Compilati(on Fildlar

Isang Antolohiya: Literatura ng Buong Mundo, Salin sa Pilipino

TulangLiriko

Si El Hombre Pudiera Decir

1


Ang tulang “Si el hombre pudiera decir” ay sinulat na may temang

pag-ibig. Ipinakita dito ang kahalagahan ng makita and makasama ang

taong ating minamahal upang tayo ay talagang mabuhay. Ginamit ng

istilong Saling Panggramatika ang nagsalin upang maipakita ang

nilalaman na mensahe ng orihinal na teksto. Ang tulang ito ay

nanggaling sa website na

http://cherryball.wordpress.com/2010/06/26/berso-sa-metro/

2


Si El Hombre Pudiera Decir

Ikaw ang dahilan kung bakit ako nandirito:

Kung ‘di kita nakilala, ‘di sana ako nabuhay;

Kung ako’y mamamatay nang ‘di kita nakilala,

hindi ako mamamatay,

dahil hindi ako nabuhay.

ni Luis Cernuda (Sevilla, 1902 – México, 1963

Centinaia di amici

3


Ang tulang “Kaibigan ng Sanlibutan” ay isinulat na may istrukturang

AA BB CC DE. Sa tulang ito ay makikita natin na ang ginamit na tema

ng manunulat ay kaibigan. Sa bagsa ng tulang ito ay makikita natin

kung ano ang opinyon ng manunulat sa pagkakaroon ng kaibigan. Ang

ginamit na istilo ng pagsasalin ay Saling Panggramatika kung saan

isinalin ang teksto upang maipakita ang mensahe ng manunulat. Ito ay

nanggaling sa website na http://www.articlesbase.com/poetry-

articles/filipino-translation-of-afzal-shauqs-poetry-vilma-zaballero-

1198510.html kung saan makikita ang iba pa niyang mga tula na

naisalin sa wikang Filipino.

4


KAIBIGAN NG SANLIBUTAN

Sa paki wari koy, ikaw ang nakatingin sa akin

Sa paki wari koy, ikaw ang nakangiti sa akin

Ako'y nasasabik sa iyo

Ako'y naghahanap sa iyo

Sa paki wari ko, ay ikaw 'yon

Sa paki wari ko, ikaw ay nandodo on

Sa paki wari ko, ikaw ay naririto

Sa paki wari ko, ikaw ay nasa lahat

At sa pagtingin ko, ikaw lang ang nakikita

At dahil dito, naging kaibigan ko ang san libutan

5


Arog Kaini Palan

Ang tulang “Ganito nga Pala” ay hango sa Bikolanong tulang

pinamagatang “Arog Kaini Palan” na siyang isinulat at isinalin rin ni

Abdon M. Balde, Jr. Ang manunulat ay gumamit ng tulang tugmaan

kung na kung saan ay mapapansin natin na ang mayroong

pagkakatulad sa pagbikas o sa pagtunog ng mga huling pantig ng

bawat taludtod. Gayundin sa isinaling bersyon ng tula. Makikita rin

natin na kahit ito ay naisalin na sa wikang Filipino, nandoon pa rin ang

pagkakatugma-tugma ng bawat huling pantig sa bawat taludtod. Ang

pagsasalin na isinagawa dito ay saling-tapat o ang pagsasalin na

tahasan mula sa orihinal na wika. Kung ano ang katumbas na wikang

Filipino, gayundin ang nakalagay sa nakasalin. Ang pangunahing

nilalaman ng sulating ito ay ang mga bagay bagay na nararanasan na

ng mga matatanda sa kanilang edad. Ang orihinal at isinalin na

bersyon ng tulang ito ay parehong makikita sa website na

http://www.panitikan.com.ph/regional.htm na kung saan makikita ang

iba’t-ibang likha ng mga Pilipinong manunulat mula sa orihinal na wika

nito pati na rin sa isinaling wika nito.

6


Ganito Nga Pala

ni Abdon M. Balde, Jr.

Ganito nga pala

kapag tumanda na;

paggising sa umaga,

natutuwa at buhay pa;

ngunit sa unang kilos

ay parang nakagapos;

pagbangon sa higaan

ang mga buto’y naglalagutukan;

Pag-ihi sa kubeta

ay kailangang umupo pa,

dahil pag nakatayo

sa paa tumutulo.

Ang lugaw na agahan

ay abot nang pananghalian.

Kahit itlog pag nilaga

7


ay hirap na sa pagngata.

Natitinik lagi sa isda

kahit sardinas na nga.

Ang malunggay na kinain

kung lumabas ay malunggay din.

Nakakainom pa rin sa totoo

pinakuluang pito-pito.

Umiiwas sa ambon,

sa lamig ng panahon;

dahil pag sinipon

ay hindi na makabangon.

Pag napaupo nang bigla

ay tuloy napapatihaya.

Sa hagdan, kahit pababa

sa pagod ay lawit ang dila.

Kapag tumatawid sa daan,

tumitigil lahat ng sasakyan.

Inaantok sa sinehan

kahit ang palabas ay bakbakan;

Pag nakakita ng bulaklak

ay ataol ang hinahanap.

8


Sa kaarawan, pag may handa

wala nang panauhing kababata;

kaya lahat nang dumadalo

ay isa-isang nagmamano.

Pagdating ng takipsilim

ang pag-asa’y dumidilim

na makasungkit pa rin

ng kahit na isang bituin.

Kung kalamigan ang gabi,

ay nangangarap pa rin ng katabi

habang yakap-yakap ang sarili.

9


Kabalintunaan

Ang tulang “Kabalintunaan” ay ang Tagalog na bersyon ng tulang

Bikolano na pinamagatang “Baliktad” na siyang isinulat at isinalin sa

wikang Filipino ni Abdon M. Balde, Jr. Ang tulang ito ay gumamit ng

istilong may sukat. Kapansin pansin na sa bawat taludtod ay may

naaalinsunod na bilang ng bawat pantig. Kung ating bibilangin ang

bawit pantig, mayroon itong labing-dalawang pantig kada isang

taludtod. Ang isa pang istilo na ginamit ng manunulat ay ang tugma.

Mapapansin din natin na may pagkakatulad ng tunog sa huling pantig

ng bawat taludtod. Ganun din naman sa isinaling bersyon. Mayroon pa

rin itong labing-dalawang sukat ng pantig sa Tagalog na bersyon at

may tugmaan pa rin sa kabila ng pagkakasalin nito. Sa wikang

Tagalog, kapansin-pansin din ang ang pagkakaroon ng talinghagang

sangkap ng tula. Ang talinghaga ay nangangahulagan na mayroon

pang nakatagong kahulugan sa ilang pahayag ng tulang ito. Saling-

tapat din ang pagkakasalin nito. Kung ano ang katumbas na wikang

Filipino, gayundin ang nakalagay sa nakasalin. Ang tulang ito ay

tumatalakay sa opinyon ng nagsasalita kung bakit baliktad ang mga

pangyayari sa mundo. Ang orihinal at isinalin na bersyon ng tulang ito

ay parehong makikita sa website na

http://www.panitikan.com.ph/regional.htm na kung saan makikita ang

10




Kabalintunaan


Bakit kung kailan ika’y tumatanda

saka ang paligid lalong bumabata?

Saan man bumaling, mukhang bathaluman

ang nakapaligid na kababaihan.

At ang masakit pa sa ulo’t sa puso

kapag nasagi mo o kaya’y nahipo

ay hindi iiwas, hindi man kikibo;

iirap pang tila nanunuksong lalo.

Nakikilatis ba o naaaninag

na ikaw ay sadyang wala nang kamandag?

11


Bakit kung kailan may tago kang yaman

saka nilalamgam ng mga ka-angkan?

Laksang kamag-anak ang nagkakasakit

at kapitbahay na biglang nagigipit;

Kahit ang dating sa iyo’y nangungutya

maamong aamot ng konting pabuya.

Maski katulong na ibig mag-asawa

ay ikaw ang ninong na pinupuntirya.

Nasasalat kaya o naaamoy ba

ang pinaghirapan mo’t inipong pera?

Kay daling masaid ng kasaganaan;

kay tagal sumiping ng karalitaan.

Ang inililihim ay s’yang nalalantad

Walang pumapansin sa inilaladlad.

Ang dating minahal ay ayaw lumisan

ang gustong mahalin ay kay ilap naman.

Ang ugat ng lakas kapag kailangan,

Saka naluluoy nang walang dahilan.

12


Ang pinagyayama’y laging nawawala.

Bakit ba ang buhay laging balintuna?

The Road Not Taken

Isa sa mga inilathala ni G. Robert Frost ay ang tulang “The Road Not

Taken.” Inilathala niya ito noong 1915 at isinama niya ito sa isa sa

marami niyang koleksyon ng mga tula; ang Mountain Interval. Ang

tulang ito ay isa sa kanyang mga tanyag na akda. Ito ay nailathala na

rin ng maraming beses sa mga aklat at babasahing ginagamit sa

paaralan lalo na sa elementary.

Ang tula ay may iskemang A, B, A, A, B. Ang tula rin ay may

limang linya sa bawat apat na istanza. Ipinapakita nito na ang

manunulat ay may pakialam sa porma at regularidad ng tula. Ang istilo

naman na ginamit ng nagsalin ay saling-angkop. Hindi isinalin ang

bawat salita sa Ingles sa direktang katapat na salita nito sa Pilipino.

Ginamitan ng mas nararapat o naaangkop na salita sa Pilipino ang mga

salitang Ingles. Ang pinagkuhanan naman ng salin sa Pilipino ay isang

blog.

Malalim ang kahulugan ng tulang ito. Sinasabing ito’y tungkol

sa buhay ng isang tao. Inilalarawan nito ang “paglalakbay” ng isang

13


tao. Ibig din nitong ipahayag kung gaano kahirap ang magdesisyon

lalung lalo na kung ito’y nakadepende sa magiging kahihinatnan ng

isang tao sa kanyang buhay. Hindi lamang ang mga naunang nasabi

ang nais ipahayag ng may-akda sa mambabasa. Marami pang

maaaring matutunan sa simpleng tulang ito.

Ang Pagpili ng Daan

ni Robert Frost

Dalawang daang naghiwalay sa may kakahuyan

14


Ako’y nanghihinayang dahil dapat pamilian

Sa paglalakbay, matagal akong nakatayo’t nakatanaw

Napatingin sa pinakamalayo ng unang daan

Di ko maaninag nang husto ang sa dulo’y nakaliko

Kagyat kong pinili ngayon itong pangalawa

Dahil siguro mas makabubuting landasin kesa sa isa

Ito’y madamo at wari ko’y sobrang napaglumaan na

Subalit sa pagpili sa daang magkasanga

Mapagtatantong sila’y magkahawig din pala

O, sa umagang yun sila ay parehong

Walang bakas ni isang pares ng paa!

Sabi ko, “bukas ko na lang tingnan yung una”

Kahit alam kong sa paglalakbay na ito

Mahirap nang bumalik pa sa umpisa

Balang araw mapagtatanto ko rin nang may buntong hininga

Minsan nakaraan na ang ilang taon

15


May dalawang kalsada akong pinamilian

Aking tinahak ang di masyadong napupuntahan

At malaking pagbabago na mula doon.

Un Recuerdo Mi Pueblo

Ang tulang ito ay isa sa mga natatanging gawa ni Dr. Jose Rizal, ang

ating pambansang bayani. Sinasabing isa rin ito sa maraming tulang

kanyang nailathala habang siya’y nag-aaral at nananatili pa sa Ateneo

Municipal de Manila o mas kilala ngayon bilang Ateneo De Manila

University, noong 1876. Sinasabi rin na naisulat niya ito noong siya’y

labinlimang taong gulang pa lang. Iprinisenta ito ng isang binatang

Rizal sa pagpupulong ng Akademya ng Panitikan nagaganap sa Ateneo

Municipal tuwing Linggo.

Ang ginamit na istilo ni Dr. Rizal ay simple lamang. Walang

regularidad ang kanyang istilo dahil hindi lahat ng istanza ay may

walong linya. Ang ginamit naman na istilo ng pagsalin ay hindi basta-

basta. Ang mga ginamit na salita ng nagsalin ay may kalaliman. Hindi

siya gumamit ng mga simpleng salita. Makikita talaga na pinag-isipang

mabuti ang mga gagamiting salita sa pagsasalin mula sa orihinal na

16


texto. Ang pinagkuhanan naman ng salin ay mula sa isang websayt na

iniaalay ng mga gumawa para kay Dr. Jose Rizal.

Sa tulang ito, inalala ni Dr. Jose Rizal ang kanyang karanasan

sa Kalamba noong bata pa siya. Ipinahayag niya sa tulang ito ang

kanyang pagmamahal sa kanyang kinalakhang lugar at sa

kapaligiran.

Isang Alaala Ng Aking Bayan ni Dr. Jose Rizal

Kung magunita ko yaong mga araw

Na unang namasid niring kabataan

Sa tabi ng pampang na kulay luntian

Ng isang dagatang may bulong na taglay

Kung nagunita ko ang hingang mahinhin

Niyong si Favonyong sa noo ko'y hain

Ang mabining simoy ng tangi kong aliw

May lamig na dulot na kagiliw-giliw

Kung minamasdam ko ang liryong maputing

Pinamumukadkad ng hanging bati

Saka, pagkaraan ng kanyang lunggati'y

17


Natutulog naman sa buhanging tipi

Kung sinasagap ko sa mga bulaklak

Ang kanilang bangong makalango't sukat

Na inihihinga kapag ang liwanag

Ng bukang-liwayway pangiting ninikat

Nagugunita kong may kahalong lungkot

Ikaw, kabataang sakbibi ng lugod

Na nagisang inang magiliwing lubos

Ay siyang nagbigay ng iyong alindog

Nagugunita ko yaong isang bayan

Nagging ligaya ko't aking sinilangan

Sa tabi ng lawang may lamig na laya

Pugad ng lahat kong pag-ibig sa buhay

Ang mga paa kong kulang pa sa tatag

Sa mga gubat mo'y mayroon din bakas

Sa mga baybayin ng ilog mong lahat

Nakatamo ako ng aliw at galak

Nagdasal din ako sa iyong dambana

Nang buong taimtim noong ako'y bata

At sa iyong simoy na dugis ma'y wala

18


Yaring aking puso'y natigib ng tuwa

Kita ko ang Diyos sa angking kalakhan

Ng mga gubat mong nangagtatandaan

Kailanma'y di ko natikman minsan man

Ang pait ng palad sa iyong kandungan

Samantala, iyang bughaw na langit mong

Aking minamalas, minsan ma'y di ako

Kinulang sa lingap na galling sa iyo't

Sa katalagaha'y nukal ang aliw ko

Kamusmusang mura, bayan kong maganda

Masaganang bukal ng mga ligaya

At mga aliw-iw ng kundimang tila

Nakapaglalayo sa sariling dusa!

Mangagbalik kayo sa aba kong puso

Magsibalik kayo oras kong maamo

- magsibalik kayong parang libong dapo

Sa mga bulaklak kapag sumasamyo

Ngunit ay! Paalam! Nawa ay ingatan

Ang kaaliwan mo't ang kapayapaan

19


Wani ka ng galing, na sa kabutiha'y

Siyang naggagawad ng pala sa tanan

Dahilan sa iyo, ang aking pag-asa

Na may matutuna't ang langit man sana'y

Mayag na kupkupin ang yumi mo't ganda

Ang Huling Paalam

Ang “Huling Paalam” ay hango mula sa huling tula na isinulat ni Dr.

Jose Rizal na pinamagatang “Mi Ultimo Adios”. Ito ang tula na itinago ni

Rizal sa isang ‘cocinilla’ o isang lutuang alcohol na siyang ibinigay niya

sa kapatid niyang si Trinidad. Isa si Andres Bonifacio sa mga unang

nagsalin ng Mi Ultimo Adios sa wikang Filipino. Ang manunulat ay

gumamit ng istilong tugmaan kung saan ang mga huling pantig ng

bawat taludtod ay nagtutugmaan. Ang pagsasalin naman dito ni

Andres Bonifacio ay saling-tapat lang na kung ano ang pagkagamit nito

sa wikang orihinal, ay gayundin ang katumbas nito sa wikang

pinagsalinan. Ang pangunahing nilalaman ng tulang ito ay ang

pamamaalam ni Rizal sa Pilipinas at sa mga mamamayan nito. Ang “Mi

Ultimo Adios” ay galing sa website na

http://www.carayanpress.com/ultimo.html kung saan ipinakita ang

kabuuan ng nasabing tula at ang salin nito sa wikang Ingles.

Samantala ang “Huling Paalam” na siyang isinalin sa wikang Filipino ni

20


Andres Bonifacio ay mula sa website na

http://tagaloglang.com/Philippine-Literature/Tagalog-Poems/huling-

paalam-ni-rizal.html kung saan matatagpuan ang Tagalog na bersyon

ng “Mi Ultimo Adios”. Makikita rin sa website na ito ang iba’t-ibang

mga literatura, musika, kultura, at iba pang mga ambag ng mga

Pilipino sa mundo sa wikang Filipino.

HULING PAALAM

Ni Dr. Jose Rizal

Pinipintuho kong Bayan ay paalam,

Lupang iniirog ng sikat ng araw,

mutyang mahalaga sa dagat Silangan,

kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw.

Masayang sa iyo'y aking idudulot

ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;

maging maringal man at labis ang alindog

sa kagalingan mo ay akin ding handog.

21


Sa pakikidigma at pamimiyapis

ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip,

walang agam-agam, maluwag sa dibdib,

matamis sa puso at di ikahahapis.

Saan man mautas ay di kailangan,

cipres o laurel, lirio ma'y patungan

pakikipaghamok, at ang bibitayan,

yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan.

Ako'y mamamatay, ngayong namamalas

na sa Silanganan ay namamanaag

yaong maligayang araw na sisikat

sa likod ng luksang nagtabing na ulap.

Ang kulay na pula kung kinakailangan

na maitina sa iyong liwayway,

dugo ko'y isaboy at siyang ikikinang

Ng kislap ng iyong maningning na ilaw.

Ang aking adhika sapul magkaisip

noong kasalukuyang bata pang maliit,

ay ang tanghaling ka at minsang masilip

sa dagat Silangan hiyas na marikit.

22


Na tuyo ang luhang sa mata'y nunukal,

taas na ang noo't walang kapootan,

walang bakas kunot ng kapighatian

gabahid man dungis niyong kahihiyan.

Sa kabuhayan ko ang laging gunita

maningas na aking ninanasa-nasa

ay guminhawa ka ang hiyas ng diwa

paghingang papanaw ngayong biglang-bigla.

Ikaw'y guminhawa laking kagandahang

akoy malugmok, at ikaw ay matanghal,

hininga'y malagot, mabuhay ka lamang

bangkay ko'y maisilong sa iyong Kalangitan.

Kung sa libingan ko'y tumubong mamalas

sa malagong damo mahinhing bulaklak,

sa mga labi mo'y mangyayaring ilapat,

sa kaluluwa ko halik ay igawad.

23


At sa aking noo nawa'y iparamdam,

sa lamig ng lupa ng aking libingan,

ang init ng iyong paghingang dalisay

at simoy ng iyong paggiliw na tunay.

Bayaang ang buwan sa aki'y ititig

ang liwanag niyang lamlam at tahimik,

liwayway bayaang sa aki'y ihatid

magalaw na sinag at hanging hagibis.

Kung sakasakaling bumabang humantong

sa krus ko'y dumapo kahit isang ibon,

doon ay bayaan humuning hinahon

at dalitin niya payapang panahon.

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw

ula'y pasingawin noong kainitan,

magbalik sa langit ng buong dalisay

kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.

Bayaang sino man sa katotong giliw

24


tangisang maagang sa buhay pagkitil;

kung tungkol sa akin ay may manalangin

idalangin, Bayan, yaring pagkahimbing.

Idalanging lahat yaong nangamatay,

Nangag-tiis hirap na walang kapantay;

mga ina naming walang kapalaran

na inihihibik ay kapighatian.

Ang mga balo't pinapangulila,

ang mga bilanggong nagsisipagdusa;

dalanginin namang kanilang makita

ang kalayaan mong ikagiginhawa.

At kung ang madilim na gabing mapanglaw

ay lumaganap na doon sa libinga't

tanging mga patay ang nangaglalamay,

huwag bagabagin ang katahimikan.

Ang kanyang hiwaga’y huwag gambalain;

kaipala'y marinig doon ang taginting,

tunog ng gitara't salterio'y magsaliw,

25


ako, Bayan yao't kita'y aawitan.

Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat

at wala ng kurus at batong mabakas,

bayaang linangin ng taong masipag,

lupa'y asarolin at kahuya’y ikalat.

Ang mga buto ko ay bago matunaw,

mauwi sa wala at kusang maparam,

alabok na iyong latag ay bayaang

siya ang babalang doo'y makipisan.

Kung magkagayon ma'y, alintanahin

na ako sa limot iyong ihabilin,

pagka't himpapawid at ang panganorin,

mga lansangan mo'y aking lilibutin.

Matining na tunog ako sa dinig mo,

ilaw, mga kulay, masamyong pabango,

ang ugong at awit, paghibik ko sa iyo,

pag-asang dalisay ng pananalig ko.

Bayang iniirog, sakit niyaring hirap,

Katagalugan kong pinakaliliyag,

26


dinggin mo ang aking pagpapahimakas;

diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat.

Ako'y patutungo sa walang busabos,

walang umiinis at berdugong hayop;

pananalig doo'y di nakasasalot,

si Bathala lamang doo’y haring lubos.

Paalam, magulang at mga kapatid

kapilas ng aking kaluluwa't dibdib

mga kaibigan, bata pang maliit,

sa aking tahanan di na masisilip.

Pag-papasalamat at napahinga rin,

paalam estranherang kasuyo ko't aliw,

paalam sa inyo, mga ginigiliw;

mamatay ay siyang pagkakagupiling!

27


A La Juventud Filipina

Ang

tulang ito ay isinulat ng ating pambansang bayani na si Dr. Jose Rizal nang

siya ay labinwalong taong gulang pa lamang. Ito ay kanyang iniaalay sa

kabataang Pilipino. Kanyang tinalakay rito ang paggamit ng wasto ng mga

kabataang Pilipino sa edukasyon. Ang tulang ito ay kinuha sa website na

http://kapitbisig.com/philippines/poems-written-by-dr-jose-rizal-sa-

kabataang-pilipino-ni-dr-jose-rizal-tagalog-version-of-a-la-juventud-

filipina.611.

28

http://kapitbisig.com/philippines/poems-written-by-dr-jose-rizal-sa-kabataang-pilipino-ni-dr-jose-rizal-tagalog-version-of-a-la-juventud-filipina.611




Sa Kabataang PilipinoNi Dr. Jose Rizal

Itaas ang iyong noong aliwalas

ngayon, Kabataan ng aking pangarap!

ang aking talino na tanging liwanag

ay pagitawin mo, Pag-asa ng Bukas!

Ikaw ay lumitaw, O Katalinuhan

magitang na diwang puno sa isipan

mga puso nami'y sa iyo'y naghihintay

at dalhin mo roon sa kaitaasan.

Bumaba kang taglay ang kagiliw-giliw

na mga silahis ng agham at sining

mga Kabataan, hayo na't lagutin

ang gapos ng iyong diwa at damdamin.

Masdan ang putong na lubhang makinang

sa gitna ng dilim ay matitigan

29


maalam na kamay, may dakilang alay

sa nagdurusa mong bayang minamahal.

Ikaw na may bagwis ng pakpak na nais

kagyat na lumipad sa tuktok ng langit

paghanapin mo ang malambing na tinig

doon sa Olimpo'y pawang nagsisikap.

Ikaw na ang himig ay lalong mairog

Tulad ni Pilomel na sa luha'y gamot

at mabisang lunas sa dusa't himuntok

ng puso at diwang sakbibi ng lungkot

Ikaw, na ang diwa'y makapangyarihan

matigas na bato'y mabibigyang-buhay

mapagbabago mo alaalang taglay

sa iyo'y nagiging walang kamatayan.

Ikaw, na may diwang inibig ni Apeles

sa wika inamo ni Pebong kay rikit

sa isang kaputol na lonang maliit

ginuhit ang ganda at kulay ng langit.

30


Humayo ka ngayon, papagningasin mo

ang alab ng iyong isip at talino

maganda mong ngala'y ikalat sa mundo

at ipagsigawan ang dangal ng tao.

Araw na dakila ng ligaya't galak

magsaya ka ngayon, mutyang Pilipinas

purihin ang bayang sa iyo'y lumingap

at siyang nag-akay sa mabuting palad.

31


Nilisang Pugad

Ang tulang Nilisang Pugad ay orihinal na isinulat ni Albert Casuga .

Tinatalakay ng tulang ito ang pagsikat ng araw na may pahiwatig ng

kabagalan at kalungkutan. Tinalakay rito ang pagmamahal ng may-

akda sa kanyang ina. Matutuklasan natin ang ganitong matinding

pagdaramdam dahil sa linyang, " O Inang. Pinakamamahal kong Ina!

NILISANG PUGAD

Nagliparan na ang mga ibon,at iniwanan na ang kanilang pugad,

tulad ng maagang pagdatingng tag-lamig sa iyong buhay.

Tignan ninyo, Inang! Masdan ninyo!

Malalakas na ang mga ibong kamakaila’ysisiw pa lang --- sila’y nagliparan na

patungong kung saang isang dipang langitat di malamang malayong sulok

upang di na muling magbalik sa pugadng kalungkutan, pugad na nilisan,isang bahay na wala nang laman.

O Inang. Pinakamamahal kong Ina!

32


Ang Malungkot na Araw

Ang tulang Ang Malungkot na Araw ay orihinal na nakasulat sa wikang

Binukid na nanggaling pa sa Bukidnon. Tinatalakay ng tulang ito ang

pagsikat ng araw na may pahiwatig ng kabagalan at kalungkutan.

Gumamit din ng tayutay ang may-akda. Isa na rito ang pagsasabuhay

o pagsasakatao ng mga bagay na walang buhay - personipikasyon.

Matutuklasan natin ang ganitong identidad dahil sa mga linyang, "Na

ang dapit-tanghali ay nagdalamhati", "Ang tanghaling tapat ng

umiyak", "Ang dahilan ng kanyang lubos na kalungkutan", at marami

pang iba. Masasabi din na ang tula ay isinulat sa malayang paraan

(free verse) - walang pagkakatugma sa hulihang salita.

33


Ang Malungkot na Araw

Ako ay dumungaw sa bintana

Ng araw na ito

Ako ay tumanaw sa may dungawan

Na humarap sa silangan

Na nakaharap sa silangan

Ako ay nagtataka

Nagsimula nang sumikat

Ang makinang na araw

Nagsimula na siyang sumikat

Naging mabagal ang kanyang pagtaas

Sana sisigaw na tanghaling tapat

Sa malimlim na dapit-tanghali

Pumaitaas sa nagsisigaw

Na dapit-tanghali

Ngunit ako ay nagkamali

Kung bakit ako ay nagtaka

Ang dahilan kung bakit ganoon

34


Na ang dapit-tanghali ay nagdalamhati

Ang tanghaling tapat ng umiyak

Ang dahilan ng kanyang lubos na kalungkutan

Ay ang mga taong naninirahan

Sa ibabaw ng mundo

Ang labis na ikinalulungkot niya

Ay ang mga taong nakatira

Sa ibabaw ng nilikhang lupa

Katulad ng buhok hindi nagkaisa

Ang mga tao sa ibabaw

Katulad ng buhok na hindi nagkaisa

Ang mga tao sa mundong ibabaw

35


Takipsilim

Ang tulang Takipsilim ay nagmula rin sa Bukidnon na may dayalektong

Binukid. Itong tula ay tumatalakay pa rin sa kaganapan ng araw na

nagpapahiwatig ng mga malalalim na emosyon ayon na rin sa isinulat

ng may-akda. Sinasambit ng mga linya ng Takipsilim ang pagkadalisay

at pagkalma ng panahon. Ang layunin ng tulang ito ay maipakita ang

kagandahan ng kalikasan lalo na sa ganitong kaganapan - takipsilim.

Hinayag din sa katapusan ng tula ang pag-asa para sa kinabukasan -

bagong araw, bagong bukas. Ang tula ay isinulat din sa malayang

paraan (free verse).

36


Takipsilim

Hindi humihingang umawit

Ang sikada sa kagubatan

Umawit nang walang paghinga

Ang sikada sa gilid ng gubay

Ang sikadang nakadapo

Sa punong may makapal na dahon

Ang sikadang doon nakadapo

Sa malaking puno na may mga dahon

Na parang nagduduyan

Sa gilid ng bangin

Na matibay ang pagkatirik

Sa gilid ng bundok

Na naroon sa bandang kanluran

Na nilulubugan ng araw

At nanghihinayang na mabigo

Kung ang araw ay lulubog

Kung magtatago na ang araw

Na si Amembed Bakayawan

37


At bilang palaisip

Ako'y nagsimulang mag-isip

Naging dahilan ng kanyang pag-aalala

At naging dahilan upang siya'y magulo

Dahil hindi ito masunod

Sa daraang gabi

Hindi ito masundan

Sa daraang madilim na gabi

Pero ang araw ay tataas uli

Ang madaling-araw ay babalik uli

Magdadala ng pangalan

Magbabalik ang maliwanag na pangala

38


Al Perdete Yo A Ti

Ang tulang “Al Perdete Yo A Ti” ay may pangunahing tema na pag-

ibig. Nilalaman ng tulang nito kung gaano kasakit ang pagkawala ng

iyong minamahal dahil hindi mapapantayan nino man ang pag-ibig na

naibigay niya sa iyo. Ang tagapagsalin ay gumamit ng Saling

Panggramatika upang madaling maintindihan ng mambabasa ang

mensaheng ipinapahiwatig ng tula.

Al Perdete Yo A Ti

Nang mawala ka sa akin, ikaw at ako’y nawalan

Ako dahil ikaw ang minahal ko nang lubusan

At ikaw dahil ako ang sa iyo’y lubusang nagmahal

Ngunit sa dalawa ay ikaw ang higit na nawalan

Dahil pwede kong mahalin ang iba tulad ng pagmamahal ko sa iyo

Ngunit ika’y ‘di mamahalin tulad ng kung paano kita minahal.

39


Panlibay Hu Bata

http://

larawangpinoy.blogspot.com/2008/06/test.html

Ang “Panlibay Hu Bata 2” ay isang tula mula sa Bukidnon. Ito ay tungkol sa

isang ina na nagbibigay ng payo sa kanyang sanggol na ipagpatuloy ang

buhay kahit na naghihirap na sila at nawawalan na ng pag-asa. Gumamit ng

Saling Panggramatika ang may akda upang mapanatili ang malakas na

emosyon na tinataglay ng tula.

40

http://larawangpinoy.blogspot.com/2008/06/test.html




Oyayi

Maawa ka, mahal na anak

Maawa ka, aking sanggol

Pakiusap, matulog ka na

Giliw ko matulog ka na

Gawain ko’y iyong inaabala

Ako’y iyong pinag-alala

Dahil ako’y iyong ina

Ako’y iyong magulang

Marami pa akong gagawin

Maraming bagay pa akong gagawin

Kaya’t kung ikaw ay matutulog

Kung pagbubutihin mo ang pagtulog

Nang ika’y lumaki

Matulin ang paglaki mo

Ika’y mabilis tumangkad

At nang kayo’y makabayad

Ang utang mo sa iyong mga magulang

Ang pagtitiis ng iyong mga magulang

Ang pakikibaka sa taong nagbigay-buhay sa’yo

41


Buwan ng Agosto

http://1x.com/ photos/street/

35725/

Ang tulang Bulan sa Agosto

at Bulan sa Noviembre ay

dalawang tulang

Hiligaynon na nagkukwento tungkol sa mga gawain at mga pangyayari

sa mga nasabing buwan. Naisalaysay tuwing buwan ng Agosto ang uri

ng panahon gaya ng pagulan ang pagdidilim. Sa Bulan naman ng

Noviembre naikwento ng may akda ang tungkol sa pagibig kay Inday

na badiday. Parehong tula ay ginawa ni Flavio Zaragosa na makikita sa

librong Sugilanon: mga piliing maikling kwentong hiligaynon. Ang may-

akda sa nasabing libro ay si Lucero, Rosario Cruz.

Buwan ng AgostoNi: Flavio Zaragoza Cano

42


Isalaysay ko sa inyo

sa bayan ng Cabatuan

maraming ilog na tila

nagtatakbuhan

mayroon sa Tibuan

may galing sa Tigum

at sa Janipaan…

Dumadaloy ang ilog

sa Pamul-ogan

papunta sa Tiring

simula sa Bakan

at may dumadaloy

dumaan sa Tigbauan

dumaan sa Nasuli

na walang dahilan…

43


Sakaling ang bundok

totoong dumilim

aambun-ambon at

uulan ang langit

sa ilog ang tao

maraming totoo

na lumalay

at tumatakbo…

At saka hindi tumitigil

ang ulan,

masakit ang patak

parang mangangagat

ang ilog dumadaloy

papunta sa dagat…

sa langit may ulap

kaagad kumidlat…

Buwan ng NobyembreNi: Flavio Zaragoza Cano

Gumising ka’t magbangon

44


Inday na Badiday

damhin ang ginaw

nitong bukang liwayway

gumigising ng kaluluwa at

kalooban

at nagpapainit

ng ating panagimpan…

Sabay sa akin

gumising ka Inday

magpatabing dagat

harapin ang araw

mamuhay tayo

sa laking kasiyahan

sasayaw tayo

at mag-iindakan

Tayo’y magsasayawan

45


at mag-awitan

upang ang lamit

ay hindi maramdaman

damhin ang pag-ibig

na puno ng kasiyahan

naroon sa ating puso

na sa kaibutuarn…

Malamig ang hangin,

maaiwalas ang kalangitan,

ang sikat ng araw ay

hindi maalinsangan…

lumapit ka sa akin

dahil napakaginaw

upang sa iyong paningin

mukha mo’y maaninaw

46


Inday na badiday

na minumtya ko,

ang init ng iyong dibdib ay

yapusin ko;

lumapit ka sa akin

ng walang alinlangan

dahil ngayon ay Nobyembre

Ikaw’y aking hahalikan!

Tu Risa

47


http://www.superstock.co.uk/stock-photos-images/1589-131218

Ang Tu Risa ni Pablo Neruda ay ukol sa pag-ibig. Sinasaad sa tula ang

pagmamahal ng isang binata sa kanyang sinisinta at sinasabing ayos

lang na mawala ang lahat, huwag lang ang ngiti ng iniibig. Para ring

kinakausap ng lalake ang babae at sinasabihan siyang ayos lang na

tumawa sa kung anu-anong mga bagay ang sinisinta—katulad ng sa

gabi, araw, at buwan—at ayos lang din na mapagkaitan siya ng mga

bagay—huwag lamang ang tamis ng ngiti ng kanyang babaeng

sinisinta.

Tu Risa

48


Ni Pablo Nureda

Pagtawanan mo ang gabi,

ang araw, ang buwan

Pagtawanan mo ang liku-likong

landas sa isla,

Pagtawanan mo ang torpeng

lalaking ito na nagmamahal sa iyo,

Ngunit kapag bubuksan ko

at isasara ang aking mga mata,

Kapag ako ay umalis,

kapag ako ay muling bumalik

Ipagkait mo na sa akin ang tinapay,

ang hangin, ang liwanag at ang tagsibol,

Huwag lamang ang iyong ngiti

Dahil ito’y aking ikasasawi

Tula ni Melissa Sena

49


http://www.4givewallpapers.com/romantic-couple/

Ang tula ni Melissa Sena ay naisulat noong 1973 gamit ang

Espanyol na wika. Ito ay isang tulang nagsasaad ng matinding

pagmamahalan. Sa kabuuan, sinasaad dito na ang nagmamahal ay di

raw kayang mabuhay ng wala ang kanyang minamahal. Ito raw ay

dahil ang buong buhay niya ang inaalay lamang niya sa kanyang sinta.

At ngayon na wala na ang iniibig, ay wala na ring kuwenta ang buhay

niya.

Tula Ni Melissa Sena

Mistulang alak na nakalalasing

Magkahalong tamis at pait

Ang dulot sa bawat pagsimsim

Paikot-ikot, paulit-ulit

Kailan lalaya sa iyong pagkapiit?

Pananambitan

Ni Lilia Realubit

Bakit kaya rito sa mundong ibabaw

50


Marami sa tao’y sa salapi silaw?

Kaya kung isa kang kapus-kapalaran

Wala kang pag-asang maakyat sa lipunan

Mga mahihirap lalong nasasadlak

Mga mayayaman lalong umuunlad

May kapangyarihan, hindi sumusulyap

Mga utang na loob mula sa mahihirap

Kung may mga taong sadyang nadarapa

Sa halip na tulungan, tinutulak pa nga

Buong lakas silang dinudusta-dusta

Upang itong hapdi’y lalong managana

Nasaan Diyos ko, ang sinasabi mo

Tao’y pantay-pantay sa balat ng mundo?

Kaming mga api ngayo’y naririto

Dinggin mo, Poon ko, panambitang it

Pananghalian

Salin ni Bryan Mari Argos

M ababawasan na ang aking sinaing

Kahit puno ang bigasan.

51


Ang ulam na dalawang pantat

Magiging isa na lang kahit

Puno ng semilya

Ang ating pantatan.

Pano kasi at ibig mong paapawin

Ang ating bigasan, at ang pantatan

Gawing bangusan,

Kaya, pinili mo na mananghalian

Sa malayong mesa, kung saan

Ang sinaing ko,

Ang ulam,

Matitikman na lang

Sa alaala.

Tula Ni Ernesto Cardinal

Nang maw ala ka sa akin,

Ikaw at ako'y nawalan:

Ako dahil ikaw ang minahal ko nang lubusan

At ikaw dahil ako ang sa iyo'y lubusang nagmahal.

52


Ngunit sa dalawa

Ay ikaw ang higit na nawalan:

Dahil pwede kong mahalin and iba tulad ng pagmamahal ko sa 'yo

Nguni't ika'y di na mamahalin tulad nang kung paano kita minahal.

Sabong

Salin ni Bryan Mari Argos

Tay, paano mag-alaga ng tandan g na pansabong?

Hindi ba’t hinihimas-himas ito lagi,

53


Sa umaga,

Tanghali,

At bago matulog?

Sabi ni Kiryong na boy natin, Tay

Pwede na raw ipangsabong

Ang aking tandang,

Kaya’t araw-araw niya

Hinihimas-himas,

Sa umaga,

Sa tanghali,

At kung ika’y natutulo

54


Maikling Kuwento

Nasilaw na Kaginhawaan

Ang “Nasilaw ng Kaginhawaan” ay isinalin sa wikang Filipino ni Ma

Crisanta S. Nelmida mula sa orihinal na kwentong Pangasinense ni

Eufemia Villamil na pinamagatang “Aseleng na Inawa”. Ang manunulat

ay gumamit ng istilong madali lang maiintindihan ng mga mambabasa

bagkus, ang manunulat ay gumamit din naman ng ilang mabibigat na

mga salita na siya namang makapagdadagdag sa kagandahan

ng kwento. Samantala, gumamit naman ng iba’t-ibang metodo ng

pagsasalin ang nagsalin ng kwento ngunit kapansin-pansin ang saling-

55


malaya na ginamit nito sa mga salitang nakasulat pa rin sa wikang

Ingles sa kabila ng pagsasalin nito. Ang kwentong orihinal at ang

isinalin na kwentong ito ay parehong nagmula sa website na

http://www.panitikan.com.ph/regional.htm kung saan makikita ang



Nasilaw ng Kaginhawaanni Eufemia Villamil

Sinalin sa Filipino ni Ma. Crisanta S. Nelmida

DBernardo at Melba; sampung taon na silang maayos na nagsasama. Sa

tagal ng kanilang pagsasama, wala pa silang pinag-aawayan;

56

umating ang araw ng wedding anniversary ng mag-asawang sina


manapa’y naghahari ang saya sa magara nilang tahanan. Dahil

nakagisnan na ni Bernardo ang mabuting pagmamahalan at mabuting

pagkakaunawaan, makikita na gayon na lamang ang pagpapahalaga

niya sa kahati ng kanyang puso gayundin sa anim nilang anak.

Sa espesyal na araw na iyon, nagsidalo ang matataas na tao ng

komunidad, lalo na ang mapagmahal at mapagbigay na magulang ni

Bernardo pati na ang mga kapatid at kamag-a n a k n i y a .

“Mabuhay! Long live!” ang masayang bati ng mga tao sa mag-

asawa.

“Salamat sa inyong lahat!” ang nasabi ng mag-asawa sa mga

bisita.

Lipos ng ligaya ang mga tao sa gabing iyon. Wala na silang

ginawa kundi sumayaw, magtawanan, mag-inuman, at kumain.

Lumikha sila ng matinding ingay sa loob at labas ng marangyang

tahanan. Ngunit sa labas ng kusina, makikita ang isang mag-ina na

walang patid sa trabaho at paghuhugas ng mga ginagamit na baso,

plato, kutsara, tinidor, at iba pa. Nadatnan ni Bernardo, na likas na

mapansinin, na paalis na ang mag-ina. Mukhang nahihiya ang mag-ina,

at lalo silang napansin ni Bernardo nang makitang tila pinagagalitan

sila ng kanyang asawa.

“Bakit, Melba? Sino ang mga iyon? Kumain na ba sila?” ang

sunud-sunod na tanong ni Bernardo.

57


“Sila iyong mga taong lagi sa bahay. Gusto nilang pumasok para

manilbihan. Nagagalit ako dahil pupunta sila dito, eh, kaydudungis nila.

Pinalayas ko tuloy!” sagot ni Melba.

Dahil may kakaibang ingay na nagmumula sa kinaroroonan ng

mga bisita, natawag ang pansin ng mag-asawa. Kaagad silang

tumungo sa hanay ng mga bisita.

Malalim na ang gabi nang matapos ang kasayahan. Unti-unti nang

nagpaalam ang bawat bisita sa mag-asawa. Hindi maikakaila ang

sayang nalasap ng bawat dumalo.

Napagod naman ang mag-asawa, ang kanilang mga anak pati na

ang kanilang mga utusan. Madali silang inantok. Ngunit matapos ang

kasiyahan, walang anu-ano’y…

“Isa kang babaing walang awa! Hindi ko akalaing ganyan ang

ugali mo! Malakas ang loob mong pakitaan ako ng ganyang ugali!” ang

nasambit ni Bernardo sa kanyang asawa.

“Bakit ganyan ka magsalita? Ano ba ang nagawa kong mali sa

iyo?” matapang na s a g o t n g b a b a e .

“Wala kang maling ginawa sa akin! Kung alam ko lang na ganyan

ang ugali mo, maraming babae pang hindi ko nakikilala,” matindi ang

galit ni Bernardo.

“Sabihin mo sa akin kung saan ako nagkulang bilang asawa mo.

Naibigay ko naman ang nararapat bilang asawa at ina. Bakit ganyan ka

58


kalupit kung humatol!” ang mangiyak-ngiyak n a n g s a g o t n i

M e l b a .

“Lumayas ka! Lumayas ka! Ayoko nang makita ang

pagmumukha mo! Sa tagal nating nagsama, wala kang masasabi sa

pagmamahal ko sa iyo, subalit sa nakita kong paglapastangan mo sa

sarili mong magulang, iyan ang ugaling hindi ko matitiis!” mariing

paliwanag ng lalaki.

“Iyan ba ang dahilan ng pagpapalayas mo sa asawa mo! Hindi

naman kita nilapastangan! Ano’ng pakialam mo kung nilapastangan ko

ang magulang ko! Iyan ay hindi mo na dapat pakialaman!”

paliwanag ni Melba.

“Siya ngang tunay, Melba. Ngunit ang alam ko, diyan nalalaman

ang tunay mong pagkatao. Kung kaya mong lapastanganin ang

magulang mo mismo, na pinagkakautangan mo ng iyong buhay, sino

akong hindi mo malalapastangan!” malakas na pahiwatig ni Bernardo.

Dahil sa palahaw na iyak ni Melba, hindi na niya nakuhang

sumagot sa asawa niyang matindiang galit sa kanya.

“Lumayas ka rito! Lumayas ka sa tahanang ito! Hindi ko

matatanggap ang ginawa mong panlalamang. Hindi pa ako nakakikita

ng tulad mo! Mapanlamang! Mapanlamang! Lumayas ka rito! Layas!”

ang sigaw ng lalaki.

Dahil pasuntok at pasigaw ang ikinikilos ni Bernardo, hindi

napigilan ni Melba ang lalong paglakas ng palahaw.

59


“Daddy! Daddy! Bakit? Ano’ng napapanaginipan ninyo? Bakit

nag-iingay kayo?”

Si Bernardo, na hapo sa pagkagalit niya, ay marahang nagsalita.

“Sa lamat! Sa lamat! Panagin ip ko lang pa la .

Sa lamat!”

Sa kabila ng pangyayaring ito, naramdaman ni Melba ang

kakaibang damdamin ng kanyang asawa. Sa panaginip na iyon ni

Bernardo, naalala niya ang matandang nakita niyang pinagagalitan ng

asawa. Tiniis ni Melbang huwag ipagtapat sa asawa na ang matandang

iyon ay mismong ina niya, at dahil dukha ay ikinahiya niyang ipakilala

sa kanyang asawa. Mula noon, napag-aralan na ni Melbang mahalin

ang kanyang ina.

At kahit mahirap at dukha ang biyenan ni Bernardo, pinakitaan pa rin

niya ng pagmamahal ang matandang siyang magulang ng kahati niya

sa puso.

60


Binibining Phatuphats

Ang binibining Phatuphats ay hango sa maikling kwento ng mga

Kapampangan. Ito ay isang kwento ng babaeng nais at nagpupumilit

na maging banyaga na taliwas sa kanyang pagiging isang Pilipino. Ito

ay nanggaling sa website na

http://lehcsirk0literature.blogspot.com/2008/11/si-miss-phathupats.html

61


Binibining PhathupatsIsinalin ni Lourdes H. Vidal

PSabi nila ipinanganak ang kanyang mga magulang sa sulok ng

Pampanga, sa pinakamaliliit na bayan nito. Dahil dito Pilipina si Miss

Yeyeng mula ulo hanggangpaa, at kahit sa kadulu-duluhan ng kanyang

buhok, kapampangan siya. Dahil mahirap lang sila, pagtitinda ang

ikinabubuhay. Nakikita si Miss Yeyeng na sunong ang ginataan o kaya

bitso-bitso na inilalako niya sa mga sugalan. Nagdalagang walang

pagbabago sa buhay nitong binibini.

Natapos ang rebolusyon. Nagbukas ng paaralan ang pamahalaang

militar ng America at dito pinagturo ang mga sundalong Americano.

Nangyaring si Miss Yeyeng pa noo, ala ang binibini, ay nagkaroon ng

suking sundalo. Inakit ng sundalong mag-aral ang dalaga sa paaralang

kanyang pinagtuturuan upang magkaintindihan sila. Sa kanilang pag-

uusap, nag-iingles ang sundalo, nagkaka-pampangan si Miss Yeyeng,

kaya napilitan siyang mag-aral. Pagkaraan ng ilang buwan, nagsasalita

62

unong puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Miss Yeyeng.


na ng ingles si Miss Yeyeng, paglipas ng walong buwan, a amuki ng

gurong kawal, ipinahatid siya sa isang bayang kung siya pinagtuturo.

Noong nagtuturo doon, pinahinga niya ang taumbayan dahil nakikita

niyang mas marunong siya ng ingles kaysa sa kanila. Ganyan lumipas

ang panahon. Halos hindi na nagsalita si Miss Yeyeng ng kapampangan

dahil sabi niya ay nakalimutan na niya. Matigas daw ang

kapampangan at nababaluktot ang kanyang dila, kaya kalianman hindi

na siya makapagsalita ng tuwid at nauutal siya. Nagkalabitan ang mga

maalam na nakakakilala sa kanya pagkarinig nito.

Pinalitan tuloy ang kanyang pangalan at pinangalanan siya ng

matunog at umaalingasaw na “Miss Phathupats,” pangalang hango sa

malapad niyang balakang na pilit na iniipit sa pahang mahigpit na

ginamit niya, kaya ala siyang iniwan sa patupat o suman sa ibus na

mahigpit ang ballot. Magmula noon ito ang pangalang ibinansg sa

kanya at nakalimutan nilang tuluyan ang Yeyeng, ang malambing

niyang palayaw. Ang Miss Phathupats ang naging palasak. Ganito nang

ganito ang buhay. Hindi nagtagal lumabas ang Ing Emangabiran,

pahayagang kapampangan sa Bacoor. Sa isang pista o belada sa

bayang X, na kung saan dumalo si Miss Phathupats, binabasa ito.

Lumapit siya, ngunit nang Makita na kapampangan ang binabasa,

lumabi ng kunti, umiling at nagsabi. “Mi no entiende el Pampango”

63


“Mi no entiende ese Castellano, Miss,” sabi naman ng isang

sutsut, ginagad ang kanyang tono. Napangiti lahat ng nasa umpukan:

at sapagkat may pinag aralan sila, hindi na nila ipinakita ang

pagkakaali nila sa binibini. At ito namang babae kahit alam na parang

tinutukso na siya ay nagpatuloy din at nagsabi: “Sa katunayan,

totoong nahihirapan na akong bumigkas ng kapampangan lalo na kung

binabasa ko.” Dito sa iilang salitang binigkas niya, sumama lahat ng

iba’t ibang wika na talasalitaang bulgar ng Ingles, Kastila. Tagalog na

pinaghalu-halo niya ang walang kawawaan. Hindi na nakapagpigil ang

mga nakarinig; napatawa sila ng malakas. Nagalit si Miss Phathupats,

hinarap ang mga tumatawa at sabi niya: “Porque reir?” “Por el

tsampurado, miss,” sabi ng unang sumagot. Lalong lumakas ang

halakhak ng mga nakikinig at nag-init ang pakiramdam ni Miss

Phathupats. Isa sa mga nakatayo ang nagsabi ng ganito. “Hindi kayo

dapat magtaka kung hindi na marunong ng kapampangan si Miss

Phathupats:

Una, dahil matagal na siyang nakisama sa mga kawal na

Americano: pangalawa, hindi na siya kapampangan, katunayan Miss

Phathupats ang kanyang pangalan. Noon na sumabog ang bulkan.

Putok na ubod nang lakas, sumabog ang kaldero ni Miss Phathupats at

mula sa bunganga niyang naglalawa lumabas ang lagablab ng

Vesubiyo o ang lahat ng maruming salita sa kapampangan, bigla

64


niyang pinagsama-sama sa nag-aapoy na bunganga.

“Walang hiya! Magnanakaw! Taga-lason! Anak-!” sabi sa

tinurang wikang kapampangan. “Aba, kapampangan pala siya!” sabi

ng mga nakarinig. “Oo, hindi ba ninyo alam?” sabi ng nakakakilala sa

kanya. “Anak siya ni matandang Godiung Pakbong na aking kanayon.”

Napahalakhak nang malakas ang mga nanonood. Napaiyak na si Miss

Phathupats at sa pagpupunas sa kanyang tumutulong luha sumama

ang makapal niyang pulbos sa pisngi. Lumitaw ang likas niyang kulay,

maitim pa siya sa duhat. Nang Makita ito ng mga nanonood lalo na

silang napatawa at nagsabi: “Aba! Maitim pala siya!” “Oo,

Americanang negra siya!” Sigawan, palakpak, halakhakan ang narinig

noon. Hindi na nakatiis si Miss Phathupats. Nagkandarapa sa paglabas

sa daan at sabi niya: “Mi no vuelve en esta casa.” “Paalam, Miss na

hindi marunong ng kapampangan!”

“ Paalam,Miss Alice Roosevelt!” “Paalam, Miss

Phathupats!”

Ganyan ang pinagtutulung-tulungan, at ang kawawang Yeyeng

ay umalis na bubulung-bulong na parang ulol. Napakarami ng mga

Miss Phathupats sa panahon ngayon. Hindi na sila marunong ng

kapampangan o ikinakahiya na nila ang kapmpangan dahil

nakakapagsalita na sila ng ingles na tsampurado.

65


alagang kahapon lang. Karaniwang pangyayari sa kanilang

pamamahay. Mga pangyayari na lumikha ng sugat sa kanyang budhi.

Hindi niya matanggap na sa katagalan ng pagsasama nila-- Si Solita,

ang kanyang asawa; si Boyet, ang limang taong gulang nilang anak; at

si Tiyo Cardo, ang kanyang ama; bigla na lamang nanghina ang

pagkakabuklod ng tilang batong tanikalang nag-uugnay sa kanila. At

tuluyan itong nalagot. Na naging dahilan ng paghiwalay ng isa sa mga

mahal sa kanya. Si Tiyo Cardo, sa kagustuhan ng kanyang asawa.

Ngunit, ito ang nagbunga ng paghinanakit ng kanyang anak.

66

tSi

Boyet


“Talagang buwisit na matanda! Marami nang gamit sa loob ng

bahay ang binasag niya. Nakakainis! Baka sa ilang mga araw ay

magwawala na ako.

Galit na naman si Solita ng umagang iyon. Iyon ba kung

makapagsimula ay parang ganado sa pangbubulyaw. Kung ano lang na

mga salita ang lumalabas sa matulis niyang labi. Pinatatamaan ng

matalim niyang mga dila ang kawawang si Tiyo Cardo.

“Hmmmp! Kailan pa. Kailan pa kaya mamatay ang matandang

ito?" Dumadabog na bumubulong-bulong si Solita. Nadaanan niya si

Ronaldo sa salas. Naghahanda itong pumasok sa kanilang opisina.

“Anong Tatay? Isama na lang natin siya at idaan sa kanyang

guro" naiinis siya sa kusina.

Nakikinig pala si Boyet. Matagal na pa siyang nakikinig sa

pagmumura ng Nanay niya. Malungko na tinitingnan ang Lolo niya na

tahimik sa inuupuang malapit sa mesa sa kusina.

“Ayoko. Gusto ko ang Lolo,” ang wika ni Boyet na parang

kumakampi sa kanyang Lolo. “Siya ang gusto kong maghatid sa akin.”

Dahil sila’y nagmamadali, hindi na nila napilit ang bata na

sumama sa kanila. Lalo na’t tanghali na. Nawili kasi sa pagmumura ni

Solita. Nangangamba din siya nab aka mahuli sa pagpasok sa opisina.

Ang totoo, sa iisang opisina lang nagtatrabaho ang mag-asawa.

67


Assistant Manager si Ronaldo sa isang pribadong bangko samantalang

Bookkeeper naman si Solita.

Parang hindi mapalagay si Ronaldo sa pag-iisip ng senaryong

yaon. Totoong humaharap siya sa santambak na mga papeles sa

ibabaw ng kanyang mesa ngunit wala dito ang kanyang isipan. Ang

tatay niya, si Solita at si Boyet. Sila ang laman ng kanyang isipan sa

mga sandaling iyon.

“Ang tatay naman, kasi “ ang nasasaisip niya. Ayaw kasing

tumigil. Talagang ayaw magpahinga. Laging may ginagawa.

Pitumpung taon na si Tiyo Carlo. Matanda na talaga. Pero

malakas pa rin. Dahil marahil sa sanay siya sa pagtrabaho. Kaya lang

kung minsan, nanghihina rin marahil ang mekanismong kanyang

katawan. Pasmado na rin ang ilang mga ugat niya. Kaya nga, hindi

niya makontrol ang kanyang kamay. Nabibitawan niya kung minsan

ang mga gamit at nababasag. Ito ang higit na ikinagagalit ni

Solita.

“Nahihiya naman akong hindi man lang makatulong sa loob ng

bahay.” Pangatwiran ni Tiyo Carlo kung pagsabihan ni Ronaldo na

magpahinga na lang muna. “At saka gusto ko rin sanang may

ehersisyo ang katawan ko.

Iyon na rin ang nasaisip ni Rolando. Kailangan talaga ng Tatay

68


niya ang pagehersisyo. Talagang kailangan sa katulad niya na may

edad na.

Mahirap kasing maghanap ng katulong. Sa totoo lang marami na

ring mga katulong ang dumaan sa kanila. Ngunit ang mga ito ay hindi

tumatagal. Ang trabaho ay makayanan nila. Ngunit sa bungaga pa lang

ni Solita, mabibingi na ang katulong. Mabuti kung mabibingi lang. Ang

mahirap ay masasaktan pa ang damdamin sa walang pigil na

pangmumura ni Solita kung nagkamali ang katulong. Kaya marahil pati

ang tatay niya ay waring nahihiya rin na hindi tumulong. Ngunit parang

hindi alam ni Tiyo Cardo kung ano ang nararapat niyang gagawin.

Kung wala siyang ginagawa pinariringgan siya ng manugang. Laging

nagpaparinig s i S o l i t a .

“Mabuti pa kung mag-alaga tayo ng baboy. Magkakapera ka pa

kung lumaki at ibenta”

Kung tumulong naman ang matanda at may diperensya, bulyaw

naman ang maririnig niya.

“Buwisit! Ano ba ang pakinabang ng matandang to? Palalamunin

na pabigat pa!”

Madalas na nagkakasagutan sila ni Solita dahil sa tatay niya. Na

siyang dahilan ng hindi nila pag-iimikan. Apektado pati ang anak nila.

Sa huli, upang maiwasan ang hindi mabuting pagsasama ng mag-

asawa, hindi na laman ito pinapansin. Nabingi-bingihan na lamang siya

69


sa pangbubulyaw ni Solita sa matanda. Ngunit naghihirap rin ang

kanyang kalooban. Pinapayuhan na lamang ni Ronaldo ang ama na

huwag pansinin si Solita.

Matagal nang kasama nila si Tiyo Cardo. Umpisa pa noong baong

kasal sila ni Solita. Wala na ang kanilang ina at ang tatay na lang nila

ang naiwan sa naturang bahay. Gusto sana ni Solita na talagang

magbukod sila. Mabuti na lang at nakumbinsi ito nang sabihin niyang

siya mismo ang nagpundar ng bahay sa kanyang pagsisikap noong

binata pa siya. Ipinaliwanag niya kay Solita na sa halip na gagastos sila

sa pagpatayo ng bagong bahay, gamitin na lamang nila ang pera sa

pagsasaayos nito.

At hindi rin mapabayaan ni Ronaldo ang tatay niya. Totoong may

babae siyang kapatid ngunit hindi nila alam kung saan siya dinala ng

kanyang asawa .

Ngunit kahapon malubha ang nangyari. Inulit na naman ni Solita

na doon na patirahin si Tiyo Cardo sa bahay-ampunan. Parang nahiya

na siya sa sarili. Baka sabihin ng ibang taong hindi niya kayang

alagaan ang Tatay niya. Kaya lang umiwas siya sa gulo. At totoong

dinala nila si Tiyo Cardo sa “Tuboran sang Kabuhi” sa hapong yaon.

Nasaktan si Ronaldo sa nangyari. Napansin niya na nahuhulog ang

muka ng tatay niya. Pareho ang kanilang nararamdaman sa mga

sandaling iyon. Batid ni Boyet na nagtataka at hinahaplos-haplos

70


ang ulo ng bata.

“Boyet, wala na talaga akong silbi” wika ni Tiyo Cardo na halos

kinakagat ang mga labi. Matanda na ako at dapat lamang na ilayo

sa inyo.

Ang higit na naapektuhan sa paghiwalay ni Tiyo Cardo ay ang

kanilang anak. Nang ihatid mula kahapon ang matanda sa Tuboran,

parang ayaw humiwalay sa kanya si Boyet. Kumapit ito sa biniti ng

Lolo niya. Iyak ng iyak.

“Hindi ako uuwi. Dito lang ako sa Lolo.”

“Tayo na!” Hinili ni Solita ang anak. Hindi ka pwede rito. Para

lang ito sa mga walang silbi.”

Tumatahimik lamang si Tiyo Cardo. Hindi na makatiis si Ronaldo.

Tumalikod na lamang siya na naninikip ang dibdib. Hindi niya alam

kung ano ang ginawa ni Solita upang madala si Boyet.

“Si Lolo! Gusto ko si Lolo!” sigaw ng bata.

Pabagsak na ipinaupo ni Solita ang bata sa loob ng kotse.

“Buwisit. Bakit talagang gusto mo ang matandang ‘yon.” Galit si

Solita. “Ano ba ang pinakain niya sa iyo?”

Walang imik na pinatakbo ni Ronaldo ang sasakyan. Patuloy na

nagwawala at sumsigaw na lalong pinalalakas ang pag-iyak. Tinatawag

niya ang kanyang Lolo.

Totoong nahulog talaga ang loob ni Boyet sa matanda. Dahil wala

silang katulong, ang Lolo niya ang laging kasama sa bahay. Sa

71


pagpunta sa Christian Center. Hinahatid at sinusundo ng Lolo niya sa

pag-uwi. Kasama silang naglalaro. Kahit sa pagkain. Madalas na hindi

na silang dalawa ni Solita makakauwi kung pananghalian. Dahil

umiiwas sa trapiko, doon na lamang sila kumakain ng pananghalian sa

suki nilang kainan malapit sa opisina. At halos buong araw na kasama

ni Boyet ang kanyang Lolo. Minsan nang umuwi sila ni Solita isang

hapon.

“Tay! Nay! Tuwang tuwa sumalubong sa kanila. Si Lolo. Nandoon

sa ilalim ng mangga. Gumagawa ng duyan para sa akin.”

“Duyan?” tanong ni Solita. Baka ihulog ka ng Lolo mo.”

“Ang inay naman.” Ganti ni Boyet. “Si Lolo pa. Magkasundo kami

ng Lolo no. Eto oh, ginawa niya nga ako ng bola. Naglaro kami ng

hagisan”

“Ganyan ang Lolo mo. Ulyanin. Walang ginagawa kundi ang

maglaro.” Nainis si Solita.

“Hindi naman. Inay, kampi ni Boyet. Nakasaing na siya. Pati ulam

natin naluto na.”

Upang hindi na tumagal pa ang sagutan ng dalawa, hinila ni

Ronaldo si Solita papasok sa kanilang bahay. Tumatakbo naman si

Boyet sa kanyang lolo papunta sa ilalim ng mangga.

Alam ni Solita ang lahat. Sinikap rin ni Tiyo Cardo na makatulong.

Na kahit paano makapagbigay ng kaligayahan sa kanila. Ngunit hindi

72


maunawaan ni Ronaldo ang ugali ng asawa. Naisip niya na baka

umiiwas lamang ng responsibilidad si Solita.

Hindi gustong mag-alaga sa tatay niya sakaling magkasakit ito at

wala nang pakinabang. Mas mabuti si Solita dahil maaga pa itong

naulila. Lumaki sa pag-aalaga ng kanilang ate. Ito ang dahilan kung

bakit parang walang pagmamahal sa matatanda.

Nag-iba ang senaryo na naukit sa paningin ni Ronaldo. Ang pangyayari

kagabi. Pagkatapos na iwan nila ni Tiyo Cardo sa “Tuboran sang

Kabuhi ”

Kinaladkad ni Solita ang anak mula sa kanyang silid upang

maghapunan. Ngunit nagpumig las s i Boyet . Ga l i t . Umi iyak .

“Ayaw kong kumain. Wala si Lolo. Lagi siya ang kasama kong

kumain. Ihatid nyo ako sa Lolo” nasasaktan na iyak ng iyak si

Boyet.

Parang wala lang sa loob ni Solita ang pag-iyak ni Boyet. Hindi

niya pinapansin ang pagwawala ng anak. Pinabayaan niya.

Napahagulogol ito pabalik sa kanyang kuwarto.

At natulog siyang mag-isa sa kwarto dahil wala ang Lolo niya. Sa

laking inis ni Ronaldo hindi siya nakialam sa ginawa ng asawa. Tingnan

natin, dahil iyon talaga ang gusto

At kaninang umaga, hindi pa nakapag-almusal ay umalis na si

Ronaldo sa kanilang tahanan. Wala siyang ganang kumain dahil sa

73


lihim na pagkainis kay Solita. Bahala ka kay Boyet. Sabi niya sa sarili.

Tingnan natin kung ano ang gagawin mo dahil walang maiiwan kay

Boyet. Mas higit na mabuti upang magpaiwan ka na lang sa bahay.

Ngunit ngayon, parang hindi mapalagay si Ronaldo.

Sinusumbatan siya ng budhi. Ano na kaya ang mangyayari sa bahay?

Hindi pumasok si Solita sa kanilang opisina. Lumiban siya dahil walang

mapag-iwanan kay Boyet. Ito ang sagot niya nang tinanong siya kanina

ng isa sa mga kasama nila tungkol kay Solita. Paano na kaya si Boyet.

Napapitlag si Ronaldo nang marinig niya ang pagtunog ng telepono.

Sinagot ito ng isa sa mga klerk.

“Sir, ang misis mo.” Ipinabatid sa kanya.

Mabilis na lumapit si Ronaldo. Agad niyang tinanggap ang

telepono.

“Sol? Anything wrong?”

“Nandito kami ngayon sa Doctor’s Hospital. Biglang nanghina si

Boyet. Nanlalambot”

“Diyos ko! Hintayin mo ako diyan.”

Hindi na nakapagpaalam si Ronaldo . Agad na lumabas sa

opisina. Hindi niya pinansin ang mga tanong sa kanya.

Sa ospital. Nandoon si Solita. Nagbabantay sa natutulog na anak.

“Bakit? Ano ang nangyari?” nag-aalala si Ronaldo.

“Nang puntahan ko siya kanina at gisingin upang mag-almusal,

74


wala na siya. Hanap ako ng hanap sa kanya. Tinanong ko pati mga

kapitbahay. Pati mga guro niya sa Christian Center. Ngunit wala silang

maisabi. Doon lang naman pala sa ilalim ng mangga. Nakita ko siya

roon sa duyan na ginagawa ng Tatay para sa kanya.”

Sandaling tumigil muna si Solita. Huminga nang malalim. Sa mga

sandaling yaon may naalala si Ronaldo sa narinig niyang sinabi ni

Solita. Hindi na ang dati at laging ginagamit na ekspresyon. Tatay mo.

Lihim siyang natuwa.

Nanginginig at parang iiyak na patuloy na nagsasalaysay si

Solita.

“Natulog siya sa duyan. Nang binuhat ko pangalan ng Lolo niya

ang tinatawag. Pero nakapikit lang. Parang nanlalambot siya. Natakot

ako kaya dinala ko siya dito kaagad.”

“Ano ang sabi ng doktor?”

“Inusisa ni Dr. Juaniza. Ang sabi niya normal rin ang temperature.

Pati ang kanyang heartbeat. Nagtaka rin siya, sagot ni Solita.

“Ang inireseta ay gamut para sa pagpapasigla ng katawan.”

Pinagmasdan ni Ronaldo si Boyet. Namumutla ito. Sinalat niya

ang noo ng anak. Kumilis ito at nagsalita na pumipikit .

“Lo, Bumalik ka na Lo?” Nagsalita si Boyet.

“Yet, uuwi ang Lolo mo” wika ni Ronaldo. “Kasama kayong

malaro ulit”

75


“Tay?” nagagalak ang tinig ni Boyet. Idinilat nito ang mga mata.

“Itay, totoo ba?”

“Oo, tanungin mo ang inay mo. May kahulugang tinitingnan ni

Ronaldo si Solita.

“Ayoko. Umiiyak na tumutol. “Galit ang Inay sa Lolo. Alam ko

yan.”

Tumalikod si Boyet upang hindi magsalubong ang paningin niya

at ng ina. Naghihinakit ito. Nakita nina Solita at Rolando ang paggalaw

ng mga balikat ni Boyet.

“Hindi totoo ‘yan”, yan ang sagot ni Solita na parang iiyak sa

ipinakita ng anak. “Hindi ako galit sa Lolo mo.” “Yet, mahal ko

siya”

Tumahimik si Boyet. Pikit ang mga mata na humarap sa ama’t

ina. Parang naghihintay sa sasabihin ng Nanay niya. Ngunit may nakita

sina Solta at Ronaldo. May luhang tumutulo sa pisngi ni Boyet.

“Maniwala ka ‘Yet, Mahal ko ang Lolo mo. Ngunit magpalakas ka.

Sama-sama tayong susundo sa kanya para makauwi sa bahay. Kahit

ngayon agad kung magaling ka na. Ngayon ko nabatid kung gaano

kahalaga sa atin ang Itay. Sana patawarin niya ako sa aking mga

nagawa sa kanya” at tuluyan nang umiyak si Solita.

Ang narinig na pag-iyak ng ina ay parang gamut para kay Boyet.

Kailan ba umiyak ang Nanay niya? Sa mga sandaling iyon, may

natuklasan ang murang isip ni Boyet.

76


Kaya kahit na mahina pa ay pilit na bumangon ang bata. Niyakap ito ni

Solita. Naglalaglagang luha sa mga mata nito. Niyakap na rin ni

Ronaldo ang dalawa.

Si Pungaan

77


http://

laughing1wolf.blogspot.com/2009/08/boy.html

Ang maikling kwentong Si Pungaan ay nanggaling pa sa probinsyang

bukidnon na may dayalektong Binukid. Ang kwento ay umiikot sa mga

gawain ni Pungaan na may halong katangahan, ayon sa kanyang ina.

Ito ay may temang nakakatawa at seryoso. Dito hinahayag ang mga

disgrasyang nagawa ni Pungaan sa kanyang paligid, sa kanyang

pamilya, at pati na rin sa kanyang sarili. Dahil na rin sa katangan ni

Pungaan, nagkakaroon ng kakatwang mga pangyayari ang kwento.

78


Si Pungaan

I ng kanyang ina, "Pungaan, pumunta ka sa ilog at ilagay mo ang bubu

dahil gustung-gusto ko ng kumain na may ulam." Kinuha ni Pungaan

ang bubu at dinala niya ito. Pagdating niya sa ilog itinali niya ang bubu

at umuwi siya. Tinanong siya ng kanyang ina, "Ano, itinali mo na ba

ang bubu?" "Hee," ang sagot ni Pungaan.

Ang sabi ng kanyang nanay, "Bukas ng maaga, tingnan mo kung

ano ang nahuli ng bubu mo." Kinaumagahan ay maagang bumalik si

Pungaan sa ilog at tiningnan niya ang kanyang bubu. Kinuha niya ito at

nakita niya ang maraming maliliit na gumagalaw sa loob ng kanyang

bubu. Sinabi niya sa sarili, "Sa palagay ko, may nakialam sa aking

bubu. Bakit punung-puno ito ng damo? Kinalag niya ang tali ng bubu at

ibinuhos niya ang mga lamang nasa loob nito sa isang malapad na

bato upang maalis ang mga damo. Naglabasan at lumangoy muli ang

mga pait pabalik sa ilog.

Umuwi siya sa kanilang bahay. Tinanong siya ng kanyang ina,

"Kumusta na, Pungaan?" Sumagot si Pungaan, "Es, maraming pumasok

79

to ay kuwento tungkol kay Pungaan. Si Pungaan ay may pagkatanga. Ang sabi


sa bubu ngunit niloloko yata ako. Sa palagay ko, may nangaso ng usa

at naanod ang mga damo, kaya ito'y pumasok sa aking bubu. N'ong

binuksan ko ang bubu, ibinuhos ko ang mga damo at bumalik sa ilog."

Nagalit ang kanyang nanay at ang sinabi, "Ubod ka talaga ng tanga,

Pungaan.

Bakit ibinuhos mo doon? Talagang babalik sila sa ilog dahil 'yon ay

mga isdang pait!" Sabi ni Pungaan, "'Yon ba 'yon, Inay?" "Oo, 'yon na

'yon ang mga isda. Bukas ng maaga bumalik kang muli sa ilog at itali

ang iyong bubu."

Nang sumunod na araw, maagang pumunta si Pungaan sa ilog

upang itali ang bubu at sinabi niya sa sarili, "Humanda ka pait,

talagang kukunin na kita ngayon." Nagdala na siya ng asin. Pagdating

niya sa ilog, nakita niyang punung-puno ang kanyang bubu ng isdang

pait at ibinuhos niya ito sa isang palanggana. Sa pag-uwi niya, dumaan

siya sa isang ilog. Ang sabi niya sa sarili, "Magpapahinga muna ako

dahil napakainit." Habang siya'y nagpapahinga, nakita niya ang isang

linaw na maraming pait. Ibinuhos niya ang mga pait na nasa

palanggana at nilagyan niya ang linaw ng isang boten asin. Ang sabi

niya, "A! lalagyan na kita ng asin upang pabalik-balik na akong

magpunta dito para kumuha ng pait." Umuwi siya sa kanilang bahay at

pagdating niya, tinanong siya ng kanyang ina, "Nasaan na ang mga

isda mo?" Sumagot si Pungaan, "Es, inilagay ko sila doon sa matahimik

80


na bahagi ng ilog. Huwag kang mag-alala, nilagyan ko ng asin. Maaari

na akong magpabalik-balik doon at magdala ng mga isda. Ang dami-

dami nila doon."

Ang sinabi ng kanyang ina, "Mangmang ka talaga, ano ba ang

nangyayari sa iyo? Balikan mo 'yon dahil sayang." Ano naman ang

makukuha niya ngayon ang mga isda ay bumalik na sa ilog?

Isang araw, pumunta siya sa kanyang tiyuhin at humingi ng asin.

Ang sabi niya, “Kahit konti lang, kasinlaki ng bagang ng ngiping

pangnguya.” Ang sagot ng tiyuhin, “Es, hindi ko maaring ibigay ang

bagang ko kahit kanino.” Sabi ni Pungaan, “Es, iyon ang utos ni Inay.

Kunin ko daw ang iyong bagang.” Tiniltil niya ang ngipin ng matandang

tiyuhin ay nakuha niya ang isang bagang. Umuwi siya sa kanyang ina.

Bago siya nakarating sa bahay nila, nakita niya ang malalaking kabute

at ang sabi, “Ano ba 'yon, mga kawal?” At tumakbo siya at sumigaw,

“Nanay, mayroon akong nakitang mga kawal.” “Ano ang kanilang

hitsura?” tanong ng ina. “Mayroon silang sombrero!” Sagot ni

Pungaan. Sabi ng inay, “Balikan mo at kunin mo. Masarap ‘yang pang-

ulam. Iyon ay kabute.”

Bumalik siya ngunit sa halip na maghanap, nakakita naman siya

ng mga pukyutan. Umuwi siya at ang sabi, “Inay, mayroon akong

nakitang bahay ng pukyutan.” “Kunin mo iyon dahil masarap kainin

ang katas.”

81


Gumawa siya ng sulo at bumalik siya sa bahay ng pukyutan.

Pagdating niya sa bahay ng pukyutan, umakyat siyang dala-dala ang

nagniningas na sulo at inilagay niya ito sa tabi ng sang ang kahoy.

Mangyari pa, nailagay niya ang sulo sa sungay ng isang usa o

salarong. Nagulat ang usa at ito’y tumakbo. Ang sabi ni Pungaan, “Ano

ba ‘yong sulo ko. Bakit tumatakbo?”

Umuwi siya sa kanilang bahay at ang sabi, “Inay, ano ba ang

nangyari sa aking sulo, inilagay ko lang sa isang sanga, e, biglang

tumakbo?” Ang sabi ng nanay, “Es na, habulin mo at 'yon ay usa.”

Dala-dala niya ang bankaw at hinabol ang usa.

Pagdating niya sa isang sakaan na may tanim na mais, may isang

matandang mama na naglilinis ng mga sumibol na damo. Akala ni

Pungaan, iyon na ang using gumagalaw sa mga damo. Sinibat niya ito

at namatay kaagad. Umuwi siya ulit at ang sabi, “Hinabol ko ang usa

ngunit nang tamaan ko ay naging matanda. 'Yon pala ay si Lolo.”

Lubos na nagdalamhati ang kanyang ina at nanghina ito.

Namatay rin siya pagkaraan ng isang araw. Ang sabi ni Pungaan,

“Magbibigti na lamang ako dahil wala na si Inay. At, ititirik ko itong

bangkaw upang ako’y mamatay na rin. Habang inilalagay niya sa

tamang lalagyan ang sibat ay nagdalawang-isip siyang lundagin ito.

Nakakita siya ng aso. Tiningnan niya ito at sinunggaban at initsa sa

nakatirik na sibat. Namatay kaagad ang aso. “Napakasuwerte naman

82


ng aso dahil siya ay natutulog na. Mabuti pang tumalon din ako sa

sibatupang ako ay makatulog. Sa ganoon, makakalimutan ko na ang

akinbg kalungkutan kay Inay.” Hindi nag-atubiling lumundag si

Pungaan sa sibat at ilang sandali pa ay namatay rin siya. Hanggang sa

wakas, si Pungaan ay talagang walang kaalam-alam sa buhay.

Ang Kwento ng BuhokNi Lu Xun

Salin ni Edgar Calabia Samar

Usinulyapan ang bagong petsa. Tiningnan ko ulit ito pagkatapos. “Aba

ika- sampu ng Oktubre- Double Ten ngayon! Nakakatawa di man lang

minarkahan dito!”

Pinuntahan ako ni G.N, mas matanda sa akin ng isang

henerasyon, upang makipagkuwentuhan, at nang marinig ang sinabi

ko’y bumulalas ang sariling di- pagsangayon, “Tama sila! Hindi silang

nag- aabalang umalala- ano ngayon? Ikaw naalala mo- ano ngayon?”

Mahilig talagang makipagtalo si G.N. madalas siyang mapalatak

ng walang dahilan, at magbitiw ng mga salitang nagbubunyag ng

83

maga ng linggo, pinilas ko ang sinundang araw sa kalendaryo at


kanyang malalim na kawalang- muwang sa pasikot- sikot ng mundo.

Sa ganitong pagkakataon, hinahayaan ko lang siya, hindi ako

sumasabat, hanggang sa masabi niya ang lahat ng gusto niyang

sabihin, at iyon na iyon.

“Kailangan ko silang papurihan, kung paano nila inaalala ang

Double Ten ditto sa Beijing. Sa umaga ay pulis na kumakatok sa pinto:

‘Iwagayway ang bandila’ utos niya. ‘Opo, iwagayway ang bandila.’

Pagkatapos, makikita mo sa bawat tahanan , lalabas n ang

nagdadalawang – loob ang mga mamamayan at magsabit ng lumang

basahan. Narron iyon hanggang pumatak ang dilim at may magpasok

muli niyon bago tuluyang isara ang pinto. Paminsan- minsan may

pamilyang nakalilimot at naiiwan itong nakawagayway hanggang

kinaumagahan.

“Nakalimot nilang markahan ang araw na ito sa kalendaryo, pero

hindi na rin sila naaalala ng araw na ito! Maibibilang ako sa mga taong

nakalimot nng alalahanin ang araw na ito. Kapag naaalala ko ito, lahat

ng nangyari bago at pagkatapos ng unhang Double Ten ang

pumapasok sa isip ko hangang sa di ko na malaman kung nasaan na

ako.

Lumulutang sa aking harapan ang mga mukha ng dating

kaibigan. Ilan sa mga batang iyon ang gumapang sa pagtatrabaho sa

loob ng isang dekada o mahigit pa na sa gayo’y mairaos ang araw na

84


iyon, upang mapaslang naman ng bala sa ilang lihim na sulok ng mga

bilangguan. Ang ilang nakaligtas, nagdusa nang mahigit sa isang

buwan na pasakit sa loob bago pumanaw. At iyong iba pa, habang

nakakapit sa matatayog na ideyal ay basta na lang naglaho. Hindi na

naming nalaman kung nasaan ang kanilang bangkay.

“Buong buhay nila, nakulong sila sa lipunang walang binigay

kundi pang- uuyam, pang- aabuso at pang- uusig, isang lipunang

lagging nagmamasid kung paano sila mabibihag. Sa ngayon matagal

nang napatag ang kanilang mga puntod ng pagwawalang bahala at

paglimot. Hindi ko kayang ipagdiwang ang mga bagay na gaya niyan.

Pag-uusapan natin ang higit na masasayang bagay.

Napangiiti si N ng damhin niya ang likod ng kaniyang ulo. “Ang

isang bagay na talagang ikinagagaan ng loob ko’y nakakaya kong

maglakad sa kalye magmula noong unhang Double Ten ng walang

sinumang nagtatawa o nang-uuyam sa akin” sabi niya, itinaas ang

kaniyang boses nang may bahid ng galak.

“Kailangan mong tandaan, kaibigan” patuloy niya “na ang buhok

ay palaging magkasabay na minamahal na kaibigan kinasusuklamang

kaaway ng mga Tsino. Isipin mo na kung ilan sa atin sa loob ng

mahabang panahon ang dumanas ng pinakamatindi at pinakawalang-

kuwentang pagdurusa dahil lamang sa buhok!

85


“Hindi ganoon kahalaga ang buhok sa pinakamatanda nating

mga ninuno. Masasabi mo iyon ayon sa pagkakasunod-sunod ng mga

parusa nila sa katawan. Ang ulo, siyempre, ang pinakamahalaga, kaya

naman ang pagpugot dito ang nasa pinakataas ng listahan. Kasunod

na mhalaga ang ari kaya kinatatakutan ang pagputol sa ari ng lalaki o

pagtanggal sa obaryo ng babae. Pero kapag tiningnan mo ang

Pagputol-ng-Buhok, nasa pinakailalim ito. At kapag pinag- isipan mo

pa, sino’ng makapagsasabi kung ilang tao ang natapakan sa buong

buhay nila dahil ang natanggap nila ay ang pinakamagaan sa magaan

na parusa!

Kapag pinag- uusapan naming noon ang pag- aalsa laban sa mga

Manchu. Lagi naming inaalala ang Ten Days at Yangzhou at ang

Butchering of Jiading, ngunit isang maliit na panlilinlang iyon na

ginagamit namin. Para sabihin ko sa iyo ang totoo walang kinalaman

sa mga ginawang kasamaan ng mga Manchu nang wasakin nila tayo

bilang isang bayan ilang siglo na ang nakalilipas, ang tindi ng paglaban

nating mga Tsino sa mga Manchu sa panahon ng Rebolusyong

Republikano. Ang totoo, napapagod lamang tayong magpusod!

“Nang itatag ng mga Manchu ang kanilang dinastiya at patayin

ang lahat ng ayaw magpasakop; nang mamatay ang lahat ng mga

opisyal , nananatiling matapat sa Ming; nang talagang masanay

tayong magpusod, saka dumating si Hong Xuiquan at Yang Xuiqin.

86


Sinabi sa akin minsan ng lola ko na nasubok ang katapatan ng mga

karaniwang tao noon; pinatay ng mga alagad ng gobyerno angf mga

nagpahaba ng buhok, at pinaslang naman ng MahahabangBuhok iyong

mga nanatiling nakapusod!

“Hindi ko alam kung ilang Tsino ang dumanas ng sakit, ang

naging martir, at ang nawasak ang buhay dahil lamang sa isang bagay

na walang halaga gaya ng buhok.” Tinitigan ni N ang kalap ng kisame

na para bang nag-iisip pa ukol sa ibang bagay, at saka nagpatuloy,

“Sino ang makaiisip na isang araw, magdurusa rin ako dahil sa buhok?

“Nang mangibang-bayan ako upang mag- aral, pinutol ko ang

aking buhok. Walang natatanging halaga- ginawa ko lang iyon dahil di

maaalwan ang nakapusod. Gayumpaman, sa pagakabigla ko,

kinainisan ako ng ilan sa mga kapwa ko estudyantena nakapusod dahil

pinuto ko ang sa akin! Galit nag alit din iyong tagapamahalang

itinalaga ng gobyerno. Tatanggalan daw niya ako ng iskolarsip mula sa

gobyerno at pauuwiin. Ngunit hindi pa lumilipas ang ilang araw,

pinuntahan siya ng ilang estudyante at pinutulan ng kanyang pusod,

saka siya tumakas papunta sa kung saan. Isa sa mga gumupit si Zou

Rong. Dahil sa pangyayari kailangang bumalik ni Zou Rong sa

Shanghai, kung saan siya kalaunan namatay sa West Jail- bagaman

tiyak kong nalimot mo nang lahat iyon.

87


“Makalipas ang ilang talon, naubos ang yaman ng pamilya

namin. Kinailangan kong maghanap ng trabaho kung ayaw kong

magutom, kaya napilitan din akong bumalik sa Tsina. Pagdating na

pagdating ko sa Shanghai, bumili ako ng pusod na peluka. Dalawang

dolyares ang halaga nito noon. Nang isuot koi yon sa bahay, walang

sinabi ang ina ko, ngunit sa tuwing tinitingnan ako ng ibang pang tao,

agad nilang sinisiyasat ang lintak na pusod. Kapag napagtibayan nila

na peluka ito, ngingisi sila at aarteng para bang may nagawa akong

mabigat na kasalanan. “Ang totoo muntik na akong isuplong sa

awtoridad ng isa sa mga kamag- anak ko kung hindi lamang siya

nababahalang magtagumpay ang Kilusang Rebolusyunaryo kaya

kinalimutan na lamang niya iyon.

“Napagpasyahan kong mas mabuting lumantad at maging

matapat sa lahat ng pagpapanggap, kaya itinapon ko ang pelikula at

sinimulang magsuot ng Kanluraning damit. Gayumpaman, sa tuwing

maglalakad ako sa kalye, patuloy akong kinukutya at pinagtatawanan.

Sinusundan pa ako ng iba at tinatawag akong “Barbaro” o

“Demonyong Banyagang Huwad”! Sa puntong iyon, itinigil ko ang

pagsusuot ng Kanluraning damit at bumalik sa mga kasuotang Tsino.

Lalo na akong isinumpa higit pa kaysa dati!

“Nang maubos na ang pisi ko, nagdagdag ako ng kaunti sa aking

pangaraw- araw na suot—isang tungkod. Mula noon,

88


ipinanghahambalos ko iyon sa lahat ng nang-uusig sa akin. Parang

himala. Makailan lamang at hindi na ako inaabala ng mga tao. Ngunit

kapag pumupunta ako sa isang bagong lugar, patuloy akong tinutuya.

“Subalit dinadamdam ko ang tagumpay ng tungkod na iyon. Lagi

kong pinagmumunihan iyon kahit ngayon. Noong nag-aaral ako sa

Hapon, may nakita ko minsan na artikulo sa diyaryo tungkol sa isang

Dr. Honda na kagagaling lamang sa Malaysia at Tsina. Tinanong siya

‘Dahil di ka marunong mag- Tsino o Malay, paano ka nakapag-ikot?’

Itinaas niya ang kanyang tungkod at sumagot “Ito ang kanilang wika –

nauunawaan nila ito ng lubusan!” Ilang sandaling nag-init ang dugo ko

dahil sa artikulong iyon. Sino’ng makakaisip noon na isang araw,

gagawin koi yon mismo – at ang mas matindi, lumitaw na nauunawaan

din ang wikang ito ng mga taong sumumpa sa akin.

“Sa unang talon ng Xuantong, tagapangasiwa ako ng pag-aaral

dito sa local na mataas na paaralan. Iniwasan ako ng mga kasamahan

ko gaya ng isang salot, at binantayan akong gaya ng isang lawin ng

mga local na opisyal. Sa bawat paglipas ng araw, lalo akong

napabubukod na para bang nakalagak ako sa bahay-na-yelo o

nakatayo’t papaslangin sa isang parang. At upang malaman lang ang

katotohanan, walang- walang dahilan para rito – maliban sa wala

akong pusod!

89


“Ilang mag-aaral ang dumating sa tanggapan koi sang araw at

sinabing “Guro, puputulin namin ang aming pusod’

“Sabi ko, ‘Huwag na huwag!’

“Saka nila tinanong ‘Mas mabuti bang mayroon nito o wala?’

“Nagsimula akong magpaliwanag sa kanila bagaman mas

mabuting hindi magpusod – Ngunit agad silang sumingit – “Kung gayon

bakit sinabi mo sa aming huwag na huwag?’

“Dahil hindi ganoon kahalaga ang ipaputol lang ito para pag-

aksayahan pa ng panahon’ Wala silang sinabing kahit ano, lumabas

lamang, ngunitb ang matindi’y nagpaputol silang lahat ng pusod.

Maniwala ka, katakut- takot na usapin! Saan ka man magpunta, pinag-

uusapan ito, ngunit nagpatuloy lang ako na para banag walang

nangyari agt hinayaan ang mga nagpaputol na dumalo sa klase

kasama ang mga nakapusod.

“ng problema, napatunayang nakakahawa itong pagputol ng

pusod. Sa ikatlong araw anim na pusod na naman ang nalagas sa

Normal School, at anim na mag-aaral ang napatalsik ng gabi ring iyon.

Malaki ang problema ng mga batang iyon – hindi sila maaring manatili

sa eskuwelahan, hindi rin sila makauwi sa kanila, kailangan lang nilang

suportahan ang sarili hanggat makakaya nila. Isang buwan matapos

90


ang unang Double Ten bago mawala ang batik sa dangal ng kanilang

‘krimen.’

“At ako? Pareho rin. Kahit pumunta ako sa Beijing nang taglamig

noong unag talon ng Republika, makalawang ulit parin akong tinutuya.

Paglaaon, ginupitan mismo ng pusod ng mga pulis iyon mismong mga

nanunuya at hindi na ako inabala pa. Ngunit hindi ako nakarating sa

mga lalawigan, kaya hindi ko masasabi sa iyo kung patuloy ba silang

nanunuya roon.”

Mukhang natuwa si N sa kaniyang sarili. Tsaka nagdilim muli ang

kaniyang mukha at sinabi, “At ngayon ang mga ideyalistang gaya

mo’y nag- iingay tungkol sa pagkakaroon ng mga babae ng karapatang

ipaputol ang kanilang buhok, at bibigyan sila ng matinding hapis na

hindi naman kinakailangan. At wala naman silang makukuha sa

pagpapaputol ng buhok! Hindi ba’t may mga kaso na ng mga babaeng

hindi tinanggap sa eskuwelahan dahil nagpaputol sila ng buhok, at

mga pinatalsik dahil din doon? Rebolusyon? Sige, ngunit nasaan ang

kanilang sandata? Pipiliting makapagtapos sa kolehiyo? Magandang

pakinggan, ngunit saan sila magtatrabaho? Mabuti pang panatalihin

ang buhok na mayroon sila, mag- asawa at maging mabuting

manuggang. Nakasalalay ang kaligayahan nila sa paglimot sa

pagpapaputol ng buhiok at sa lahat ng kakabit nito. Kapag

ipinagpatuloy nilang abalahin ang sarili sa mga usaping ito ng

91


pagkakapantay at kalayaan, isinusuong nila ang sarili sa habambuhay

na pagdurusa!

“Gusto kong iharap sa inyong mga ideyalista ang kaparehong

tanong na binitiwan ni Artzybashev: Nangako kayo ng gintong panahon

sa mga anak at apo ng mga taong ito, ngunit ano ang maiaalay ninyo

sa kanila rito at ngayon?’ Hanggang hindi humahambalos ang

Maykapal sa buong Tsina, mananatili siyang ganito, hindi hahayaang

magalaw kahit isang hibla ng buhok sa kanilang katawan. Dahil wala

kayong anumang nakalalasong kamandag, bakit ninyo ipinagpipilitang

markahan ng ‘nakalalasong ahas’ ang inyong mga noo, at nag-

aanyaya sa kahit na sinong pulubi upang lumapit at bugbugin kayo

hanggang mamatay?”

Habang dumarami ang sinasabi ni N, lalo siyang napapalayo,

ngunit nang makita niya ang ekspresyon ng aking mukha at matiyak

na hindi talaga ako interesadong making sa kaniya, tumigil siya,

tumayo, at kinuhan ang kaniyang sombrero.

“Uuwi ka na?” tanong ko.

“Oo, uulan na maya- maya.” At saka tahimik ko siyang inihatid

sa pinto.

92


Isinuot niya ang kaniyang sombrero at sinabing, “Paalam.

Pasensya na sa abala. Mabuti na lamang, hindi na Double Ten bukas at

maari nating kalimutan na lang ang lahat.’

NaratibongTula

93


Epiko ng Ibalon

94


Ang “Ibalon” ay isang epiko na nagmula sa rehiyon ng Bicol. Ito’y

ginawa ni Fray Bernando de Melendreras, subalit hindi pa rin nakikita

ang orihinal na teksto na ginawa niya. Kaya naman ang bersyon ni

Fray Jose Castaño na nasa wikang Espanyol ang kinikilala na orihinal

na bersyon sa ngayon. Ginamitan ng Salin Panggramatika ang epikong

ito at ito ay nasa paraang naratibo.

Epiko ng Ibalonni Fr. Jose Castaño

Si Baltog ay isang batang lalaki na malakas, mabait at matipuno. Siya ay anak ni Handiong, ang pinuno ng kanilang pamayanan. Isang araw,

ikinuwento ng kanyang ama ang kaawa-awa nilang kalagayan sa lupain ng Samar. Napakarami nilang kaaway na palaging dumarating

upang sirain ang kanilang pananim at patayin ang kanilang mga alagang hayop. Namamatay ang mga tao sa gutom dahil sa kawalan ng pagkain. Ang natitira sa kanila ay hindi sapat upang umabot sa

susunod na pag-aani.

“Pagod nang lumaban ang mga tao, anak” sabi ng kanyang ama. “Gusto nila ng payapang buhay na walang gutom na gumagala sa

paligid. Ang ating mga hayo ay kumokonti ng kumokonti araw-araw. Kapag nagpatuloy ang ganitong sitwasyon ay mamamatay tayong

lahat sa gutom.”

“Ano ang gusto mong ipagawa sa akin, ama?” tanong ni Baltog. Tumingin ng diretso sa kanyang ama. At hinawakan nito ang kanyang

balikat.

“Humanap ka ng lugar kung saan makakapamuhay tayong panatag at payapa.”

Iginala ni Baltog ang mga mata. Nakita niya ang mga tao sa kanilang

kaawa-awang kalagayan. Nakita niya ang gutom at sa mukha ng bawat bata. Nakita niya ang panghihina sa bawat mukha ng ama’t ina. Siya

din ay nalungkot.

95


“Masyado na akong matanda kaya inaatang ko na ito sa iyong mga

balikat. Bata ka pa, malakas at matapang. Alam kong magagawa mo ito. Para sa akin at sa ating mga mamamayan.”

Ibinigay ni Handiong ang basbas kay Baltog. Naglayag si Baltog

kinagabihan sakay ng isang maliit na bangka na magdadala sa kanya sa isang lugar na tinatawag na Kabikulan.

Marami na rin siyang narinig tungkol sa lugar at naisip niya na

maganda kung makakahanap siya ng lugar kung saan sila ay

maninirahan habang-buhay. Sa malawak na dagat, nasagupa ni Baltog

ang malakas na hangin at malalaking alon na sumira sa kanyang

bangka. Kinailangan niyang lumangoy at muntikan na siyang malunod

bago niya ligtas na narating ang dalampasigan ng baybaying bayan ng

Kabikulan.

Sinimulan niyang galigarin ang Kabikulan, hanggang umabot siya sa

lupain ng Aslon at Inalon na sumasakop sa kapatagan na nakagilid sa

bundok ng Asog, Masaragam, Isarog at Lignion. Natagpuan niya ang

Ibalon, isang magandang lugar para sa kanya at sa mga mamamayan.

Ang lupa ay mataba at magandang pagtamnan ng mga halamang

ugat, palay at mga gulay. Ito rin ay maganda para sa kanilang mga

hayop. Para itong lupain ng gatas at pulot.

“Nais ko ang lupaing ito para sa akin at sa aking mga mamamayan.”

sabi ni Baltog sa kanyang sarili.

96


Ngunit nagsalita siya ng maaga. Dahil naninirahan sa paligid ng Ibalon

ang ilang buwaya na may pakpak na nakakalipad, mga baboy ramong

kasinglaki ng elepante at isang sawa na may ulo ng isang babae.

Ngunit desidido si Baltog na makuha ang Ibalon para matirhan kaya

nilabanan niya ang mga buwaya at mga baboy ramo ng buo niyang

lakas. Dahil sa kanyang galing sa mano-manong pakikipaglaban natalo

niya lahat buwaya at baboy ramo, pinatay niya ito at pinagpira-piraso.

Ngunit, ang sawa na may ulo ng babae ay nakatakas at humanap ng

ibang matitirahan.

Bumalik siya at ibinalita sa ama ang tungkol sa lupain na nakita niya

para sa kanila. Hindi na sila nagsayang ng oras, si Baltog at ang

kanyang ama at ang lahat ng mga mamamayan ay nilisan ang Samar

papuntang Ibalon, ang kanilang bagong tahanan. Tinuruan nina

Handiong at Baltog ang mga mamamayan ng ilang paraan upang

magkaroon ng kabuhayan. At hindi nagtagal ay gumanda ang kanilang

pamumuhay. Pinuno nila ang lupain at nagkaroon sila ng masaganang

ani. Sa lupaing iyon ang gutom ay naging alaala lamang ng nakaraan.

97


Biag ni Lam-Ang

98


Ang “Biag ni Lam-Ang” ay isang epiko ng mga Ilokano. Ang

istoryang ito ay ipinasa-pasa muna sa napakaraming henerasyon

gamit ang bibig bago it naisulat bangang 1640. Dahil dito, nagkaroon

ito ng iba’t ibang bersyon. Ang bersyon na nakuha namin ay sinulat ni

Leopoldo Y. Yabes. Ang salin na bersyon ay sinulat nina Zenaida

Villanueva at Rachel San Miguel. Ang metodo ng pagsalin na ginamit

nila ay saling-panggramatika. Nagmula ang orihinal na bersyon sa

www.ilocandiarealtor.com. Matatagpuan sa website na ito ang

napakaraming impormasyon tungkol sa lugar ng Ilocos. Ang

pinagmulan naman ng sinalin na bersyon ay isang libro may pamagat

na “Mga Piling Epiko ng Pilipinas”. Matatagpuan sa librong ito ang mga

ilan sa mga epikong nagmula sa iba’t ibang rehiyon ng Pilipinas.

99


100


101


102


103


104


105


106


107


108


109


110


111


112


113


114


115


116


117


118


119


120


121


122


123


124


125


126


127


128


Florante at Laura

Ang

nagsulat ng kuwentong ito ay si Francisco Baltazar o mas kilala sa

ngalang Francisco Balagtasr. Nailathala niya ang Florante at Laura

noong siya'y kinulang sa maling akusa. Ang istilong ginamit niya ay

medyo mahirap intindihin. Ang bawat istanza ay puno ng tayutay. Ito

rin ay may apat na linya bawat istanza at may labindalawang

"syllables" bawat linya. Meron rin itong AAAA na iskema. Ang ginawang

pagsasalin ay simple lamang. Hindi masyadong iniba ang mga salita

dahil ang pinanggalingan rin na orihinal na texto ay ang ginagamit na

tagalog noong unang panahon lamang. Ang epiko ang tungkol kay

Florante, isang prinsipe at ang mga pinagdadaanan niyang mga

pagsubok. Ang orihinal at naisalin na teksto ay nanggaling sa website

nahttp://ia700506.us.archive.org/17/items/floranteatlaura15845gut/15845-h/

129


15845-h.htm#SA_BABASA_NITO athttp://jaypeeonline.net/asides/florante-at-laura/ na

isinalin nila May Lim at Arlene Lim.

Florante at LauraNi: Francisco Balagtas

1Sa isang madilim, gubat na mapanglaw,

dawag na matinik ay walang pagitan,halos naghihirap ang kay Febong silangdumalaw sa loob ng lubhang masukal.

2

Malalaking kahoy-ang ang inihahandogpawang dalamhati, kahapisa’t lungkot;

huni pa ng ibon ay nakalulunossa lalong matimpi’t nagsasayang loob.

3

Tanang mga baging namimilipitsa sanga ng kahoy ay balot ng tinik;

may bulo ang bunga’t nagbibigay-sakitsa kanino pa mang sumagi’t malapit.

4

Ang mga bulaklak ng nagtayong kahoy,pinakamaputing nag-uungos sa dahon;

pawang kulay luksa at nakikiayonsa nakaliliyong masangsang na amoy.

5

Karamiha’y Cipres at Higerang kutadna ang lilim niyon ay nakasisindak;

ito’y walang bunga’t daho’y malalapadna nakadidilim sa loob ng gubat.

130


6Ang mga hayop pang dito’y gumagala,karamiha’y Sierpe’t Basilisco’y madla,Hiena’t Tigreng ganid na nagsisisilang buhay ng tao’t daiging kapuwa.

7

Ito’y gubat manding sa pinto’y malapitng Avernong Reyno ni Plutong masungit;

ang nasasakupang lupa’y dinidiligng Ilog Cocitong kamandag ang tubig.

8

Sa may gitna nitong mapanglaw na gubat,may punong Higerang daho’y kulay pupas;

dito nagagapos ang kahabag-habag,isang pinag-usig ng masamang palad.

9

Baguntaong basal na ang anyo’t tindig,kahit natatali-kamay paa’t liig,

kundi si Narciso’y tunay na Adonis,mukhang sumisilang sa gitna ng sakit.

10

Makinis ang balat at anaki’y burokpilikmata’y kilay-mistulang balantok;

bagong sapong ginto ang kulay ng buhok,sangkap ng katawa’y pawang magkaayos.

11

Dangan doo’y walang Oreadas Nimfas,gubat ng Palasyo ng masidhing Harpias,

nangaawa disi’t naakay lumiyagsa himalang tipon ng karikta’y hirap.

12

Ang abang uyamin ng dalita’t sakit-ang dalawang mata’y bukal ang kaparis;

131


sa luhang nanakit at tinangis-tangis,ganito’y damdamin ng may awang dibdib.

13

“Mahiganting langit! bangis mo’y nasaan?ngayo’y naniniig sa pagkagulaylay;

bago’y ang bandila ng lalong kasam-ansa Reynong Albania’y iwinawagayway.

14

“Sa loob at labas ng bayan ko sawi,kaliluha’y siyang nangyayaring hari,

kagalinga’t bait ay nalulugami,ininis sa hukay ng dusa’t pighati.

15

“Ang magandang asal ay ipinupukolsa laot ng dagat na kutya’t linggatong;

balang magagaling ay ibinabaonat inililibing na walang kabaong.

16

“Nguni ay ang lilo’t masasamang-loobsa trono ng puri ay iniluluklok;

at sa balang sukab na may asal-hayop,mabangong insenso ang isinusuob.

17

“Kaliluha’t sama ang ulo’y nagtayoat ang kabaita’y kimi’t nakayuko;

santong katuwira’y lugami at hapo,ang luha na lamang ang pinatutulo.

18

“At ang balang bibig na binubukalanng sabing magaling at katotohanan,

agad binibiyak at sinisikanganng kalis ng lalong dustang kamatayan.

132


19“O, taksil na pita sa yama’t mataas!

O, hangad sa puring hanging lumilipas!ikaw ang dahilan ng kasam-ang lahatat niring nasapit na kahabag-habag!

20

“Sa korona dahil ng Haring Linceoat sa kayamanan ng Dukeng Ama ko,ang ipinangangahas ng Konde Adolfo

sabugan ng sama ang Albanyang Reyno.

21“Ang lahat ng ito’y maawaing Langit,

Iyong tinutungha’y ano’t natitiis?mula Ka ng buong katuwira’t bait,pinapayagan Mong ilubog ng lupit.

22

“Makapangyarihang kanan Mo’y ikilos,papamilantikan ang kalis ng poot;

sa Reynong Albanya’y kusang ibulusokang Iyong higanti sa masamang-loob.

23

“Bakit Kalangita’y bingi Ka sa akin,ang tapat kong luhog ay hindi Mo dinggin?

diyata’t sa isang alipusta’t iring,sampung tainga mo’y ipinangunguling?

24

“Datapuwa’t sino ang tatarok kayasa mahal Mong lihim, Diyos na dakila?walang nangyayari sa balat ng lupa,di may kagalingang Iyong ninanasa.

25

“Ay! di saan ngayon ako mangangapit!saan ipupukol ang tinangis-tangis,

133


kung ayaw na ngayong dinigin ng Langitang sigaw ng aking malumbay na boses!

26

“Kung siya mong ibig na ako’y magdusa,Langit na mataas, aking mababata;isagi mo lamang sa puso ni Laura–

ako’y minsan-minsang mapag-alaala.”

27“At dito sa laot ng dusa’t hinagpis,malawak na lubhang aking tinawid,

gunita ni Laura sa naabang ibig,siya ko na lamang ligaya sa dibidib.

28

“Munting gunamgunam ng sinta ko’t mutyanang dahil sa aki’y dakila kong tuwa;

higit na malaking hirap at dalita,parusa ng taong lilo’t walang awa.

29

“Sa pagkagapos ko’y kung gunigunihin,malamig nang bangkay akong nahihimbing;

na tinatagisan ng sula ko’t giliw,ang pagkabuhay ko’y walang hangga mandin.

30

“Kung apuhapin ko sa sariling isip,ang suyuan namin ng pili kong ibig;

ang pagluha niya kung ako’y may hapis,nagiging ligaya yaring madlang sakit.

31

“Nguni, sa aba ko! sawing kapalaran!ano pang halaga ng gayong suyuan …kung ang sing-ibig ko’y sa katahimikanay humuhilig na sa ibang kandungan?

134


32“Sa sinapupunan ni Konde Adolfo,

aking natatanaw si Laurang sinta ko;kamataya’y nahan ang dating bangis mo,nang di ko damdamin ang hirap na ito?”

33

Dito hinimatay sa paghihinagpis,sumuko ang puso sa dahas ng sakit;

ulo’y nalungayngay, luha’y bumalisbis,kinagagapusang kahoy ay nadilig.

34

Magmula sa yapak hanggang sa ulunan,nalimbag ang bangis ng kapighatian;at ang panibugho’y gumamit ng asalna lalong marahas, lilong kamatayan.

35

Ang kahima’t sinong hindi maramdamin,kung ito’y makita magmamahabagin;

matipid na luha ay paaagusin,ang nagparusa ma’y pilit hahapisin.

36

Sukay na ang tingnan ang lugaming anyonitong sa dalita’y hindi makakibo,aakayin biglang umiyak ang puso,

kung wala nang luhang sa mata’y itulo.

37Gaano ang awang bubugso sa dibdib

ng may karamdamang maanyong tumitig,kung ang panambita’t daing ay marinig

nang mahimasmasan ang tipon ng sakit?

38Halos buong gubat ay nasasabugan

ng dinaing-daing lubhang malumbay,

135


na inuulit pa at isinisigawsagot sa malayo niyong alingawngaw.

39

“Ay! Laurang poo’y bakit isinuyosa iba ang sintang sa aki’y pangako;at pinagliluhan ang tapat na puso,

pinaggugulan mo ng luhang tumulo?

40“Di sinumpaan mo sa harap ng Langit

na di maglililo sa aking pag-ibig?ipinabigay ko naman yaring dibdib,

wala sa gunita itong masasapit!

41“Katiwala ako’t ang iyong kariktan,kapilas ng langit anaki’y matibay;

tapat ang puso mo’t di nagunamgunamna ang paglililo’y nasa kagandahan.

42

“Hindi ko akalaing iyong sasayanginmaraming luha mong ginugol sa akin;

taguring madalas na ako ang giliw,mukha ko ang lunas sa madlang hilahil.

43

“Di kung ako’y utusang manggubatng hari mong ama sa alinmang Ciudad,kung ginagawa mo ang aking sagisag,

dalawa mong mata’y nanalong ng perlas?

44“Ang aking plumahe kung itinatahiang parang korales na iyong daliri,buntunghininga mo’y nakikiugalisa kilos ng gintong ipinananahi.

136


45“Makailan Laurang sa aki’y iabot,basa pa ng luha bandang isusuot;ibinibigay mo ay naghihimutok,

takot masugatan sa pakikihamok.

46“Baluti’t koleto’y di mo papayagang

madampi’t malapat sa aking katawan,kundi tingnan muna’t baka may kalawang

ay nanganganib kang damit ko’y marumhan.

47“Sinisiyasat mo ang tibay at kintab

na kung sayaran man ng taga’y dumulas;at kung malayo mang iyong minamalas,

sa gitna ng hukbo’y makilala agad.

48“Pahihiyasan mo ang aking turbante

ng perlas, topasyo’t maningning na rubi;bukod ang magalaw na batong d’yamante,

puno ng ngalan mong isang letrang L.

49“Hanggang ako’y wala’t nakikipaghamok,

nag-aapuhap ka ng pang-aliw-loob;manalo man ako’y kung bagong nanasok,

nakikita mo na’y may dala pang takot.

50“Buong panganib mo’y baka nagkasugat,

di maniniwala kung di masiyasat;at kung magkagurlis nang munti sa balat,

hinuhugasan mo ng luhang nanatak.

51“Kung ako’y mayroong kahapisang munti,

tatanungin mo na kung ano ang sanhi;

137


hanggang di malining ay idinarampisa mga mukha ko ang rubi mong labi.

52

“Hindi ka tutugot kung di matalastas,kakapitan mo nang mabigyan ng lunas;

dadalhin sa hardi’t doon ihahanapng ikaaaliw sa mga bulaklak.

53

“Iyong pipitasin ang lalong marikit,dini sa liig ko’y kusang isasabit;

tuhog na bulaklak sadyang salit-salit,pag-uupandin mong lumbay ko’y mapaknit.

54

“At kung ang hapis ko’y hindi masawata,sa pilikmata mo’y dadaloy ang luha;napasaan ngayon ang gayong aruga,

sa dala kong sakit ay di iapula?

55“Halina, Laura ko’t aking kailangan

ngayon, ang lingap mo nang naunang araw;ngayon hinihingi ang iyong pagdamay–ang abang sinta mo’y nasa kamatayan.

56

“At ngayong malaki ang aking dalitaay di humahanap ng maraming luha;

sukat ang kapatak na makaapula,kung sa may pagsintang puso mo’y magmula.

57

“Katawan ko ngayo’y siyasatin, ibig,tingnan ang sugat kong di gawa ng kalis;hugasan ang dugong nanalong sa gitgit

sa kamay ko, paa’t natataling liig.

138


58“Halina, irog ko’t ang damit ko’y tingnan,ang hindi mo ibig dumamping kalawang:

kalagin ang lubid at iyong bihisan,matinding dusa ko’y nang gumaan-gaan.

59

“Ang mga mata mo ay iyong ititigdini sa anyo kong sadlakan ang sakit,upang di mapigil ang takbong mabilis

niring abang buhay sa ikapapatid.

60“Wala na Laura’t ikaw na nga lamang

ang makalulunas niring kahirapan;damhin ng kamay mo ang aking katawan

at bangkay man ako’y muling mabubuhay!

61“Nguni, sa aba ko! Ay, sa laking hirap!wala na si Laurang laging tinatawag!

napalayu-layo’t di na lumiliyag,ipinagkanulo ang sinta kong tapat.

62

“Sa abang kandunga’y ipinagbiyayaang pusong akin na at ako’y dinaya;buong pag-ibig ko’y ipinanganyaya,

nilimot ang sinta’y sinayang ang luha.

63“Alin pa ang hirap na di sa akin

may kamatayan pang di ko daramdamin?ulila sa ama’t inang nag-angkin,walang kaibiga’t nilimot ng giliw.

64

“Dusa sa puri kong kusang siniphayo,palasong may lasong natirik sa puso;

139


habag sa ama ko’y tunod na tumimo,ako’y sinusunog niring panibugho.

65

“Ito’y siyang una sa lahat ng hirap,pagdaya ni Laura ang kumakamandag;dini sa buhay ko’y siyang magsasadlaksa libingang laan ng masamang palad.

66

“O, Konde Adolfo, inilapat mo mansa akin ang hirap ng sansinubukan,

ang kabangisan mo’y pinasasalamatan,ang puso ni Laura’y kung di inagaw.”

67

Dito naghimutok nang kasindak-sindakna umalingawngaw sa loob ng gubat;

tinangay ang diwa’t karamadamang hawakng buntunghininga’t luhang lumagaslas.

68

Sa puno ng kahoy na napayukayok;ang ibig ay supil ng lubid na gapos;

bangkay na mistula’t ang kulay ng burokng kanyang mukha’y naging puting lubos.

69

Nagkataong siyang pagdating sa gubatng isang gererong bayani ang tikas,

putong na turbante ay kalingas-lingaspananamit moro sa Persyang siyudad.

70

Pinigil ang lakad at nagtanaw-tanaw,anaki’y ninitang pagpapahingahan,di kaginsa-ginsa’y ipinagtapunan

ang pika’t adarga’t nagdaop ng kamay.

140


71Saka tumingala’t mata’y itinirik

sa bubong ng kahoy na takip sa Langit,istatuwa manding nakatayo’y umid,

ang buntunghininga niya’y walang patid.

72Nang magdamdam-ngawit sa pagayong anyo,

sa puno ng isang kahoy ay umupo,nagwikang “O palad!” sabay ang pagtulo

sa mata ng luhang anaki’y palaso.

73Ulo’y ipinatong sa kaliwang kamayat saka tinutop ang noo ng kanan;

isang mayroong ginugunamgunam–isang mahalagang nalimutang bagay.

74

Malao’y humilig, nagwalang-bahala,di rin kumakati ang batis ng luha;

sa madlang himutok ay kasalamuhaang wikang: “Flerida’y tapos na ang tuwa!”

75

Sa balang sandali ay sinasabuganyaong buong gubat ng maraming “Ay! Ay!”

na nakikitono sa huning mapanglawng panggabing ibong doo’y nagtatahan.

76

Pamaya-maya’y nabangong nagulat,tinangnan ang pika’t sampu ng kalasag;

nalimbag sa mukha ang bangis ng furias–“Di ko itutulot!” ang ipinahayag.

77

“At kung kay Flerida’y iba ang umagawat di ang ama kong dapat na igalang,

141


hindi ko masabi kung ang pikang tangan–bubuga ng libo’t laksang kamatayan!

78

“Bababa si Marte mula sa itaasat kailalima’y aahon ang Parcas;buong galit nila ay ibubulalas,

yayakagin niring kamay kong marahas!

79“Sa kuko ng lilo’y aking aagawin

ang kabiyak niring kaluluwang angkin;liban na kay ama, ang sinuma’t alinay di igagalang ng tangang patalim.

80

“O, pagsintang labis ng kapangyarihan,sampung mag-aama’y iyong nasasaklaw;

pag ikaw ang nasok sa puso ninuman,hahamaking lahat masunod ka lamang!

81

“At yuyurakan na ang lalong dakila–bait, katuwira’y ipanganganyaya;

buong katungkula’y wawal-ing-bahala,sampu ng hininga’y ipauubaya.

82

“Itong kinaratnan ng palad ko linsilsalaming malinaw na sukat mahalinng makatatatap, nang hindi sapitin

ang kahirapan kong di makayang bathin.”

83Sa mawika ito luha’y pinaagos,

pika’y isinaksak saka naghimutok;nagkataon namang parang isinagot

ang buntunghininga niyaong nagagapos.

142


84Gerero’y namangha nang ito’y marinig,pinagbaling-baling sa gubat ang titig;nang walang makita’y hinintay umulit,di man nalao’y nagbangong humibik.

85

Ang bayaning Moro’y lalo nang namaang,“Sinong nanaghoy sa ganitong ilang?”lumapit sa dakong pinanggagalinganng buntunghininga’t pinakimatyagan.

86

Inabutan niya’y ang ganitong hibik:“Ay, mapagkandiling amang iniibig!

bakit ang buhay mo’y naunang napatid,ako’y inulila sa gitna ng sakit?

87

“Kung sa gunita ko’y pagkuru-kuruinang pagkahulog mo sa kamay ng taksil,

parang nakikita ang iyong narating…parusang marahas na kalagim-lagim.

88

“At alin ang hirap na di ikakapitsa iyo ng Konde Adolfong malupit?

ikaw ang salamin – sa Reyno – ng bait,pagbubuntunan ka ng malaking galit.

89

“Katawan mo ama’y parang namamalasngayon ng bunso mong lugami sa hirap;

pinipisan-pisan at iwinawalatng pawa ring lilo’y berdugo ng sukab.

90

“Ang nagkahiwalay na laman mo’t buto,kamay at katawang nalayo sa ulo,

143


ipinaghagisan niyong mga liloat walang maawang naglibing na tao.

91

“Sampu ng lingkod mo’t mga kaibigankung kampi sa lilo’y iyong nang kaaway;

ang di nagsiayo’y natatakot namangbangkay mo’y ibao’t mapaparusahan.

92

“Hanggang dito ama’y aking naririnig,nang ang iyong ulo’y itapat sa kalis;

ang panambitan mo’t dalangin sa Langit,na ako’y maligtas sa kukong malupit.

93

“Ninanasa mo pang ako’y matabunanng bangkay sa gitna ng pagpapatayan,

nang huwag mahulog sa panirang kamayng Konde Adolfong higit sa halimaw.

94

“Pananalangin mo’y di pa nagaganap,sa liig mo’y biglang nahulog ang tabak;

nasnaw sa bibig mong huling pangungusapang Adiyos bunso’t buhay mo’y lumipas.

95

“Ay, amang ama ko! kung nagunamgunam–madla mong pag-irog at pagpapalayaw,

ipinapalaso ng kapighatian–luha niring pusong sa mata’y nunukal.

96

“Walang ikalawang ama ka sa lupasa anak na kandong ng pag-aaruga;

ang munting hapis kong sumungaw sa mukha,sa habag mo’y agad nanalong ang luha.

144


97“Ang lahat ng tuwa’y natapos sa akin,sampu niring buhay ay naging hilahil;ama ko’y hindi na malaong hihintin

ako’t sa payapang baya’y yayakapin.”

98Sandaling tumigil itong nananangis,binigyang-panahon luha’y tumagistisniyong naawang morong nakikinig…

sa habag ay halos magputok ang dibdib.

99Tinutop ang puso at saka nagsaysay,“Kailan,” aniya, “luha ko’y bubukal

ng habag kay ama at panghihinayangpara ng panaghoy ng nananambitan?

100

“Sa sintang inagaw ang itinatangis,dahilan ng aking luhang nagbabatis;yao’y nananaghoy dahil sa pag-ibig

sa amang namatay na mapagtangkilik.

101“Kung ang walang patid na ibinabahang mga mata ko’y sa hinayang mula–

sa mga palayaw ni ama’t aruga–malaking palad ko’t matamis na luha.

102

“Ngunit ang nanahang maralitang tubig…sa mukha’t dibdib kong laging dumidilig,

kay ama nga galing datapuwa’t sa bangis,hindi sa andukha at pagtatangkilik.

103

“Ang matatawag kong palayaw sa akinng ama ko’y itong ako’y pagliluhin,

145


agawan ng sinta’t panasa-nasainglumubog sa dusa’t buhay ko’y makitil.

104

“May para kong anak na napanganyaya,ang layaw sa ama’y dusa’t pawang luha?

hindi nakalasap kahit munting tuwasa masintang inang pagdaka’y nawala!”

105

Napahinto rito’y narinig na muliang pananambitan niyong nakatali,

na ang wika’y “Laurang aliw niring budhi,paalam ang abang kandong ng pighati.”

106

“Lumagi ka nawa sa kaligayahan,sa harap ng di mo esposang katipan;

at huwag mong datnin yaring kinaratnanng kasing nilimot at pinagliluhan.

107

“Kung nagbangis ka ma’t nagsukab sa akin,mahal ka ring lubha dini sa panimdim

at kung mangyayari hanggang sa malibing,ang mga buto ko, kita’y sisintahin.”

108

Di pa natatapos itong pangungusap,may dalawang leong hangos ng paglakad,

siya’y tinutungo’t pagsil-in ang hangad,ngunit nangatigil pagdating sa harap.

109

Nangaawa mandi’t nawalan ng bangissa abang sisil-ing larawan ng sakit;nangakatingala’t parang nakikinigsa di lumilikat na tinangis-tangis.

146


110Anong loob kaya nitong nagagapos,

ngayong nasa harap ang dalawang hayop,na ang balang ngipi’t kuko’y naghahandog–

isang kamatayang kakila-kilabot!111

Di ko na masabi’t luha ko’y nanatak,nauumid yaring dilang nangungusap;

puso ko’y nanlambot sa malaking habagsa kaawa-awang kinubkob ng hirap.

112

Sino’y di mahapis na may karamdamansa lagay ng gapos na kalumbay-lumbay;

lipos ng pighati saka tinutunghansa laman at buto niya ang hihimay!

113

Katiwala na nga itong tigib-sakitna ang buhay niya’y tuntong na sa guhit;

nilagnat ang puso’t nasira ang boses,di na mawatasan halos itong hibik.

114

“Paalam, Albanyang pinamamayananng kasam-at lupit, bangis, kaliluhan;

akong tanggulan mo’y kusa mang pinatay,sa iyo’y malaki ang panghihinayang.

115

“Sa loob mo nawa’y huwag mamilantikang panirang talim ng katalong kalis;

magka-espada kang para nang binitbitniring kinuta mong kanang matangkilik.

116

“Kinasuklaman mo ang pangako–sa iyo’y gugulin niniyak kong dugo;

147


at inibig mo pang hayop ang magbubosa kung itanggol ka’y maubos tumulo.

117

“Pagkabata ko na’y walang inadhikakundi paglilingkod sa iyo’t kalinga;di makailan kang babal-ing masira,

ang mga kamay ko’y siyang tumimawa.

118“Dustang kamatayan ang bihis mong bayad;

dapuwa’t sa iyo’y magpapasalamatkung pakamahali’t huwag ipahamakang tinatangisang giliw na nagsukab.

119

“Yaong aking Laurang hindi mapapaknitng kamatayan man sa tapat ng dibdib;

paalam, Bayan ko, paalam na, ibig,magdarayang sintang di manaw na isip!

120

“Bayang walang-loob, sintang alibugha,Adolfong malupit, Laurang magdaraya,

magdiwang na ngayo’t manulos sa tuwaat masusunod na sa akin ang nasa.

121

“Nasa harap ko na ang lalong marawal,mabangis na lubhang lahing kamatayan;malulubos na nga ang iyong kasam-an,

gayundin ang aking kaalipustaan.

122“Sa abang-aba ko! diyata, O Laura…mamamatay ako’y hindi mo na sinta!

ito ang malapit sa lahat ng dusa,sa akin ay sino’ng mag-aalaala!

148


123“Diyata’t ang aking pagkapanganyaya,di mo tatapunan ng munti mang luha;

kung yaring buhay ko’y mahimbing sa wala,di babahaginan ng munting gunita!

124

“Guniguning ito’y lubhang makamandag,agos na luha ko’t puso ko’y maagnastulo kaluluwa’t sa mata’y pumulas,

kayo aking dugo’y mag-unahang matak.

125“Nang matumbasan ko ang luha, ang sakit

nitong pagkalimot ng tunay kong ibig,huwag yaring buhay ang siyang itangiskundi ang pagsintang lubos na naamis.”

126

Sa tinaghuy-taghoy na kasindak-sindak,gerero’y hindi na napigil ang habag,

tinunton ang boses at siyang hinanap,patalim ang siyang nagbukas ng landas.

127

Dawag na masinsi’y naglagi-lagitiksa dagok ng lubhang matalas na kalis;moro’y di tumugot hanggang di nasapitang binubukalan ng maraming tangis.

128

Anyong pantay-mata ang lagay ng arawniyong pagkatungo sa kalulunuran;siyang pagkataas sa kinalalagyan

nitong nagagapos na kahambal-hambal.

129Nang malapit siya’t abutin ng sulyapang sa pagkatali’y linigid ng hirap,

149


nawalan ng diwa’t luha’y lumagaslas,katawan at puso’y nagapos ng habag.

130

Malaong natigil na di nakakibo,hininga’y hinabol na ibig lumayo;

matutulog disin sa habag ang dugo,kundangan nagbangis leong nangagtayo.

131

Naakay ng gutom at gawing manila,nag-uli sa ganid at nawalang-awa;

handa na ang ngipi’t kukong bagong hasaat pagsasabayan ang gapos ng iwa.

132

Tanang balahibo’y pinapangalisag,nanindig ang buntot na nakagugulat;

sa bangis ng anyo at nginasab-ngasab,Puryang nagngangalit ang siyang katulad.

133

Nagtaas ang kamay at nangakaakmasa katawang gapos ang kukong pansira;nang darakmain na’y siyang pagsagasaniyong bagong Marteng lumitaw sa lupa.

134

Inusig ng taga ang dalawang leon,si Apolo mandin sa Serp’yente Piton;walang bigong kilos na di nababaon

ang lubhang bayaning tabak na pamutol.

135Kung ipamilantik ang kanang pamatayat saka isalag ang pang-adyang kamay,

maliliksing leon ay nangalilinlang,kaya di nalao’y nangagumong bangkay.

150


136Nang magtagumpay ang gererong bantog

sa nangakalabang mabangis na hayop,luha’y tumutulong kinalag ang gapos

ng kaawa-awang iniwan ng loob.

137Halos nabibihay sa habag ang dibdib,

dugo’y nang matingnang nunukal sa gitgit;sa pagkalag niyang maliksi’y nainipsa siga-sigalot na madlang bilibid.

138

Kaya ang ginawa’y inagapayanan,katawang malatang parang bagang bangkay;

at minsang pinatid ng espadang tanganwalang awang lubid na lubhang matibay.

139

Umupo’t kinalong na naghihimutok,katawang sa dusa hininga’y natulog;

hinaplos ang mukha’t dibdib ay tinuptop,nasa ng gerero’y pagsaulang-loob.

140

Doon sa pagtitig sa pagkalungayngayna kanilang kalong kalumbay-lumbay,

nininilay niya at pinagtatakhanang dikit ng kiyas at kinasapitan.

141

Namamangha naman ang magandang kiyas,kasing-isa’t ayon sa bayaning tikas;

mawiwili disin ang iminamalasna mata, kandungan sa malaking habag.

142

Gulung-gulong lubha ang kaniyang loob,nguni’t napayapa ng anyong kumilos

151


itong abang kandong na kalunus-lunos,nagising ang buhay na nakakatulog.

143

Sa pagkalungayngay mata’y idinilat,himutok ang unang bati sa liwanag;

sinundan ng taghoy na kahabag-habag;“Nasaan ka Laura sa ganitong hirap?”

144

“Halina, giliw ko’t gapos ko’y kalagin,kung mamatay ako’y gunitain mo rin.”pumikit na muli’t napatid ang daing,

sa may kandong namang takot na sagutin.

145Ipinanganganib ay baka mabigla,

magtuloy mapatid hiningang mahina;hinintay na lubos niyang mapayapaang loob ng kandong na lipos-dalita.

146

Nang muling mamulat ang nagitlaanan,“Sino? sa aba ko’t nasa Morong kamay!”

ibig na iigtad ang lunong katawan,nang hindi mangyari’y nagngalit na lamang.

147

Sagot ng gerero’y “Huwag kang manganibsumapayapa ka’t mag-aliw ng dibdib;ngayo’y ligtas ka na sa lahat ng sakit,may kalong sa iyo ang nagtatangkilik.

148

“Kung nasusuklam ka sa aking kandungan,lason sa puso mo ang hindi binyagan

nakukutya akong di ka saklolohansa iyong nasapit na napakarawal.

152


149“Ipinahahayag ng pananamit mo,

taga-Albanya ka at ako’y Persyano;ikaw ay kaaway ng baya’t sekta ko,

sa lagay mo ngayo’y magkatoto tayo.

150“Moro ako’y lubos na taong may dibdib

at nasasaklaw rin ng utos ng Langit;dine sa puso ko’y kusang natititik-

natural na ley-ing sa aba’t mahapis.

151“Anong gagawin ko’y aking napakinggan

ang iyong pagtaghoy na kalumbay-lumbay,gapos na nakita’t pamumutiwanan

ng dalawang ganid, ng bangis na tangan.”

152Nagbuntunghininga itong abang kalong

at sa umaaaliw na Moro’y tumugon,“Kung di mo kinalag sa puno ng kahoy,

nalibing na ako sa tiyan ng leon.

153“Payapa na naman disin yaring dibdib,

napagkikilalang kaaway kang labis;at di binayaang nagkapatid-patid

ang aking hiningang kamataya’t sakit.

154“Itong iyong awa’y di ko hinahangad,

patayin mo ako’y siyang pitang habag;di mo tanto yaring binabatang hirap,

na ang kamatayan ang buhay kong hanap.”

155Dito napahiyaw sa malaking hapis

ang Morong may awa’t luha’y tumagistis;

153


siyang itinugon sa wikang narinigat sa panlulumo’y kusang napahilig.

156

Anupa’t kapwa hindi nakakibodi nangakalaban sa damdam ng puso;

parang walang malay hanggang sa magtago’thumilig sa Pebo sa hihigang ginto.

157

May awang gerero ay sa maramdaman,malamlam na sinag sa gubat ay nanaw,

tinunton ang landas na pinagdaanan,dinala ang kalong sa pinanggalingan.

158

Doon sa naunang hinintuang dakonang masok sa gubat ang bayaning Moro,

sa isang malapad, malinis na bato,kusang pinagyaman ang lugaming pangko.

159

Kumuha ng munting baong makakain,ang nagdaralita’y inamong tumikim,

kahit umaayaw ay nahikayat dinng sabing malambot na pawang pang-aliw.

160

Naluwag-luwagan ang panghihingapos,sapagka’t naawas sa pagkadayukdok,hindi kinukusa’y tantong nakatulog,sa sinapupunan ng gererong bantog.

161

Ito’y di umidlip sa buong magdamag,sa pag-aalaga’y nagbata ng puyat;ipinanganganib ay baka makagat

ng ganid na madlang nagkalat sa gubat.

154


162Tuwing magigising sa magaang tulog,

itong lipos-hirap ay naghihimutok,pawang tumitirik na anaki’y tunod

sa dibdib ng Morong may habag at lunos.

163Nang magmamadaling-araw ay nahimbing,

munting napayapa sa dalang hilahil;hanggang sa Aurorang itaboy ang dilim,

walang binitiwang himutok at daing.

164Ito ang dahilang ipinagkasundo,

limang karamdamang parang hinahalo;ikinatiwasay ng may dusang puso,

lumakas na muli ang katawang hapo.

165Kaya’t nang isabog sa sansinukuban

ang doradong buhok ng masayang araw,nagbangong hinaho’t pinasalamatan

sa Langit ang bagong lakas ng katawan.

166Sabihin ang tuwa ng gererong hayag,

ang abang kinalong ay biglang niyakap;kung nang una’y nukal ang luha sa habag,

ngayo’y sa galak na ang inilagaslas.

167Kapos ang dila kong magsaysay ng laki

ng pasasalamat nitong kinandili;kundangan ang dusa’y sa nawalang kasi

ay napawi disin sa tuwang umali.

168Sapagka’t ang dusang mula sa pag-ibig

kung kahit mangyaring lumayo sa dibdib,

155


kisapmata lamang ay agad babalikat magdaragdag pa sa una ng bangis.

169

Kaya hindi pa rin halos dumadapoang tuwa sa lamad ng may dusang puso

ay itinakwil na ang dalitang laloat ang tunod niya’y siyang itinimo.

170

Niyapos na muli ang dibdib ng dusa,hirap yatang bathin ng sakit sa sinta!

dangan inaaliw ng Moro sa Persya,natuluyang nanaw ang tangang hininga.

171

“Iyong natatanto ang aking paglingap,”anitong Persyano sa nababagabag;

“mula ng hirap mo’y ibig kong magtatapat nang kung may daa’y malagyan ng lunas.”

172

Tugon ng may dusa’y “di lamang ang mulaniring dalita ko ang isasalita,

kundi sampung buhay sapul sa pagkabata,nang maganapan ko ang hingi mo’t nasa.”

173

Nupong nag-agapay sa puno ng kahoyang may dalang habag at lipos-linggatong,

saka sinalitang luha’y bumabalong,buong naging buhay hanggang naparool.

174

“Sa isang dukado ng Albanyang syudaddoon ko nakita ang unang liwanag,

yaring katauha’y utang kong tinanggapsa Duke Briseo, ay ama kong liyag!

156


175“(Ngayon nariyan ka sa payapang bayan,

sa harap ng aking inang minamahal,Prinsesa Florescang esposa mong hirang,

tanggap ang luha kong sa mata’y nunukal.)

176“Bakit naging tao ako sa Albanya,bayan ng ama ko, at di sa Krotona,masayang Siyudad na lupa ni ina?

disin ang buhay ko’y di lubhang nagdusa?

177“Ang dukeng ama ko’y pribadong tanungan

ng Haring Linceo sa anumang bagay;pangalawang puno ng sangkaharian,

may gintong ugali at iginagalang.

178“Kung sa kabaita’y uliran ng lahat

at sa katapanga’y pang-ulo sa syudad;walang kasindunong magmahal sa anak,

umakay, magturo sa gagawing dapat.

179“Naririnig ko pa halos hanggang ngayon,malayaw na tawag ng ama kong poon.

noong ako’y batang kinakandung-kandong,taguring Floranteng bulaklak kong bugtong.

180

“Ito ang ngalan ko mulang pagkabata,nagisnan sa ama’t inang nag-andukha;

pamagat na ambil sa lumuha-luhaat kayakap-yakap ng madlang dalita.

181

“Buong kamusmusa’y di na sasalitin,walang may halagang nangyari sa akin

157


kundi nang sanggol pa’y kusang daragitinng isang buwitreng ibong sadyang sakim.

182

“Ang sabi ni ina ako’y natutulogsa bahay sa kintang malapit sa bundok;pumasok ang ibong pang-amoy ay abot

hanggang tatlong legwas sa patay na hayop.

183“Sa sinigaw-sigaw ng ina kong mutya,nasok ang pinsan kong sa Epiro mula;ngala’y Menalipo-may taglay na pana–

tinudla ang ibo’t namatay na bigla.

184“Isang araw namang bagong lumalakad,

noo’y naglalaro sa gitna ng salasmay nasok na Arco’t biglang sinambilat

Kupidong diamanteng sa dibdib ko’y hiyas.

185“Nang tumuntong ako sa siyam na taon,palaging gawa ko’y mag-aliw sa burol;

sakbat ang palaso’t ang busog na kalong,pumatay ng hayop, mamana ng ibon.

186

“Sa tuwing umagang bagong naglalatagang anak ng araw ng masayang sinag,

naglilibang ako sa tabi ng gubat,madla ang kaakbay ng mga alagad.

187

“Hanggang sa tingal-in ng sandaigdiganang mukha ni Pebong hindi matitigan

ay sinasagap ko ang kaligayahanghandog niyong hindi maramot na parang.

158


188“Aking tinitipon ang ikinakalat

na masayang bango ng mga bulaklak,inaaglahi ko ang laruang palad,

mahinhing amiha’t ibong lumilipad.

189“Kung ako’y mayroong matanaw na hayop

sa tinitingalang malapit na bundok,biglang ibibinit ang pana sa busog,

sa minsang tudla ko’y pilit matutuhog.

190“Tanang samang lingkod ay nag-aagawan,

unang makarampot ng aking napatay;ang tinik sa dawag ay di dinaramdam,

palibhasa’y tuwa ang nakaakay.

191“Sukat maligaya sinumang manood

sa sinuling-suling ng sama kong lingkod;at kung masunduan ang bangkay ng hayop,

ingay ng hiyawan sa loob ng tumok.

192“Ang laruang busog ay kung pagsawaan,

uupo sa tabi ng matuling bukal,at mananalamin sa linaw ng kristal

sasagap ng lamig na iniaalay.

193“Dito’y mawiwili sa mahinhing tinig

ang nangagsasayang Nayades sa batis;taginting ng Lirang katono ng awit,

mabisang pamawi sa lumbay ng dibdib.

194“Sa tamis ng tinig na kahalak-halak

ng nag-aawitang masasayang Nimfas

159


naaanyayahan sampung lumilipad–sarisaring ibong agawan ng dilag.

195

Kaya nga’t sa sanga ng kahoy na duklay,sa mahal na batis na iginagalang

ng bulag na Hentil ay nagluluksuhan,ibo’y nakikinig ng pag-aawitan.

196

“Anhin kong saysayin ang tinamong tuwang kabataan ko’t malawig na lubha;

pag-ibig ni ama’y siyang naging mula,lisanin ko yaong gubat na payapa.

197

“Pag-ibig anaki’y aking nakilala,di dapat palakhin ang bata sa saya;at sa katuwaa’y kapag namihasa,

kung lumaki’y walang hihinting ginhawa.

198“Sapagka’t ang mundo’y bayan ng hinagpos,

mamamaya’y sukat tibayan ang dibdib;lumaki sa tuwa’y walang pagtitiis…anong ilalaban sa dahas ng sakit?

199

“Ang taong magawi sa ligaya’t aliw,mahina ang puso’t lubhang maramdamin;

inaakala pa lamang ang hilahilna daratni’y, di na matutuhang bathin.

200

“Para ng halamang lumaki sa tubig,daho’y malalanta munting di madilig;

ikinaluluoy ang sandaling init,gayundin ang pusong sa tuwa’y maniig.

160


201“Munting kahirapa’y mamalakhing dala,dibdib palibhasa’y di gawing magbata;ay bago sa mundo’y bawat kisapmata,nang tao’y mayroong sukat ipagdusa.

202

“Ang laki sa layaw karaniwa’y hubadsa bait at muni’t sa hatol ay salat;

masaklap na bunga ng maling paglingap,habag ng magulang sa irog na anak.

203

“Sa taguring bunso’t likong pagmamahal,ang isinasama ng bata’y nunukal;ang iba marahil sa kapabayaan

ng dapat magturong tamad na magulang.

204“Ang lahat ng ito’y kay amang talastas,

kaya nga ang luha ni ina’y hinamak;at ipinadaka ako sa Atenas–

bulag na isip ko’y nang doon mamulat.”

205“Pag-aaral sa akin ay ipinatungkol

sa isang mabait, maestrong marunong;lahi ni Pitaco–ngala’y si Antenor–

lumbay ko’y sabihin nang dumating doon.

206“May sambuwan halos na di nakakain,

luha sa mata ko’y di mapigil-pigil,nguni’t napayapa sa laging pag-aliw

ng bunying maestrong may kupkop sa akin.

207“Sa dinatnan doong madlang nag-aaral

kaparis kong bata’t kabaguntauhan,

161


isa’y si Adolfong aking kababayan,anak niyong Konde Silenong marangal.

208

“Ang kaniyang tao’y labis ng dalawasa dala kong edad na lalabing-isa;

siyang pinopoon ng buong eskwela,marunong sa lahat na magkakasama.

209

“Mahinhin ang asal na hindi magasoat kung lumakad pa’y palaging patungomabining mangusap at walang katalo,lapastanganin ma’y hindi nabubuyo.

210

“Anupa’t sa bait ay siyang huwaranng nagkakatipong nagsisipag-aral;sa gawa at wika’y di mahuhulihan

ng munting panira sa magandang asal.

211“Ni ang katalasan ng aming maestroat pagkabihasa sa lakad ng mundoay hindi natarok ang lihim at tungong pusong malihim nitong si Adolfo.

212

“Akong pagkabata’y ang kinamulatankay ama’y ang bait na di paimbabaw,yaong namumunga ng kaligayahan,nanakay sa pusong suyui’t igalang.

213

“Sa pinagtatakhan ng buong eskwelabait ni Adolfong ipinakikita,

di ko malasapan ang haing ligayang magandang asal ng ama ko’t ina.

162


214“Puso ko’y ninilag na siya’y giliwin,

aywan nga kung bait at naririmarim;si Adolfo nama’y gayundin sa akin,

nararamdaman ko kahit lubhang lihim.

215“Araw ay natakbo at ang kabataansa pag-aaral ko sa aki’y nananaw;

bait ko’y luminis at ang karunungan,ang bulag kong isip ay kusang dinamtan.

216

“Natarok ang lalim ng pilosopiya,aking natutuhan ang astrolohiya,

natantong malinis ang kataka-takaat mayamang dunong ng matematika.

217

“Sa loob ng anim na taong lumakad,itong tatlong dunong ay aking nayakap;tanang kasama ko’y nagsipanggilalas,

sampu ng maestrong tuwa’y dili hamak.

218“Ang pagkatuto ko anaki’y himala,sampu ni Adolfong naiwan sa gitna;maingay na pamang tagapamalita,sa buong Atenas ay gumala-gala.

219

“Kaya nga at ako ang naging hantungan,tungo ng salita ng tao sa bayan;

mulang bata’t hanggang katanda-tandaanay nakatalastas ng aking pangalan.

220

“Dito na nahubdan ang kababayan kong hiram na bait na binalatkayo;

163


kahinhinang-asal na pakitang-tao,nakilalang hindi bukal kay Adolfo.

221

“Natanto ng lahat na kaya nanamitniyong kabaitang di taglay sa dibdibay nang maragdag pa sa talas ng isipitong kapurihang mahinhi’t mabait.

222

“Ang lihim na ito’y kaya nahalata,dumating ang araw ng pagkakatuwa;kaming nag-aaral baguntao’t bata,

sarisaring laro ang minunakala.

223“Minulan ang gali sa pagsasayawan,

ayon sa musika’t awit na saliwan;larong buno’t arnis na kinakitaan

na kani-kaniyang liksi’t karunungan.

224“Saka inilabas namin ang trahedyang dalawang apo ng tunay na ina

at mga kapatid ng nag-iwing amanganak at esposo ng Reyna Yocasta.

225

“Papel ni Eteocles ang naging tungkol koat si Polinice nama’y kay Adolfo;

isang kaeswela’y siyang nag-Adrastoat ang nag-Yocasta’y bunying si Minandro.

226

“Ano’y nang mumulan ang unang batalyaay ang aming papel ang nagkakabaka,nang dapat sabihing ako’y kumilala’t

siya’y kapatid kong kay Edipong bunga.

164


227“Nanlisik ang mata’y ang ipinagsaysay

ay hindi ang ditsong nasa orihinal,kundi ang winika’y ‘Ikaw na umagaw

ng kapurihan ko’y dapat kang mamatay!’

228“Hinanduolong ako, sabay nitong wika,ng patalim niyang pamatay na handa,

dangan nakaiwas ako’y nabulagtasa tatlong mariing binitiwang taga.

229

“Ako’y napahiga sa inilag-ilag,sinabayang bigla ng tagang malakas;(salamat sa iyo, O Minandrong liyag,

kundi ang liksi mo, buhay ko’y nautas!)

230“Nasalag ang dagok na kamatayan ko,

lumipad ang tanging kalis ni Adolfo;siyang pagpagitan ng aming maestroat nawalang-diwang kasama’t katoto.

231

“Anupa’t natapos yaong katuwaansa pangingilabot at kapighatian;

si Adolfo’y di na namin nabukasan,noon di’y nahatid sa Albanyang bayan.

232

“Naging santaon pa ako sa Atenas,hinintay ang loob ng ama kong liyag;sa aba ko’t noo’y tumanggap ng sulat

na ang balang letra’y iwang may kamandag.

233“Gunamgunam na di napagod humapis,

di ka naianod ng luhang mabilis;

165


iyong ginugulo ang bait ko’t isipat di mo payagang payapa ang dibdib!

234

“(Kamandag kang lagak niyong kamatayanng sintang ina ko’y di nagpakundangan;

sinasariwa mo ang sugat na lalangna aking tinanggap na palasong liham!)

235

“(Tutulungan kita ngayong magpalalang hapdi sa pusong di ko maapula;

namatay si ina’y laking dalita,ito sa buhay ko ang unang umiwa.)

236

“Patay na dinampot sa aking pagbasaniyong letrang titik ng bikig na pluma;

diyata, ama ko, at nakasulat kang pamatid-buhay sa anak na sinta!

237

“May dalawang oras na nakamalayng pagkatao ko’t ng kinalalagyan;

dangan sa kalinga ng kasamang tananay di mo na ako nakasalitaan.

238

“Nang mahimasmasa’y narito ang sakit,dalawa kong mata’y naging parang batis;

at ang Ay! ay, ina! kung kaya napatiday nakalimutan ang paghingang gipit.

239

“Sa panahong yao’y ang buo kong damdamay nanaw sa akin ang sandaigdigan;

nag-iisa ako sa gitna ng lumbayang kinakabaka’y sarili kong buhay.

166


240“Hinamak ng aking pighating mabangis

ang sa maestro kong pang-aliw na boses;ni ang luhang tulong ng samang may hapis

ay di nakaawas sa pasan kong sakit.

241“Baras na matuwid ay nilapastanganng lubhang marahas na kapighatian;at sa isang titig ng palalong lumbay,

diwa’y lumipad, niring katiisan.

242“Anupa’t sa bangis ng dusang bumugso,minamasarap kong mutok yaring puso;at nang ang kamandag na nakapupuno,sumamang dumaloy sa agos ng dugo.

243

“May dalawang buwang hindi nakatikimako ng linamnam ng payapa’t aliw;ikalawang sulat ni ama’y dumating,

sampu ng sasakyang sumundo sa akin.

244“Saad sa kalatas ay biglang lumuhanat ako’y umuwi sa Albanyang bayan;

sa aking maestrong nang nagpapaalam,aniya’y ‘Florante, bilin ko’y tandaan.

245

“Huwag malilingat at pag-ingatan moang higanting handa ni Konde Adolfo;

pailag-ilagang parang basilisko,sukat na ang titig na matay sa iyo.

246

“Kung ang isalubong sa iyong pagdating

167


ay masayang mukha’t may pakitang-giliw,lalong pag-ingata’t kaaway na lihim,

siyang isaisip na kakabakahin.

247“Dapuwa’t huwag kang magpapahalata,tarok mo ang lalim ng kaniyang nasa;

ang sasandatahi’y lihim na ihanda,nang may ipagtanggol sa araw ng digma.’

248

“Nang mawika ito, luha’y bumalisbisat ako’y niyakap na pagkahigpit-higpit;

huling tagubilin: ‘bunso’y katitiisat hinihintay ka ng maraming sakit.

249

“At mumulan mo na ang pakikilabansa mundong bayaning punong kaliluhan.’

hindi na natapos at sa kalumbayan,pinigil ang dila niyang nagsasaysay.

250

“Nagkabitiw kaming malumbay kapuwa,tanang kaeskwela–mata’y lumuluha;si Minandro’y labis ang pagdaralita,palibhasa’y tapat na kapuwa bata.

251

“Sa pagkakalapat ng balikat namin,ang mutyang katoto’y di bumitiw-bitiwhanggang tinulutang sumama sa akinng aming maestrong kaniyang amain.

252

“Yaong paalama’y anupa’t natapossa pagsasaliwan ng madlang himutok;

at sa kaingaya’t gulo ng adiyos,ang buntunghininga ay nakikisagot.

168


253

“Magpahanggang daong ay nagsipatnubayang aking maestro’t kasamang iiwan;umihip ang hangi’t agad nahiwalay

sa Pasig Atenas ang aming sasakyan.”

254“Bininit sa busog ang siyang katuladng tulin ng aming daong sa paglayag,

kaya di naglaon paa ko’y yumapaksa dalampasigan ng Albanya Syudad.

255

“Pag-ahon ko’y agad nagtulo sa Kinta,di humihiwalay katotong sinta;

paghalik sa kamay ng poon kong ama,lumala ang sakit nang dahil kay ina.

256

“Nagdurugong muli ang sugat ng puso,humigit sa una ang dusang bumugso;nawikang kasunod ng luhang tumulo:

Ay, Ama! kasabay ng bating Ay, bunso.

257“Anupa’y ang aming buhay na mag-ama,nayapos ng bangis ng sing-isang dusa;kami ay dinatnang nagkakayakap pa

niyong embahador ng Bayang Krotona.

258“Nakapanggaling na sa Palasyo Real

at ipinagsabi sa hari ang pakay;dala’y isang sulat sa ama kong hirang,titik ng monarkong kaniyang biyenan.

259

“Humihinging tulong at nasa pangamba,

169


ang Krotonang Reyno’y kubkob ng kabaka;ang puno ng hukbo’y balita ng sigla–Heneral Osmalic na bayaning Persya.

260

“Ayon sa balita’y pangalawa itong Prinsipe niyang bantog sa sangmundo–

Alading kilabot ng mga gerero,iyong kababayang hinahangaan ko.”

261

Dito napangiti ang Morong kausap,sa nagsasalita’y tumugong banayad;aniya’y “Bihirang balita’y magtapat,

kung magkatotoo ma’y marami ang dagdag.

262“At saka madalas ilala ng tapang

ay ang guniguning takot ng kalaban;ang isang gererong palaring magdiwang,

mababalita na at pangingilagan.

263“Kung sa katapanga’y bantog si Aladin,may buhay rin namang sukat na makitil;iyong matatantong kasimpantay mo rinsa kasam-ang-palad at dalang hilahil.”

264

Sagot ni Florante, “Huwang ding maparisang gererong bantog sa palad kong amis;

at sa kaaway ma’y di ko ninanaisang laki ng dusang aking napagsapit.

265

“Natanto ni ama ang gayong sakuna-sa Krotonang Baya’y may balang sumira,

ako’y isinama’t humarap na biglasa Haring Linceong may gayak nang digma.

170


266

“Kami ay bago pang nanakyat sa hagdanng palasyong batbat ng hiyas at yaman

ay sumasalubong na ang haring marangal,niyakap si ama’t noo’y kinamayan.

267

“Ang wika’y ‘O Duke, ang kiyas na itoang siyang kamukha ng bunying gerero;

aking napangarap na sabi sa iyo,magiging haligi ng setro ko’t reyno.

268

“Sino ito’t saan nanggaling na syudad’ang sagot ni ama…’ay bugtong kong anak

na inihahandog sa mahal mong yapak,ibilang sa isang basalyo’t alagad.’

269

“Namangha ang hari at niyakap ako,‘Mabuting panahon itong pagdating mo;

ikaw ang heneral ng hukbong dadalosa Bayang Krotonang kinubkob ng Moro.

270

“Patotohanan mong hindi iba’t ikawang napangarap kong gererong matapang

na maglalathala sa sansinukubanng kapurihan ko at kapangyarihan.

271

“Iyong kautangan paroong mag-adyanuno mo ang hari sa Bayang Krotona;dugo kang mataas ay dapat kumita

ng sariling dangal at bunyi ng gyera.’

272“Sapagkat matuwid ang sa haring saysay,

171


umayon si ama, kahit mapait man,na agad masubo sa pagpapatayanang kabataan ko’t di kabihasaan.

273

“Ako’y walang sagot na naipahayagkundi Haring poo’t nagdapa sa yapak;

nang aking hahagkan ang mahal na bakas,kusang itinindig at muling niyakap.

274

“Nag-upuan kami’t saka nagpanayamng balabalaki’t may halagang bagay,nang sasalitin ko ang pinagdaanan

sa Bayang Atenas na pinanggalingan.

275“Siyang pamimitak at kusang nagsabog

ng ningning ang talang kaagaw ni Venus–Anaki ay bagong umahon sa bubog,

buhok ay naglugay sa perlas na batok.

276“Tuwang pangalawa kung hindi man langit

ang itinatapon ng mahinhing titig;O, ang luwalhating buko ng ninibig

pain ni Cupidong walang makarakip.

277“Liwanag ng mukha’y walang pinag-ibhankay Pebo kung anyong bagong sumisilang;katawang butihin ay timbang na timbang

at mistulang ayon sa hinhin ng asal.

278“Sa kaligayaha’y ang nakakaayos–

bulaklak na bagong winahi ng hamog;anupa’t sinumang palaring manood,patay o himala kung hindi umirog.

172


279

“Ito ay si Laurang ikinasisiraang pag-iisip ko tuwing magunita,

at dahil sa tanang himutok at luha–itinotono ko sa pagsasalita.

280

“Anak ni Linceong Haring napahamak,at kinabukasan ng aking pagliyag;(Bakit itinulot, Langit na mataas…

na mapanood ko kung di ako dapat!)

281“(O Haring Linceo, kung di mo pinilit

na sa salitaan nati’y makipanig,ang buhay ko disi’y hindi nagkasakit

ngayong pagliluhan ng anak mong ibig!)

282“Hindi katoto ko’t si Laura’y di taksil,

aywan ko kung ano’t lumimot sa akin!ang palad ko’y siyang alipusta’t linsil,di laang magtamo ng tuwa sa giliw.

283

“(Makakapit kaya ang gawang magsukabsa pinakayaman ng langit sa dilag?kagandaha’y bakit di makapagkalag

ng pagkakapatid sa maglilong lakad?)

284“(Kung nalalagay ka, ang mamatuwirin,

sa laot ng madlang sukat ipagtaksil,dili ang dangal mong dapat na lingapin,

mahigit sa walang kagandaha’t ningning?)

285“(Ito ay hamak pa bagang sumansala

173


ng karupukan mo at gawing masama,kung ano ang taas ng pagkadakila,

siya ring lagapak naman kung marapa.)

286“O bunying gererong naawa sa akin,pagsilang na iyong nabagong bituin,

sa pagkakita ko’y sabay ang paggiliw,inagaw ang pusong sa ina ko’y hain.

287

“Anupa’t ang luhang sa mata’y nanagosnang pagkaulila sa ina kong irog,

natungkol sa sinta’t puso’y nangilabot,baka di marapat sa gayong alindog.

288

“Hindi ko makita ang patas na wikasa kaguluhan ko’t pagkawalang-diwa,

nang makiumpok na’y ang aking salita,anhin mang tuwiran ay nagkakalisya.

289

“Nang malutas yaong pagsasalitaanay wala na akong kamaharlikahan;

kaluluwa’y gulo’t puso’y nadadarangsa ningas ng sintang bago kong natikman.

290

“Tatlong araw noong piniging ng harisa palasyo real na sa yama’t bunyiay di nakausap ang punong pighati

na inaasahang iluluwalhati.

291“Dito ko natikman ang lalong hinagpis,

higit sa dalitang naunang tiniis;at binulaan ko ang lahat ng sakit

kung sa kahirapan mula sa pag-ibig.

174


292

“Salamat at noong sa kinabukasan,hukbo ko’y lalakad sa Krotonang Bayan,

sandaling pinalad na nakapanayamang prinsesang bumihag niring katauhan.

293

“Ipinahayag ko ng wikang mairog,ng buntunghininga, luha at himutok,ang matinding sintang ikinalulunod

magpahanggang ngayon ng buhay kong kapos.

294“Ang pusong matibay ng himalang dikit,nahambal sa aking malumbay na hibik;dangan ang kaniyang katutubong baitay humadlang disin sinta ko’y nabihis.

295

“Nguni’t kung oo’y di man binitiwan,naliwanagan din sintang nadirimlan;at sa pagpanaw ko ay pinabaunan

ng may hiyang perlas na sa mata’y nukal.

296“Dumating ang bukas ng aking pag-alis,sino ang sasayod ng bumugsong sakit?

dini sa puso ko’y alin ang hinagpisna hindi nagtimo ng kaniyang kalis?

297

“May sakit pa kayang lalalo ng tindina ang sumisinta’y mawalay sa kasi?guniguni lamang di na ang mangyari,sukat ikalugmok ng pusong bayani.

298

“(O, nangag-aalay ng mabangong suob

175


sa dakilang altar ni kupidong diyos,sa dusa ko’y kayo ang nakatataroknoong maulila sa Laura kong irog!)”

299

“At kung hindi luhang pabaon sa akin,namatay na muna bago ko naatim;

dusang di lumikat hanggang sa dumatingsa Bayang Krotonang kubkob ng hilahil.

300

“Kuta’y lulugso na sa bayong madalasng mga makinang talagang pangwalat,

siyang paglusob ko’t ng hukbong akibat,ginipit ang digmang kumubkob sa syudad.

301

“Dito’y ang masidhing lubhang kamatayanat Parkas Atropos ay nagdamdam-pagal

sa paggapas nila’t pagkitil ng buhayng naghihingalong sa dugo’y naglutang.

302

“Makita ng piling Heneral Osmalicang aking marahaas na pamimiyapis,pitong susong hanay na dulo ng kalis,winahi ng tabak nang ako’y masapit.

303

“Sa kaliwa’t kanan niya’y nalaglagmga soldados kong pawang mararahas;lumapit sa aking mata’y nagniningas,

Halika, aniya’t kita ang maglamas.

304“Limang oras kaming hindi naghiwalay,

hanggang sa nahapo ang bato ng tapang;nagluksa ang langit nang aking mapatay…habag sa gererong sa mundo’y tinakpan.

176


305

“Siya nang pagsilid ng pangingilabotsa kalabang hukbong parag sinasalot

ng pamuksang tabak na Minandrong bantog…ang kampo’t biktorya’y napa-aming lubos.

306

“Tagumpay na ito’y pumawi ng lumbayng mga nakubkob ng kasakunaan;

panganib sa puso’y naging katuwaan,ang pinto ng syudad pagdaka’y nabuksan.

307

“Sinalubong kami ng haring dakila,kasama ang buong bayang natimawa;

ang pasasalamat ay di maapulasa di magkawastong nagpupuring dila.

308

“Yaong bayang hapo’t bagong nakatighawsa nagbalang bangis ng mga kaaway,sa pagkatimawa ay nag-aagawang,

malapit sa aki’t damit ko’y mahagkan.

309“Sa lakas ng hiyaw ng Pamang matabil,vivang dugtung-dugtong ay nakikisaliw;

ang gulong salamat, nagtanggol sa amin–dininig sa langit ng mga bituin.

310

“Lalo ang tuwa nang ako’y matatapna apo ng hari nilang nililiyag;

ang monarko nama’y di-munti ang galak,luha ang nagsabi ng ligayang ganap.

311

“Nagsiakyat kami sa palasyong bantog

177


at nangapahinga ang soldadong pagod;datapwa’t ang baya’y tatlong araw halosna nakalimutan ang gawaing pagtulog.

312

“Sa ligaya namin ng nuno kong hari,nakapagitan din ang lilong pighati;

at ang pagkamatay ng ina kong pili,malaon nang lanta’y nanariwang muli.

313

“Dito naniwala ang bata kong loobna sa mundo’y walang katuwaang lubos;sa minsang ligaya’t tali nang nakasunod–makapitong lumbay o hanggang matapos.

314

“Naging limang buwan ako sa Krotonanagpilit bumalik sa Reynong Albanya;di sinong susumang sa akay ng sinta

kung ang tinutungo’y lalo’t isang Laura?

315“Sa gayong katulin ng aming paglakad,

naiinip ako’t ang nasa’y lumipad;aba’t nang matanaw ang muog ng syudad,

kumutob sa aking puso’y lalong hirap!

316“Kaya pala gayo’y ang nawawagaywaysa kuta’y hindi na bandilang binyagan,kundi Medialuna’t reyno’y nasalakayni Alading salot ng pasuking bayan.

317

“Ang akay kong hukbo’y kusang pinahimpilsa paa ng isang bundok na mabangin,di kaginsa-ginsa’y natanawan namin,

pulutong ng Morong lakad ay mahinhin.

178


318

“Isang binibini ang gapos na taglayna sa damdam nami’y tangkang pupugutan;

ang puso ko’y lalong naipit ng lumbaysa gunitang baka si Laura kong buhay.

319

“Kaya di napigil ang akay ng loobat ang mga Moro’y bigla kong nilusob;palad nang tumakbo at hindi natapos

sa aking pamuksang kalis na may poot!

320“Nang wala na akong pagbuntunang galit,

sa di makakibong gapos ay lumapit;ang takip sa mukha’y nang aking ialis,aba ko’t si Laura! may lalo pang sakit?

321

“Pupugutan dahil sa hindi pagtanggapsa sintang mahalay ng Emir sa syudad;

nang mag-asal hayop ang Morong pangahas,tinampal sa mukha ng himalang dilag.

322

“Aking dali-daling kinalag sa kamayang lubid na walang awa at pitagan;

mga daliri ko’y naalang-alangmarampi sa balat na kagalang-galang.

323

“Dito nakatanggap ng lunas na titigang nagdaralitang puso sa pag-ibig;araw ng ligayang una kong pagdinig

ng sintang Florante sa kay Laurang bibig.

324“Nang aking matantong nasa bilangguan

179


ang bunying monarka’t ang ama kong hirang;nag-utos sa hukbo’t aming sinalakay

hanggang di mabawi ang Albanyang Bayan.

325“Pagpasok na namin sa loob ng reyno,

bilanggua’y siyang una kong tinungo;hinango ang hari’t ang dukeng ama ko

sa kaginooha’y isa si Adolfo.

326“Labis ang ligayang kinamtan ng hariat ng natimawang kamahalang pili;si Adolfo lamang ang nagdalamhati,sa kapurihan kong tinamo ang sanhi.

327

“Pangimbulo niya’y lalo nang nag-alabnang ako’y tawaging Tanggulan ng Syudad,

at ipinagdiwang ng haring mataassa palasyo real nang lubos na galak.

328

“Saka nahalatang ako’y minamahalng pinag-uusig niyang karikitan;

ang Konde Adolfo’y nagpapakamatay–dahil sa Korona’t–kay Laura’y makasal.”

329

“Lumago ang binhing mula sa Atenasipinunlang nasang ako’y ipahamak;

kay Adolfo’y walang bagay na masaklap,para ng buhay kong hindi nauutas.

330

“Di nag-ilang buwan ang sa reynong tuwaat pasasalamat sa pagkatimawa,

dumating ang isang hukbong maninira

180


na taga-Turkiyang masakim na lubha.

331“Dito ang panganib at pag-iiyakan

ng bagong nahugot sa dalitang bayan,lalo na si Laura’t ang kapangambahanang ako ay sam-ing palad sa patayan.

332

“Sapagkat heneral akong iniatasng hari sa hukbong sa Moro’y lalabas;nag-uli ang loob ng bayang nasindak,puso ni Adolfo’y parang nakamandag.

333

“Niloob ng Langit na aking nasupilang hukbo ng bantog na si Miramolin;

siyang mulang araw na ikinalagimsa Reynong Albanya ng Turkong masakim.

334

“Bukod dito’y madlang digma ng kaawayang sunod-sunod kong pinagtagumpayan;

anupa’t sa aking kalis na matapang,labimpitong hari ang nangagsigalang.

335

“Isang araw akong bagong nagbiktoryasa Etolyang Syudad na kusang binaka,tumanggap ng sulat ng aking monarka,mahigpit na biling umuwi sa Albanya.

336

“At ang pamamamahala sa dala kong hukbo,ipinagtiwalang iwan kay Minandro;

noon di’y tumulak sa Etolyang Reyno,pagsunod sa hari’t Albanya’y tinungo.

337

181


“Nang dumating ako’y gabing kadiliman,pumasok sa reynong walang agam-agam;pagdaka’y kinubkob… (laking kaliluhan!)ng may tatlumpong libong sandatahan.

338

“Di binigyang-daan akin pang mabunotang sakbat na kalis at makapamook;

buong katawan ko’y binidbid ng gapos,piniit sa karsel na katakut-takot.

339

“Sabihin ang aking pamamangha’t lumbay,lalo nang matantong monarka’y pinatay

ng Konde Adolfo’t kusang idinamayang ama kong irog na mapagpalayaw.

340

“Ang nasang yumama’t haring mapatanyagat uhaw sa aking dugo ang yumakag

sa puso ng konde sa gawang magsukab…(O, napakarawal na Albanyang Syudad!)

341

“(Mahigpit kang aba sa mapagpunuanng hangal na puno at masamang asal,

sapagka’t ang haring may hangad sa yamanay mariing hampas ng Langit sa bayan.)

342

“Ako’y lalong aba’t dinaya ng ibig,may kahirapan pang para ng marinig

na ang prinsesa ko’y nangakong mahigpitpakasal sa Konde Adolfong balawis?

343

“Ito ang nagkalat ng lasong masidhisa ugat ng aking pusong mapighatiat pinagnasaang buhay ko’y madali

182


sa pinanggalingang walang magsauli.

344“Sa pagkabilanggong labingwalong araw,

naiinip ako ng di pagkamatay;gabi nang hangui’t ipinagtuluyansa gubat na ito’t kusang ipinugal.

345

“Bilang makalawang maligid ni Peboang sandaigdigan sa pagkagapos ko,nang inaakalang nasa ibang mundo,

imulat ang mata’y nasa kandungan mo.

346“Ito ang buhay kong silu-silong sakit

at hindi pa tanto ang huling sasapit…”mahabang salita ay dito napatid,

ang gerero naman ang siyang nagsulit.

347“Ang pagkabuhay mo’y yamang natalastas,

tantuin mo naman ngayon ang kausap;ako ang Aladin sa Persyang Syudad,anak ng balitang Sultang Ali-Adab.

348

“Sa pagbatis niring mapait na luha,ang pagkabuhay ko’y sukat mahalata…

(Ay, ama ko! bakit…? Ay, Fleridang tuwa!)katoto’y bayaang ako’y mapayapa.

349

“Magsama na kitang sa luha’y maagnas,yamang pinag-isa ng masamang palad;

sa gubat na ito’y hintayin ang wakasng pagkabuhay tang nalipos na hirap.”

350

183


Hindi na inulit ni Florante naman,luha ni Aladi’y pinaibayuhan;

tumahan sa gubat na may limang buwan,nang isang umaga’y naganyak maglibang.

351

Kanilang nilibot ang loob ng gubat,kahit bahagya nang makakitang landas;

dito sinalita ni Alading hayagang kanyang buhay na kahabag-habag.

352

Aniya’y “Sa madlang gyerang dinaanan,di ako naghirap ng pakikilaban

para nang bakahin ang pusong matibayni Fleridang irog na tinatangisan.

353

“Kung nakikiumpok sa madlang prinsesa’y,si Diana’y sa gitna ng maraming Nimpa,kaya’t kung tawagin sa Reynong Persya,

isa si Houris ng mga propeta.

354“Anupa’t pinalad na aking dinaig

sa katiyagaan ang pusong matipid;at pagkakaisa ng dalawang dibdib

pagsinta ni ama’y nabuyong gumiit.

355“Dito na minulan ang pagpapahirap

sa aki’y ninasang buhay ko’y mautas;at nang magbiktorya sa Albanyang Syudad,

pagdating sa Persya’y binilanggo agad.

356“At ang ibinuhat na kasalanan ko,

di pa utos niya’y iniwan ang hukbo;at nang mabalitaang reyno’y nabawi mo,

184


noo’y hinatulang pupugutan ng ulo.

357“Nang gabing malungkot na kinabukasan,

wakas na tadhanang ako’y pupugutan,sa karsel ay nasok ang isang heneral,dala ang patawad na lalong pamatay.

358

“Tadhanang mahigpit ay malis pagdaka,huwag mabukasan sa Reyno ng Persya;

sa munting pagsuway-buhay ko ang dusa…sinunod ko’t utos ng hari ko’t ama.

359

“Nguni’t sa puso ko’y matamis pang lubhana tuloy nakitil ang hiningang aba,

huwag ang may buhay na nagugunita–iba ang may kandong sa langit ko’t tuwa.

360

“May anim na ngayong taong walang likatnang nilibut-libot na kasama’y hirap…”napatigil dito’t sila’y may namatyag–

nagsasalitaan sa loob ng gubat.

361Napakinggan nila’y ganitong saysay

“nang aking matatap na papupugutanang abang sinta kong nasa bilangguannagdapa sa yapak ng haring sukaban.

362

“Inihinging-tawad ng luha at daingang kaniyang anak na mutya ko’t giliw;ang sagot ay kundi kusa kong tanggapin

ang pagsinta niya’y di patatawarin.

363

185


“Anong gagawin ko sa ganitong bagay?ang sinta ko kaya’y bayaang mamatay?napahinuhod na ako’t nang mabuhay

ang prinsipeng irog na kahambal-hambal!

364“Ang di nabalinong matibay kong dibdib

ng suyo ng hari, bala at paghibik,naglambot na kusa’t humain sa sakitat nang mailigtas ang buhay ng ibig.

365

“Sa tuwa ng hari, pinawalan agadang dahil ng aking luhang pumapatak;datapwa’t tadhanang umalis sa syudadat sa ibang lupa’y kusang mawakawak.

366

“Pumanaw sa Persya ang irog ko’t buhayna hindi man kami nagkasalitaan;

tingni kung may luha akong ibubukalna maitutumbas sa dusa kong taglay!

367

“Nang iginagayak sa loob ng reynoyaong pagkakasal na kamatayan ko,aking naakalang magdamit-gerero

at kusang nagtanan sa real palasyo.

368“Isang hatinggabi kadilima’y lubha,lihim na naghugos ako sa bintana;

walang kinasama kung hindi ang nasa–matunton ang sinta kung nasaang lupa.

369

“May ilan nang taon akong naglagalagna pinapalasyo ang bundok at gubat;

dumating nga rito’t kita’y nailigtas

186


sa masamang nasa niyong taong sukab…”

370Salita’y nahinto sa biglang pagdating

ng Duke Florante’t Prinsipe Aladin;na pagkakilala sa boses ng giliw,

ang gawi ng puso’y di mapigil-pigil.

371Aling dila kaya ang makasasayod

ng tuwang kinamtan ng magkasing irog?sa hiya ng sakit sa lupa’y lumubog,

dala ang kaniyang naputol na tunod.

372Saan kalangitan napaakyat kaya

ang aking Florante sa tinamong tuwa;ngayong tumititig sa ligayang mukhang kaniyang Laurang ninanasa-nasa?

373

Anupa nga’t yaong gubat na malungkot,sa apat ay naging paraiso’t lugod;makailang hintong kanilang nilimot

na may hininga pang sukat na malagot.

374Sigabo ng tuwa’y nang dumalang-dalang,dininig ng tatlo ang kay Laurang buhay;nasapit sa reyno mula nang pumanaw

ang sintang nanggubat; ganito ang saysay…

375“Di lubhang nalaon noong pag-alis mo,

O, sintang Florante sa Albanyong Reyno,narinig sa baya’y isang piping gulo

na umalingawngaw hanggang sa palasyo.

376

187


“Ngunit di mangyaring mawatas-watasanang bakit at hulo ng bulung-bulungan;

parang isang sakit na mahulaanng medikong pantas ang dahil at saan.

377

“Di kaginsa-ginsa, palasyo’y nakubkobng magulong baya’t baluting soldados;

(O, araw na lubhang kakila-kilabot!araw na sinumpa ng galit ng Diyos!)

378

“Sigawang malakas niyong bayang gulo:‘mamatay, mamatay ang Haring Linceona nagmunakalang gutumin ang reyno’tlagyan ng estangke ang kakani’t trigo.’

379

“Ito’y kay Adolfong kagagawang lahatat nang magkagulo yaong bayang bulag;

sa ngalan ng hari ay isinambulatgayong ordeng mula sa dibdib na sukab.

380

“Noon di’y hinugot sa tronong luklukanang ama kong hari at pinapugutan;

may matuwid bagang makapanlulumaysa sukab na puso’t nagugulong bayan?

381

“Sa araw ring yao’y naputlan ng uloang tapat na loob na mga konseho;at hindi pumurol ang tabak ng lilo

hanggang may mabait na mahal sa reyno.

382“Umakyat sa trono ang kondeng malupit

at pinagbalaan ako nang mahigpit,na kung di tumanggap sa haing pag-ibig,

188


dustang kamataya’y aking masasapit.

383“Sa pagnanasa kong siya’y magantihan

at sulatan kita sa Etolyang Bayan,pinilit ang pusong huwag ipamalaysa lilo-ang aking kaayawa’t suklam.

384

“Limang buwang singkad ang hininging taning,ang kaniyang sinta’y bago ko tanggapin;

ngunit ipinasyang tunay sa panimdimang magpatiwakal kundi ka dumating.

385

“Niyari ang sulat at ibinigay kosa tapat na lingkod nang dalhin sa iyo;

di nag-isang buwa’y siyang pagdating mo’tnahulog sa kamay ni Adolfong lilo.

386

“Sa takot sa iyo niyong palamarakung ikaw’y magbalik na may hukbong dala,

nang mag-isang muwi ay pinadalhan kang may selyong sulat at sa haring pirma.

387

“Matanto ko ito’y sa malaking lumbaygayak na ang puso na magpatiwakal

ay siyang pagdating ni Minandro naman,kinubkob ng hukbo ang Albanyong Bayan.

388

“Sa banta ko’y siyang tantong nakatanggapng sa iyo’y aking padalang kalatas,

kaya’t nang dumating sa Albanyang Syudad,lobong nagugutom ang kahalintulad.

189


389“Nang walang magawa ang Konde Adolfo

ay kusang tumawag ng kapuwa lilo;dumating ang gabi umalis sa reynoat ako’y dinalang gapos sa kabayo.

390

“Kapagdating dito ako’y dinadahasat ibig ilugso ang puri kong ingat;

mana’y isang tunod na kung saan buhat,pumako sa dibdib ni Adolfong sukab…”

391

Sagot Flerida: “Nang dito’y sumapitay may napakinggang binibining bosesna pakiramdam ko’y binibigyang-sakit,

nahambal ang aking mahabaging dibdib.

392“Nang paghanapin ko’y ikaw ang nataos,

pinipilit niyong taong balakiyot;hindi ko nabata’t bininit sa busog

ang isang palasong sa lilo’y tumapos…”

393Di pa napapatid itong pangungusap,

si Minandro’y siyang pagdating sa gubat;dala’y ehersito’t si Adolfong hanap,

nakita’y katoto… laking tuwa’t galak!

394Yaong ehersitong mula sa Etolya,

ang unang nawika sa gayong ligaya:“Biba si Floranteng Hari sa Albanya…

Mabuhay, mabuhay ang Prinsesa Laura!”

395Dinala sa reynong ipinagdiriwang

190


sampu ni Aladi’t ni Fleridang hirang,kapuwa tumanggap na mangabinyagan;

magkakasing sinta’y naraos nakasal.

396Namatay sa bunying Sultan Ali-Adab,nuwi si Aladin sa Persyang Syudad;

ang Duke Florante sa trono’y naakyatsa siping ni Laurang minumutyang liyag.

397

Sa pamamahala nitong bagong hari,sa kapayapaan ang reyno’y nauwi;dito nakabangon ang nalulugamiat napasatuwa ang nagpipighati.

398

Kaya nga’y nagtaas ang kamay sa langit,sa pasasalamat sa bayang tangkilik;ang hari’t ang reyna’y walang naiisip

kundi ang magsabog ng awa sa kabig.

399Nagkasama silang lubhang mahinusay

hanggang sa nasapit ang payapang bayan…(Tigil, aking Musa’t kusa kang lumagay

sa yapak ni SELYA’T dalhin yaring Ay!… AY!)

191


HudhudAng Kuwento ni

Aliguyon(Epiko ng mga Ifugao)

Ang lahat ng tao ay magkakapatid sa kabila ng pagkakaiba sa wika,

sa ugali, at sa pananampalataya.

Sa mga hinagdang taniman sa bulubundukin naninirahan si Aliguyon,

isang mandirigmang Ipugaw na mabilis at magaling sa paghawak ng

sibat. Anak siya ni Antalan, isa ring mandirigma. Maagang natuto

ng pakikipaglaban si Aliguyon sa tulong ng kanyang ama. Ang

unang larangan ng digma ni Aliguyon ay ang matitigas na lupa sa

tabi ng kanilang tahanan. Ang unang sandata niya ay ang trumpo at

192


ang mga unang kalaban niya sa larong ito ay ang mga bata rin sa

kanilang pook. Kapag pinawalan ni Aliguyon ang kanyang trumpo,

matining na matining na iikot ito sa lupa o kapag inilaban niya ito sa

ibang trumpo, tiyak na babagsak na biyak ang laruan ng kanyang

kalaban.

Tinuruan din siya ng kanyang ama ng iba’t-ibang karunungan:

umawit ng buhay ng matapang na mandirigma, manalangin sa

Bathala ng mga mandirigmang ito at matutuhan ang mga

makapangyarihang salita sa inusal ng mga pari noong unang

panahon.

Ikinintal ni Amtalan sa isip at damdamin ng anak ang katapangan at

kagitingan ng loob.

Talagang inihanda ng ama si Aliguyon upang maipaghiganti siya ng

anak sa matagal na niyang kaaway, kay Pangaiwan ng kabilang

nayon. Nang handang-handa na si Aliguyon, nagsama siya ng iba

pang mandirigma ng kanilang nayon at hinanap nila ang kalaban ni

Antalan. Subalit hindi si Pangaiwan ang natagpuan kundi si

Dinoyagan, ang anak na lalaki nito. Mahusay din siyang

mandirigma, tulad ni Aliguyon, inihanda rin siya ng kanyang ama sa

pakikipaglaban upang maipaghiganti siya ng anak sa kalaban niyang

si Antalan. Kaya anak sa anak ang nagtagpo. Kapwa sila

193


matatapang, kapwa magagaling sa pakikipaglaban lalo na sa

paghawak ng sibat.

Itataas ni Aliguyon ang kanyang sibat. Nangingintab ito lalo na kung

tinatamaan ng sikat ng araw. Paiikutin ang sibat sa itaas saka

mabilis ang kamay ng binatang kalaban. Aabangan ng matipunong

kanan ang sibat na balak itimo sa kanyang dibdib.

Tila kidlat na paroo’t-parito ang sibat. Maririnig na lamang ang

haging nito at nagmistulang awit sa hangin.

Nanonood ang mga dalagang taga-nayon at sinusundan ng mga

mata ang humahanging sibat. “Saksakin mo siya, Dinoyagan!”

Sasawayin sila ng binata, “Kasinggaling ko siya sa labanang ito.”

Araw-araw ay nagpatuloy ang kanilang laban hanggang sa ito’y

inabot ng linggo, ng buwan. Kung saan-saan sila nakarating.

Nagpalipat-lipat ng pook, palundag-lundag, patalun-talon sa mga

taniman.

Namumunga na ang mga palay na nagsisimula pa lamang sumibol

nang simulan nila ang labanan. Inabot ng taon hanggang sa sila’y

lubusang huminto ng pakuluan ng sibat. Walang nasugatan sa kanila.

Walang natalo.

194


Naglapit ang dalawang mandirigma. Nagyakap at nagkamayan, tanda

ng pagkakaibigan at pagkakapatiran. Dakila si Aliguyon. Dakila si

Dinoyagan. Ipinangako nilang sa oras ding iyon na lilimutin na ang

alitan ng kanilang ama. Nagdiwang ang lahat.

Lalong nagkalapit ang damdamin ng dalawang mandirigma nang

mapangasawa si Aliguyon si Bugan, ang kapatid ni Dinoyagan at

nang maging kabiyak ng dibdib ni Dinoyagan ang kapatid ni

Aliguyon. Nanirahan sila sa kani-kanilang nayon. Doon sila

namuhay nang maligaya. Doon lumaki ang kani-kanilang mga

supling.

Kung may pista o anumang pagdiriwang sa kanilang nayon, buong

kasiyahanng pinanonood ng mga taga-nayon ang dalawa lalo na

kung sila’y sumasayaw. Kung mahusay sila sa pakikidigma ay

mahusay din sila sa pagsasayaw.

Lumulundag sila at pumailanlang na parang maririkit na agila.

Sa kani-kanilang nayon, tinuruan nina Aliguyon at Dinoyagan ang mga

tao tungkol sa marangal na pamumuhay, karangalan, at katapangan

ng mga mandirigma, at pagmamahal at pagmamalasakit sa Inang

Bayan. Kahit na sila’y pumanaw, binuhay ng mga Ipugaw ang kanilang

kadakilaan. Inaawit ang kanilang katapangan. Hindi mawawala sa

195


puso at kasaysayan ng mga Ipugaw ang kagitingan ng dalawang

mandirigma.

Nagpasalin-salin sa mga lahi ng Ipugaw, ng mga Pilipino ang dakilang

pamana ng mga dakilang mandirigma.

196


Mga Orihinal na Teksto

ng Tula, Maikling Kuwento at

Epiko

197


TulangLiriko

Si el hombre pudiera decir

Original Language (Spanish):

Tú justificas mi existencia:

Si no te conozco, no he vivido;

Si muero sin conocerte, no muero,

porque no he vivido

198


Centinaia di amici

Original Language (Italian):

L’uno…

mi guarda

sembra che tu…

L’uno…

sorride dolcemente

sembra che tu…

Sempre

la sensazione

qualcosa che manca…

L’uno…

Tu.

E lo dico…

Questo sei tu…

Che siete voi…

Qui si…

Ci sei tu…

E іn

questo e quello

Sono diventato

Amico di centinaia

AROG KAINI PALAN (Ganito Pala)


Arog kaini palan

pagka naggugurang:

Pagmuklat pagkaaga

ugma man ta buhay pa,

alagad sa enot na gios

garing nakagapos;

pag biglang minabuhat

mga tulang minaragaak!

Maihi man sana

minatukaw pa sa kubeta,

ta pag tindog na nagtiris

narurupit an bitis.

An linanot na pamahawan

sakob na an pangudtuhan.

Maski bunay pag linaga,

masakit na an pagsapa.

Sa sira mag malasugi

o sardinas nadudugi.

An kinaon na kalunggay

minaluwas luhay-luhay,

kalunggay man giraray.

Nakakainom pa man

199


linaga na lakad-bulan.

Takot na sa santol

ta masakit ma-tubol.

Likay sa tagiti,

sa tunog kan banggi,

ta pag sinipon

dai na makabangon

Pag biglang napalapiga

dagos napapatihaya.

Pababa man sa hagyanan

halhal sa kapagalan.

Pag nagbalyo sa tinampo

gabos na awto minapundo.

Nangingiturog sa sinehan

dawa an pasali bakbakan.

Pag nakahiling ki burak

taol an pighahanap.

Pag-abot kan kumpleanyo

dai nang kakuntemporanyo;

kaya gabos na nagbibisita

saro-sarong nagbibisa.

Pag-abot kan sinarom

nagdidiklom an paglaom

na makatukdol ki bitoon

sa mga panganoron.

Kun malipot an banggi

ranga pa man salampati

mientras kugos an sadiri

BALIKTAD (Kabalintunaan)ni Abdon M. Balde, Jr.

• Nata kun nuarin ika

guminurang

Saka kaakian an kapalibutan?

Sain man kumiling, gari mga

Dyosa

An nakapalibot na mga daraga.

Dangan an makulog sa puso, sa

payo

Pagka naduotan o nasa’gidan

mo

Dai man malikay, dai man

maribok

Gari nanunuksong sagin man

mali’od.

Namamati daw o

naaagimadmad

Kun talagang ika dai nang

kamandag?

Nata kun nuarin nagkakwartang

bigla

Ribong kamidbid an biglang

minabutwa?

200


Dakul na paryentes an

naghihirilang

Buda kataraning na may

kaipuhan.

Dawa katabang na boot nang

mag-agom

Ika an puntiryang gibuhon na

ninong.

Pati su dati nang nagtutuyá-tuyá

May katikapuhan, biglang

minalumyá.

Napaparong kaya, nasasaridsid

daw

Kun igwang biyayang kwartang

nasasaray?

An kayamanan daw madaling

mapugrot

Katikapuhan an pirming

minasampot

Su tago-tago mo iyong

nalalantad

Daing nagmamangno sa

gustong ilaladlad.

Su dating namu’tan habo nang

maglayas

Su gustong bukudon iyo man an

layas.

Kun nangangaipo ki kusug kan

lawas

dangan malayumay, habong

magbungkaras.

Su pinagpadaba iyong

nabalisngag.

Ano daw an buhay ta pirming

baliktad?

The Road Not Taken (Ang Pagpili ng Daan)

By: Robert Frost

201


Two roads diverged in a yellow

wood,

And sorry I could not travel both

And be one traveler, long I stood

And looked down one as far as I

could

To where it bent in the

undergrowth;

Then took the other, as just as

fair,

And having perhaps the better

claim

Because it was grassy and

wanted wear,

Though as for that the passing

there

Had worn them really about the

same,

And both that morning equally

lay

In leaves no step had trodden

black.

Oh, I marked the first for

another day!

Yet knowing how way leads on

to way

I doubted if I should ever come

back.

I shall be telling this with a sigh

Somewhere ages and ages

hence:

Two roads diverged in a wood,

and I,

I took the one less traveled by,

And that has made all the

difference.

202


Un Recuerdo Mi Pueblo (Isang Alaala ng Aking Bayan)

ni Dr. Jose Rizal

Cuando recuerdo los días,

Que vieron mí edad primera

Junto á la verde ribera

De un lago murmurador;

Cuando recuerdo el susurro

De Favonio que mi frente

Recreaba dulcemente

Con delicioso frescor;

Cuando miro en blanco lirio

Henchir con impetus el viento

Y el tempestuoso elemento

Manso en la arena dormir;

Cuando aspiro de las flores

Grata esencia embriagador

Que exhalan cuando la aurora

Nos comienza á sonreir;

Recuerdo, recuerdo triste

Tu faz, infancia preciosa,

Que una madre cariñosa

¡Ay! Consiguió embellecer.

Recuerdo un pueblo sencillo,

Mi contento, dicha y cuna,

Junto á la fresca laguna

Asiento de mi querer.

¡Oh! Si mi insegura planta

Holló tus bosques sombríos,

Y en las costas de tu ríos

Hallé grata diversion;

Oré en tu rústico templo

De niño, con fe sencilla

Y tu brisa sin mancilla

203


Alegró mi corazón.

Ví al Creador en la grandeza

De tus selvas seculares;

En tu seno los pesares

Nunca llegué á conocer;

Mientras tu azulado cielo

Miré, ni amor ni ternura

Me faltó, que en la Natura

Se cifraba mi placer.

Niñez tierna, pueblo hermoso,

Rica fuente de alegrías,

De armoniosas melodias

Que ahuyentan el pesar!

¡Volved mis horas suaves,

Volved, cual vuelven las aves

De las flores al brotar!

Mas¡ ay! Adiós! Vele eterno

Por tu paz, dicha y reposo,

Genio del bien, que bondoso

Sus dones da con amor;

Por tí mis fervientes votos,

Por tí mi constante anhelo

De aprender, y¡ plague al cielo

Conservase tu candor!

204


Mi Ultimo Adios (Ang Huling Paalam)

By: Jose Rizal

Adiós, Patria adorada, región del sol querida,

Perla del mar de oriente, nuestro perdido Edén!

A darte voy alegre la triste mustia vida,

Y fuera más brillante, más fresca, más florida,

También por ti la diera, la diera por tu bien.

En campos de batalla, luchando con delirio,

Otros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;

El sitio nada importa, ciprés, laurel o lirio,

Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,

Lo mismo es si lo piden la patria y el hogar.

Yo muero cuando veo que el cielo se colora

Y al fin anuncia el día tras lóbrego capuz;

si grana necesitas para teñir tu aurora,

Vierte la sangre mía, derrámala en buen hora

Y dórela un reflejo de su naciente luz.

Mis sueños cuando apenas muchacho adolescente,

Mis sueños cuando joven ya lleno de vigor,

205


Fueron el verte un día, joya del mar de oriente,

Secos los negros ojos, alta la tersa frente,

Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor

Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,

¡Salud te grita el alma que pronto va a partir!

¡Salud! Ah, que es hermoso caer por darte vuelo,

Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,

Y en tu encantada tierra la eternidad dormir.

Si sobre mi sepulcro vieres brotar un día

Entre la espesa yerba sencilla, humilde flor,

Acércala a tus labios y besa al alma mía,

Y sienta yo en mi frente bajo la tumba fría,

De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.

Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,

Deja que el alba envíe su resplandor fugaz,

Deja gemir al viento con su murmullo grave,

Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,

Deja que el ave entone su cántico de paz.

Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore

Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;

206


Deja que un ser amigo mi fin temprano llore

Y en las serenas tardes cuando por mí alguien ore,

¡Ora también, oh Patria, por mi descanso a Dios!

Ora por todos cuantos murieron sin ventura,

Por cuantos padecieron tormentos sin igual,

Por nuestras pobres madres que gimen su amargura;

Por huérfanos y viudas, por presos en tortura

Y ora por ti que veas tu redención final.

Y cuando en noche oscura se envuelva el cementerio

Y solos sólo muertos queden velando allí,

No turbes su reposo, no turbes el misterio,

Tal vez acordes oigas de cítara o salterio,

Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.

Y cuando ya mi tumba de todos olvidada

No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,

Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,

Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,

El polvo de tu alfombra que vayan a formar.

Entonces nada importa me pongas en olvido.

Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré.

207


Vibrante y limpia nota seré para tu oído,

Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,

Constante repitiendo la esencia de mi fe.

Mi patria idolatrada, dolor de mis dolores,

Querida Filipinas, oye el postrer adiós.

Ahí te dejo todo, mis padres, mis amores.

Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores,

Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.

Adiós, padres y hermanos, trozos del alma mía,

Amigos de la infancia en el perdido hogar,

Dad gracias que descanso del fatigoso día;

Adiós, dulce extranjera, mi amiga, mi alegría,

Adiós, queridos seres, morir es descansar.

José Rizal, 1896

A la juventud Filipina (Sa Kabataang Pilipino)

By: José Rizal

208


Alza su tersa frente,

Juventud Filipina, en este día!

Luce resplandeciente

Tu rica gallardía,

Bella esperanza de la Patria Mia!

Vuela, genio grandioso,

Y les infunde noble pensamiento,

Que lance vigoroso,

Mas rápido que el viento,

Su mente virgen al glorioso asiento.

Baja con la luz grata

De las artes y ciencias a la arena,

Juventud, y desata

La pesada cadena

Que tu genio poético encadena.

Ve que en la ardiente zona

Do moraron las sombras, el hispano

Esplendente corona,

Con pia sabia mano,

Ofrece al hijo de este suelo indiano.

Tu, que buscando subes,

En alas de tu rica fantasía,

Del Olimpo en las nubes

Tiernisima poesía

Más sabrosa que néctar y ambrosía.

Tu, de celeste acento,

Melodioso rival Filomena,

Que en variado concento

En la noche serena

Disipas del mortal la amarga pena.

Tu que la pena dura

Animas al impulso de tu mente,

Y la memoria pura

Del genio refulgente

Eternizas con genio prepotente.

Y tu, que el vario encanto

De Febo, amado del divino Apeles,

Y de natura el manto

Con mágicos pinceles

Trasladar al sencillo lienzo sueles.

Corred! que sacra llama

Del genio el lauro coronar espera,

Esparciendo la fama

Con trompa pregonera

209


El nombre del mortal por la ancha espera.

Dia, dia felice,

Filipinas gentil, para tu suelo!

Al Potente bendice

Que con amante anhelo

La ventura te envia y el consuelo.

210


211

Documents

Compilati(on Fildlar