Cemal Yıldırım - 100 Soruda Evrim Kuramı ve Bağnazlık

7/31/2019 Cemal Yldrm - 100 Soruda Evrim Kuram ve Banazlk

1/165


2/165

EEVVRRMM KKUURRAAMMIIVVEE BBAANNAAZZLLIIKK

PPrrooff.. DDrr..

CCeemmaall YYIILLDDIIRRIIMM


3/165


4/165


5/165


6/165


7/165


8/165


9/165


10/165

Akln, Sokrates'ten bu yana, yobazlk ve hurafeye kar atsava henz kazanlm deildir.

Isaac Asimov

Din ile bilim her dnemde aktan ya da st rtl atma iindeolan iki kltrel etkinliktir. atmann kkeninde banazlnzgr aratrmaya olanak tanmak istememesini bulmaktayz.Bilim doada olup bitenleri betimlemeye, aklamaya ynelik bir

almadr; amac evreni anlamak, yntemi nesnel gzlemedayal ussal karmdr. Dine gelince, burada daha karmak, okynl bir olayla kar karyayz. Basit bir zmleme, zelliklegksel dinlerin ana eyi ierdiini gstermektedir:

(1)Yalnzlk ve yetersizlik duygusu iinde olan kiiye ruhsal erinve doyum olana salayan bir tapnma biimi;

(2)Belli ahlk kurallarna dayal toplumsal bir dzen;(3)Evreni ve evren iindeki insan yaamn anlaml klan hazr,anlalr bir aklama.

Bu enin hem anlam, hem geerlik temeli "Tanr" denenyetkin, yaratan, balayan, koruyan, ama


11/165

11

gerektiinde cezalandran yce varlk kavramnda yatmaktadr.Baka bir deyile, dinin tm boyutlarnda aktan ya da rtlTanr dncesi vardr. Tanr, tapnma etkinliinin ynelik olduuvarlk, ahlk kurallarnn gerekesi ve yaptnm gc, bilgimizinyanlmaz kaynadr.

Bilimin dinle badamazl yalnzca "teoloji" diye bilinen nce bakmndandr; tapnma gereksinimi ve ahlaki dzen bilimininceleme alan dnda kalan konulardr.

Din evreni aklama ilevinde banaz ve tekdzedir; zellikle hereyi aklad savnda olan teoloji yeni aray ve bulularakapaldr. Teolojinin bilimle kavgas dncede tekelciegemenliini yitirme korkusudur. Gemite teologlar bir tr"lm-kalm" savana iten iki byk olay bu kavgann unutulmazrnekleridir. Bunlardan biri "Kopernik Devrimi" diye bilinengelime, dieri "Darwin Kuram" denen evrim dncesidir.Birincisi, zerinde yaadmz gezegeni evrenin merkeziolmaktan kard; ikincisi, insan tm dier canllar gibi doannbir paras, evrim srecinin bir rn sayd iin teolojiye tersdmtr.

Ortaa karanlnda kalplaan teolojik retinin zihinlerzerindeki egemenliini bilimle paylamas beklenemezdi,kukusuz. Dnyann nasl olutuu, canllarn nasl ortaya ktkutsal kitaplarda yazlyd. Kilisenin tepkisinden korkan Kopernikkitabnn yaymlanmasn yaamnn son ylna kadar geciktirmezorunda kalmtr. Darwin de kuramn aklama konusunda uzunsre ekingen davranr; Wallace'n almasyla karamasayd,belki de, Trlerin Kkeni'ni yazma yoluna bile gitmeyecekti.*

* Wallace ile ilgili aklama iin baknz Soru 17. Cemal Yldrm -

Evrim Kuram ve Banazlk


12/165

Astronomide Ptolemi sistemiyle birlikte insann doa iindeki zelyerine ilikin geleneksel inanc da ykan Kopernik, teologlarntepkisini nlemek iin kitabna nsz yazan dostu Osiander'in uszlerine gz yummak zorunda kalmtr:

Bu kitapta nerilen sistem yalnzca aklamaya ynelikmatematiksel bir hipotezdir; felsefi doruluu sz konusu deildir.

"Matematiksel hipotez" ile "felsefi doruluk" diye yaplan ayrmkiliseyi yaklak yz yl harekete gemekten alkoyar. Ne var ki,kilisenin daha batan tedirgin olduu bellidir. Reformcu Lutherbile, "Bu budala kafamz kartrma hevesindedir; oysa kutsal

kitap bize Joshua'nn arz deil gnei durdurduunu syler,"diyerek Kopernik'i knamaktan geri kalmamtr.

Tehlikenin tam anlalmas 17. yzyln balarn bekler. Gidiinfarkna varan kilise artk kararldr: nce Bruno'yu gzler nndeyakarak, sonra Galileo'yu iki kez engizisyon mahkemesindeyarglayp ilerlemi yana karn ev hapsine mahkm ederektepkisini ortaya koyar. Ancak engizisyon terr beklenen etkiyi

salamaz; bilimi durdurmaya olanak yoktur artk! Kopernik, Keplerve Galileo'nun nclnde balayan bilimsel devrim 17. yzylboyunca sren byk atlmlaryla stnln kurma yolundadr.Teoloji, tm direnme, yldrma ve sindirme abalarna karnfiziksel bilimlere yenik dmtr. Artk pek az kimse arzn dzolduu, evrenin merkezinde yer ald, gnein arz evresindednd, tm nesnelerin toprak, su, hava ve ateten olutuu gibiantik retilere inanmakta; deprem, sel, yangn ve frtna

ykmlarna Tanr'nn gnahkr kullarna uyars gzylebakmaktadr. Ksacas, kilise iin kazanma ans yoktur. Amasava bitmemitir: bir cephede yenik den karanlk g, bakabir cephede mevzilenmekten geri kalmaz. Bilime kar savadaha sonra evrim konusunda srdrlecektir.

Din ile bilimin tarihsel kavgas kimi dnemlerdeki atekese karnhibir zaman barla sonulanmamtr. Darwin, Galileo, vb.

bilginler zerinde koparlan frtnalar su yzne vuranalkantlardr. Kavgann nedeni daha derinlerde yatan metafizik


13/165

anlaylar arasndaki elikidedir. Din bir yanyla ideolojiktir; tmideolojiler gibi arad mutlak iktidar, paylamaya raz olmadey egemenliktir.

Din ideolojik yanyla totaliterdir; dnce, aratrma ve tartmazgrlne dayanan, duraksama ve kuku ieren bilimehogryle bakmaz. Bilimsel anlayn yaygnlk kazanmas,teolojik otoritenin giderek yok olmas demektir. yle bir gelimeyeizin verilemez, elbet.

Teoloji ile bilim arasnda gzden kamayan balca fark teolojinindogmalara ballnda, bilimin eletiri ve kukuya yer vermesinde

kendini gsterir. Teologlar iin kutsal kitapta yer alan retiler hertrl kuku tesinde mutlak dorulardr; eletirilemez. Oysabilimde kuku veya eletiriye kapal hibir doru yoktur; gzlemya da deney sonularyla ters den hibir sava, nereden ya dakimden kaynaklanrsa kaynaklansn, geerlik tannmaz.Teologlarn gzleme dayanan, kuku ve eletiriye ak bilimetepkileri doaldr; kutsal retilerin ne ussal eletiriye, ne olgusalyoklanmaya dayanma gc vardr. Engizisyon zgr araya

duyulan korkunun rndr. Son drtyz yl boyunca bilimin hemkuramsal alanda, hem teknolojide sergiledii gz kamatrcbaarlar karsnda teolojinemli lde geri ekilme, dahas bilime katlanma grnmnegirmitir. Teologlarn durumu kurtarmak iin kutsal kitabn bilimselsonularla elien retilerini szsel anlamlar dnda mecaz vealegorilere bavurarak yorumlama yoluna gittiklerini grmekteyiz.Oysa gemite (17. yzyln ortalarna gelinceye dek) kilisenin

bilim adamlarn engizisyon terr altnda tuttuu iyi bilinmektedir.

Aslnda dinsel banazlk ya da ideolojik fanatizm gnmzde bilehemen her lke iin kayg konusudur. Ne var ki, dnce ve inanzgrl geleneini kurmu ak toplumlarda, ne trden olursaolsun banazln etki alan snrldr; kuraca egemenlikyzeysel ve geici olmaktan ileri gemez. Tehlike hmanistgelenekten yoksun, tartma ve eletiriye kapal tekdze

toplumlar iin byktr. Hristiyan fanatizminin Bat dnyasndaortaa egemenliine dnmesi uzak bir olaslk bile deildir. Kald


14/165

ki, Hristiyanlk kkeninde devlet egemenliine deil, kiiselinanca dayanan bir dindir. Kilisenin kurumsal egemenlii sonrakibir olaydr; Hristiyanln zne aykr bir gelimedir. Oysaslamiyet devlet egemenliini ieren totaliter bir dindir. slamiyetinegemen olduu toplumlarn tarihsel yaants, zellikle son bin yliinde, belli kalplar iinde donuk kalm, yeni deneyimlere, zgrve yaratc etkinliklere alma olana bulamamtr. Nitekimgnmzde hibir slam lkesinin gerek anlamda bilim, sanat vesiyasal zgrlkleri benimsedii, ak toplum dzeninigerekletirdii sylenemez.

Teoloji ile bilim ou kez ayn kltr evresinde bile birbirindenkopuk kalan dnme biimleridir. Bugn bile teolojiye bal pekok felsefecinin (rnein, Mortimer Adler ve Jacques Maritain)bilimin ortaya koyduu tm gzlemsel veri ve kantlargrmezlikten gelerek, teolojinin olgulara ters den gelenekselretilerini doru saymakta direndiini grmekteyiz. Bununarpc bir rneini Adler evrim kuram konusunda vermitir. Adler

insann evrim srecinin bir rn olduu savnn doruolamayacan metafiziksel ilkelere dayanarak ispatlayabileceigrndedir. Ancak, Adler tezini temellendirirken biyoloji vepaleontoloji alanlarnda birikmi gzlemsel olgulara gznkapamakta, a priori doru sayd kimi ilkelere dayanmaklakalmaktadr.

Din ile bilimin badamazl sorununu aydnlatmak iin son

birka yzyllk gelimelere ksaca deinmek gerekir.

Avrupa'da deneysel bilimlerin ortaya k 16. yzyln sonlarndabalar. Daha nce insanlarn dnyay anlama abalar ortaaskolastik felsefesi erevesinde kalmtr. Gzlem ve deneyedeil, metafiziksel zmleme yntemine arlk veren teolojikdnce, banazln ve kilise egemenliinin temelinioluturuyordu. 17. yzylda devrimsel atlm iine giren bilim ve

matematik alanlarndaki gelimeler, teolojinin insan dncesinihapsettii dar emberin krlmasyla olanak kazanmtr. Francis


15/165

Bacon bu dnmn felsefede en etkili ncsdr. Bilimingzlemsel verilere dayal rasyonel dnme yntemi karsndadeimez dinsel "dorular" erevesinde kalan teoloji, tmdirenmelerine karn, sarslmaktan kurtulamaz.

Bilimde sarsc ilk atlmlar astronomi ve fizik dallarnda kendinigsterir. Kopernik, Kepler ve Galileo astronomideki almalarylayeni a balatmlard. Galileo modern fiziin ncs, aynzamanda, deneysel sonular matematiksel ilikilere indirgemeyaklamyla bilimsel yntemin kurucusudur. Descartes, Pascal,Newton, Huygens, Boyle, Leibniz ve Locke 17. yzyldagerekleen bilimsel devrimin matematik, fizik ve felsefealanlarndaki byk ncleridir. Bilimde Galileo ile balayan yeniyaklam Newton'a ulatnda bir tr norm nitelii kazanr: evrenhareket halindeki maddesel paracklardan oluan kocaman birmakinedir; fiziksel olgular mekanik yasalara baldr ve ancak oyasalara bavurularak aklanabilir. Newton

adl nl yaptnda mekaniin temel yasalar olarakbilinen evrensel ilikilerin gksel cisimlerin hareketlerindenyerkredeki en basit hareketlere (rnein, dalndan kopanelmann yere dmesi) kadar her trl fiziksel olgunun

aklamasn verdiini gsterir. Bu anlay ylesine benimsenir ki,yzylmza gelinceye dek tm bilimsel almalarda asal bir rnekolarak gznnde tutulur. Evrenin mekanik anlay bugn deyklm deildir. Kimi yetersizliklerine karn uygulamadakibaarl sonular Newton mekaniini ayakta tutmaktadr. Bilimadamlarnn, daha gl bir kuramn yokluu karsnda, mekanikanlaya bal kalma yolundaki tutumlarn normal karlamakgerekir. Bunun dogmatik bir tutuculukla ilgisi yoktur. Dogmatik

tutuculuk geleneksel inan ve retiler iin srekli gerileme,dahas bir ykm olmutur. Bilimi daha batan "maddeci" ve"mekanik" diye sulayarak dlamalar teologlara saygnlkkazandrmamtr.


16/165

Teologlarn mekanist dnceyi hibir zaman balamamolmalar bir bakma yersiz deildir. Fiziksel bilimlerde zamanlagz yumar grndkleri bu dncenin sonunda biyolojiyi deetkisine almas onlar bir tr yaam savamna itmitir. Ancak,

mekanist dncenin, kimi bilim dallarnda snrl kalmas banazevrelere yeni bir umut yakmtr: mekaniin yetersiz kaldalanlarda, bu arada zellikle biyolojide, bilimi dayanakszgstermek, yitirilen saygnl yeniden elde etmek! Evrimkuramna yneltilen saldry gnmze dein ayakta tutan direnbu umutla beslenmektedir.

Teolojinin bilimle kavgas teolojinin kendi tedirginliinden, gven

eksikliinden kaynaklanmtr. 18. yzyla gelinceye dek bilimadamlarnn teolojiye ters dmekten zenle kandklarngrmekteyiz. Kopernik'in kiliseyi rktmemek iin kitabnnyaymlanmasn ld yla kadar geciktirdiine daha ncedeinmitik. Kepler gzlemsel verilere tm ballna karndnya grnde ortaa etkisini sonuna kadar srdrmtr.Daha pervasz davranan Galileo'nun bana gelenleri biliyoruz.Botanik ve zoolojinin nclerinden Ray, asl urann bilim deil,

teoloji olduunu aa vurmaktan hibir zaman geri kalmamtr.Newton ile Boyle'e gelince, ikisinin de bilimin yan sra teolojide dearatrmalarn srdrdkleri bilinmektedir. O kadar ki, Newton'unbir aralk bilimden elini ekip yaamn tmyle teolojikalmalara vermek istedii aklanmtr. Geri Kraliyet BilimAkademisi, toplantlarnda, politika gibi dinsel tartmalara da yervermiyordu. Ama bu dini dlamaya deil, amac belli almalarnaksamasn nlemeye ynelik bir nlemdi. O dnemin bilim

adamlar iin bilim ile dinin badamazl sz konusu deildi.Tam tersine, hemen hepsinin gznde inceledikleri dnyanndzenli ve anlalr yaps Tanrsal gcn varlna kukugtrmez kant oluturuyordu. Ne var ki, bu tutum bile kilisenintedirginliini gidermeye yetmemitir. Nitekim daha sonrakigelimeler kilisenin endiesinde hi de haksz olmadn gsterir.


17/165

18. yzyl bilim ile teolojinin giderek birbirinden uzaklat,sonunda birbirine aktan ters dt dnemdir. Bir yandan bilimadamlarnn mekanist dnce dnda bir baka yaklamageerlik tanmamalar, te yandan dar kafal teologlarn bilimsel

gelimelerin etkisinden zenle kanmalar bilim ile dinibadamaz iki "dman" kampa dntrr. Yzyln sonlarndaortaya kan pozitivizm bu gelimede nemli rol oynayan birolaydr. Pozitivist dnceyi yanstan Kant ve izleyicileri iin insanbilgisi olgusal dnyayla snrldr; olaylarn gerisindeki "gereklik"hibir zaman bilinemez. Pozitivistlere gre, felsefenin, dolaysylabilimin, ilevi edinilen olgusal bilgileri sistematize etmek, bilgiyiinsan yaamnn dzeltilmesinde kullanmaktr. Bilim teolojinin,

felsefe metafiziin yanlgsn paylamamal, bilinmezi bilmeabasndan kanmaldr. Bilim adamlar daha da ileri giderek dinadamlarn, ne olduu bilinmeyen Tanryla uramay bir yanabrakp kendilerini insanln hizmetine vermeye arrlar.Pozitivizmin ncs Auguste Comte (1798-1857) dinle biliminibirliini teolojinin geleneksel retilerinden vazgemesikouluna balyordu:

Pozitivist felsefe, nsanlk Sevgisi zerine kurulan yaklamn,Tanr Sevgisi zerine kurulan yaklamdan ne denli stnolduunu aka gstermekle amacna ulaacaktr. Hristiyanlkinsan doasnn duygusal yan dnda hibir gereksinmesine birdoygunluk salayamam, muhayyileyi reddetmi, akldankamtr. Bu nedenledir ki, teoloji srgit tepki konusu olmu,bundan byle de dayanma gc kalmamtr.*

Kukusuz, kiliseyi arka plana iterek ncl her alanda bilimetanyan Comte bir hayal peinde komaktayd. Dinle yorulmubir kltrde bu denlikktenci bir devrim nerisi gereki olamazd,herhalde. znde ncil ile Aristoteles felsefesini birletirenortaa skolastisizmi, Kopernik'ten balayarak bilim karsndaurad tm yenilgilere karn genel kltr yaamndaki etkisinisrdryordu. stelik, daha nce de deindiimiz gibi, bilimadamlar ounluk hi deilse grnrde dinsel inanlarn

korumakta, kiliseye ters dmekten kanmaktaydlar. Kiliseninyaamdan elini ekmesini isteyen Comte'un, hem dinsel


18/165

gelenein insanlar zerindeki gcn, hem de ynlarn teolojidebulduu doygunluu gzden kard sylenebilir.

* A. Comte,A General View of Positivism.

Ne var ki, 19. yzyl boyunca pozitivistlerin beklentilerine uygungelimeler giderek etkinlik kazanr. Daha nce kk bir sekinlerkesimine hitap eden bilim geni halk kesimlerini de etkisine

almaya balar. ok gemeden bilim ile dinin toplum gzndekisaygnlklar yer deitirir; bilim hemen her alanda arlnduyurmaya balar. Bilimsel bulu ve kuramlar kk bir aznlnevresini aar, halk arasnda konuulan, tartlan bir konu olur.

19. yzyl bilim adamlarnn gznde yalnz fiziksel olgular deilbiyolojik ve psikolojik sreler de ilk koullarna gidilerekaklanmas gereken olgulard. Mekanist dnya grnn

znde yer alan belirleyicilik (determinism) evrensel bir ilkesaylyordu. rnein, dnemin nl bilim adam Laplace evrendeolup biten her eyin neden-sonu zincirinde yer aldgrndeydi. Ona gre her olgu kendinden nce gelen olgularnsonucu, kendisini izleyen olgunun nedeni olarak gsterilebilirdi.Doay anlamak iin doa tesine, Tanr'ya gitmeye gerek yoktur.Evrenin herhangi bir andaki durumunu bilen stn bir zek, dahasonraki tm durumlarn hesaplayarak ortaya koyabilir. yle bir

zek iin, "belirlenemeyen hi bir ey yoktur; gemi gibi gelecekde gzleri nnde serili olacaktr."1Ayn gr ngiliz bilim adam Tyndall da dile getirmitir. Onagre yakn bir gelecekte bilim, evrenin oluumundan gnlkdavranlarmza uzanan her trden olguyu atom hareketlerineindirgeyerek aklayabilecekti.

1 Baknz, C. Yldrm,

Bilim Felsefesi, s. 140.


19/165

19. yzyln kuramsal alandaki iyimserlii pratik alanda da kendinigsterir. Gerekten bilimin ticaret ve endstri etkinliklerindekinemi kimsenin gznden kaacak gibi deildi. Dinsel "mucizeler"dnemi kapanm, bilime dayal teknolojinin gz kamatrandnemi balamt artk. Tren, elektrik enerjisi, aydnlatma, telgraf,telefon ve daha birok icatla birlikte eitli kimyasal rnler yaamkoullarn hzla deitirmekte, insanlara yeni etkinlik olanaklarsalamaktayd. Ynlarn bilime kar gven duygusu o denliartmt ki, bilimin zemeyecei bir sorunun olabileceidnlmyordu. nsanlarn yzyllarca dinde arad ruhsaldoygunluu, evren ve insana ilikin tm etin sorunlarnzmn ok gemeden bilimin salayaca inanc domutu.

Yaam kolaylatrma, hastalklar yok etme, insan mrn

uzatma yolundaki baarlarnn yan sra bilimden evreningizemlerini aydnlatma, kiisel ve toplumsal bunalmlar giderme,kiiye ruhsal erin salama hizmetleri de beklenmekteydi. Bilime"yasamda en gerek yol gsterici" gzyle baklyordu. Ancakgeen yzyln pozitivist dnya grn yanstan bu beklentiar bir iyimserlikti: bilimin yanl anlalmasndan kaynaklananbir iyimserlik!Ne yandan baklrsa baklsn, 19. yzyl byk atlmlar yaayanbir dnemdi; insanln srekli bir ilerleme iine girdiivarsaylyordu. Bilimin at kl yolda ilerlemeyi engelleyen tmkhne kurum ve dnceler bir yana itilecek, yeni bir altn ayaanacakt. Eskiye yz eviren bu dnem, yeniyi aramacokusunu yayordu. ncil ve kiliseye yneltilen acmaszeletiriler Avrupa'da yaygnlk kazanmt. Darwin'le bilimseldayanak kazanan evrim dncesi ncil'in "yaratl" retisineaktan ters dyor, Tanr'nn imgesi ya da yeryzndeki glgesidiye nitelenen insan maymunla akraba sayyordu. Kilise saldr veeletirileri gsleyecek gc nemli lde yitirmiti: bir yandanbilimin atlm karsnda gerilerken, te yandan kkleri ortaaauzanan i ekime ve reti kavgalaryla cephe birlii sarslmt.Eletiriler kutsal kitabn tutarsz, biribiriyle elien retilerinisergileyerek, yzyllarca ynlara k tutan, yol gsteren"dorulardn hi de gvenilir olmad kukusunu pekitiriyordu.Kilisenin iledii "Tanrsal Dzen" inanc yerini hzla "mekanikyasalar dzeni" inancna brakma yoluna girmiti. Ancak bu gidi


20/165

uzun srmez; yzyln sonlarna doru yer yer su yzne vurantepkilerle karlar. Tepkilerin olumas bir bakma kanlmazd.Felsefe tarihine baktmzda evrene ilikin dncede AntikYunan dneminden balayarak materyalist ve spiritualistgrlerin bir bitmeyen etki-tepki sreci iinde olduunu grrz.Bunun pek ok rnei gsterilebilir. Yunan atomistleri(Democritos, vb.) maddenin yapsna ilikin son derece ilgin birkuram oluturmulard. Demokritos doada olup biten, var olanher eyi blnmez maddesel paracklarn devinimiyleaklyordu. Kolayca benimsenen, yaygnlk kazanan bu greok gemeden tepki doar: Platon felsefesi. Atomcu grekiciliini yitirir, daha doyurucu gelen "dealar" kuram zihinlerzerinde egemenlik kurar. Ama iki kutup arasnda sallanan insan

dncesinin idealizm'de karar klaca beklenemezdi elbet.Platoncu gr Hristiyanln da etkisiyle ortaa boyuncaegemenliini srdrrse de, 16. yzyln ikinciyarsnda pandl kart kutba kaymaya balar.

Fiziksel olgular maddesel paracklarn hareketine indirgeyenaklama Galleo'yu izleyen iki yz yl boyunca ylesine doyurucu

bulunur ki, dnemin bilim adamlan tm biyolojik, ruhsal ve sosyalolgularn da ayn ekilde aklanabilecei inancna kaplmaktankendilerini alamazlar. Descartes, rnein, canl organizmalarnkarmak bir makine olduu grndeydi. Ona gre canllarnduyu ve davranlar, maddesel hareketler gibi fiziko-kimyasrelerine indirgenebilirdi. Descartes kaslarn alp ekilmehareketini "hayvan can" dedii kandan szlpbeyinde biriken,gerektiinde sinir tpleri araclyla kaslara geen bir gten sz

ediyordu. Ancak biyoloji alanndaki bilgilerin artmasyla yaamnsalt mekanik bir olay olmad inanc glenir; geleneksel inancadaha yatkn "vitalist" gr egemenlik kurar. norganik nesne vesrelerin mekanist aklamasna kar kmayan vitalistlerorganik srelerin fiziko-kimya terimlerini aan bir nitelik tadgrndeydiler. Onlara gre canl organizmay canszmaddeden ayran ey, canllarn reme, kendilerini koruma vesaaltma gleriydi. Bu gten kaynaklanan ilevleri fiziko-kimya

yasalaryla aklamaya olanak yoktur. "Yaam gc" ya da"yaam ilkesi" denen ve ileyii istence bal olmayan bu g


21/165

organik trlerde deiik biimlerde etkinlik gstermektedir. 18.yzylda tannm ngiliz anatomi bilgini John Hunter, Almanbiyokimyacs Leibig ve Wohler gibi sekin aratrmaclarnbenimsedikleri vitalizm ok gemeden popler bir reti kimliikazanr. Wohler memelilerin idrarnda bulunan re bileiinilaboratuvarda elde etme yntemini bulmu olmasna karnvitalist grten vazgemez. Oysa bu bulu, canl maddeninyapay olarak oluturulamayaca inaricyla eliiyordu. Belki debu tr bulularn etkisinde "yaam gc" kavram zamanla bilimdeetkisini yitirir. Bilim adamlan canl nesne ve sreleri o trden birkavrama bavurmakszn aklama yoluna girerler. Vitalizmin katmekanist anlaya kar bir protesto olarak yararl hizmet grdsylenebilir. 19. yzyln ikinci yansna geldiimizde pek az bilim

adamnn yaam bir fiziko-kimya sreci saydn, evrene saltmekanik yasalarla ileyen kocaman bir makine gzyle baktngrrz. Bilim artk daha esnek, mekanist grn dar kalplarnaan ok ynl bir alma iine girmitir. Yzylmzda bu eilimdaha belirgindir. Bilim pozitivistlerin sand gibi nesnel dnyaybize olduu gibi yanstan, tekdze bir alma deildir, Bilim insanzeksnn doayla etkileiminin bir rndr; bilgilerimiz nesnelve znel elerin yorulmasyla oluur. Ama amza zg bu

anlay vitalizme dn saymak yanltr. Vitalist gr temeldebilime ters den bir yaklam ierir. Nitekim yzylmznbalarnda geni yank uyandran vitalist-sezgici Bergsonfelsefesi, bilimsel grnmne karn, znde bilime kar birdnce dizgesidir. amzda biyoloji Bergson felsefesi izgisidnda bir yol izleyerek ilerlemektedir. Aslnda, gnmz bilimadamlar bir yana, geen yzyln bilim adamlar arasnda bileevreni dpedz bir makine sayanlarn says ok deildi. Onlarda,

evreni bir makine saymaktan ok evrenin makineye benzerbiimde iledii dncesi vard. Lord Kelvin bilimsel bir konuyuona uygun mekanik bir model kurabildiinde ancak anladmsylerken, inceledii fiziksel olgular aklamada mekanik modelinsalad kolayl belirtiyordu; yoksa evrenin bir makine olduusavnda deildi.

yle bir sav bir bakma bilimsel aratrmann belli bir erevede

tutulmas; yeniye, bilinmeyene alma merak ve cokusunun yok


22/165

olmas demektir. Oysa bilim hibir kuram ya da grle snrltutulamaz.

Bilimde tm byk atlmlar insann hayal gcnden

kaynaklanmtr.

John Dewey

lgintir, insanolu doada arad dzeni nce dorudandeneyimine giren alanlarda (rnein, organizmalarn yap ve

ilevleri, insann kendi duyma, dnme ve istencine ilikindavranlar, vb.) deil, kendine uzak bir alanda, astronomidebulmutur. Gksel cisimler zerinde antik ada balayangzlemler, bu gzlemlere dayal Ptolemi sistemi ile yeni adaortaya konan Kopernik sistemi ve gezegenlerin devinimine ilikinKepler yasalar gibi almalar uzaa alan bilimsel etkinliklerinbalca rnekleridir. Astronomi ile fizik 17. yzylda, kimya 18.yzylda, biyoloji 19. yzylda, psikoloji ise iinde bulunduumuz

yzylda bilimsel kimlik kazanmtr. Dahas, biyolojinin zndeyer alan evrim dncesi bile ilkin astronomide kendini gsterir.Astronomi bize bilimsel yasalarn ilk rneklerini vermeklekalmam, dnyamzn zaman iinde gelierek olutuu grnde getirmitir.

Aslnda insann kendi varlk kkenini bilme merak da yenideildir. Bilimlerin henz gelimedii ilk dnemlerde bu yoldaki

arayn teolojiye yol at sylenebilir. Ne var ki teolojinin


23/165

getirdii, ynlar zerinde bugn bile etkisini srdren aklamamasalms bir reti niteliindedir.Gksel dinlerin hibirinde evrim dncesi yer almaz. Her ey gibiinsan da Tanr'nn yaratc elinden kmtr.

Tevrat ve ondan kaynaklanan ncil dnyann alt gndeyaratldn bildirmektedir. Evrim yz milyonlarca yl alan uzun birsretir. Oysa teologlar yaratln .. 4004 ylndagerekletiini; Adem ile Havva'nn o yl 23 Ekim gn saat 9'dayaratldn hesaplyordu. Tanr Cumartesi dinlendii iin yaratmaiini Cuma gn tamamlamt. Bu masala kar kmak yledursun, yaratln alt bin yl gibi ksa bir sre nce gerekletiisavna kuku gzyle baklmas bile balanmaz bir sutu. 19.yzyla gelinceye dek ou bilim adamlar ya dinsel inanlarnedeniyle ya da kilisenin imeklerini ekmemek iin canl vecansz tm varlklarn Tanrsal istenle belli bir dzen ngrlerekyaratld, her canl trn ilk yaratltaki biim ve nitelikleriniolduu gibi koruduu inancna bal kalmtr. rnein, Koperniksistemine bilimsel aklama getiren Newton, gezegenlerindevinimini Tanr'nn kendi eliyle balattn sylemitir. GeriNewton'un ada Bentley'e yazd zel bir mektupta gne

sisteminin belirsiz ilkel bir maddeden gelimi olabileceidncesine yer verdiini biliyoruz; ancak resmi aklamalarndaNewton hibir zaman yaratl retisine ters den, ya da evrimdncesini yanstan bir dnceye yer vermemitir.

Evrim dncesi ou kez sanldnn tersine, Darwin'le ortayakmamtr; kk eski a kltrlerine kadar uzanr. Darwin

sahneye ktnda evrim dncesi bir lde de olsa yaygnlkkazanm, kimi biyologlarn benimsedii kuramsal bir aklamanitelii kazanmt.

Geriye gittiimizde, eski Pers ve Msr mitolojilerinde tanrlarntoprak gibi bir ilk maddeden insan biiminde olutuu fikrinibulmaktayz. Hint dncesinde ise,mitolojinin felsefeyle kaynak olduu ilk dnemde, canllarn

beden ve ruh olarak kaynakland Varlk (Brahma) yaratan deil,transformasyona olanak veren bir gt.


24/165

Evrimden bilimsel anlamda ilk sz edenler .. 6. yzyldayaayan yonya'l filozoflar olmutur. Thales tm nesnelerin sudanya da denizden kaynakland savndayd. Onu izleyenAnaximander'e gre varlklarn hepsi deiik formlar alan bir ilktzden kaynaklanmt. Anaximander'in canllarn kkenine ilikingr de olduka arpcdr: nsan yavrusunun dousrasndaki aresizlii gzleminden kalkan filozof, atalarmznbalangta balk olduunu ileri srer. Aklamas da oldukabasit: Bir zamanlar denizlerin ekilmesiyle yaamlarn karadasrdrme zorunda kalan kimi balklar insana kadar uzanan pekok hayvan trne kaynak olmutur.

Ayn dnemin bir baka filozofu, Heraklitus. daha da ileri giderekcanllar arasnda sren bir atmadan sz eder. Bu, bir anlamda,Darwin'in yaklak 2500 yl sonra oluturduu Doal Seleksiyonkuramnn ncelenii demektir.

Evrim dncesi antik an nl filozofu Aristoteles'te de kendiniaa vurur. Onun 2000 yl tartmasz kabul edilen grndeilgin noktalar bulmaktayz. Bunlardan zellikle drt tanesinemlidir:

(1) "Scala Naturae" denilen organizmalarn basitten dahakarmak formlara kan, sonunda insana ulaantransformasyonu;

(2)Canllarn en ilkel dzeyde kendiliinden olutuu;(3)Doann ihtiyaca gre organ oluturduu;(4) Evrim ile canllarn snflanmas arasndaki iliki.

Evrim dncesinin kkenine deinirken Romal air-filozofLucretius'u da anmak gerekir. Bir bakma Heraklitus'undncelerini genel kltre yanstan Lucretius insan yaamndadil, din ve mzik gibi etkinliklerin bir ayklanma ya da elemesrecinden geerek olutuu grndeydi. "De Rerum Natura"adl yaptnda canllarn hzl koma, skntya katlanma, yiyecekbulma, vb. becerileriyle varlklarn srdrebildikleri gibi doal

seleksiyonu andran dnceler bulmaktayz.


25/165

Evrime ilikin bu dncelerin hemen etkinlik kazanmasbeklenemezdi kukusuz. Egemen inan sistemleri buna olanakvermedii gibi, o tr hipotezleri yoklamaya ynelik bilimselalmalar da yoktu ortada. Evrimin bilimsel adan ele alnmas18. yzyl bekler.

18. yzyla bilimsel devrimin kimya ve biyolojide kendiniduyurduu dnem diye baklabilir. Biyolojide ilk nemli giriimiFransz doa bilimcisi Buffon'a (1707 - 1788) borluyuz. Yaamndoa tarihi incelemelerine adayan Buffon canllarnsnflanmasna ilikin Aristoteles sistemini dzeltme ve gelitirmeamacndayd. lgilendii konularn banda evrim geliyordu. Fosilve dier kalntlara dayanarak canl ve cansz dnyada hemen hereyin evrim srecinde olutuu grndeydi. Tahmin edileceigibi bu grn dile getirilmesiyle kilise ayaa kalkar; Buffonsonunda, "Dnyann oluumuna ilikin sylediim her eyi,zellikle kutsal kitapta yazlanlara ters dsen szlerimi, gerialyorum," demek zorunda kalr.

Ancak evrimin baka evrelerde de ilgi konusu olduunugryoruz. Condorcet, Lord Monboddo, Cuvier gibi dnrlerin,insann ilkel yaamdan ileri uygarlk dzeyine gei srecini birilerleme olarak ilemeleri evrim dncesinin yaygnlkkazanmasn kolaylatran bir gelimedir. nsann sosyal vekltrel yaamnda ilerleme varsa, biyolojik yaamnda niinolmasn? Evrim kilisenin tutumuna karn an ilgi odaklarndanbiridir, artk!

nl sve botanikisi Linnaeus (1707 - 1778)'un modernsnflama ynteminin temelini oluturan almas biyolojide evrimdncesine g kazandran baka bir almadr. Buffon ileLinnaeus, belki de kilisenin basks nedeniyle, evrimin yalnzca triinde olabilecei, dolaysyla bir trn baka bir trednemeyecei grnde birlemilerdi. 19. yzylagelindiinde dinsel banazlk eski etkisini byk lde yitirmi yada yitirmeye yz tutmutur. Darwin'in dedesi Erasmus Darwin(1731 - 1802) de Buffon gibi canllarn yaam dnemlerinde


26/165

uradklar deiikliklerin yeni kuaklara gemesiyle evrimletiigrndeydi. Bu dnceyi daha belirgenletiren Fransz doabilgini Lamarck (1744 - 1829) evrim konusunda kapsaml vetutarl ilk kuram oluturan kiidir.

Lamarck'n evrim kuramn ana izgileriyle yle belirtebiliriz:

(1)Uzun alar alan evrim srecinde karmak organizmalarbasit canllardan tremitir.

(2)Evrim srecinde canllar yaam evreleriyle uyum kurmu,deien evre koullarna gre yeni biimler almlardr. Ayn

trden deiik formlarn ortaya kmasna olanak vardr; trlersanldnn tersine sabit deildir.

(3)Trlerin evcilletirme ve yapay retme yoluyla ksa zamandayapsal deiim geirmesi olanakldr. Bunun saysz rnekleriniiftliklerdeki baarl slah almalarnda grmekteyiz.

(4) Evrim srecinin devam iin karmak organizmalara dnenbasit canllarn yerini yeni basit canllarn doldurmas gerekir.Lamarck bu yenilemenin srekli spontane remeyle salandgrndeydi.

(5) Byle bir evrim srecinin kanlmaz sonucu canl dnyann enbasitten en karmak organizmalara ulaan bir gelimeler dizisioluturmasdr. Bunun byle olmadn farkeden Lamarckdizideki boluklarla dzensizlii, canllarn deien evre

koullarna ayak uydurma abalaryla aklama yoluna gider.

(6) Bireylerin kendi yaamlarnda edindikleri avantajl zelliklerinkaltsal yoldan yeni kuaklara getii tezi. Kuramna ilerlikkazandrmas bakmndan bu tezi zellikle ileyen Lamarck,kaltmda kullann (ya da kullanszln) etkisini vurgulamtr.rnein, srnme alkanlna kendini brakan ylann yrmeorganlarn yitirmesi, ya da yksek aa dallarna uzanarak

beslenen zrafalarn sonunda uzun boyunlu olmas.


27/165

Buffon kaltsal deimeleri evresel koullardaki deiikliklerleaklyordu. evresel modifikasyonlarn kaltsalln kabul edenLamarck ise zellikle kullan ya da kullanszlk etkisininemsiyordu.

Lamarck kuram bilim evrelerinde batan beri doyurucubulunmamtr. Kurama yneltilen eletiriler nelerdir?

Lamarck organizmann yaam dneminde edindii zelliklerin yada urad modifikasyonlarn (bunlara evresel koullardakideiiklikler yol aabilecei gibi kullan ya da kullanszlk daneden olabilir,) kaltsal yoldan yeni kuaklara getii; uzun sre

alan bir birikimle evrimsel deiiklie dnt grndedir.(Buffon evrimi evre koullarndaki deiiklikle, Lamarck iseorganizmann duyduu ihtiyaca gre organlarn kullanl veyakullanszlyla aklyordu. Lamarck'a gre, deien evrekoullarna uyum salama abasnda yararl olmayan organlarkullanlmad iin giderek krelir; yararl olan organlar kullanldiin gelime olana bulur. Dahas, olaanst durumlardaihtiyaca gre oluan yeni organlar sonraki kuaklardaki birikimle

yeni form ve trlerin olumasna yol aar.)

lk bakta akla yakn gelen Lamarck kuramnn bilim evrelerindeilgi bulmamasnn balca nedenlerinden biri kuramn olgusalierikten yoksun olmas, gereince kantlanmamasdr. Hattayakndan bakldnda kuramn birtakm gzlemsel olgulara tersdt bile sylenebilir. Bu olgulardan birkana deinelim.rnek olarak, sosyalbceklerden ii karnca ve ii arlar alalm.

Bunlar reme bakmndan ksrdr; dl vermedikleri iin yaamdnemlerinde edindikleri zellikleri ya da uradklarmodifikasyonlar yeni kuaklara geirmelerine olanak yoktur.Oysa, bu iilerin evreye ve yaam biimlerine uyumlar sonderece ileri bir dzeydedir.

Kuram yanllayan ikinci rnek daha ileri dzeydeki bceklereilikindir. Bunlar ksa sren trtlms bir yaam dneminden sonra

yetkin kanatl biimleriyle ortaya karlar; sonra bir daha nebyrler ne de tylerini dkerler. stelik, bunlarn yaplar ve


28/165

ounluk hayret verici uyumlar kat boynuzumsu maddedenoluan d iskeletle belirlenmitir; yle ki, evresel etkenler altndaya da egzersizle herhangi bir modifikasyona uramaz. Krizalitdneminden sonra herhangi bir modifikasyon olmadna gresonraki kuaklarda evrime dnecek bir birikim de sz konusuolamaz elbet.Buna benzer bir baka rnek insanlar da iine alan omurgallarailikindir. Yaammzda dilerimizin urad tek modifikasyonypranmalar, ryp dklmeleridir. O halde, ileviyle tam biruyum iinde olan di yapmzn, Lamarck'n anlad trden birkaltma dayanm olmasna olanak yoktur. Son bir rnek,"Drosophila" denen meyve sinei zerinde yaplan bir incelemeyeilikindir.*Kullanlmas 69 kuak boyunca nlenen gzlerin ne

yapsnda ne de sinein fototropik duyarlnda bir deiiklikgzlenmitir.

Bu trl belirlemeler de gstermektedir ki, Lamarck kuramolgusal dayanaktan yoksundur. Kaltsal olarak birikenmodifikasyonlar olmad halde son derece karmakuyumluluklar kurulabilmekte; tersine, kuaklar boyuncakullanlmayan organlar yap ve ilevlerini korumaktadr. Bu

sonular gz nne alndnda, Lamarck kuramnn neyiaklad ya da ne ie yarad sorulabilir!

*Payne, 1911

Evrim dncesini deil ama geerliliini bugn de srdrenevrim kuramn Charles Darwin (1809 - 1882)'e borluyuz*. Fizikve astronomide Galileo ile Newton'un yeri ne ise Darwin'inbiyolojideki konumu odur. Ksaca demek gerekirse, Darwin'inevrim kuram birbirini tamamlayan iki e iermektedir: (1) Canldnyada deiik biim ve trlerin ortak bir kkten kaynaklanarak

gelitii; (2) Canllar arasnda "yaam savam" ve "en


29/165

uyumlunun ayklanmaktan kurtulmas" diye dile getirilen evrimingerekleme dzenei. Ayrntl aklamay ileriki blmlerebrakarak, imdi genel bir belirlemeyle yetineceiz.

Darwin canllarn ortak bir kkten kaynakland savn ilk ortayaatan kii olmamakla birlikte, bu sav dorulayan ok sayda

deiik gzlemsel kant ortaya koymutur. Bylece sz konususav salt bir tahmin ya da hipotez olmaktan km, bilimsel birnerme nitelii kazanmtr. kinci noktaya gelince, evrimsrecinin dzeneini oluturan "doal seleksiyon" ilkesi Darwin'inasl nemli katks olarak bilinir. Doal seleksiyonun anlam nedir,nasl ilemektedir?

Tm gzlemler canllarn (bitkiler ve hayvanlar) doann

besleyemeyecei say ve hzda oaldn gstermektedir. yleki, her kuakta bireylerin pek ou erginlik ana ulamadan yokolmaktan kurtulamaz. Bir trdeki bireylerden hangilerinin yaamsrdrecei, hangilerinin yok olup gidecei nasl belirlenmektedir?Canllar dnyasnda bir eleme dzenei ilemektedir. Bu elemederastlant ya da ansn rolyok deildir. Ama asl neden bireyselfarklar (kaltsal varyasyonlar) ve bu farklarn evresel koullarauyum salamadaki roldr, denebilir. Canllar ayn trden de

olsalar birbirlerinden eitli ynlerden farkllklar gsterir. Hattaayn ana -babadan olan kardeler arasnda bile gzlenebilirfarklar vardr. Belli bir evrede ayn trden olan ama zelliklerindeaz ya da ok farklar gsteren bireyler snrl olanaklar iinyarmak, yaam savam vermek zorundadrlar. Bu savamdaevre koullarna uyum kurma (adaptasyon) bakmndanzellikleri daha elverili olanlarn stnlk salamas, dierlerininyenik dp elenmesi kanlmazdr. Szgelimi, grecel olarak

daha hzl koan tavan ve geyiklerin dmandan kurtulma, dahaevik kedilerin avlarn yakalama, aslan ve kaplanlardan dahagl olanlarn iftleip dl verme, boynu daha uzun zrafalarnbeslenme olanaklar daha fazladr kukusuz. Milyonlarca yllksreler dnldnde yaam savam veren birey veyatopluluklarn zelliklerindeki farklarn nasl yeni ya da dahagelimi trlere yol at kolayca anlalr. Darwin canllarnkaltsal olan zellikleri arasndaki farklar ileyen doal seleksiyon

dzeneinin amipten insana uzanan evrim srecini yeterinceaklad inancndayd. Ne var ki, doal seleksiyon kimi


30/165

ynleriyle ne ilk ortaya atldnda ne de bugn tartma konusuolmaktan kurtulamamtr. Teologlar bir yana, kimi biyologlarn daevrimi aklamada bu dzenei yeterince doyurucu bulmadklarnbiliyoruz.

* Darwin 1842'de bir taslan hazrlad kuram zerindeki

almasn 1858'de A.R. Wallace'n incelemek zere gnderdii

ksa bir yaz eline geinceye dek srdrr. Kuramnn bu gen

doa aratrmacsnca da oluturulduunu hayretle grr.

Wallace'n almas Darwin'in bir bildirisiyle birlikte ayn yl

Linnean Kurumunda okunur.

Darwin, evrim dncesine bilimsel temel kazandran doabilginidir. Entelektel bir aile gelenei ile byyen Darwin, yl

tp renimi grdkten sonra ilahiyat renimi iin Cambridgeniversitesine girer. Ama onu asl ilgilendiren ey bcekkoleksiyonudur. Bu merak ona be yl sren bir bilimsel geziyekatlma olana salar. ngiliz Kraliyet gemisi Beagle'le srdrlenbu gezinin misyonu Patagonya, Tierra del Fuego'nun yan sraili, Peru ve Pasifikteki baz adalarn haritasn karmak, GneyAmerika, Avustralya, Yeni Zelanda ve Tasmanya kylarnkapsayan dnya evresinde bir dizi kronometrik lmelerde

bulunmakt. Darwin geziye doa bilimcisi kimliiyle katlmtr.1831'de denize alan gemi 1836'da ngiltere'ye dner. Yklinceleme notlaryla gemiden inen Darwin'in dn yaknlarnndnda kimseyi ilgilendiren bir olay deildi, o zaman. Ancakaradan 23 yl getikten sonra bu gezinin bilimsel nemi, insandncesinde yol at byk devrim ortaya kacakt.

Gezi boyunca Darwin'i bir gzlemci olarak en ok trler arasndaki

ilikiler, canllarn deien evre koullarna uyum salamadagsterdikleri olaanst beceri, birbiriyle sk yaknl olan


31/165

hayvan topluluklarnn gneye doru kaydka yerleimbakmndan nasl sralandklar ilgilendirmiti. evrenin topluluklarzerindeki etkisi gzden kamayacak kadar belirgindi. Darwin'dennce Lamarck'n nemle zerinde durduu bu gzlem onunkuramnn zn oluturmutu. Trlerin kkenini deien evreetkisinde organlarn kullanl ya da kullanszlk biiminebalayan Lamarck kuramnn olgusal kanttan yoksun kaldnadaha nce deinmitik. Darwin, dedesi Erasmus Darwin'in evrimdncelerinin yan sra Lamarck'n almasn da yakndanbiliyordu. Ancak Darwin'in gznde bu almalarn hibiri trlerarasndaki farklar aklayacak yeterlikte deildi. Gezi notlarnabelli bir dzen vermeye koyulduunda zellikle trlerin deiimineilikin gzlemlerini dikkat ekici bulmutu. Ancak henz belirsiz

kimi hipotezler dnda elinde "kuram" diyebileceimiz belli biraklama yoktu. Geziden dnnn ilk iki yl Darwin iin bir trbocalama dnemi olmutur. Bu srada eline bir raslant olarakgeen bir kitap, Thomas Malthus'un adlyapt, aray iinde olduu aklamann ipucunu ona salar. Birrahip olan Malthus amatr bir ekonomist olarak da alyordu.Kitabnda, nfus byklyle salanan yiyecek miktararasndaki ilikiyi ele alm, nfus art hznn yiyecek retimini

srekli ama eilimi gsterdii savn vurgulamt. 2 Malthus,sava, ktlk ve salgn hastalklarn nfusta hzl bymeyi birlde snrlad, yoksa sonucun tm dnya iin kanlmaz birykm getirecei grndeydi. 19. yzyln ilk yansngilteresi'nde nfus gerekten ylesine byk bir art hz

2Malthus'un szn ettii fark literatrde genellikle yiyecek

retiminin aritmetik diziyle, nfusun geometrik diziyle bydbiiminde belirtilir.

Darwin gibi doal tarih merakls bir baka aratrmac da, gene birraslant olarak Malthus'u okumu, ayn sonuca ulamt. Darwin,1858'de Malaya'dan incelemesi iin kendisine postalanan bir yazeline geinceye dek Alfred Russell Wallace (1823 - 1913) adlkiiden habersizdi. Wallace'n yazs, Darwin'in Malthus'tanesinlenerek


32/165

iindeydi ki, beslenme sorunu kayg verici bir arlk kazanmt.Malthus'a gre nfus artnn o gnk hzda devam etmesihalinde insanlarn bulunan yiyecei paylama savam azgnboyutlara ulaacak, gller karsnda gszler ok gemedenyok olup gidecekti.

Darwin, Malthus'un izdii bu karamsar tabloda canllardnyasna zg evrimsel deiimin motor gcn yakalar.Pasteur, "Bilimde mutlu raslant ona hazr kafa iin vardr,"demiti. Malthus'un insanlk iin pek i ac olmayan ndeyisinin,Darwin'in kafasnda nasl bir imek aktrdn kestirmek gdeildir. Darwin'in mutlu sayd bu etkiyi dile getiriini birlikteokuyalm:

Malthus'un nfusa ilikin denemesini vakit doldurmak iinokuyordum. Uzun sren youn gzlemlerimle her yerde tankolduum canllar arasndaki "yaam savam" olaynn anlamnkavramaya hazrdm. Hemen grdm ki, etin evresel koullaraltnda canlya avantaj salayan zellikler korunur, salamayanzellikler zamanla yok olur. Bu srete yeni trlerin olumaskanlmazdr. Artk elimde almalarma k tutan bir kuramvard!oluturduu kuram ana izgileriyle ieren bir zetti. Darwin'in budurumda urad ruhsal sarsnty kestirmek gdeildir. Ne varki, onun bir bilim adamndan beklenen drst davran rneiniverdiini biliyoruz. Darwin, Wallace'n istei dorultusunda yazyokuduktan sonra dnemin nl jeoloji bilgini Sir Charles Lyell'e biraklamayla birlikte gnderir. Darwin aklamasnda kendisinin deuzun bir dnemi kapsayan almalarnda ayn sonuca ulatn,

bu konuda hazrlad kitabnn yaknda yaymlanacanbildiriyordu. Durum gerekten Darwin iin i ac deildi. Lyell ileDarwin sonunda haka bir zm buldular: Wallace'n yazs ileDarwin'in szn ettii kitabnn bir zeti Linnean Kurumu'ndabirlikte okunacak, sonra Kurumun dergisinde yaymlanacakt.Derginin Eyll 1858 saysnda kan bu iki yaz, ne yazk ki,beklenenin tersine, yank uyandrmaz. Yalnzca bir eletiri gzearpar; onda da, "yazlarda yeni olan her eyin yanl, doru olan

her eyin de zaten bilindii," kmsemesi vard.


33/165

Ancak cesaret kinci bu durum Darwin'i pek etkilemez: Lyell iletannm botaniki Hooker'in tevikiyle hazrlamakta olduukitabn bir an nce bitirmeye koyulur. adl nlyapt Kasm 1859'da yaymlanr. lk bask kitabn sata ktgn kaplr; ikinci bask da birka gn iinde tkenir. Yenibasklar birbirini izlemekle kalmaz, kitabn ok gemeden Avrupadillerinde, bu arada Japonca'da, evirileri yaymlanr. Bu odnemde pek az kitap iin sylenebilecek bir baardr. TrlerinKkeni, ksa srede yaratt sarsc etki bakmndanRousseau'nun Sosyal Kontrat, Marx'n Sermaye, ThomasPaine'in nsan Haklar gibi devrimsel etki yaratan kitaplarla boylebileceini gsterir. Bu kitapla bilim tarihinde yeni bir dnembalamtr.

'nde Darwin trlerin oluumunu bireyler arasndakivaryasyonlar kullanan doal seleksiyona balamt. 1871' deyaymlanan 'nda ise Darwin ikinci bir tezle ortayakyordu: nsan bir hayvandr; tm dier hayvanlar gibi evrimsrecinin rndr.

Kutsal kitaplarn bilinen retileriyle aktan aa elien bu tezyalnz banaz din evrelerini deil, insanda Tanrsal imge olduudncesine koullanm pek ok kimseyi, bu arada kimi bilimadamlarm, fkeyle ayaa kaldrr. Ortal yattrma gereiniduyan Wallace Darwin'in imdadna komaktan kendini alamaz:

Darwin'in evrim kuram, en ar mantksal sonucuna gtrlsebile, insann spiritel doasna ilikin inarca ters dmek yledursun, o inanc destekler niteliktedir.

Ne var ki, Wallace'n pek inandrc olmayan bu yorumu etkisizkalr, zellikle kilisenin iine dt tedirginlik giderilemez. Butedirginlik nedensiz deildir: evrim kuram entelektel kesimdeolduu kadar halk kitleleri arasnda da destek bulur. Darwinkendisinden 300 yl nce gelen Kopernik gibi insan dncesindekkl bir devrim balatmtr. Kopernik arzn gne evresindednen bir gezegen olduunu syleyerek; Darwin canllarn, buarada insann, uzun evrim srecinde olutuuna doyurucu kantlar


34/165

getirerek, evrende arza ve insana zel konum veren gelenekseldnceyi ykyordu. Geri Galileo'dan sonra giderek saygnlnyitiren kilisenin bu gelimeyi nleyecek ya da etkisiz klacak gckalmamt; ama Tanr'ya dorudan bir saldr sayd Darwinkuramn iine sindirmesi de beklenemezdi, elbet. Teoloji, canllardnyasna ilikin bilimsel gelimelere ok daha duyarldr: Fizikdnyann mekanik aklamasna zamanla allmt; ancakcanllarn oluumunda Tanr'nn dlanmas gz yumulacak birsaygszlk deildi. Gerekten, Darwin trlerin evrimini,Newton'dan kaynaklanan ve 19. yzyl bilim dnyasndaegemenlik kuran mekanist grle aklamaktayd. T.H. Huxley'in,bilim evrelerinde 'ne gsterilen ilgiden szederken ada pek ok bilim adamnn duygularn dile getirdii

sylenebilir:

Biz, dorudan olgularla yz yze getirilerek geerliiyoklanabilecek ak ve kesin bir aklama aray iindeydik.

aradmz hipotezi bize salamt. Yaratlretiyi kabul etmiyorduk ama yerine koyacamz ne vardelimizde?

Darwin kuram zerinde bilim adamlar arasnda balayantartma ok gemeden geniler, halk kesimlerine inen krcekimeye dnr. Bilim dnyasnda ounluk ak ve doyurucubulunan doal seleksiyon dncesine banaz evrelerin tepkisigecikmez. 1860'ta yer alan ve "Oxford Toplants" diye nkazanan ilgin ekime aradan yz yl akn bir zamangemesine karn unutulmamtr. Taraflar atmaya hazrlkl

gelmilerdi. Kilise yzyllarn deneyim ve bilenmi argmanlarylaortaya kyordu. Hedefi Darwin'cilii vurmak, kutsal kitabnyanlmazl dogmasn kurtarmakt. Delloyu, etkili konumagcyle tannan Oxford Piskoposu Samuel Wilberforcestlenmiti. Olayn yksn adlbiyografiden dinleyelim:

Daha toplant salonunun kaplar almadan Oxford, Piskoposun

Darwin'i ezecei sylentisiyle alkanmt. Wilberforce'utartmaya, Darwin'e kiisel kin besleyen Profesr Owen


35/165

hazrlamt. Karsnda Darwin'in "oban kpei" diye bilinenT.H. Huxley vard. Aslnda Huxley'in niyeti dinleyici olarak kalmak,tartmaya katlmamakt. Tartmann ok gemeden demagojiyednp soysuzlaaca endiesini tayordu. yle bir kalabalktaakl deil, duygular ar basacak, dolaysyla bilimsel birtartmaya olanak olmayacakt. Hatta arkadalarnn srarolmasa, toplantya katlmay bile istemiyordu. Toplantya gelenlerylesine kalabalkt ki, Oxford Mzesinde aynlan salon yetersizgrlerek Ktphanenin Bat Odas diye bilinen daha geni birsalona geilir. Konumaclar daha gelmeden salon tka basadolmu, nefes alnacak yer kalmamt. Salonun bat kesimindepencerelere kadar doluan bayanlar yer alm, bir yandanyelpazeleriyle serinlerken bir yandan da el kol iaretleriyle

piskoposu cokuyla selamlyorlard. Piskoposun hazr kuvvetikilise takm da salonun tam ortasnda yer almt. Salonun kuzeykesimine ise, renciler ylmt; aznlkta olmakla birlikte onlarda Darwin iin seslerini ykseltmeye hazrdlar.

Wilberforce konumak iin yerinden dorulmaya balayncasalonda gerginlik artar, tm gzler ona evrilir. Piskopos yarmsaat boyunca parlak ama ieriksiz bir retorik rnei sergiler;

dinleyicileri dnmeye deil duygulanmaya iten, gerekleriarptan bir dil kullanr. Ar bal bir din adam grnmnde,evrim dncesinin anlamszln vurgular; trlerin balangtakiyaratl biimleriyle kald, Tanrsal dzenin deimeyeceitemasn iler. Dinsel trenlerde her zaman ustaca bavurduuyntemle konumasnn etkisini ykseltmek, kar tarafa lmdarbesini vurmak iin Huxley'e dner, alayc bir glmsemeyle usoruyu yneltmekten kendini alamaz: "imdi renmek istiyorum,

sizin maymunla akrabalnz anne tarafndan m, yoksa babatarafndan m?" Konumak niyetinde olmayan Huxley artk sessizkalamazd, Piskoposa aznn payn vermek frsat domutu.Yavaa yerinden dorulur, sakin, kararl bir ifadeyle, "Maymunlau ya da bu yoldan akraba olmay drc bulmuyorum. Beniasl utandran ey, sz syleme ustalyla gerei saptran biriyleu anda karkarya kalm olmamdr."

Huxley'in bu ksa yant salonun havasn bir anda deitirir. tikak ve barmalar arasnda hanmlardan biri baylr.


36/165

rencilerin srarl istei zerine dnemin tannm botanik bilginiHooker krsye arlr. Hooker konumasnda Piskopos'unbilimsel verileri hie saydn, bilmedii bir konuda uzmanlktasladn, 'ni okumad halde kulaktan dolmaszlerle karaladn belirtir. Piskopos kendini savunamaz durumadmtr; kurtuluu evresiyle birlikte toplanty hementerketmekte bulur.

Bu olay ayn dili kullanmayan din ile bilimin bir araya geliptartamayacan gstermekle dnce tarihinde nemli bir yertutar.

Darwin'in yapt neydi? Banaz evrelerin tedirginlii byklde bu soruyu doru yantlamamaktan kaynaklanyordu.Darwin trlerin evrimine ilikin bir kuram ortaya koymu,toplayabildii gzlem verileriyle kuramn kantlamaya almt.Bir hipotez niteliinde olan bu kuram canllara ve trleringeliimine ilikin bilinen olgular aklamaya ynelikti. Darwin'inkendisi kuramna bu gzle bakm olmal ki, daha doyurucu birkuramn ortaya kmas halinde ondan vazgeebileceini

belirtmekten geri kalmamt. Gnlnden unlar okuyoruz:

Bana ne denli ekici gelirse gelsin, olgularn ters dtherhangi bir hipotezimden (ki her konuda hipotez oluturmaktankendimi hibir zaman alamam) vazgeebilmem iin kafamsaplantlardan uzak tutma abasndan hibir zaman kanmadm.

Ne var ki, Darwin'in deindii saplantsz ya da zgrce dnme

abasnn o ilim adamlar arasnda bile yaygn olduu kolaycasylenemez. Nitekim Darwin daha yaarken kimi evrelerin, buarada baz bilim adamlarnn, evrim kuramna kuku gtrmez birreti gzyle baktklarna tank olmutur. ki uta da banazlnegemen olduu ylebir ortamda din ile bilimin, uzlamas yle dursun, tartmasnabile olanak yoktu. Din talam teolojik dogmalarndan, hideilse canl dnya ve zellikle insan sz konusu olduunda, en

kk bir dn vermeyi veya yumuamay gze alamamakta;bilim ise mekanist dnya grnn bysnde hibir alanda ne


37/165

Tanr'ya ne de ruhsal bir gce yer veriyordu. yle ki, Wilberforceile Huxley toplant salonunu terk ettiklerinde, birbirine tmyleyabanclaan iki bireyideil, birbiriyle badamaz iki ayr dnyaysimgeliyorlard.

Darwin istemeyerek gnmze de uzanan bir bunalma, kltrdeonarlmas g bir atlakla yol amt.

Tm devrimsel etkisine karn Darwin yeterince anlalmayanbilim adamlarndan biridir. Pek ok kimsenin gznde onundnce tarihindeki yeri kukuludur. Kimisine gre zeksortalama dzeyde, kavray gc zayf olan Darwin baarsn,

doru zamanda, doru yerde dnyaya gelmi olmasna borludur.Kimisine gre ise baarsnn gerisinde yalnzca sabr ve ylmayanisten gc vard. Biyografisini yazanlardan biri onu "entelektelolarak snrl, kltre kar duyarsz" diye nitelerken, bir dieri,"olgular toplama gcn yksek, dnceleri birletirmeyeteneini zayf" bulduu Darwin'in "byk dnrler arasndayeri yoktur," der. Banazlarn gznde ise Darwin bilim adamdeil, bir arlatan, bir gz boyacdr. Bunlara bilim tarihini

okumalar gerektiini anlatamazsnz. Sradan kiilerin Darwin veevrim konusunda ya hi ya da pek az ey bilmeleri doalsaylabilir, belki. Ama aydn geinenler arasnda bile ounluunyzeysel bilgiyle yetinmesine ne diyeceiz?

Darwin'i yakndan inceleyen, gerekten tanyan bilim tarihilerininyan sra onu anlama abas gsteren aydnlarn dayadsyamayacaklar gerek u: Darwin stn yeteneklerle

donatlm, geni grl, derin kavray gcyle ayrntlargzden karmayan sabrl bir aratrmac, zgn ve kapsamlkuram oluturma dehasyla sayl bilim adamlarndan biridir.Otobiyografisinin son cmlesi onun ayn zamanda ne denlialakgnll olduunu gstermektedir:

Sahip olduum mtevaz yeteneklerim gz nne alndnda,birtakm nemli noktalarda bilim adamlarn bu denli etkileyebilmi

olmam gerekten bir srprizdir, benim iin.


38/165

Charles Darwin, 1882'de 73 yanda ldnde, uygar dnyaykuramnn bir tr yer sarsnts iinde brakmt. Doadakikonumumuza ilikin dncemiz zerindeki etkisi bugn bileyeterince deerlendirilmi deildir. yaymlanmasndan bu yana 130 yl gemi olmasna karn ilkcanlln srdrmekte, deiik evrelerde tartlmaktadr.

Evrim kuramn anlamak, bu kuramn ok ynl etkilerinideerlendirmek Darwin'in byk baarsn anlamak demektir.

Bilim grnrde olmayan bir dzeni araytr. L.S. Stebbing

19. yzyln ikinci yars, deyi yerindeyse, Darwin'in bir bakmaputlatrld dnemdir. ncil gibi, istenilenanlamda yoruma ak yar kutsal bir kitaba dnr. Almanya'da,doal seleksiyon ilkesi Prusyal Junkerlerin stn uluslarnolumas iin zayflarn yok edilmesi gerektii inancna aranlan"bilimsel" destei salar. Prusya'da Darwin'i izleyen Treitschke ileBernhardi sava yceltmeye ynelik youn bir aba iine girerler.Darwin'in kendi lkesi ngiltere'de doal seleksiyona dayananevrim dncesi, ticaret ve sanayide acmasz rekabetin, emeksmrs ile smrgeciliin gerekesi olur. O dnemde sosyalistentelektellerin yorumu daha insancld; onlara gre Darwin'ingzlemleri arasnda, canllarn etin doal koullara dayanma veevreyle uyum kurmada bireyler aras dayanma ve ibirliisavam kadar yer tutan bir olaydr. yleyse, bireyleri birbiriyleacmasz vuruan bir toplumdan ok, dayanmaya dayanan birtopluluun gelime ve ilerleme gc daha yksek olabilir. Ne varki, hzl sanayileme srecine giren geen yzyln kapitalistrekabet ortam evrimde dayanmay deil, zayfn acmasz


39/165

ayklanmas dncesine yatkn olmal ki, evrim doalseleksiyonla zde tutuluyordu. Daha insancl bir yorum yle birortamda santimantal bir fantezi olmaktan ileri gemezdi. Oysadoann tmyle acmasz ve krc alt tezine katlmamaysalt duygusallk diye nitelemek doru deildir. Doada, toplumsalyaamda olduu gibi, yarma ve savam yannda dayanma veibirlii de vardr. Kald ki, Darwin'in kendisi yaam savamnda"en uyumlunun ayklanmaktan kurtuluu" tezinin dar anlamdayorumlanmas eilimine kar gerekli uyarda bulunmutu. Enuyumlu her zaman "en gl" demek deildi. Yaam savamndaglerini birletirip dayanma iine girenlerin de, en gller gibi,baar saladklar sylenebilirdi. adl kitabndaDarwin bu noktay aka belirtmitir:

yelerinin ounluunun birbiriyle dayanma iinde olantopluluklar en iyi gelime gsteren ve oalan topluluklardr.

Ne var ki, Darwin'i izleyenler, ounluk, dar yoruma dmektenkurtulamamtr. Onu en iyi anlayanlardan biri olan Huxley bile,hayvanlar dnyasn bir "lm-kalm arenas" diye niteler. Onagre,

Bu arenada zayflarla beceriksizlerin elenmesi, gllerlebeceriklilerin egemenlii kanlmazdr.

Yorumunda daha ihtiyatl davranan Herbert Spencer yalnzca,"yaam savamnda en uyumlu" nitelemesinin anlam zerindedurur.

Darwin'den sonra evrimde dayanmann nemini vurgulayan ilkyazar yzylmzn banda adn duyuran Prens Kropotkinolmutur. Bu yazarn genliinde Dou Sibirya ile KuzeyManurya'da inceleme gezisi srasnda dikkatini eken en nemliolay, hayvanlar arasnda pek okrneini gzlemledii, karlkl yardmlama ve dayanma idi.Gerekten iklim koullarnn son derece etin olduu bu

blgelerde bir tr dayanma iine girmeyen hayvanlarn yok


40/165

olmaktan kurtulmasna olanak yoktu. Prens Kropotkin,adl yaptnda yle demektedir:

Bireyleri arasnda yaam savamnn en dk, dayanmannen yksek dzeyde tutulduu hayvan trlerinde gelime, oalmave beslenme olanaklarnn en st dzeye kt gzdenkamayacak kadar aktr.

Kropotkin'in yargs kolayca gz ard edilemez: gerek hayvanlardnyasnda gerek ilkel insan topluluklarnda onun savnkantlayc pek ok gzlem yaplmtr. Dayanma eilimizellikle kular arasnda belirgindir. Sere ve benzeri kkkularn, doan, ahin, kartal gibi yrtclardan kendilerinidayanma iine girerek koruduklar bilinmektedir. Gezdiiyerlerde hayvanlarn ounluk bir tr toplum yaamsrdrdne tank olduunu syleyen Kropotkin kuzeyin bykdzlklerini fare kolonileriyle yer sincaplarnn tuttuunu, kutbayakn evrelerde ise ren geyikleriyle misk kz srlerininegemenlik kurduunu; okyanus kylarna gelince, oralar fokbalklaryla morslarn doldurduunu rnek olarak gsterir. OrtaAsya'nn byk yaylalarnn derinliklerinde bile yabancl at, eek,deve ve koyun srlerinin grldne deinen Kropotkin, doaysrekli bir sava alan saymann yanlln altn izerek zelliklebelirtir:

Hayvanlar dnyasn, kanl dileriyle kurbanlarn durmadanparalayan aslan, kaplan ve sultanlardan ibaret saymak tmyleyanl bir baktr. yle olsayd, insan yaamn da srekli savave toplu krm saymamz gerekirdi.

Fizyoloji ve tp alannda tannm bilim adam Kenneth Walker'ingzlemleri de bu yargy pekitirici niteliktedir:Yllarca nce Dou Afrika'da avlanmaya ktmda hayvanlararasnda gzlemlediim dayanmann birok rnei hlbelleimde canldr. Athi dzlklerinde deiik zebra ve ceylansrlerinin tehlikelere kar birbirlerini uyarmak iin belli yerlerenbeti koyduklarna tank oldum. Zebra avlamaya kmamtm;ama ceylan avlamam da hemen hemen olanakszd. nk nezaman birine yaklamak istesem, nbet tutan zebra tehlikeyi fark


41/165

eder, ceylanlar uyarrd. Gene zrafalarla filleri de ok kez birliktebulurduk. Fillerin kocaman kulaklar, son derece keskin iitmeduyular vardr; ancak grme duyular zayftr. Zrafalar ise adetagzetleme kulelerine yerletirilmi bekiler gibidir. Glerinibirletirdiklerinde grnmeden ya da duyulmadan ne fillere ne dezrafalara yaklamaya olanak vard. Daha ilgin (daha dorususon derece garip) bir ibirlii gergedanlarla, derilerine gmlenkene trnden parazitleri ayklamak iin srtlarnda sralanpoturan kular arasnda idi. Bu kular her zaman tetikte bekler,yaklatm ok uzaktan fark eder etmez hrn lk vegagalamalarla konuu olduklar hayvan uyarrlard. Gergedankamaya koyulduunda kularbir katardaki yolcular gibi hayvannsrtna aslp yerlerinden ayrlmazlard.

19. yzylda bilim adamlar ounluk alma odalarnda ya dalaboratuvarda kapal kaldklar, doay dorudan tanma yolunagitmedikleri iin canllarn salt savam iinde olduu tezinekolayca kaplmtr. Huxley apnda sekin bir bilim adam bilekendini bu yanlgdan kurtaramamt. Oysa bu ayn zamandaahlk anlaynda idealist olan Huxley iin bir trl iine

sindiremedii bir sknt olmutur. Yaratlnda son derece duyarlve insancl bir kii iin doay kr ve acmasz bir krm makinesiolarak grmek kolay deildir. Sknt sradan insanlar iin de szkonusuydu: Pazar gnleri kilisede dinledii szlerle dier gnlerdebilimsel kitaplarda okuduu eyler arasnda derin bir uurumvard. Yuvasndan den bir sere yavrusunu bile gzdenkarmayan, tm olup bitenlere egemen, koruyucu, balaycyce Tanr bir yanda, te yanda ise onun "yaratklar" diye

rendii canllar arasndaki acmasz krm! Din adamlarna m,bilim adamlarna m, kime inanacakt insanlar? Yumurtalarn birhayvann derisinin altna yerletirip orada kan larvalarnahayvann dokularn yiyerek beslenme olana salayan"ichneumon" denen sinei dnelim. Byle bir nesne Tanr'nnyarat olabilir miydi? Olursa, bunun aklamas nedir? Doagerekten bilim adamlarnn betimledii gibi glnn zayfbeceriklinin beceriksizi yok ettii korkun bir sava alanysa, o

zaman insanlar iyilik yapmaya, yardmlamaya ve paylamayaaran dinsel ve ahlaksal tlerin anlam kalr myd?


42/165

Darwincilerin dedii doruysa, "din" denen eyin efsane olmadnda bir anlam var myd? Masalla kendimizi avutupoyalanmaktansa gerei tanmak, ona almak daha doru olmazmyd?

Bu ikilem, amzda dinsel inancnda itenlikli olan sradan insaniin hl zmsz kalmaktadr.

Ne Darwin ne de onu izleyen destekleyicileri evrim kuramnispatladklar savndaydlar. Onlar kuram gzlemsel kantlarnadayanarak doruladklarna inanyorlard. Darwin'in en atelisavunucusu Huxley'n bile trlerin evriminin doal seleksiyon

dzeneine dayand tezine tmyle katld sylenemez.Ancak "Darwincilik" denen daha sonraki bir gelime Darwin'inevrim kuramna doruluu kesin bir tr dogma kimlii kazandrmabanazl gstermitir.

Evrim kuramna yneltilen eletirileri (bunlar ilerde belirteceimizgibi, dinsel, duygusal ve bilimsel olmak zere deiik kaynakltepkilerdir) gereince deerlendirmek iin, her eyden nce,

Darwinciliin ne olduunu anlamamz gerekir. Deiik yorumlaraurayan, bu nedenle de anlam belirsizlii iine den "evrim"teriminin, ncelikle tanmsal akla kavuturulmasna ihtiyavardr.

Gnlk anlamnda "evrim" alma veya gelime sreci demektir.Politikada toplumun devrim gibi kktenci bir atlmla deil, birikimlibir sre iinde deimesi anlamna gelir. Biyolojideki

kullanmyla "evrim" (a) Canllarn daha basit ilk formlardan dahakarmak formlara doru gelimesi, veya (b) ayn soydanorganizma topluluklarnn zelliklerinde kuaklar boyu birikimleoluan deiiklik anlamna gelmektedir. Biyolojideki kullanmlarieren "Darwincilik", dar anlamda, doal seleksiyon dzeneinivurgulayan grn addr. Buna gre, tm canl trler,organizmaya doal koullarda ayklanmaktan kurtulma veoalma olana salayc varyasyonlarn doal seleksiyonuyla

geliir. Darwincilik doal seleksiyon tezini yoklanmas gereksizdoruluu apak bir ilke sayd lde bilimsel bir kuram


43/165

olmaktan uzaklamakta, ideolojik bir reti kimlii kazanmaktadr.Ancak hemen belirtmeli ki, bu retisel eilim gemite kalm birolaydr. Bugnk anlamyla "Darwincilik" bilimsel evrim kuramylazdetir.

zerinde durulmas gereken bir nokta da Darwin kuramnnkapsamna ilikindir. Darwin kendisinden sonra gelen kimiyandalarnn tersine kuramnn, evrime ilikin her eyi akladsavnda olmamtr. Bilimsel her kuram gibi Darwinciliin deakladklarnn yan sra aklayamad olgular vardr. rnein,kaltma ve mutasyona ilikin hemen hibir eyin bilinmediisrada, bir tr oluturan bireyler arasndaki varyasyonlarnaklanmas beklenemezdi. Nitekim Darwin kuram varyasyonolgusunu iermekle birlikte aklamaktan uzak. kalmtr.

Darwinciliin doal seleksiyonu evrimin gereklemesinde tek veamaz dzenek sayd sans da yanl bir yorumun rndr.Darwin'in kendisi hibir zaman trlerin olumasn yalnzca doalseleksiyonun bir ilevi olarak grmemitir. Kuramnda doalseleksiyon evrimlemenin temel arac olarak sunulmu, ancakbaka etkenlere de yer tannmtr. Bu etkenler arasndaDarwin'in zellikle deindii Lamarck kuramnda vurgulananorganlarn kullanl veya kullanszl noktas vardr.

Darwin'in Lamarck kuramna tmyle srt evirmediini gsterenbu esneklii hem anlayla hem vgyle karlamak gerekir.Darwin'in zamannda kaltm bilim henz ortaya kmamt. Bunedenle bireylerin yaam deneyimlerinde edindikleri zelliklerinkaltsallaarak yavrularna getii dncesini benimsemedefazla bir glk yoktu. Bu dncenin olgusal kanttan yoksunluuDarwin'in lmnden sonra ancak ortaya konmutur. Darwin,

Weismann'n ortaya koyduu bu sonucu renseydi bile evrimsrecinde evre etkisini yadsyan kat grne katlmayacakther halde.

Doal seleksiyona malzeme oluturan varyasyonlarn nedenlerini,kaltm yasalarn Darwin bilmiyordu, kukusuz. Evrim kuramndabelirsiz kalan bu konular aydnlatmak kuramn geerliinipekitirmek bakmndan bir ihtiyat. Bu ihtiya Darwin'i kaltmailikin bir hipotez oluturmaya gtrr. Buna gre organizmada


44/165

yer alan her hcre "gemmule" denen birtakm paracklar salar;paracklar vcutta bir sre dolatktan sonra reme hcrelerindetoplanr. Birlikte oalabilen bu paracklarn ilevi vcuttaki herdokunun zelliklerini sonraki kuaklara iletmektir. remehcrelerinin yeni bir bireye dnme ve gelime srecindegemmule'ler de onlarla birlikte oalarak bireyin zellikleriniolutururlar. Darwin'in "Pangenesis" diye adlandrd bu hipotez,kaltm dzeneini aklamayaynelik ilk kuramsal giriimdir. Darwin'in nerdii aklama bilimevrelerinde yeterince benimsenmez, ancak kaltm biliminingelimesinde hipotezin kamlayc rol ,yadsnamaz.

Doal seleksiyon dzeneinin ileyiini anlamak iin modernkaltm kuramnn ana izgileriyle bilinmesi gerekir. Unutmamakgerekir ki, doal seleksiyon kendi bana evrim olgusunu tmyleaklamaya elverecek yeterlikte deildir. Bir tr filtre gibi alandoal seleksiyonun ilevi, evre koullarna uyum salamadayetersiz kalan bireyleri ayklamaktr. Evrim srecine devinimsalayan asl etken, bireyler arasnda ortaya kan kaltsalvaryasyonlardr. Varyasyon nedir, nereden kaynaklanmaktadr?

Varyasyon ounluk gzlemsel bir olgudur; bir tr oluturanorganizmalar arasndaki deiik her zellik bir varyasyondur.Evrim kuramnda varyasyon aklanan bir olgu deil, doalseleksiyona gere salayan bir veridir. Bireyin evreye uyumsalamas bakmndan kimi varyasyonlar yararl, kimileri deyararszdr. Yaam savamnda. yararl varyasyonlarorganizmaya baar, yararszlar ayklanma yolunu aanetkenlerdir. Sorumuza dnelim: varyasyon nasl olumaktadr?

Bu soruyu yantlamak iin mutasyon olgusuna deinmemizgerekir. Bir toplulukta kaltsal varyasyonun temel kayna"mutasyon" diye bilinen, genlerde ya da kromozom yapsndaoluan beklenmedik, kalc diyebileceimiz deiikliklerdir. Ancakvaryasyonlarn tek kayna mutasyonlar deildir; srekli olarakgenotip oluturan mevcut "alel"lerin yeni kombinezonlar bubakmdan ok daha nemlidir.** "Alel", homolog kromozomlar zerinde ayn konumu paylaan bir

gen'in alternatif formlar demektir.


45/165

Kaltm bilimi, kaltmn fiziksel temelini ve ileyiini ortaya karanWeismann'la balar*. Darwin'in lmnden yl sonraWeismann, daha sonra embriyoya dnen dllenmi yumurtanndaha balang aamasnda "somatik" ve "propagatif" denen iki

yarm paraya ayrldn gsterir. Somatik yarm yeni bireyinvcudunu oluturma yolunda byr; propagatif yarm ise bireyinreme bezlerini oluturur. Vcut yapsn oluturan hcrelerle yenikuaklara yol aan reme hcreleri arasnda kesin ayrlmadllenmeden sonra ortaya kan ilk gelimedir. Bireyin vcudu erya da ge lmle son bulur; oysa reme hcrelerinin bir bakmalmsz olduu sylenebilir. Bunlar sonra gelen kuaklardayaamlarn srdrrler. Denebilir ki, organizmann nerdeyse

tmn oluturan somatik hcrelerin ilevi, "lmsz" remehcrelerine, bireylerin geici yaamlarnda, bir barnak, birbeslenme olana salamaktr. Doa yaamn yeni kuaklardasrdrlmesine yneliktir. Bizlerin birey olarak bu amaca hizmetaralar biiminde kullanlmamz, saygnlmza ters de dse,grmezlikten gelemeyeceimiz bir gerektir. Gerekten, doannileyi dorultusunda kendisine den grevi yerine getirenbireyin sonunda hurda ynna atlmas kanlmazdr.

Kaltmn fiziksel temelini oluturup ana-baba zellikleriniyavrulara aktaran genler hcre ekirdeinin karmak yapsndayer alrlar. Bir hcre blnmeye yz tuttuunda ekirdei bir dizikark ve ilgin diyebileceimiz deiiklie urar. ekirdein enbelirgin zellii olan bklm ince tel, says her canl tr iindeimeyen, "kromozom" denenubuk gibi paralara ayrlr. Bu paralarn, ok gl mikroskoplar

altnda incelendiinde, son derece ufak taneciklerin oluturduukopuk bir kolyeyi andrd grlmektedir. te kaltsal zellikleri"gen" adn verdiimiz bu tanecikler tamaktadr. Evrim kuramynnden nemli olan nokta, genlerin ana-babadan tadklarzellikleri olduu gibi ve ayr birimler olarak yavrularageirmeleridir. Darwin'in dneminde bu nokta aldk kazanmdeildi. Ana ya da babayaait herhangi bir zelliin, iftlemeyekarn kimliini yitirmeksizin (herhangi bir karma uramakszn)

yavruya geii anlalmas g bir sorundu. Herkes gibi Darwin'dede, ana ve baba zelliklerinin kararak birbirini etkiledii, yavruda


46/165

her zelliin ortak kimlikle ortaya kt dncesi egemendi.Oysa gerek Mendel'de, gerek daha sonraki almalarda kaltmbirimi genlerin kaynamad, dier genlerle bir araya geldiindekimlik yitirmedii dncesi geerlik kazanmtr. Dahas, genleretkinlikleri iin elverili koullar buluncaya dek st rtkkalabilmektedir.

* Kaltmda genlerin ileyiini deneysel olarak ilk inceleyen bilimadam Avusturya'l Rahip GregorJ.Mendel'dir. Mendel'in 1866'daaklad almas, ne yazk ki, yzylmzn basna gelinceyedek dikkat ekmeden kalr.

Modern aratrmalar Darwin'in bilmedii bir baka olguyu dahagzler nne sermitir: "Mutasyon" denilen ani ve kalc deime.zellikle bir tr meyve sinei olan drosofila zerinde srdrlen

youn gzlemler mutasyon .olayndaha yakndan renmemizi salamtr. Bulgulardan biri zamanzaman bu sineklerden birinde veya birkanda beklenmedik birdeiikliin ortaya ktna ilikindir. rnein, bireyin ya gzrengi, ya kanat yaps, ya a tepkisi, ya da yaam sresiynnden dier bireylerden farkl bin zellii gze arpar. Deiikmutasyonlara sahip bireylerin dzenli iftlemeleri yoluyla oksayda mutasyonlar ayn bireylerde bir araya getirerek bir ya da

daha fazla "yeni" denebilecek trn olumas salanabilmektedir.Mutasyon belli bir tr ya da belli bireylerle snrl kalan bir olaydeildir. Bu olayn nedensel aklamas henz yaplamamtr.Bilinen u ki, her organizma mutasyona urayabilir. H.J. Muller vedier baz bilim adamlar soruna aklk getirmek iin denek olarakayrdklar meyve sineklerini Xsnna tutmulardr. Geri bu ilemsinekleri reme gcnden yoksun brakacak kadarzedelememektedir. Ne var ki, Muller bu ileme karn reme

gcn koruyan bireylerin yavrularnda ok sayda mutasyonolay saptar. Bu yntemle krmz yerine beyaz gzl, byk


47/165

yerine kk kanatl, dz yerine atal tyl sinekler oluturulur. Busonuca dayanarak mutasyonun grnrde organizmayetkilemeyen bilmediimiz kimi d etkenlere bal olarak ortayakt sylenebilir. rnein, dnyamzn atmosferinden geenkozmik nlarn mutasyona yol at sanlmaktadr. Genetikalannda bilim adamlarn uratran mutasyon olay, evrimbakmndan fazla nemsenmemektedir. Evrimin mutasyon gibianszn beliren deimelerden ok, uzun srede yer alan kkdeiimlerin birikimiyle olutuu gr egemendir. Mutasyonlardoal seleksiyon iin gvenilir malzeme salamamaktadr; evrimasndan olumlu mutasyonlarn yan sra daha ok olumsuzlarnarasland sylenebilir. yle ki, rnein, bir sinek trnde grlen400 mutasyonundan yalnzca ikisi olumlu, geriye kalanlarn hepsi

topluluk iin yararsz veya zararl bulunmutur. Kald ki, olumluolanlarn da evrim iin ayn ynde olanak salamadgrlmtr.

Doal seleksiyon kavramnda yer alan iki temel noktay bir kezdaha belirtmek yerinde olur: (1) Yaam savamnda daha glveya evre koullarna daha uyumlu bireylerin ayklanmaktan

kurtulma ye oalma anslarnn daha yksek olduu; (2) Tmcanllarn varyasyonlara ak olduu (Varyasyonlarn nedenlerineilikin bilgilerimizin yetersizlii, varyasyonlar beklenmedik ya daraslant oluumlar saymaya yol amtr.).

Trlerin oluumunda balca dzenein doal seleksiyon olduudncesi ister istemez yantlamas ok g bir soruya biziyneltmektedir. Doal seleksiyon bugn de yrrlkte olduuna

gre, yeni trler imdi de ortaya kmakta mdr? Bu soruyuyantlamak kolay deildir. Bir kez, evrim doal balamndadorudan gzlenebilecek bir olay deildir. Sonra, yeni bir trnolumas uzun zaman alan bir sretir. Ancak kesin bir eysylenemiyor diye doal seleksiyon dzeneini bilim d,dayanaksz bir dnce saymak da yanltr. Unutmamak gerekirki, bilimde tm kuram ve genellemeler az ya da ok dorulanmhipotezlerdir. Her hipotezin bil aklama ilevi vardr; bir alanda

aklama ilevi bakmndan daha kapsaml, daha doyurucualternatif bir hipotez ortaya atlncaya dek, yrrlkteki hipotez


48/165

korunur. Bilimde her kuram veya hipoteze geici gzyle baklr;yeni gzlem veya deney sonularnn ters dt hibir hipotezyanllanmaktan kurtulamaz. Bu noktay bilerek ya da bilmeyerekgzden karanlarn evrim kuramnn birtakm sorulara yantvermedii gerekesiyle bilimsel olmad savma sarldngrmekteyiz. Oysa tm bilimsel kuramlar gibi evrim kuram da nekesindir, ne de "kesin deil" diye bilim d saylabilir.

Evrim kuramn "ispatsz kald" gerekesiyle bilim d saymakne denli yanlsa, artk tartlmaz "bilimsel bir yasa" saymak da odenli yanltr. Hibir bilim adam (Darwinci ya da yeni-Darwinciolsun) evrim kuramnn ispat edildii dncesini ileri sremez.Ne var ki, evrim kuramnn salam olgusal verilere dayandgerei de yansz ve nesnel dnen hi kimsenin gzndenkamayacak kadar aktr. stelik evrim olgusunu aklamayolunda bu kurama seenak saylabilecek baka bir kuram dabugne dein ortaya atlm deildir. Kukusuz bu durum kuramnkesinlik kazand anlamna gelmez. Bilimde her kuram gibi evrimkuram da irdelenebilir, tartlarak gelitirilebilir. Nitekim, doalseleksiyon ilkesi tartma gtren bir konudur; evrim srecininkimi inceliklerini aklamada bu ilkenin tmyle yeterli olduukolayca sylenemez. Ancak aklama gc daha doyurucu yenibir ilke oluturuluncaya dek doal seleksiyon dncesindenvazgeilemez.

Normal olarak evrim uyum salayc bir sretir. Evrimle oluanorganizmalarn evrelerine ve yaam koullarna, ou kezinanlmaz bir incelik ve beceriyle uyum saladklarn biliyoruz.

Grnre baklrsa, uyum kurma amal bir davrantr. Ancakmodern biyolojinin en parlak baarlarndan biri uyum olayndayansyan erekliliin yalnzca grnrde kalan bir izlenim olduunuortaya koymu olmasdr. Hatta buna, antropomorfik bir yanlg dadiyebiliriz. Evrim kuram uyumun, varyasyonun ve varyasyonunyol at doal seleksiyonun otomatik bir sonucu olduu teziniiermektedir. 17. yzyla gelinceye dek bilimsel evrelerde bilegksel cisimlerin Tanrsal bir dzen ve gdme bal olarak

devindiklerine inanlmaktayd. Oysa astronomi ve fizikalanlarndaki ilerlemeler, ayn dzenin mekanik yasalar


49/165

erevesinde aklanabileceini gstermi, doal olaylarndoast glere bavurularak aklanmasnn gereksizliiniortaya koymutur.Canllarla yaam evreleri arasndaki uyum da biziyanltmamaldr. lk bakta belli bir plan ya da amac yanstrgrnen uyum aslnda uzun sreli doal bir ayklanmann, yaamsavamnda baarl bireylerin oalmasna olanak veren birdzenein (doal seleksiyonun) rndr. Doadaki dzen, doalsrelerin oluturduu bir dengedir; bilim, doa d nedenleraramaz.

Kukusuz evrim kuramnn bugn bile eitli noktalarda

yetersizlii gsterilebilir. Bilindii gibi, "canl" dediimiz organizmadeiik ilevli organlaryla koordine edilmi bir btndr. Birparasnda oluan bir aksaklk organizmann tmnn ileyiinietkiler. rnein, grme ilevine ilikin yaplamay alalm. Grmekiin ok sayda dzenein ibirliine ihtiya vardr: gz ve gzn idzeneklerinin yan sra beyindeki zel merkezlerle gzarasndaki bantlardan sz edilebilir. Bu karmak yaplamanasl olumutur?

Biyologlara gre evrim srecinde, gzn oluumunda ilk admkimi ilkel canllarda deri zerinde a duyarl kk bir blmnbelirmesiyle atlmtr. Ancak doal seleksiyonda bu kadarck biroluumun kendi bana canlya salad avantaj ne olabilir? ylebir oluumla birlikte beyinde grsel merkez ile ona bal sinirann da kurulmas gerekir. Olduka karmak olan bu birbirinebal dzenekler kurulmadka "grme" dediimiz olayn ortaya

kmas beklenemez. Darwin varyasyonlarn rasgele ortaya ktinanandayd. yle olsayd, grmenin gerektirdii o kadar oksayda varyasyonun organizmann deiik yerlerinde aynzamanda oluup uyum kurmas gizemli bir bilmeceye dnmezmiydi? Bu gl Darwinciler iki yoldan aklamaydenemilerdir: lkin organizmadaki bir deiikliin herhangi birnoktada snrl kalmad, organizmann tmn etkiledii savnabavurulmaktadr.

Darwin "korelasyon ilkesi" dedii bu sav kimi rneklerledesteklemeye almtr. rneklerden biri mavi gzl beyaz


50/165

kedilerin sar, tysz kpeklerin dilerinin zayf oluudur. Ne varki, kimi eletiricilerin de belirttii gibi, bu tr olaylar korelasyonilkesini deil, olsa olsa birlikte giden deiiklikleri rneklemektedir.Tyler ile dilerin geliimi ayn koullara baldr; birini aksatannedenler dierini de etkiler. Oysa grme iin birbirini tamamlaycbir dizi deiikliklere ye bunlarn tam bir uyum ve egdm iindealmasna ihtiya vardr. Bu nedenle grmenin olumasngeliigzel varyasyonlardan yola kan doal seleksiyonlaaklama yerine, belki de Darwincilerin kolayca ilerinesindiremeyecekleri iten gelen ynlendirici bir ihtiya ya daeilime balamak daha yerinde olur. Bylece deiikdzeylerdeki organizmalarn (rnein, omurgallar ilemollusc'larn) grme dzeneklerindeki raslant saylamayacak

yakn benzerlii de aklama olana domaktadr*. Sradan birmollusc olan Pecten'in gznde bizimkinde olduu gibi retina,kornea ve selloz dokulu lens vardr. imdi evrim dzeyleri budenli farkl iki trde bir dizi raslanty gerektiren bu yaplamaysalt doal seleksiyonla nasl aklayabiliriz?

Bu soruyu soranlardan biri de adl kitabndaDarwinciliin mekanik anlayna kar kan filozof Henri

Bergson'dur:

Nasl olur da sonsuz denecek kadar ok birtakm kkvaryasyonlar, eer bu varyasyonlar salt raslant ise, evriminbirbirinden bamsz iki kolu zerinde ayn plan izlesin? Evet,nasl olur da tek tek alndnda hibir ie yaramayan birtakmvaryasyonlar iki kolda da doal seleksiyonla ayn sra veyadzende korunarak biriktirilmi olsun?

Darwincilerin bu soruya doyurucu yant verip vermedikleritartlabilir.

* Salyangoz ve smklbcek trnden canl topluluk.


51/165

Gz gibi grecel olarak yeni ve karmak bir organn olumasnailikin aklama gln zme yolunda Darwincilerinbavurduu ikinci yola gelince, bu bir varsayma dayanmaktadr.yle ki, gz gibi bir organn bir blmnn gelimesine ilikingenler olusa da, dier blm veya blmlerin gelimesi iingerekli genler oluuncaya dek, etkinlik kazanmaz, st-rtk(latent) kalr; yeni organ ancak gerekli genlerin tmnn oluupbirlikte etkinlik kazanmasyla ortaya kar.

Bilimde bir kuram kurtarmaya ynelik bu trden zelaklamalara ara sra bavurulduunu biliyoruz. Ancak denen bu gibi aklamalar ou kez kuku konusudur, ortada elealnmas gereken bir sorun ya da gln var olduunu gsterir.

Darwinciliin yetersiz grnd baka noktalar da vardr.Varyasyon ya da mutasyon raslantya bal beklenmedikolgularsa, herhangi bir ama ya da dzene ynelik olduusylenemez elbet. Oysa hayvanlarn evrim tarihi gzdengeirildiinde, evrimin belli bir "plan" erevesinde ilerlediidncesine kiinin kaplmamas kolay deildir. Evrimin kimidurumlarda yn deitirdii sz konusu olsa bile genellikle aynynde ilerledii sylenebilir. Doal seleksiyon ve rastlantya balvaryasyonlarla genelde dzenli ve amal grnen bir sreciaklamak pek okkimse iin inandrc olmaktan uzaktr. .Hatta bunlar arasnda kimiDarwinciler de olmal ki, evrim konusunda ama ya da eilimtrnden szcklere duyulan gereksinmeyi "ortogenesis" denenyeni bir hipotezle karlama yoluna gidilmitir. Bu hipotezyeterince benimsenmemi olmasna karn evrimcileri oldukarahatlatc niteliktedir. Ortogenesis, her canlnn protoplazmasndaevrim srecini belli bir yne dorultan kaltsal ve bamsz bireilimi var saymaktadr. Varsanan bu eilime organizmann birtralnyazs diye baklabilir. Kimi biyologlar (rnein, FairfieldOsborn) atlarn atalarndan kalma fosil dizisinin, ortogenesishipotezine gitmeksizin, aklamasna olanak grmyorlar. te


52/165

yandan baka biyologlar, bu arada zellikle yeni-Danvmcer, o trznel bir eilimi gizemsel bularak ortogenesis'i bilim d biraklama saymaktadrlar. Onlara gre, ortogenesis hipotezi,Bergson'un "elan vital" dedii gizemli gc baka bir terimle dilegetirmekten ileri geen bir dnce deildir.

Darwinciler doal seleksiyona, trleri kk varyasyonlarkullanarak oluturan bir dzenek, deiiklie yol aan mekanik birg gzyle bakarlar. Baka bir deyile doal seleksiyonDarwincilere gre evrim srecini ynlendirmez, ona belli bir ynizmez.

Ayklama dzenei olarak alan doal seleksiyon yeni trlereyol aabilecei gibi durumu koruma ynnde de alabilir. Bununbir rneini ngiliz seresine ilikin bir olayda bulmaktayz.Bilindiizere, ngiliz seresi evreye uyum salamada son derecebecerikli bir kutur. Dnyann birok blgesinde, bu arada zellikleAmerika'da, ok yaygn olarak grlr. Amerika'nn bilinen bykfrtnalarndan birinde serelerden bir blmnn yerlerdesrnd grlr. Toplanarak bakma alnan bu serelerzerinde yaplan incelemelerde, bunlarn, ayn blgede frtnayayenik dmeyen serelerden kimi farklar tad saptanr.Frtnaya yenik den serelerin ounlukstandart lye gre kanatlarnn ya daha uzun ya da daha ksaolduu grlr. Burada grdmz doal seleksiyonun ortalamatipi koruma, arl ayklama ynnde ilediidir.

Bilimsel bir kuramn olgusal verilerle ispatlanamayacana daha

nce deinmitik. Darwin'in evrim kuramn ispatlamadsulamas bu nedenle havada kalan bo bir saldrdr.

Evrim, yava yryen uzun sreli bir sretir. Baz aratrmaclar,yeni bir trn ortaya kmas iin ortalama yzbin kuakapsayan bir sreye ihtiya olduu grndedirler. 3Drosofila

3H.G. Wells, J. Huxley, G.P. Wells,The Science of Life.


53/165

(meyve sinei) ok abuk redii iin biyologlarn klasik incelemekonusudur. Ama ok hzl reyen bu sinein bile yzbin kuabin yllk bir sre demektir. Drosofila zerindeki deneyler ikiyzyl nce deil, bin yl nce balam olsayd evrim kuramndorulayan ya da yanllayan bir sonucu ancak gnmzdealabilirdik.

Kimi eletiricilere gre, evrimi salt doal seleksiyona balamak,daktilo makinesinin bana oturtulan bir kedi veya gvercinintulara vurularyla bir milyon yl iinde Shakespeare'in Hamlet'iniya da Goethe'nin Faust'unu yazabileceklerini beklemekle birdir.En basit bir canly bile yakndan incelediimizde onunoluumunda ince bir "zek"nm roln grmezlikten gelemeyiz. Buusta el ya da zek yaamn kendisinde sakl bir g mdr, yoksateolojide sz edilenTanr mdr, tartlabilir. {Ama evrimi salt krkuvvetlerin "mutlu" bir sonucu olarak grmek bu biyologlara greok zordur. Tannm biyolog J.B.S. Haldane aadakiparagrafta pek ok meslektann paylat bu gryanstmaktadr:

Sekin biyologlardan hibiri ne evrim olayna ne de doalseleksiyon ilkesine kukulu gzle bakar. Ancak ansvaryasyonlarna dayanan doal seleksiyonun kendi bana evrimitmyle aklad dncesine katlmakta teredddmz vardr.Doal seleksiyon evrimi tmyle aklyorsa bu dnyay anlamayolunda byk bir admdr. Ama doal seleksiyon evrimiaklamada, gravitasyonun kimyasal affiniteyi aklamasndandaha baarl deilse, o zaman, biyologlarn ii sandklarndan okdaha gtr.4

Darwin'in evrim kuram bugn geerliini koruyorsa, bununbalca nedeni yerine geecek daha doyurucu, alternatif birkuramn yokluundandr. Yetersiz de olsa Darwin kuramn dahagl bilimsel bir kuram ortaya kncaya dek korumakzorundayz.

4J.B.S. Haldane,Possible Worlds.


54/165

Doal seleksiyona duygusal tepki gsterenler de az deildir.Bunlardan birini dinleyelim:

Kularn, balklarn, ieklerin, vb. gz kamatrc gzelliini saltdoal seleksiyona borlu olduumuza inanmakta glkekiyorum. Dahas, insan bilinci yle bir dzenein rn olabilirmi? Nasl olur datm uygarlk nimetlerinin yaratcs insan beyni;Sokrates, Leonardo da Vinci, Shakespeare, Newton ve Einsteingibileri lmszletiren yaratc imgelem (muhayyile), "yaamsavam" denen orman yasasnn bize bir armaan olsun?5

5Hawkes, "Nine Tentalizing Mysteries of Nature,"New


55/165

York Times Magazine,33, 1957.


56/165

Biyolojide, evrimin dnda, hibir eyin anlam yoktur.

Theodosius Dobzhansky

Evrim kuram, ortaya atld gnden bu yana tartma konusudur.ou kez saldrya dnen eletirileri iki ana gruptatoplayabiliriz:

(1)Dinsel banazlk ve nyargdan kaynaklanan tepkiler;(2)Bilimsel eletiriler.Dinsel banazlk batan beri belirtmeye altmz gibi bilimihibir zaman iine sindirememitir. Engizisyonve baka yollardan(rnein, kitlelerin koulland nyarglar krklenerek)uygulanan bask ve yldrma balangtaki etkisini zamanlayitirdiinden, amzda deiik taktiklerle yeni bir stratejininizlendiini gryoruz. Gnmzde "Bilimsel Yaratllk" diyepiyasalanan akmn aslnda bilimsellik grnm altnda bilimekar ideolojik bir mevzilenme, bir saldn eylemi olmaktan te bir

anlam yoktur. Dnn aktan bilim dmanlar eylemlerini imdibilim maskesi altnda srdrmektedirler. Onlar dinlersek,dedikleri u: Evrim kuram bilimsel deildir; Darwincilik din kartbir reti, ya da dar anlamda "pozitivist" bir ideolojidir. Bilimdensz ederek bilimi ypratmay stratejik marifet sayan yaratllarevrim kuramnn, (a) deneyselolarak ispatlanmadn, (b) gerei yanstmaktan uzak bir sav yada "hipotez" olduunu ileri srerek evrim olgusunu yadsma, en


57/165

azndan kuku konusu yapma yolunda aba gstermektedirler.Amalar zihinleri kartrarak bilimi kendilerince zayf bulduklarbir alanda vurmaktr. Yaratllarn savlarn ayrntl olarak ilerikibir blmde ele alacaz.*

* Baknz: IX. BLM.

Bilimsel eletirilere gelince, ncelikle bir noktann aklkkazanmas gerekir: yaratllar evrim kuramna ilikin bulduklargeerli, geersiz eletirileri evrim dncesini karalamak, evrimolgusunu yadsmak iin kullanmaktadrlar. Bilimsel eletirilerinamac bu deildir. Bilim dnyasnda tartlan evrim srecininvarl deil, aklanmasnda duyulan kimi yetersizliklerdir; amaevrim kuramn bilimsel olarak daha doyurucu bir dzeyekarmaktr.

Darwincilie ilikin baz bilim adamlarnca belirtilen yetersizliklerebundan nceki blmde deinmitik. Bilimsel eletirilere ilerikiblmlerde de yeri geldike yer vereceiz. imdi genel birdeinmeyle yetineceiz.

Evrim, kaltm olgusunu ieren bir sretir. Oysa Darwin kuramnoluturduu dnemde kaltma ilikin pek az ey biliniyordu.Weismann'n almasnn hemen ardndan Mendel'in uzun sregzden kaan aratrmasnn gn na kmas Darwinkuramndaki kimi eksiklikleri aa vurur. te yandan D'Archy W.Thompson gibi kimi biyologlar, Darwinciliin canl dnyadakihemen her gelimeyi varyasyonlarn doal seleksiyonuylaaklamasn kolaya kaan bir tutum saymtr. Gndemin sk sktartlan bir maddesi de u: Darwin evrimin yava yryen birsre olduunu varsaymt. Onu izleyen yeni-Darwinciler de ayngrtedirler. stelik yeni-Darwinciler grlerinin genetikbilimince dedesteklendii kansmdadrlar. Ne var ki, yeni trlerinuzun sre alan kk birikimlerle olutuu tezini yetersiz bulan


58/165

evrim kuramclar da vardr.

Kar klan bir baka nokta da evrimin ne lde uyuma(adaptasyona) yol atna ilikindir. Doal seleksiyonundayand temel dnce kimi bireysel farklarn evreye uyum

kurmada avantaj salad, dolaysyla bu tr farklarn genhavuzuna eklenerek yaygnlk kazand dncesiydi. Oysa buzelliklerden bir blmnn kendiliinden bir avantaj salamadhalde, yalnzca nemli avantaj salayan zelliklerle birlikteliknedeniyle, seildikleri grlmtr. Bu, evrim srecinde ortayakan varyasyonlarn tmnn uyum salayc olmad demektir.Baka bir deyile, kendi bana uyum salama avantajsalamayan kimi zellikler, avantaj salayan zellikler gibi, kac

oabilir. yleyse, trel ya da bireysel zelliklerin tmn doalseleksiyonun rn saymak doru deildir.

Bu tr eletiriler evrim kuramnn "olmu-bitmi", tartmayakapal bir dogma olmadn, tersine dzeltilmeye, gelimeye akbir konu olduunu gsterir. Bunu, yaratllarn yapt gibi,kuramn yetersizlii olarak gstermek yanltr.

Evrim dncesinin temel tezi canllar dnyasndaki trlerindonuk ve deimez olmaddr. Bir tr organizmadan zamaniinde ve deien koullar altnda baka tr organizmalaroluabilir. rnein kularn belli bir srngen trnden; kedi,kpek, kurt ve benzer hayvanlarn ortak bir memeli trdenolutuu sylenebilir.

Evrjm dncesi, daha nce de belirttiimiz gibi, Darwin'le ortaya

km deildir. Dahas, evrim olgusunu aklama giriiminde bileDarwin'i nceleyen bilim adamlar vardr. Bunlardan biri, belki deen nemlisi, Fransz biyologu Jean Babtiste de Lamarck'tr.

Evrim kuram zerindeki eletiri ve tartmalar iyi anlamak iinncelikle Lamarck kuramn yakndan tanmak, bu kuramn


59/165

Darwin kuramndan temele inen farklarn belirlemek yararl olur.(Baknz Soru 13, Soru 14).

19. yzylda yaam srecinde kazanlan zelliklerin yenikuaklara kaltmla getii yaygn bir kanyd. Lamarck'n evrim

kuramn bu dnce zerine kurmas doald. Darwin'de deizlerine rastladmz bu grn etkisi bugn bile tmyle yokolmu deildir.

Lamarck trlerin kendi ihtiyalarn karlama abasnda yenibiimler ald grndeydi. Ona gre evre koullarnnetkisinde organizmalar daha karmak ve daha ileri formlaroluturmaya ynelten bir tr "igd" denebilecek doal bir

eilimleri vardr. Baka bir deyile, trlerin deiik uyumlar iinegirmesi, deien evre koullarnn canllar deimeye zorlamas-sonucudur. Organizmann ihtiyac deitiinde, davranlar dadeiir. htiyaca gre organlar daha ok ya da daha az kullanlr.Daha ok kullanlan organlar glenir, kazanlan yeni biim ya dazellikler kutsallar. Lamarck bu srete, "organizmann itengelen gelime gds" dedii belirsiz, znel bir gc etkingrmtr.

Ksaca deindiimiz Lamarck kuram aslnda ou kez sanldkadar basit deildir. Aklk getirmek iin sk sk verilen bir rneiyineliyelim: Bilindii gibi zrafa aa yaprayla beslenir.Balangta uzun boyunlu deildi; yksek aalarayetiemediinden giderek beslenme sknts younlar; hayvanst dallardaki yapraklara ulamak iin boynunu gerip uzatmayazorlanr. Bu zorlanma sreci iinde her kuak bir nceki kuaktan

kendisine geen avantaj daha ileri gtrr, sonunda zrafatopluluu bildiimiz formuna ular.Zrafalarn uzun boynunu doal seleksiyonla aklayan Darwin'egre, slah iftlderindeki zel yetitiriciler gibi doa daayklayarak gelimeyi salar. rnein, gvercin yetitiricileri,gvercinler arasndan yalnzca beendikleri zellikleri tayanlarkorur ve oaltrlar. Ayn ekilde doa da, snrl olanaklar iinyarma gc ve becerisi en yksek olan organizmalarn kalp


60/165

oalmasna izin verir; dierlerini ayklar. Zrafalarn atalar uzunboyunlu deildi

Documents

Cemal Yıldırım - 100 Soruda Evrim Kuramı ve Bağnazlık