ÇALIŞMA YAŞAMINDA KADINLAR AİLE VE İŞ İLİŞKİLERİ

8/6/2019 ALIMA YAAMINDA KADINLAR ALE VE LKLER

1/20

C.. Sosyal Bilimler Dergisi Mays 2001 Cilt : 25 No: 1 81-100

ALIMA YAAMINDA KADINLAR: ALE VE LKLER

Mzeyyen Gnll

Gnl li

z Bu aratrmann konusunu, Denizli ilinde faaliyet gsteren tekstilfabrikasnda alan kadnlarn aile ve i ilikileri oluturmaktadr. Ayn zamanda,

alan kadnlarn demografik nitelikleri, alma durumlar, aile ilikileri, ocua ilikingrleri, bo zamanlarn deerlendirme biimleri, gelecekten beklentileri gibi

konularda ortak noktalar da belirlenmeye allmtr.

Aratrma fabrikada alan kadnlarn belirledii evrenden ekilenrnekleme giren kadnlar zerinde gerekletirilmitir. Veri toplamada anket tekniinden

faydalanlmtr.

Sonuta, hem ev kadnlarnn hem de alma hayatndaki kadnlarn statlerive bu statlerinden kaynaklanan sorunlar lkenin iinden gemekte olduu geliim

sreciyle ilgili olduu vurgulanmtr.

Anahtar Szckler

Kadn, Aile, alma.

Women In Work Place: Their relations to Family and Work

Abstract

The subject of this study is to research the relation in the family and work of thewomen who work in three textile factories in Denizli, a city in Turkey. The aim of this

study is to find out the common points of demographical and work structure and familyrelations of working women and what they are doing in their leisure-time and

expectations for the future.

The sample group of the study was drawn from the women who worked in threefactories. In order to obtain the data, some questionnaires were employed.

It is concluded that the status of the women in both family and work place, theirproblem aroused from this status, are clearly related to the development process whichthe country has been passing thought.

Key WordsWomen, Family, Work.

GiriKadnlarn sosyal ve ekonomik kalknmadan yararlanmalar toplumlarn

gelimilik derecesine gre farkllk gstermektedir. zellikle eitim, salk,istihdam, alma hayat alanlarndaki gstergeler gelimekte olan lkelerdekadnlarn erkeklerin gerisinde kaldklarn gstermektedir.

Ekonomik adan kalknm toplumlarda o toplumun insan kaynannsosyal ve kltrel niteliini ykselten yatrmlar fazladr. Daha karmak ve

farkllam bir sosyal yap iinde bu farkllam kurumlarn ihtiyacna cevapverebilecek, yeni yaplarn gerektirdii yeni davran ve rol rntsnn


2/20

alma Yaamnda Kadnlar: Aile ve likileri

82

geleneksel rollere ilikin beklentileri ve davranlar deitirdii gzlenmektedir.Ancak gelimekte olan lkelerde kadnn cretli ite almas hedeflendiindekadnn toplum iindeki geleneksel rol pek tartlmadan, byle bir ii ilaveolarak stlenmesi beklenmektedir. Bunun sonucunda da. gelimekte olantoplumlarda kadnlarn alma yaamna katlmas,geleneksel rollerinde pekfazla deiime yol amadan srdrlmektedir. Benzer biimde, kadnn aile

iindeki statsnde de nemli bir deiim yaanamamaktadr.Bu aratrmada, Denizlide ayr tekstil fabrikasnda alan kadnlar

zerinde allmtr. .

1 Kavramsal ereve

Kadnlar dnya kurulduundan bu yana ilkel toplumlardan gelimitoplumlara kadar uzanan toplumsal geliim sreci iinde ev ii ve ev dndaekonomik hayata aktif olarak katlmlardr. Ev iinde aileye yiyecek, giyecekhazrlama, ev dnda yerine gre tarmsal faaliyetlerde yer alma insanlk tarihikadar eski olmakla birlikte kadnn evinin dnda cret karl almasolduka yenidir.

Gnmzde toplumlarn gelimilik dzeyiyle ilikili olarak kadnlarnistihdam farkl dzeylerde ve farkl koullarda gereklemektedir. Kadnlarngeliimine yatrm yapmak hem ekonomik, hem de sosyal adan nemlidir.Kadnlar glendiklerinde ve insan sermayesi kazandklarnda bundan hemocuklar, hem de aileleri kazanl kmaktadr. Ayrca kadnlarn ekonomiyeolan katklar resmi istatistiklere yansdndan ok daha fazladr (Katba;1999:263).

alma yaamnda kadnlarn ancak drtte biri ( % 26.4) istihdamakatlmakta bunlarn da ancak te birinden biraz fazlas (% 37.3) gelir getirici

bir faaliyette bulunmaktadr. Kadnlarn drtte ise ev kadn konumundadr(Kardam, Toksz: 1999; 301). stihdam edilen kadnlarn byk ksm isecretsiz aile iisi olarak tarmda almaktadr. alan kadnlarn sektreldalmlarna baktmzda 1998 Nisanna ilikin verilerde % 69.5 inin tarm, %

10. 8 inin sanayi, % 19.7 sinin hizmetler sektrnde al

t

grlmektedir.Trkiyede kadn istihdam daha ok hizmetler sektrnde ykselmekte, tarmdadzenli bir ekilde azalmakta, sanayide ise sabit grnmektedir. DE 1998verilerine gre istihdam edilen kadnlarn % 62.6 s cretsiz aile iisi, % 27.8 icretli ve yevmiyeli, % 9.5 i kendi hesabna ve iveren durumundadr. cretsizaile iilii krsal kesimde grlmekteyken, kentlerde belirleyici olan cretlialmadr. Kentlere baktmzda kadn isizliinin ciddi bir sorun olduugrlmektedir. Nisan 1998 de 1. 724 bin alan kadna karlk 304 bin isizkadn vardr. sizlik oran % 15 dir. Erkeklerde ise bu oran % 7.5 dir. Kadnlartoplam igcnn % 17.6 sn olutururken, toplam isizlerin % 28.2 si kadndr.Bu oranlar isizliin aslnda bir kadn sorunu olduunu da gstermektedir.

Kadnlarn igcne katlmlarn nemli lde etkileyen eitimseviyesi dier sosyal-ekonomikartlarla birletiinde, gerek krda gerekse kenttekadnn alma hayatna katlmnn sayca az ve dk statl ilerle snrl


3/20

Mzeyyen Gnll - Gnl li

83

olduu grlmektedir. Kadnlarn daha iyi hayat artlarnda yaamaya olanzlemleri ile bu zlemleri karlamak iin kontrol edebilecekleri bir geliri eldeetme istekleri atmaktadr. Hzl kentleme ve i g hareketleri kadnlar,hazrlksz olarak, i piyasasnda rekabet koullar ile kar karya

brakmaktadr. Kadnlarn bu piyasaya uyumunda yetersiz eitim seviyesinesahip olmalar ve temkinli yaklamlar, igc talebini de ayrca olumsuz ynde

etkilemektedir. Btn bu sosyal ve ekonomik basklar ile igc piyasasnnartlar erevesinde kadnn i hayatna katlmak iin gsterdii tutum bir geidnemi olarak deerlendirilebilir. Kadn geleneksel rolnn bilinci ile reticiolma rolne yava bir gei yapma srecindedir. Bu sre, kadnn hem evininihtiyalarn aksatmayan, toplumun beklentilerine ters dmeyen hem de evdnda grd gelir elde etme imkann kullanmak isteyen bir uzlatrma, biresneklik arayeklinde tanmlanabilir (Eser; 101-102).

Bu makalede konu edilecek aratrmada , bu genel bak altndaDenizlide tekstilde alan kadnlar zerinde durulmutur.

2.Aratrmann Yntemi

1.Aratrmann konusu: almann analiz biriminiDenizli ilindefaaliyet gsteren tekstil firmalarndan Denizli Basma Sanayi, Ada orap veFunikada alan kadnlar oluturmaktadr. Bu fabrikada alan kadnlarsosyo-ekonomik nitelikleri, alma konusundaki dnceleri, ocua bakalar, aile ii karar alma sreleri, akrabalk ilikileri, sosyal gvenlik, iyerindekarlalan sorunlar, bo zamanlar deerlendirme konusundaki dnceleriasndan ele alnmtr. Aratrma betimsel nitelikli olup, nasl sorusununcevaplarn aramaya yneliktir. Daha ok birlikte bulunma ilikileri tespitedilmeye allmtr.

2.Aratrmann evren ve rneklemi: Aratrmann evrenini bu fabrikada alan kadnlar oluturmaktadr. Denizli Basma Sanayiinde 275,Funikada 250, Ada orapta ise 153 olmak zere toplam 675 kadnalmaktadr. Evrenden tesadfi rneklem yoluyla seilen % 25 lik rneklemeulalmas hedeflenmitir. Aratrmaya ilikin verilerin toplanmasnda ankettekniinden yararlanlmtr. Denizli Basma Sanayinden 75, Funikadan 70, Adaoraptan 46 anket geri dnmtr Geri dnen ve rneklem hacmini oluturananketlerin 176 s deerlendirmeye alnmtr.

3.Veri Toplama:Aratrma iin fabrika ynetimlerinden izin alndktansonra soru katlar Haziran Temmuz 1998 de uygulanmtr. Veri toplanmas,

personel mdrlerinin denetimi altnda belirlenen fabrikadaki grevlilertarafndan yaplmtr. Veri toplama ncesinde dikkat edilmesi gereken hususlartarafmzdan grmecilere aktarlm ve iyi anlal p anlalmad pilot biralma ile kontrol edilmitir. Veri toplama sonucu elde edilen veriler Egeniversitesi Bilgi lem Merkezi'nde deerlendirilmitir. Aratrmaya ilikintablolar Ek 1 de sunulmutur.


4/20


84

3.Temel Kavramlar

3.1 Aile Ve Evlilikle likili Kavramlar

alan kadnlar ailenin bir yesi olduklar iin bu blmde alan kadnlarnaile ii ilikileri zerinde durulacaktr.

Genel olarak aile anne baba ve evlenmemi ocuklardan oluan bir sosyal grupolarak tanmlanmaktadr. Ancak bu tanm aile tiplerinden yalnzca birisine iareteder. Gke, aileyi nfus ve otorite ltlerine gre iki kategoride ele almaktad r(1976: 46-47).

Nfus ltne gre aile;

1.Byk, geleneksel, geni veya geleneksel-geni

2.Kk, ekirdek, modern v.b. adlarla anlmaktadr.

Otorite ltne gre aile;

1.Ana ailesi

2.Baba ailesi, babaerkil aile gibi adlarla anlmaktadr. Bizaratrmamzda nfus lt asndan aileyi, geleneksel geni ve ekirdek aileolarak iki tipte ele alacaz.

Geleneksel geni aile, birden fazla kuan bir arada yaad ailedir.ekirdek aile ise anne baba ve evlenmemi ocuklardan oluur. Bu ana tiptenfarkl yan tipler de karmza kabilmektedir. Kongar (1972), famille souche adlaile tipinin anne, baba, evlenmemi ocuklar, bykanne, anneanne, bykbabaya da dedelerden birinin bulunduu aile tipinden bahsetmektedir. elebinin(1990) ve Kocackn (1997b) uzam ekirdek aile tipi ise, ekirdek ailenin biryan tipi olup, anne baba ve evlenme an getii halde hala anne babasyla

birlikte oturan ocuklarn oluturduu ailedir. Gkenin otorite asndanyapt ayrm benimsemekte, ancak, bu ayrmn it olarak, elebi nin de

paylat gibi geleneksel ve eitlikilii ele almaktayz (1993:9).Gelenekselotorite tipi erkein otoritesini ifade etmekte, aile iinde g ve karar merkezininerkek olduuna iaret etmektedir. Eitliki tipte ise kadn ve erkein tmkararlara eit katlm beklenmekte, kadn ve erkek otoriteyi paylamaktadr.

Evlilik ilikileri asndan E. Bottun (1957) ayrlm evlilik ilikisi vebirleik evlilik ilikisi ayrmn benimsiyoruz. Bott, aile iindeki etkinliklerineler tarafndan birlikte gerekletirilmesini birleik evlilik ilikisi olarakisimlendirmektedir. Bu rol ilikisinde eler tm etkinlikleri birbirleriyle

paylarken, ayn etkinlik birlikte ya da farkl eler tarafndan farkl zamanlardagerekletirilir. rnein kadn, erkek birlikte para kazanr, birlikte ev ileriniyaparlar. Ayrlm evlilik rol ilikisinde eler birbirlerinden ayr fakat birbirinitamamlayan etkinliklerde bulunurlar. rnein kadn ev iini yaparken, erkek

para kazan

r. Bott (1957), ekstra ailesel iliki kavram

n

da gelitirmitir. Builiki elerin aile dndan kiilerle kurduklar arkadalk, komuluk ilikileridir.


5/20


85

Bu ailede ne kadar youn ayrlm evlilik ilikisi varsa extra ailesel ilikiler de okadar yakn, sk dokulu olur.

Bu almamzda elebinin Olsona yapt itiraz da paylaarak Trkailesinin geleneksel, iki odakl bir yap oluturduunu ve bu geleneksel iki odaklaile iinde evlilik rol ilikisinin ayrlm evlilik rol olarak grlmesininuygun olacan dnyoruz.

3.2- Kadnlarn Rol ve Statleri ile ilgili Kavramlar

Bilindii gibi rol bir sosyal ilev evresinde kmelenen birbiriyle ilikilidavran rnts olarak ortaya kmaktadr. Kocacka gre rol belirli birsosyal konum igal eden kiiden beklenen o konuma zg eylemi, davran vetutumu belirler (1997:105). Rol iinde oynand sosyal grup ve yneldiisosyal gereksinim iinde anlamlandrlr.

Sosyal stat ise kiinin sosyal yerinin toplumun dier yeleriylekarlatrldnda nerede olduunu gsteren bir deerlendirmedir. Stat kiininevresindekilerin toplum iinde ona nesnel olarak uygun grdkleri mevki ya da

pozisyona verilen isimdir (Fichterden eviren elebi; 1996:30). Rol statnn

dinamik yndr. Bir sosyal konum igal eden kiinin tav

r ve eylemlerini bir roloynama olarak da deerlendirebiliriz.

Sosyal roller sosyal ilikileri dzenleyen mekanizmalardr. Kiilersosyal rolleriyle birbirleriyle eylemde bulunurlar. Roller toplumsallama sreciiinde renilirler. Dolaysyla sosyal rollerin nasl oynanmas gerektiine ilikin

beklentiler vardr. Baz rollerde beklentiler daha katyken bazlarnda daha esnekolabilir. Bu arada anahtar stat ve anahtar rolden de sz etmenin yararl olacadncesindeyiz. Anahtar stat toplumda kiinin sahip olduu temel statyeverilen isimdir. Anahtar rol ise kiinin toplumda toplumca kabul edilmi temelilevini yerine getirmede oynad roldr (Fichterden eviren elebi; 1996:36).

Opprang ve Apu kadnn yedi temel rolnden bahsetmi ve bunlarannelik, elik, ev kadnl, akrabalk, topluluk, mesleki ve bireylik rolleri olarak

belirlemilerdir (1985:7).

Annelik rol kadnn ocuunu yetitirmesi ve topluma hazrlamasylailgilidir. Kadndan annelikle ilgili olarak beklenen rolleri elinden geldiince eniyi biimde oynamas beklenmektedir. Toplumsallama sreci iinde kadn,annelik roln en iyi biimde gerekletirmesi gerektiini rendii iin bu roloynamaya hazrdr. ocuun olmamas, bu rol iyi oynayamamas ya da bu roloynarken rol atmasna girmesi kadnda kayg yaratabilir.

Elik rol kadnn kocasna kar oynad roldr. Toplumsallamasreci iinde evlendii erkei mutlu etmesi ona sadk kalmas gerektiinirendii iin bu roln oynamaya hazrdr. Evlenmemesi, bu rol oynarkenengellerle karlamas, rol atmas kadnda kayg yaratabilir.


6/20


86

Ev kadnl rol, kadnn evde oynad role iaret eder. Kadnevlenmemi olsa bile bu rol oynamas beklenir. Bu rol oynamamas ya da

baarl olamamas rol atmasna girmesi kadnda kayg yaratabilir.

Akrabalk rol kadnn akrabalk pozisyonu iinde oynad rollerintoplamdr. Aile ve akrabalk ilikilerinin sk dokulu olduu toplumlarda burollere ilikin beklenen rol kalplar daha katdr. Bu rol oynayamama, baarszolma, rol atmasna dme kadnda kayg yaratabilir.

Mesleki rol kadnn ev dnda, aile grubu dnda, baka bir sosyalbalamda oynad bir rol olup, kadnn temel rolleri arasna girmesi oldukayenidir. Bu rol kadnn gelir getirici, ekonomik bir faaliyete katlmasyla ortayakmaktadr. Kadnn mesleki rolyle ev ii rollerinin atmas kadnda kaygyaratabilir.

Topluluk rol kadnn yaad aile ve meslek mekannn dnda kalanalanlardaki roldr. Sosyal yaamn karmaklamas nedeniyle kadnlarntopluluk roln yerine getirmesi beklenir, (oy verme gibi) .

Bireylik rol kiinin birey olarak kendini ortaya koymas, kiisel

geliimi, dnyaya, yaama, olan bitene kat

lma srecinde sergilediidavranlardr. Bireylik rolnn oynanmas iin zamana, enerji ve parayagereksinim olabildii gibi dier rollerin oynanmasnn zararna da olabilir.

Yukarda belirtilen bu rollerin oynanmas bazen uyum, bazense atmaiersinde gerekleebilir. Gelenekler, grenekler rol atmalarn engelleyicikurallar getirerek dzenin devamn salarken, toplumsal deime rolatmalarna yol aabilir. Ayrca sosyalleme srecinde bu rollerin nasloynanacan renmemi ya da yeterli renememi kadnlar bu yzden de rolatmas yaayabilirler.

Gemi yaantmzn birikimli tortusu olan tutumlar sreklilik gsterenduygu, inan ve davran eilimlerinin btn olarak gelecektekidavranlarmz da etkiler. Tutumlar rolleri, roller de ilgili davran rntlerini

etkilemektedir. Kadnlarn cinsiyete ilikin rol tutumlar deien sosyalsrelerin de etkisiyle davran rntleri ve rollerde deimeye nedenolmaktadr.

4.Aratrma Verileri4.1- alan Kadnlarn Demografik zellikleriA. Medeni Durum, Ya

alan kadnlarn % 59.7 si evli, % 34.7 si bekar, % 5.1 i nianldr. %47.7 si 20-25 ya, % 21.6 s 20 yandan kk, % 17 si 26-30 ya arasndadr.Dolaysyla alan kadnlar nfusun gen kesiminden olumaktadr. % 86.9 u 30yandan kktr.

B. Doum yeri

% 66.3 ehirde, % 22.9 u ilede, % 5.7si kyde domutur. % 61.9unun yaamnn byk ksmehirde, % 25 inin ise kyde gemitir. % 55.7 si


7/20


8/20


88

F. Konut

Kadnlarn % 53.4 nn kirada oturduu, % 28.4 nn ise mlkiyeti aile byklerine ait konutlarda oturmakta olup, kira demedikleri belirlenmitir. %13.6 s mlkiyeti kendilerine ait evlerde, % 2.3 akrabalarna ait evlerdeoturmaktadr. Oturulan evlerin trlerine bakldnda ise % 65.9 unun apartmandairesinde, % 29.5 inin mstakil evde, % 4.5 inin ise gecekonduda oturduu

belirlenmitir.

4.2-alma Durumu

Gnmzde kentleme, sanayileme, ig, modernleme gibi sosyalsreler giderek daha ok sayda kadnn cretli bir ite almasn da

beraberinde getirmektedir. Kadnlar retken faaliyetlerin birok eidiniyrtmekte ve kalknmaya dolayl dolaysz katkda bulunmaktadrlar. Ancakkadnlarn cretli ilerde alsalar dahi cretsiz ilerin byk ksmn dastlenmi olmalar erkeklere gre lkenin igc kayna iinde grece geri

planda kalmalarna, ikincil statde yer almalarna yol aabilmektedir. Bu blmde kadnlarn alma durumlarna ilikin bulgular deerlendirmeyealacaz. ncelikle kadnlarn niin altklarn renmek istedik.

Kadnlarn alma nedenleri aratrldnda % 40. 3 nn aile geiminekatkda bulunma, % 33 nn geimi salama, % 10.2 sinin bir sanat renme, %7.4 nn de bo kalmamak iin alt belirlenmi, % 1.1 i yant vermemitir.Bu durumda kadnlarn ekonomik bamszlklar iin almayp, aile geiminisalama/katkda bulunma amacyla altklar grlmektedir. Ansalngerekletirdii bir aratrmada da kadnlarn ounluu maddi zorunlulukolmasa almaktan vazgeebileceklerini ifade etmilerdir (1996:54). Demirinaratrmasnda da bizzat kadn alanlarn kendilerince de almalarnn byklde aileye ek gelir getiren nitelikte bir ura olarak algland

belirtilmektedir (1994: 536). Bir dier aratrmada da kadnlarn maddi sorunlarnedeniyle altklar saptanmtr (li; 1997:277). Dolaysyla kadnlar hemalp hem ev ilerini yrtmenin yaratt ykn arlndan dolay almay

sadece ekonomik temelde zorunlu grdkleri iin srdrmektedirler.alan evli kadnlarn % 51.1 inin geliri eininkinden azken, % 8.5 inin

geliri einin gelirinden daha fazladr. alan kadnlarn gelirlerini nasldeerlendirdiklerine baktmzda % 54.5 inin ortak harcamalar iin birliktekulland, % 10.2 sinin tmn kendine harcad, % 8 inin tasarrufa yatrd

belirlenmitir. % 2.8 i gelirinin tmn kocasna verirken, % 1.1 i bir ksmnkocasna vermekte kalanyla kendi ailesine yardm etmekte ya da kendineharcamaktadr. % 22.1 i ise gelirini evlilik hazrl olarak eyiz alarakdeerlendirdiini belirtmitir. Gelirin kullanl biimine bakldnda gelir eldeetmenin kadnlar iin bir ekonomik bamszlk olmaktan ok, aile btesine ekolarak grld sylenebilir. Demirin aratrmasnda da elde ettikleri gelirintmn ailesine harcayanlar rnekleme giren kadnlarn yardan fazlasdr.Kadnlarn gelirleri ya tmyle, ya da belli oranlarla aile btesine katlmaktadr(1994:545). Bir dier aratrmada da kadnlarn kazandklar parann ilk etapta


9/20


89

tamamnn ev iin harcand, ahsi harcama yapmadklar saptanmtr(Kmbetolu;1994:568).

alma yaamna ara verip vermedikleri aratrldnda kadnlarn %13.1 inin evlilik, % 9.1 inin salk sorunlar, % 8.5 inin iyeri ile anlamazlklar,% 2.3 nn babalarnn/elerinin izin vermemesi nedeniyle almaya araverdikleri saptanmtr.

Kadnlarn ne tr ilerde almalarnn uygun olacan sorduk.allan iin niteliine ilikin olarak % 72.7 si kadnlarn yapabilecei her iiyapmas gerektii, % 10.8 i devlet memuru olmas, % 5.1 i zel bir yerdealmas ve yine % 5.1 i kadna uygun ilerde almas gerektii ynnde gr

bildirirken, % 5.1 i kadnlarn darda almamas gerektiini belirtmilerdir.Verilerden de anlalaca gibi kadnlarn byk ksm meslekler konusundacinsiyet asndan bir ayrma gitmekten ok retken bir faaliyette bulunmay n

planda tutmaktadr.

Cinsiyet rolleri kadnn ve erkein oynayacaklar roller asndan birfarklln olduunu belirtmektedir. Toplum tarafndan tanmlanan ve beklenenrol olarak kavramsallatrlan cinsiyet rolleri kadnlara sosyalizasyon sreci

iinde retilmekte ve kadnlar tarafndan da zmsenmektedir. Bu balamdaocuk bakm ve ev ileri kadnn temel grevleri arasnda yer almaktadr.ocuklu kadnlarn almas konusunda kadnlarn dncelerini renmekistedik. Kadnlarn % 61.4 nn ancak ekonomik zorunluluk varsa allmasgerektii grnde olduklar belirlenmitir. % 15.3 her ne olursa olsun kadnalmaldr derken, % 14.2 si ocuklar okula gidene dek almamalargerektiini, % 1.7 si de duruma bal olduu grn benimsemitir. ocuklukadnlar almamal diyenlerin oran ise % 6.3 dr. Demirin aratrmasnda daancak ekonomik ynden bir zorunluluk varsa ocuklu kadnlarn almasuygun grlmektedir (1994:537). linin aratrmasnda da ocuklu kadnlarnalmas koullu olarak, ekonomik zorunlulukla ilikilendirilerek uygungrlmektedir (1997:279).

al

ma yaam

ndan memnuniyet arat

r

ld

nda ise, al

an kad

nlar

n% 62.5 inin memnun olduu, % 5.1 inin memnun olmad, % 32. 4 nn deksmen memnun olduu saptanmtr. almaktan memnun olma nedenleriarasnda ilk sray % 43.8 ile aile btesine katk olmas, ikinci sray % 29.5 ilekendini yetitirme, kantlama almaktadr. Az bir oranda grlenmemnuniyetsizliin nedeni ise ok yorulma olarak belirlenmitir.

Kadnlarn eve i almalarnn benimsenmesini salayan en nemli yn bu ii yapan kadnlarn kendilerini topluma kar almyor olarak takdimedebilmeleridir. Bu konudaki baz aratrmalara gre, kadnlar eve i almay birhobi olarak kabul etmektedir. Bylece kadnlar lke ya da ehir apl saymlardakendilerini alan olarak beyan etmedikleri iin bu tip iler hanehalkaratrmalarnda yeterince aklanmam olmaktadr (nar; 1994:369). Budurum kadnn almasna kar taknd tutum itibariyle erkein yaad birikilemi aksettirmektedir. Ecevitin bir aratrmasna gre, kadn alt takdirde


10/20


90

maddi durumunun dzeleceini idrak eden ancak karlarna alma izniverdiklerinde saygnlklarn yitirerek erkek olmadklarn ilan etmi olacakkocalar iin zor bir karar konusudur (1990: 59).

Fabrikada alma yerine ayn geliri evde oturarak yapabilecekleri birite kazanmalar sz konusu olsayd kadnlarn tercihlerinin ne ynde olacanrenmek istedik. Aldmz yantlara gre, ilk sray % 51.7 ile yine de iegitmeyi tercih ederdim seenei almtr. % 30.1 i bu konuyu hi dnmediini,% 13.1 i evde almay tercih edeceini belirtmitir. % 2.3 ise almayistemediini, evde oturmay istediini belirtmitir. linin almasnda da

benzer sonular elde edilmitir (1997:276). elebinin gerekletirdiiaratrmada da kadnlarn evde oturma yerine ie gitmeyi tercih ettiklerisaptanmtr (1993:75). Kadnlarn yaamlarn geirdikleri yerleim yeri ile ayngeliri baka bir biimde elde etme tercihleri arasndaki iliki aratrlm veanlaml bir ilikinin olduu saptanmtr. Buna gre, ehir kkenliler arasndaayn geliri elde edebilecekken yine de ie gitmeyi tercih edenler ( % 29.5) ilksray almaktadr. le kkenliler arasnda da yine ayn geliri evdekazanabilecekken, ie gitmeyi tercih edenlerin oran ( % 8), dierlerindenfazladr. Ky kkenliler arasnda da evde oturma yerine ie gitmeyi tercih

edenlerin oran

( % 14.2) yksektir. Dolay

s

yla kad

nlar

n ister ky, ister ile,isterse ehir kkenli olsun, tercihleri arasnda ilk sray ayn geliri evde alarakelde etme yerine, ie giderek elde etme eilimi almaktadr. Bu durum kadnlarnzel alan dna karak kamu alanyla balant kurma istei olarakdeerlendirilebilir. Kadnlarn ayn geliri evde oturarak yapabilecekleri bir itekazanmalar yerine, darda alarak kazanma tercihleri eitim durumlarylailikili olarak aratrlm, ancak anlaml bir ilikiye rastlanmamtr.

alan kadnlarn % 88.1 i alma arkadalaryla i ilikilerinin iyiolduunu, % 9.1 i kt olduunu, % 2.3 ise orta derecede ilikilerin olduunu

belirtmitir. ilikilerinin iyi olmas, alma arkadalarnn iyi olmasna ( %36.9), kafalarnn uyumasna ( % 32.4), yalarnn yakn olmasna ( % 12.5), ilgialanlarnn benzer olmasna ( % 8.5) balanmaktadr. arkadalaryla ilikilerikt olanlar ise bu durumu, % 6.8 oranda kafalarnn uyumamasna, % 3.4oranda dedikodu yaplmasna dayandrmaktadr. alma arkadalaryla iyaam dnda grme oran % 34.7 dir. Ara sra grme oran % 48.9, higrmeme oran ise % 15.9 dur. yerinde karlalan sorunlar arasnda ise ilksray (%29) alma sresinin uzunluu, ikinci sray iin yoruculuualmaktadr. Dolaysyla alan kadnlarn ou arkadalaryla iyi ilikileriindedir. alma arkadalarnn iyi insan olduunu, kafalarnn uyutuunu

belirten kadnlarn byk ksm i saatlerinin dnda da birbirleriylegrmektedir. alma sresinin uzunluu kadnlarn en nemli i sorunudurumundadr.

4.3- alan Kadnlarn Rolleri ve Alglanan Stat

Temel kavramlar bal altnda bahsettiimiz gibi, alan kadnlarn

mesleki rollerinin yansra bireylik, akrabalk, elik, ev kadnl, annelik rolleri


11/20


91

de vardr. Bu rollerin alan kadnlarca yeterince yerine getirilip,getirilemediini aratrdk.

alan kadnlarn bireylik roln oynay p oynamadn tespit etmekistedik. Bu amala kendilerine i yaam dnda zaman ayrp ayramadklarnsorduk. yaam dnda kadnlarn % 60. 8 i kendisine az da olsa zamanayrabildiini, % 25 i ayramadn, % 14.2 si ise yeterince zaman ayrabildiini

belirtmitir. Az da olsa zaman ayrabilenler ile yeterince zaman ayrabilenlerintoplam % 75 gibi olduka yksek bir orana ulamaktadr. Kadnlarn yetimeyeri ile kendine i yaam dnda vakit ayrma arasnda anlaml bir ilikininvarl saptanmtr. ehir kkenlilerin % 35.2 si, ile kkenlilerin % 7.4 , kykkenlilerin % 18.2 si az da olsa kendilerine vakit ayrabilmektedir. Dolaysylakadnlar yetime yerleri farkl olsa bile kendilerine i yaam dnda az da olsavakit ayrabilmektedirler. Dier yandan eitim durumlar ile i yaam dndakendilerine vakit ayrma arasnda da anlaml bir iliki bulunmutur. Tm eitimdzeylerindeki kadnlarda kendilerine (yeterince ya da az olmak kaydyla) vakitayrabilenler, ayramayanlardan fazladr. Kendilerine zaman ayramayankadnlara, bir dier deyile bireylik roln oynayamayanlara bireylik rolnoynamalarn nelerin engellediini sorduk. Kadnlarn kendilerine yeterli vakit

ay

ramama nedenleri aras

nda % 29.5 ile al

ma yaam

n

n yoruculuu, % 13.6ile ev ve ocuklarla ilgilenmeye daha fazla nem verme, % 3.4 ile maddiolanakszlk, % 1.1 ile yan ilerlemesi yer almaktadr. elebinin almasndada i yaamnn yoruculuu ilk sray almtr (1993:98).

Kandiyoti, Trkiyede Olsonun iki odakl aile olarak nitelendirdiioluumu zgl bir rnt olarak grmektedir. Bir ift olarak birlikte zamangeirmek bir yana, kadnlar erkekler hemcinsleri ile ayr arkada evresinisrdrmeye eilimlidirler. Kadnlar iin bu ilikiler akrabalar eski snfarkadalar, komular ve eer alyorsa meslektalar ierir. Bununla birlikte

bu tarz elence kadnlarn birincil grup ilikilerinin devamllna iaret eder ve bu devamllk grece dk corafi hareketlilikle desteklenir. Hareketliliinartt koullarda kadnlar iin uzun dnemli birincil ilikilerini srdrmek dahada gleir ve zellikle kadnlarn bir ksmnda kocalarnn i evrelerine veiinde yaadklar toplumdaki dernek ve kulp gibi ikincil rgtlere meyletmeeilimi sz konusu olabilir (1996:78). Bireylik rol ile ilgili bir baka boyutolarak arkadalk ilikilerinde bulunup bulunmadklarn renmek istedik. Buamala akrabalarnn dnda ayda en az bir kez grtkleri arkadalarnn olupolmadn sorduk. Kadnlarn % 86.4 arkadalarnn olduunu, % 13.6 s iseolmadn belirtmilerdir. Dolaysyla kadnlarn sahip olduklar kenditoplumsal evrelerini srdrme eilimi iersinde olduklar dnlebilir.Kandiyotide aratrmalarnn sonucunda Ortadou toplumlarnda kadnlarnsahip olduklar toplumsal evreyi srdrme ve gelitirme yeteneini kendihayatlar zerindeki denetimlerinin son derece nemli bir esi olarakgrdklerini belirtmektedir (1996:78).

Kadnlarn oynadklar rollerden bir dieri de ev kadnl roldr.

Kadnlarn ev iinde oynad rol olan ev kadnl rol, tek balarna yayor


12/20


92

olsalar dahi yerine getirme durumunda olduklar bir roldr. yi bir ev hanmsaylr msnz sorusuna verilen yantlara baktmzda kadnlarn % 45.5ininkendisini iyi bir ev kadn olarak deerlendirdii, % 4.0 nn kendisini iyi bir evkadn olarak deerlendirmediini, % 50.6 snn ise kendisini ksmen iyi olarakdeerlendirdiini saptadk. elebinin almasnda da kadnlarn ounluununkendilerini baarl bir ev kadn olarak algladklar belirtilmitir (1993: 104).

alma yaamnn kadnn geleneksel rolleri olan annelik, elik ve evkadnl grevlerini etkileyip etkilemedii aratrldnda, % 19.9 uetkilediini, % 17.6 s etkilemediini, % 29.5 i ksmen etkilediini belirtmitir.% 33 cevap vermemitir. Bu durumda ksmen ya da tmyle etkilediini

belirtenler % 49.4 oranndadr. Demirin aratrmasnda da rnekleme girenkadnlarn yarya yakn etkilemediini, yarsndan fazlas ise ksmen ya datmyle etkilediini belirtmitir (1994:540). alma yaamnn ev kadnlrollerinin yerine getirilmesini etkilediini belirtenler arasnda ise zamanayramama ilk srada yer almaktadr.

Kadnlara en uygun yaam biiminin ne olduu aratrldnda ilksray % 43.8 i ev kadnl ve alma yaamnn birletirilip yrtlmesi, ikincisray % 30.1 ile belli bir meslek eitimi grp, ancak gerektiinde allmas

seenei, nc sray ise % 23.9 ile iyi bir e ve anne olma seenei almtr.

Ev ilerinin paylamnda gzlenen deime, para kazanma rolnnpaylamnda gzlenilenin ok gerisinde kalmaktadr. Bu bulgunun temelinde evilerinde kadnlk ve erkekliin alglanna ilikin toplumsal kalpyarglarnyatt sylenebilir. Para kazanma ilevine ilikin kalpyarglara kyasla, evilerinin paylam ilevine ilikin kalpyarglar daha ok diren gstermektedir(mamolu; 1991:834). Bu balamda kadnlarn ev kadnl rol erevesindeeiyle i blm yapp yapmadklarn aratrdk. Bunun iin einiz ev ilerindeyardmc oluyor mu sorusunu sorduk. Alnan yantlara gre, kadnlarn % 25 ielerinin her ite yardmc olduunu, % 14.2 si yardm etmediini, % 19.9 u isenadiren yardm ettiini belirtmitir. Bu durumda ailelerin % 25 i iin birleikevlilik ilikisi geerlidir. Her ii kadnn yapt ve geleneksel cinsiyet rol

esasnda iblm yapanlar (ki bunlar ayrlm evlilik ilikisine sahiptir) % 34.1oranndadr. Bu durumda elerin daha ok evlilik rol ilikisinde ayrlm evlilikilikisi olarak yukarda belirttiimiz gibi elerin birbirinden ayr ancak birbirinitamamlayan etkinliklerde bulunduu sylenebilir.

Ailede karar verme sreci ise evlilik ilikilerinde ele alnmas gerekenbir dier boyuttur. Aile ii karar verme srecine ilikin bulgularda ilk srada %57.4 ile elerin birlikte karar almas vardr. kinci srada ise baka seenei ( %35.2) yer almaktadr. Aratrmamzda yer alanlarn % 34.7 sinin bekar olduuhatrlanacak olursa, bekar olanlarn aile ii kararlarn alnmas konusunun aile

byklerine bal olduu dnlebilir. Elerden yalnzca birinin (kadnn ya daerkein) karar verme oranlar ise eittir ( % 2.3). % 1. 7 si yant vermemi, % 0.6s ise aile ii kararlarn anne, baba ve ocuklar tarafndan birlikte alndn

belirtmilerdir. Dolaysyla seenekleri kendi arasnda otorite ilikilerinin biryansmas olarak geleneksel ve eitliki olarak iki grupta topladmzda karar


13/20


93

verme konusunda eler arasnda eitliki bir tutumun varlndan sz edilebilir.linin almasnda da ev ii kararlarn alnma srecinde eitliki bir tutumunvarl saptanmtr (1997:284).

Kadnlarn oynadklar temel rollerden birinin de akrabalk rololduundan yukarda bahsetmitik. Bu rol ile ilgili sorgulamamzda alan

kad

nlar

n tm dier rollerinin yan

s

ra akrabal

k roln de oynay

poynamadn tespit etmeye altk. alan kadnlarn kocalar tarafndan olanakrabalarnn Denizli de oturup oturmadn aratrdmzda, % 48.8 inin aynehirde kocas tarafndan akrabalarnn olduu, % 15.9 unun ise olmad

belirlenmitir.

Kadnlarn yakn akrabalaryla grme sklna bakldnda ilk sray% 11.9 ile ayda bir, ikinci sray % 9.1 ile haftada bir, nc sray % 8 ilehaftada birka kez almaktadr. Ylda bir iki kez grme % 6.3, iki haftada birgrme skl % 4.5, yalnzca dn, bayram, cenazede grme oran ise %4 dr. Yukardaki dalma gre, akrabalarla grme skl haftada bir vedaha az olanlar % 17.1, ayda bir ya da daha sk olanlar % 33.5, ylda birka kez,dn, bayram, cenaze gibi nedenlerle grenler ise % 10.3 oranndadr.

Bulgular

m

z akrabal

k rolnn al

an kad

nlar taraf

ndan s

kl

kla yerinegetirildiini gstermektedir. elebinin aratrmasnda da ikadnlarnn yardanbiraz fazlasnn akrabalk roln ska oynama frsat bulduklar belirtilmektedir(1993:102). Erelide gerekletirilen bir aratrmada da byk lde kadnlara

braklan bir iin de akrabalarla ilikilerin dzenlenmesi olduu belirtilmitir.Kadnlarn hem gerektiinde aileye sosyal ve ekonomik destek saladklar, hemde ev kadnl rolleri ile ilgili olarak kendileri sktnda akrabalarndanyardm alabilmek iin bu ilikilere nem verdikleri belirtilmitir(zbay;1993:154).

alan kadnlarn kocalarnn akrabalaryla olan ilikilerini nasldeerlendirdiklerini aratrdmzda % 31.8 i ounlukla anlatklarn , % 23.3 ok iyi anlatn, % 3.4 hi anlaamadn belirtmitir. % 41.5 i ise (ki

bunlarn % 34.7 si bekard) yant vermemitir. Dolaysyla alan evli kadnlarn% 55.1 inin kocalarnn akrabalaryla iyi ilikiler iinde olduu sylenebilir.

Akrabalk konusunu topluca deerlendirdiimizde alan evlikadnlarn byk ksmnn kocalarnn aynehirde oturan akrabalarnn olduuve bu akrabalarla genelde anlatklar, grme sklnn ise ayda bir ve dahaksa sreler iinde gereklemesi nedeniyle yksek olduu dolaysyla alankadnlarn akrabalk roln yeterince oynadklar sylenebilir.

Kadnlara eleriyle birlikte gidip geldikleri ortak arkadalarnn olupolmadn sorduk. Kadnlarn % 57.4 olduunu, % 2.8i olmadn belirtmi,% 39.8 i ise yant vermemitir. Bu durumda alan kadnlarn yarsndanfazlasnn extra-ailesel ilikilerini daha ok eleriyle birlikte kurduklarsylenebilir.


14/20


94

Kalpyarglara likin Grler

Birok lkede olduu gibi toplumumuzda da kadnlara gelenekseldeerler dorultusunda yer verme eilimi vardr. Bu kavrayta, kadnn yerince ei ve ocuklarnn yandr, temel grevi kocasna yardmc olmak, evininihtiyalarn ve ocuklarnn bakmn karlamaktr (Demir; 1994:529).Kadnlarn elde ettikleri gelir aile gelirinin esas blmn olutursa bile, esasolarak ev iinde tanmlanm rol ve bu rolle birlikte stlenilen ileri fazlaetkilemedii sylenebilir. Bu balamda kadnlarn geleneksel grlere nelde katldn renmeye altk.

Bir kadnn hayattaki en nemli grevi kocas ve ocuklarnabakmaktr grne ilikin yantlara baktmzda kadnlarn % 64.2 sininkatld, % 35.8 inin katlmad grlmektedir. alan kadnlar zerineyaplan bir baka aratrmada ise kadn iilerin hibirinin hayatndaki asligrevinin sadece ev ileri ve ocuk bakm ile ilgili olduunu dnmedii,ilerini de en az eit derecede nemsedikleri belirlenmitir (Ansal; 1996:55). Buaratrmann bulgular ile bizim gerekletirdiimiz aratrmann bulgusuarasnda bir paralellik olmad grlmektedir. Bu durum rneklemimize girenkadnlarn vasfsz ii olmalaryla ilikili olarak da dnlebilir. Eer kadnlar

vasfl ii olarak alyor olsalar ilerini daha fazla nemseyebilirlerdi.

Evlilik hayat kadna yeter, kadn almasa da olur grne ilikinolarak kadnlarn % 17.6 s katldn, % 82.4 ise katlmadn belirtmitir.Dolaysyla kadnlarn retim faaliyetine katlarak bir gelir elde etme isteiiinde olduu dnlebilir.

ocuk Konusundaki Grler

Toplumumuzda cinsiyete dayal iblm, kadnlar ev ileri ve ocukbakmnn tamamna yaknndan sorumlu tutmaktadr. alan kadn geliri vestats ykseldike bu tr ilerde cretli kadn emeinden faydalanmaktadr.Trkiyede alan kadnlarn ocuklarnn bakm sorunu byk ldegeleneksel aile ilikileri iersinde anne, kaynvalide, komu bakc gibi aralarlazlmektedir. Bu durum nemli bir kesimi informel sektrde istihdam edilenkadnlarn ocuklarnn bakm iin de informel sektr desteklemelerine yolamaktadr. ocuk bakmnn eitim ile birlikte dnlp ocuklarn ehliyetlikiiler tarafndan baklmas ihtiyac bir yana, bu tr bakm hizmetleri de ouzaman yetersiz ve dzensiz kalmaktadr. Aratrma verilerine gre, ocuk bakmkonusunda geleneksel yollara bavurulduu grlmektedir. Kadnlarn % 31.3nn ocuklarna anne/kaynvalide, % 1.7 sine teyze/hala baktndan toplam %33 ne akraba evresinde baklmakta, % 2.8 i ise ana okuluna gitmektedir.

alan kadnlara ocuklarn ne anlam ifade ettii sorusunu ynelttik. %72.7 si ocuu bir sevgi kayna olarak grdn, % 9.1 i ocuun eiylearasndaki ilikiyi glendirdiini, % 8.5 i gelecee gvenle bakmasnsaladn, % 4 ise soyunun devamn saladn belirtmitir. Verilen yantlar

ocua verilen psikolojik deerin n planda olduunu gstermektedir.


15/20


95

Katbann aratrmasnda da ocuun ekonomik deerinin azalmasyla ztynde psikolojik deerinin artt belirtilmektedir. Katba bu bulguyu biroketkenin (krdan kente hareketlilik, aile geimi vb.) yannda yaanlan yreningelimilik dzeyi ile de ilikilendirmektedir. almamzda ocuun psikolojikdeerinin n planda grlmesi bu bulguyu dorular niteliktedir.

Geleneksel deerler dorultusunda ncelikle evinde grevi olan kadnaevi ile badaabilecek baz meslekler uygun grlm ve zamanla kadna veerkee uygun olan meslekler toplumda gelien gelenee bal olarak ekilalmtr. Toplumumuzda yasal olarak meslekler arasnda kadn erkek ayrlyoksa da gelenee bal olarak yaygnlam bir ayrm kendisini gstermektedir(ulpan; 1977:114-119).

Kz ocuklar iin uygun grlen meslekler arasnda bata retmenlikolmak zere devlet memurluu ( % 49.4) yer almaktadr. kinci srada iseavukatlk, mhendislik gibi serbest olarak da gerekletirilebilecek meslekler (%46) yer alrken, % 4.5 i meslek seiminin ocua braklmasn uygungrmektedir. Erkek ocuklar iinse ilk sray avukatlk, doktorluk, mhendislikgibi meslekler ( % 55.1) alrken, ikinci sray retmenlik, subaylk gibimemuriyetler (%26.1) almaktadr. Seimin ocua braklmas gerektiini

dnenler ise % 6.3 oranndadr.

Kz ve erkek ocuklar iin tercih edilen meslekler benzerlik gstermekle beraber sralama deiiklii gstermektedir. Genel olarak erkek ocuklar iindaha ok kazan salayabilecek meslekler tercih edilirken, kz ocuklarageleneksel grevlerini srdrmekte kolaylk salayacak meslekler uygungrlmektedir. ulpanda kz ocuklar iin ilk planda kadn evinden btn gnkoparmayan, evine ocuklarna zaman ayrmasna frsat veren uralarn uygunmeslek olarak deerlendirildiini, kadnn geleneksel rolleri temel alnarakyaplan bir tercih sralamasnn kendini gsterdiini belirtmektedir (1977:119).

alan kadnlarn byk ounluu ( % 72.2) ocukta cinsiyet ayrmyapmazken, % 14.2 si tek ocuklar olsa erkek ocuk olmasn, % 13.6 s tek

ocuklar

olsa k

z ocuk olmas

n

arzu ettiklerini belirtmitir. Erkek ocuklardaaranlan en nemli zellikler arasnda ilk sray, % 25.6 ile byklerine sayglolma, ikinci sray % 23.9 ile anne baba sz dinlemesi, nc sray da % 22.7ile kendi bana karar verebilmesi almaktadr. Kz ocuklarda aranlan en nemlizellikler arasnda ise ilk sray % 25.6 ile byklerine saygl olmas, ikincisray % 24.4 ile anne baba sz dinlemesi, nc sray % 17.6 ile kendi banakarar vermesi almaktadr.

Kz ve erkek ocuklarda aranan en nemli zelliklere ilikin bulgular birlikte deerlendirildiinde gerek kz, gerekse erkek ocuklarda arananzelliklerin ayn olduu grlmektedir. lk iki zellik olan byklere saygldavranma ve ana baba sz dinleme anne babaya baml bir kiiliingelimesine uygun bir tutum durumundayken, ocuun bamsz bir bireyhaline gelmesi iin gerekli olan kendi bana karar verebilme zellii arkasralarda yer almaktadr.


16/20


96

alan kadnlar ocuksuz kar kocann mutluluk ve anlamalarnnocuk olmamas nedeniyle olumsuz etkilenebileceini ( % 38.1)dnmektedirler. kinci sray ocuk olmamasnn ailenin mutluluunuetkilemeyecei ( % 27.3) gr alrken nc sray da baka (% 19.8)seenei almaktadr. Baka seeneini iaretleyenler anlama ve mutluluunelere bal olduunu belirtmektedirler. Kadnlarn yetime yeri ile ocuksuz kar

kocann anlama durumlar arasndaki iliki anlaml kmtr. ehir kkenlilerdeilk sray % 23.3 ile etkilemeyeceini dnenler, ile kkenlilerde ilk sray %8.5 ile biraz olumsuz etkileyeceini dnenler, ky kkenlilerde ise ilk sray %10.2 ile biraz olumsuz etkileyeceini dnenler almaktadr. Dolaysyla ehirkkenlilere gre krsal kkenliler ocuun aile mutluluu zerinde nemliolduunu dnmektedir. Ayn soru renim durumuna gre aratrldndaanlaml bir ilikinin varl saptanmtr. Kadnlar arasnda ocuksuz olmannkar kocann mutluluk ve anlamalarn etkileyip etkilemedii aratrldndailkokul mezunlar arasnda ilk sray etkilemez ( % 13.1) seenei, ortaokulmezunlarnda olumsuz etkiler (% 6.8) seenei, lise mezunlarnda olumsuzetkiler ( % 14.2) seenei, niversite mezunlarnda ise olumsuz etkiler ( % 8.5)seenei almaktadr. Sonu olarak ilkokul renimi alm olan grubun dndakitm renim dzeylerinde yer alanlar olumsuz etki zerinde daha fazla dururken,

ilkokul mezunlar beklenilenin tersine olumsuz etkinin fazla olmayacandnmektedirler.

Kz ve erkek ocua ynelik tutum baz durumlarda farkllkgstermektedir. alan kadnlarn % 72.2 si kz ocuklarnn erkek arkadaolsa normal karlayacan, % 15.3 byle bireye izin vermeyeceini, % 12.5i ise duruma gre davranacan belirtmektedir. Erkek ocuklarn kz arkadaolduunda ise % 84.1 i normal karlayacan, % 9.1 inin duruma gredavranacan, % 6.8 i izin vermeyeceini belirtmitir. Kadnlarn yetime yeriile erkek ocuun kz arkada olmas arasnda anlaml bir ilikinin varlsaptanmtr. Buna gre, gerekehirde, gerek ilede, gerekse kyde yetienlerdeerkek ocuun kz arkada olsa normal karlayacaklarn belirtenler ilk srayalmtr.

Dier yandan kzlarn yatlar erkeklere gre daha erken eve gelmelerigerektii grne katlanlarn oran % 76.1, katlmayanlarn oran % 23.9 dur.Dolaysyla kz ya da erkek arkadaln normal karlama eilimi yksekken,eve erken gelme konusunda erkek ocuklara tannan tolerans kz ocuklarna pektannmamaktadr.

Gelecek Gvencesi

Kadnlarn % 69.3 bir sosyal gvenlik kurumuna bal, % 26.7 si isebal deildir. Gelecekte evli oluyla oturmay dnmeyenler % 88.1, evlikzyla oturmay dnmeyenler ise % 94.3 oranndadr. Dolaysyla alankadnlarn byk ksm ilerde ocuklaryla oturmay dnmemektedir. Bolaknalmasnda da zellikle erkek ocuklarn yallk gvencesi olarak grlme

durumunun eski geerliliini korumad belirtilmitir (1993:243).


17/20


97

Bo Zamanlar Deerlendirme

Bo zaman kullanmna ilikin aratrmalarda bireylerin etkinliklerininsosyalleme srecinde iinde bulunduklar aile, eitim, sosyal snf, alt kltrgruplarnn zelliklerine gre ekillendii, ayrca bireyin iinde yaad ortamnyaratt sosyal ve fiziki evre ile zenginletii ileri srlmektedir (Tatldil;1994:389).

Aratrmamzda alan kadnlarn bo zamanlarn nasldeerlendirdiklerini renmek istedik.

alan kadnlarn % 22.2 si bo zamanlarnn olmadn belirtirken, %17 si bo zamanlarnda belirli bir ey yapmadn, % 16.5 i elii yaptn, %12.5 i arkadalarn ziyaret ettiini, % 11.4 gazete, kitap okuduunu, % 7.4 ise televizyon izlediini belirtmitir. Bu sonulara gre alan kadnlarn bozamanlar deerlendirme tutum ve davranlar bireylerin kiisel eilimlerinegre harcadklar bir zaman dilimi olarak grlmektedir. Dumazeider, bozamanlar deerlendirme incelemelerinde btn sosyal snflardaki bireylerinounun ortalama bo zamanlarnn yarsnn televizyon seyrederek, radyodinleyerek, gazete ve dergi okuyarak ve sinemaya giderek geirdiklerini

belirtmitir (1974:153).Gelecee likin Beklentiler

Kadnlarn % 29.5 i maddi sorunlarn zmlemeyi, % 27.3 daha iyii imkanna kavumay, % 27.3 ise kendi iyerini kurabilmeyi umut etmektedir.Ailelerine ilikin beklentilerine bakldnda ise % 42.6 s ocuklarn iyi birerinsan olarak yetitirmeyi arzu ettiklerini, % 24.4 mutlu bir aile yaantssrdrmeyi, % 22.2 si ise ev sahibi olmay arzu ettiklerini belirtmilerdir.

Sonu

alan kadnlarn i ve aile ilikilerinde ortak noktalar bulmayamaladmz almaya ilikin verilerimizi topluca deerlendirmenin uygunolacan dnyoruz.

Kadnlarn byk ksm evli, gen yata, ehir doumlu ve yaamnnbyk ksmehirde gemi kiilerdir. ounluu ekirdek aile yesi durumundaolan kadnlarn aile ye says da kiide younlamtr. Evlenme yalarkk olan kadnlarn eleriyle aralarnda akrabalk hemen hemen hi yoktur.alan kadnlarn, elerinin, anne ve babalarnn renimleri ounlukla ilkokuldzeyinde younlam olup, gelirleri dktr ve ounlukla kiradaoturmaktadrlar.

Kadnlarn byk ksm aile geimini salamaya katkda bulunmaamacyla almaktadr. Elde ettikleri geliri aile btesine dahil ederek ekonomikzorluklar amaya almaktadrlar. konusunda olduka esnek davranmakta vekadnlarn alabilecekleri her ite almalar gerektiini savunmakta, ocuklu

kad

nlar

n da eer ekonomik bir zorluk varsa al

mas

n

uygun grmektedirler.alyor olmaktan memnun olan kadnlar, ayn geliri evde oturarak


18/20


98

yapabilecekleri bir ite elde etme yerine, darda alarak kazanmay tercihetmektedirler. ilikilerini genelde iyi olarak deerlendiren kadnlar, almaarkadalaryla i yaam dnda da grmektedirler.

Kadnlarn bireylik, ev kadnl, akrabalk rollerini tam olmasa dayerine getirdikleri gzlenmitir. Kadnlar en ok alma yaamnnyoruculuuna bal olarak bireylik roln oynamakta skntya dtklerini

belirtmekle birlikte ounun ayda en az bir kez grt arkadalarnn olduubelirlenmitir. Ev kadnl ve alma yaamnn birlikte yrtlmesigerektiini dnen kadnlarn ou kendilerini baarl birer ev kadn olarakalglamaktadr. alma yaamnn ev kadnl, elik, annelik rollerinietkilediini belirten kadnlarn iblm erevesinde daha ok ayrlm evlilikilikisi srdrdkleri belirlenmitir. Ailede karar alma srecinde genelde eitliki

bir tutumun varl grlmektedir. Akrabalk roln de ska oynayan kadnlar,akrabalaryla iyi ilikiler iersinde olup, ayda bir ya da daha sk grmekte,extra ailesel ilikilerini de daha ok eleriyle birlikte kurmaktadrlar. Kadnlarntemel grevinin, kocalar ve ocuklarna bakmak olduunu dnmekle birlikte,evlenseler dahi kadnlarn almas gerektii ynnde gr belirtmektedirler.

ocuklar sevgi kayna olarak gren kadnlar kz ocuklar iin daha

ok kadns iler olarak kavramsallatrlan ileri uygun grrken, erkek ocuklariin daha ok gelir elde edilebilecek meslekleri ncelikli grmektedirler. Gerekkz gerekse erkek ocuklarda aranan zellikler ise daha ok ocuklarda baml

bir kiilik yaratmaya uygun olan zelliklerdir. ocuun aile mutluluu iinnemli olduunu dnen kadnlar kz ya da erkek ocuklarnn kar cinslearkadaln makul grmektedir. Gelecekte evli olan kzlar ya da erkekocuklaryla birlikte oturmay dnmeyen kadnlarn, ocuklarn iyi birer insanolarak yetitirmeyi ve maddi sorunlarn zmleyebilmeyi arzu ettikleri

belirlenmitir.

Bulgularmz yukarda topluca deerlendirmenin ardndan, kadnlarntoplumsal ve ekonomik kalknmada yerlerini alabilmeleri, kadn istihdamsorununun zmlenebilmesi asndan genel baz nerilerde bulunulabilir:

1.Kadnlarn retim faaliyetlerine daha youn bir biimdekatlabilmeleri iin ncelikle kadnlarn eitim dzeyi ykseltilmeli, kadnlarnigc arz asndan nem tayan sosyokltrel engeller ortadan kaldrlmayaallmaldr.

2.Toplumun verecei destekle ocukluktan balayarak her dzeydegeleneksel kadn erkek rollerine kar eitliki bir yaklam getiren eitimanlaynn toplumsallamann tm aralaryla (ailede, okulda, kitle iletiimaralarnda v.b) etkili klnmas kadnlarn igc yaamnda nicelik ve nitelikasndan daha iyi bir konuma ulamasna yardmc olabilir.

3. yaamnda kadnlara ynelik kredi, tevik, vergi muafiyeti v.b.desteklerin salanmas da kadnlarn retken faaliyetlerde yer almasn, alma


19/20


99

yaamna girmesini zendirici olabilir. Ayrca kadn rnlerinin yurt ii ve yurtd pazarlarda tantlmasna ve tketiciye sunulabilmesine de destek verilebilir.

Kaynaka

ANSAL, Hacer. (1996), Teknolojik Gelimelerin Sanayide Kadnstihdamna Etkileri: Trk Tekstil ve Elektronik Sanayilerinde

Teknolojik Deiim ve Kadn stihdam, Ankara: T.C. BabakanlkKadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl.

BOLAK, Hale. (1993),Aile i Kadn Erkek likilerinin ok BoyutluKavramlatrlmasna Ynelik neriler, Kadn Bak AsndanKadnlar, stanbul: letiim Yaynlar. (2. Bask)

BOTT, Elizabeth. (1971), Family and Social Network, Second Edition,Tavistock Publication.

ELEB, Nilgn. (1990), Kadnlarmzn Cinsiyet Rol Tutumlar, Konya:Sebat Matbaas.

ELEB, Nilgn. (1993), Bamsz yeri Sahibi Kadnlarn Aile ve likileri, Ankara: T.C. Babakanlk Kadn ve Sosyal HizmetlerMstearl, Trk tarih Kurumu Basmevi.

INAR, E. Mine. (1994), Unskilled Urban Migrant Women and DisguisedEmployment, Home-Working Women in stanbul, Turkey, WorldDevelopment Volume 22, No:3.

ULPAN, Oya. (1977), Kadnn Durumu ve niversite GenlerininMesleklerle lgili Tutumlar,Ankara: Amme daresi Dergisi, Cilt 10,Say 14.

DEMR, Glsen. (1994), Deien Toplumda Deien Kadn Stats Dnyadave Trkiyede Gncel Sosyolojik Gelimeler, Ankara: SosyolojiDernei Yaynlar.

DE (1998), Hane Halkgc statistikleri Anketi, Ankara.

DUMAZEDER J (1974), Sociology of Leisure, Elsevier, N.Y.

ECEVT, Yldz. (1990), Shop Floor Control, The Ideological Construction ofTurkish Women Factory Workers Working Women InternationalPerspectives on Labour and Gender Ideology, Ed:N.Redelift andM.T. Sinclair, Routledge.

ESER, enay. (1997), Part-time almann Trkiyede Kadn stihdamnaEtkisi, Ankara: T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu, Bilim Serisi98.

FCHTER, Joseph. (1996), Sosyoloji Nedir?, Ankara: ev. Nilgn elebi, 3.Bask, Attila Kitabevi.

GKE, Birsen. (1978), Evlilik Kurumuna Sosyolojik Bir Yaklam,Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ankara: Say 1.


20/20


100

L, Gnl. (1997),Fabrikada alan Kadnlarn Sorunlar ve Ailelikileri, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sivas:Say 19.

MAMOLU, Olcay. (1991), Aile inde Kadn Erkek RolleriTrk AileAnsiklopedisi, Ankara: Cilt 3, T.C. Babakanlk Aile AratrmaKurumu.

KAITIBAI, idem. (1999), Trkiyede Kadnn Konumu: nsancaGelime Dzeyi, Eitim, stihdam, Salk ve Dourganlk, Bilano1923-1998 Uluslararas Kongre, stanbul: Cilt 2, Tarih VakfYaynlar.

KANDYOT, Deniz. (1996), Cariyeler, Baclar, Yurttalar, stanbul: MetisKadn Aratrmalar, Metis Yay.

KARDAM, F. ve Toksz, G. (1999), Cumhuriyetten Gnmze almaYaam ve Kadnlar: Ayrmcln Deien Boyutlaryla, Bilano1923-1998 Uluslaras Kongrestanbul: Cilt 2, Tarih Vakf Yaynlar.

KOCACIK, Faruk. (1997a), Toplumbilim, Sivas: Cumhuriyet niversitesiRektrlk Basmevi.

KOCACIK, Faruk. (1997b), Sivasta Kentsel Aile, Sivas:Dilek Matbaas.KONGAR, Emre. (1972), zmirde Kentsel Aile, Ankara: Sosyal Bilimler

Dernei Yayn.

KMBETOLU, Belks. (1994), Kadn alma ve Evde retim Dnyada veTrkiyede Gncel Sosyolojik Gelimeler, Ankara: SosyolojiDernei Yaynlar.

ZBAY, Ferhunde. (1993), Kadnlarn Ev i ve Ev D UralarndakiDeime, Kadn Bak Asndan Kadnlar, stanbul: letiimYaynlar, 2. Bask.

OPPRANG, C. ve K,.Abu. (1985), A Handbook for data Collection andAnalysis on Seven Roles and Statuses of Women, Geneva:International Labor Office.

TATLIDL, Ercan . (1994),Kent Kltr ve Bo Zaman Deerlendirme,Dnyada ve Trkiyede Gncel Sosyolojik Gelimeler,Ankara:Sosyoloji Dernei Yaynlar.

Documents

ÇALIŞMA YAŞAMINDA KADINLAR AİLE VE İŞ İLİŞKİLERİ