q qndrojn n nj lidhje fakti?......F.623.5.4 A i rregullon ligji n ndonj mnyr lidhjet ndrmjet personave t t njjts gjini?......F.62

3.6 Dhuna n familje............................................................................................................................F.633.6.1 Si e trajton ligji fenomenin e dhuns n familje? ...........................................................F.633.6.2 A prmbush dhuna n familje elementt e veprs penale t plagosjes me dashje?......F.653.6.3 Si duhet t veprojm nse jemi viktima t dhuns brenda familjes, apo dshmitar t saj? ........................................................................................................................................................F.653.6.4 Kujt mund ti drejtohemi n rastet kur hasim raste t dhuns n familje?............F.65

IV. PJESMARRJA NE JETEN POLITIKE.......................................................................................F.68Hyrje...........................................................................................................................................................F.684.1 Qarkullimi i ideve dhe liria e fjals............................................................................................F.684.2 E drejta e popullit pr t ditur ................................................................................................F.704.3 Fjaln e ka populli..........................................................................................................................F.714.4 Referendumi dhe iniciativa popullore ligjvnse...............................................................F.724.5 Liria organizative ...........................................................................................................................F.75

V. E DREJTA PENALE DHE PROCEDURA PENALE..................................................................F.81Hyrje...........................................................................................................................................................F.815.1 far sht vepra penale.............................................................................................................F.815.2 N ciln mosh lind prgjegjsia penale? ............................................................................F.825.3 Cilat jan dnimet dhe masat q mund t vendos gjykata?........................................F.825.4 far sht dnimi me gjob? ..................................................................................................F.835.5 far sht dnimi me burgim? ...............................................................................................F.855.6 far do t thot dnim me kusht? ........................................................................................F.855.7 Cilat jan rrethanat q gjykata merr parasysh n dhnien e dnimit?.......................F.865.8 A ka i pandehuri ndikim mbi masn e dnimit?.................................................................F.87

10

Universiteti Marin Barleti HYRJE N EDUKIMIN LIGJOR

11

I. INDIVIDI SI PERSON FIZIK1.1 LINDJA

1.1.1. A ka njeriu ndonj t drejt para se t lind?

N t drejtn civile ekziston rregulli se fmija i palindur duhet trajtuar si nj person i cili tashm ekziston, nse bhet fjal pr dobin e tij. Fmija i zn/ konceptuar, por ende i palindur mund t jet trashgimtar testamentar dhe ligjor. Por, zotsia e fmijs s zn, pr t trashguar ka karakter t kushtzuar. Ai e fiton kt aftsi, me kusht nse lind gjall. Madje ka disa teori sipas t cilave e rndsishme sht q fmija t lind i gjall dhe jo patjetr jetgjat.

Pr dmtime t psuara para lindjes, ose gjat kohs s jets s fetusit, mund t krkohet dmshprblim pasuror pr shkak t dmit t psuar. Pra, fmija mund t krkoj dmshprblim, nga autori i nj aksidenti automobilistik, gjat t cilit nna shtatzn dhe ai vet kan psuar dmtime. N kt proces, fmija

12


13

(deri n momentin q ai fiton moshn madhore) prfaqsohet nga prindrit, t cilt jan kujdestart ligjor t tij. Fmija ka gjithashtu t drejt t ngrej pre-tendime pr dmshprblim ndaj nns1. N nj rast t till, fmija prfaqso-het nga prindi tjetr (prfaqsues ligjor).

N kt radh idesh, garantohet e drejta e do individi pr t pasur nj prkujdesje mjeksore para lindjes dhe pas lindjes. 2

Gjithsesi do t na duhet t nnvizojm faktin q njeriu q n momentin e kon-ceptimit, pra t zenies kur konsiderohet akoma nj embrion gzon t drejtn themelore q sht e drejta pr jet, e cila garantohet si n ligjin e brendshm t Republiks s Shqipris, ashtu dhe n legjislacionin ndrkombtar3.

Kodi Civil njeh ekzistencn e fmijs (quo in utero est) edhe pse ekzistenca e nj personi fillon q n ditn e lindjes, me kushtin q fmija t lind i gjall. 4 Rezulton, pra, q ligji, n interesin e fmijs i njeh aftsin pr t trashguar q n momentin e konceptimit. Duke qen se kemi t bjm me fakte materiale, personi i cili pretendon t marre trashgimnin n emr dhe interes t fmijs, duhet q t demonstroje me do prov t pranuar nga ligji datn e koncepti-mit, po ashtu vendosjen e ksaj date prpara momentit t hapjes s trashgi-mis dhe ka gjithashtu pr detyr, demonstrimin e faktit q fmija lindi i gjall.

1.1.2 far duhet br pr t regjistruar lindjen e fmijs?

Me regjistrimin e lindjes s fmijs merren zyrat e gjendjes civile, q adminis-trohen nga njsit e pushtetit vendor. Fakti i lindjes s fmijs regjistrohet n librat e gjendjes civile. Regjistrimi vrtetohet nprmjet lshimit t certifikats s lindjes.

Lindja e fmijs vrtetohet nprmjet nj raporti mjeksor, procesverbali, apo certifikate t asistencs s lindjes, t hartuar n kohn e lindjes, nga personeli mjeksor i pranishm, apo nga prgjegjsi i trenit, kapiteni i anijes, ose i avi-onit n udhtim, nga drejtuesi i burgut, ose i repartit ushtarak, organi i rendit publik, apo zyrtar t prfaqsive diplomatike jasht shtetit, n munges t personelit mjeksor.

1 Rastet kur nena gjate shtatznis ka pasur nj jete jo t rregullt me konsum t shumt alkooli apo substancash t tjera t cilat kan sjell dmtime t pariparueshme n shndetin e fmijs. 2 Konventa pr t drejtat e fmijve, 1990, neni 24 paragraf 2, pika d. 3 Neni 2 Konventa pr Mbrojtjen e t drejtave t njeriut4 Neni 2 Kodi Civil, Republika e Shqiperis

T gjitha subjektet shndetsore, shtetrore dhe private, q kan t drejt t vrtetojn lindjen, jan t detyruara, q do dit t hn, t drgojn n zyrat e gjendjes civile, ku prindrit kan vendbanimin, njoftimin pr lindjet e ndod-hura pran institucioneve t tyre.

Deklarimin e lindjes s fmijs e kryen njsia e kujdesit shndetsor n t cilin sht kryer lindja (nse lindja sht kryer jasht institucionit t kujdesit shndetsor). Deklarimin e lindjes e bn personalisht n zyrn e gjendjes ci-vile, babai, apo nna, nse gjendja e saj shndetsore e lejon dika t till, ose nj person tjetr i pranishm gjat lindjes, ose mjeku gjinekolog, apo mamia. Deklarimi me shkrim i lindjes s fmijs, pasqyrimin n regjistrin e gjendjes civile, e prmbush npunsi i institucionit shndetsor ku ka lindur fmija, i autorizuar pr kt, apo n t cilin sht pranuar gruaja, menjher pas lindjes, nse ka lindur jasht ktij institucioni.

Lindja e fmijs duhet deklaruar brenda 3 ditsh pas lindjes se foshnjs n spit-alin q ka lindur fmija dhe brenda 10 ditve n organet prkatse n vendin ku jetojn prindrit. Deklarimi mund t bhet nga prindrit ose nga t afrmit e iftit. Deklarimi i lindjes s fmijs sht nj akt i mjaftueshm, q mund t bhet verbalisht dhe nuk krkon pranin e dshmitarve.

Nse deklarimi i lindjes s foshnjs nuk sht br brenda 10 ditve dhe me von se 60 dite, ather kemi t bjm me nj shkelje administrative, e cila dnohet me gjob n masn 2000 leke. Me kalimin e ktyre afateve lindja kon-firmohet vetm me vendim t gjykats.

N vendin ton deklarimi i lindjes se fmijs n organet prkatse t regjistrim-it sht i detyrueshm. Kjo praktik ndihmon n konfirmimin e ekzistencs s nj personi dhe n stabilizimin e personalitetit dhe identitetit t tij.

1.1.3 Si merret mbiemri dhe si ndryshohet ai? Sipas Kodit Civil t Republiks s Shqipris, do person fizik ka t drejtn dhe njkohsisht detyrimin pr t pasur emrin dhe mbiemrin e vet. Personi, t cilit i mohohet e drejta e prdorimit t tyre, ose cnohet nga prdorimi q t tjert i bjn padrejtsisht, mund t krkoj n gjykat prdorimin e emrit ose t mbiemrit t vet, pushimin e cnimit si dhe shprblimin e dmit prkats.

Kjo krkes mund t paraqitet dhe nga persona, q ndonse nuk mbajn emrin, ose mbiemrin e cnuar, apo t prdorur padrejtsisht, kan interesa familjare t denja pr tu mbrojtur.

14


15

Gjykata kur pranon padin urdhron botimin e vendimit n Fletoren Zyrtare. Me krkes t paditsit, gjykata mund t urdhroj botimin e vendimit t saj edhe n gazeta t tjera. Pseudonimi i prdorur gzon t njjtn mbrojtje.

Npunsi i gjendjes civile pasqyron n aktin e lindjes emrin q dshirojn prindrit e fmijs, prve emrave t paprshtatshm. Kur prindrit nuk bien dakord, npunsi i gjendjes civile, cakton nj emr, me shnimin n kllapa i prkohshm, deri n zgjidhjen e konfliktit nga gjykata.

Mbiemri i fmijs prcaktohet n baz t procedurave t parashikuara nga Kodi i Familjes i Republiks s Shqipris. Sipas dispozitave t ktij kodi, fmija merr mbiemrin e prbashkt t prindrve. Kur prindrit kan mbiemra t ndryshm, t gjith fmijt mbajn t njjtin mbiemr, at q do t vendosin prindrit me marrveshje. Kur marrveshja nuk arrihet, fmijt mbajn mbiemrin e t atit.

Nse nna e fmijs nuk sht e martuar, t dhnat e babait t fmijs shno-hen vetm n rastin e njohjes s fmijs nga babai, apo nse gjykata ka vendo-sur pr atsin e fmijs. Nse nuk sht kryer njohja e fmijs, apo atsia nuk sht prcaktuar me vendim gjykate, fmija mban mbiemrin e nns.

Mbiemri mund t ndryshohet jo vetm si rrjedhoj e ndryshimit t marrd-hnieve familjare. Krkesa pr ndryshimin e mbiemrit, apo t emrit (qoft t fmijs, qoft t nj personit t rritur) megjithat pranohet vetm pr shkaqe t rndsishme. Si shkaqe t rndsishme, do t mund t prmendnim pr shembull:

Mbajtjen e nj emri, ose mbiemri qesharak, apo q nuk prkon me dinjite-tin njerzor;

Rasti kur emri dhe mbiemri sht ndryshuar n mnyr t paligjshme.

Renditja e shkaqeve q prligjin ndryshimin e emrit, ose t mbiemrit ka natyr vetm ilustruese dhe nuk sht e plot. Kjo do t thot se mund t ket rretha-na t tjera nga kto q mund t prligjin ndryshimin e emrit, apo t mbiemrit.

Pr sa i takon krkess pr ndryshimin e emrit, apo t mbiemrit, vendimi mer-ret n rrug gjyqsore.

Dokumentet q duhen paraqitur prpara gjendjes civile pr t ndryshuar em-rin apo mbiemrin jan:

a. Krkes drejtuar zyrs se gjendjes civile, n t cilin shtetasi shqiptar para-shtron shkakun e ndryshimit t emrit dhe t mbiemrit. Kjo krkese krkon si kusht t domosdoshm protokollimin.

b. Dshmi nga prokuroria e rrethit dhe gjykata e rrethit gjyqsor, n juridik-sionin e t cilve banon shtetasi shqiptar i interesuar, t cilt dshmojn se ndaj ktij shtetasi nuk ka kallzim ose nuk ka nisur ndonj procedim penal (dshmi penaliteti).

1.2 PJEKURIA

1.2.1 Mbushja e cils mosh, ka rndsi nga ana juridike?

N t drejtn civile dhe familjare, pragu m i rndsishm n lidhje me moshn, sht mbushja e moshs s pjekuris. Personi q mbush moshn tetmbdh-jet vje, konsiderohet person n mosh madhore. Megjithat, femra e cila ka lidhur martes para mbushjes s ksaj moshe, (nj gj e till mund t bhet

16


17

vetm n raste t rralla, shih m posht) do t konsiderohet person n mosh madhore, dhe nse m pas kemi zgjidhjen apo shpalljen e pavlefshmris s martess. Pavarsisht, nga sa u tha m sipr, pragu i pjekuris sht mosha 14 vje, - pasi me mbushjen e ksaj moshe, i mituri fiton nj pavarsi t kufizuar, pr kryerjen e veprimeve t caktuara juridike. Nga kjo mosh e n vazhdim, i mituri gzon zotsi t pjesshme pr t vepruar po ashtu mund te prgjigjet dhe penalisht.

1.2.2 far sht zotsia pr t vepruar?

Zotsia pr t vepruar sht aftsia e do subjekti pr t kryer akte juridike t vlefshme, sht aftsia pr t fituar t drejta dhe t marre detyrime. Q t zotrosh aftsin pr t kryer veprime t vlefshme juridike presupozohet t kesh zotsin pr t vepruar. Zotsia e plot pr t vepruar fitohet me mbush-jen e moshs madhore, q sht 18 vje. Ashtu si zotsia juridike, edhe zotsia pr t vepruar edhe nj cilsi e subjektit dhe jo nj e drejt. Kjo bn t mundur q subjekti me an t veprimeve juridike t fitoj t drejta dhe t ekzekutoj detyrimet e marra prsipr. Nisur nga aftsia pr t vepruar personat ndahen n tri grupe:

a. persona me zotsi t plote pr t vepruar

b. persona me zotsi t kufizuar pr t vepruar

c. persona t pazot pr t vepruar

N grupin e par bjn pjes t gjith ata persona q kan arritur moshn 18 vje. Prjashtim bjn personat, t cilt edhe pse nuk e kane arritur kt moshe, e fitojn zotsin pr t vepruar me an t martess. Gruaja, e cila nuk e ka mbushur moshn madhore, e fiton zotsin pr t vepruar me an t aktit t martess. Kjo zotsi nuk humbet n qoft se martesa konsiderohet n nj mo-ment t dyt e pavlefshme ose zgjidhet para se ata t ken mbushur moshn 18 vje. Kta persona quhen t emancipuar sipas doktrins se prgjithshme t drejts civile.

Gjykata mund t vendos n form prjashtimi q rrethanat e shtjes jan t tilla q prligjin lidhjen e martess dhe pse t dy t rinjt nuk e kan mbushur moshn 18-vjeare, q Kodi i Familjes parashikon si kusht pr lidhjen e mar-tess. I mbetet gjykats t vlersoj rast pas rasti, nse kto rrethana, (pr sh-embull, kur vajza ka mbetur shtatzan, etj), jan t tilla q motivojn krkesn pr lidhje t martess para mbushjes s moshs s pjekuris.

N grupin e dyt bjn pjes t gjith ata persona, t cilt zotsin pr t ve-pruar e fitojn n moshn 14 vje. N kt rast i mituri, mund t kryej veprime juridike vetm n qoft se ka marr plqimin e prfaqsuesit t tij ligjor, q mund t jet prindi apo kujdestari. Kta persona mundet q t administrojn vet t ardhurat e nxjerra me punn e tyre dhe ti disponojn ato si t dshiro-jn. Kurse t ardhurat e nxjerra nga dikush tjetr n dobi t tyre kan t drejte ti disponojn vetm me plqimin e tyre. N grupin e tret bjn pjes ata perso-na, t cilt nuk e kan mbushur moshn 14 vje. Megjithat si prjashtim, kta persona mundet q t kryejn ato veprime i prshtaten moshs q zotrojn, n dobi t tyre dhe q jan pa shprblim. do e ardhur e ktyre personave ad-ministrohet nga prindrit ose nga prfaqsuesi ligjor n favor t tyre. Personat q nuk e kan arritur moshn 14 vje dhe t gjith ata q nuk e kan kt aftsi pr motive t tjera, nuk prgjigjn pr dmet e shkaktuara nga veprimet e tyre. Prgjigjn ata persona, t cilve u jan besuar ose i kan nn mbikqyrje.

1.2.3 Zotsia pr t vepruar tek t miturit 14 deri n 18 vje

Kjo grupmosh ka nj status juridik t veante pr shkak t zotsis pr t vepruar e cila sht e kufizuar. Kshtu nj i mitur mundet:

a. t mbyll personalisht akte juridike t tipit t mirmbajtjes, akte me vlera t vogla dhe pasoja minimale jo dmtuese pr t, kontrat depozite bankare si depozit kursimesh, akte pr administrimin e pronsis q mund t zotroje

b. t mbyll personalisht por me plqimin paraprak t kujdestarit apo prfaqsuesit ligjor akte juridike civile: akte administrimi t nj t mire materiale personale, akte pr administrimin e nj pronsie etj.

c. t mbyll personalisht por me plqim/leje t dubluar paraprake akte juridike q kan t bjn me heqjen dor nga nj e drejt apo me tjetr-simin e nj t mire materiale q automatikisht do t sjell paksimin e mass se pronsis q ai do t marre plotsisht n dorzim me fitimin e zotsis se plot pr t vepruar, me mbushjen e moshs 18 vjeare.

Zotsia e kufizuar pr t vepruar prfundon:

Kur i mituri arrin moshn madhore Kur i mituri vendoset nen ndalimin gjyqsor Kur i mituri 14-18 vje ndrron jet

18


19

1.2.4 far nnkupton n kndvshtrimin e t drejts, mbushja e moshs madhore?

Hyrja n botn e t rriturve lidhet me fitimin e nj pavarsie dhe autonomie m t madhe, pr t vendosur pr shtjet, pr t drejtat, apo pr detyri-met e vet personit. Kjo do t thot q personit n mosh madhore, t cilit nuk i sht hequr plotsisht, apo pjesrisht zotsia pr t vepruar, pr shkak t zhvillimit t vonuar mendor, apo t ndonj smundjeje psikike, i takon zotsia e plot pr t vepruar. Personi q ka mbushur moshn madhore, ka mundsi ndr t tjera, (dhe pr m tepr pa plqimin, apo ndrmjetsimin e prindrve) t kryej veprime juridike t njanshme, si dhe t lidh kontrata, qofshin kto kontrata q prfshijn shtje t prditshme dhe jo me shum pesh ekonomike, qofshin kontrata q lidhen me detyrime t konsiderueshme financiare. Personat n mosh madhore, q do t thot, personat me zotsi t plot pr t vepruar, disponojn lirisht t ardhurat e tyre.

Mbushja e moshs s pjekuris si dhe fitimi i zotsis s plot pr t vepruar, sht e barazvlefshme me fitimin e nj zotsie t plot pr kryerjen e vepri-meve procedurale. Kjo nnkupton se personi me mosh madhore, mund t paraqitet individualisht dhe n mnyr t pavarur para gjykats dhe jo si m par, kur prfaqsohej nga nj, ose t dy prindrit. Me mbushjen e moshs madhore (duke prjashtuar rastet e personave q nuk jan t zot pr t ve-pruar pr shkak t zhvillimit t vonuar mendor, apo t nj smundjeje psikike), gjithkush ka t drejt t ngrej padi kundr t tjerve, por gjithashtu mund t paditet nga t tjer.

1.2.5 A nnkupton mbushja e moshs madhore vetm privilegje, apo edhe prgjegjsi?

Nj pavarsi m e madhe nnkupton dhe prgjegjsi m t mdha. Personi, i cili ka zotsi t plot pr t vepruar, nuk mundet m t justifikohet se prindrit e tij nuk dinin gj, apo se ai nuk ka mundsi t ekzekutoj nj kontrat, pr shkak se ajo vendos detyrime t rnda financiare. Duke lidhur nj kontrat, personi n mosh madhore, bhet debitor, (ose merr prsipr nj detyrim pr t shlyer) dhe nga pikpamja juridike, nuk ka m rndsi, nse personi ka fituar m par, plqimin ose jo t prindrve. Arritja e moshs s pjekuris presu-pozon, ndrkaq, nj kujdes m t madh n kryerjen e t gjitha atyre veprimeve, t cilat n t ardhmen mund t krijojn prgjegjsi civile (ose prgjegjsin pr mosshlyerje detyrimi), dhe gjithashtu duhet trajtuar me kujdes dhe pasuria vetjake.

Pr disa funksione, apo privilegje t tjera, individi sht i detyruar t pres dhe pak m gjat. Kshtu, pr shembull, deputet mund t bhet vetm personi, i cili ka mbushur moshn 21 vje, deri n ditn e kryerjes s zgjedhjeve (prf-shir dhe ditn e zgjedhjeve). Ndrkoh, president, mund t zgjidhet vetm personi q ka mbushur 40 vje.

1.2.6 Kur mund t merret vendim pr heqjen e zotsis pr t vepruar?

Heqja e zotsis pr t vepruar konsiston n heqjen e ksaj zotsie nprmjet nj vendimi gjyqsor, personit q vuan nga nj smundje psikike, apo nga nj zhvillim i vonuar mendor. Personi, t cilit i sht hequr zotsia pr t vepruar, me vendim gjykate, nuk mund t kryej n mnyr t pavarur, asnj lloj trans-aksioni (pra, t kryej blerje, apo t dhuroj), me prjashtim t transaksioneve t thjeshta, t vogla, t prditshme, q do t thot, se nj person i till mund t blej pr shembull nj gazet.

Zotsia pr t vepruar mund t kufizohet ose t hiqet. Arritja e nj moshe t caktuar, 14 dhe 18 vje bn q personat t ken zotsin pr t vepruar qoft dhe t pjesshme. Mund t ndodh, q pr shkaqe t ndryshme si mund t jet smundja, kta persona mos ta ken m kt zotsi. Personat me s-mundje psikike ose me zhvillim t vonshm mendor, duke qen se nuk jan t ndrgjegjshm pr veprimet q mund t kryejn, nuk e fitojn zotsin pr t vepruar, edhe me mbushjen e moshs s pjekuris. Nnkuptojm ktu rastet kur vullneti i tyre sht jo i shndetshm, ndrsa ata mund t mos ta ken ose ta ken n mnyre t kufizuar kt zotsi. Ky moment nuk duhet ngatr-ruar me rastin kur personat nuk kan mundsi t kryejn veprime pasi gjenden pr arsye shndetsore shtruar n spital, mund t jen t paralizuar, t ken smundje kronike. Heqja e zotsis pr t vepruar dhe kthimi i saj bhet me vendim gjykate pasi kemi t bjm me nj cilsi, q nuk mund t hiqet e t rikthehet me vullnetin e personave.

Zotsia pr t vepruar mund t ndaloj s ekzistuari n kto raste:

1. n rastin e vdekjes se individit q e ushtronte kt zotsi, apo n rastin e deklarimit t vdekur t tij me an t nj vendimi gjykate

2. kur ekziston nj vendim gjyqsor heqjeje i zotsis pr t vepruar, vendim ky, i cili sht reversibil5

5 Me reversibil nnkuptojm faktin q ky vendim mund t zvendsohet me nj tjetr me krkese t personit t interesuar apo kujdestarit t tij, n situata t veanta, ku vendimi i dyte t deklaroje kthimin e zotsis t plote pr t vepruar.

20


21

3. kur martesa e nj femre nn 18 vje deklarohet nule absolute apo anulo-het pr shkak t mosveprimit/veprimit jo n mirbesim prej saj (pra femra e mitur i njihte paraprakisht shkaqet e anulimit apo t deklarimit nul t martess).

Kundr vendimit pr heqjen ose kufizimin e zotsis pr t vepruar, mund t bjn ankim vet personi i msiprm, kujdestari i prkohshm i tij, personi q ka br krkesn, si dhe t gjith personat e tjer q kan t drejt t krkojn heqjen ose kufizimin e zotsis pr t vepruar, pavarsisht nga pjesmarrja ose jo e tyre n gjykimin e ksaj shtjeje. N kt rast gjykata i lejon ata t njihen me materialet e dosjes gjyqsore.

1.2.7 Kush vendos pr heqjen e zotsis pr t vepruar?

Sipas Kodit t Procedurs Civile t Shqipris krkesn pr heqjen ose kufiz-imin e zotsis pr t vepruar e bn bashkshorti, si dhe personat q kan interes t ligjshm pr kt fakt. Krkesa i paraqitet gjykats s vendit ku ka banim personi q krkohet ti hiqet ose ti kufizohet zotsia pr t vepruar.Krkesa pr kufizim apo heqje t zotsis pr t vepruar i njoftohet n mnyre t menjhershme prokurorit. Krkesa duhet t prmbaj faktin n t cilin ajo bazohet si dhe provat e nevojshme. Do t jete gjykata ajo q do t vendose lidhur me krkesn pr heqje apo kufizim t zotsis pr t vepruar, pasi t ket pyetur personin pr t cilin krkohet heqja ose kufizimi i zotsis pr t vepruar, persona nga gjinia e afrt e tij, mjekun q e ka kuruar ose pasi t ket marr mendimin e mjekve t tjer ekspert, si dhe prova t tjera q do ti moj t nevojshme. Pyetja e personit t cilit i krkohet ti hiqet ose kufizohet zotsia pr t vepruar, bhet n institucionin q sht shtruar pr mjekim ose n banesn e tij nga nj gjyqtar i deleguar, kur nuk sht e mundur t paraqitet vet n gjykat6.

Te drejtn pr t paraqitur krkesn n gjykate pr vendosjen e kujdestaris e paraqet n gjykate do i afrm i fmijs se mitur dhe do njeri q merr njofti-min pr mbetjen e fmijs pa prindr, pr lindjen e nj fmije me prindr t panjohur dhe pr do rrethane q ligji krkon vendosjen e kujdestaris.

Kur n eljen e nj testamenti, noteri q bn publikimin e tij vihet n dijeni pr caktimin e nj kujdestari, duhet t njoftoje gjykatn jo me vone se 10 dite nga marrja dijeni, e cila procedon dhe vendos jo me vone se 15 dite.

6 Neni 383 Kodi Procedural Civil i Shqiperise

1.2.8 Kush mund t caktohet kujdestar ligjor?

T jesh kujdestar ligjor presupozon nj prgjithsi te madhe qe duhet te mbaje personi i caktuar si kujdestar, pasi prvese do t duhet q t jet vet i prgjegjshm dhe me zotsi t plot pr t vepruar ai duhet t jet nj admin-istrator i mir si dhe nj individ me dinjitet. E gjith masa pasurore e personit nen kujdestari do te administrohet nga kujdestari, kshtu q veprimet e tij e kryera ne mirbesim jan mese te domosdoshme.

Zakonisht kujdestar ligjor mund t jet njeri nga prindrit, ose t dy prindrit, njerku ose njerka prpara fmijve t adoptuar, motrat dhe vllezrit. Kujd-estar do mund t jete do individ i cili ka mbushur moshn madhore dhe ka lid-hje gjaku apo interes t ligjshm ndaj t miturit. Nj kujdestar do t duhet q t veproje n mirbesim dhe n rastet n t cilat ai ka shprdoruar t drejtat q i takojn si kujdestar, kur sht treguar i pakujdesshm n kryerjen e detyrs ose kur n mnyra t tjera ka vn n rrezik interesat e personit me zotsi t kufizuar pr t vepruar, ai do t duhet ose t heq dor nga kujdestaria me veprim t njanshm, ose zvendsohet n do moment nga gjykata.

N rastin e t miturve, gjykata n rradh t par emron si kujdestar personin e caktuar n testament, n mungese t ktij akti, cakton nj nga t afrmit, t cilt kane lidhje gjaku (prindr, gjyshr, motra vllezr) N rastet e veanta kur gjykata vlerson se zgjedhja e kujdestarit nuk sht bere n favor t fmijs, ajo mund t veproje individualisht dhe menjher pasi gjithmon duhet t mbroje interesat e fmijs.

1.3 SHTETSIA

1.3.1 N mnyr fitohet shtetsia shqiptare?

Prpara se t trajtojm mnyrat se si fitohet shtetsia shqiptare, sht me vend t shohim se far nnkuptohet me nocionin e shtetsis apo nnshtetsis si jemi msuar ta dgjojm t prmendet shpesh. Duhet t kemi parasysh, q t dy kto nocione, n kushtet q ndodhet Shqipria, nnkuptojn t njjtn situ-at juridike. Ndrkohe termi i nnshtetsis, sipas mendimit ton, do t fitonte nj kuptim me t pavarur dhe t ndryshm kur Shqipria t bhet antare me t drejta t plota pran BE-s dhe shtetsia parsore do t ish ajo e Bashkimit Evropian, ndrkohe q nnshtetsia do t prkonte me at t vendit t origji-ns. Pra mund t jemi shtetas evropiane por me nnshtetsi shqiptare, eke, polake, italiane etj.

22


23

Shtetsia shqiptare sht nj lidhje juridike, q shprehet n t drejtat dhe detyrat e ndrsjellta t personit fizik dhe t shtetit shqiptar7. Pra n t vrtete shtetsia sht nj lidhje objektive q nj individ ka me nj shtet t caktuar dhe nga i cili krkon respektimin dhe garancin pr ushtrimin e t drejtave t tij, ndrkohe q para t cilit detyrohet t respektoje aktet ligjore dhe rregullat e ndryshme shoqrore. Shtetsia shqiptare mund t fitohet, rifitohet, humbet apo t lihet n prputhje me legjislacionin shqiptar duke respektuar njkohsisht jo vetm legjislacionin vendas por dhe normat dhe parimet e njohura t se drejts ndrkombtare n fushn e shtetsis t pranuara nga Republika e Shqipris.

Shtetsia shqiptare fitohet me an t 3 mnyrave:1. lindje2. natyralizim3. birsim

7 Ligji 8389 dt 5.8.1998 me azhornimet e Ligjit 8442 dt 21.1.1999 Pr shtetsin shqiptare, neni 1

1.3.2 Fitimi i shtetsis shqiptare me lindje

Legjislacioni shqiptar njeh dhe pranon dy mnyrat klasike ndrkombtare t fitimit t shtetsis me an t lindjes: ius loci (fitimi i shtetsis n vartsi t ven-dit ku lind) dhe ius sangvi (fitimi i shtetsis n vartsi t origjins / shtetsis se prindrve). N kto kushte, kushto q lind duke pasur qoft edhe njrin prej prindrve me shtetsi shqiptare, e fiton vetiu shtetsin e vendit ton.

N rastet n t cilat nj fmije i lindur nga prindr t panjohur gjendet brenda territorit t Republiks s Shqipris, merr automatikisht shtetsin shqiptare. Kjo mas merret me qllim q fmija t mos mbetet pa shtetsi e pr rrjedhoje t mos mbetet pa nj afinitet ndaj nj shteti i cili do t duhej t garantonte dhe t njihte t drejtat e tij themeltare.

I rndsishm sht fakti sipas t cilit, ligji shqiptar i jep mundsin e rua-jtjes se shtetsis shqiptare fmijs nn 14 vje, i cili fillimisht nuk i kish t njohur prindrit e tij por pr shkak t gjetjes brenda territorit t Shqipris fitoi shtetsin shqiptare. Nga kjo shtetsi mund t hiqet dor me krkese t prindrve t huaj t njohur ligjrisht, por me kusht q fmija t mos mbetet pa shtetsi si pasoj e ktij veprimi.

Shtetsin shqiptare e fiton lehtsisht do fmij i lindur brenda territorit t Shqipris, do fmije i cili ka prindr t huaj, me kusht q prindrit t ken shprehur plqimin e tyre n mnyre t qart sipas t cilit dshirojn q fmija t ket shtetsin shqiptare.

1.3.3 Fitimi i shtetsis shqiptare me an t natyralizimitT fitosh shtetsin me ane t natyralizimit nnkupton at privilegj q mund ta fitoj nj individ n momentin n t cilin prvese ka nj moshe madhore dhe t ardhura t mjaftueshme pr t siguruar jetesn e tij, s bashku me nj banes personale ka dhe nj moral t pastr si dhe njeh nga afr realitetin shqiptar, pasi ka jetuar pr nj kohe t gjate (t paktn 5 vjet) n mnyre t vazhdueshme n Republikn e Shqipris. Prpos gjith ktyre kushteve t siprprmendura do t duhet q t kt njohuri fillestare t gjuhs shqipe si dhe t mos ket qen asnjher i dnuar pr vepra penale pr t cilat ligji parashikon nj dnim m t madh se 3 vjet. Prjashtim nga kjo e fundit bjn vetm dnimet penale, t cilat kan qen t aplikuara pr situata apo vet dnimi sht dhne pr motive politike. Nj nga pikat me t rndsishme pr t fituar shtetsin shqiptare, por n t njjtn koh q dhe mund t bhet shkak pengese pr mosprfitimin e saj dhe pse plotsohen t gjitha kushtet e

24


25

parashikuara nga ligji pr shtetsin, sht mosprekja e sigurimit dhe mbro-jtja e Republiks se Shqipris. Pra, edhe n rastet e veanta si ato t person-aliteteve t huaja t spikatura n fushat e krkimit shkencor, apo n fushat e ekonomis, kulturs, historis etj. shtetsia shqiptare akordohet me procedura t menjhershme prvese kur kta persona kan cnuar haptazi sigurimin dhe mbrojtjen e Republiks se Shqipris.

Por fitimi i shtetsis me natyralizim t prindrve sjell automatikisht dhe fiti-min e shtetsis fmijs s tyre nn 18 vje, i cili jeton me prindrit. Pr fmijt e grupmoshave 14-18 vje, n kto raste, fitimi i shtetsis shqiptare bhet me an t plqimit t dhn t fmijs si dhe me krkesn e qart t prindrve pr fitimin e shtetsis.

1.3.4 Fitimi i shtetsis shqiptare me an t birsimit

Birsimi sht nj situat ligjore, e cila i ndryshon rrjedhn e jets fmijs jo vetm nga pikvshtrimi shoqror por dhe juridik, duke arritur ti ndryshoje kshtu dhe identitetin (marrja e mbiemrit t familjes q e birson etj.) sht mse normale q fmija i mitur, i cili i prket nj shtetsie tjetr apo sht pa shtetsi n momentin e birsimit nga dy prindr shqiptar do t prfitoj shtetsin shqiptare.

Legjislacioni shqiptar sht treguar i kujdesshm n mbrojtjen e situats juri-dike t fmijs s mitur, kshtu edhe n rastet kur birsimi do t mund ta bnte fmijn t ishte nj njeri pa shtetsi, legjislacioni shqiptar ja lejon ktij fmije mbajtjen e shtetsis shqiptare deri ne fitimin e nj shtetsie tjetr.

Shtetsin shqiptare edhe pas birsimit do t mund ta mbaj apo fitoje nj fmije, i cili vetm njrin nga prindrit e ka shqiptar, por me kusht q t dy prindrit t jetojn n momentin e birsimit brenda territorit t Republiks s Shqipris.

1.3.5 N mnyr jepet shtetsia shqiptare?

Pr fitimin e shtetsis shqiptare n nj nga tre mnyrat e siprprmendura: lindje, natyralizim apo birsim do t duhet q t parashtrohet nj krkese nga personi i interesuar apo n rastin e t miturve nga prindrit apo kujdestari. Kjo krkes i paraqitet n organet e Ministris s Rendit Publik t vendbanimit t personit, ose, n rast se personi banon jasht shtetit, pran prfaqsive diplo-matike apo konsullore t Republiks s Shqipris jasht vendit. Gjithmon,

krkesa do t duhet t shoqrohet me nj sr dokumentesh, t cilat jan specifik dhe n vartsi me mnyrn e fitimit t shtetsis. Nse shtetsia do t fitohet me an t lindjes do t krkohen certifikatat familjare t prindrve, certifikata e lindjes se fmijs, vrtetimi pr vendbanimin e prindrve etj. Nse fitimi i shtetsis do t bhej me an t natyralizimit krkohen dokumente me specifike si psh: ekstrakti i nj llogarie bankare, dokumentet q demonstrojn pronsin e nj shtpie, kontrata pune, dshmi penaliteti t personit aplikues apo krkues etj. Prpara organeve t Ministris se Rendit Publik8 dokumentet do t duhet t dorzohen n origjinal dhe pas nj verifikimi prej ktyre organe-ve mund t trhiqen dokumentet origjinale duke lne kopje t noterizuara.

1.3.6 Ku konsiston procedura e vrtetimit t shtetsis shqiptare?

Procedurat pr vrtetimin e nnshtetsis konsistojn n pajisjen me doku-mentet prkatse pron e shtetit shqiptar t shtetasit t ri. Kto dokumente jan, karta e identitetit dhe pasaporta shqiptare t cilat vrtetojn dhe n t njjtn koh bjn lidhjen materiale mes individit dhe shtetit shqiptar. Po ash-tu shtetasi i ri shqiptar do t kaloje n regjistrat e gjendjes civile t zons ku ka dhe vendbanimin menjher pas publikimit n Fletoren Zyrtare t dekretit t Presidentit t Republiks se Shqipris pr dhnien apo njohjen e shtetsis shqiptare t personit q e ka krkuar dhe ka plotsuar kushtet e prmendura m sipr. Shtetasit e huaj apo ata pa shtetsi, n momentin e fitimit t shtet-sis shqiptare kalojn nga regjistrat themeltare t veant t gjendjes civile n Regjistrin themeltar kryesor t Shqipris dhe po ashtu n Regjistrin Kombtar t gjendjes civile.

1.3.7 N mnyr mund t hiqet dor nga shtetsia shqiptare dhe cilat jan pasojat e ksaj?

Heqja dor nga shtetsia shqiptare sht nj akt individual pr t gjith per-sonat, t cilt kan zotsin pr t vepruar, ose bhet me an t prfaqsuesve si sht rasti i kujdestarit n rastin e t miturve. Rregulli sht q shtetsia shq-iptare merr fund me krkes t personit kur ai plotson kushte si: ka mbushur moshn 18 vje; nuk mbetet pa shtetsi si rezultat i heqjes dore nga shtetsia shqiptare pasi ose e ka tashme nj shtetsi tjetr ose sht duke e fituar nj shtetsi t huaj; kur sht rezident n nj shtet t huaj; nuk sht i ndjekur

8 Ministria e Rendit Publik u krijua n vitin 1998 me ndarjen e Ministris s Brendshme n dy pjes: Ministrin e Rendit Publik dhe Ministrin e Pushtetit Vendor. Aktualisht duke filluar n 2005 kto dy ministri u riorganizuan n nj t vetme dhe mbajn emrin e Ministris s Brendshme.

26


27

penalisht pr vepra penale t cilat i parashikon legjislacioni shqiptar dhe jep nj dnim jo me pak se 5 vjet. Po ashtu dhe fakti q nj individ mund t ket shtetsi shqiptare por do t heq dore prej saj pr shkak t borxheve apo dety-rimeve ligjore pran autoriteteve shqiptare shtetrore apo personave t tjer juridike apo fizike prben penges pr heqjen dor nga shtetsia shqiptare, me logjikn e mbrojtjes se interesit shoqror t prgjithshm.

Vendimi i dhne nga organet kompetente pr heqjen dor nga shtetsia shq-iptare sht nj de1.4kret i Presidentit t Republiks se Shqipris, i cili mban titullin standard Pr lnien e shtetsis shqiptare. Ky vendim q mban for-mn e dekretit nuk sht absolut dhe mund t revokohet sa her q mund t demonstrohet q personi, i cili ka hequr dore nga shtetsia shqiptare ka pr-dorur fakte dhe akte juridike t falsifikuara me qllim heqjen e shtetsis.

1.4 T DHNAT PERSONALE

1.4.1 far jan t dhnat personale?

T dhna personale konsiderohen t gjitha informacionet q mundsojn identifikimin e personit fizik. Personi mund t identifikohet n mnyr t dre-jtprdrejt, ose n mnyr t trthort, n mnyr t veant, nse i refero-hemi numrit t identifikimit personal t tij, apo dhe nse i referohemi nj, apo m shum tipareve specifike t ktij personi, q prshkruajn tipare fizike, fiziologjike, mendore, ekonomike, kulturore, apo shoqrore.

Gjithkush ka t drejt t krkoj mbrojtjen e t dhnave t tij personale.

Prdorimi dhe analizimi i t dhnave personale presupozon t gjitha ato operacione q kryhen mbi t dhnat personale, t tilla si grumbullimi, regjistrimi, ruajtja, prpunimi, modifikimi, vnia n dispozicion, apo heqja, dhe kryesisht ato operacione q kryhen me ndihmn e sistemeve informatike.

Prdorimi i t dhnave sht n parim i lejueshm, vetm ather, kur personi ka shprehur m par plqimin pr kt, me prjashtim t rasteve, kur:

Bhet fjal pr fshirjen e t dhnave q lidhen me personin,

Nj gj e till sht e domosdoshme pr ushtrimin e t drejts, apo prm-bushjen e nj detyrimi t prcaktuar n ligj;

Nj gj e till sht e domosdoshme pr t zbatuar nj kontrat, n rastin kur personi sht pal e ksaj kontrate, apo kur nj gj e till sht e domos-doshme pr kryerjen e veprimeve para lidhjes s kontrats, me krkes t vet personit, t dhnat e t cilit jan duke u trajtuar.

1.4.2 N mnyr mbrohen t dhnat personale?

Kuadri ligjor pr mbrojtjen e t dhnave personale sht relativisht i ri n Shqipri, por gjithsesi i plot. Kshtu ligji themeltar, Kushtetuta e Shqipris n nenin 35 garanton mbrojtjen e t dhnave personale duke stimuluar shpre-himisht q kushdo ka t drejtn t njihet me t dhnat e mbledhura rreth tij , me prjashtim t rasteve t parashikuara n ligj. Kushdo ka t drejte t krkoje ndreqjen ose fshirjen e t dhnave t pavrteta ose t paplota ose t mbrojtura me ligj.

28


29

N 2008 Parlamenti i Shqipris miratoi ligjin 9887 Pr Mbrojtjen e t dh-nave personale. Ky ligj ka si parim t prgjithshm baz prpunimin e ligjshm t dhnave personale, i cili duhet t bhet duke respektuar dhe garantuar t drejtat dhe lirit e njeriut, n veanti t drejtn e ruajtjes s jets private dhe paprekshmris se personit, duke mos cenuar dinjitetin e tij.

Duke qen se prpunimi i t dhnave personale sht jo vetm i ligjshm por dhe i domosdoshm, lind nevoja imediate pr mbrojtjen e ktyre t dhnave. Mbrojtja e tyre bhet me an t nj prpunimi n mnyre t ndershme, t drejt dhe ka sht m e rndsishme n mnyre t ligjshme dhe pr qllime t ligjshme dhe morale. Mbrojtja e t dhnave personale bazohet n grum-bullimin me qllime specifike, t paracaktuara qart dhe q me patjetr jan legjitime. Grumbullimi dhe prpunimi i t dhnave personale nuk mund t tejkaloj qllimin pr t cilin ato mblidhen dhe prpunohen.

N mnyre q mbrojtja e t dhnave personale t bhet sa me efektive, kon-trolluesi i t dhnave ose prpunuesi merr masa organizative dhe teknike t prshtatshme pr ti mbrojtur ato nga shkatrrime t paligjshme, aksidentale, humbje aksidentale me qllim mbrojtjen e eksesit apo prhapjen nga persona t paautorizuar, veanrisht kur prpunimi i t dhnave bhet n rrjet si dhe nga do lloj forme tjetr prpunimi.

Konkretisht kontrolluesi i t dhnave personale, i cili merret dhe me prpuni-min e tyre duhet t prcaktoj funksionet ndrmjet njsive organizative dhe operatoreve pr prdorimin e t dhnave. Prvese prcaktimit t funksioneve vendoset dhe nj procedure e prdorimit t te dhnave, pr t cilat gjithmon merret nj urdhr nga njsit organizative apo nga operatort e autorizuar.

Rndsi e veant ju jepet dhe pajisjeve t prpunimit t te dhnave, t cilat vendosen n pun vetm me autorizimin e kontrolluesit dhe ruhen n mjedise t veanta ku mund t hyjn dhe ti prdorin vetm personat e autorizuar, t cilt po ashtu jan ven n dijeni me prgjegjsin direkte t ruajtjes se ktyre t dhnave dhe t mosrrjedhjes se informacionit.

Parimi baz n ushtrimin e funksionit nga kontrolluesit, sht ruajtja e kon-fidencialitetit t t dhnave. T dhnat personale si rregull, nuk prhapen, prvese rasteve t parashikuara me ligj, t cilat jan shum t pakta dhe za-konisht kan pr qllim ruajtjen e rendit publik apo t siguris kombtare.

Struktura prgjegjse pr mbrojtjen e t dhnave personale sht Komisio-neri pr mbrojtjen e t dhnave personale, i cili i ruan kto t dhna duke respektuar dhe garantuar t drejtat dhe lirit themelore t njeriut.

30


31

II. PAPREKSHMRIA E PERSONITT drejtat e njeriut rrjedhin nga dinjiteti i personalitetit t njeriut, nga vet qe-nia e njeriut. N funksion t nxitjes, respektimit dhe prparimit t t drejtave t njeriut. Bashksia ndrkombtare gjithmon sht n krkim pr gjetjen e standardeve t reja, m t avancuara universale q do t mishrohen n ligjet kombtare t t gjitha shoqrive demokratike.

Asnj institucion tjetr n shoqri nuk ndikon mbi gjendjen e respektimit ose t mosrespektimit t t drejtave dhe lirive t njeriut, sa ndikon policia pr shkak se ajo vepron edhe prmes formave t prdorimit ligjor t forcs. Prandaj n shoqrit ku t drejtat e njeriut shkelen nga policia kto shkelje identifikohen si shkelje nga ana e shtetit, prkatsisht si detyrim i dhunshm shtetror. Puna dhe sjellja e policis deprton dhe ndikon drejtprdrejt mbi integritetin fizik dhe psikik t njeriut. Prandaj, sjellja e policis ndaj t drejtave t drejtave t njeriut dhe n prgjithsi ndaj qytetarve vazhdimisht gjendet nn vzhgimin e institucioneve dhe organizatave t ndryshme pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut.

2.1 far do t thot kontrolli i personit? Cilat jan kushtet e kryerjes s kontrollit fizik pr personat e arrestuar?

Nocioni i kontrollit t personit sht i pavarur dhe me i prgjithshm sesa no-cioni i kontrollit mjeksor t personit. Kontrolli me i shpesht i personit behet nga funksionaret e policis. Me kontroll t personit do t duhet t kuptojm ekzaminimin thjesht fizik t personit me qellim sigurimin e provave pr kryer-jen e veprs penale apo pr objekte ose sende q mund t rrezikojn jetn e tij ose t te tjerve.

Kontrolli i personit paraqitet n tri forma kjo n vartsi t objektivit t vendosur dhe vendit ku kontrolli kryhet. Kontrolli publik i rrobave t trupit t nj per-soni, q sht forma e pare e kontrollit, kufizohet n nj kontroll siprfaqsore t veshjeve t jashtme dhe mund t kryhet ndaj do individi qofte ai vetm i apeluar nga policia pr tu identifikuar.

Forma tjetr e kontrollit sht kontrolli i imt i cili kryet n vende t caktuara q nuk shihen nga publiku, ku personi i ndaluar ose i arrestuar nuk shihet nga persona t tjer dhe prfshin heqjen e m shum se veshjeve t jashtme po pa arritur deri n zhveshjen fizike t personit t ndaluar apo t arrestuar.

32


33

Kontrolli intim prfshin kontrollin e imet por nuk mund t jete publik. Ai ka t beje me kqyrjen fizike t pjesve t hapura n trupin e personit dhe kryhet nga punonjs t shndetsis vetm n spitale ose n mjedise t tjera shnde-tsore. Ktij kontrolli mund ti nnshtrohen t gjith personat e ndaluar apo t arrestuar sa here q me vendim gjykate konsiderohet se sht e nevojshme dhe pr me tepr ka dobi pr hetimin. Zakonisht kontrolle t ktij lloji bhen pr vepra penale si sht trafikimi i lendeve narkotike, ku persona t prf-shire n kt trafik pr t siguruar nj transport sa me t sigurt induktojn brenda trupit t tyre substancat e ndryshme narkotike me ane t glltitjes etj. Kontrolli intim ndrmerret si mas e fundit ndaj personit q dyshohet se fsheh prova materiale t veprs penale ose sende q i prkasin veprs penale. Kon-trolli intim kryhet vetm nga nj mjek ose infermier i kualifikuar. Ky kontroll du-het t behet n perputhje me rregulla t cilat i vendos Ministri i Shendetesise n menyre t hollesishme.

2.2 Cilat jan rrethanat q prligjin kryerjen e kontrollit t personit dhe t bagazhit?

Rrethanat q prligjin kryerjen e kontrollit t personit dhe t bagazhit mund t jene nga me t ndryshmet, duke filluar q nga normat ligjore t cilat jan t aplikueshme n legjislacionin doganor e deri tek kryerja e veprave penale n flagrance. sht mese e ligjshme kontrolli i personit nga punonjsit doganore t cilet n kuadr t lufts kundr terrorizmit dhe lendeve narkotike, sidomos pas shtatorit 2001 kane vendosur procedura kontrolli personal nga me t rrep-tat. Kshtu, me an t skanerit kontrollohen njkohsisht dhe bagazhet e ud-htareve.

N rastin e personave t cilt shoqrohen pr n Polici, apo ndalohen dhe me pas arrestohen, kontrolli personal ai i mjetit t transportit q prdorej n mo-mentin e ndalimit nga Policia, prbn nj procedure rutine9.

2.3 far ndodh kur personi i ndaluar sht i dehur?

N rastin n t cili personi i ndaluar sht i dehur, Policia do t duhet t pr-mend n proces-verbalin konstatues gjendjen e personit. Sipas rastit merren dhe masat pr nj person i cili ndalohet n gjendje t dehur. Fakti q nj per-son ndalohet dhe pr me tepr sht n gjendje t dehur na on t mendo-jm se ai ka shkelur, ose veprimet e tij kane rn ndesh me normat ligjore t cilat mund t jen sipas rastit norma penale, administrative, civile etj. N rastin

9 Ligji Per Policin e Shtetit t Republiks se Shqipris, Neni 109

n t cilin personi ndalohet gjat drejtimit t automjetit nga Policia Rrugore dhe ai sht n gjendje t dehur, do t ndshkohet me nj gjobe administra-tive dhe mund t rrezikoje pezullimin ose anulimin e lejes se drejtimit / pat-ents. N rastet kur sht kryer nj vepr penale dhe personi i ndaluar ka qen n gjendje t dehur, shpeshher ajo mund t prbje nj rrethan rnduese n klasifikimin e veprs penale, duke rnduar kshtu dnimin penal q do ti jepet ktij individi nga gjykata me an t nj vendimi (kemi parasysh rastet e aksi-denteve automobilistike ku drejtuesi i mjetit sht n gjendje t dehur, rastet e vrasjeve t ndryshme dhe autori sht n gjendje t dehur, apo kur personi prdor alkoolin dhe dehjen pr t mare zemr pr t kryer nj vepr penale, t ciln nuk do ta kishte kryer n gjendje fizike normale).

Dehja ndrkohe mund t shrbeje dhe si nj rrethane lehtsuese n rastet kur personi i cili kryen nj vepr penale, shkelje administrative apo nnshkruan nj akt ligjor i cili i sjell pasoja t drejtprdrejta apo dmtime dhe palve t treta pa qene i ndrgjegjshm plotsisht, duke pasur nj vullnet t cenuar dhe jo t qart.

2.4 Cilat jan t drejtat e personit q i nnshtrohet kontrollit fizik?

Kontrolli fizik vrtet mund t jete i domosdoshm dhe i nevojshm pr heti-min e nj vepre penale, por ky kontroll duhet t respektoje n radh t pare dinjitetin dhe integritetin e personit q do ti nnshtrohet kontrollit. Fakti q nj person ka kryer apo sht i dyshuar pr kryerjen e nj vepre penale nuk do duhet q t sjelle shkeljen e t drejtave themelore t njeriut. Pra kontrolli fizik publik, i imt apo intim nuk do t duhet t behet duke prdorur torturn apo trajtime njerzore, akte kto t ndaluara rreptsisht nga Konventat ndrkombtare pr mbrojtjen e drejtave themelore t njeriut.

Kontrolli fizik nuk duhet t jete diskriminues, pra nuk sht e ligjshme dhe as e pranueshme q n momentin e ndalimit apo arrestimit t disa personave ti nnshtrohen kontrollit fizik vetm pjestaret e nj etnie, partie, grupi social etj.

Nje e drejte tjeter q e ruan personi gjate kontrollit fizik sht dhe e drejta pr tu informuar. Asnj njeri nuk do t duhet ti nnshtrohet nj kontrolli fizik t papritur dhe pa pasur nj informacion nga punonjsit e Policise rreth shkakut t kryerjes se ktij kontrolli.

Kontrolli fizik nuk do t duhet t interpretohet dhe prdoret nga shteti n kuadrin e mjetit shtrngues pr prhapje paniku, apo pr detyrimin e person-

34


35

ave t caktuar pa pasur nj arsye t forte. Ai duhet t shrbeje vetm si nj mjet i domosdoshm dhe i nevojshm pr hetimin.

Pra kontrolli fizik i far do lloji do t duhet q t behet me ane t nj trajtimi human, t barabart dhe pa asnj diskriminim t hapur apo t fsheht mbi baza besimi, prkatsie fetare, etnike, politike, pozite sociale etj.

2.5 Si duhet t kryhet izolimi i t miturve dhe vendosja e tyre neper insti-tute t specializuara?

Nj nga parimet kryesore, i cili do t duhet t respektohet n momentin e izolimit t te miturve sht trajtimi i tyre n mnyre t veante dhe veuar nga t ndaluarit dhe arrestuarit e tjer t cilt ndodhen n dhomat e parabur-gimit apo n institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale 10. T miturit do t duhet q t ken n izolimin e tyre paraprak si dhe gjat gjith procesit t hetimit apo dhe t gjykimit nj asistenc psikologjike t prhershme, e cila

10 IEPV, ose si prdoret zakonisht burgjet.

konsiston n kshillimin individual dhe n kshillimin n grup do jav.

Kur t miturit t cilt jan n moshn 14 deri n 18 vje drgohen n institute pr t mitur, q kan pr qllim rehabilitimin, kshillimin dhe shkollimin e tyre, parimet q udhheqin drejtorit e ktyre institucioneve, jan ai i humanizmit dhe t rehabilitimit. Aktivitetet kryesore, t cilat zhvillohen n kto institucione t veanta n pjesn me t madhe duhet ti dedikohen programeve t ndry-shme msimore, sociale dhe psikologjike pr ti ardhur n ndihme te miturve dhe veanrisht t mos prsrisin ato vepra penale pr t cilat jan dnuar tashm.

I mituri i dnuar dhe q vuan dnimin pran nj institucioni pr t mitur nuk duhet privuar nga e drejta pr arsimim, pasi sht nj e drejt themelore. Au-toritetet drejtuese t ktyre institucioneve kan pr detyr sigurimin e kush-teve normale t msimdhnjes.

Shprndarja npr dhoma t t miturve bhet n baze t informacioneve par-sore t edukatoreve. Po ashtu kriteret kryesore t ndarjes se t miturve neper dhoma fjetjeje bhet n baz t grupmoshave, veprave pr t cilat ata jan dnuar sipas rrezikshmris, marrdhnjeve mes tyre, q jo rrallher mund t jen konfliktuale apo hasmrie. Po ashtu nj rndsi i jepet profilit psiko-social t gjithsecilit, pr arsye se njihet mosha e tyre delikate dhe rreziku i manipu-limit apo influencimit t te dnuarve me t rinj n mosh t cilt mund t jen t dnuar pr vepra me t lehta nga t dnuarit me t mdhenj n moshe t cilt mund t jene dhe recidiviste11 apo jan dnuar pr vepra me t renda penale.

Ndalohet mbajtja e t burgosurve t mitur n nj dhom me t rriturit ose vendosja e t miturave vajza me t mitur djem n nj dhom. T burgosurit e mitur vendosen n dhoma e seksione t veuara, duke iu krijuar mundsi pr nj trajtim t veant. Grat e burgosura vendosen n dhoma dhe seksione t veuara nga burrat dhe mbahen nn mbikqyrjen dhe kujdesin e personelit femror.

2.6 Si duhet t kryhet legjitimimi i personave, me qllim prcaktimin e identitetit t tyre nga ana e punonjsit t policis?Identifikimi i personave prpara funksionarit t policis prben nj detyrim pr do qytetar, i cili jo vetm q nuk do t duhet t shmanget nga ky detyrim, por

11 Termi recidivist nnkupton prsritsit, pra ata individ t cilt kan kryer dy ose m shum her nj vepr penale t caktuar pr t ciln kan marr nj vendim t forms s prer.

36


37

sa her q e vlerson se do t duhet ti vij n ndihme Policis se Shtetit do t duhet t akordoje t gjith mbshtetjen e duhur.

Nse kuptojm prgjegjsin parsore t Policis se Shtetit, e cila konsiston n mbrojtjen e jets s njerzve, siguris dhe prons s tyre duke zbuluar dhe hetuar n prputhje me ligjin penal dhe at procedural penal veprat penale dhe autoret e kryerjes se tyre, do t kuptojm dhe detyrimin ton qytetar jo vetm pr tu identifikuar prpara organeve t Policis, por m shum se kaq, do t ndjejm prgjegjsin e bashkpunimit me ta pr t mirn e rendit dhe qetsis publike.

Po kur mund t krkohet legjitimimi i personave, me qllim prcaktimin e iden-titetit t tyre nga ana e funksionarit t policis?

Punonjsi i Policis bn kontrollin e identitetit t personave kur:

a) jan t pranishm ose n afrsi t drejtprdrejt me vendngjarjen dhe kur jan dshmitar t mundshm t veprs penale;

b) ekzekutohet nj urdhr i organeve prkatse;

c) krkohen personat e dyshuar pr cenim t rendit publik;

) ata hyjn ose dalin nga territori i Republiks s Shqipris;

d) pr rrethana t kohs dhe vendit, dyshohet se personi sht prfshir n veprime t jashtligjshme.

Pr nj identifikim t besueshm t personit, punonjsi i Policis bazohet n dokumentet ligjore t identifikimit.

Pr t gjitha rastet e msiprme punonjsi i Policis ka detyrimin dhe t dre-jtn, q t mund t beje kontrollin e identitetit t personit, duke i krkuar doku-mentet, q vrtetojn identitetin e personit. Por mund t jen raste si shkelje t rregullave t qarkullimit rrugor apo n raste tubimesh dhe manifestimesh pub-like n nj vend jo t caktuar apo pran vendit t caktuar dhe kur ka premisa q personi i detyruar ti nnshtrohet kontrollit t identitetit t prbj rrezik.

Duhet pasur parasysh, q n rastet e shoqrimit, ndalimit dhe arrestimit krkohen disa t dhna me specifike, duke filluar q nga gjeneralitetet, vend-banimi, tek prshkrimi i pamjes se personit duke mos harruar shenjat e tij t

veanta (nishane, tatuazhe, shenja t djegura epo cikatrice etj). Punonjsi i policis merr informata dhe mbi punn q kryen personi i shoqruar/ ndaluar/ arrestuar. Prpos ktyre t dhnave vendosen si t dhna dhe emri i funksion-arit t policis i cili e kreu shoqrimin apo ndalimin si dhe orn ekzakte t ktij veprimi. Kjo e fundit ka nj rol shume t rndsishm sidomos n prlloga-ritjen e afateve hetimore e me pas t atyre gjyqsore. Duhet pasur parasysh q nga momenti i ndalimit individi nuk mund t mbahet me shume se 48 ore n ndalim nse nuk sht marre masa e siguris burg pa afat.

do personi t arrestuar apo t ndaluar Policia prpos t dhnave t m-siprme, me qllim identifikimin i merr dhe kto t dhna: shenjat e gjurmve t gishtave, dy fotografi (nj pamje ballore, nj profil), mostrn pr analizn ADN-se, kur ekzistojn kushtet teknike pr konservimin dhe administrimin e kampioneve. Kto t dhna t fundit mund t merren edhe me force kur per-soni i ndaluar kundrshton krkesn, gjithsesi prdorimi i forcs do t duhet t jet i autorizuar nga vet Punonjsi i Policis me grad Nnkomisar.

T gjith kto t dhna identifikimi, ruhen pr shtate vjet, ndrkohe q, nse jan marr kto t dhna por personi n fjal as nuk sht ndaluar dhe as ar-restuar, detyron eliminimin e tyre menjher pas prcaktimit t identitetit.

Drejtori i Prgjithshm i Policis ka detyrimin t eliminoj t dhnat e identitetit, t cilat i merren personit t arrestuar apo t ndaluar, mbi bazn e krkess s tij, nse shtja penale n ngarkim t tij pushohet apo ai shpallet i pafajshm me vendim gjyqsor t forms s prer.

2.7 Kur mund t prdoren masat e shtrngimit t drejtprdrejt nga ana e punonjsit t policis?

Prdorimi i forcs mbi personat sht veprimi i drejtprdrejt nprmjet forcs fizike, pajisjeve, mjeteve t tjera apo armve t zjarrit. Punonjsi i Policis prdor forcn pr t prmbushur nj synim t ligjshm vetm kur kjo sht e nevojshme dhe vetm nse t gjitha masat e tjera jan t pasuksesshme apo t pamundura. Punonjsi I Policis prdor nivelin minimal t forcs s nevojshme, n prputhje me parimin e prpjestueshmris.

Punonjsi i Policis przgjedh nivelin e nevojshm t forcs ndrmjet mund-sive t prshkallzuara q, ndr t tjera, prfshijn bindje me fjal, shtrngim fizik, mjete goditse, mjete me lnd kimike paralizuese, mjete me goditje ele-ktrike, qen policie dhe arm zjarri.

38


39

T dmtuarit i jepet ndihm, ku prfshihet edhe ajo mjeksore, pas prdor-imit t forcs, n rast se kjo sht e nevojshme dhe e mundur. Punonjsi i Policis duhet t paralajmroj se do t prdor forcn para prdorimit t saj. Ky paralajmrim mund t mos kryhet nse rrethanat nuk e lejojn, veanrisht kur prdorimi i menjhershm i forcs sht i nevojshm pr t parandaluar nj rrezik real dhe t astit.

N rastet e manifestimeve publike grupet e personave duhen paralajmruar sa m shpejt t jet e mundur se do t prdoret forc ose se forma e forcs s prdorur do t ndryshohet, n mnyr q pjesmarrsit t lejohen t largohen.

2.8 Kur lejohet prdorimi i arms s zjarrit nga ana e punonjsit t policis?

N radh t par do t duhet q t qartsojm nocionin e armve t zjarrit, q sipas ligjit Pr armt prfshin t gjitha arm zjarrit t do lloji e kalibri (ar-mt luftarake, sportive, gjuetie e speciale dhe t prodhuara e t prshtatura n mnyr artizanale), municionet e tyre, bombat e minat, si dhe armt e ftohta, si shpatat, bajonetat, thikat dhe mjetet e tjera t prgatitura e t destinuara posarisht pr sulm kundr personave ose pr vetmbrojtje.

Jo t gjith individt dhe shtetasit shqiptar mund t zotrojn arm. Madje pajisja me arm prben prjashtimin nga rregulli. Parimi kryesor sht q ar-mt luftarake, sportive dhe t ftohta jan vetm pron shtetrore, ndrkohe q armt e gjuetis mund t jen pron e shtetit dhe sipas rastit pron e person-ave juridike apo fizike t specializuar, t cilt plotsojn disa rregulla t qarta t paracaktuara nga ligji. Zotrimi dhe pronsia e nj arme zjarri nuk duhet ngatrruar me mbajtjen n prdorim apo pajisjen me arme zjarri q shteti u bn disa prej personave me detyra shtetrore apo partiake si deputetet dhe shofert e tyre, punonjsit e prokuroris dhe gjyqtart etj. Kta persona pr-dorin armt pr sa koh ata jan n funksion, n momentin n t cilin ata lar-gohen nga detyra automatikisht humbin dhe t drejtn pr mbajtjen e arms duke u detyruar ta dorzojn at.

Arma e zjarrit prdoret si mjet ekstrem pr t frenuar ose paralizuar veprimet e kundrligjshme t personit ose personave t caktuar, kur mjetet e tjera nuk kan dhn rezultat ose kur duket qart se prdorimi i tyre nuk do t ket suk-ses.

Oficeri i policis do t mund t prdore armen e zjarrit n rastet kur do t duhet t mbroje jetn, shndetin, t drejtat dhe interesat e tij ose t nj tjetri nga nj

sulm i padrejt, i vrtet dhe i astit, me kusht q karakteri i mbrojtjes t jet n proporcion me rrezikshmrin e sulmit (n kushtet e mbrojtjes s nevojshme), si dhe kur u krkohet pr t prballuar nj rrezik real dhe t astit, q krcnon at ose nj person tjetr apo pasurin e tyre nga nj dmtim i rnd, me kusht q t mos jet i provokuar prej tij dhe dmi i shkaktuar t mos jet m i madh se dmi i zmbrapsur (n kushtet e nevojs ekstreme).

Forcat e Policis mund t prdorin armt n kto raste12:

- Kur sht duke u kryer nj krim i rnd, terror, shkatrrim ose dmtim i pa-suris shtetrore, publike a private, me zjarr, ln plasse, arm ose mjete t tjera t rrezikshme, vrasje, grabitje a vjedhje e bankave dhe objekteve ku mba-hen vlera t mdha materiale e kulturore, e makinave q transportojn vlera monetare a materiale t rndsishme, si dhe kur ka prdhunim nga nj grup personash a rrmbim personash, t parashikuara n Kodin Penal.

- Kur sht duke u kryer nj krim me arm zjarri ose me arm t tjera, me lnd plasse a helmuese, me mjete q, kur vihen n lvizje, nuk mund t kontrol-lohen.

- Kur personi q ka kryer, sht duke kryer ose ka t dhna t mjaftueshme se ka kryer nj krim t rnd, prpiqet ti shptoj ndalimit ose arrestimit.

- Kur personat e dnuar, t arrestuar a t ndaluar tentojn t largohen nga ven-det e kryerjes s dnimit, dhomat e paraburgimit ose vendet ku mbahen pr tu shoqruar nga personat q i shoqrojn ose nga mjetet me t cilat trans-portohen.

- Kur persona t ndryshm tentojn t lirojn me dhun ose me arm t dnu-arit a t paraburgosurit nga vendet e kryerjes s dnimit, dhomat e parabur-gimit, vendet ku mbahen pr tu shoqruar ose mjetet me t cilat transporto-hen.

- Kur persona t ndryshm prpiqen t kalojn me dhun a duke prdorur arm ose mjete n vende ku ka ndalim policie ose q ruhen me postbllok nga organet e ruajtjes s rendit publik.

- Kur forcat e ruajtjes s rendit ose t tret, si dhe objektet e tyre, sulmohen me arm a mjete t tjera t rrezikshme pr jetn dhe n rrethanat konkrete sulmi nuk mund t zmbrapset me mjete t tjera.

12 Ligji Per Prdorimin e armve t zjarrit Nr. 8290, dt. 24.4.1998, neni 3, pika b.

40


41

2.9 Cilat jan parimet e kryerjes s kontrollit pr personat q hyjn n ter-renin e njsis penitenciare?

Prpara se nj i dnuar me burgim apo i paraburgosur do t duhet ti nnsh-trohet kontrollit me hyrjen e tij n njsin penitenciare atij i duhet br me dije informacioni rreth t drejtave dhe detyrimeve q ai gzon brenda ktij territori. Me ket qllim, administrata e IEVP-se i v n dispozicion individit aktet ligjore dhe nnligjore t nevojshme. N rastet kur i burgosuri nuk di shkrim dhe lexim, komunikimi i akteve do t duhet q t bhet me goj nga personeli prkats. T burgosurit t cilt nuk jan zotrues t gjuhs shqipe kane t drejtn e nj prkthyesi apo t pasjes se akteve ligjore dhe nnligjore n gjuhn q ai mund ta kuptoj dhe e zotron.

N momentin e hyrjes n terrenin e njsis penitenciare bhet kontrolli dhe regjistrimi i t burgosurit, duke filluar q nga verifikimi i identitetit e deri tek organizimi nga punonjsi i informacionit t kontrollit t imt fizik. N rastet kur konstatohen sende q nuk lejohen t mbahen nga i burgosuri ato shnohen n procesverbalin e prpiluar dhe firmosur nga punonjsi i administrats se IEVP-se dhe i burgosuri.

Parimet e kryerjes s kontrollit pr personat q hyjn n territorin e njsis penitenciare jan pothuajse t njjtat me ato q bhen nga punonjsit e Poli-cis n momentin e ndalimit apo arrestimit t personit, pra trajtimi human, jodiskriminues, pa akte dhune, torture apo trajtime njerzore, duke respektu-ar t drejtn e jets, se integritetit fizik dhe psikik t individit dhe mbi t gjitha dinjitetin e tij njerzor.

Kontrollet n terrenin e njsis penitenciare jan t shumllojshme. Fillohet me kontrollin fizik t imt e vazhdohet me kontrollin mjeksor, i cili konsis-ton n prcaktimin e gjendjes shndetsore t t burgosurit dhe konstatohet higjiena e tij personale. Kontrolli mjeksor kryhet brenda 24 orve nga pranimi i t burgosurit. Ky kontroll konsiston n ekzaminimin mjeksor t br nga mjeku dhe stomatologu, t cilt hapin karteln mjeksore q e shoqron t burgosurin gjate gjith periudhs se qndrimit t tij n IEVP.

I burgosuri ose i paraburgosuri ruan t drejtn pr t pasur nj trajtim mjek-sor t prhershm, kshtu q ai me krkese t tij sa her e konsideron t nevo-jshme, mund t ket vizit mjeksore, stomatologjike ose dhe kshillime me punonjsin social apo me psikologun. Po ashtu n rastet e grave shtatzne sigurohet kontrolli mjeksor i vazhdueshm dhe asistenca mjeksore e prher-shme.

2.10 Cilat jan smundjet infektive q krkojn shtrim t detyruar n spital?

Shumica e njerzve vuajn nga smundjet infektive, t marra n rrug t ndry-shme. Nj pjes e tyre i on deri n vdekje. Specifika e tyre sht se ato trans-metohen nga nj person apo specie tek nj person apo specie tjetr. Rrugt apo mnyrat e transmetimit jan nprmjet ajrit, ushqimit, ujit, shiringave, apo n mnyr vertikale nga nna tek fmija etj. Mjekt shpjegojn se mnyra m e mir e parandalimit t smundjeve infektive sht vaksinimi i hershm i t gjith personave. Me an t vaksinave prkatse do t mund t shmangen nj pjes e madhe e prhapjes s ktyre smundjeve.

Smundjet infektive transmetohen n mnyra dhe mekanizma t ndryshm. Nj pjes e tyre transmetohen prmes rrugs aerogene (ajrit), prmes sprklave t pshtyms s infektuar. Me kt rrug transmetohen smundje t tilla si gripi, infeksionet e mushkrive, tuberkulozi, shkaktar q japin meningjitin etj. Nj pjes e smundjeve infektive t aparatit trets apo si quhen smundje gastrointestinale transmetohen prmes konsumimit t ushqimit apo ujit t in-fektuar. Ktu mund t prmendim smundje si dizenteria, helmimi ushqimor, salmoneloza, infeksionet nga parazitt apo krimbat e zorrs. Infeksionet seksu-alisht t transmetueshme jan ato smundje q shkaktohen nga kontakti me lngjet seksuale t trupit zakonisht si rezultat i kontaktit intim seksual. N kto infeksione prfshihen infeksioni HIV/AIDS, sifilizi, klamidia, gonorrea, hepatiti, herpesi, papiloma virusi etj. nj pjese e rndsishme e infeksioneve kane nevo-je pr nj ndrmjets apo vektor pr t kaluar nga personat apo kafsht q i mbartin tek njerzit. Kto vektor jan pr shembull mizat, mushkonjat, rriqnat etj. Shum infeksione mund t transmetohen nga kafshet tek njerzit prmes rrugve t ndryshme. N kto smundje me origjine nga kafsht prmendim brucelozn, leishmaniozn, tetanozin, trbimin, etj. Smundjet infektive mund t transmetohen edhe prmes gjakut apo procedurave mjeksore dhe jo mjeksore me instrumente puese t kontaminuara (psh pirsing, tatuazhi apo injektimi i drogave me shiringe). N kt mnyre transmetohen infeksioni HIV/AIDS, hepatiti B dhe C (verdhza), etj Gjithashtu smundjet infektive mund t transmetohen edhe nga nena e infektuar tek i porsalinduri. Ktu futen tokso-plazmoza, HIV-i, hepatiti, rubeola, sifilizi,

42


43

III. FAMILJAFamilja prbn nj ambient t natyrshm dhe t pazvendsueshm pr lind-jen dhe zhvillimin e njeriut. Modeli i familjes i kuptuar tradicionalisht prbhet nga bashkshortt dhe fmijt gzon mbrojtje kushtetuese, e t njjtn mbro-jtje gzon gjithashtu amsia dhe atsia. Mbi autoritet publike rndon detyrimi pr t ndjekur e zbatuar nj politik, q ka si piksynim baz t mirn e do familjeje. Me kujdes t veant duhet t trajtohen familjet, t cilat gjenden n situat t vshtir, prfshir familjet me shum fmij dhe familjet e paplota.

3.1 AMSIA DHE ATSIA

Konstatimi i marrdhnies juridike q krijohet ndrmjet prindit dhe fmijs sht i mundur vetm nse konstatohet prejardhja e fmijs nga dy persona t caktuar, nga t cilt, nna sht gruaja dhe burri sht babai. N kt kuptim, mund t thuhet se prcaktimi i prejardhjes s fmijs sht nj parakusht q duhet t ekzistoj para se t lind marrdhnia juridike ndrmjet fmijve dhe prindrve.

3.1.1 Ku konsiston prcaktimi i amsis?

Prcaktimi i amsis, si rregull nuk krijon probleme. Ky fakt ka gjetur shprehje n thnien e famshme latine se mater sempre certa est, apo nna sht kur-doher e sigurt. Kshtu, amsia vrtetohet nprmjet shnimit t duhur n aktin e lindjes s gjendjes civile, q duhet t kryhet n momentin e deklarimit t lindjes, nga prindrit, pjestart madhor t familjes, prfaqsuesit ligjor, apo kujdestart dhe n pamundsi t ktyre, ose n munges t tyre, nga per-sonat q kan t drejt t vrtetojn lindjen. Deklarimi i lindjes mund t bhet dhe nga prfaqsues t nns me prokur t posame.

N momentin e hartimit t aktit t lindjes t fmijs dhe t prfshirjes s shnimit mbi nnn e fmijs, gruaja e cila figuron n kt shnim, sht sipas ligjit, nna e fmijs s lindur. Megjithat, nuk mund t prjashtohen rastet kur edhe prcaktimi i amsis mund t krijoj probleme si do t ishte pr sh-embull rasti i gjetjes s nj fmije me prindr t panjohur. Mundet t ndodh gjithashtu, q gruaja e cila figuron n aktin e lindjes si nna e fmijs, t mos jet realisht e till, pasi mund t ket ndodhur nj zvendsim i foshnjave n maternitet, dhe nj gruaje i kan dhn fmijn q nuk e ka lindur realisht, apo edhe e kan falsifikuar aktin e asistencs s lindjes, me qllim, ngarkimin e nj fmije tjetr, nns q nuk e ka lindur at. N kt rast, gruaja e regjistruar

44


45

si nn e fmijs, ose gruaja e cila krkon t njihet nn e fmijs, e kundr-shton amsin e treguar n aktin e lindjes nprmjet nj padie n gjykat. Po ashtu vet fmija, kur mbush moshn madhore, ka mundsin t kundrshtoj nprmjet nj padie n gjykat, amsin e treguar n aktin e lindjes.

Sipas Kodit t Familjes, fmija q sht i regjistruar n aktin e lindjes me prindr t panjohur mund t krkoj nga gjykata nprmjet nj padie, vrtetimin e amsis. Po ashtu, amsia e treguar n aktin e lindjes mund t kundrshtohet nprmjet nj padie n gjykat, nga gruaja e regjistruar si nn e fmijs, ose nga gruaja, q krkon t njihet si nn e fmijs, ose nga vet fmija kur bhet madhor.

Fmija me prindr t panjohur prezumohet i lindur n vendin ku sht gjetur dhe n kohn q prcaktohet n raportin mjeksor.

Me krkes t shrbimit t gjendjes civile, ose kryesisht, me miratimin e kry-etarit t bashkis/njsis s bashkis/komuns, ku sht gjetur fmija, atij i caktohet emri dhe mbiemri, si dhe emra prindrish imagjinar, q mund t ndryshojn me krkes t vet fmijs, kur bhet madhor, ose me vrtetimin ligjrisht t prindrve.

3.2.2 Kush konsiderohet babai i fmijs sipas ligjit? far nnkupton prezumimi i atsis, njohja e atsis dhe vrtetimi i atsis me vendim gjykate?

Sipas ligjit mund t bhesh baba i fmijs n tre mnyra: pr shkak t prezu-mimit t atsis, prmes njohjes s atsis, apo prmes prcaktimit t atsis me an t nj vendimi gjykate.

Prezumimi i atsis

Nse fmija ka lindur n periudhn e zgjatjes s martess, apo pa kaluar 300 dit nga mbarimi i martess, apo nga shpallja e pavlefshmris s martess, fmija mendohet se ka pr baba, bashkshortin e nns (ky supozim nuk vlen, nse fmija ka lindur pasi kan kaluar 300 dit nga dhnia e vendimit pr mbarimin e martess, apo pr shpalljen e saj t pavlefshme). Ndrkoh, nse fmija ka lindur para se t kalojn 300 dit nga momenti i mbarimit t martess, apo shpalljes s saj t pavlefshme, por, ndrkoh nna ka lidhur nj martes t dyt, supozohet se fmija ka pr baba, burrin e nns me martes t dyt.

Kto supozime mund t kundrshtohen vetm nse ngrihet nj padi n gjykat pr kundrshtimin e atsis. Gjat ksaj procedure duhet provuar se burri i gruas nuk sht babai i fmijs. Mund t paraqes padi n gjykat pr kundr-shtimin e atsis, bashkshorti i nns, brenda nj viti nga data n t ciln mori dijeni pr lindjen e fmijs nga gruaja e vet. Po ashtu, padia pr kundrshtimin e atsis mund t ngrihet nga nna, brenda nj viti nga data e lindjes s fmi-js, apo dhe nga vet fmija, pasi ky ka mbushur moshn madhore.

Nse prezumimi i atsis nuk mund t kryhet n baz t kushteve t sipr-prmendura, ose n rastin kur ky prezumim sht kundrshtuar me sukses n gjykat, prcaktimi i atsis bhet ose nprmjet njohjes s atsis (q ndry-she njihet si njohja e fmijs nga babai), apo n vijim t nj vendimi gjykate (nprmjet vrtetimit t atsis). Kto jan mnyra q mund t prdoren pr prcaktimin e prejardhjes s fmijs s lindur jasht marrdhnieve martesore.

46


47

Njohja e atsis

Sipas Kodit t Familjes, at i fmijs s lindur jasht martese sht personi madhor q e njeh fmijn si t tij. Njohja e atsis sht e vlefshme, kur pr kt jep plqimin nna e fmijs, t ciln e lajmron npunsi i gjendjes civile. Kur nna e kundrshton kt njohje, ose nuk prgjigjet brenda nj muaji nga marrja e lajmrimit, burri q ka njohur fmijn si t tij, mund t ngrej padi pran gjykats kompetente pr t vrtetuar se sht ati i fmijs.

Vrtetimi i atsis me vendim gjykate

Vrtetimi i atsis nprmjet nj vendimi gjyqsor sht nj mnyr q i lejon nns s fmijs, t prcaktoj prejardhjen e fmijs nga partneri i saj, i cili nuk ka dashur ta njoh fmijn si t tij. Por, vrtetimi i atsis nprmjet nj ven-dimi gjyqsor mund t jet i vlefshm dhe pr babain, t cilit nna e fmijs i ka bllokuar mundsin e njohjes.

Atsia e nj fmije t lindur jasht martese mund t vrtetohet me vendim t gjykats, n rast se gjat gjykimit provohet se n kohn e znies s fmijs, i ati bashkjetonte me nnn e fmijs, ose ka kryer marrdhnie seksuale, me, ose pa dhun, ose i ka premtuar martes, ose nga nj gjykim penal, apo civil, rezulton n mnyr t drejtprdrejt, ose trthorazi atsia e fmijs s lindur jasht martese, si dhe kur dihet publikisht se ai e ka njohur fmijn si t tijin.

3.1.3 far duhet br q fmija i lindur jasht martese t marr mbiemrin e t atit?

Fmijve q lindin nga nj lidhje fakti, ose nga prindr q bashkjetojn me njri tjetrin, por nuk kan lidhur martes, ligji nuk u jep automatikisht atsin e partnerit bashkjetues t nns. Pra, ndryshe nga sa flitet pr rastin e martess, kur fmijs i njihet automatikisht atsia (ose i prezumohet) e bashkshortit t nns, n rastin e nj bashkjetese, ky prezumim nuk vlen. N rastin e ifteve q nuk kan kurorzuar lidhjen e tyre n martes, nevojitet q nna, ose babai i fmijs t demonstrojn iniciativ n kt drejtim. N nj situat t till, sht e domosdoshme, ose njohja e fmijs, ose prcaktimi/vrtetimi i atsis npr-mjet nj vendimi gjyqsor. Vetm nse shtja merr nj rrug formale, ather, lindja e fmijs krijon edhe lidhjen e nevojshme prindrore me fmijn, n syt e ligjit.

PRGJEGJSIA PRINDRORE

3.2.1 Cilat jan t drejtat dhe detyrimet kryesore t prindrve?

Prindrit kan prgjegjsi prindrore mbi fmijn. Prindrit kan detyrimin dhe t drejtn t kujdesen pr fmijn dhe pr pasurin e tij. Pr kt qllim, mund dhe duhet t veprojn n cilsin e kujdestarit ligjor t fmijs. Ata jan t detyruar t kujdesen pr zhvillimin fizik dhe shpirtror t fmijs s tyre dhe ta prgatisin at me kujdesin e duhur dhe sipas aftsive t fmijs, pr t qen nj qytetar aktiv dhe i prgjegjshm.

Fmija ndodhet nn prgjegjsin prindrore deri n arritjen e moshs mad-hore. Prgjegjsia prindrore u prket dhe ushtrohet s bashku nga t dy prindrit n lidhje me fmijn e lindur gjat martess s tyre, ose jasht mar-tese, nse sht njohur nga t dy prindrit. Kur prindrit nuk bien dakord pr at q krkon interesi i fmijs, ata mund ti drejtohen gjykats, e cila vendos pasi sht prpjekur ta zgjidh shtjen me pajtim.

48


49

Prindrit kan t drejt t edukojn dhe t rrisin fmijt, n prputhje me botkuptimin dhe bindjet e tyre morale e fetare, por duke pasur parasysh shkal-ln e pjekuris s fmijs, lirin e shprehjes s fmijs, dhe lirin e ndrgjegjes s tij, si dhe duke respektuar t drejtat dhe lirit q i takojn fmijs.

Prindrit dhe fmijt jan t detyruar t respektojn dhe t mbshtesin njri-tjetrin. Ndrmjet prindrve dhe fmijve ekziston detyrimi pr t ofruar mjetet e nevojshme pr rritje dhe ushqim.

Prindrit kan t drejt t krkojn bindje nga ana e fmijve t tyre. Ata kan gjithashtu t drejt t presin nga fmija q jeton n nj shtpi me ta, t kontribuoj n ekonomin shtpiake n rastin kur fmija disponon t ardhura, q nuk jan rezultat i puns s tij (pr shembull, nse jan rezultat i trashgi-mis s ln atij, apo dhurim).

Prindrit kan t drejtn q t ken kontakte me fmijt e tyre, pavarsisht pushtetit prindror. Kufizimi apo heqja e t drejtave prindrore mund t ndod-h vetm n rastet e parashikuara n ligj dhe vetm n mbshtetje t nj ven-dimi gjyqsor t forms s prer.

3.2.2 N cilat situata, gjykata mund t vendos pr prgjegjsin prindrore?

Kodi i Familjes si dhe Konventat pr t drejtat e fmijve, tek t cilat Shqipria sht pal, nxjerrin n pah t mirn dhe interesin e fmijs. Ky sht nj parim nga i cili duhet t udhhiqen gjykatat, organet shtetrore dhe prindrit n zbatimin e prgjegjsis s tyre prindrore. Prandaj, t gjitha mnyrat e ku-fizimit t pushtetit prindror, do t gjykohen e vlersohen n prizmin e in-teresit m t lart t fmijs. Prve ksaj, legjislacioni shqiptar, prcakton se fmijt e lindur jasht martese kan t drejta t barabarta me t lindurit nga martesa. E drejta shqiptare prcakton gjithashtu se do fmij ka t drejt t jet i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytzimi dhe prdorimi pr pun, e veanrisht nn moshn minimale pr pun t fmijve, q mund t dmtoj shndetin, moralin ose t rrezikoj jetn a zhvillimin e tij normal.

Prgjegjsia prindrore e secilit prej prindrve mbi fmijn mund t pezullo-het, kufizohet, apo hiqet me vendim gjykate. Gjykata kompetente q mund t shqyrtoj kto shtje sht seksioni prkats pran gjykats s shkalls s par, t vendit, ku i mitur ka vendbanimin.

Heqja e prgjegjsis prindrore sht shkalla m e lart e ndrhyrjes s gjykats n jetn familjare. Gjykata i heq t drejtn prindrore, njrit prej prindrve, ose t dyve, nse kjo prgjegjsi nuk mund t ushtrohet si rezultat i nj pengese t qndrueshme (pr shembull, nj smundje afatgjat, prfshir ktu nj smundje psikike, nj gjendje shndetsore q nuk jep shpres pr prmirsim, udhtimi pr nj koh t gjat jasht vendit, vuajtja e nj dni-mi afatgjat me burgim, largimi nga qyteti ku banon fmija dhe mungesa e kontakteve me fmijn pr nj periudh afatgjat, etj), por edhe ather kur prindrit abuzojn me prgjegjsin prindrore apo kur detyrimet e tyre karshi fmijve i neglizhojn n mnyr t rnd (si pr shembull, nse e nxisin fmi-jn pr nj jet t pamoralshme, si p.sh. prostitucioni, e braktisin fmijn, pr-dorin dnime trupore q rrezikojn jetn e shndetin e fmijs, nse e izolojn fmijn nga kontaktet me bashkmoshatart, nse bjn jet t shthurur, jan t alkoolizuar, narkoman, apo nuk prmbushin nevojat e prditshme t fmi-js). N kto raste, gjykata ka detyrimin t kufizoj, apo t heq prgjegjsin prindrore.

Prindrit mund ta humbasin gjithashtu prgjegjsin prindrore nprmjet nj vendimi penal q i ka dnuar ata si autor, ose si bashkpuntor pr nj vepr penale ndaj fmijs s tyre, si bashkpuntor n nj vepr penale, t kryer nga fmija i tyre, ose nse jan dnuar pr ndonj nga shkaqet e brak-tisjes s familjes, pr sa koh, q ata nuk kan marr detyrimet q kan ndaj saj.

Prgjegjsia prindrore mund t kthehet me vendim t gjykats, kur pushon shkaku pr t cilin sht hequr kjo prgjegjsi.

3.2.3 far t drejtash kan prindrit n raport me pasurin e fmijs?

Prindrit e fmijs kan t drejtn e administrimit dhe t prdorimit t pasuris s fmijs s tyre. Pasuria e t miturit q nuk ka mbushur moshn katrmbd-hjet vje, administrohet nga prindrit n dobi t fmijs, kurse pasuria e t miturit q ka mbushur moshn katrmbdhjet vje administrohet nga vet i mituri, me plqimin paraprak t prindrve.

Prindrit mund t prdorin t ardhurat nga pasuria e fmijs, q ata admin-istrojn, pr mirrritjen, edukimin dhe arsimimin e tij. Ata mund ti prdorin kto t ardhura pr t plotsuar nevojat e domosdoshme t familjes, kur nuk kan pasuri t mjaftueshme pr ti plotsuar vet ato. T ardhurat e mbetura i kthehen fmijs. Prindrit nuk mund t prdorin t ardhurat e fmijs, nse ky i siguron ato nprmjet puns s tij si dhe t ardhurat q jan rezultat i

50


51

nj trashgimie, apo dhurimi, nse akti i trashgimis apo i dhurimit i ndalon shprehimisht prindrit q t administrojn pasurit prkatse.

3.2.4 A lejohet kufizimi i kontakteve me fmijn pr njrin nga prindrit, apo gjyshrit?

Prgjegjsia prindrore nuk ka lidhje me mundsin e kontaktimit t fmijs nga ana e prindit. Kshtu, n kndvshtrimin ligjor e detyrueshme sht q t ekzistoj nj lidhje prindrore dhe jo q t ekzistoj prgjegjsia, apo pushteti prindror. E drejta e mbajtjes s kontakteve me fmijn sht nj e drejt q u takon jo vetm prindrve, por mbi t gjitha sht e drejt e vet fmijs. Kon-taktet me fmijn prfshijn n veanti: koh t shpenzuar me fmijn gjat vizitave, takimet, marrjen e fmijs dhe kalimin e kohs me t, jasht vend-banimit si dhe komunikimi i drejtprdrejt me fmijn, mbajtja e korrespon-dencs, prdorimi i mjeteve t tjera t komunikimit n distanc, prfshir dhe mjetet e komunikimit elektronik. N rastin kur nj prej prindrve i pamundson, ose i vshtirson prindit tjetr kontaktet me fmijn e v

Documents

Broshura Per Edukimin Publik Ligjor