Cilt I - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D242255/2011_OZCANH.pdf · Hacı Bektaş Veli’de Dervişin Nitelikleri I. Uluslararası Hacı Bektaş Velî Sempozyumu 489 sonraki dönemlerde

Cilt I

“T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çorum Valiliği ve Çorum Belediyesi’nin Katkılarıyla”

I. Uluslararası Hacı Bektaş Velî SempozyumuII

HİTİT ÜNİVERSİTESİHACI BEKTAŞ VELİ ARAŞTIRMA ve UYGULAMA MERKEZİ

I. UluslararasıHacı Bektaş Veli

Sempozyumu

YAYIN EDİTÖRLERİ

Prof. Dr. Osman EĞRİDoç. Dr. Mehmet EVKURAN

Yrd. Doç. Dr. Muammer CENGİLYrd. Doç. Dr. Adem KORUKCU

YAYINA HAZIRLAYANLAR

Prof. Dr. Osman EĞRİDoç. Dr. Mehmet EVKURAN

Yrd. Doç. Dr. Muammer CENGİLYrd. Doç. Dr. Habib AKDOĞANYrd. Doç. Dr. Adem KORUKCU

Yrd. Doç Dr. Metin UÇARÖğr. Gör. Veysel DİNLERHaydar GÖZÜYILMAZ

Mustafa YÖNDEMLİCeyhun Ulaş SOLMAZ

Ramazan GÜLFatih AKMANİshak DEMİR

Hatice KIR

TASARIM & BASKI

SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti.Cevizlidere Cad. 1237. Sok. No: 1/17 Balgat/ANKARA

Tel: 0312 472 37 73www.sfn.com.tr

DAĞITIM

Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama MerkeziMimar Sinan Mahallesi 3. Cadde İlahiyat Fakültesi B Blok 3. Kat PK19100 ÇORUM

Tel: 0364 234 63 58 /1144-1145 web: http://hbektas.hitit.edu.tr

I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu –Sempozyum Bildirileri-Baskı Yeri ve Yılı: Ankara 2011

ISBN: 978-605-872-93-08Eserde yer alan bildiri metinlerinde ileri sürülen görüşlerin ilmi ve hukuki sorumluluğu sahiplerine aittir.

I. Uluslararası HacıBektaş Velî Sempozyumu 487

HACI BEKTAŞ VELİ’DEDERVİŞİN NİTELİKLERİ

Doç. Dr. Hüseyin ÖZCANFatih Üniversitesi

Fen Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Bölümü

Öğretim Üyesi

Doç. Dr. Hüseyin ÖZCAN

I. Uluslararası Hacı Bektaş Velî Sempozyumu488

ÖZET

Hacı Bektaş Veli, 13. Yüzyılda bir takım siyasi ve sosyal çalkantılarınhüküm sürdüğü Anadolu’da “gelin canlar bir olalım”, “bir olalım, iriolalım, diri olalım” çağrılarıyla ayrılıkların getireceği olumsuzluklaradikkat çekerek herkesi birlik ve beraberliğe davet etmiş, “ilimden gi-dilmeyen yolun sonu karanlıktır” mesajıyla cehaletin kötülüğüne vur-gu yapmış, “eline, diline, beline sahip ol” nasihatleriyle toplumda hu-zur, güven ve barış ortamı oluşmasına katkı sağlamıştır.

Hacı Bektaş Veli’yi daha iyi anlamak için öncelikle onun eserlerini in-celemek gerekir. Tasavvuf kültüründe yaygın olan, mürşidin müridle-riyle yaptığı sohbetlerden oluşturulan eserleri, onun fikirlerini doğrudanyansıtan asıl kaynaklardır. Daha sonra oluşturulan âdâb ve erkân ki-tapları da tarikatın uygulamaları hakkında önemli bilgiler vermekte-dir. Çalışmada elimizdeki iki erkânnâmeden hareketle dervişe yüklenenmana, dervişin nitelikleri, derviş özelinde insanda beklenen tavır vedavranışlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca Hacı Bektaş Veli’ninİngiltere’de tespit ettiğimiz kayıp kitabı Hadis-i Erbaîn Şerhi’nde der-vişin özellikleri ile ilgili seçilmiş hadisler önemli ve orijinal bir kaynakolması açısından öncelikle ele alınacaktır. Sonuçta Hacı Bektaş Veli’ninbeklentileri ve sufilik yoluyla eğitimini tamamlayacak ideal insan tipo-lojisi üzerine tespit ve değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Derviş, Bektâşîlik, Erkân, Hacı Bektaş Veli

GİRİŞ

Tasavvuf ıstılahında ‘sûfilerin uydukları ve uyguladıkları kurallara "âdâb-ısofiyye", tarikât ehlinin gözettiği ve dikkate aldığı kurallara ‘âdâb-ı tarikât’,‘erkân’, ‘erkânnâme’ veya âdâb’ denir. Tasavvufta her müridin yol haritasınıbelirleyen farklı hallerde uyması gereken bir takım kurallar -erkân- vardır.

Sûfiler, bağlı bulundukları tarikâtın kurallarına uygun olarak yaşarlar. Bukurallar bütünü o tarikâtin âdâb ve erkânını oluşturur. "İslâm mistiklerinintoplum içinde uygulamaları ile ilgili hususlar "âdâb-ı sûfiyye, erkânnâme yahutmi’yar-ı tarîkat" denilen eserlerle anlatıla gelmiştir. "Âdâbu’l-müridîn, İrşâdü’l-müridîn, Âdâbu’s-seniyye, Sünen-i meşâyıhı Halvetiyye, Behçetü’s- seniyye,Dürretü’l-esrar ve Kenzü’l-feyz gibi sûfi literatürde örnekleri olan âdâb kitapla-rında yer alan konular tasavvuf klasiklerinde de ele alınıp işlendiği gibi yinetasavvuf klasiği kabul edilen Risale-i Kuşeyrî, Keşfu’l-Mahcûb, el-Lumâ,Cevâmiü Âdâbi’s-Sûfiyye, Avârifü’l-Maarif, Taarruf gibi daha ziyade ıstılahât-ısûfiyye veya Tabakât-ı sûfiyye denilen eserlerin bünyesinde de belli başlıklaraltında kısmen veya geniş olarak ele alınmaktadır. Âdâba dair hususlar daha

Hacı Bektaş Veli’de Dervişin Nitelikleri

I. Uluslararası Hacı Bektaş Velî Sempozyumu 489

sonraki dönemlerde bilhassa Türk sûfileri tarafından mi’yar-ı tarikât, âdâb-ıtarikât, hurde-i tarikât, tarikâtnâme, usul-i tarikât, erkânnâme gibi isimlerleçeşitli manzum veya mensur eserlerde toplanmıştır. Tarikât pîrleri, sonra gelenmüceddit, mürşit veya halifeler tarafından yazılan, yazdırılan veya derlettirilenbu gibi eserlerin, tasavvuf tarihi incelendiğinde sayı itibariyle hayli çok olduğugörülecektir. "1

Bu şekilde Bektâşî Âdâb ve Erkânıyla doğrudan ilgili olarak te’lif edilmişyazma eserler bulunmaktadır. Eserlerden dokuz tanesi Hacıbektaş İlçe Kütüp-hanesi’ndedir. Tespit edebildiğimiz âdâb ve erkâna ait eserlere şu isimler veril-miştir: Âdâb ve Erkân-ı Bektâşîyye, Âdâb-ı Tarikât-ı Bektâşîyye, Bektaşî İnancı-na Ait Bir Risale, Bektâşî Tarîkâtine Ait Usûl, Âdâb, Âyinler Mecmuası, BektâşîTarîkâtinin Erkânı hakkında Risale, Erkân-ı Bektâşîyye Risalesi, ErkânıBektâşîyyeye Aid Mecmua, Silsilenâme-i Tarîkâtnâme-i Bektâşîyye.

Bektâşî tarikatında tarikatın pîri Hacı Bektaş Veli’dir. Tarikâtın alt yapısınıo oluşturmuştur. Onun "Dört Kapı Kırk Makam" adıyla oluşturduğu bu sistemtarikâtın seyr-i sülûkudur.

"Kaygusuz Abdâl Bektâşi erkânnâmesi üzerinde düzenlemeler yapar.Bektâşîliğin ilk erkânnâmesini yazan o olur. Böylece Bektâşî tarikâtının ilk tü-zük yapıcısı Kaygusuz Abdâl’dır. Balım Sultan ise bu erkânnâmeyi sonradangeliştirmiştir ve kurumlaştırmıştır. "2

Tarîkatın erkânı, tarîkatın sistemini oluşturan düzeni sağlayan kurallardır."Erkânnâmeler çeşitli toplumsal olaylar sırasında (doğum, ölüm, sünnet, ev-lenme, vb. gibi) kurum mensuplarının "nasip alma" (kuruma kabul edilme),"dervişlik, babalık, halifebabalık, dedebabalık" gibi görev alma durumlarındabireylerin görev ve yükümlülüklerini göstermenin yanı–sıra bazı akitleşme (sözverme)leri de içererek bireyin davranışlarına yön verecektir. "3

Erkânnâmelerin muhtevasıyla ilgili olarak Gölpınarlı’nın tespitleri şu şekildedir:

"Bektâşîliğe giriş törenini anlatan, muayyen işlerin yapılmasında okunmasıadet olan tercemanları, çekilmesi icap eden gülbankları ihtiva eden ve"Erkânnâme" denen mecmuaların bazılarında, Şia-yı İmamiyye (Câferiyye) göre"Usûli’d-dîn, Furûu’d-dîn" denen inanç ve ibadet, bazı eksikleri olmakla beraberizah edilmekte "muhabbet meclisi"nden, "dem"den hiç bahsolunmamaktadır." 4

1 Belkıs Temren, Bektâşîliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu, Kültür Bakanlığı Yayınları,Ankara 1995, s. 67.2 Temren: a.g.e., s. 109.3 Ali Alparslan, Abdulbaki Gölpınarlı , Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996, s. 104.4 Sırrî Rıfâî Alevî, Şeyh Ahmed BedreddinBektâşî Tarikatına Aid usûl Âdâb ve Âyinler Mecmua-

sı, h.1244, Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İ. Hakkı, Nu:1243,v.28b.



Bektâşî âdâb ve erkân mecmualarında tarikatla ilgili konuyla doğrudan ilgilikavramlar ayet ve hadislerle açıklanır. Zaman zaman manzum bölümlerin de yeraldığı erkânnâmelerde yer yer edebî söyleyişler görülür. Ayrıca tarikatın uluları-nın şiir ve sözlerinden örnekler verilir. Zaman zaman diğer tasavvuf büyükleri-nin sözleri de erkânnâmelerde yer alır.

Erkânnâmelerde muhatap yol ehli olan dervişlerdir. Bazen doğrudan ‘derviş’hitabıyla bazen de benzer ifadelerle tarikat mensuplarına tavsiye ve telkinlerdebulunulmaktadır. Kökeni Farsça olan derviş kelimesinin sözlük anlamı ‘fa-kir’dir. Tasavvuf ehlinin maddiyattan uzak sade bir hayat tercih etmesi sebebiylederviş ismi bu zümre için kullanılmaya başlamıştır.

Tasavvuf, mensuplarını Allah’a yaklaştırmayı gaye edinen bir anlayıştır. Buanlayışın kurumsallaşmış şekli olan tarikatlar ise bir mektep hüviyetindedir.Tarikata ait erkânnâmeler ise mensupların tabi olacağı eğitim programları, müf-redat konumundadır.

Erkânnâmelerde dervişlerin uyacağı kurallar; tavsiyeler, yasaklar, telkinler yeralmaktadır. Özelde derviş için yapılan bu tavsiyeler genelde herkesin uymasıgereken ideal insan olmanın reçetesidir.

Çalışmamızda iki ayrı erkânnâmeden seçtiğimiz bazı bölümlerle Bektâşî an-layışında dervişin olması gereken bazı niteliklerini göstermeye çalışacağız.Erkânnâmede dervişin nitelikleri ‘derviş kimdir?’ sorusunun ardından şu şekildesıralanmaktadır:

“Derviş kimdir? Derviş oldur ki varlığından yok ola, eğer cümle âlem garkavar, hiç vecihle derdi olmaya. Derviş kimdir? Cevap: Varlığından geçip yokmenziline gire ve bir anda cümle âlem yok olsa zerre kadar derdi olmaya vederûnunu depretmeye.”5 Dervişliğin esası kelimenin de anlamına uygun olarakvarlıktan yokluğa geçiştir. Benliğin eritilmesi, dünyevi dertlerden etkilenmemesitam teslim halidir. Erkânnamenin devamında dervişin nitelikleri şu şekilde sa-yılmaya devam edilmektedir:

“Dervişliğin başı nedir ve ayağı nedir? Cevap: İhlastır yani her nefis üzerinebend ise ve her ne hizmet edersen varlık getirmeyerek ve imtinan etmeyerek olnefsi ve hizmeti sırrına getirmektir. Ayağı, varlığı terk edip, yokluk ile dâimamakam hizmetinde olmaktır. ”6 (30a)

Burada varlıktan, benlikten arınmaya vurgu yapılarak işlenen amelin ihlasladeğer kazanacağına işaret edilmektedir.

5 a.g.e.,v.30a.6 a.g.e.,v.31b.



Derviş kelimesini oluşturan Arap harflerine değişik anlamlar yüklenerek dedervişin nitelikleri özetlenmiştir:

“Derviş lafzı beş harftir. Mânâsı ve rumuzu nedir? Cevap: Dervişin dalı, dertehli olup cismi Hudâ korkusundan zaif ve yüzü sarı olmaya işarettir. Ve, râ’sı,her ne işlersen Allah için işleyip riya etmemeye işarettir. Vav’ı ve râ’sı yani akra-baları ve dostları terk edip Hak kelâmından gayri kelâm söylemeyip ve düşün-meyip daima Allah’ı zikretmektir. Ve ya’sı, cümle halka yaman sanmamayaişarettir. Ve şın’ı aşk-ı Hak’la daima şâd olmaya işarettir. ”7

Tarikata girişte dervişin nitelikleri aday kişiye (tâlib) aktarılarak onun psikolo-jik hazırlığı yapılmaktadır. Bir sonraki aşamada derviş, adım adım ilerleyerek idealinsan olma (insan-ı kamil) olma yolunun merdivenlerini tırmanmaya başlar:

“İmdi tâcın terkleri on iki olmak oldu ki tâc sahibi olan kimse ol on iki yara-maz huyları terk edip onun mukâbili her birinin yerine melekiyet sıfatlarındanbirini getirip tahsil-i kemâl etmesine işarettir. İbtida evvel, on iki yaramaz sıfattanbiri cehildir. Bir sâlikin lazımdır ki cahilliğe sebep olan nesneleri terk eyleyip olsıfat-ı hamîdeden, cahillik mukâbili ‘ilimdir, yerine onu tahsil eyleyip getirekâle’llâhü Teâlâ şehida’llâhu ennehû lâ ilâhe illâ hüve ve’l-melâiketü ve ulü’l-ilmikâimen bi’l- kısti8 ve kâlellâhü Teâlâ Hel yestevi’llezîne ya’lemûne ve’llezine lâya’lemûn 9 ve kale Resulu’llahi aleyhisselam Te’alleme’l ilme mine’l mehdîile’llahdi10 ve kezâ kâle aleyhi’sselam utlubü’l ilme velev bissîn11 ve keza" kâlealeyhi’sselam El ulemâü verasetü’l-enbiya. 12 İkincisi ma’siyettir yani AllahûTeâlâ’ya ve Resûl’üne âsi olmaktır ne’ûzü bi’llâh-i Teâla her sâlike lazımdır kigünahları terk edip onun mukâbili sıfat-ı hamîdeden (28b) tâatdir. Onu tahsiledip Hak Teâlâ ve Resûl’üne mutî ve munkâd olmaktır. Kâle’llahü TeâlâEtîü’llahe ve etîü’r-resûle ve ulül emri minküm. 13 Üçüncüsü Hevâ-yı nefstir.Her sâlike lazımdır ki nefsi öldürüp hevâları kesip terk eyleye. Onun mukâbilitevbe-i istiğfardır. Ve kale’llahü Teâlâ ve emmâ men hâfe makâme Rabbihi ve

7 "Allah’tan başka tanrı bulunmadığına şahit bizzat Allah’tır. Bütün melekler, Hak ve adalattenayrılmayan ilim adamları da bu gerçeğe, Azîz ve Hakîm Allah’tan başka tanrı olmadığına şahittir-ler" Ali İmran, 3/18.

8 "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu " Zümer, 39/9.9 Metnin anlamı şu şekildedir: İlmi, beşikten mezara kadar tahsil ediniz. Ancak kaynaklarda

geçen rivayet ve anlamı aşağıdaki gibidir: Beşikten mezara kadar ilim talep ediniz.10 Metnin anlamı şu şekildedir: İlim, Çin’de de olsa, tahsil et(mek için yollar aray)ınız. Ancak

kaynaklarda geçen rivayetin anlamı aşağıdaki gibidir: İlim, Çin’de de olsa, tahsil et(mek içinyollar arayınız.

11 Metnin anlamı şu şekildedir: Alimler, Peygamberlerin vârisleridir. Ancak kaynaklarda geçenrivayetin anlamı aşağıdaki gibidir: Alimler, Peygamberlerin vârisleridir.

12 "Allah’a itaat edin Resûl’üne ve sizden olan ulü’l-emre de itaat edin "Nisâ, 4/59.13 "Ama kim Rabbinin divanında durmaktan korkarsa ve nefsini hevâ ve hevese uymaktan dizgin-

lerse onun varacağı yerde cennettir olsa olsa. "Nâziât, 79/40, 41.



nehen Nefse ani’l-hevâ feinne’l-cennete hiye’l-me’vâ14 Dördüncüsü gaflettir. Birsâlik lazımdır ki cümle halinde gafletlerini terk eyleye onun mukâbili zikru’llahtır.Daima Hak Teâlâ hazretlerini zikretmektir. Kale’llahü Teâlâ üzkuru’llahe zikrenkesîra 15 Beşincisi tamâdır. Onun mukâbili kanaattir. Kâle Resûlullah Salla’llahüaleyhi vese’llem El kanaatü kenzün lâ yefnâ" bir dahi "azze men kânaa zelle mentamaa16 Altıncısı, muhabbet-i dünyadır. Yani ehl-i dünya kapısına dünya içinvarmaktır. Onun mukâbili tevekküldür. Dünya muhabbetini terk edip yerinemuhabbetu’llah ve muhabbet-i Resûl’ü getirip Hakk’a tevekküldür. Kale’llahüteâlâ ve men yetevekkel ale’llâhi fe hüve hasbühü. 17 Yedincisi arzu ve hevestir yanidünya mertebelerinden yüce mertebe istemektir. Onun mukâbili zühddür. La-zımdır ki büyüklük muhabbetini zâhidlik eyleye. Kale aleyhisselam ahiru maharace mines-sıddıkîne hubbu’l-câh 18 Sekizincisi şehvettir. Onun mukâbilitakvâdır. Kalellahû Teâlâ İnne ekremeküm inda’llâhi etkâküm. 19Dokuzuncusukibirdir, onun mukâbili tevâzudur. Kibri terk edip tevâzu sahibi ola. Onuncusucevrdir. Yani ehl-i imâna cevr ü cefâ ve zarar etmektir. Onun mukâbili nefydir.Kalellahü Teâlâ Ve’l kâzımîne’l gayze ve’l âfîne ani’nnâsi20 ve kale aleyhi’sselamHayrünnâsi men yenfau’nnase şerru’n-nâsi men yefirra’nnâse21 ve kâle men lâyerhamü’nnase lâ yerhamühullâhu22 Onbirinci bahl ve aceledir, Onun mukâbilicömertliktir. Hasisliği ve acele etmeği terk edip cömertlik (ede) ve sabreyleye. Elmusavvir kale’llâhu Teâlâ: İnnemâ yüveffe’s-sâbirûne ecrehüm bigayri hisâb23 ve

14 "Allah’ı çok zikredin O’nu sık sık anın." Ahzâb, 33/41.15 Metnin anlamı şu şekildedir: Kanaat, tükenmez bir hazinedir. Ancak kaynaklarda geçen rivayet

ve anlamı aşağıdaki gibidir: Kanaat, tükenmez bir hazinedir.16 "Allah’a dayanıp güvenene Allah kâfidir." Talâk, 65/317 Metnin anlamı şu şekildedir: (Peygamberlikten sonra gelen) Sıddikiyet makamını ihraz eden-

lerden bile en son silinecek duygu, makam sevgisidir.Ancak kaynaklarda geçen rivayet ve anla-mı aşağıdaki gibidir: (Peygamberlikten sonra gelen) Sıddikiyet makamını ihraz edenlerin gön-lünden bile en son silinecek duygu, makam sevgisidir.Bu söz, hadis olarak nakledilmemektedir.

18 "Allah’ın nazarında en değerli en üstün olanınız içinizden takvâda (Allah’ı sayıp haramlardansakınmada) en ileri olandır. Hucurat, 49/13.

19 "O müttakîler ki kızdıklarında öfkelerini yutar insanların kusurlarını affederler." Ali İmran, 3/134.20 Metnin anlamı şu şekildedir: İnsanların en hayırlısı, onlara bir faydası dokunandır. İnsanların

en şerlisi de, onlardan kaçmak suretiyle aralarına karışmayan ve onlara bir faydası dokunmayankimsedir. Ancak kaynaklarda geçen rivayet ve anlamı aşağıdaki gibidir: İnsanların en hayırlısı,onlara bir faydası dokunan kimse (onlar için faydalı olan)dir. Belirtilen metin şu şekilde de nak-ledilmektedir.İnsanların en hayırlısı, onlara en fazla faydalı olan kimsedir.

21 İnsanlara merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez.22 "Hak yolunda sabredenlerdir ki ücretleri hesapsız bir tarzda ödenir." Zümer, 39/10.23 Metnin anlamı şu şekildedir: İman, iki kısımdan müteşekkildir: Birinci kısım ‘sabır’, ikinci

kısım ise ‘şükür’dür.Ancak kaynaklarda geçen rivayet ve anlamı aşağıdaki gibidir: İman, iki ya-rım’dan müteşekkildir. Bir yarısı ‘şükür’, diğer yarısı ise ‘sabır’dır. Bazı kaynaklarda da şu şekil-dedir: İman, iki yarımdan müteşekkildir. Bir yarısı ‘sabretme’ duygusunda, diğer yarısı ise şük-retme’de gizlidir.



kâle aleyhi’sselam "el’imânü nisfün nısfün es-sabru ve nısfun eş-şükrü.24 Ve kâlealeyhisselam Lâ yectemeu’şah el imânu fi kalbi’l-mü’minine ebeden zikren25 ka-le’s-sabrü miftahül ferec26 Onikinci kazâullahdan yüz çevirmektir. Onun mukâbiliteslimdir. Lazımdır ki kazâu’llah geldikçe yüzünü çevirmeyip vesveseleri terk eyle-ye, kazaya rıza (göstere), belâya sabr (ede) ve nimete şükr eyleye. Kâle’llâhü Teâlâ"Radiya"llahü anhüm ve radû anh"27 ve kale’llâhü Teâlâ veş-kürûli velâ tekfürûn28

ve kâle’llâhü Teâlâ vele neblüve’nneküm bişey’in mine’l havfi ve’l cûi ve naksinmine’l emvâli ve’l enfüsi ve’s semerât. Vebe’şşiri’s-sâbirîn. Ellezine izê esâbethümmusîbetü’n kâlû innâ lillâhi ve innâ ileyhi râciûn29”

30Erkânnâmede geçen oniki yaramaz sıfat ve onun yerine dervişlerin sahipolması gereken oniki haslet ayet ve hadisler referans verilerek sunulmuştur. Bu-rada dikkat çeken metot kişilerdeki olumsuz hasletlerin, hangi olumlu huylarkazanılarak giderileceği belirtilmiş, dervişin motivasyonunu sağlaması açısındankonuyla ilgili ayet ve hadislerden seçmeler verilmiştir.

Tarikata giren derviş burada ifade edilen olumsuz duygulardan arındıktansonra tarikata girmenin ve bir mertebenin sembolü olarak tac giymeye hak ka-zanacaktır. Kişinin aşama kaydetmesiyle birlikte sorumlulukları da paralel olarakartmaktadır:

“İmdi mâlum ola ki bu on iki yaramaz sıfatları terk edip ve on iki güzel sıfatla-rı tahsil eyleye. (O zaman) Tâc giymeye müstehak olur: Velâ ilahe illâ’llah kelime-si on iki huruftur. Muhammedün Resulu’llah kelimesi dahi on ikidir. Tâc giyenkimsenin üzerine lazımdır ki kelime-i tevhidi dilinden düşürmeye. Daimazikru’llahtan hâlî olmaya. Hakk’ın zikri, dilinden ve kalbinden yol bulup zikr-i

24 Metnin anlamı şu şekildedir: Bir mü’minin gönlünde, cimrilik ile iman kesinlikle bir aradabulunmaz. Ancak kaynaklarda geçen rivayet ve anlamı aşağıdaki gibidir: Bir mü’minin gönlün-de, cimrilik ile iman kesinlikle bir arada bulunmaz. (Biri varsa, diğeri yoktur.) Bazı rivayetlerdeise az bir farklılıkla şu şekildedir: Bir kulun gönlünde, cimrilik ile iman kesinlikle bir arada bu-lunmaz. (Biri varsa, diğeri yoktur.)

25 Sabretmek, sıkıntıdan kurtulmanın anahtarıdır.Ancak kaynaklarda geçen rivayet ve anlamıaşağıdaki gibidir Sabretmek, sıkıntıdan kurtulmanın anahtarıdır.

26 "Allah onlardan razı onlar da Allah’tan razı oldular." Tevbe, 9/100.27 "Şükredin bana sakın nankörlük etmeyin " Bakara, 2/152.28 "Biz mutlaka sizi biraz korku ile biraz açlık ille yahut mala, cana veya ürünlere gelecek noksanlıkla

deneriz. Sen sabredenleri müjdele ! Sabırlılar o kimselerdir ki başlarına musibet geldiğinde " bizAllah’a aidiz ve vakti geldiğinde elbette O’na döneceğiz" derler."Bakara, 2/155, 156.

29 Sırrî Rıfâî Alevî, Şeyh Ahmed Bedreddin Bektâşî Tarikatına Aid usûl Âdâb ve Âyinler Mecmua-sı, h.1244, Süleymaniye Kütüphanesi,İzmirli İ. Hakkı,Nu:1243,v.28a-29b.

30 Sırrî Rıfâî Alevî, Şeyh Ahmed Bedreddin,a.g.e.,v. 29b.



kalbî makamına vasıl olasın. Tâca kemâliyle müstehak ola ve on iki terkli tâc gi-yenlerin sırrı Hakk’ın zikr-i kalbî makamına erişip vâsıl olduklarına işarettir. ” 31

Erkânnamede bir başka aşamada tarikatın hükümleri olarak dervişten bekle-nenler şöyle sıralanmaktadır:

“Sual; tarîkat ahkâmı kaçtır? Altıdır; Tevbe, Teslim, Pâk olmak, Bâtınıma’mûr olmak, Kânaat, İzzet. Sual: Yine tarîkatın ahkâmı kaçtır? Cevap: Altı-dır: Mârifet, Cömertlik Bağlanmak. Yani gerek dervişlikte ve gerek hizmettesıdk ile o hizmeti yerine getirmek. Sıdk. Yani yalân söymeyip sâdık olmak. Te-fekkürdür. Yani her işte fikri ziyade ola Tevekküldür. Erkân-ı tarîkât altıdır:İlimdir, Sabırdır, Kanaattir, Rızâdır, Tefekkürdür Tevekküldür. İhlas-ı tarîkâtaltıdır: Birincisi; Hayırdır. Yani hayır iş işlemeye sa’y etmeli. İkincisi; Zikirdir.Yani daima Allah Zü’l-Celâl’i zikretmektir. Üçüncüsü; Terk-i arzudur. Yanidünya arzularını terk etmektir. Dördüncüsü; Terk-i hevâdır. Yani nefsin hazettiği şeyleri terk etmektir. Beşincisi; Korkudur. Yani daima Allah Teâlâ’nınrızası olmadığı nesnelerden korkmaktır. Altıncısı; Şevktir. Yani daima AllahTeâlâ ve Resul’ü ile İmam Ali şevkinde olmaktır. ” 32

Dervişin nitelikleriyle ilgili hususlar sayılırken tavsiye ya da yasakların onikisayısınca olması dikkat çekmektedir. Bu formel sayı muhtemelen Bektaşi tarika-tınca da kutsal kabul edilen oniki imama izafeten tercih edilmektedir.Erkânnâmedeki şu ifadelerde dervişin oniki şeye bağlı olması tavsiye edilmektedir:

“Ol kim bağlı gerek, evvel gözü namahremden, ikinci kulağı yaramaz haber-den, üçüncü dili bağlı gerek şer kelamdan, şirkten ve dördüncü, hatardan, kin-den bağlı gerek, beşinci mekri, altıncı buhlu, yedinci hırsı bağlı gerek. Sekizinci,kuvvet bendi bağlı gerek, dokuzuncusu ayıbı, onuncu, eli bağlı gerektir, uğur-luktur. On birinci, ayağı yaramaz işlerden on ikinci Hak’tân gayrıya gönül bağlıgerek” 33

Erkânnâmede geçen bir anektotta; “Günlerden bir gün Ammar ibn-i YâsîrHz. Ali’nin huzuruna gelir ve kendisinden sonra onun yolunun kimler aracılığıile ve nasıl devam edeceğini sorar. Bu bölümde Hz. Şah; tarikat silsilesinde kim-lerin hak olduğunu, yolu kimlerin devam ettireceğini, onların ve onlara tabiolanların özelliklerini, bu kişilerin neye göre hak oldukları uzun uzun anlatır.“Ya Ammâr mürîdlerim (7b) muhiblerim tevellâ ve teberrâmı gözeteler. Hâriciyleihtilât etmeyeler. Elsizin eteksizin eğrisin doğrultmayalar ve üstâd hakkına riâyetedeler ve üstâddan cân dahi sakınmayalar. Böyle itaat edip yolların arayalar. Yol

31 a.g.e,v. 30b.32 Sırrî Rıfâî Alevî, Şeyh Ahmed Bedreddin: a.g.e.,v.32a.33 Âdâb u Erkân-ı Bektaşiyye: Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, No.7/2, v. 7b.



bilen müridlerime ta’zim edip üstâd gözüyle göreler ve tarîkata ve erkân-ı evliyâdanbir harf öğretenin önüne geçmeyeler…”34

Eserde “bin bir makam” ı bilmeyen bir dervişin “kırk dört” makamı” bilme-si, onu da bilmeyenin mutlaka sekiz makamı bilmesi gerektiği ifade edilir Sekizmakamın bilinmesi dervişlik için farz-ı ayn (olmazsa olmaz)dır. Sekiz makamşöyledir: “Su’âl etseler ki sekiz makâm, ne makâmdır ? Cevâb gör kim evvel,makâm-ı tayyibândır. İkinci, makâm-ı âbîdândır. Üçüncü, makâm-ı zâhidândır.Dördüncü, makâm-ı sâdıkândır. Beşinci, makâm-ı râziyândır. Altıncı, makâm-ışâkirândır. Yedinci, makâm-ı muhibbândır. Sekizinci, makâm-ı ârifândır. ” 35

Sekiz makam verildikten sonra sırasıyla bu makamların temsilcisi olan pey-gamberler ve onların bu makamlarla olan münasebetleri açıklanır: “Tayyib,Âdem’dir. Âbid, İdris’tir. Zâhid, Îsâ’dır. Sâdık, Mûsâ’dır. Râzı, Eyyûb’tür. Şâkir,Nûh’tur. Muhabbet, İbrâhîm’dir. Ârif Muhammed Ali’dir. ” 36

Sekiz makam ile ilgili bölümün sonunda, tarikat erenlerinin buyurduğu dörtmakamdan daha bahsedilir. Bu makamlar ile ilgili olan meleklerin isimleri veri-lir: “Ve dahi tarîkat erenleri dört makâm buyurmuştur: Evvel, makâm-ı ceberût,ikinci, makâm-ı melekûttur. Üçüncü makâm-ı lâhûttur. Dördüncü makâm-ınâsûttur. Ceberût, şeri’attır. Ona, Cebrâil mütealliktir Melekût, tarîkattır. OnaMikâil mütealliktir. Lâhût, ma’rifettir. Ona İsrâfil mütealliktir. Nâsût, hakîkattir.Ona Azrâil mütealliktir. ” 37

Kuşağın bağlanması ve açılması ile ilgili şartlar eserde şu şekilde ifade edil-miştir: “Eğer su’âl etseler şed kaç nesne ile bağlanır ve kaç nesne ile sakınır? Cevâb:Dört nesne ile evvel göz ile nâ-mahreme bakmamak, ikinci kulağıyla fuhşiyân (11a)ve bühtân işitmemek üçüncü diliyle herze hezeyân ve gayb söylememek ve dördüncüarzû-yu hevâ vü heves ve nefisten sakınmaktır. Eğer su’âl etseler şed kaç nesne ileaçılır? Cevâb üç nesne ile. Evvel irâdetin ayağını Hak yolunda açmak. İkinci bend-ifevtünün açmak, üçüncü nâ-mahreme meyl etmemek. Ve bir kardeşin hakkınatama’ etmemek. ”38 Bu örneklerde verilen şartların içindeki kavramların anlamıdetaylı bir şekilde açıklanmıştır.

Kuşak ile ilgili en önemli üç kavram: Ahd (söz, yemin), bîat (bağlılık) ve va-siyet kavramlarıdır. Pir, dervişin beline kuşak bağlayıp, ahd ettirerek HakTeâlâ’ya, biat ettirerek şaha, vasiyet ile de pire bağlar: “Su’âl: Ahd kimin içindir ?Cevâb ahd Hak Teâlâ içindir. Su’âl bî’at kimin içindir ? Cevâb: Şâh-ı yârin rûz-ıkıyâmette dest-i rızâ ile el ala, bir el Hak huzur-ı Hak’ta, şarâb-ı kevsere sîr-âb etse

34 a.g.e, v. 4b.35 a.g.e, v. 4b.36 a.g.e, v. 5a.37 a.g.e, v. 11a.38 a.g.e, v. 11b.



gerek. Su’âl: Vasiyet kimin içindir? Cevâb: Pîr-i tarîkat-ı hakîkat içindir kimva’de-i dalâlette bulup bend ü nasîhat ve nur-ı ma’rifet ile hâdî ve delîl olup râh-ımüstakîme irşâd ede. ”39 Kuşağın üç nişanı vardır: Muhabbet, vefa, teslimiyet:“Şed nedir ve kaç nişanı vardır ? Cevâb üç nişanı vardır. Evvel muhabbettir. İkincivefâdır. Üçüncü teslîmliktir. ” 40

Mürşit, dervişin kulağına değişik dualar okur. Bu duada kulluk ile ilgili hu-suslar ve manevi hatırlatmalar vardır: “Ey tâlib yalan söyleme, gıybet etme, şehvet-perest olma, kibir ve kin tutma, hased eyleme, gördüğün ört görmediğin söyleme,(16a) elinle komadığın şeye yapışma, elin ermediği yere el sunma, sözün geçmediğiyere söz söyleme, ibret ile bak, hilm ile söyle, küçüğe izzet, büyüğe hürmet eyle,ikrârını sâf eyle, Hakk’ı özünde mevcut bil, her esrâr erenlerde âgâh ol, özünütarîkâtta sâbit kadem eyle, rehberin Muhammed, mürşidin Ali, mezhebin Câ’ferî,gürûhun nâcî, pîrin, Hacı Bektaş Veli’dir. ” 41

Bektâşî erkânnâmesi’nde geçen şu ifadeler Bektâşî dervişinden beklenenleriözetlemektedir: "Cenk cidal ehli olma, küçüğe izzet et, büyüğe hizmet, ölüyehürmet eyle. Bir kimsenin kusurunu görme, görürsen ört, iyilik eyle, örtemeseneksik eyle dilin ile kalbin ile ört. . . Su gibi pâk ol, her dem alçağa ak. Eline,beline, diline pâk ol”42 Bektâşî talibi, Ayin-i cem’de mürşidinin önüne diz çök-müş ve eteğine yapışmış niyaz durumunda şu telkinleri alır:

“Baba ol vakit tığ-ı bendi eline alıp ve o cân yed-i mürşide sağ eliyle kemâl-ihulûs-i ihlasla ve teveccüh-i tamm ile tutup sol eliyle mürşidinin eteğini tutupyapa. Ol vakit kulağına üç kere estağfirullah cemi günahlarımıza yalansöylemeyelim, haram yemeyelim, zinâ etmeyelim elimizle komadığımız nesneyialmayalım”. 43

Hacı Bektaş Veli, Fevâid adlı eserinde dervişliği üç özelliği ile tanımlamaktadır:

“Dervişlik üç şeydir: Aç gözlülüğü, iyi bir şeyi yapmaktan kaçınmayı, mal vepara biriktirmeyi terk etmektir. Yani kimsenin hiçbir şeyine tamah etmeyesin, eğersana bir şey verirlerse almaktan kaçınmayasın ve aldığın şeyi de saklayıp biriktirme-yesin. ”44 buyurmaktadır.

Eserde, Hacı Bektaş Veli, dervişlere şu nasihatlerde bulunmaktadır:

“Dervişlere lazımdır ki daima zikrullah (Tanrı’yı anma) ile meşgul olsun vezikrullahın gayrisinden hariç olsun. Halvet, uzlet ve halktan uzaklaşmayı seçsin.

39 a.g.e, v. 11b.40 a.g.e, v. 15b.41 Sırrî Rıfâî Alevî, Şeyh Ahmed Bedreddin: a.g.e.,v. 6a.42 a.g.e.,v.4a.43 Mehmet Yaman, Fevâid, Ayyıldız yayınları, Ankara ?,s.45.44 a.g.e.,s.93.



Ta ki zikrullahta istikamet meydana gelsin ve dünyaya meyli azal-sın…Zikrullahın ve muhabbetullahın lezzetine” 45

Hacı Bektaş Veli’nin bir başka eseri olan Kırk Hadis’te de dervişlikle ilgilihadislerden seçmeler bulunmaktadır. Bizleri bu eserden haberdar eden ilk araş-tırmacı Abdulbaki Gölpınarlı’dır. 46 Eseri kendisinin özel bir kitaplıkta bularaktranskribe ettiğini bildiren Gölpınarlı’nın böyle bir çalışması yayımlanmadığıgibi Kırk Hadis adlı eserin herhangi bir nüshasına da kütüphanelerimizde rast-lanılamamıştır. Hacı Bektaş Veli’nin bu eserinin bir nüshası daha sonra birbaşka kayıp eseri Fâtiha Tefsiri ile birlikte tarafımızdan İngiltere’de British Mu-seum Library’de bulunmuştur. 47

Kırk Hadis’in bulunduğu yazma eserin başında: “Sultân el-Hacı Bektâşu’l-Horasânî rahmetullâhi aleyh ol dîn çerağı, îmân nurınun bağı, erenlerün turağı,şöyle beyan kılur kim” ifadeleri yer almaktadır.

Yazma eserin sonunda ise: “…Bâkî mübârek haberler hayırlu sözler Kur’ân tefsi-rinde peygâmber hadisinde ve tezkiretü’l-evliyâda isterler ise ma’lûm olına inşâallâhuteâlâ lîkin Allah teâlânun rahmeti ve peygamberün şefâati ol kişilere olsun kim bunıyazan zaîf, bîçâre câniçün bir fâtihatu’l-kitâb üç kerre ihlas kulhüvallâhu ehad okuyaüç kere peygambere salavât vire her kim bu vasıyyeti yerine getüre Muhammed Mus-tafa andan hoşnûd ola âmin yâ Rabbe’l-âlemîn”48 ifadeleri bulunmaktadır.

Hacı Bektaş Veli’nin Kırk Hadis adlı eserindeki Hadisler dervişliğin ve fakir-liğin fazileti ile dervişlere nasıl davranılması gerektiği hakkındadır. Hadisleriniçinden dervişin nitelikleriyle ilgili olanlar şunlardır:

Resûl aleyhisselam buyurur; her şeyin bir kilidi vardır. Cennetin kilidi de sa-bır ve miskinler ile dervişlerin sevgisidir. (Çünkü) onlar (dervişler) kıyametgününde Hak Teâlâ’nın dostudur. 49

Resûl (as) buyurur; dervişlerin gülüşleri ibadettir, sözleri ve latifeleri doğruolduğu sürece tesbihtir ve uykuları sadakadır. Hak Teâlâ fakirlere günde üç kezrahmeti ile nazar eder.50

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; siz dervişlere herhangi bir iyilik yapın. Kıya-met günü geldiğinde o (iyilik) size rahmet olacaktır. (Ey dervişler): Her kim kidünyada size güleryüzle bir lokma yedirir bir dirhem su içirir, bir hırka giydirir

45 Abdulbaki Gölpınarlı, Yunus Emre, İkbal Kitabevi, İstanbul 1936,s.30246 Hüseyin Özcan, Hacı Bektaş Veli, Hayatı Eserleri ve Sufilik Yolu, Akademik Eksen Yayınları,

İstanbul 2009,s.69.47 Hüseyin Özcan, Fâtiha Tefsiri, Fatih Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009,s.64-65.48 Nurgül Özcan, Kırk Hadis( Hadis-i Erbaîn), Fatih Üniversitesi Yayınları,İstanbul 2010,s.159.49 Özcan,a.g.e.,s.160.50 Özcan,a.g.e.,s.160.



ve kaybınızı buldurursa (ihtiyacınızı giderirse) siz (dervişler) de onların elindentutup Cennet’e iletin. 51

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; eğer bir derviş dervişliğine razı olursa (Hak ka-tında) ondan daha faziletli kimse olmaz. 52

İlmi ile amel eden alime ve fakirliğine sabreden fakire Hak Teâlâ nazar eder.Alim peygamberin ümmetidir, derviş ise Allah’ın dostudur. 53

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; dervişler Allah Teâlâ’nın vekilleridir. Her kimki dünyada onlara hor bakarsa (kötü davranırsa) Allah’ı hor görmüş gibidir. Herkim ki Allah’a hizmet etse Hak Teâlâ (onların) cennete gireceklerine kefildir.54

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; (dünyadaki) işlerin en hayırlısı şu üç iştir: der-vişlik, alimlik ve dünyayı terk etmek. 55

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; Musa Aleyhisselam celal sahibi yüce Allah’asordu; (ya Rabbi) senin sevdiklerin kimlerdir (bana söyle ben de onları) seniniçin seveyim. Allah Teâlâ da: Benim sevdiklerim (benim yolumdan çıkmayan)sadıklar ve (kullukta) sabır gösteren dervişlerdir, diye cevap verdi. 56

Hazret-i Resûl şöyle buyurdu; Allah Teâlâ beş kimseyle meleklerine karşıövünür; Hak yolunda savaşan gazi, kanaat sahibi (olan) derviş, ibadetle meşgulolan genç, fakirlere ikramda bulunan zengin ve yalnız kaldığında Allah korku-sundan ağlayan kişi. 57

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; Allah Teâlâ’nın melekleri vardır. Bunlar der-vişler için dua ederler ve kıyamet gününde de onlara şefaatçi olurlar. 58

Hazret-i Resûl şöyle buyurur; hayır üçtür: dervişlik, ilim ve dünyayı terk et-mektir. 59

“Bektâşi tarikâtına ait âdâb ve erkânı oluşturan kavramlar Bektâşî şairlerincesıkça işlenmiştir. Bu şekilde erkâna ait kavramlar şairlerce yorumlanarak zama-nımıza taşınmıştır. Yazılı belgelerin yaygın ve yeterli olmaması sebebiyle şiirlerindeğeri ön plana çıkmıştır. Zaman içindeki sosyal problemlerinden dolayı yazılı

51 Özcan,a.g.e.,s.161.52 Özcan,a.g.e.,s.162.53 Özcan,a.g.e.,s.162.54 Özcan,a.g.e.,s.163.55 Özcan,a.g.e.,s.164.56 Özcan,a.g.e.,s.167.57 Özcan,a.g.e.,s.171.58 Özcan,a.g.e.,s.171.59 Hüseyin Özcan, Alevi Bektâşî İnancına Bakışlar, Fatih Üniversitesi Yayınları, İstanbul

2007,s.42.



kültürü zayıf kalan Bektaşîler bu yolla da âdâb ve erkânlarını nesillerden nesille-re aktarma imkanı elde etmişlerdir. Tarikâtın temel erkânını oluşturan bu kav-ramların şiirlerde nasıl yorumlandıkları, Bektâşi şairinin dünyasında ne şekildehayal edildiği, şiir örnekleri incelendiğinde görülmektedir. Bu şekilde Bektâşîtarikâtının âdâb ve erkânına ait unsurların şiirleştirilmiş şekli elde edilecektir.Bu sonuçlar Alevî-Bektâşî toplumu için temeli en eski zamanlara dayanan edebîmanzum bir âdâb ve erkânnâme örneği olacaktır. 60”

‘Dört Kapı Kırk Makam’ anlayışının Hacı Bektaş Velinin eseri olarak genelkabul gören Makalât’ta bulunması da önemlidir. Bu sistemle Hacı Bektaş Veli,tarikatının temel değerlerini ve tercihlerini belirlemiştir. Bu adeta tarikatın ana-yasasıdır. Sonradan düzenlenen erkânnâmeler bu sistemle ilgili herhangi birdeğişikliğe gitmemiştir. Onların yaptıkları pratikleri sistemleştirme ve kurumsal-laştırmalarla sınırlıdır.

Hacı Bektaş Veli tarafından düzenlenen bu sistemin Bektâşî şairlerince elealınması öğretinin benimsenmesinin ispatıdır. Çünkü şair, halkın duygu, dü-şünce ve inanışının seslendiricisi durumundadır. Özellikle halk şairleri bu özel-likleriyle bilinir. Şiirlerin sözlü kültürle dilden dile aktarılarak zamanımıza kadargelmesi halkın kabulünü ve şiirlerin onlar üzerindeki etkisini göstermesi bakı-mından önemlidir.

Erkânnâmeler tarandığında bir dervişten beklenen ideal insan olma yolun-daki nitelikler ortaya çıkacaktır. Hacı Bektaş Veli’nin eserlerinde ve erkânnâme-lerde dile getirilen bu niteliklerin aynı zamanda bütün insanlar için geçerli olantavsiyeler olduğu görülmektedir. Buradaki nasihat ve tavsiyelerin toplumun herkesiminden insanlara aktarılması halinde halk eğitimi anlamında olumlu sonuç-lar alınabilecektir.

Bu çalışma ile erkânnâmeler ve Hacı Bektaş Veli’nin derviş özelinde insan-dan beklediklerine dikkat çekerek tarikatların eğitim fonksiyonunu nazara ver-meyi planladık. Eğitim, ‘kişilerin davranışlarında, istenilen yönde değişme mey-dana getirme süreci’ olarak tanımlanmaktadır. Tasavvufun gayesi de ‘insan-ıkâmil’ yetiştirmektedir. Başlangıcı itibariyle de bu sistem yüzyıllar boyu devameden bir birikime sahiptir. Başta eğitimle uğraşan araştırmacılarımız olmak üze-re ilgililer, insan eğitimiyle ilgili programlarını oluştururken tarihimizin ve kül-türümüzün önemli yapı taşlarını oluşturan bu şahsiyetlerin eserlerini, metotları-nı ve tarikatlar bünyesinde okunan erkâna dair eserleri gözardı etmemelidir.

60 Velâyetnâme. Haz. Hamiye Duran. Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2007, s. 52a. Bu çalışma-daki bütün Vilâyet-nâme atıfları bu edisyona göre olup bundan sonra sadece sayfa numarası ilebelirtilecektir.



KAYNAKÇA

Âdâb u Erkân-ı Bektaşiyye: Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi,No. 7/2, İstanbul

Alparslan, Ali, Abdulbaki Gölpınarlı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.Gölpınarlı, Abdulbaki, Yunus Emre, İkbal Kitabevi, İstanbul 1936.Özcan, Hüseyin, Hacı Bektaş Veli, Hayatı Eserleri ve Sufilik Yolu, Akademik

Eksen Yayınları, İstanbul 2009._____, Fâtiha Tefsiri, İstanbul 2009._____, Alevi Bektâşî İnancına Bakışlar, Fatih Üniversitesi Yayınları, İstanbul

2007Özcan, Nurgül, Kırk Hadis(Hadis-i Erbaîn), Fatih Üniversitesi Yayınları, İstan-

bul 2010.Sırrî Rıfâî Alevî, Şeyh Ahmed Bedreddin Bektâşî Tarikatına Aid usûl Âdâb ve

Âyinler Mecmuası, h. 1244, Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İ. Hakkı,Nu: 1243.

Tatcı, Mustafa, Kurnaz, Cemal, Tasavvufi Gelenekte Miyârlar ve Karabaş-ıVelî’nin Miyârı, Bizim Büro Yay. , Ankara 2001

Temren, Belkıs: Bektâşîliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu, Kültür Bakanlığı Yayın-ları, Ankara 1995

Yaman, Mehmet, Hünkar Hacı Bektaş Veli'nin Vasiyyetnamesi (Fevaid), Ay-yıldız Yay., Ankara 1994.

Documents

Cilt I - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D242255/2011_OZCANH.pdf · Hacı Bektaş Veli’de Dervişin Nitelikleri I. Uluslararası Hacı Bektaş Velî Sempozyumu 489 sonraki dönemlerde