Czeskie jednostki wyrażające

negatywne stany emocjonalne i ich

polskie ekwiwalenty.

Analiza na materiale z korpusu paralelnego InterCorp

dr Elżbieta Kaczmarska

Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej

Wydział Polonistyki

Uniwersytet Warszawski

závidět / žárlit

• Strzeż się, panie, zazdrości! O, strzeż się Tego potwora zielonookiego, Co pożerając ofiarę – z niej szydzi.

• (William Shakespeare, Otello)

Motywacja

Kontakt z językiem obcym…

Konieczność rozumienia i przekładu

Nieoczekiwane trudności podczas konfrontacji języków blisko spokrewnionych

Fałszywi przyjaciele tłumacza

Nieprzetłumaczalność (również leksyka bezekwiwalentna)

Niemożność wyrażenia dokładnie tego samego

Szczególnie ryzykowne – czasowniki wyrażające stan psychiczny

Słowniki klasyczne / słowniki elektroniczne / translatory online

Cel

• Analiza dwóch fraz czeskich oraz próba ustalenia ich polskich ekwiwalentów

• Badanie na podstawie korpusu równoległego [porównywalny / subkorpus (?)]

• Znaczenie słownikowe badanych czasowników

• Jakie jest znaczenie badanych czeskich jednostek i jak może je rozumieć osoba, dla której językiem ojczystym jest język polski?

Czasowniki wyrażające stany psychiczne

... są często wieloznaczne

... ile tracimy w przekładzie

... jak trudno je przełożyć

... co właściwie znaczą (niektóre z nich)

InterCorp – źródło danych

• …

KonText (InterCorp, wersja 7)

Słownik Narzędzia:

o word-to-word alignment: GIZA++

o tagging: Morfeusz+TakIPI, Hajič+morče

Teksty:

o korpus InterCorp wersja 6, tylko beletrystyka

o bez rozróżnienia na czeskie/polskie/obce oryginały

o tylko wiązanie 1:1

o czeskie teksty: 11 885 KW

o polskie teksty: 11 860 KW

Wyniki:

• wyekstraktowane pary lematów: 8 651 K

• wyekstraktowane hasła dwujęzyczne: 528 K

Automatyczna ekstrakcja – dr inż. Alexandr Rosen (FF UK, Praha)

závidět

záviděti

• (komu; komu co, koho, †čeho) pociťovat závist k někomu nepřát (komu co, koho):

o z. boháčům, šťastným lidem; lidé si navzájem závidí; z. mladé dívce krásu, ženicha; mnozí mu té slávy záviděli (Prav.); tu funkci ti nezávidím nechtěl bych ji; je hoden závidění (Mach.) závisti; záviděná dívka (Pujm.) budící závist; místečko tak krásné a tak lahodné, že až k závidění (Ner.) vzbuzovalo závist;

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

závidět

• závidětimpf, závidívatiter

• 1 ≈ pociťovat závist; nepřát

• frame: ACT1oblADDR3

obl PAT obl4, že, cont

• -example: záviděl jí její vzdělání / rozhled / že je chytrá; závidí i nos mezi očima; závidí mu, co všechno má

• -diat: deagent: v naší vesnici se závidí i nos mezi očima

• -rcp: ACT-ADDR: Jan a Marie si záviděli

• -class: mental action

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

závidět https://trnka.ff.cuni.cz/~vavrin/ic_slovnik/index.php

188 závidět zazdrościć

26 závidět zazdrość

16 závidět pozazdrościć

7 závidět zazdrosny

4 závidět zawiść

1 závidět darzyć

1 závidět straszliwie

1 závidět współzawodniczyć

1 závidět zwyknąć

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

• Tu jejich zjevnou pohodu a bezstarostnost jim upřímně záviděl.

• Szczerze im zazdrościł pogody ducha i beztroski. [Viewegh-UcastniciZajez]

• Agnes záviděla Paulovi, že žije, aniž si musí stále uvědomovat, že má tělo.

• Agnes zazdrościła Paulowi , że może żyć bez ciągłej świadomości własnego ciała. [Kundera-Nesmrtelnost]

• ...a já vůbec nezávidím budoucím badatelům při textologické práci na Dopisech Dubence.

• ...a ja wcale nie zazdroszczę przyszłym badaczom pracy tekstologicznej nad Listami do Kwiecieńki. [Hrabal-Ruzovy_kavalir]

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

ekscerpcja / beletrystyka / cz – pl (analiza manualna)

závidět 50

zazdrościć 45

pozazdrościć 3

być zazdrosny 1

inne 1

• … spokojen , že mu nemá co závidět…

• …zadowolony , że nie potrzebuje być zazdrosny…

žárlit žárliti

• 1. (na koho, co; ~; †s kým) pociťovat nelibost, bolest, zlost vůči někomu milovanému, protože má rád někoho jiného; pociťovat nelibost, bolest, zlost vůči někomu, koho má ráda milovaná osoba:

o ž. na svou ženu; ž. bez příčiny; ž. jako Othello; milovník s milenkou žárlí (Klác.); – žárlila na všechny ženy v jeho blízkosti; Evička s Mařičkou nežárlila (Svět.); přen. nežárlila na jeho lásku k vědě

• 2. (na koho) pociťovat řevnivost, nevraživost na někoho pro jeho úspěchy; nevražit, řevnit 1; (nač) nepřát, závidět (komu co):

o nežárlím na šťastnější soudruhy (Herrm.); ž. jeden na druhého; – ž. na něčí úspěchy, krásu, slávu ○ předp. roz- se, za-;

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

žárlit

• závidětimpf, závidívatiter

• 1 ≈ pociťovat nelibost / bolest / vztek / zlost k něčemu / na někoho; závidět

• frame: ACT1obl PAT obl

na+4, že, cont

• -example: Davídek žárlil na svou mladší sestřičku; žárlil na jeho úspěchy; nežárlím na jeho novou přítelkyni; strašně žárlil, že nevyhrál místo tebe; žárlil, jak mu to jde

• -diat: deagent: Nesnáším, když se žárlí očima

• -rcp: ACT-PAT: žárlili na sebe

• -class: mental action

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

žárlit https://trnka.ff.cuni.cz/~vavrin/ic_slovnik/index.php?order=freqDesc

141 žárlit zazdrosny

25 žárlit zazdrość

14 žárlit zazdrościć

2 žárlit być

1 žárlit osiłek

1 žárlit owszem

1 žárlit odprawić

1 žárlit rywalka

1 žárlit wrzeć

1 žárlit zawiść

1 žárlit chwycić

1 žárlit bądź

1 žárlit pewno

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 2

6.0

3.2

01

5

• Zdálo se mi, že na pani učitelku žárlí a přišlo mi jí líto.

• Wydawało mi się, że jest o panią nauczycielkę zazdrosna, i było mi jej trochę żal. [Douskova-Hrdy_Budzes]

• …že nemusím na jejího muže žárlit…

• …że nie muszę być zazdrosny o jej męża… [kundera-zert]

• Navíc jsem žárlil na Alici, že mě nechala jen tak rozbaleného, že si mě přestala všímat, nemazlila se se mnou, nýbrž s Edvínem…

• Ponadto byłem zazdrosny o Alicję, bo zostawiła mnie odwiniętego z pieluszek, bo przestała zwracać na mnie uwagę, pieściła się już nie ze mną, tylko z Edwinem… [Grusa-Dotaznik]

• Povídám, jako vždycky, von na mě žárlí, že jsem mladší než von.

• Powiadam, jak zawsze, on mi zazdrości, że jestem młodszy niż on [Hrabal-Prilis_hl_samot]

• Právě proto, že už nechce žárlit, bere vážně a bez podezření jeho tvrzení!

• Właśnie dlatego, że nie chce już zazdrościć, przyjmuje jego słowa poważnie i bez podejrzeń! [Kundera-Valcik_na_rozl]

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 2

6.0

3.2

01

5

ekscerpcja / beletrystyka / cz – pl (analiza manualna)

žárlit 59

być zazdrosny 46

zazdrościć 7

zazdrość 3

poczuć zazdrość 1

zawiść 1

błąd 1

• Jestem zazdrosna

• 8.03.2002

• Panie Profesorze,

• Serdecznie dziękuję za odpowiedź na moje poprzednie pytanie. Czas na kolejne. Moj dylemat dotyczy wyrażania zazdrości... Jestem mężatką. Wyobraźmy sobie, ze wokół mojego męża "kręci" się jakaś atrakcyjna kobieta. Mój mąż zwraca na nią uwagę, podchodzi, rozmawia... Ja, będąc oczywiście bardzo wściekłą, mówię: "Nie rób tego nigdy więcej, bo jestem..." No właśnie, jak się mówi: "Jestem o ciebie zazdrosna" czy "Jestem o nią zazdrosna"? Te dwa wyrażenia słyszy się często. Problem w tym, że odnoszą się one do tej samej sytuacji, takiej jak na przykład ta przeze mnie Panu przedstawiona. Proszę o wyjaśnienie.

• Istotnie, jest tu pewna językowa nielogiczność, ponieważ w tych dwóch użyciach przymiotnik zazdrosny może być stosowany. Trochę podobnie jest z pożyczaniem: "Pożyczyłem książkę" może dotyczyć zarówno pożyczenia jej przeze mnie komuś, jak i od kogoś - tyle tylko, że te dodatkowe rozszerzenia mogą precyzować. W praktyce, gdy mówię, że jestem zazdrosny o żonę, odnoszę to do sytuacji "w ogóle", gdy zaś mówię (np. do żony), że jestem zazdrosny o jej kolegę, odnoszę to do jej relacji z konkretnym człowiekiem. Zazwyczaj wiemy, o co chodzi - ale rzeczywiście, tu nasz język nie sprawdza się za dobrze.

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

Algorytm

VERB Valence analysis

Case Grammar

Pattern Grammar

Cognitive Grammar

…

Eq

uiva

len

t

Elż

bie

ta K

aczm

arsk

a 3

0.0

3.2

01

5

equivalent equivalent (být líto)

equivalent (milovat / mít rád (?))

equivalent (toužit)

equivalent (toužit inf) equivalent

(trápit, nenávidět)