Chöông 2 BEÄNH VIEÂM GAN A · Chöông 2: BEÄNH VIEÂM GAN A - SOÁNG VÔÙI BEÄNH VIEÂM GAN LIVING WITH HEPATITIS - 23 AÛnh Michael Möøng: HCM City, 2001 “Nhìn ñi,

Chöông 2

BEÄNH VIEÂM GAN A

VAØI YEÁU TOÁ & QUAN ÑIEÅM CHÍNH

- Beänh vieâm gan A raát deã laây qua thöùc aên nöôùc uoáng, neân haàu nhö taát caû chuùng ta neáu sinh tröôûng taïi queâ nhaø ñeàu ñaõ bò laây beänh naøy (maø khoâng heà hay bieát).

- Beänh thöôøng khoâng gaây ra moät trieäu chöùng naøo, vaø neáu coù, khoâng caàn chöõa töï nhieân cuõng heát.

- Beänh coù theå chích ngöøa ñöôïc. Thuoác raát an toaøn vaø coâng hieäu.

- Beänh khoâng gaây ra beänh vieâm gan maõn tính, neân seõ khoâng ñöa ñeán chai gan vaø ung thö gan nhö caùc beänh vieâm gan B, C vaø D.

- Ngöôøi ñöôïc mieãn nhieãm, khi thöû maùu chaát ñeà khaùng HAV-IgG seõ döông tính.

Döïa theo lòch söû y khoa, baét ñaàu töø theá kyû thöù 5 tröôùc Chuùa giaùng sinh ngöôøi ta ñaõ moâ taû nhöõng “dòch vaøng da” (jaundice outbreaks) xaåy ra taïi nhieàu nôi khaùc nhau treân theá giôùi, nhaát laø ôû nhöõng thaønh phoá lôùn ñoâng daân cö hoaëc caùc traïi lính chaät choäi. Beänh nhaân ñang soáng raát khoûe maïnh, boãng döng bò ñau buïng, tieâu chaûy vaø vaøng da. Trong Ñeä Nhò Theá Chieán moät côn dòch “caûm cuùm” lan traøn nhanh choùng taïi Ñöùc quoác vôùi khoaûng 200 ngaøn lính Myõ vaø

Chöông 2: BEÄNH VIEÂM GAN A

- CHRISTOPHER XUAÂN-DÖÔNG BUØI, MD -

20

hôn 5 trieäu daân ñòa phöông boãng döng ngaõ beänh. Luùc baáy giôø vì chöa hieåu roõ nguyeân nhaân moät caùch chính xaùc, hoï ñinh ninh raèng beänh nhaân bò ngoä nöôùc hoaëc truùng ñoäc.

AÛnh Xuaân Döông: Atlantic City, 2001

“Khaäp khieãn boø leâ treân ñaát laï, Tröôùc thaønh taäp teånh ñi haøng hai.”

(Nguyeãn Nhöôïc Phaùp) Roài vaøo nhöõng naêm 1930 vôùi phaãu thuaät laáy teá baøo gan goïi laø sinh thieát gan (liver biopsy) ñeå khaûo nghieäm döôùi kính hieån vi, y khoa ñaõ tieán moät böôùc raát daøi trong vieäc ñònh beänh vieâm gan. Nhöng tôùi maõi naêm 1973 ngöôøi ta môùi nhaän dieän ñöôïc hình thuø vi khuaån vieâm gan A trong cô theå cuûa ngöôøi

beänh. Vôùi söï khaùm phaù naøy, y khoa ñaõ tìm ñöôïc nguyeân nhaân chính cuûa nhöõng “côn ngaõ nöôùc” bí aån ngaøy xöa. Vaøo ñaàu naêm 1988, beänh vieâm gan A laïi moät laàn nöõa ñoät xuaát vaø lan roäng moät caùch nhanh choùng taïi thaønh phoá Shanghai. Chæ trong voøng 2


- SOÁNG VÔÙI BEÄNH VIEÂM GAN LIVING WITH HEPATITIS -

21

thaùng trôøi, hôn 300,000 daân chuùng taïi ñaây ñaõ bò beänh vieâm gan A, gaây ra nhieàu thieät haïi ñaùng keå. Ngay caû treân nöôùc Myõ, vieâm gan A ñaõ vaø ñang laø moät caên beänh truyeàn nhieãm ñaùng ngaïi, vôùi khoaûng 10 ñeán 20% beänh nhaân vieâm gan A phaûi nhaäp vieän chöõa trò, gaây ra toån phí hôn 200 trieäu dollars vaøo naêm 1989, töông ñöông vôùi hôn 300 trieäu dollars cho naêm 1997. CAÙCH THÖÙC LAÂY BEÄNH VIEÂM GAN A

Vi khuaån vieâm gan A ñöôïc tìm thaáy trong moà hoâi, nöôùc boït, nöôùc tieåu, nhöng nhieàu nhaát vaãn laøø phaân cuûa ngöôøi coù beänh. Vi khuaån vieâm gan A theo thöùc aên, nöôùc uoáng nhieãm khuaån xaâm nhaäp vaøo cô theå cuûa chuùng ta. Moät trong nhöõng phöông thöùc laây beänh khaù thoâng thöôøng laø tieáp xuùc tröïc tieáp hay

“Gian truaân laém môùi hoân ngöôøi

Chieác hoân tình lôùn ñem ñôøi theo nhau.

Hoân em phôùt nuï hoân lieàu

Boãng nghe traät töï khaù nhieàu ñoåi thay.”

(Nguyeãn Taát Nhieân)



22

giaùn tieáp vôùi nöôùc boït cuûa beänh nhaân vieâm gan A trong thôøi kyø uû beänh: Trong thieân nhieân, vi khuaån vieâm gan A ñöôïc tìm thaáy khaép nôi treân theá giôùi, nhöng vaãn nhieàu nhaát ôû caùc nöôùc chaäm tieán, keùm môû mang, thieáu veä sinh. Khi vi khuaån vieâm gan A theo thöùc aên hoaëc nöôùc uoáng xaâm nhaäp vaøo cô theå, chuùng sinh soâi naåy nôû moät caùch nhanh choùng trong caùc teá baøo gan. Töø ñoù chuùng theo oáng daãn maät xuoáng ñöôøng ruoät vaø theo phaân ñi ra ngoaøi.

Nhôø vaøo moät lôùp voû kieân coá, vi khuaån vieâm gan A coù theå soáng soùt trong voøng nhieàu naêm vôùi nhieät ñoä ñoâng laïnh nhö –20 ñoä C. Hoaëc khi bò phôi khoâ, vi khuaån vieâm gan A vaãn tieáp tuïc giöõ traïng thaùi nguyeân veïn trong voøng nhieàu tuaàn leã.

Hình Soá 2-1: Vi khuaån Vieâm gan A trong phaân cuûa ngöôøi beänh, nhìn döôùi kính hieån vi ñieän töû.



23

AÛnh Michael Möøng: HCM City, 2001

“Nhìn ñi, Anh haõy nhìn ñi,

Cho tim röôùm maùu, cho mi uû saàu” (Taäp San Hueá)

Trong ao laày caùc loaïi oác soø coù theå bò nhieãm truøng. Neáu khoâng ñöôïc naáu kyõ, chuùng coù theå gaây ra beänh vieâm gan A. Ngay caû taém ao hoaëc hoà bôi coâng coäng khi khoâng ñuû chaát Chlorine cuõng coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân bò laây beänh vieâm gan A. Khi ñun soâi thöùc aên (hôn 85 ñoä C) trong voøng 1 phuùt, vi khuaån vieâm gan A seõ bò tieâu huûy deã daøng.



24

AI COÙ THEÅ BÒ VIEÂM GAN A? Taïi nhöõng nöôùc chaäm tieán khi ngöôøi noâng daân tieáp tuïc duøng phaân ngöôøi trong vieäc troàng troït töôùi rau, hoaëc heä thoáng caàu coáng khoâng ñöôïc taåy ueáá caån thaän, hoaëc nhöõng nôi ñoâng daân cö thieáu veä sinh, beänh lan traøn moät caùch töï do, nhanh choùng vaø deã daøng.

AÛnh Toân Nöõ Thu Nga (F.APA): Gaët Luùa - 2001

“Hoï laø nhöõng ngöôøi queâ non nöôùc Vieät,

Soáng caàn lao beân ruoäng luùa, ñoàng khoai. Luùa xanh rôøn nhôø hoï ñoå moà hoâi, Nöôùc Vieät soáng vì moà hoâi hoï ñoå.”

(Baøng Baù Laân)



25

Sau ñaây laø baûn ñoà theá giôùi vôùi tyû leä beänh vieâm gan A. Döïa theo baûn ñoà naøy, Vieät Nam vaø caùc nöôùc laùng gieàng coù tyû leä vieâm gan cao nhaát theá giôùi. Vì theá, haàu nhö taát caû chuùng ta, neáu sinh tröôûng taïi queâ nhaø, coù leõ ñeàu bò laây beänh vieâm gan A trong quaù khöù maø khoâng heà hay bieát.

Hình soá 2-2: Tyû leä beänh vieâm gan A treân theá giôùi Caùc thöùc aên, nöôùc uoáng, cuõng nhö baùt ñuõa, dao thìa taïi nhöõng quaày baùn rong thieáu veä sinh coù theå laø nguyeân nhaân chính ñöa ñeán söï lan traøn beänh vieâm gan A (vaø E) moät caùch töï do vaø nhanh choùng.



26

AÛnh Michael Möøng: Tröôøng tieåu hoïc Phan Thieát, 1999

“Ñaây, goùc quaùn baø giaø ngoài ruõ noùng, Kìa cöûa leàu oâng laõo quaït khaên tay.”

(Anh Thô)

Tuy nhieân, ngay caû treân nöôùc Myõ, beänh vieâm gan A taùi phaùt töøng chu kyø nhö moät côn dòch (epidemic), thoâng thöôøng cöù 10 naêm moät laàn. Gaàn ñaây nhaát laø vaøo naêm 1995, treân toaøn nöôùc Myõ ñaõ coù hôn traêm ngaøn ngöôøi phaûi chöõa beänh do “dòch vieâm gan A” mang laïi trong voøng moät vaøi thaùng. Giöõa nhöõng côn “dòch” naøy, beänh vieâm gan A vaãn taùi xuaát thöôøng xuyeân, gaây beänh taät cho gaàn 100,000 ngöôøi moãi naêm treân nöôùc Myõ. Beänh lan traøn deã daøng hôn töø nöôùc naøy qua nöôùc noï, töø luïc ñòa naøy qua luïc ñòa kia, nhôø vaøo phöông tieän di chuyeån nhanh choùng vaø toái taân hieän nay.



27

Baûn ñoà sau ñaây cho thaáy nhöõng tieåu bang Hoa Kyø vôùi nhöõng tyû leä cuûa beänh vieâm gan A. Caùc tieåu bang nhö Arizona, Alaska, Oregon, New Mexico, Utah, Washington coù tyû leä beänh vieâm gan A cao nhaát nöôùc Myõ, vôùi khoaûng 30 ñeán 48 beänh nhaân trong 100,000 ngöôøi, moãi naêm.

Hình soá 2-3: Soá naêm ñöôïc baùo caùo laø coù nhieàu hôn 10 beänh nhaân vieâm gan A caáp tính treân toång soá 100,000 ngöôøi.



28

TRIEÄU CHÖÙNG CUÛA BEÄNH VIEÂM GAN A Vi khuaån vieâm gan A chæ gaây söng gan caáp tính (acute inflammation) chöù khoâng taïo neân nhöõng bieán chöùng laâu daøi, nhö sô gan (fibrosis), chai gan (cirrhosis), hoaëc ung thö gan (cancer), nhö vi khuaån vieâm gan B, C, vaø D. Trieäu chöùng cuûa beänh vieâm gan A coù theå thay ñoåi tuøy theo löùa tuoåi cuûa beänh nhaân khi bò laây beänh. Caøng treû tuoåi chöøng naøo, beänh caøng nheï chöøng naáy. Hôn 80% treû em döôùi 2 tuoåi, khi bò laây, thöôøng khoâng coù baát cöù moät trieäu chöùng naøo. Ngöôïc laïi hôn 80% beänh nhaân lôùn hôn 6 tuoåi seõ bò beänh vieâm gan A “haønh haï” vôùi nhöõng trieäu chöùng tieâu bieåu töø raát nheï ñeán raát naëng. Caøng lôùn tuoåi chöøng naøo, caùc trieäu chöùng cuûa beänh vieâm gan A caøng naëng chöøng naáy. Vaø tuøy theo söùc khoûe cuûa moãi caù nhaân beänh coù theå phaùt trieån thaønh moät trong 5 tröôøng hôïp sau ñaây:

1) Vieâm gan “thaàm laëng” (asymptomatic) 2) Vieâm gan tieâu bieåu (classical hepatitis), 3) Vieâm gan vôùi vaøng da maõn tính (cholestatic). 4) Vieâm gan “taùi phaùt” nhieàu laàn (relapsing). 5) Vieâm gan “aùc tính” (Fulminant hepatitis).

1) VIEÂM GAN THAÀM LAËNG

Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa haàu heát caùc thieáu nhi khi bò laây beänh vieâm gan A. Tuy vi khuaån sinh soâi naåy nôû nhanh choùng trong cô theå, caùc beù naøy vaãn tieáp tuïc chôi ñuøa vui veû vaø vì theá, coù theå laây beänh cuûa mình cho nhöõng ngöôøi chung quanh moät caùch deã daøng. Ñaây cuõng laø lyù do maø haàu heát taát caû chuùng ta, neáu sinh tröôûng taïi queâ nhaø ñaõ töøng bò laây beänh trong quaù



29

khöù maø khoâng heà hay bieát. Ñeán khi ñi thöû maùu ñònh kyø môùi bieát laø mình ñaõ coù khaùng theå choáng laïi vi khuaån vieâm gan A.

2) VIEÂM GAN TIEÂU BIEÅU

Thöôøng töø 15 ñeán 50 ngaøy (trung bình khoaûng 28 ngaøy) sau khi bò laây, beänh nhaân ñang khoûe maïnh boãng döng caûm thaáy khoù chòu, noùng soát moät caùch ñoät ngoät. Beänh phaùt trieån nhanh choùng trong voøng 24 tieáng keøm theo nhöõng trieäu chöùng nhö buoàn noân khoù chòu, ñau buïng, bieáng aên, tieâu chaûy, ñau nhöùc khôùp xöông, xuoáng kyù. Moät soá beänh nhaân da vaø maét trôû neân vaøng. Nöôùc tieåu trôû neân ñaäm maàu.

Hôn 90% beänh seõ keùo daøi töø moät vaøi ngaøy ñeán moät vaøi tuaàn leã, roài töï nhieân khoâng caàn thuoác men gì ñaëc bieät beänh cuõng töø töø giaûm daàn trong moät vaøi tuaàn keá tieáp. Trieäu chöùng ñoâi khi raát nheï vaø mô hoà neân coù theå bò nhaàm laãn vôùi nhöõng côn caûm cuùm sô saøi. Beänh thöôøng khoâng heà gaây trôû ngaïi gì ñaùng keå trong

Nhöùc ñaàu, caûm cuùm, soát reùt, oùi möûa vaø tieâu chaûy coù theå laø nhöõng trieäu chöùng cuûa beänh vieâm gan A caáp tính.



30

Hình soá 2-4: Vieâm gan A tieâu bieåu (classical hepatitis A). Tröôøng hôïp naøy xaåy ra thöôøng xuyeân nhaát. Sau khoaûng 8 tuaàn leã naêng chaát cuûa gan trôû laïi hoaøn toaøn bình thöôøng.

coâng aên, vieäc laøm haøng ngaøy cuûa ngöôøi coù beänh. Khaùc vôùi vieâm gan B vaø C, beänh vieâm gan A khoâng bao giôø ñöa tôùi vieâm gan maõn tính, vaø seõ khoâng bao giôø gaây ra beänh chai gan vaø ung thö gan. Neáu thöû maùu trong thôøi gian vaøng da (jaundice), naêng chaát cuûa gan nhö chaát ALT seõ taêng raát cao trong moät thôøi gian ngaén nhö hình veõ döôùi ñaây:

3) VIEÂM GAN VÔÙI VAØNG DA “MAÕN TÍNH”

Trong tröôøng hôïp naøy, beänh nhaân cuõng baét ñaàu baèng nhöõng trieäu chöùng tieâu bieåu keå treân. Nhöng da vaø maét cuûa hoï vaãn tieáp tuïc bò vaøng, maëc daàu naêng chaát gan daàn daàn bình thöôøng hoùa trôû laïi. Söï vaøng da “maõn tính” naøy coù theå keùo daøi töø moät ñeán 3 thaùng. Beänh nhaân thöôøng “trong töôi, ngoaøi heùo” (ngöôïc laïi cuûa “trong heùo, ngoaøi töôi”). Tuy beà ngoaøi raát “vaøng voït”, hoï coù theå caûm thaáy moãi ngaøy moät khoûe hôn. Tuy troâng hoï raát “beänh taät”, vi khuaån vieâm gan A ñaõ



31

Hình soá 2-5: Vieâm gan A vôùi vaøng da maõn tính: Beänh nhaân tieáp tuïc bò vaøng da, maëc daàu naêng chaát cuûa gan trôû laïi gaàn nhö bình thöôøng.

khoâng coøn taêng tröôûng trong cô theå cuûa hoï nöõa. Vì theá hoï khoâng coøn khaû naêng truyeàn beänh cho ngöôøi khaùc nöõa. Keùm may maén thay, vì thieáu hieåu bieát, nhöõng beänh nhaân naøy thöôøng bò coâ laäp hoùa vaø bò “nhoát” trong nhaø, soáng moät caùch bieät laäp.

4) VIEÂM GAN TAÙI PHAÙT NHIEÀU LAÀN

Khoaûng 10% beänh nhaân vieâm gan A seõ bò taùi phaùt nhieàu laàn (relapsing hepatitis). Sau khi töôûng beänh ñaõ laønh, beänh nhaân boãng döng bò beänh trôû laïi keøm theo nhöõng trieäu chöùng tieâu bieåu keå treân keùo daøi theâm moät vaøi tuaàn leã. Beänh coù theå taùi phaùt moät vaøi laàn nöõa tröôùc khi hoaøn toaøn bieán maát. Trong moät soá tröôøng hôïp beänh nhaân chæ caûm thaáy meät moûi, thieáu naêng löïc, choùng meät, deã kieät söùc, keùm aên, xuoáng kyù trong voøng nhieàu ngaøy thaùng. Khi thöû maùu, chaát ALT taêng leân roài bình thöôøng hoùa trôû laïi theo töøng chu kyø moät. Nhö nhöõng tröôøng hôïp keå treân, beänh töø töø hoaøn toaøn bieán maát vaø khoâng ñeå laïi baát cöù moät trieäu chöùng gì laâu daøi.



32

Hình soá 2-6: Vieâm gan taùi phaùt nhieàu laàn: Phaân hoùa toá ALT taêng cao nhieàu laàn, maëc daàu beänh nhaân khoâng coøn vaøng da nöõa.

5) VIEÂM GAN AÙC TÍNH

Khoaûng 0.3% beänh nhaân seõ rôi vaøo traïng thaùi naøy. Tuy hieám hoi, nhöng moät khi xaåy ra beänh nhaân coù theå thieät maïng moät caùch nhanh choùng. Tröôøng hôïp naøy thöôøng ñeán vôùi beänh nhaân lôùn tuoåi mang saün treân ngöôøi nhieàu beänh taät kinh nieân khaùc. Toùm laïi, tuy vi khuaån vieâm gan A ñöôïc xem laø vi khuaån “hieàn” nhaát so vôùi caùc loaïi vi khuaån vieâm gan khaùc, moãi naêm treân nöôùc Myõù khoaûng 100 ngöôøi thieät maïng vì beänh vieâm gan A. Hôn nöõa, tuy ña soá beänh nhaân coù theå töï phuïc hoài moät caùch nhanh choùng, moät soá beänh nhaân keùm may maén hôn (töø 11 ñeán 22%) phaûi nhaäp vieän ñeå chöõa trò vôùi chi phí töø $1,817 ñeán $2,459 cho moãi beänh nhaân.

CAÙCH ÑÒNH BEÄNH VIEÂM GAN A

Thöû maùu vaãn laø phöông phaùp duy nhaát ñeå ñònh beänh vieâm gan. Trong thôøi gian caáp tính, khaùng theå HAV- IgM seõ taêng cao. Neáu



33

Hình soá 2–7: Moät khi laønh beänh, khaùng theå choáng laïi vi khuaån vieâm gan A (HAV-IgG) seõ döông tính suoát ñôøi.

döôùi kính hieån vi ñieän töû, ngöôøi ta coù theå nhaän dieän ñöôïc hình thuø cuûa vi khuaån vieâm gan A trong maùu vaø phaân. Caùc vi khuaån naøy chæ trong moät thôøi gian ngaén seõ bò cô theå tieâu dieät hoaøn toaøn, vaø beänh nhaân seõ ñöôïc mieãn nhieãm suoát ñôøi. Ngöôøi ñöôïc mieãn nhieãm (immune) beänh vieâm gan A, seõ coù moät soá khaùng theå (goïi laø HAV-IgG) di chuyeån khaép nôi trong cô theå. Caùc khaùng theå naøy seõ laø nhöõng “caûm töû quaân” baûo veä chuùng ta tröôùc söï xaâm nhaäp cuûa vi khuaån vieâm gan A. Hoïa ñoà sau ñaây cho thaáy, moät khi hoài phuïc, cô theå chuùng ta seõ coù khaùng theå choáng laïi beänh vieâm gan A gaàn nhö suoát ñôøi.

Toâi hít thôû khoâng khí trong laønh cuûa Maui. Ngoài treân balcony cuûa khaùch saïn, nhìn leân baàu trôøi trong suoát cuûa hoøn ñaûo xanh töôi, toâi gaàn nhö queân heát nhöõng lo aâu, muoän phieàn cuûa ñôøi soáng “traàn tuïc”. Khoâng hieåu lyù do “ngu xuaån” naøo, toâi laïi “taùy maùy” ñi vaøo maïng löôùi ñieän toaùn. Ñang ñoïc vaø traû lôøi thô beø baïn, boãng coù tín hieäu quen thuoäc cuûa “instant message” vang leân.



34

Toâi khoâng nhaän ra teân ngöôøi ñaàu daây beân kia, nhöng vaãn traû lôøi:

- Who R U?

- “A patient.”

Ñoïc ñeán haøng chöõ naøy, toâi boãng thaáy hoái haän voâ cuøng. Theá laø heát nhöõng giaây phuùt “thaàn tieân” cho ñôøi soáng rieâng tö.

“Chaïy” qua taän ñaây, khoâng phone caàm tay khoâng beeper maø vaãn thích “oâm” traùch nhieäm vaøo mình. “Lôõ phoùng lao, thì theo lao”:

- R U suffering?

- “Yes, a lot”

- A lot?

“Anh yeân laëng nhöng loøng em chôït hieåuBôûi vì mình ñang vôùt caùt naâng niu

Bôø bieån eâm trong naéng ñeïp myõ mieàu Töøng naém caùt mòn laø ñieàu muoán noùi”

(M.H.)



35

- “I need your help”

Toâi coù caûm töôûng nhö mình ñang ôû “chat room”, neân khoâng caûm thaáy thoaûi maùi cho laém. Roài ñaët moät caâu hoûi “daïi khôø” vì queân maát mình ñang ñi nghæ maùt.

- Can we talk, instead of using the instant message? You have my office number?

- “No. I am in Vietnam”

Tin raèng ñaây laø moät loaïi “crank call”, toâi trôû neân böïc boäi ra maët:

- Please, identify yourself. Otherwise, I will block your messages!

- “Please, don’t! My name is Hanh. I am not your patient yet. I am traveling in Vietnam and suffering from severe diarrhea. My eyes turned yellow, now. It was my luck to have you on the “IM”, as I was e-mailing you.”

Tuy bôùt nghi ngôø, nhöng toâi vaãn hoûi, moät caâu hoûi khoâng keùm ngu xuaån:

- How do you get my email address?

- “Doc, it’s on every single letterhead of yours.”

Thaáy mình hôù, toâi voäi xin loãi. Sau moät luùc trao ñoåi tin töùc baèng nhöõng caâu vieát qua heä thoáng maø toâi vaãn goïi ñuøa laø ñieän thö “aên lieàn”, toâi caûm thaáy “vui” hôn vôùi moät chuùt gì haõnh dieän. Khoâng ngôø toâi laïi ñang chöõa beänh cho moät ngöôøi “beân kia bôø Ñaïi Döông” baèng moät trong nhöõng phöông phaùp toái taân nhaát cuûa nhaân loaïi.

Baø “Hanh” (chaéc laø Haïnh thì ñuùng hôn) ñang cuøng choàng vaø hai ngöôøi con trai lôùn du lòch ôû Ñaø Naüng khi bò “ngoä ñoäc” oùi möûa “lung tung”, maét vaø da trôû neân vaøng. Vì oùi möûa nhieàu quaù, baø ta phaûi vaøo nhaø thöông vaø ñöôïc chuaån ñoaùn laø vieâm gan A caáp tính. Tuy toâi khoâng chaéc laø baø bò vieâm gan A caáp tính vì thôøi gian uû beänh quaù ngaén, toâi vaãn email cho baø nhöõng phöông phaùp chöõa beänh naèm saün trong lap top. Laàn ñaàu tieân, chöõa beänh baèng email toâi cuõng thaáy ... “vui vui”.



36

CAÙCH CHÖÕA BEÄNH VIEÂM GAN A THUOÁC UOÁNG:

“Tieàn ñaâu thang thuoác luùc naày, Coøn lo rau chaùo moät ngaøy ñoâi phen.”

(Nguyeãn Bính)

Trong quaù khöù nhieàu loaïi thuoác nhö methionine, choline, chaát coát töø gan (liver extract), thuoác Cortisol, kích thích toá nöõ Estrogen, Amatandine v.v. ñaõ ñöôïc thöû nghieäm trong vieäc chöõa trò beänh vieâm gan A caáp tính. Gaàn ñaây nhaát, moät soá thuoác môùi vôùi khaû naêng taøn phaù caùc vi khuaån loaïi DNA vaø RNA treân nhieàu phöông dieän khaùc nhau cuõng ñöôïc thí nghieäm. Thí duï ñieån hình nhö Ribavirin, Isoprinosine, Levamisole, v.v. Tieác thay cho tôùi nay, vaãn chöa coù moät phöông phaùp cuõng nhö thuoác men naøo khaû quan vaø höõu hieäu coù theå ruùt ngaén thôøi gian laønh beänh, moät khi vi khuaån vieâm gan A ñaõ xaâm nhaäp vaøo cô theå ngöôøi beänh.



37

GAMMA GLOBULIN Ñaây laø chaát ñeà khaùng laáy töø huyeát töông cuûa ngöôøi khaùc ñeå truyeàn thaúng vaøo maùu beänh nhaân. Thuoác chæ hieäu nghieäm neáu ñöôïc truyeàn vaøo maùu tröôùc khi beänh nhaân tieáp xuùc vôùi vi khuaån vieâm gan A hoaëc trong voøng 2 tuaàn leã sau khi bò laây beänh. Vì theá, thuoác naøy ñöôïc duøng ñeå ngöøa beänh hôn laø chöõa beänh. Tuy nhieân chaát ñeà khaùng naøy töông ñoái maéc tieàn vaø coù theå mang laïi nhieàu phaûn öùng phuï traàm troïng. DÖÔÏC THAÛO:

Moät soá döôïc thaûo ñöôïc baày baùn treân thò tröôøng vôùi duïng yù chöõa trò caùc beänh vieâm gan caáp tính vaø maõn tính. Nhö ñaõ trình baày trong chöông “Dinh Döôõng cho Ngöôøi Beänh Vieâm Gan”, ña soá caùc thuoác naøy chöa ñöôïc kieåm chöùng bôûi FDA. Hôn nöõa, vì moät soá döôïc thaûo coù theå haïi ñeán gan, neân xin quyù vò thaän troïng khi uoáng baát

cöù moät thöù thuoác gì trong thôøi gian vieâm gan caáp tính naøy. Ñeå bieát theâm chi tieát veà moät soá döôïc thaûo, quyù vò coù theå tham khaûo vôùi “National Center for Complementary and Alternative Medicine Clearing House” qua caùc ñòa chæ sau ñaây: E-mail: [email protected]. Ñieän thoaïi mieãn phí: 1-888-644-6226.



38

TÒNH DÖÔÕNG: Moät soá ngöôøi cho raèng beänh nhaân vieâm gan A caáp tính neân nghæ ngôi vaø khoâng neân laøm vieäc quaù naëng nhoïc.

Vincent Van Gogh: The Afternoon Siesta

“Naèm im nghe nhòp tieáng möa, Thôøi gian ngöng ñoïng cho vöøa töông tö”

(Thu Nga)

Hoï neân thay ñoåi caùch thöùc aên uoáng trong moät thôøi gian ngaén. Neân traùnh nhöõng thöùc aên quaù nhieàu daàu môõ. Neân taåm boå vôùi nhöõng thöùc aên vaø nöôùc uoáng chöùa nhieàu chaát ñöôøng (sugar) hoaëc chaát boät (starch). Neân aên khoaûng 3,000 ñeán 4,000 calories moãi ngaøy, trong thôøi gian bò beänh. (Trung bình chuùng ta chæ caàn khoaûng 1.800 ñeán 2.200 calories moãi ngaøy, tuøy theo tuoåi taùc vaø ngheà nghieäp cuõng nhö phaùi giôùi.)



39

Ngöôïc laïi, moät soá baùc só khaùc (trong ñoù coù toâi) tin raèng, beänh nhaân vieâm gan caáp tính khoâng baét buoäc phaûi naèm nghæ moät choã. Hoï coù theå tieáp tuïc hoaït ñoäng nhö thöôøng leä. Nhöng traùnh nhöõng coâng vieäc quaù naëng nhoïc, nhaát laø ñoái vôùi beänh nhaân lôùn tuoåi hoaëc keùm cöôøng traùng. Neáu khoâng bò buoàn noân, hoï coù theå tieáp tuïc aên uoáng bình thöôøng vaø khoâng caàn kieâng cöõ thöùc aên nhieàu daàu môõ. Ñeå bieát theâm chi tieát xin ñoïc baøi “Dinh Döôõng cho Ngöôøi Beänh Vieâm Gan”. “ÑAU ÑAÂU CHÖÕA ÑOÙ” (SYMPTOMATIC TREATMENT) Nhö nhöõng beänh caûm cuùm thoâng thöôøng, ña soá nhöõng beänh vieâm gan A khoâng caàn chöõa töï nhieân cuõng heát. Neáu caàn, quyù vò coù theå duøng moät soá thuoác “laët vaët” nhö Tylenol khi bò ñau nhöùc, Pepto-bismol, Imodium neáu bò tieâu chaûy, hoaëc thuoác nheùt haäu moân (suppositories) nhö Tigan, Compazine, v.v., trong luùc noân oùi.

Tuy nhieân, quyù vò chæ neân duøng thuoác trong nhöõng tröôøng hôïp baát khaû khaùng maø thoâi. Caøng ít chöøng naøo, caøng toát chöøng naáy. Uoáng thuoác khi gan ñang bò vieâm caáp tính khoâng khaùc hôn laø “chaâm daàu vaøo löûa”. Tuyeät ñoái khoâng

ñöôïc uoáng thuoác an thaàn, thuoác nguû hoaëc thuoác coù chöùa chaát röôïu. Nhöõng phöông phaùp coå truyeàn nhö ñaám boùp (massage), aán huyeät (acupressure), xoa daàu noùng, caïo gioù (coin rubbing), xoâng hôi (steam bath), chaâm cöùu

(acupuncture) neáu ñöôïc öùng duïng ñuùng caùch coù theå thuyeân giaûm moät soá trieäu chöùng nhö ñau nhöùc, khoù chòu, buoàn noân, oùi möûa, v.v. maø khoâng gaây aûnh höôûng xaáu ñeán laù gan. Haõy



40

tham khaûo kyõ löôõng vôùi baùc só cuûa mình moãi laàn duøng caùc loaïi thuoác khaùc nhau, ngay caû khi uoáng caùc loaïi döôïc thaûo. NHAÄP VIEÄN: Neáu beänh nhaân bò ñau buïng, buoàn noân, oùi möûa lieân tuïc vaø khoâng aên uoáng ñöôïc; hoï caàn nhaäp vieän ñeå chöõa trò. Thuoác men vaø thöùc aên seõ ñöôïc truyeàn qua ñöôøng nöôùc bieån, giuùp cô theå cuûa hoï choùng phuïc söùc hôn.

“Tham coâng tieác vieäc laøm chi Cho tim thaát nhòp cheäch ñi taâm ñoà

Vôï con, beø baïn aâu lo Ñöa vaøo beänh vieän naèm chôø lôøi khuyeân”

(Hoaøng Duy)

Neáu gan bò taøn phaù moät caùch quaù maõnh lieät nhö trong tröôøng hôïp “Fulminant hepatitis”, beänh nhaân caàn ñöôïc chuyeån veà nhöõng trung taâm y khoa ñaïi hoïc ñeå ñöôïc gheùp gan (liver transplant). Toùm laïi, caùch thöùc chöõa beänh vieâm gan A caáp tính thay ñoåi theo töøng tröôøng hôïp, tuøy vaøo tình traïng söùc khoûe cuûa moãi beänh nhaân vaø cuõng nhö kinh nghieäm haønh ngheà cuûa ngöôøi y



41

só. Vì beänh vieâm gan A deã laây nhaát trong thôøi gian TRÖÔÙC khi phaùt beänh, neân beänh coù theå laây lan raát nhanh. Moät khi beänh nhaân ñaõ coù nhöõng trieäu chöùng nhö vaøng da, beänh khoâng coøn laây nöõa. Vì theá, hoï khoâng caàn phaûi naèm rieâng bieät trong nhöõng phoøng ñoùng kín. Nhö vieát ôû treân, vieâm gan A khoâng gaây ra beänh vieâm gan maõn tính vaø khoâng ñöa ñeán chai gan hoaëc ung thö gan. Khi böôùc chaân vaøo phoøng khaùm beänh, ngöôøi phuï nöõ khoaûng 35 ñeán 36 tuoåi, ñaõ chaøo hoûi toâi vôùi moät nuï cöôøi côûi môû. Baø ta aên maëc lòch söï, trang ñieåm kín ñaùo. Chæ thoaùng nhìn qua, cuõng ñuû bieát baø laø con ngöôøi hoaït baùt, deã tính vaø vui veû. Toâi ngoài xuoáng gheá, baét ñaàu hoûi chuyeän:

- Chaøo chò, toâi laø baùc só Döông. Chò ñau laøm sao?

Ngöôøi phuï nöõ vaãn neùt maët töôi vui, traû lôøi moät caùch nhanh choùng:

- Chò khoâng sao caû. Chæ ñi khaùm ñònh kyø thoâi.

Töø khi veà Quaän Cam (Orange County) môû phoøng maïch, toâi coù dòp tieáp xuùc vôùi nhieàu ngöôøi Vieät hôn. Sau khi toát nghieäp baùc só y khoa, toâi baét ñaàu haønh ngheà taïi Thuïy Só moät ít laâu, roài veà thöïc taäp vaø tu boå taïi caùc tieåu bang Trung Taây Hoa Kyø. Tieáp xuùc vôùi moïi giôùi, moïi löùa tuoåi vaø nhieàu chuûng toäc khaùc nhau, toâi caûm thaáy beänh nhaân Vieät Nam deã chòu, “xueà xoøa” vaø “ñaùng yeâu” hôn caû. Nhieàu cuï giaø ñaùng tuoåi boá meï, vaãn moät ñieàu leã pheùp xöng “baùc só vôùi con”, laøm toâi caûm thaáy ngaïi nguøng, luùng tuùng trong nhöõng thôøi gian ñaàu. Nhieàu nöõ beänh nhaân treû tuoåi, cöù xöng “anh anh em em” moät caùch “ngoït xôùt” vaø thaân thieän, “haï beä” chöùc “Töø Maãu” xuoáng “Töø Huynh” moät caùch ñöông nhieân, laøm toâi caûm thaáy treû trung “haún ra” nhö ngöôøi sinh vieân môùi “löõng thöõng” böôùc chaân vaøo tröôøng ñaïi hoïc. Nhöng ñaây laø laàn ñaàu tieân, maø moät phuï nöõ treû tuoåi hôn toâi laïi xöng laø “chò”. Chöa kòp noùi gì thì “chò toâi” laïi noùi theâm:

- Chò saép veà Vieät Nam chôi, CÖNG cho chò ñi thöû maùu. Neáu caàn, xin cöng chích ngöøa cho chò caùc loaïi vieâm gan A, B, C.



42

Nghe ñeán chöõ “cöng”, thì toâi baät cöôøi thaønh tieáng, nhaát laø khi “chò toâi” coøn noùi theâm:

- Noùi thaät vôùi em chöù, tröôùc giôø chò hay ñi maáy oâng baùc só giaø. Hoï coù nhieàu kinh nghieäm hôn baùc só treû, nhöng maët maáy “oång” khoù ñaêm ñaêm, chò ñi khaùm toång quaùt maø maáy “oång” laøm nhö chò saép cheát. Em coøn chòu khoù nghe chò noùi chuyeän, chöù maáy “oång” ... söùc maáy. Chò xem em nhö maáy ñöùa em cuûa chò thoâi, tuïi noù naêm nay cuõng baèng tuoåi em khoaûng 28, 29 tuoåi . . . Nhöng em coù laáy maùu, ñöøng laøm chò ñau nha!

Nghe tôùi ñaây, toâi boãng phaân vaân heát söùc, khoâng bieát mình thuoäc loaïi baùc só naøo: giaø caû, nhieàu kinh nghieäm nhöng . . . khoù taùnh; hay treû trung, vui veû nhöng . . . “chaúng bieát gì”. Roài ñeå laøm “oai” vôùi “baø chò” “khaùc cha, khaùc meï” cuûa toâi, toâi baét ñaàu noùi moät hôi:

- Thöa chò, neáu chò sinh ñeû vaø tröôûng thaønh taïi Vieät Nam, coù leõ chò ñaõ bò laây beänh vieâm gan A roài, neân khoâng caàn phaûi chích ngöøa nöõa. Neáu chò muoán, toâi coù theå thöû xem chò ñaõ coù khaùng theå choáng laïi vi khuaån vieâm gan A vaø B chöa. Neáu chöa coù, chò môùi caàn chích ngöøa. Hieän nay chöa coù thuoác chích ngöøa beänh vieâm gan C.

- “OK”, nhö vaäy cöng thöû cho chò ñi. Nhaân tieän ñaây cho chò hoûi moät caâu. Chò coù moät ñöùa con gaùi môùi 6 tuoåi. Noù ñeû taïi Myõ. Caùch ñaây 3 naêm chò ñaõ cho noù chích ngöøa caû vieâm gan A laãn B, baây giôø coù phaûi thöû maùu laïi cho noù khoâng?

- Neáu chaùu ñaõ ñöôïc chích 2 muõi cho vieâm gan A vaø 3 muõi cho vieâm gan B, coù leõ chaùu ñaõ ñöôïc mieãn nhieãm roài neân khoâng caàn phaûi thöû maùu nöõa. Neáu chò muoán, chò coù theå cho chaùu thöû ñoä löôïng cuûa khaùng theå vieâm gan B (Hepatitis B surface Antibody Titer). Neáu chaùu chöa ñuû chaát khaùng theå chò neân cho chaùu chích ngöøa laïi. Coøn vieâm gan A thì haàu nhö taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc mieãn nhieãm sau khi ñöôïc chích ngöøa neân khoâng caàn thöû chuaån ñoä cuûa khaùng theå choáng laïi beänh vieâm gan A.



43

CHÍCH NGÖØA VIEÂM GAN A Chích ngöøa (vaccination) laø caùch thöùc baûo veä cô theå chuùng ta khoâng bò laây beänh truyeàn nhieãm. Hieän nay treân nöôùc Myõ, vôùi nhöõng cuoäc vaän ñoäng chích ngöøa vieâm gan A qui moâ hôn, ngöôøi ta hy voïng seõ ñaït ñöôïc 3 muïc tieâu sau ñaây: a) baûo veä ngöôøi ñöôïc chích khoâng bò laây beänh, b) giaûm thieåu söï baønh tröôùng cuûa beänh baèng caùch ngaên caûn söï truyeàn beänh (transmission), vaø c) dieät tröø hoaøn toaøn caên beänh (complete elimination). AI CAÀN CHÍCH NGÖØA VIEÂM GAN A? Trong nhieàu naêm vöøa qua, beänh vieâm gan A giaûm daàn treân nöôùc Myõ. Phaàn lôùn laø nhôø vaøo caûi tieán heä thoáng caàu coáng, thuûy noâng cuõng nhö naâng cao möùc soáng treân moïi phöông dieän. Nhaø cöûa roäng raõi vaø veä sinh hôn, thaønh phoá ñôõ chen chuùc hôn, soâng hoà ñôõ oâ ueá hôn, thöïc phaåm ñöôïc kieåm soaùt kyõ löôõng hôn, v.v. Tuy theá, vieâm gan A vaãn tieáp tuïc laø moät trong nhöõng moái öu tö cuûa boä y teá Hoa Kyø. Trung Taâm Kieåm Soaùt vaø Phoøng Ngöøa Beänh Taät (Centers for Disease Control and Prevention vieát taét laø CDC) khuyeân raèng nhöõng ngöôøi sau ñaây neân chích ngöøa vieâm gan A:

1) Taát caû caùc treû em lôùn leân töø caùc tieåu bang coù tyû leä beänh vieâm gan A cao hôn bình thöôøng nhö Arizona, Alaska, Oregon, New Mexico, Missouri, Texas, Utah, Washington, Arkansas.

2) Caùc treû em lôùn leân trong nhöõng coäng ñoàng hoaëc ñòa

phöông vôùi tyû leä vieâm gan A cao hôn bình thöôøng. Ñieàu naøy coù nghóa laø caùc con em chuùng ta ñang soáng trong coäng ñoàng Vieät Nam taïi haûi ngoaïi, caàn



44

ñöôïc chích ngöøa beänh vieâm gan A. Thoâng thöôøng neân chích cho caùc em töø 2 tuoåi trôû leân.

AÛnh Traàn Tuaán (F.APA): Hai Chuù Tieåu - 2001

3) Taát caû nhöõng du khaùch hoaëc nhaân vieân laøm vieäc thöôøng truù taïi nhöõng nöôùc coù tyû leä vieâm gan cao hoaëc töông ñoái cao. Neáu döïa theo baûn ñoà theá giôùi hình soá 2-2, trang soá 4, trong ñoù coù taát caû caùc nöôùc Chaâu AÙ, Chaâu Phi, Chaâu Myõ La-tin, phía ñoâng Chaâu AÂu v.v. Khi chích thuoác, caàn phaûi chích ít nhaát 4 tuaàn leã tröôùc khi ñi du lòch.

4) Ngöôøi Vieät Nam tröôûng thaønh taïi queâ nhaø, coù leõ ñaõ

bò laây beänh trong quaù khöù, neân ñaõ ñöôïc mieãn nhieãm. Nhöng neáu trong maùu chöa coù chaát khaùng theå HAV-IgG, hoï neân chích ngöøa ñeå traùnh bò laây beänh. Nhöõng treû em tröôûng thaønh taïi Hoa Kyø, khoâng caàn thöû khaùng theå HAV-IgG tröôùc khi ñi chích ngöøa.



45

PHÖÔNG PHAÙP CHÍCH NGÖØA:

Coù hai phöông thöùc chích ngöøa: 1) Chích ngöøa “chuû ñoäng” (active vaccination): chích

thuoác ñeå huaán luyeän cô theå chuùng ta caùch thöùc töï cheá taïo ra khaùng theå (Immune Globulin, vieát taéc laø IG).

2) Chích ngöøa “thuï ñoäng” (passive vaccination): hoùa giaûi vi khuaån baèng khaùng theå (IG) cuûa ngöôøi khaùc. Ñaây laø phöông phaùp chích ngöøa taïm thôøi maø thoâi.

CHÍCH NGÖØA CHUÛ ÑOÄNG Hieän nay coù 2 loaïi thuoác chích ngöøa vieâm gan A: thuoác HAVRIX cuûa haõng SmithKline vaø VAQTA do haõng Merck baøo cheá. Tuy caùch thöùc cheá taïo khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau, 2 loaïi thuoác naøy ñeàu raát coâng hieäu. Thuoác ñöôïc duøng cho beänh nhaân töø 2 tuoåi trôû leân. Thoâng thöôøng chæ caàn chích 2 laàn, moãi laàn caùch nhau töø 6 ñeán 12 thaùng. Khoaûng 94% ñeán 100% beänh nhaân seõ ñöôïc mieãn nhieãm moät thaùng sau muõi chích ñaàu tieân. Neáu ñöôïc chích theâm muõi thöù 2, keát quaû seõ toát ñeïp hôn vaø söï mieãn nhieãm seõ keùo daøi laâu hôn. Coù leõ ít nhaát laø 7 ñeán 8 naêm trôû leân, neáu khoâng muoán noùi laø suoát ñôøi. Sau khi ñöôïc chích ngöøa, beänh nhaân khoâng caàn phaûi thöû maùu ñeå xem coù khaùng theå hay chöa.

HAVRIX Tuoåi taùc Soá laàn

chích Thôøi gian chích Soá löôïng thuoác

2 laàn 0 vaø 6 - 12 thaùng 720 ELISA ñôn vòTreû em töø 2 ñeán 18 tuoåi

3 laàn 0, 1, vaø 6 - 12 thaùng

360 ELISA ñôn vò

Ngöôøi lôùn > 18 tuoåi

2 laàn 0 vaø 6 - 12 thaùng 1440 ELISA ñôn vò



46

VAQTA Tuoåi taùc Soá laàn

chích Thôøi gian chích Soá löôïng thuoác

Treû em töø 2 ñeán 17 tuoåi

2 laàn

0 vaø 6 - 18 thaùng

25 ñôn vò

Ngöôøi lôùn > 17 tuoåi

2 laàn 0 vaø 6 thaùng 50 ñôn vò

Vì cô theå caàn “thôøi gian” ñeå “hoïc hoûi” caùch thöùc cheá taïo khaùng ñoäng toá, beänh nhaân phaûi chích ngöøa ít nhaát laø 4 tuaàn leã tröôùc khi ñi du lòch ñeán nhöõng nöôùc vôùi tyû leä beänh vieâm gan A raát cao. Neáu baét buoäc phaûi ñi gaáp, hoï neân chích ngöøa baèng phöông phaùp “thuï ñoäng”.

CHÍCH NGÖØA THUÏ ÑOÄNG Ñaây laø caùch thöùc chích ngöøa “caáp toác”, khi beänh nhaân caàn ñöôïc baûo veä ngay laäp töùc hoaëc cho treû em döôùi 2 tuoåi. Trong phöông phaùp naøy moät ít chaát ñeà khaùng (Immune Globulin) seõ ñöôïc chích thaúng vaøo maïch maùu hoaëc baép thòt. Toâi thöôøng chích vaøo vai (deltoid) hoaëc chích moâng (gluteal) hôn laø chích thaúng vaøo maïch maùu. Soá löôïng thuoác laø 0.02 ml/kg. Chaát ñeà khaùng ñöôïc baøo cheá töø huyeát töông (plasma) cuûa nhieàu ngöôøi hieán maùu khaùc nhau. Nhöng nhôø vaøo kyõ thuaät baøo cheá toái taân, thuoác trôû neân raát tinh khieát vaø chöa heà laây beänh truyeàn nhieãm cho baát cöù moät ai. Thuoác chích ngöøa ñöôïc xem laø raát an toaøn, neân ngay caû nhöõng ngöôøi meï trong luùc thai ngeùn hoaëc khi cho con buù vaãn coù theå chích ñöôïc. Chæ trong moät ít tröôøng hôïp keùm may, moät soá beänh nhaân coù theå bò moät vaøi phaûn öùng phuï



47

hoaëc bieán chöùng nhö ñau nhöùc, noåi ngöùa, ngaát xæu, v.v. Ñieàu naøy hieám khi xaåy ra. Phöông phaùp chích ngöøa naøy ñöôïc öùng duïng cho nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây:

a) Sau khi tieáp xuùc vôùi ngöôøi coù beänh, nhö trong nhöõng tröôøng hôïp beänh vieâm gan A boäc phaùt taïi caùc tröôøng hoïc hay vöôøn giöõ treû (Kindergarden).

b) Du lòch ñeán nhöõng nöôùc deã laây beänh trong voøng moät thaùng.

Caû 2 tröôøng hôïp keå treân, neáu beänh nhaân treân 2 tuoåi neân chích theâm thuoác Havrix hoaëc VAQTA.

NHÖÕNG CAÙCH THÖÙC PHOØNG NGÖØA BEÄNH VIEÂM GAN A Neáu chöa ñöôïc chích ngöøa, hoaëc neáu quyù vò chöa coù khaùng theå choáng vi khuaån vieâm gan A, quyù vò neân ñeå yù nhöõng ñieàu sau ñaây:

1) Röûa tay baèng xaø-boâng tröôùc vaø sau moãi laàn duøng nhaø caàu hoaëc thay taõ cho con em.

2) Röûa tay caån thaän tröôùc khi vaø sau khi aên cuõng nhö laøm beáp.

3) Caùc baùt ñóa cuûa beänh nhaân phaûi ñöôïc röûa saïch seõ. 4) Traùnh quan heä tình duïc vôùi ngöôøi beänh vieâm gan A

(trong thôøi gian uû beänh). Toùm laïi, vieâm gan A laø moät beänh raát deã laây, nhöng khoâng gaây ra vieâm gan maõn tính. Beänh tuy “hieàn” hôn vieâm gan B, C vaø D, beänh cuõng coù theå trôû thaønh aùc tính. Neáu khoâng nguy hieåm, beänh cuõng coù theå laøm nhöõng ngaøy thaùng du lòch cuûa chuùng ta trôû neân keùm “vui”. Taát caû chuùng ta neáu chöa ñöôïc mieãn nhieãm, neân chích ngöøa caøng sôùm caøng toát. Khi ñöôïc mieãn nhieãm, ñeà khaùng HAV-IgG seõ döông tính. Moät soá



48

beänh nhaân vaãn hieåu laàm laø hoï ñang bò beänh vieâm gan A khi thaáy trong maùu cuûa mình coù chaát ñeà khaùng naøy.

“Toâi chæ laø moät caây kim beù nhoû.Maø vaïn vaät laø muoân ñaù nam chaâm;

Neáu höông ñeâm say daäy vôùi traéng raèm, Sao laïi traùch ngöôøi thô tình lôi laû?”

(Xuaân Dieäu)

Documents

Chöông 2 BEÄNH VIEÂM GAN A · Chöông 2: BEÄNH VIEÂM GAN A - SOÁNG VÔÙI BEÄNH VIEÂM GAN LIVING WITH HEPATITIS - 23 AÛnh Michael Möøng: HCM City, 2001 “Nhìn ñi,