CƠ QUAN SINH SẢN(HẠT VÀ QUẢ)

CƠ QUAN SINH SẢN(HẠT VÀ QUẢ)

Trần Thị Thanh HươngKhoa Khoa học

Trần Thị Thanh HươngKhoa Khoa học

Chương IV

HẠT (Quá trình phát triển noãn thành hạt) Hợp tử (2n) sẽ phân cắt thành 2 tế bào: tế bào gốc và tế bào ngọn Tế bào gốc sẽ phát triển thành dây treo Tế bào ngọn sẽ phát triển thành tiền phôi. Tiền phôi về sau sẽ

phát triển thành phôi hay cây mầm. Khi đó dây treo teo lại, đính phôi vào vách của túi phôi.

Noãn

Tế bào mẹnội nhũ

Hợp tử

Hợp tử

Tế bào ngọn

Tế bào gốc

Tiền phôi

Tầng trướcphát sinh

Khối mô phânsinh cơ bản

2 lá mầm

Chồimầm

Rễ mầm

Dây treo

Dây treo

Vỏ hạtNội nhũ

Tầng sinh bì

HẠT (Quá trình phát triển noãn thành hạt) Tế bào mẹ nội nhũ (3n) sẽ phân chia nguyên nhiễm

nhiều lần cho ra nhiều tế bào gọi là nội nhũ (3n)

Noãn tâm (phôi tâm) có thể còn lại sau quá trình pháttriển và chứa nhiều chất dinh dưỡng, biến thành ngoạinhũ

Vỏ noãn biến thành vỏ hạt

Trên vỏ hạt có thể thấy:

Rốn: là vết tích của cuống hạt đã rụng đi

Lỗ noãn: nơi cây mầm chui ra

Áo hạt: có thể do cán noãn hay hợp điểm biến thành

QUẢQuả là phần mang hạt và được coi là cơ quansinh sản của thực vật hạt kín. Sau khi thụtinh, đồng thời với sự hình thành hạt thì bầunhụy biến đổi thành quả.

Quá trình phát triển bầu thành quả

Cấu tạo quả

Phân loại quả

Sự phát tán quả và hạt

Quá trình phát triển bầu thành quảCần có 2 điều kiện sau:

Phải có sự thụ phấn cuống của hoa sẽkhông rụng.

Phải có kích thích tố sinh trưởng: Auxin, heteroauxin, cytokinin, gibberellin do hạtphấn đem đến hoặc trong quá trình pháttriển của phôi và nội nhũ, quả đã tổng hợpđược các kích thích tố đó vách bầu pháttriển.

Cấu tạo quảGồm 3 lớp vỏ do 3 thành phần tương ứng của váchbầu nhụy biến đổi thành:

Vỏ quả ngoài: do lớp biểu bì ngoài của vách bầubiến đổi thành, thường là một lớp tương đối mỏng, mặt ngoài có lớp cutin hoặc lớp sáp, có lông, có gai.

Vỏ quả giữa: do lớp nhu mô của bầu nhụy pháttriển thành (dày). Khi chín có thể mọng nước (đu đủ, xoài…) hoặc biến thành xơ (dừa).

Vỏ quả trong: do lớp biểu bì trong của vách bầubiến đổi thành, thường là một lớp mỏng. Khi chín cóthể mềm (đu đủ, …) hay cứng (xoài, cóc…).

Cấu tạo quả

Số lượng ô của bầu nhụy thường được giữ nguyênthành số ô của quả.

Đôi khi số ô tăng lên (quả cải). Hoa có 1 ô, quả có2 ô.

Đôi khi số ô giảm xuống (quả dừa). Khi còn hoatrong bầu nhụy có 3 ô thành quả chỉ có 1 ô.

Số lượng hạt có thể thay đổi: nhiều hạt (cà chua,..), một hạt (táo, cóc...).

Các phần khác sẽ rụng đi hay phát triển và tồn tạitrên quả (cà chua, ổi, măng cụt...).

Phân loại quả Có nhiều cách phân loại quả khác nhau: dựa vào

nguồn gốc xuất phát của quả, tức là dựa vào kiểubộ nhụy khác nhau để phân loại quả, dựa vào hìnhthái và phát triển các lớp vỏ quả hoặc cách mở củaquả để phân loại

Cách phân loại đơn giản nhất là xuất phát từ cáckiểu bộ nhụy khác nhau (một lá noãn, nhiều lánoãn rời hoặc hợp), có thể chia thành 3 nhóm quả:

Nhóm quả đơn

Nhóm quả kép

Nhóm quả phức

Nhóm quả đơn Một hoa có bộ nhụy 1 lá noãn hoặc nhiều lá noãn

hợp thành một bầu duy nhất biến thành 1 quả.

Chia làm 2 loại:

Quả mập: vỏ quả mềm, mọng nước

Quả mọng

Quả hạch

Quả khô: khi chín, vỏ quả khô cứng

Quả khô không vỡ

Quả khô vỡ

Quả mập

Quả hạch: Nếu lớpvỏ quả trong cứng. Vídụ: Táo, dừa, cócxoài…

Quả mọng: Nếu lớp vỏ quả trong mềm. Ví dụ: đu đủ, mận, ổi, cà chua...

Quả khô không vỡ

Quả bế: khi chín vỏ quả khô cứng lại, không nứt

Quả bế cứng: quả ấu, quả sen...

Quả bế có lông: quả cúc, rau tàu bay...

Quả bế có cánh: quả dầu...

Quả dĩnh: không có vỏ hạt nên vỏ quảdính liền với nội nhũ; hoặc vỏ hạt rấtmỏng. Ví dụ: Quả các cây thuộc họ lúa(Poaceae)

Quả khô không vỡ

Quả bế cứng Quả bế có lông

Quả bế có cánh

Quả dĩnh

Quả khô vỡ

Khi chín vỏ quả khô, nứt nhiều đường

Quả đại: có 1 ô, khi chín nứt 1 đường giá noãn có 1 mảnh vỏ

Ví dụ: Họ hoa đại

Quả đậu: có 1 ô, khi chín nứt theo 2 đường: giá noãnvà sống lưng quả có 2 mảnh vỏ

Quả cải: có 2 ô, khi chín nứt theo 4 đường quả có 3 mảnh vỏ

Ví dụ: Họ cải

Quả nang: nhiều lá noãn nhiều ô, ít nhất là 3 ô trở lên

Quả khô vỡ1 lá

mầmgấp lại

Nứt

NứtQuả đậuchưa nứt

Quả đậunứt ra

Cắt ngangbầu

Quả đậu

Quả cải

Mảnh vỏ(lá noãn)

Mảnh vỏ

Hạt

Mảnh vỏ

HạtVách ngănVách ngăn

mang hạt

Cắt ngang bầu

Nứt

Nứt

Quả cải nứt ra

Quả đại

Quả trôm hôi(Sterculia foetida)

Các loại quả nang

Quả nang nứt vách. Ví dụ: Quả thuốc lá

Quả nang chẻ ô. Ví dụ: Quả bông vải, quả sầuriêng

Quả nang nứt vách, chẻ ô. Ví dụ: Quả cao su, thầudầu

Quả nang mở bằng nắp. Ví dụ: Quả hoa mồng gà

Quả nang hủy vách. Ví dụ: Quả cà độc dược

Quả nang mở bằng lỗ. Ví dụ: Quả thuốc phiện

Các loại quả nang

Quả nangnứt vách

Quả nangchẻ ô

Quả nang nứtvách, chẻ ô

Quả nangmở lỗ

Quả nangmở nắp

Nhóm quả képCũng được hình thành từ một hoa nhưng bộnhụy có các lá noãn rời, mỗi lá noãn tạo thànhmột quả riêng biệt

Ví dụ: mãng cầu, bình bát, gương sen, dâu tây...

Nhóm quả phứcĐược hình thành từ cả cụm hoa. Trong thànhphần của quả không chỉ có bầu, mà còn có cảtrục cụm hoa, bao hoa, lá bắc… tham gia. Ví dụ: quả mít, thơm, dâu tằm, ngô, sung…

Phân loại quảNgoài 3 nhóm quả chính thì còn một số loại quả sau:

Quả có áo hạt: do cán noãn phát triển ôm lấy hạtVí dụ: Vải, nhãn, chôm chôm

Quả giả: quả không phải do bầu nhụymà do các thành phần khác của hoa pháttriển thành. Ví dụ: Quả điều, mít, sung,…

Phân loại quả Quả ở dưới đất. Ví dụ: Quả đậu phụng Quả không hạt: do 2 nguyên nhân Phun kích thích tố sinh trưởng lên nhụy Do kích thích của hạt phấn cùng loại

hay khác loại khiến cho vách bầu pháttriển thành quả mà không có sự thụ tinh.Ví dụ: Thơm, chuối, lê...

Sự phát tán quả và hạtCó nhiều phương thức phát tán quả và hạt khácnhau. Các loại quả và hạt thích nghi với mỗihình thức phát tán thường có một số đặc điểmriêng.

Các phương thức phát tán quả và hạt:

Sự phát tán nhờ gió

Sự phát tán nhờ động vật

Sự phát tán nhờ nước

Sự tự phát tán

Sự phát tán nhờ gió

Quả và hạt phải nhỏ và nhẹ, nhờnhững bộ phận riêng.

Ví dụ: Quả cây họ cúc phát tán nhờlông, Quả dầu phát tán nhờ cánh…

Sự phát tán nhờ động vậtĐộng vật ăn quả rồi thải hạt ra sau khi tiêuhóa. Hạt phải có các đặc điểm:

Vỏ cứng: không bị các enzyme tiêu hóalàm hư hại

Một số quả và hạt mặt ngoài có gai móchoặc chất dính. Ví dụ: Cỏ may

Sự phát tán nhờ nướcvà sự tự phát tán

Sự phát tán nhờ nước

Quả và hạt thường có vỏ dày, không thấmnước. Ví dụ: Quả dừa

Sự tự phát tán

Quả khi chín thường nứt mạnh để tung hạtra xa.Ví dụ: Quả nổ

Sự nảy mầm của quả và hạt

Các điều kiện của sự nảy mầm

Điều kiện bên ngoài: Nước, oxy, nhiệt độvà ánh sáng thích hợp tùy loài.

Điều kiện bên trong:

Hạt phải trưởng thành

Hạt phải còn sống và phát triển đầy đủ

Sự nảy mầm của quả và hạt

Các kiểu nảy mầm:

Nảy mầm thượng địa

Nảy mầm hạ địa

Nảy mầm trong quả

Nảy mầm thượng địaTrụ dưới lá mầm phát triển mạnh đưa 2 lá mầm vàvỏ hạt lên cao khỏi mặt đất. Lối nảy mầm này rấtphổ biến ở cây 2 lá mầm và cây hạt trần

Rễ mầm

Trụ dưới lá mầm

Lá đầu tiên

Lá mầm

Trụ trên lá mầm

Trụ dưới lá mầm

Nảy mầm hạ địaTrụ dưới lá mầm không phát triển nên hạt vẫn ởdưới đất. Lối nảy mầm này thường gặp ở hạt có nộinhũ và rất phổ biến ở cây 1 lá mầm

Rễ mầm

Lá

Diệp tiêu

Căn tiêuDiệp tiêu

Đậu Hà lan Ngô

Trụ dưới lá mầm

Trụ dưới lá mầm

Rễ mầmLá mầm

LáTrụ trênlá mầm

Nảy mầm trong quảỞ các cây ven biển hạt được nảy mầm ngay trongquả trên cây mẹ, rễ mọc dài, quả rơi xuống cắmrễ vào bùn, mọc ra các rễ bên, sau đó chồi mớiphát triển cho lá

Rễ mầm

Quả

Chồi Lá

Rễ

Quả

Chu trình phát triểnở thực vật hạt kín