“ธรรมนญชมชน”

นายเกยรตภม สวรรณพนธ และคณะ สาขาวชานตศาสตร ชนปท 3

รายงานนเปนสวนหนงของการศกษาวชาวฒนธรรมแองสกลนคร

ภาคเรยนท 1 ปการศกษา 2555 มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

กนยายน 2555

“ธรรมนญชมชน”

จดท าโดย

1. นายณฐพงษ โคตรสมบต รหส 53105309101

2. นายเกยรตภม สวรรณพนธ รหส 53105309103

3. นางสาวออยใจ วองไว รหส 53105309104

4. นางสาวเอมวกา ค าสขม รหส 53105309106

5. นายตรยสทธ ระนา รหส 53105309109

6. นายนวฒน ผองแผว รหส 53105309110

7. นางสาวณฐกานต เนตรสาย รหส 53105309112

8. นางสาวสาวตร กงสะกาง รหส 53105309114

9. นางสาวมลดา ค าลอไชย รหส 53105309117

10.นางสาววมลรตน นาโสก รหส 5 3105309128

11.นางสาวจราวฒน วงศอนทรอย รหส 53105309132

12.นางสาวกรองกาญจน วงศเพยรกจ รหส 53105309133

13.นางสาวไอลดา ออนจงไกร รหส 53105309134

14.นางสาวจราภรณ ปญญาวงค รหส 53105309136

15.นางสาวแสงระว ปญญาวงค รหส 53105309137

16.นางสาววภารตน โกพล รหส 53105309138

17.นางสาวกตตกาล โทแกว รหส 53105309139

18.นายเฉลมพล คมคาย รหส 53105309141

19.นายเสกสรรค ภาวงศ รหส 53105309148

20.นายวทยา เรองรน รหส 53105309149

21.นางสาวสภาภรณ เพชรนอก รหส 53105309153

22.นางสาวไหมเงน รหส 521Y63158 (สาขาการตลาด)

สาขาวชานตศาสตร ชนปท 3 หมเรยนท 1

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

ค าน า

เมอพดถงเรอง “ ผ ” ทกคนกคงตองขนลก และเกดอาการสะพรงกลวกบสงทตามองไม

เหน มอและกายไมสามารถสมผสได ซง “ ผ ” อยกบมนษยมาหลายชวงอายคน เปนผทไรตวตน

ทมบทบาทส าคญในการควบคมความประพฤตของคนในสงคม ใหอยดวยกนอยางสงบสข

ค าวา “ ผ ” ในสมยกอนกคอ ธรรมนญชมชน โดยพอเลก กดวงศแกว ไดเลาใหฟงวา

“ธรรมนญชมชนกคอกฎหมายของหมบาน ผเฒาผแกของหมบานเปนผก าหนดขนมาเพอ

ตองการสรางความสงบสข ใหเกดขนมาเพอตองการการสรางความสงบสขใหเกดขนในหมบาน

ใหเหมาะสมกบหมบานของตน แตละชมชนจะมธรรมนญชมชนของใครของมน ซงมความ

เหมาะสมกบชมชนนน ๆ”

ค าวา “ธรรมนญชมชน ’’ หรอค าวา “ ผ ” หากวามการท าผดธรรมนญชมชน กคอการท า

ผดผ บทลงโทษกคอผจะหกคอ ซงกคอ ท าใหเสยชวต หรอท าใหเจบปวย สงผลใหธรรมนญ

ชมชนมความศกดสทธมาก เพราะวาทกคนกลวผ ธรรมนญชมชน เปนภมปญญาของผเฒาผแก

ทอาศยบคคลทสาม คอ ผมาเปนตวควบคมความประพฤตคนในชมชน ท าใหเกรงกลว เพราะวา

มอ านาจและอยทกคนทกแหงในโลกน

นายเกยรตภม สวรรณพนธและคณะ

กนยายน 2555

สารบญ

เรอง หนา

ค าน า

สารบญ

บทท 1 ความเปนมาของเรองทศกษา 1

- ความเปนมา

- ขอบเขตการศกษา

- วธการศกษา

- ผลทคาดวาจะไดรบ

บทท 2 สภาพทวไปของพนททศกษา 4

- ประวตความเปนมา

บทท 3 รายงานการศกษา 8

- ธรรมนญในชมชนต าบลกสมาลย

- ความเชอของชาวโส

- บทสมภาษณเรองธรรมนญชมชน

บทท 4 สรปผลการศกษา และขอเสนอแนะ 25

- สรปผลการศกษา

- ขอเสนอแนะ

ภาคผนวก 26

บทท 1

ความเปนมา

เมอเหตการณทเกดขนในสงคมทสรางความวนวาย แตเมอมการแกไขปญหาดวย

กฎหมายกบยงสรางความยงเยงใหกบสงคมมากขน ซงถอวาเปนเหตผลหลกทท าใหนกศกษา

สาขาวชานตศาสตร อยากรวากฎหมาย ? ท าไหมชวยแกไขปญหาไมได เหมอนทบญญตไวใน

ประมวลกฎหมาย หรอวาทถกสรางขนมาเปนกรอบควบคมสงคมไมมความศกดสทธทมนษยจง

ไมมความเกรงกลว ท าใหนกศกษาสาขาวชานตศาสตรเมอมโอกาสเรยนรวชาวฒนธรรมแอง

สกลนคร

จงประชมกนวามความสนใจทอยากจะรวาในอดตนน มนษยอยรวมกนอยางสงบสขได

อยางไร มนษยในสมยกอนใชอะไรควบคมความประพฤตปฏบต จนเมอไดอานหนงสอ คม

ความคด ของพอเลก กดวงคแกว จงท าใหรวาในอดตมนษยใช ผ หรอทเรยกวา ธรรมนญชมชน

ในการควบคมใหอยดวยกนอยางสงบสข เมอพวกเรารเสนทางทจะเดนตามหาความร เพอคลาย

ปมค าถามในใจ พวกเรากจดการประชมเพอตามหาความร ความจรงทรอการคนหาอย

วตถประสงคของการศกษา

1. เพอศกษาเรองราวของธรรมนญชมชนของต าบลกสมาลย

2. เพอศกษาการเปลยนแปลงของธรรมนญชมชน

3. เพอศกษาธรรมนญชมชนทมการถายทอดมาจนถงคนรนปจจบน

4. เพอศกษาความส าคญของธรรมนญชมชนทมตอการด าเนนชวตและสงคมของต าบล

กสมาลย

ขอบเขตการศกษา

ต าบลกสมาลย หมท 6 ท 8 และท 11 อ าเภอกสมาลย จงหวดสกลนคร

วธการศกษา

1. ประชมวางแผนการด าเนนงานในการลงพนทส ารวจชมชนครงท 1

1.1 ประชมสมาชกบางสวนเพอลงส ารวจพนท

1.2 ตงประเดนค าถามโดยคราวๆ ในการสมภาษณคณลงนยม (ตาจ า) และ

ชาวบานโดยการบนทกภาพ บนทกเสยง วดโอ และจดบนทก

1.2.1 ธรรมนญชมชนวามอะไรบาง

1.2.2 ธรรมนญชมชนทมการถายทอดมาสคนรนปจจบน

1.2.3 ความเปลยนแปลงของธรรมนญชมชน

1.2.4 ท าไหมชาวบานจงใช ผ เปนธรรมนญชมชน

1.2.5 ธรรมนญชมชนแบงออกเปนกประเภท มอะไรบาง

1.3 ออกส ารวจพนทชมชน

1.4 สรปและน าเสนอตอสมาชกในกลมทงหมด

2. ประชมวางแผนการด าเนนงานในการลงพนทส ารวจชมชนครงท 2

2.1 แบงหนาทในการออกส ารวจชมชน

กลมท 1 สมภาษณคณตานยม ขวากพนธ (ตาจ า)

สมภาษณคณลงสทธพงษ พรหมมหากล โดยการบนทกภาพ บนทกเสยง

วดโอ และจดบนทก

- ธรรมนญชมชนมอะไรบาง

- มความส าคญเกยวกบการด าเนนชวตและชมชนอยางไร

- ธรรมนญชมชนทมการถายทอดมาสลกหลาน

- หากเราไมปฏบตตามธรรมนญชมชน จะมผลเปนอยางไร

- ความเชอเรองธรรมนญชมชนมการเปลยนแปลงไปอยางไร

กลมท 2 ส ารวจพนทต าบลกสมาลย โดยการบนทกภาพ บนทกเสยง

วดโอ และจดบนทก

- สมภาษณชาวบานโดยการสมตวอยาง

- สอบถามชาวบานเรองธรรมนญชมชน ทนบถอและปฏบต

ในชมชน

- ธรรมนญชมชนมอะไรบาง

กลมท 3 ฝายอาหาร

2.2 ลงพนทส ารวจชมชนและด าเนนงานตามแผนทวางไว

2.3 แตละกลมน าเสนอขอมลทไดจากการลงพนทชมชน

3. ประชมวางแผนขนตอนและการรวบรวมขอมล

กลมท 1 แกะเทปการใหสมภาษณของคณตานยม ขวากพนธ

คณลงสทธพงษ พรหมมหากล และพอเลก กดวงคแกว และสรปขอมล

กลมท 2 แกะเทปการใหสมภาษณของชาวบานในต าบลกสมาลย และ

สรปขอมล

กลมท 3 เกบรวบรวมขอมลเพอจดท าเปนรปเลมและจดแสดง

นทรรศการ

ผลทคาดวาจะไดรบ

1. ทราบวามธรรมนญชมชนอะไรบางในต าบลกสมาลย

2. ทราบถงการเปลยนแปลงของธรรมนญชมชน

3. ทราบวามธรรมนญชมชนใดบางทมการถายทอดมาสลกหลานในปจจบน

4. มความร ความเขาใจถงความส าคญของธรรมนญชมชนมบทบาทในการด าเนนชวต

และสงคม

บทท 2

สภาพทวไปของพนททศกษา

1. ประวตความเปนมา

ประวตศาสตรเมองกสมาลย

บานกสมาลย เดมชอ “ บานกดขมาน” ตามชอล าหวยขมานทเรยกล าหวยนวา “ล าหวย

ขมาน” กเพราะวารมหวยมตนขมานขนอยมากมาย ตนขมานนบางคนเรยกตนหมากหลง ทาน

ทมาตงบานเรอนครงแรกจงตงชอบานวา “บานกดขมาน” ตามชอของล าหวยแตคนโบราณบาง

ทานเรยกวา “บานกดสมาน” บาง บาน “อสมาน” บาง ยงมคนเกาแกเลาวาคนทมาตงบานเรอน

บางทานกเรยก “บานศรสตตนาค” กม ชอนมคนรจกนอยคนผเลาสนนษฐานวาทมคนเรยกชอน

อาจเปนเพราะวาอาจเรยกเลยนแบบชอเมองหลวงของประเทศลาวโบราณกอาจเปนได ซงความ

ผกพนกบบานเมองเดมยงมอยจงมความประสงคอยากตงชอบานใหเหมอนกบบานเมองเดม

นนเอง

ครอบครวทอพยพมาตงบานครงแรกนนเปนพวกทถกกวาดตอนมาจากฝงซายของแมน า

โขง แตจะเปนชาวเมองใดนนไมทราบแนชดจากการสอบถามคนเกาแกหลายทานเลาสบกนมา

วา บรรพบรษอพยพมาจากเมอง “อ” (เทาทดแผนทของลาวเมองนอยทางตอนเหนอซงตดกบ

ประเทศจน ในแผนทเขยนวา “อเหนอ”) เมอง “วง” เมอง “มหาชย” เมอง “ยมราช” จากค าบอก

เลาของคนเกาโบราณเลาสบตอกนมาหลายชวอายคนถงต านานการอพยพของชนพนเมองในภาค

อสานเผาตางๆ ลวนมความเกยวของกนมาเปรยบปานพนองรวมสายโลหตเดยวกน ไมวาจะเปน

พนองเผาภไท เผายอ เผากะเลง เผาโยย เผาขากะโซกตาม ตางรบรต านานทบรรพบรษบอกเลา

สบตอกนมาดงน

เมอเมองกดขมานไดตงขนแลว กมสมครพรรคพวกครอบครวญาตวงศจากฝงซายอพยพ

มาเพม มบตรหลานสบตอกนมา จนมประชาชนพลเมองหนาแนนเปนเมองใหญ มความเจรญ

อดมสมบรณมทนา ทสวนส าหรบท ากนไมอดอยาก มล าหวยขมาน ล าหวยโพธ และล าหวยกะ

เพอเปนแหลงน าจบปลาเปนอาหารประจ าวน ความอดมสมบรณของธรรมชาตของปากมสตวปา

นานาชนด เชน ควายปา ววปา เกง กวาง ละมง กระตายกระแต หรอแมแตแรดซงเปนสตวทหา

ยากกม ดงหลกฐานปรากฏวามล าหวยแหงหนงทอยทางดานทศตะวนออกของบานกสมาลย

ชาวบานเรยกล าหวยวา “หวยแฮด” ซงเปนล าหวยทแรดลงไปนอนแชปลกเพอพกคลายความ

รอนในฤดแลง และเรยกล าหวยแฮดมาจนถงปจจบนน สตวจ าพวกนกกมมากมาย เชน ไกฟา ไก

ปา นกเขา นกแกว แตปจจบนเหลอนอยมาก นบวาบานกดขมานเปนบานทอดมสมบรณ ความ

สมบรณนเอง ทไดยนไปถงพนองทอยฝงซายอพยพมาเพมเรอยๆ จนเปนหมบานขนาดใหญม

ความเจรญเทาเทยมกบหมบานอน ชาวบานนบถอศาสนาพทธ และสรางวดเพอเปนทพ านกของ

พระภกษสามเณร เอศกษาเลาเรยนพระธรรมค าสอนของพระพทธองค ขน 4 แหง คอ วดธาต วด

โพธ วดกลาง และวดหนองสมเปนทบ าเพญบญกศลของผเลอมใสในทางพทธศาสนาสบตอกนมา

ตามประวตศาสตรเมองสกลนคร ไดกลาวไวตอนหนงวา พ.ศ. 2385 พระบาทสมเดจพระ

นงเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯใหราชวงศอนไปเกลยกลอมเจาเมองวงฟากน าโขงฝงซายใหมา

รวมอยกบฝงขวา ปรากฏวาบาวไพรชาวภไทย พรอมดวยทาวโรงกลางและบตรเจาเมองวง และ

เพยเมองสงกบครอบครวขากะโซกอพยพมาอยในแขวงเมองสกลนคร

ตามประวตศาสตรเมองสกลนคร ตอนหนงกลาวถงเรองราวเกยวกบเมองกสมาลยและ

เจาเมองกสมาลยวา เมอ พ.ศ. 2387 พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โปรดเกลาใหตงเมอง

พรรณานคมเมองกสมาลย เปนเมองขนตอเมองสกนคร ตงใหทาวโรงกลางเปนพระเสนาณรงค

เจาเมองพรรณนานคม ยกบานพนพราวเปนเมองกสมาลยมณฑล ตงใหเพยเมองสง เปนหลวง

อรญอาษาเจาเมองกสมาลย

ทานหลวงอรญอาษาไดเปนเจาเมองรบราชการปกครองลกบานไพรเมอง ใหอยเยนเปน

สข พรอมดวยอปฮาดราชวงศ และราชบตรตามระเบยบแบบแผนการปกครองสมยนน ทานม

อปฮาดชอทาวหนอเมองสงซงเปนบตรของทาน และราชวงศอกทานหนง ชอวาราชวงศฉมพล

สวนราชบตรนนไมทราบชอ แตทราบวาเปนญาตของทานเหมอนกนคตรบราชการครงโบราณ

เจาเมองเปนผมอ านาจสงสดในเมองนน อปฮาดมอ านาจรองลงมาจากเจาเมอง เมอเจาเมอง

เจบปวยไมสามารถจะมาปฏบตราชการได อปฮาดตองรบหนาทปฏบตราชการแทน เจาเมองตาย

อปฮาดมสทธทจะรบเลอนขนเปนเจาเมองได ราชวงศมหนาทปฏบตราชการแทนอปฮาด ใน

กรณอปฮาดเจบปวยปฏบตราชการไมได ราชบตรมสทธรกษาการหรอปฏบตราชการแทน

ราชวงศได นอกจากต าแหลงนเรยกวากรมการเมอง หลวงอรญอาษาราชการเปนเจาเมอง

กสมาลยมาถง พ.ศ.2393 มเหตจ าเปนจะตองยายไปสรางเมองใหม คอ

- เกดอหวาตกโรคประชาชนพลเมองลมตายเปนจ านวนมาก

- เกดการแหงแลง ขาดน าดมน าใช

- ประชาชนพลเมองเพมมากขน บรเวณทตงเมองคบแคบจะขยายอกไมได

- การตดตอราชการของราษฎรยากล าบาก อนเนองมาจากบรเวณรอบ ๆ เมองเกด

น าทวมขงในฤดฝนทานหลวงอรญอาษาจงพาอปฮาดราชวงศ ราชบตร กรรมการเมอง และสมคร

พรรคพวกยายจากเมองเดมไปตงเมองใหมทางทศตะวนออก หางราว 3 กโลเมตร โดยขามล า

หวยขมาน ล าหวยโพธและล าหวยกะเพอ ไปตงในดงไม ทานหลวงอรญอาษา อปฮาดราชวงศ

ราชบตร กรมการเมอง ประชาชนราษฎร ไดพากนสรางเมองใหมขน ดวยความควบคมบงคบ

บญชาของทานหลวงอรญอาษาจนบานเมองเจรญรงเรองไมแพบานเมองเดม และสรางวดขน

เพอเปนทบ าเพญบญกศล ทงหมด 4 แหง คอ วดกลาง วดโพนธาราม วดเหนอ วดปา ปจจบนวด

เหนอและวดปาไดรางไปแลว

มบางครอบครวทไมไดยายจากเมองเดมกคงอยตอไป ผคนจงเรยกชอเมองนวาเมองเกา

(ปจจบน เรยกวา บานเมองเกา) ชอเมองทตงใหมตามชอเมองเดม คอ เมองกสมาลยมณฑล หลวง

อรญอาษาเปนเจาเมองปกครองบานเมองมา จนถง พ.ศ.2419 กถงแกกรรม ทานหลวงอรญอาษา

ไดรบราชการเปนเจาเมองมาตงแต พ.ศ.2378 จนถงพ.ศ.2419 เปนเวลา 32 ป

เมอหลวงอรญอาษาถงแกกรรมไปแลว เจาเมองกสมาลยมณฑลกวางลง อปฮาดหนอ

เมองสงซงเปนบตรของทานหลวงอรญอาษา ไดเปนเจาเมองสบตอจากเจาเมองเดม และไดรบ

เลอนเปนหลวงอรญอาษาแทน สบตอแตนนมา เมอพระอรญอาษาไดเปนเจาเมองกสมาลย

มณฑลมาจนถงพ.ศ.2477 มการเปลยนแปลงอปฮาดชอทาวแฮดราชวงศกระตาย ราชวงศไม

ทราบชอ (ราชบตรทานนผเลาเรยกทานวา “ป”)

ตอมามการปกครองบานเมองไดมการเปลยนแปลงเปนระบบเทศาภบาลมณฑล จงหวด

อ าเภอ ในปมะโรงศก จลศกราช 1266 พทธศกราช 2478 แตยงเรยกต าแหนงนายอ าเภอวาเปนเจา

เมอง อปฮาด ราชวงศ ราชบตร คงมอยตามเดมในระยะแรกของการปกครองในระบบใหมน พระ

อรญอาษาเจาเมองกสมาลยมณฑลลดฐานะของตนจากเจาเมองเปนนายอ าเภอตามระเบยบใหม

ท าหนาทราชการแทนนายอ าเภอไปพลางกอน จนกวาทางราชการจะสงตวนายอ าเภอมารบงาน

ในหนาทตอไป เมอนายอ าเภอมา พระอรญอาษากเปนทปรกษา เหตทมการเปลยนแปลงการ

ปกครองตามระเบยบ เมองกสมาลยมณฑลกมฐานะเปนอ าเภอกสมาลยมนายอ าเภอกสมาลยตอ

จากพระอรญอาษา 4 นาย คอ ขนพนม นายสวน พระพพธ พระราชกจภกด

ในป พ.ศ.2499 แมวาอ าเภอกสมาลยจะมนายอ าเภอเปนผรบผดชอบการบรหารแลว แต

ผคนทวไปกยงใหเกยรตเคารพนบถอพระอรญอาษาอยในฐานะทเปนเจาเมองเดม สมเดจพระ

บรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย ไดเลาไวในนทาน

โบราณคด เรองท 1 ขอ 3 เรองราวเกยวกบผบญและคนเผาตาง ๆ ในภาคอสาน ในพ.ศ.2399 คน

ตางจ าพวกวา “พวกกะโซเปนขาผวคล ากวาชาวเมองจ าพวกอนและพดภาษาของตนตางหาก ม

อยในมณฑลอดรหลายแหง แตรวมกนอยมากเปนปกแผน ทเมองกสมาลยมณฑลขนจงหวดสก

นครเจาเมอง กรมการ และราษฎรลวนเปนขากะโซบอกวาถนเดมอยเมองมหาชยกองแกวฝงซาย

อนทจรงพวกกะโซเปนขาจ าพวกหนง ยงมชนชาตขาจ าพวกอนอกหลายจ าพวกทอยทางฝงซาย

แมน าโขงตงแตในแขวงเมองหลวงพระบางตลอดไปจนตอแดนเขมร แตพวกกะโซเมองกสมาลย

มณฑลพดภาษาไทยไดโดยมาก ขนบธรรมเนยม เชนเครองแตงเปนตน กมาใชตามอยางไทยเสย

โดยมากถงกระนนกยงรกษาประเพณเดมของขาไวบางอยาง ฉนไดเหนการเลนอยางหนงซงพระ

อรญอาษาเจาเมองกสมาลยมณฑลเอามามใหดเรยกวา “สะลา” คนเลนลวนเปนผชายเปลอยตว

เปลานงผาขดเตยวมชายหอยขางหนากบขางหลงอยางเดยวกบพวก “เงาะนงเลาะเตยะ” ลกษณะ

ทเลนนนมหมออ ตงอยกลางหมอหนง คนเลนเดนเปนวงรอบหมออ มตนบทน าขบรองหนง

สะพายหนาไมคนหนง ตฆองเรยกพะเนาะคนหนง ถอไมไผ 3 ปลองส าหรบกระทงดนเปน

จงหวะ 2 คน คนร า 3 คน ถอชามตดเทยน 2 มอคนหนง ถอตระแกรงคนหนง ถอมดกบสวเคาะ

กนเปนจงหวะคนหนง รวม 8 คน ดวยกน กระบวนการเลนกไมมอะไรนอกจากเดนรองร าเปนวง

เลนพกหนงแลวกนงกนอ แลวกรองร าไปอกอยางนน ๆ

บทท 3

รายงานการศกษา

ธรรมนญชมชนในต าบลกสมาลย ชาวบานในต าบลกสมาลยจะนบถอ ผ หรอ พระคณ ทเปนธรรมนญชมชนทถอวาเปนกรอบส าคญในการควบคมความประพฤตของคนในชมชน ซงแบงออกได ดงน

ความเชอของชาวโส 1. ระบบความเชอของชาวโส ชาวโสจะเปนชาตพนธ ทมระบบความเชอหลาย ๆ อยางคละ

กนไป ซงมความเชอในดานตาง ๆ สรปไดดงน 1.1 ความเชอเกยวกบสงนอกเหนอธรรมชาต 1.2 ความเชอตามหลกศาสนา 1.3 ความเชอตามแบบคตพราหมณ

1.1 ความเชอ เกยวกบสงนอกเหนอธรรมชาต จะเปนความเชอของชาวโสทเกยวของกบสงนอกเหนอธรรมชาต อ านาจลลบ ไมมตวตน ในลกษณะของนามธรรม เกดจากความไมรกเลยท าใหเกดความกลวในอ านาจลลบเหลานนน าไปสพกรรม ดงน

1.1.1. ความเชอเกยวกบสงนอกเหนอธรรมชาตแบบศาสนา จากการศกษา เอกสารทเกยวของทงงานวจย ตลอดจนการสมภาษณ กลมชาวโสทงในอ าเภอกสมาลย สกลนครและนครพนม มกดาหาร จะพบวาชาวโส จะมความเชอในสงทอยนอกเหนอธรรมชาตวามอ านาจใหคณและโทษแกตนเองได และตนเองไมมทางเอาชนะสงนอกเหนอธรรมชาตได ดงนน ชาวโสจงยอมรบและเชออ านาจของสงลลบในธรรมชาตเหลาน จงแสวงหาแนวทางทจะไมใหอ านาจลลบเหนอธรรมชาตลงโทษหรอดลบนดาลใหเกดสงไมดงามแกกลมชนของตนเอง จงหาวธการตาง ๆ ใหตนเองหายหวาดกลว จงเกดพธกรรมตาง ๆ ขนมา ดงเชน หาทางออกโดยการสวดมนตออนวอน ตลอดจนมการประกอบพธกรรม เชน ไหวบวงสรวงบชา เพอใหสงลลบนอกเหนอธรรมชาตมาบนดาลใหเกดคณประโยชนแกตนเองและครอบครว โดยเฉพาะชาวโสสวนมากเชอวาภตผ วญญาณ มอ านาจเหนอธรรมชาต บนดาลใหคนเจบไขไดปวย ดวยเหตน จงมาประกอบพธกรรมตาง ๆ เพอชวยปดเปาใหหายเจบปวยและการประกอบพธกรรมทหมบาน

ตาง ๆ ของชาวโสโดยสวนมากจดท าขนเพอขอใหสงมอ านาจนอกเหนอธรรมชาต ใหบนดาลโชคลาภใหแกตนเอง ครอบครวและชมชน และพธกรรมดงกลาวจะพบเหนโดยทวไปในกลมของชาวโส

1.1.2. ความเชอเกยวกบสงนอกเหนอธรรมชาตแบบมายาศาสตรหรอไสยศาสตร เปนความเชอของชาวโสทเชอวามนษยสามารถจะเอาชนะอ านาจนอกเหนอธรรมชาตบางอยางได โดยวธทมนษยจะกระท าตามความเชอกลมของตนเอง เชน การท าคณไสยศาสตรกลนแกลงศตรหรอคตอสใหถงแกความตายหรอเจบปวย ความเชอทางไสยศาสตร จะมผลดและผลราย หากเปนผลดจะท าใหเกดความสงบสขของสงคม เชน การแหนางแมว สวนผลราย เชน การท าคณไสยตอผอน ซงความเชอทางไสยศาสตรจะมการประกอบพธกรรม เชน หมอจ า หมอเหยา หมอผ เปนตน

1.2 ความเชอตามหลกศาสนา ชาวโสอ าเภอกสมาลย จะนบถอพระพทธศาสนาเปน สวนมาก จะมบางกลมทนบถอครสตศาสนา ดงนน จงมการท าบญทกรปแบบตงแตตกบาตร ปฏสงขรณวดวาอารามและท าบญตาม ฮตสบสอง คลองสบส ตลอดจนทอดผาปา ฟงเทศน รกษาศลและประกอบพมงคลตาง ๆ กจะตองมพธกรรมทางศาสนามาเขามาเกยวของ วดและพระสงฆจงมบทบาทส าคญตอการด าเนนชวตของชาวโส จากการส ารวจหมบานในอ าเภอกสมาลยทจะกลมไทโสเปนจ านวนมาก เชน ต าบลกสมาลย ต าบลนาโพธ ต าบลโพธไพศาล และต าบลนาเพยง จะพบวาแตละหมบานจะมวดในพระพทธศาสนา ทชาวโสนยมไปท าบญ ฟงเทศนในวนธรรมสวนะ ซงแสดงใหเหนวาชาวโสนบถอทงพระพทธศาสนาและเชอในเรองของภตผปศาจ สงลลบในธรรมชาต

1.3 ความเชอตามแบบคตพราหมณ ระบบความเชอของกลมไทโสกสมาลยจะเหมอนกบชาวอสานโดยทวไป ทจะตองมพธกรรมของศาสนาพราหมณ เขามาปะปนในการประกอบพธกรรมทางศาสนา ซงจากการศกษาพบวา ในการด าเนนชวตของชาวโส พธกรรมทางพทธศาสนาและพธกรรมทางพราหมณ จะเกยวของควบคกนจนแยกไมออก ความเชอตามคตพราหมณ เกดขนจากการทชาวโสเชอวา เมอประกอบพธกรรมและจะเกดความเปนศรมงคลในโอกาสตาง ๆ เชน การเกด การตาย การแตงงาน การบวช ขนบานใหม หรอประสบความส าเรจ จากการศกษาการท างาน หายปวยและอน ๆ จะมการบายศรสขวญหรอรบขวญ ในการประกอบพธกรรมทางคตพราหมณ จงมกจะเชญหมอพราหมณหรอจ า มาเปนผประกอบพธกรรมให โดยหมอพราหมณหรอจ าจะนงขาวหมขาว หรอผาขาวเปนผาสไบ หมอพราหมณหรอจ า จะเปนผม

ความรในคมภรพระเวท สามารถอานบทกลอนตามคมภรได ในการประกอบพธกรรมทางคตพราหมณ จะมการแตงพานบายศรมสวนประกอบ เหลาไห ไกตว เพอเลยงผหรอเทวดา และจบลงดวยการผกขอมอดวยฝายผกแขนเพอเปนศรมงคล การประกอบพธกรรมทางคตพราหมณ จะยงมใหพบเหนทวไปในทองทเขตหมบานเขตอ าเภอกสมาลยและใกลเคยง

2. พธกรรมของระบบความเชอชาวโส ชาวโสมการประกอบพธกรรมเกยวของกบความเชอ ในเรองผ ซงอยนอกเหนอธรรมชาต จากการศกษาพบวา ชาวโสมความเชอเรองผหรอวญญาณมากกวาสงคมอน ๆ โดยมความผกพนหรอใกลชดกบวญญาณบรรพบรษเปนอยางยง ดงนน จงมความเชอเรองผหรอวญญาณบรรพบรษของตนเองมอ านาจอทธพลสงตอการด าเนนชวตประจ าวนของคนชาวโสเปนอยางมาก ทสามารถบนดาลใหเกดสงด ๆ ในชวต และเกดสงไมด เชน การเจบปวยหรอลมตาย ขนอยกบวาผเหลานน ดวยเหตนไมวาคนในชมชนหรอสงคมชาวโส เกดเหตการณตาง ๆ ขน จงมความเชอวาเกดจากการกระท าของผหรอวญญาณทงสน

2.1 พธกรรมทเกยวของกบความเชอ เรองผเจาหรอเจาผ ผเจาจดเปนผชนดหนงทชาวโสเชอวามศกดต ากวาผฟา และเปนครงเทวดาเทานน มไดอยบนสวรรค แตจะสงสถตอยตามท ตาง ๆ ดงเชน ใหอยในอากาศหรอเรยกอากาศเทวดา เขาสงอยตามตนไมเรยกรกขเทวดา นอกจากนยงอาศยอยตามทองทตาง ๆ เชน เจาทง เจาท เจาป เจาเขา โดยจะท าหนาทใหความคมครองดแล โดยเฉพาะถนทอาศยอยเทานน ตามความเชอของคนไทยโบราณ พบวา ผเจา เปนผทนาเกรงกลวมาก เพราะมความรสกเหมอนคน คอ มความโกรธงาย ดงนน คนจงใหความเคารพย าเกรง พนอบพเทา เอาอกเอาใจ เพอใหทานบนดาลคณประโยชนและรางวล ผคนจงท าพธกรรม บวงสรวงดวยอาหารคาวหวาน มการปลกศาลใหอย เรยกวาศาลพระภมเจาท ทงนเพอไดมความสะดวกแกการท าพธบชา บวงสรวง เซนสงเวยซงราษฎรไทยในภาคอสาน จะนยมปลกศาลพระภมเจาท ใหผเจาสงสถตอย 2 ประเภท คอ ศาลมเหศกดหลกเมอง หรอศาลผปตา และศาลผตาแฮกตามทองทงนา และนอกจากนยงพบเหนการตงพระภมเจาทตามปาเขาหรอตามตนไม โดยมการปกเสาขนเสาหนงสงเสมอเพยงตา แลวเอากงไมขนาดเลก ๆ หรอไมไผหรอปกกนเปนแผนวางทบหวเสา โดยมเถาวลยใชตางเชอกผกไวอกทางหนง ซงความเชอของชาวโสในทองทกสมาลยเกยวกบผเจาสรปได ดงน

2.2.1 ความเชอเรองผมเหศกดของชาวโส ชาวโสจะมความเชอวาโลกนมผซง ตรงกบค าวา “ เยยง ’’ ซงจะเนนควงวญญาณทลองลอยอยทกหนทกแหงไมวาจะเปนตนไม บานเรอน ทงนา ปาเขา กอนหน หวยหนอง คลองบง เปนตน ซงผเหลาน จะมอ านาจหรอ

อทธพลไมเทากน จากการศกษาพบวา ผทชาวกสมาลยนบถอมากทสด คอ ผทประจ าอยในตนไมใหญในปาแหงหนง ซงอยดานหลงอ าเภอกสมาลย ประมาณ 2 กโลเมตร ดวยเหตนจงไดด าเนนการปลกศาลขน เพอเปนเคารพสกการะและประกอบพธกรรม เรยกวาศาลมเหศกด และชาวโสกสมาลยจะยกยองใหความเคารพนบถอวาเปนผพทกษชาวโส และบานเมองกสมาลยใหความเลอมใสศรทธาตอผมเหศกดของชาวโส จะแสดงออกในลกษณะของการไปบนบานหรอบอกกลาวศาลมเหศกด ดงเชน เมอจะเดนทางไปตางถนหรอกลบมาจากถนอน ๆ ชาวโสกจะไปบอกกลาวหรอแจงใหผมเหศกดรบทราบ การบชากราบไหวดงกลาว ชาวโสเชอวาจะเปนศรมงคลแกตนเองและครอบครว จะไดรบการคมครองปกปกษรกษาใหมความสขรมเยน เปนตน ศาลมเหศกด เปนปชนยสถานทเคารพนบถอของชาวไทโสซงเชอกนวาสงสถตของผมเหศกดทคมครองชาวไทยโสมาหลายรอยป ทตงของศาลเจาปมเหศกดจะหางจากตลาดเทศบาลกสมาลยไปทางทศตะวนออกประมาณ 800 เมตร ซงชาวโสและชนพนเมองทอพยพมาจากฝงลาวเชอวา เจาปมเหศกด เปนททสามารถพงพงไดในยามคบขน เชอวามตวตนจรง โดยปรากฏใหเหนราง ผวด าแดง เสยงดง มอ านาจและแตงกายโบราณใชดาบเปนอาวธ ในการประกอบพธกรรมทางคตพราหมณ จะมการจะมการแตงพานบายศร มเหลาไห ไกตว เลยงผหรอเทวดา แลวกจบลงดวยการผกขอตอแขน การประกอบพธกรรมตามคตพราหมณ จะพบเหนโดยทวไปในหมบานในอ าเภอกสมาลย ทง 5 ต าบลในการประกอบพธกรรมบชาผมเหศกดของชาวโสกสมาลย จะจดขนเปนประจ าทกป ในเทศกาลทเรยกวา ปใหมออกใหมสามค า หรอ ขน 3 ค า เดอน 3 ซงอาจจะตรงกบวนใดวนหนงในเดอนมกราคม หรอเดอนกมภาพนธ โดยชาวโสจ านวนมากจะไปประกอบพธบชาผมเหศกด แลวท าพธผกแขนดวยดายขาวทขอมอ ซงภาษาโสเรยกวา “เจาะอต” ในวนทจะประกอบพธกรรม ชาวโสจะเตรยมอาหารเพอสงเวยผมเหศกด น าอาหารไปชมนมทลานกวาง บรเวณศาลมเหศกดในตอนเชา อาหารสวนมากจะเปนหวหม หววว เมอถงเวลาจ าหรอ “เนอยเยยง” ในภาษาโส ซงเปนผดแลรกษาศาลมเหศกดโดยเฉพาะ จะจดเทยนในศาลขน จากนนจะอญเชญผมเหศกดดวยภาษาโส ใหลงมารบเอาเครองสงเวยตาง ๆ พรอมทงขอพรใหผมเหศกดบนดาลความสขความเจรญรงเรองมาใหแกชาวโสกสมาลย หลงจากนนจ ากจะท าการผกแขนใหผมารวมชมชนทกคน แลวรวมรบประทานอาหารเครองดมอยางสนกสนานกนเตมท เปนอนเสรจพธอยางไรกตามในปจจบนพบวา ความเชอในเรองผมเหศกดจะลดนอยลงตามล าดบ จะเหลออยเฉพาะกลมคนวยกลางคนขนไปเทานน อาจจะเปนเพราะปจจบนการศกษาไดเขามามสวนรวมในการเปลยนแปลงระบบความเชอกเปนไปได ทใหนกเรยนรจกเชอในเหตผลมากกวา

เชอดวยศรทธาอยางปราศจากขอสงสย และอาจเปนเพราะอทธพลของศาสนาแตความเชอดงกลาวกยงคงอย

2.2.2. ความเชอเรองผนาของชาวโส ชาวโสมความเชอและศรทธาในผนา ซงถอวาเปนผในทองนา โดยชาวโสมความเชอวา หากไดท าพธบอกกลาวหรอท าพธกรรมใหถกตองแลว ผนาจะชวยคมครองใหตนขาวหรอแมโพสพอดมสมบรณเกบเกยวผลผลตไดเตมท การท าพธบชาผนาจะจดขนเมอเรมฤดฝน กอนทจะไถและคราด ชาวโสจะปลกศาลเลก ๆ ขนตามคนนา เพอใชเปนสถานทประกอบพธกรรมบชาผนา ในการท าพธบชาผนาดงกลาวจะท าอยางงาย ๆ ไมมพธรตองอะไรซบซอน เพยงแคน า ขาว ปลา อาหาร ใสกระทงรวมทงดอกไมธปเทยน ส าหรบขาวทน ามาบชา จะนยมใชขาวปากหมอ คอ ขาวทหงสกใหม ๆ กอนจะตกรบประทาน เมอน าขาวปลาอาหารและเครองบชามาไวทศาลแลว จะเอยค าพดทเปนศรมงคล เชน “..........กนอยาใหบก จกอยาใหลง.........” ค าดงกลาวหมายความวา ขอใหขาวอดมสมบรณ อยาบกพรองเสยหายการประกอบพธกรรมเลยงผนาดงกลาว เรยกอกอยางหนงวา พธเลยงผตาแฮก หรอเลยงผครงแรกกอนทจะท านา อยางไรกตามพบวาในปจจบนพธเลยงผตาแฮก จะกระท าเฉพาะผทเลอมใสจรง ๆ นอกนนจะท าเฉพาะค าทเปนศรมงคลกอนจะไถจะคราดเทานน นอกจากนยงพบวา มการนบถอแมโพสพควบคไปกบผนา โดยมความเชอวาแมโพสพเปนผมบญคณเลยงชวตมนษย จงควรมการประกอบพธกรรมบชา เพอใหเกดความเปนศรมงคล โดยจะเรมเมอตนขาวทปกด าโตเตมทจนออกรวง หรอชวงทขาวก าลงตงทองหรอ “ทองมาน” ในภาษาโส เรยกวา “ทรอป” การบชาจะน าผลไม ไดแก สม กลวย มาบชาทศาลในนาของตนเอง ภายหลงจากขาวโตเตมทใหเมลดแกพอทจะเกบเกยวไดแลว ชาวโสจะประกอบพธท าขวญขาว เพอทจะเชญแมโพสพขนยงฉางเปนการปฏบตตามความเชอตามคานยมทวไปของชาวอสาน กลาวโดยสรป ความเชอในเรองผนาและแมโพสพ จะเปนความเชอแบบดงเดมทมอยในสงคมทมอาชพเกษตรกรรมเปนหลก มใชความเชอของชาวโสเทานน แตเปนความเชอทมอยท วไปทกเผาพนธ

3. พธกรรมเกยวกบความเชอเรองผเลวหรอผสามญ ผเลวแบงออกเปนหลายชนด ไดแก ผป ตา ผวงศ หรอผตระกลและผเรอน จากการศกษาพบวา ชาวโสมความเชอเกยวกบผเลวดงตอไปน

3.1 ผปตา เปนผทชาวอสานทวไปนบถอและศรทธา โดยเชอวาผปตา จะเกดมาพรอมกบ การกอตงหมบาน เมอชาวบานตงหมบานขน จะตองมการตงศาลประจ าหมบานโดยเรยกวาศาลปตา หรอปตาบาน บางแหงเรยกวาศาลเจาป เพอใหดวงวญญาณเหลานดลบนดาลและชวยคมครองดแลทกคนในหมบานใหรมเยนเปนสข ดงนน ผปตาจงท าหนาทคลายกบเปนเทพารกษ

ของหมบาน ในการเลอกภมทตงของศาลปตา มกจะเลอกบรเวณทเปนลานกวาง มตนไมใหความรมเยน อาจเปนเสนทางเขาหมบานหรอกลางหมบานกได ขนาดของศาลปตาไมแนนอน อาจมขนาดใหญและเลกแลวแตความเหมาะสม แตโดยมากมกเปนเรอนไมมเสาเรยบรอยยกพนสงการดแลรกษาศาลปตา จะมอบหมายใหบคคลทชาวบานเลอกเปนผท าหนาทดแลรกษาความสะอาด และเปนตวกลางในการตดตอสอสารระหวางผกบชาวบาน ซงเรยกวาเฒาจ าหรอกวานจ า หรอจ า โดยมากแลวจ าจะเปนคนส าคญคนหนงทชาวบานใหความเคารพนบถอโดยทวไปไดรบการยอมรบวาเปนผมศลธรรม เคยบวชเรยนพระธรรมวนย และเลอมใสศรทธาเชอถอผปตา โดยปกตแลวบคคลทท าหนาทเปนจ าคนใหม ซงจะเปนหนาทของผใหญหมบาน และผมอาวโสสงของหมบานเปนผคดเลอกการท าหนาทของจ าในการประกอบพธกรรมมหลายอยาง แตทส าคญคอการจดเตรยมพธเลยงปตาในเทศกาลทก าหนดขน ท าหนาทบนบานหรอแกบนใหแกชาวบาน ตงแตเรองปญหาครอบครว การท ามาหากน จนถงการเจบไขของคน วธการตดตอกบผปตานนจ าบางแหงจะใชการบอกกลาเปนบทกลอนอยางคลองจองในการประกอบพธนน ๆ บางหมบานจ าจะท าหนาทเปนคนเทยมใหผปตาเขาทรงทรางตน แลวชาวบานจะซกถามปญหาหรอขอใหชวยเหลอตน แตบางหมบานจะมทงจ าและคนเทยม อยางไรกตามความเชอในอ านาจเหนอธรรมชาตของผปตาน ชาวบานจะเชอถอวาผปตาใหความคมครองคนในหมบานแลวกยงเชอถอในค าพยากรณ ค ามนสญญาทผปตารบวาจะชวยเหลอ การรกษาใหสตวเลยงของชาวบานพนจากโรครายตาง ๆ รวมไปถงการเพาะปลกตาง ๆ จะไดผลดถาผปตาชวยเหลอจากการศกษา สภาพสงคมของชมชนชาวโส อ าเภอกสมาลยพบวาชมชน จะใหความส าคญแกศาลมเหศกดมากกวาศาลปตา และถอวาอ านาจของมเหศกดไดครอบคลมไดทวบานทวเมองแลว ดงนนจงไมคอยมศาลปตาในทองทกสมาลยเทาใดนก เพราะศาลมเหศกดจะท าหนาทศาลปตาไปดวย

3.2 ความเชอเรองผตระกลหรอผวงศ ผตระกลหรอผวงศ หมายถง ผบรรพบรษของตระกลใดตระกลหนง ซงตอมามลกหลานแตกสาขาเปนครอบครวใหญนอยในหมบาน การนบถอผตระกล พบวา ชาวโสจะมความเชอในเรองของผตระกลอยางเครงครด เปนสงทใชยดโครงสรางทางสงคมในระดบครอบครว ความเชอในเรองของผวงศของชาวโส ชาวโสจะนบถอฝายแมเปนหลก กลาวคอ ในพธแตงงานฝายชายจะตองแตงขนธ 5 อนประกอบดวย ดอกไม ธป เทยน จ านวน 5 ชด และสงของเงนทองตามความนยม เพอใหพอแมฝายเจาสาวน าไปไหวผเรอน ซงเปนสวนหนงของผวงศนนเอง เมอแตงงานแลวผชายจะเปนสมาชกของตระกลฝายหญง ลกหลานออกมากจะเปนสมาชกฝายแมทงนน เมอมงานจดเลยงฝายแมของฝายชายผเปนสาม

ฝายสามกยงเกยวของผเดมอย โดยจะตองไปในพธเลยงผของตนทบานเชนเดยวกน เพยงแตหามภรรยาและลกไปงานเลยงผทบานดวยเทานนจากการศกษา ถงความผกพนของผวงศหรอผตระกลของกลมไทโสอ าเภอกสมาลยนพบวา ความผกพนจะปรากฏเดนชดในความสมพนธทางเครอญาตทเรยกวา “จมผ” ซงจะมอยท วไปในทองทอ าเภอกสมาลย เชน จมผเทาโกะ จมผพอแกน จมผพอวน จมผพอกด จมผพอลาน จมผพอโจม เปนตน ซงแตละจมผจะมผอาวโสเปนหวหนาแกนของหมเครอญาต ซงเรยกวา “เปยะเจาด า” เมอมการนดเลยงผวงศหรอพธตาง ๆ ในวงศเครอญาตจะขาดผนไมได การแสดงความเคารพผจะแสดงออกมาในการประกอบพธกรรมในประเพณการเหยา เลยงผประจ าป (แซงสนมประจ ากะมอ) ซงจะมอย 2 ครง คอ การเหยาผมลหรอผตระกล และการเหยาผน า ซงศาสนาและวฒนธรรมอ าเภอกสมาลยไดกลนกรองรวบรวมไวอยางละเอยด งานวจยชนนจงขอสรปพอเขาใจดงน

3.2.1 การเหยาเลยงผมลหรอผตระกล ประเพณการเลยงผมลประจ าป หรอ แซงสนมประจ ากะมอ เปนประเพณทชาวไทโสในทองทอ าเภอกสมาลยถอปฏบตกนมาทกป ซงตรงกบวนขน 4 ค า เดอน 3 จดท าขนเพอเซนสรวงดวงวญญาณของบรรพบรษของชาวโส ภายใตความเชอเกยวกบดวงวญญาณของญาตทลวงลบไปแลวและด าเนนการฌาปนกจศพเปนทเรยบรอยแลว จะท าพธเชญดวงวญญาณของญาตทลวงลบใหเขามาอยรวมกนกบวญญาณบรรพบรษรนกอน ๆ บรเวณทสงสถตมกจะอยบนหองภายในบาน ซงภาษาถนเรยกวา แจเฮอนหรอมมของบานเรอนจงถอวาเปนมมผเรอน เหลาวญญาณของบรรพบรษ สงทสงสถตในบานเรอนน เรยกวา “ผมล” ในการไหวผมล มจดประสงคเพอเซนสรวงดวงวญญาณของบรรพบรษ และเปนการตอบแทนบญคณของหมอเหยาหรอแมครไปพรอม ๆ กน โดยจะท าพธไหวผมล อย 2 ครง คอ ชวงกอนลงท านา และชวงจะเกบเกยวจะท าพธบนบาน ใชระยะเวลาในการท าพธ ครงละ 1 วน ก าหนดการท าพธครงใหญเรยกวา พธเลยงผประจ าปภาคสนามหรอแซงสนมประจ ากะมอ เพอเซนไหวบวงสรวงแกดวงวญญาณของบรรพบรษความเชอเกยวกบผมลหรอผบรรพบรษของไทยโสกสมาลย ดงกลาวมความเชอวาผมลบางทานมคาถาอาคมอยกบตว เมอวญญาณไปสงสถตกบรางกายของลกหลานผใด กท าคาถาอาคมนนแสดงอทธฤทธ ปาตหารย หรอฤทธเดชบางอยางใหเหน จงไดเกดพธกรรมในการเชอเชญดวงวญญาณใหออกไปจากรางผปวยหรอลกหลานบคคลทสามารถเชอเชญวญญาณของผมลใหออกจากรางคนไดกคอหมอเหยา ซงหมอเหยาทมความสามารถเรยกวญญาณใหออกจากรางไดจะถกเรยกวา “แมคร” สวนผปวยทหายแลวจะถกเรยกวาลกแกวลกษณะการประกอบพธกรรมเลยงผประจ าป

การเลยงผมลประจ าป จะเกดขนเปนเวลา 2 วนในวนแรกของการประกอบพธกรรมเลยงผ ภาคเชา บรรดาลกแกวจะชวยกนตกแตง ประร าพธ (ตบท าผาบ) ในบรเวณลานกวาง การท าประร าพธกวางยาวจะใหพอกบจ านวนลกแกว และแมครทนงท าพธ การท าเสากลางลานพธ จะตกแตงดวยดอกไมตางๆน ามารอยเปนพวงแขวนไวรอบเสากลางลานพธสวนลกแกวทเขารวมพธจะเตรยมอปกรณทส าคญเขารวม เชน หมอน 1 ใบ ขนธ 5 ซงประดวยเทยน 5 เลม ดอกไม 5 มด มดดาบ เงนคาประกอบพธ (คาคาย) และอปกรณเสยงทาย เชน ไขไก 1 ฟอง เงนเหรยญ 5 บาท เปนตนขนตอนการท าพธเลยงบวงสรวงผมลประจ าป จะจดขนในชวงเวลากลางคนถงวนรงขน พธจะเรมขนเมอเวลาพลบค าแมครทท าพธมาถงบรเวณประร าพธ ลกแกวจะพากนนงพนมมอบชาคร สวนแมครจะเรมพนมมอท าพธเชญผเขาสรางตน ถารางกายเกดอาการสน แสดงวาผหรอวญญาณไดเขาสประทบรางของแมครแลว แมครกจะเรมเสยงทายวาจะเรมพธกรรมหรอเชญดวงวญญาณอนๆ เขามารวมดวยไดหรอไม

การเสยงทายจะใชวธการจบเหรยญเงนวางไวทนวมอ แลวตงไขไกทฝามอ แมครจะยงไมเรมพธตอ จะรอจนกวาจะท าการเสยงทายใหม จนแนใจวาจะเรมพธไดในเวลาใด เมอเสยงทายแลววสดหรอวตถไมรวงหลนจากมอแสดงวา ถงเวลาจะท าพธกรรมไดแลว จากนนกเรมการขบล าเชญผทงหลาย ใหลงมารบวาการท าพธเลยงผประจ าปในครงน หลงจากนนแมครและลกแกวจะเรมออกฟอนร าไปรอบ ๆ เสาประร าพธ ทามกลางเสยงดนตร ปกลอง บรรเลงประกอบพธพรอมกบท าพธบอกกลาวผไปดวย การฟอนร าจะออกทาทางตาง ๆ อยางสนกสนาน ในขณะทผ เขาประกอบพธกรรมก าลงฟอนร าในพธ แมครจะท าการปดเปารางกาย ปราศจากโรคภยไขเจบและเปนการเสรมจตใจใหมความแขงแรง สมบรณ พอเสรจสนขนตอนการเลยงผ กจะถงขนตอนการตดการตดเวรกรรม ดวยการจดท ากระทงหนาวว เพอเปนการสะเดาะเคราะหสงวญญาณของผ ในบางหมบานจะท าเปนเรอกาบกลวยลอยน าเพอสงวญญาณไปตามกระแสน า กเปนอนเสรจพธ แมครและลกแกวกจะอ าลากลบบานของตนเอง

3.2.2 การเหยาผน า เปนการท าพธเซนสรวงดวงวญญาณของผซงไมใชดวง วญญาณของดวงบรรพบรษ แตเปนวญญาณผทมาจากทอน ๆ เชน ผปา ผพเนจร ผฟา ซงเปนผอาจท าใหผคนเกดความเจบปวยดวยเชนกน โดยจะจดพธกรรมในชวงเดอนสามของทกป โดยมจดประสงคเพอตรวจรกษาสขภาพหลงถกผเขาสง และของใหผดแลรกษาคมครองลกหลานในครวเรอน ชมชน อกทงยงมความเชอวาจะท าใหฝนตกตองฤดกาล การเหยาผน าไมมหลกฐานยนยนวาเรมตนตงแตเมอใด แตไดพบเหนวามการประกอบพธกรรมเกอบทกหมบานในอ าเภอ

กสมาลย ซงจะมพกรรมทท ากนแบบงาย ๆ โดยหมอเหยาประจ าหมบาน อปกรณในการประกอบพธ เชน คาคายท าพธ ขนดอกไม เหลา 1 ขวด ไขไก 1 ฟอง กรวยใบตอง 4 กรวย สวนการท าประร าพธหรอการเตรยมสถานทกคลาย ๆ กบการเลยงผประจ าปหรอแซงสนมประจ ากะมอ

บทสมภาษณเรองธรรมนญชมชน บทสมภาษณตาจ า

มะล : อนหามอนหาจงไดพอบเกยวมอวนศลจงซบพอหรอวาเปนจงไดเวาใหลกหลาน

ฟงแหน

ตาจ า : มนมอยในการเกยวขาวน ในต ารานเพนกะสบอกวา คนเฮาด าเนอะ เพนกะใหด า

วนพฤหสบดเนอะ เวลาเฮาเกยวมนสเกยวงาย มนกะมอยในการแฮกไฮนา แฮกไถกะมเบดนน

แหละ

อาต : คนบเฮดตามมอมนสเปนหยงอยเบาะครบ

ตาจ า : เพนวาวนพธ พฤหส นมนสเปนหมากเปนผล ขาวมนกะงาม

มะล : แลวตอนเอาขาวขนลานเดสะพอ

ตาจ า : ขาวขนลานเฮาเกยวแลว บดเวลาเฮาตแลว นวดแลว เวลาเฮาสเอาเฮากะตองแฮกกอน

มะล : ขาวทเฮาแฮกกอน เฮาเอาขนเลากอนบคะคอยแฮก

ตาจ า : แมนแลว...เฮาตองเอาขาวขนเลากอน เวลาเมอเพนเอาขาวขนเลากะบใหเวากบ

คนเลยเด ใสกะหยงละกะมขาวในกอง เฮากะเอาใสกะหยงไปเมอเลยเด

มะล : เปนหยงพอ คอบใหเวากบไผ

ตาจ า : จก..อนนตากะบฮคอกน แตโบราณเพนเวาแนวน ซ าพอแมบอกวาอยาเวากบไผ

เดอลก

มะล : แลวพธกนขาวใหม เดสะพอไทโสมพธกนขาวใหมจงได

ตาจ า : มกะเฮดใหพอใหแมเฮากนนแหละ

มะล : เลาสลกสหลานฟงแหนคะพอ

ตาจ า : นแหละ ฤดนหละ เฮาเรมเฮดแลวหน เรมเฮดพธกนขาวใหมใหพอใหแมกนกอน

คนพอคนแมบกนกอน ลกหลานสกนบไดเดลก คาคออหลเหนหลายคนหละเด เออทกนขาวใหม

บตองเวากะหยา คนบอกวากนขาวใหมเสยกอน บตองเวาคนลกหลานสกนกะกนโลด ถาพอแม

กนแลวกนไดโลด คอตาจ าคนบกนกะเฮดกบมเหสกกนบไดเลย กนกะผดทนท มนคาคอ

มะล : แลวพธกนขาวใหม นพอจ าเฮดตอนไดคะ

ตาจ า : มนกะเฮดตามฤดกาล เดอน 11 กะเฮดแลวละเบอนในเฮอนนเฮากะเรมเฮดแลว

คนเฮาเฮดในเฮอนน เฮากะมขาวเมามานงคงหนง โตบนงกะม เหลาไหไกโต คนมขาวใหมอหล

กะเอาขาวอหล นงตบแลวกะเอาขนไป หละกะเอาขาวเมาเอาขนไป เวลาเฮาสเอาขาวใหมใหพอ

แมกน เฮากะเอาใบบอนหอขาวเมา เพนสเอาใบบอน และกะมขงใสเทงหว เทงใบ เทงตน ของ

มนพรอม แลวมด บนนเฮากะเอาไปเหนบใสแจมนนแหละ เบดปบมหยงกนดอก

มะล : ความเชอเกยวกบปตา พอเลาสฟงแนคะ

ตาจ า : เออ...คอตาก เพนเวาวามนยงบทนอนนน ในอดตกาลเนอะ เพนวาปกบตาเบดบญ

เพนเสยไปแลว บะเฮาสเอาปกบตาไปไวไส เพนกะเลยเวาไปปลกไวดอนนน ใหเพนรกษาบาน

รกษาเมอง ใหรกษาลก รกษาหลาน เรองเลามนเปนอยางนน เพนกะเลยฮองวาดอนปตา ดอนป

ตากะเลยมเบดคบาน แตปตาของตานกวางเด อาณาเขตเพนเวลาเรยกผปตา สเอนตงแตหนองหาร

ไปรอบจนฮอดปากน าก า เปนวงกลมเปนเขตของปตาเบด ตองไดเอนมากน กนแลวอมหน า

ส าราญ แลวกะใหเมออยเขตไผเขตมน

บานนอยบานนน เขากะบไดเลยงกวางคอตาเด คเมอนแฮงเตก มนกวางบะในตบน

ตบอบลกะมาบะอยในนอก ในพทลงกะมาบะอยนนอก ลกหลานเฮาเนอะ

พธกรรมเกยวกบซางกามด

ตาจ า : ซางกามด ตองอายใหญ นเปนฮตไทโส อยในตาในบาวเฮา มนอยในตาในบาว

เบดฮตไทโสเฮา บวาการตาย กนดอง หรอวากนหยง เฮากะตองเอานาบาวเปนใหญ นาบาวบมา

เฮดมนกะบแลว ฮตครอง 12 ประการ ตายกะคอกน เฮากะตองเฮะๆๆ เอาไหกบกะบง กบเหลก

กะบลมาตเฮะๆๆ เวลากนกะคอวาไผเปนเจาผกะ ผนนกะเปนคนบอกใหผกน สมนกะเฮะๆๆ

เสกเวลาเพนกน กนอมหน าส าราญแลวกะกนเหลา บดนหละเจาผกะมหละผกน นาบาวเปนผใส

น าให เฮดตอนเชาคนสลงมอนเนอะ กะเฮดแลวกลางคนเถอหนง ตอนเชากะเฮดอกเถอหนง

ตอนสเอาผไปลงปาชากะเฮดอกเถอหนง เปน 3 เถอ เฮดตอนลงผปาชาบตองเลยงหยง ฮองซซอ

ตอนแลงกบตอนเซาเลยงกบขาว ยามมอแลงเขาฮองภาษาไทโสวา “กนจะน าตาง” คนยามมอเซา

เพนกะเอนวา “กนกวยบกาว”

ความเชอเกยวกบเรองวว เรองควาย

ตาจ า : แตกกะมหละลก แตยาม 3 ฮากไม 3 ค า นนแหละเพนสสขวญขาว แลวกะสผกเขา

วว เขาควายเลย โบราณเพนสผกเบด วว ควาย แมกะทงปน ใหค าใหคณกบปน ตานะผกคป

เดยวนมนบมควายกะผกรถไถ (ควายเหลก) แตกผกควายอหล เอาขาวตมแหลมๆ ขาวตมโบราณ

ผกเขาควายหอยตองแตงไปแลวบดน

บทสมภาษณของลงสละโอน

อาต : ผมกะเปนนกศกษาของมอราชภฏนะครบ พอดซมผมไดท ากจกรรมการเรยนในวชาวฒนธรรมแองสกลนคร หละอยากฮจกวฒนธรรมสงทเรยนร ในดานความเชอของคนไทโสนะครบ เกยวกบปา ในปานะครบ เฮาอยอาศยเฮามกฎ กตกาจงไดหละครบ ทเฮาอยน ากบปา พธกรรมทเกยวกบ ความเชอนะครบ

ลงสละโอน : ตวปากะตองย าเกรงกบปา เชนเปนโคนใหญหรอกกไมใหญ ฮองหวยฮองน า เพราะทกหมองนนลวนแตเปนเจาทนะครบ ทอยสงสถตอยจดนน ฉะนนนคนโสจะมความย าเกรงปา และธรรมชาตหลายในสวนน เพราะวาถาเฮาบย าเกรงแลว โดยเฉพาะตามความเชอในสมยแตกเนาะ สมยแตกน วนศล 15 ค าซงเปนวนทถอวาวญญาณสตวหรอมนษยนสแฮง ฉะนนไปไสมาไสน ถาเปนไปไดนบตองออกจากเฮอน วนพระโดยเฉพาะวนพระใหญ แตถาจ าเปนตองไปเฮากะตอง (1.) หามสงเสยงดงในจดนน ๆ (2.) หามรนเรงบนเทงอะหยงทกอยาง อนเกดถงความประมาท ความบใหความย าเกรงตอสถานท เพราะวามนเจอด อาท เชน ถกใหปวดแอวโดยทลมลงเทอเดยวเลย เหมอนกบโดนหกแบบน แลวกะปวย ปวยเมอรกษาดาน

วทยาศาสตร ของเฮาเองกะบไดรบผลวาสเฮดใหหายได สดทายกน ามาซงการเหยา เสยงตามเอาผทอยเฮอนเฮาน มบรรพบรษ ซงมหมอเหยา หรอนางเทยมหรอเอนวารางทรงเอามาเหยาเสยงทายลองเบง สดทายกะจดทเฮาไปละเมดนนคอบเคารพย าเกรงนนเอง

อาต : อนในดานความเชอของคน แลวกะพธกรรมเกยวกบคนหนบอวาจะเปนตงแตเกด

ลงสละโอน : เกดแกเจบตายเบาะ(ครบ) อนมหลายเนาะ การแตงงาน เรมจากการแตงงาน

นคนสวาไปการแตงงานของพธโสหนมนยากพอสมควร เพราะวาจะบอมการสขอ มพธกรรม

อนหนงกคอ การลกพาตวเจาสาวไป กะฮกนหมดแลวหละ แตพธกรมมตองลกพาตวไป

อาต : เปนธรรมเนยมจงชเบาะครบ

ลงสละโอน : เปนธรรมเนยมแบบน ในสวนทางลกนยงบอไดเจาะคก ใหไปตามผหลก

ผใหญ เพอหยงคอตองลกไป เพราะวาการสฮบเอาคนขนมาอยในเฮอนนนมนบองาย มนตอง

ผานพธกรรมนนอกหลาย ฉะนนหน สฮบมาแตงงานมาอยเลยมนบอได กะตองใหไปอยกน

กอน ไปจนบางคนจนไดฮอดลกปานหนะ ไปแลวผอาจจะแมจมผของเฮาหน อาจจะคครองอย

บอจกแลวจงมการแตงงาน เขาเอนวา พธการเจยะสะลา คอกนดองฮบเขย มนจะพธการฮบเขย

ฮบเทอหละหลายคกะม ในปนนคเดยวกะม แตไทยโสเถอวา ถารบเขยมาแลว ในปนนตอง

รบมาเลย ตองบอมขน ขนๆ ลงๆ บอได

ฮบเขย คอ การแตงงาน กะมการเขาพธ จะมการกน กนงว เวลากนงวเขากะบไดแบบ

เดยวน บไดฆาได เขาสผกไวแลงกะเอาพวกอาวธ พวกอะหยงหละ พงฮาด เสยงดงๆ หนะมาต

ราวใส ใหงวตกใจ แลวกะเคาะเอาชวตมน เคาะจนมนตายเอง

พงฮาด มนสกลมๆ เหมอนอนหยงของเปาปนจน บอแมนฆอง อนทเสยง แทง แทง

แทง พกะฮจกนอกจากไปเบง อยในวดมอย ทรงมนหละคอ ฆอง แคมนสเสมอเลย เปน

วงกลม คอกะดง ไทลาวกะฮจกหนะ พงฮาด

เพราะวาเดกนอยสมอนกะบอคอยสนใจ เวาวา บอคอยล าไลน าแบบน ฉะนนกะเลยเฮด

ใหบอคอยเหน ผเฒาผแกทางคนลาว คนภไท เพนมการพฒนาทไว ลดหนากวาไทยโส สเฮด

หยงเพอสเปลยนแปลงไปในแตละเทอยาก จะเปนหลกอยแบนน การพฒนาชา แตวาเรอง

วฒนธรรมนยงอยคงท

เขาเวาวา ความเสยหายของวฒนธรรมไทยโสหน เสยหายบอเกน 30 % ดอก แตของภ

ไทหนเสยหายไปหลาย แตการพฒนาของเขาหนะ เวลาเขาท าอหยงกะท าจรง สมมตวา เรอง

การทองเทยว การพฒนาของเขาเพอการประยกต เพอการอนรกษไวหน เขาสไวกวา ในการส

เรยกตวคน คนกะสใหความเคารพซงกนและกนหลายกวา คนโสบอคอยอยากยงเรองแบบเขา

หละยานผดผกนหลาย มนตองเคารพผเคารพคน โดยเฉพาะผทเขาอาวโส บอวาอาย บอวาเรอง

อาวโสของการเจรจากบพวกวญญาณได ในการเวาบอแมนผใดเวากะเวาได เพราะเพนบอม

โรงเรยนสอน เพนใหจอใหจ าไป ในบางเทอกะเฮดใหหลายๆ สงหลายๆ อยางหายไปคอกน

หละสวนน

การเคารพกนหนนอกะคอเวาหนแหละ คอแมหญงหนแฮงมากเลยในการเคารพผชายห

น ถงเขาสเปนนอง เมอตวเองไปแตงงานกบเขาผเปนคชวตหน ตองเอนเขาอาย ใหความเคารพ

เมดทกอยาง ผวเวาหยงกะจบสมยก สมยนมแตเขาสเตะเพนหละ

เรองของการแตงงานหน การไปสขอ ในลกษณะไปลกเอาลกสาวเขาหนตองไปแตดก

ตงแตพอแมเขายงบอตน อนทจรงเขากะฮกนหมดละแหละ เออใหผเฒาผฝายชายไป แตงคนไป

เอา ถงออกมาโดยพอแมยงบอทนตน อนทจรงกะตนแลวฮนแหละ เพนกะเฮดนอนไปฮน

แหละ เฮดบอรทงๆ ทรแลว ทางฝายชายกะสบอสงเสยงหยง

ผชายหนเนาะสมยตะกหน อะหยงทส าคญทสดของชวตของผชาย ผชายกะตองเปนผท

แขงแรงปองกนครอบครวได ฉะนนยอมมอาวธ ผชายฮน อาวธกะคอดาบคกาย นนคอสดยอด

แลว เอาดาบมอบใหพอเฒา โดยทในการมอบดาบหน บอแมนมอบกบมอใด ยามเอาลกสาว

เขาออกมาปบ ฝายชายตองเอาคนดาบเกยเอาไวอยประตทางออกของ เออ ! พอแมเขา แตสวน

ปลายเขาจะหนออกอกฝงหนง ซงบอแมนฝงทเขาเอนวาหอง เปนหองทใหถอวาวญญาณพอแม

อยจดนน ฝายแมหญงซงเปนเมยย ากายเขาไปบอได สวนมากเขาสบอออกมาทางน ฝายหญงส

เปนแมหนสออกทางพน แตฝายชายสออกทางนได ฉะนนกะเอามาไวทางฝงน เอาไวโดยเอา

คนดาบเกยไวทางออกปลายดาบชออกไปนอกซาน

แลวฝายหญงมหยงหละทส าคญทสด ก าไรแขน ก าไรมอ คลองเอาไวในคนดาบนน

แสดงใหเหนวา สองคนนตกลงปลงใจสอยเปนคครองชวตกน บอตองตามหรอน าหา ใหเขาใจ

วา ไปน ากนแลว ขอแตอยาเอาปลายดาบหนชเขาไปเขาใน แตตามหลกกะคอ เหมอนกบเดก

นอยบอใหความเคารพผใหญ เอาศาสตราวธ สงของมคมสงทจะเกดอนตรายตอผหลกผใหญ

หนเขาไปใสเหมอนกบทจะท าราย อนถอวาบอใหความเคารพย าเกรงตอเพน เพนกะบอฮบ

อาต : คอในกรณแบบทวา บอฮบบอรบลกเขยเดคบ

ลงสละโอน : แปลงกะม พธของการแปลงกนโดยบอตองเอาปรบไหมใสโทษ แตมนกะ

บโหละมนยาก ฉะนนกะตองฮบ เมอฮบไปแลวกะ สมมตบาดนเนาะ เขาลกแลวมออนมนหน

เขาสไดตงเถาแกมาครอบวาลกหลานของเจาเอาไปอยน าขอยไดสเบงสอยขอย ลกหลานขอยนห

นะบตองหวงเมอมการครอบแลวกะสมการมนจกมอไดแหละจนพรอมมการฮบเขยขนเฮอนแตง

ดองแตเขาบเอนวาดอง เขาวาฮบเขย ฮบขนเฮอนบซนนถงจะอยน ากนเปนสบเปนซาวปกะอยา

จะขนเฮอนบไดเลยตองอยทงเคยงไฮเคยงนา

สมมตเขยอยากขนมาซอยเวยกในเฮอนกะขนเถงบได มงหลงคาบไดคะล าอาเพช อาเพช

ทงหลายแหล สมมตผเอาไว ตรงนเนาะกะหาม หามมาเลยทางน มาไดแตฝงทางน ฉะนนนตอง

มการรบเขย มนกะมพธกรรมตงสองสามเดอนพน ทในหนงสอเขาเฮดไวนนแหละวามอะหยง

เอาซโครงมาเฮดหว เอาคางมาเฮดกรรไกร มนอยในหนงสอบไดจอบไดทองไว มนมหลายแนว

อยดอก อยในนน

เปนการสมมตบแมนเอาอนนนหว มนมหลายฉะนนตองเอาเอกสารมาประกอบน า

เพราะเฮากะบแมนวาอาภพตองมาเฮดเรองนเนอะ กะแคเปนผสนใจและกะอานเบงหละกะทน

เวลาสมภาษณแนวนมนกะตองใหเอกสารไปถายพรอมวาเจาของกะสบไดทองไวเพราะเฮาบ

แมนผฟหลกผใหญถงขนาดทวา เปนผประกอบพธกรรมตาง ๆ เรองแบบนใหผเฒาผแกทตายไป

สบฮบ มนจงจะฮอดเขาเดกนอยถงจะฮแตกะท าบไดฉะนนเฮากะยงบถงเกณฑนน และการสอน

กะบม ถาอยากรกะคอเฮอนเฮาเอง จอบเบงเอา มนเปนในลกษณะนนเวาวาบางเทอฮนเนอะมนม

การฮบแขกฝายชายกะตบหนงตามทจอมา และกะญาตฝายหญงอกตบหนง มจกคนกะอยในพาม

ใครพามมน

ฝายหญงฝายชาย ของเจาบาว เจาสาวเฮาสมการกนอะหยง เจยะจะน า เจยะหยงเจยะ

หมากกาน ขนาดผเฒาเฮาเคยสอแลวกะแปลความหมายบได ในหนงสอบไดเตรยม แปลงวากน

เหลา อกโตหนงนะกนอาหาร การคอบซงกนและกนมนสกนทงสองมอ มอทสามมนสมการ

ปลกปล าอยบาง คอทางเฮานกะบไดคอเนอะ ประเพณของโสจรงๆแลวน มนสมนาเพยงทเอาไว

แตเดยวนจกหมดคอกนจก ทางจมนเอาประเพณลาวซงมนงายขน คอแตแบบธรรมดามนสงาย

กวา ถาแตงแบบโสมนสหลายขนตอน ฆางวฆาควายบไดฆาลาวเฮาเนาะจนมนไหมนตายผเดยว

ฉะนนหละไทโสอยทางนอยางปะฮตของโสไปหลาย มนหลายความโพด เพราะวาบใหแตงงาน

แลว จนมลกกะมบางคนกวาสจะฮบขนเฮอน เพราะกอนท เพนสฮบมาเพนกะเบงคน าวาสอยน า

กนส าได เมออยกนเพนกะไวเนอเชอใจกน เพนกะสฮบ ฮบขนเปนลกบาดน สมมตเฮอนไดทบม

ลกชายเลยมแตลกสาวกะสมพธกรรมตดหวขนหงเขาเอนแตบแมนตดหว ตดหวขนหง หมายถง

วา ยกตวตนใหเปนลกเจาของบานนนเปนลกชายเพอวา ผเฒาผแกนน พอเฒาพอตานนสไดใช

เวยกได ขนไปทวไดหมด คอเหมอนกบเปนเจาของบานเขาวาขนไดหมดทกบาดทกแจ บอกกบผ

วานนคอลกชาย อยาตอยาทวงวาเปนผไดมาจากไส นลกขอย เฮาฮบมาเปนลกนบแตนเปนตนไป

อยาทวงเดอ วาเปนผอนขนมาบบอกบอกลาว มาเหยยบหวลบหางอหยงกะวาไป ในสวนนแหละ

ใหเปนลกชายเสยเอง แตทนมนกะตละปดจากลกสาวของตวเองตองกลายเปนผอนไดบาดนลก

สาวตวเองนนแหละจะขนทเปนหองทมแจมวญญาณบรรพบรษจะขนบได

ถาเฮอนหลงนนมลกชายฮะนนอยนกะคอแคอยอาศยเปนแบบเขยจะขนบได ลกสาวขน

ได มนเปนลกษณะนนแตเขยขนบไดแนนอนแตเขยมาอยกะเขานเขาจะมการ “เฮะ” หรอสางผ

เขาบเฮดเฉพาะผทเปนลกของเขา ถาเขยทตดหวขนหง มาเปนลกชายกะบได “เฮะ” เฮะ คอการ

สางผเมอนนแหละคอการฮบ รบเขามาเปนเขยจงสขนเฮอนไดอยน ากนได แตหามขนทางทหวง

หามนน นนคอการฮบเขย สามารถขนเฮอนไดแตตองเคารพย าเกรง

บทสมภาษณ พอเลก ธรรมนญชมชน

พอเลก : การเปลยนแปลงของสงคมโลก เพราะเฮาดงไวมนกะบอย หามมนไวมนกะบ

ฟง มนกะตองไป แตเฮากะหนจากโลกใบนกะบได เฮาตองอยกบมน แตเฮาตองถามตวเองวา เขา

เปลยนแปลงไปไดไมเยอะ เฮาจะอยตรงไหนถงมความสข ตองถามตวเอง เฮาหนจากโลกน ใบน

บได ถงมนจะเปลยนไปเทาใดกตองอยกบมน แตอยกบมนไดอยางมความสข จะอยตรงใดละ

อนนนมนเปนเรองใหญนะ คอเฮาไปไสบไดละ แลวจากโลกน เฮาหนจากมนบไดแลวคนบตาย

ตองอยกบมนแตตองเฮดจงได จงสอยได และตองมความสขน า อนนนส าคญกวา 3 เรองเด เขาใจ

ใน 3 เรองเปนเรองส าคญมากนะ ตองเฮยนฮ ตองเขาใจ ฮจกแลวมนยงบพอ มนตองฮจรง ฮจรง

แลวยงบแลว มนตองฮจรง ฮจรงแลวยงบแลว มนตองฮแจง แลวสเกดปญญา ปญญาเทานน

จะตองแกปญหาไดทกเรองในโลก ปญญา คอ ความรอบรในความสงฆาน ฮลก ตน หนา บาง

กวาง ไกล นนคอปญญา เพนสเขยนเปนพทธสภาษตไววา “นทท ปญญา สมาอาถา” แสงสวาง

เสมอดวยปญญาไมม ดวงอาทตยเปนแสงสวางเฉพาะยามกลางวน ดวงจนทรเปนแสงสวาง

เฉพาะยามกลางคน แตปญญานน จะเปนแสงสวางทงกลางวนและกลางคน มก าแพงกนกลาง

เหนเบดคอเกา เพราะมปญญา พอบไดไปไสเลย เรองปญญา แตเฮดจงไดเฮาจงสเฮยนฮดวย

ปรญญาและกะเอาปญญามาพรอม บแมนไดปรญญาอยางเดยว ไดทงปรญญาไดทงปญญาครบ

บรบรณ แลวเฮากะมความสขไดแลว มนเปนเรองใหญนะ พอบไดใชปรญญาแตตองมปญญา

ก ากบดแลตลอด มสต ควบคม

เรองธรรมนญความจรงแลวมนเปนอะนนลก สมยแตกอนมนบมกฎหมาย มแตผเฒาผ

แก มเฒามแก มนาย มลง มตา มปา มลง เพนกะตองมาดแลกนแบบธรรมชาตบานเมองเฮา เพน

กะเลยตงเปนฮต 12 คลอง 14 ฮตย คลองเจยง ฮตบานคลองเมอง ฮตนนคอ จารตประเพณอนด

งามทควรประพฤตปฏบตการอยรวมกนของคนในสงคม แมนบอ มนตองมฮตมคลอง อนนนเมย

ผนน อนนนเมยคนเดย อนนลกเขาทบไดรบอนญาต เฮากะบอก ไปรบกวน มนคอไปตามคลอง

ตามสถานบ คนมนไปตามฮตตามคลอง มนกะบผด

กฎหมาย แมนบ มนกะบผดศลธรรมแมนบ แลวมนกะเลยบเปนโทษแมนบ กลายเปนแหง

ความทกขละเดน การอยรวมกนมนกะเกดความทกขแมนบ แหละสงส าคญ คอ ตองเคารพกน

ทกคนมความส าคญ ทกคนมคา มนบแมนวาดทสด คอเรามนไมใชทกคนดเทากนเบด เขาเรยกวา

เกรยรตและศกดศรของความเปนมนษย ของความเปนคน เทากนทงหมด เพยงแตวา ผดแตวา

หนาทการงานคนละอน แตบางทกเปนคนลอแล คนขฮายใหญด าอวนคอพอ

คอพอใหท าความเขาใจกบทกคน ใหเหนความส าคญของกนและกน บแมนวาดทสด คอ

เราฉลาดมากมนไมใช ทกคนกฉลาดแตฉลาดคนละเรองกน ยอมรบกนไหมละ วาเจามดอนหนง

ขอยมดอนสอง แลวเอาดของเจา ดของขอยมารวมกน มารวมขนกน บแมนเอาเงนมาลงขนกน

แตเอาความดความงาม เอาความฮ ความฉลาด ของแตละคนมารวมกน มาลงขนกนแลวมา

แลกเปลยนกน มนสท าใหเฮาฮมากขน ความฮมนอยน าคน สตปญญามนอยน าคน บแมนอยน า

เทวดา แตเฮาสเฮยนฮกนจงได ถงสได สตปญญามากขน อนนนส าคญกวา พอนบแมนวาใชคน

พอไดความฮและสตปญญาไดจากคน เดกนอยกะม แตเฮาสหาวธเกบเอาสงเหลานนไดจงได ถง

สเกดประโยชน

อ.หม : อยกสมาลยสมความเชอเรองผเฮอน ผนา ผแจ อนนมนมความส าคญกบบานเฮา

จงได ในชมชน เรองการปกครอง การอยรวมกน กฎ กตกา ?

พอเลก : เฮอนเฮามนมผเฮอน แมนบ มผแจ มผพอผแม ถาเฮาเปนลก เปนหลาน น...

ถาเฮาเปนลกเขย ลกใภแบบน คนเฮาอยเฮอนป เฮอนยา คนไปในพนทบเหมาะสมกบเฮา เพนวา

หองวาเบง มนกะผดผแจ ผดผเฮอนแมนบ มนคอระเบยบ มนคอกฎหมาย คนสวาเปนภาษา

สมยใหมนะ คอกฎหมาย บอนนนมนคอขอหาม บใหไปเดอมนสผดหผดตาเพน ความจรงเพนบ

วาตรงดอก เพนเลยวาผดผ ความจรงกะผดตาพอแมนะแหละ มนบถกตา เพราะวา เพนคดวาเปน

ลกหลานทบมกรยามารยาททดงาม มนคอ กฎหมายคนสเวาแบบสมยใหม คนสมยเกาเพนบเวา

กฎหมายเด เพนเวาฮต คลอง

คนวาเพนไปไฮไปนาเพนกะมผตาแฮก ผตาแฮกเปนผของนางยกษคน (เปนเรองเลาแต

กอนดกด าบรรพ) นางยกษคนแตกอนเพนเปนคนมเมย 2 คน เพนเอาเมยเปนคน เพนฮอยละ แลว

บดน นางยกษคนกะมกคนนอกน ากน กะเลยกลบเพศมาเปนคน กะเลยมาอยกบผวเดยวกน ผว

คนเดยวกน กะเลยผดกน นางยกษกบคนกเลยผดกน แลวกะเลยฆากน เมยนอยฆาเมยหลวงตาย

เมยหลวงตายไปเปนไก แลวบดนผหนงกะกลายเปนแมว แมวกะไปกนไก อนนคออาฆาต

พยาบาทจองเวรซงกนและกนเนอะ แลวบดนไกกะตายไปเปนเสอ แมวกะตายไปเปนวว บดนกะ

เสอกะมากนวว เมยนอยเมยหลวงอาฆาตพยาบาทกนบเซาสกเทอ พากนตายหลากชาตหลายกบ

มามอหนงเจอพระพทธเจาก าลงแสดงพระเทศนาทางศาสนา กะเลยเขาไปฟงธรรม พระพทธเจา

กะเลยแสดงธรรมใหฟง กะเลยบใหอาฆาตพยาบาท จองเวรซงกนและกน ใหฮกกนแพงกน ใช

วฒนธรรมอนดอนงาม ฮกแพงแบงปนกน กะเลยถกกนกะเลยบฆากน กะเลยพากนเฮดนา เฮดปา

เฮดสวน แตวานางยกษคนเปนคยจกวาปาทดนหมองได เหมาะสมในการเฮดนา มนฮจกดนงาม

กะเลยพาลกพาผว พาเมยทเปนคน ไปเฮดนา มนกะเลยกลายเปนไดขาวกนพออยพอกน กะเลย

เปนบญคณอนหนง ซงนางยกษคนฮจกทดนท านาทด กะเลยเวลาเพนตาย กะไดสราง คอเฮาได

สรางปตาไว ยามบญขาวสาก ขาวประดบดน หรอสลงไฮลงนา สขนจากนาหรอเกยวขาวแลว

ตองแบงขาวใหผตาแฮก (นางยกษคน)

อะนนคอแสดงถงผมบญคณตอกนและกน แมนบอ แหละความจรง แลวคนเวากบคน

สมยใหม มนกะสเปนความเชองมงาย ถางมงายอหล แลวมนสผดไผละ ถางมงายบดกะทมโลดเด

ถามนบด เขาเรยกวา “ตองมสตในการเฮด อนใดควร บควร” ไปปาไปดงเพนกะยงหามแมนบ

อ.หม : ผเฮอน ผแจ เพนกะตองการสงสอนใหลกหลาน ฮวาบองใดควรบควร เรอง

กาลเทศะ เปนเรองการใหคนเฮาฮกแพงแบงปนกน

พอเลก : ออ วถคอ วฒนธรรม

วฒนธรรม คอ ความฮกแพงแบงปนกน นนคอ วถชวตของคนทอยรวมกนในสงคม แต

เขาบเวาวาเปนกฎหมาย แตถาสแปลใหมนมวนๆ งาม ๆ เขาเรยกวา “ธรรมนญชวต” หรอ

“ธรรมนญชมชน” ถาสแปลเปนวชาการ แตกอนมนบเปนวชาการ แตกอนกะวา ผนนผน เขาไป

ปาไปดง กะมตนโพธ ตนไทร ไมยาง ไมแคนฮวย...!! ไมใหญมนผเด เสาบด มนมชเด ใหเคารพ

เกรงขาม เพนบใหตดตนโพธ ไมไทร ไมใหญ เพราะวามนเปนป ยา ไมพอ ไมยา ตนโพธ ตน

ไทรอยเบอะไดยามมนออกดอกผลผล นกปาไดมากนแซว ๆ เฮากะสไดหลากหลายธญพชอาหาร

เพราะนกอยปาอน ๆ แลวมนกะกนหมากไมจากปาอนๆ ทบมในปาอนน แลวเวลามนมากน

หมากปาเฮา มนกะน ามาขในปาน แลวกะสมตนไมหลากหลายขน มนกะเลยเกดความ

หลากหลายทางชวภาพนนแหละ

คาล า คอ ขอหามอนใดควรบควร

อ.หม : ความเชอหลายอยาง เชน แมมานอยานงตนหวบนได ซงมนกะเปนวทยาศาสตร

พอเลก : มนเปนวทยาศาสตรทงเบด แตมนเปนกสกลอบาย ทบเวาตรง คอ เฮามนส

ออกลกยากเดอส นงตนคนได สมานลกมทอง ความจรงนะยานตก มนสตายงายแหละมทอง มน

บคอเฮาเดทบมหยง แตเพนบเวาตรง เพนเวาใหคนเกรงใหคนผาน

เหนเบอะกฎหมาย หามบใหตดตนไม แฮงตด แฮงเบด เอาแตสมยแตกบไดเวาเรองน เวา

แตเรองผ เรองคาล า กะใครอยเด ปาปตาบานบวเปน 100 ป มนยงอย บจกมนยงอยเพราะมการคา

ล า มผ คนบเวาเรองผ มนสเหลอหรอ มนบเหลอแลว แฮงเอาตนไมใหญหลายหนา เมตร 1 ราคา

แพง อยาเวาเดเรองกฎหมาย กฎหมายอยในกระดาษ มนบไดอยในใจคน มนกะเลยบเคารพเกรง

ขามนะ มนกะเลยเฮดใหท าไดทกอยาง

อ.หม : แตกอนเนอะทผวเมยผดใจกน กะใหพอลาม แมลามมาคย

พอเลก : เออ...พอลามส าคญมาก พอลามถอวาเปนพอคนท 2 เด ตองเปนคนจบหวขาย

บายหวบวช เปนคนตองดแลรบผดชอบคนนน ส าคญนะพอลาม แมลาม ยามเพนเจบไข ลกกะส

ไปเบงเพนจบด ยามเพนเฮดเวยก เฮดงาน ยากล าบาก เขากะไปซอย ถกกนอหลเดอ

อ.หม : แบบนพอลาม แมลาม มขอดดในการแกไข ขอขดแยงกนแบบใด ?

พอเลก : เฮาตองอาศยคนอนมาอบรมณสงสอนลกเราดวยเด โดยใหพอลาม แมลาม มา

อบรมณลกเรา พอเวาจรง ๆ เดอ พอหามลกบใหไปเรยนหนงสอนะ ลกฮายพอเด ลกฮายพอซก

พอหดบตบไหมพนได อหลไดลกบแมนเวาเลน พอนเปนศตรกนกบลก ลกกเปนศตรกนกบพอ

เด เรองแบบน แตตอมาพอกปลอยใหไปอบรม เออ...กบหนวยงานขางนอก มองฮนมองนแน

ส าคญนะคนลาวเขามา มาเมองไทยเดายงเวากบคนไทย คนไทยนยากน ากระดาษยากน า

เจยไทบานเฮากะเวาเจยแตกอนเนอะ เดยวนเวากระดาษ เขามนจอมวางแผนใหเหนดน กเลยตง

โรงเรยนใหลกสมอน คนละ 4 ไร 5 ไร อนนคอกระดานดน บแมนกระดานด าไดลก ปากกาเฮา

กะคอเสยมกะจอบ น าฝนน าบอเจอะเอาอนนคอน าหมก ตวพยญชนะ ตวอกษรกะคอพชพรรณ

ธญญาหารทมาจากภพาน อยากกนอหยงอยากใชอหยง เอามาเขยนใสกระดาน ชาตนกะบจน คอ

นกน นกคดจงไดเด อยากกนหยงมนกะกนแลวมนมาขใสหมองน ขใสดนแลวมนกะเกดขนมา

เปนตนไมใหญ ออกเหดออกผล คนกะไดกนน ามนอกตางหาก เหนหมากเมาเหนวามนหวานคน

เหนกะกนน านาน แลวเฮดแนวไดเฮาจงคดแนวนนได คอเขาคอสตวตาง ๆ เฮาเปนคนบจกคดคอ

สตว เฮากะจนกวาสตวแหละสะ เพราะเฮาบไดคดแบบสตวเฮาคดเรองชวตบไดคด เรองอน

เปาหมายของเขาบไดอยทความรวย แตเปาหมายชวตการอยในโลกในนคอความสขส าคญกวา ม

รถหลายคนกะยากเดอ ตองเตมรถคนนน เตมรถคนน เสยภาษหลายอยาง บาดมนสกหรอกะตอง

ซอมหลายคนแฮงหวะหมดหลายพอเลยมจกรยานคนเดยว คนถามวาบไดไปไสบอ มจกรยานเจา

บไดไปไสบอ ฮวยเมย เฮาอยนเนอะ ลกขอยอยในเฮอนกะอยน เจากะอยากใหขอยไปกะเอารถ

มาฮบเอา เจาเอาเครองบนซอตวเครองบนมาใหขอยกะไป มนบไดเปนเรองยากเลย พอมนถงท

จอดเฮากะลง จอดลงบาดนสเอาเฮาไปไสเฮากะไป มนบเกยวกบเฮาน มนกะไปออดหลอดแหละ

ค าวา “ กฎหมาย ’’ เคาเขยนมาใหมนมนเปนคนทบเหนเฮาจกเทอ มนกะเลยผดบางถก

บางเหมาะบางบเหมาะบางสมยแตกอนฮเบาะ ทางเจามานจากกดแฮดไปบานบว จากบานบวไป

กดไหไปบานคอนอยตะกบมทางได แลวบาดนสไดทางมาหากนนตองเฮดบญกฐนไดหมเดอเฮด

บญกฐนจากบานบวไปบานกดแฮดจงไดทางกะเลยไดทางจากบานบวไปกดแฮดเพราะมนมเงน

คนจะเฮดบญกฐนไปทอดบานกดแฮดน มนตองบานกดแฮดไปเฮดบญจงไดและบานบวกะตอง

เฮดทางมาคง พบกนคงทางกะเลยไดทางมาหากน ไดบญกฐน ไดเสยว ไดหม ไดบญ ไปเยยมไป

ยามกน

คนสมยกอนเขมแขงได แตนกการเมองบอกวาคนไทยบพฒนา โคตรชว เขาพฒนามาแต

พอแตแมแลวแตพอเฮา เขาพงเขาเอง บานใกลกน

ค าวากฎหมายผเขยนมนบจกบานเฮา ดนลกรง ยางมะตอย มาใสเขาวาทางรถบแมนทาง

ควาย แตบาดรถมาชนควาย ความผด รถพดถก กฎหมายมนยตธรรมบอ ทางทจรงกะเฮดทางรถ

เลยแหม มนจงถก พอกะเลยมฉายาวา “คนคดนอกกรอบ” หวชนหนงแหงกดบากจกสถก

คนในปจจบนสวมหนากากเขาหากน แลวมอไดเฮาสถอดนากาก มาเวากนมวน ๆ เพราะ

บเอาความจรงมาเวากอน จงสฮวาไผด า มแปว แตเดยวนมนปกปดเอาเบดแลว บานเฮาเมองเฮา

เปนเมองพทธศาสนา เปนหยงเฮาคอบปฏบตธรรมสงคมกมความสข (ธรรม บาล สขขง เนต)

ผปฏบตธรรมยอมเปนสข ธรรมคอ ค าสอนของพระพทธเจา แตคนอนเดย เขาอธบายมาแบบ

หนงวาธรรม คอ หนาท แตทกคนตองท าหนาทใหเปนธรรมแกสงคม เจาเปนครกท าหนาทเปน

คร เปนต ารวจกท าหนาทเปนต ารวจ, เจาเปนคนกวาดถนน, เจาเปนคนเลยววว เลยงควาย เลยง

เปด เลยงไก ใหเปนธรรมตอสรรพสงทงหลายทงมวล แลวสงคมกเกดความสงบสข แคนบได

เปนเรองยายกเลย มอยแลวธรรมะ ศาสนา แตคนบมกปฏบต เขยนไวแคในหนงสอ มนกะเลยเฮด

ใหบไดประโยชนจากศาสนาอยางแทจรง ความเปนธรรมมนเกดจากคนทประพฤตธรรมเทานน

ประพฤตธรรมกะคอความคดดคดชอบ ปฏบตดปฏบตชอบ บเบยนเบยนตนเอง บเบยดเบยนคน

อนบเบยดเบยนสงคม บเบยดเบยนธรรมชาตจนเกดความจ าเปนของชวต นนคอการปฏบต

บทท 4

สรปผลการศกษา และขอเสนอแนะ

1. สรปผลการศกษา

เมอมนษยมาอยรวมกนในสงคม ยอมจะตองมกรอบความคมความประพฤต ใหมนษยอย

รวมกนอยางสงบสข ซงสงทมนษยสรางขน ทเรยกวา ธรรมนญชมชน ซงเปนกฎหมายสงสด

ในการปกครองประเทศ ทมนษยทกคนจะตองปฏบตตาม และละเวนไมปฏบตเมอมกฎหมาย

หามไว และทวา กฎหมายรฐธรรมนญ นเองทเปนฉนวนกอใหเกดความขดแยงกนในสงคม

ธรรมนญชมชน โดยพอเลก กดวงคแกว เลาใหฟงวา ธรรมนญชมชน คอ ผ ซงถอวา

เปนกศโลบาย ทเปนภมปญญาของผเฒาผแกในชมชน ผ เปนสงทไรตวตน ท าใหมนษยเกด

ความเกรงกลว จงสงผลใหไมกลาทจะฝาฝนกฎ ระเบยบ ขอบงคบของชมชน เพราะวาม

บทลงโทษ คอ ผจะหกคอ โดยจะท าใหเสยชวต เจบปวย ท าใหผมความศกดสทธในการนบถอ

และปฏบตตาม

ผ หรอ ไทโส เรยกวา พระคณ โดยไทโสถอวาเปนสงทศกดสทธ ทตองถอปฏบตอยาง

เครงครด อาท ความเชอเรอง ผแจ ซงเปนความเชอวาดวยความเคารพตอบรรพบรษ โดยนบถอ

วาผบรรพบรษจะชวยปกปกษรกษา แททจรงแลวกเพอใหเราเคารพผทพระคณไมใหหลงลม

บญคณของบรรพบรษ ท าใหเดอนสามทกป ไทโสจะมประเพณกนขาวใหม (อะเอยงดง) โดย

พธนมการสบสานจากรนสรนเพอแสดงถงความเคารพตอบรรพบรษ จากการน าผลผลตจากการ

ท านา ทไดขาวใหมมาบวงสรวง หรอใหบรรพบรษกนกอน ลกหลาน ท าใหไทโสอยดวยกน

อยางสงบสข

ธรรมนญชมชนของชาวไทโส ถอวามบทบาทส าคญในการจดระเบยบสงคม ใหมความ

ประพฤตทเหมาะสม และหามปฏบตในสงทคะล า ทหมายถง เปนขอหามทหามท า ไทโสถอวา

เปนชนเผาทอยดวยกนอยางสงบสข อยแบบพแบบนอง เออเฟอเผอแผ ท าใหไทโสไมคอยม

ความขดแยงเกดขน เพราะถอวาทกคนเปนครอบครวเดยวกน

2. ขอเสนอแนะ

1. การศกษาโดยการลงพนทนน การประชมและแบงหนาท ถอวาเปนสวนส าคญทจะท าให

งานด าเนนไปโดยมคณภาพ

2. หากวามนกศกษากลมใดทสนใจในเรอง ผ หรอ ธรรมนญชมชน พนทศกษาและนาเรยนร

กคอ อ าเภอกสมาลย เพราะวาเปนพนททยงคงไวในความเชออยางเครงครด และงดงาม

ภาคผนวก

มงหนาสการหาแหลงขอมลทเราตองการจะศกษาจากชาวบาน

สอบถามขอมลเบองตนกบชาวบานทผานไปมาแถวนน

สอบถามแหลงขอมลเพมเตมกบลงก านน

“ตาจ า” แหงกสมาลย

พวกเราถายรปรวมกนกบตาจ าและชาวบานทมารวมฟงดวยกน

ขอบคณตาจ าทไดใหความรกบพวกเราในเรองความเชอของคนไทโส

ลงสละโอนก าลงใหความรเกยวกบความเชอในเรองของการเกดของคนไทโส

ลงสละโอนก าลงใหความรในเรองการแตงงานของคนไทโส

เพอน ๆ ทก าลงสนทนากนเรองทลงสละโอนพดใหฟงอย

พวกเรารวมถายรปกบลงสละโอน

ขนาดเดก ๆ กยงใหความสนใจฟงเลย

เพอน ๆ ตงใจกนมาก ๆ เพองานนโดยเฉพาะเลย

วเคราะหขอมลธรรมนญชมชนโดย “พอเลก กดวงคแกว

พอเลกไดอธบายเกยวกบธรรมนญชมชนเกยวกบเรอง ผ

พอเลกเรมอธบายตอไป ถงเรองธรรมนญชมชน

รวมถายรปกบปราชญชาวบาน “พอเลก กดวงคแกว”

บรรณานกรม

- คณตานยม ขวากพนธ (ตาจ า) ,สมภาษณ 6 กนยายน 2555.

- คณลงค าด พลอาสา (ก านน) ,สมภาษณ 6 กนยายน 2555.

- คณปานวด โพธ ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณสาคร ผวดกสาด ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณยายแหวน มอนปาก ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณตาจนทร เนยมจนทร ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณยายช ไกรสะแกว ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณยายพอ พาพานทาง ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณยายรนทอง อนค าชย ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณยายอรด ขะธ ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณยายอาร สายอราช ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- คณลงสทธพงษ พรหมหากล (ลงสละโอน) ,สมภาษณ 16 กนยายน 2555.

- พอเลก กดวงคแกว ,สมภาษณ 21 กนยายน 2555.

- เกษม คนไว. คมความคดพอเลก กดวงคแกว.หนา 64-73. นางสะเมงส านกพมพ,2553

- กองการศกษาเทศบาลต าบลกสมาลย. ประเพณไทโส อ าเภอกสมาลย. หนา 6-

15.ส านกพมพ สกลนครการพมพ,2548

- ศนยศลปวฒนธรรมไทโส. ต านานเมองกสมาลยมณฑล.หนา 1-17. ส านกพมพ

สกลนครการพมพ ,2546