Sibat

2018

Hejimar

'67'

Mehane…Wêjeyî…Çandî…Rewşenbîrî…Serbixwe …..

Sernivîser: Ebdulbaqî Huseynî

Derhêner: Xorşîd Şûzî

Damezrandin di

22 Nîsanê 2012

Rewşa kurdistanê a dawî dilê gelê kurd bi tevahî xemgîn kiriye.

Xweşî û coşa giştpirsînê ji me windakir.

Gelo çi dibe?

Çima wilo dibe?

Tenê serkirdayetiyên dewletên mezin karin bersivê bidin.

Gelê kurd li kurdistana başûr bi serkirdayetiya serok Mesûd Berzanî xwe ji bo

giştpirsînê baş amadekiribûn, her ew ji hevalbendên xwe yên derve piştrastbûn

ku ewê kêfxweşiya xwe ji giştpirsiyê li Kurdistanê bînin ziman, her û ha wê ji

wan re alîkar bin, ji ber ku kurd aştîxwazin û ji bo ku pêşmergan bi tundî li dij

Daişê bi salan şerkirine û gelek canfîda ji pêşmergan di aniyên şer de bûne

qurban.

Bêguman kurd li şûna cîhanê bi tevahî şerkirina û bi awakî serekî li vê pirsê

nerîne, ji lewra ew gelekî piştrastbûn, ku hevalbendên wan ti carî wan bê omîd

û bê pûte nakin.

Bê guman ku daxwaza gelê kurd ji salan ve hebû, ku bi vê giştpirsînê rabin, lê

Emêrîkanan rê ne didan wan û herdem digotin (li paşxin ) hîna dem ne hatiye, û

soz dan wan ku piştî şerê li dijî Daişê wê karibin giştpirsînê li darxin

Lê weke herdem derew û fotên xwe dikirin. Êdî Kurdistana Başûr li gor

texmînên xwe û piştî biryareke giştî ji rêxistinên kurdî bi tevahî, ji bilî (Goran) di

25/9 ji vê salê gelê kurd bi coş çûne ser sendoqên dengdanê û daxwaza xwe bi

cî anîn. Dengdan 92 ji sedî herêkirin û gotin belê, êdî gelê kurd li her çar perçên

Kurdistanê kêfxweş û bi coş man.

Gelek neçû, dijminên gelê kurd jehra xwe verêjandin û bi tundî li daxwaza gelê

kurd nerîn, bê guman bi alîkariya hin aliyan ji gelê kurd dijminê xwînxwar êrîş

berda ser Kerkûkê û hemû cihên ku hîn li ser tê şerkirin, bi dijwarî şerê daxwaza

gelê kurd kirin û bi alîkariya Amêrkana, Ferensa û Ingillîza îrada gelê kurd

şikandin û ew cî tev dagîrkirin, gelê wê perîşan û penaberkirin.

Careke dî Dewletên mezin daxwaza me şikandin û omîda gelê kurd şikandin.

Belê.., dijminahiya wan hîn berdewame, careke dî gelê Kurdistana Başûr ketin

bin yase û bendên qerêj ku desthilata Baxda li ser wan biryar dide.

Serok Mesud Barzanî bi serbilindî dîtin û rewşa dawî da zanîn, û dest ji

serkirdayetiya kurdistanê berda, da ku bimîne pêşmergeyekî tekoşer.

Bê guman ev rewş wilo namîne. Gelek caran sosretên dijwartir ser gelê Kurd de

hatiye, lê li dawî li ser lingê xwe sekinîne .

Dilê me teva xemgîne, em dizanin êdî wek serok dibêje ; “Hevalên gelê Kurd

tenê çiyayên wane”. Hêvîdarin bi zûtirîn dem, ev rewş çareser bibe, û

yekîtiyeke rast di nav gelê kurd bi tevahî çêbibe, da ku dijmin nikaribî pilanên

xwe yên qerêj li ser gelê kurd pêkbîne.

PELÊ PÊNÛSA NÛPELÊ PÊNÛSA NÛPELÊ PÊNÛSA NÛPELÊ PÊNÛSA NÛ

Koçkirina dawî ya helbestvanekî

ji mezintirîn helbestvanên dawî

yên Kurd yên klasîkî …

Xorşîd Şûzî

Di pêşî de em sersaxiyê ji me hemya re, û ji gelê Kurd

hemûyî re, dixwazin, bi koçkirina dawî ya têkoşer û

helbestvanekî mezin, yê ko bi gotinên xwe, û bi vîna xwe ya

ko şaxikên Zeytûnan bilind kiribû, bi heval û hogirên xwe re

beşdarî kiribû di ronîkirina rê û rêbazên têkoşîn û azadiyê

de, ji bo hilanîna sitem û zordariyê ji ser gelê Kurd .

Bêgumane ko, piştî roja Mîdiyan çû ava, di

her qonaxekê ji qonaxên mêjûya gelê me

de, mêr û mêrxas hebûn ko bi hêz û

hinereke bilind, û gelekî bi zanebûn,

dixebitîn, da ko xewna gelê xwe ya ko ji wan

hatibû dizîn, bicihbînin; piştî ko gelê me, û

gelên din yên hawîrdor li gor pilanên wan

dewletên xwedî hêz, yên ko ti nirxên

mirovaniyê nasnedikirin, tenê xêr û hebûna

van welatan talandikirn, hate perçekirin,

gelê me û xaka wî li ser gur û hirç û çeqelan

dabeşkirin, da ew jî kurtêl û jibermayan ji

xwe re birevînin, bibin ….

Rewşenbîrên Kurd herdem bi bîr û baweriyên xwe şer dikin, berxwedanê dikin,

dijî hemû kar û awayên tunekirin û bişaftina netewî yên ko ji aliyê dagîrkeran

derbarê gelê wan de dihatin kirin û pêkanîn, dixwazin ko bi hişmendiya xwe, bi

destên xwe mêjûya gelê xwe duristbikin …. Xelîlê Sasonî, bi rastî, yek ji van

rewşenbîrên têkoşer bû; mane ew bixwe kurdekî kurê malbateke têkoşere, ko

şerê Turkan kiribûn, dijî sitem û zordarî û êş û azara ko li Kurdan dikirin, loma ji

vê malbatê gelek şervan û têkoşer derketin ….

gava ko mero xwedî hinera afiraner be, ziman û gotin bi hesanî bi ya mero dikin,

ji ber ko ziman hilgirê wate û nîşaniyane, ew alavê têkiliya mirovane; û ji ber ko

helbestvan bi xwe rewşenbîrin, ew dizanin çawa tiştan li cihê şayiste deynin, ew

gelekî hestyarin li himber kilametan, di êş û azarên wan de digihên, waneyan jê

werdigirin, têgihîştiyên felsefeya hebûnê û wateyên yên kûrin, xweşbawerin ko

zindîbûna herdem tenê ji xaka wan ya pîroz û têrhavil re ye ….

Helbesta Kurdî bi rehên xwe yên bingehîn, xak û mirov, nimûneyên afiraner yên

gelekî mezinin, ne tenê di asmanê wêjeya Kurdî de, lê di asmanê wêjeya cîhanî

de jî; wêjeya Kurdî, di beşê xwe yê giring de, karîbû li dijî hemû wan helûmercên

ko dixwestin wê ji navbibin û tune bikin, biserkeve, û beşekî mezin ji wêjeya

devkî biparêze, di nav de jî tiştê ko hinek rojhilatnasan, û hinek Kurdan jî,

nivîsîbû; lê mixabin gelek ji wan Durr û Gewherên wê wêjeyê windabûn, ji ber ko

Kurdan, herdem, gelên din yên ko bi wan re dijîn, didan pêş, ew di ser xwe re

digirtin, û xwe û bidewletbûna xwe li ser xaka xwe jibîrdikirin, loma xwe li ser

rêya helandin bişaftinê didîtin, nemaze gava ko biyaniyan ….. Rûp 2 …..

Rewşa kurdistanê

a dawî

Boniye Cegerxwîn

hejimar "67" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

2

weke: Hisênê Tewfo, Adilê Hiznî, Mihemedemîn, û

hinekî din ….

Ji helbestên wî yên xweş yên ko gelekî belav bûbûn:

Dengê birçiyanim (1977)- Roja jinên cîhanê- Kavil-

Kurdistana ez dixwazim, û bi sedan helbestên din yên

hema di rojên wî yên dawî de hatin çapkirin, gelek

helbestên wî bi dengê çend stiranvanan hatin stiran

weke: Hisênê Tewfo, Adilê Hiznî, Mihemedemîn, û

hinekî din ….

Folklornas :

Li tenişta helbestan, Xelîl guhdida folklorê Kurdî jî, bi

taybetî stiran û awazên folklorî yên resen, di vî warê

de hevkarê hunermendê mûzîkjen Hisênê Tewfo bû,

bi hevre du salan çavdêriya koma Newroz kirin, bi

dehan stiranên folklorî danehev, ewên ko di zeviyên

nîsk û ceh û geniman de dihatin stiran, yên ko

dayikan di ber dergûşên zarokên xwe de

dinehirandin, yan di ber destaran de di hatin gotin, li

ber kelandina savar û dankutanê de xelkê distiran,

herweha (Beylûteyên Feqeyan), û stiranên ber

dîlanên weke Hûrizî û Pêşmalka, û yên xwazgîniyan û

dawetan ko li Rojavayî Kurdistanê dihatin stiran ….

Kêferata bi nexweşiyê re :

Sasonî di sala 2008an de bi nexweşiya penceşêra

sîngê ket, li Şamê du carî neştergerî jêre hate kirin,

bidû de rewşa wî gelekî başbû, ji ber ko bi mêranî li

himber nexweşiyê disekinî, herdem digot ezê zora vê

penceşêra pîs bibim; ji ber rewş û mercên ko li Sûriye

peydabûn, neçar bû berê xwe da bakurî Kurdistanê û

li Batmanê ma, li wir gelek kes ji malbata wan hebûn,

kurê wî Mihemedelî yê doktor jî li wir bû, û li Amedê

dermanê xwe distand, lê mixabin, di dawî de

nexweşiyê zora wî bir ….

Berhem û xelat :

- Sê berhevokên helbestan yên mezin ko ketine

gewrepirtûkekê bi navê : ``Şîpek ji berfa Mereto´´ .

- Berhevokek ji stiranên folklorî yê corbicor ji rojavayî

Kurdistanê dabûnehev .

- Pirtûkek ji hezaran pend û zargotinên gelêrî, li gor

tîpên alfabêyê hatine rêkxistin .

- Lêkolînek bi zimanê erebî li ser wêjeya seydayê

Cegerxwîn .

- Çend pirîsk ji serhildana Sasonê, bi zimanê erebî .

- Xelata komîteya bijartina baştirîn helbest di

sedsaliya şîna Barzanî de, sala 2003an .

Xelîl pênc zarokên wî hene: Perwîz, Mîdya, Şevîn,

Mihemedelî û Gîvara ….

Xwendina xwe heya Bekelorya li dibistanên bajarê

Qamişlo xwendiye, û li zankoya Helebê, li fakûlteya

Mafê, xwendiye, sala 1970yî lîsansa mafdariyê

standiye; di ber xwendina zankoyê re, li bajarê

Qamişlo mamosteyê dibistanê bû, piştre li banka

çandiniyê weke cîgirê rêvebir xebitî, nikarî bû weke

parêzer karbike ji ber ko nasnameya wî ya sûrî

tunebû, ew li gor serjimêra şovînî ya 1962an, ko li

parêzgeha Hisiça hatibû çêkirin, navê wî weke biyanî

hatibû tomarkirin, wilo jî ew biribûn leşkeriya neçar;

di leşkeriyê de, û li ser daxwaznameya wî bi rêya

wezîrê berevaniyê, nasnameya sûrî jêre hat ….

Ji ber givaşên hêzên ewlekariyê li Qamişlo, dest ji

karê xwe li banka çandiniyê berda, û ji ber duristî û

destpakiya xwe serê xwe ji sextekarî û bertîlxwarina

ko wan jê dixwestin neçimand, sala 1981ê dest bi

karê xwe weke parêzer kir heya sala 2008an, dema

ko ji ber nexweşiyê xaneneşîn bû ….

Helbestvan û têkoşer :

Xelîl ji biçûkaniya xwe de ji helbesta Kurdî hezdikir, û

her cara ko mamê xwe Sebriyê Şêxo didît jê dixwest

ko hinek helbestên seydayê Cegerxwîn jêre bixwîne,

wî dicîde ew ji berdikirin, piştre dîwana (Pirîsk û pêt)

bi dest wî ket, ji wê hînî xwendina Kurdî bi tîpên latînî

bû ….

Gava ko Cegrxwîn, Osman Sebrî, Nûredîn Zaza, Qedrî

Can, û Hesen Hişyar naskirin, ji ber ko carê dihatin

mala wan, bêtir ji helbestê hezkir, û hîna 15 salî bû

kete nav rêza Partî de, ew yek ji xwendevanên Kurd

yên zankoyê yên pêşî bûn ko helbest bi Kurdî ristin,

di sala 1961-1962 de du helbest nivîsîn, yek bi navê ` ̀

Barzanî´´ bû, gava ko şoreşa Êlûlê nuh destpêkiribû,

ya dinjî bi navê `` Doktor´´ bû, bi mebesta Nûredîn

Zaza sekretêrê Partî, gava ko ew û çend serkirdeyên

din li zindana Mezzê girtî bûn; helbesta helbestvanê

ereb Ibrahîm Nacî ya bi navê (Eletlal), ango Kavil, ko

Umkelsûm distira, wergerand zimanê kurdî, herweha

helbesta helbestvana Amerîkî Cîl Hêrn ya bi navê (

Waytî li ser Heyvê ye ) wergerand zimanê Kurdî, piştî

çend salan bû weke rêber û piştgirê gelekan ji nifşê

nûhatî ko guhdan bi wêjeya kurdî dikirin ….

Ji helbestên wî yên xweş yên ko gelekî belav bûbûn:

Dengê birçiyanim (1977)- Roja jinên cîhanê- Kavil-

Kurdistana ez dixwazim, û bi sedan helbestên din yên

hema di rojên wî yên dawî de hatin çapkirin, gelek

helbestên wî bi dengê çend stiranvanan hatin stiran

destên xwe danîn ser xaka wan, û xwestin ko bi

jinavbirina wan xwe avabikin ….

Niha, piştî koçkirin yek ji wan helbestvanên

kilasîkiyên dawî yên Kurd, gelo wê pênûsa min karibe

hinek ji wan êş û azarên min li ser koçkirina wî

rêzbike??!! mane ez û wî ji biçûkanî de bi hev re

mezin bûne, em herdû mal jî weke malekê bûn, û

piştre bû zavayê mala me... hestên min jî tenê

kêlîkên windakirina wî dihejmartin û pêdediçûn…

giyanê mero wiloye gava ko ji ber xwe ve xwe xemgîn

dibîne, hêsrên mero têrê nakin, bêdengî jî carna

ûcdanê mero birîndar dike, diêşîne, gava ko

helbestvanek ji vî nifşê kilasîkî yê dawî xatir ji mero

dixwaze û koça dawî dike.…

Xelîlê Sasonî kiye?:

Ew ji malbata Eliyê Yûnis axa yê Sasoniye ( li ser navê

çiyayê Sason, li bakurî Kurdustanê, ko dikeve rojavayî

herêma Xerzan, bakur û rojhilatî Farqînê) ew malbata

ko bi mêranî û desthilanîna xwe li dijî desthelatdarên

Osmanî û Kemalîst navdare, xwediyê şoreşa Sasonê ji

sala 1925an heya sala 1935, pêşî beşdarî şoreşa Şêx

Seîd bûn, û piştre agirê şoreşê li çiyayên xwe vêxistin,

lê piştî ko gelek ji malbata wan û merivên wan di wan

şerên dirindane de ji destçûn, neçarbûn, bi pêşkêşiya

Ebdirehman axa, daketin binxetê ko di bin destê

Firansiyan de bû ….

Xelîl, li gel wan helbestvanên mezin û navdar yên

hemdemên xwe, weke seydayê Cegerxwîn, Tîrêj,

keleş, Palo û yên din, di zengînkirina pirtûkxaneya

helbesta Kurdî de beşdarî kiriye, û digel ko gelekî li

himber nexweşiyê di ber xwe de dida, û ew di

helbesteke xwe de bi tirsok bi nav dikir, lê heya rojên

dawî jî helbest dinivîsîn, helbesta wî ya dawî li ser

giştpirsiya herêma Kuerdistanê bû ….

Mamoste û Parêzer :

Xelîlê Sasonî kurê Mihemedelî ye kurê Mihemedê

Eliyê Yûnis axa ye, bavê wî biraziyê Ebdirehman axa

ye, diya wî Zarya keça Mistefayê Eliyê Yûnis axa ye,

ango keç apa bavê wî ye, jineke gelekî aza, şervan û

têkoşer bû, bi mêranî beşdarî serhildana Saonê bûbû;

sala 1944 li bajarê Qamişlo ji dayik bûye, hevjîna wî

Fedîle ya Şûzî ye, keça têkoşer û kesayetiyê

welatparêz yê binavûdeng Mela Ehmedê Şûzî ye, ko

yek ji damezrênerên Komela Xoybûn bû sala 1927an,

beşdarê şoreşa Şêx Ebdirehmanê garisî bû, û yek ji

damezrênerên Partiya Azadî bû sala 1958an ….

hejimar "67" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

3

- Xelata mehrecana mûzîka Kurdî li Silêmaniyê sala

2005an .

- Xelata Cegerxwîn ya afirandina helbestê, ji bal

Yekîtiya Giştî ya Nivîskar û Rojnamevanên Kurd ve, di

sala 2009an de hate bexşîn .

- Xelata mehrecana helbesta Kurdî sala 2011an .

- Xelata Palo ya afrandinê ji bal Y.G.N.R.K. ve, sala

2016an hate bexşîn .

- Rêzname ji bal P.Y.D.K.S. ve hate bexşîn ji ber

çalakiyên wî di ber çand û kultûra Kurdî de .

Xelîlê Mihemed Eliyê Ûnis ê Sasûnî

Keça Kurd

Hevalê rastgo, parêzer,

helbestvan û nivîskar.

Dilovaniya xweda li ser canê

wî ê pak û pîroz be.

Mamoste Xelîl kurê Mihemedê Eliyê Ûnis e. Bêguman

her wekî ku ji dîrokê ve xuya ye, malbata Eliyê Ûnis

sitêreke geş ya li asmanê serhildanên çiyayên Sasonê

ye. Malbata Xelîl û ya mamê wî ji Kurdistana bakur

revî bûn, li Kurdistana rojava û li bajarê Qamişlo

rûdiniştin. Xelîl bixwe li bajarê Qamişlo ji dayik bûye

û hatiye ser rûyê jiyanê.

Bêguman dema ku mirov bikare, gotareke hêja li ser

helbestvanekî binivîse, divê hinek ji berhemên wî li

ber dest bin, da mirov bikare gotara xwe bi hinek ji

naveroka nivîsînên wî bixemlîne. Lê mixabin ta niha

ne helbest û ne jî ti berhemên mamoste nehatine çap

kirin.

Dûrbûna min jî ji bajarê Qamişlo ku eve demeke

dirêje, paş wê gur û germiya simînar û şevbiwêrkên

ku me bi hev re li dar dixistin, destê min ji wan

berhemên mifadar û serketî yê mamosta vala hiştiya,

ji ber vê jî mixabin ku ezê nikaribîm li ber barê birakê

xwe, dostê xwe yê salên dirêj rabim.

Gotineke civakî heye, dibêjin, mirin li pêşiya her kesî

ye! Raste mirin heye, û koçkirineke bê vegere. Lê ev

mirin û koçkirin jî du rengên wê hene: Mirovek

dimire, navek û şûnmayekî genî bi şûn xwe de dihêle.

Mirovek jî, heye bi laşê xwe koçdike, lê namire, li paş

koçkirina xwe, navekî bi rûmet bi şûn xwe de dihêle.

Dost û hevalên wî di her civateke xwe de, şûnmayên

wî dipelênin û her demê hest bi hebûna wî dikin.

Bêguman mirovekî weke mamoste Xelîl di nav

rûpelên pirtûkên xwe de û di dilê gelê xwe de, dê

her û her sax bimîne. Peyvên wî li ser zimanê gelek

nifşan dê bêne xwendin. Sason dê bi wî bimîne

serfiraz û bi bablîsoka helbestvanê xwe re dij bi

bahoza dagîrkeran helpere. Û weke çawe Sasonî li

cara pêşî pîrevoka Penceşêrê şikand, dê hêza

helbestên wî bibe hêvî û hêza xweragirî ji bo nifşê

paşerojê,

paşerojê, û penceşêra li nav Kurdistanê ji qurm rakin,

hêviya Sasonî azadiya Kurdistan bicih bînin..

Naskirina min û mamostayî

Ez mamostayî ji demeke dûr û dirêj ve dinasim, ez

baş wî dinasim. Ez pêpelûka evîna wî ji gel û welatê

wî re dinasim, dilovaniya wî, dilpakiya wî, dostanî û

hevaliya wî a rast û bêmînak baş baş nasdikim.

Di kelegeriya kurdêniyeke bêsînor de, li destpêka

avakirina partî dîmuqratî Kurdstan- Sûriye , me hev

nas kir.

Ez li gundê Abrê bûm, lê ez gelekî li Qamişlo li mala

xalê xwe Mele Silêman dimam. Mele Ehmedê Şûzî ji

pênciyan ve dostê bavê min bû. Û yek ji endamên

civata Xuybûnê bû, û nivîskarê karûbarên serhildana

Sêx Evdirehmanê Garisî bû..

Li bîra min tê li mala Mele Ehmedê şûzî, Ez û

Mamoste Xelî me guhdarî li peyvên Mele Ehmed,

yên dîrokî dikir, nemaze serpêhatiya wî bi şêx

Evdurehmanê Garisî re, çawe Necmoyê Sêrtî Serê şêx

jêkir û bire ji Tirkan re, mele Ehmed ji me re digêra.

Şûzî bi şêx re li nav beg û axayên Kurdan digeran, ji

bo xwe ji serhildanekê re berhev bikin, lê Necmoyê

bêbext rê li ber wan girt..

jêkir û bire ji Tirkan re, mele Ehmed ji me re digêra.

Şûzî bi şêx re li nav beg û axayên Kurdan digeran, ji

bo xwe ji serhildanekê re berhev bikin, lê Necmoyê

bêbext rê li ber wan girt..

Ez û Xelîl û yên ku di nifşê me de bûn, em di wê gura

xebatgêrî de, bi hêza partiya xwe re mezin di bûn. Ji

xwe ku tihna tava wê roja ku ji çiyayên şûreşa

Kurdistanê ve li me dihilat, em germtir dibûn. Û em ji

bo her qurbaniyekê amade bûn. Vêce mirovekî weke

vî mamostayê ku di xorewiştê xwe de, mirovekî rast,

dilovan, evîndarê gel û welat, bi canekî sivik her û

her li ser piyan bû, bêrawestan dixebitî.

Li sala 1962 jinên Qamişlokê Cejna Newrozê li mala

Mele Ehmedê Şûzî lidar xistin. Ev cejna Newrozê a

pêşî bû ku li Qamişlo ji aliyê jinan ve li dar ket. Min di

wê Newrozê de gelek ji helbestên Cegerxwîn û hin

helbestên dî xwendin.

Mele Remezanê Berzemcî yê ku li Gundê Cumayê bû

hat û Newroza jinan pîroz kir û weha bi degelî û

çelengî ji me re Helbesta Cegerxwîn ya bi navnîşana:

EY QEHREMAN MILETÊ KURD

Xwend û bi hêrz digot:

Ey qegreman miletê Kurd şerme tu razî

Meydan bidî dijmin û li qada te bibazî

Her çar terefan tehqîr û tinazî

Ger heq tu nexwazî kiye heqê te bixwazî

Mamoste Xelîl ji min re got ku ew Newroz bi alîkariya

wî û ya Fedîle pêkhat.

Di wê şevê de me soz da hev ku roja şûnde em

derkevin çolê û cejna xwe li seyranekê bikin. Em

birek ji jin û keçan derketin wê çola ku hingê dikete

başûrê Gumrika Qamişlo, ya ku wê ser demê hêşte

ava nebû bû; taxeke ji malên hindik hebû..Me li wê

çolê Newroza xwe pîroz kir. Lê baranê rê bi me neda

ku em xweşiya wê bidawî bikin. Baranê em neçar kir

in, em revîn, bilez û bez me xwe pelû mala Elî xan kir,

mala wan ji me nedûr bû.

Jinên Qamişlo gelekî bi partî re alîkar bûn, lê bê

rêxistin bûn. Vêce mamoste ji min re got, ku wî hewl

dida, da ku di nav jinan de jî rêxistinekê li darxin.

Vêce dibêjê, min carekê ji Xalid meşayix û Derwêşê

Mele Silêman re got, çima hun rêxisinekê ji bo jinan

lidar naxin!? Bersv nedan, li min nêrîn û beşişîn.

Mamoste Xelîl goman kiri bû ku belkî rêxistina jinan li

sala 62 damezrabe, ango li wê dema ku wî ji wan pirsî

bû.

Lê min jêre got na mamoste! Xalid meşayix ji min re

got” li sala 63yan carekê ez li dirbêsiyê li cem Hemîdê

Hacî Derwêş bûm, ji min re got, rêxistina jinan

çêbûye. Min got, kê çêkirye!? Hemîd got, Derwêşê

mele Silêman..Û bi vî rengî Rêxistin ava bû. Paşê me jî

Mele Ehmedê tûj kire berpirsê wan, weke xeleka

hevgihandina li navbera rêxistina jinan û Partiyê de.”

Li bîra min jî tê li sala 1964an paş ku bavê min mala

me guheste Qamişlo, civînek me li mala Mele

Ehmedê Tûj(xezûrê min) li dar xist. Mele Ehmed bi

mere rûnişt û Fedîleya Mele Ehmedê Şûzî berpirsa

jinan bû.

Fedîle keça Mele Ehmedê Şûzî berpirsa jinan bû, hîn

ji beriya ku rêxistin li dar bikeve. Siltana Neyo ji min

re got, ji ber ku Fedîle ya bitenê xwendevan bû di nav

jinan de, vêce deng û basên partiyê û belavokên

diketin destên wê, ji me re dixwendin..

Ji dema ku Fedîla şûzî û mamoste Xelîl bûne

malbatek, Vêce malbatên me bihtir bi heve hatine

girêdan.

malbatek, Vêce malbatên me bihtir bi heve hatine

girêdan.

Malbata Mihemed û ya şûzî jî gelek dost bûn,

serdanên me tim hebûn.

Li ser helbestvaniya wî jî, weke ku li bîra min tê û min

ageh lê heye, ji kesên di nifşê min û wî de, Xelîl ê pêşî

ye li bajarê Qamişlo ku dest bi nivîsîna helbesta Kurdî

hejimar "67" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

kiriye. Ma gelo eva ha jî ji wî re ne serbilndiye!?

Mamoste hê ji zû dilovanê wêjeya kurdî bûye. Ji ber

wê jî ew dostê herî nêzîk yê çegerxwîn bûye û gelek

hej helbestên Cegerxwîn dikir.

Ji xwe dostaniya min û wî di pêşî de, bi helbestên

Cegerxwîn pêk hat, ji ber ku min gelek helbestên

Cegerxwîn ji ber kiri bûn û wî jî ji berdikirin, vê jî

dostaniya me xurtir kiri bû..

4

Wiha min helbestvan

Xelîlê Sasûnî naskir!

Ebdulbaqî Huseynî

Naskirina min bi nemir Xelîlê

Sasûnî vedgere dema heyştê ji

çerxê çûyî, dema em li yek

bajarî, li Qamişloka rengîn,

diman.

Derfeta pêşî ku min ew naskir, dema ku ew û çend

hogirên xwe hatin cem min dukanê û hin pere bo

alîkariya xelkên Helebçeyê xwest, ew jî di sala

1988an de bû, ku ew karesata kîmyawî bi ser

bajarê Helebçe ve hatibû, di wê demê de tevgera

siyasî kurdî alîkarî ji bo xelkên wê re didanhev.

Di wê çavpêketinê de, mamoste Xelîlê Sasûnî xwe

da nasîn û ji min re got, ez cîranê teyî sûkê me,

nivîsgeha min a advoqatiyê nêzîkî vire, bêguman

emê gelek caran hev dû bibînin.

nivîsgeha min a advoqatiyê nêzîkî vire, bêguman

emê gelek caran hev dû bibînin.

Derfeta didwan ku min ew dît, dema dostekî min bi

navê Konê Reş (Selman Ebdo) di sala 1989an de

hate cem min û ji min re got; were em herin cem

advoqat Xelîlê Sasûnî li nivîsgeha wî, û emê

hejmarekê ji kovara (Gurzek Gul) bidênê. Di wê

demê de, min û Konê Reş kovareke folklorî-

çandeyî bi zimanê kurdî derdixist û navê wê

(Gurzek Gul)bû. Em çûn cem mamoste Xelîl, li

nivîsgeha wî, ewî ligel pismamê xwe advoqat (Nezîr

Mustefa) li cihekî bûn.

Nemir pêşwaziyeke pir gerem ji me re kir, û kêfa

xwe ji kovara me re anî, û piştevaniya da xuyakirin

û nav di me de da, û got; Divê ev kovar berdewam

bibe, ez soz didim we, ku her hejmar helbestekê bo

we hinêrim, wekû hûn dizanin ez helbestvanim berî

ku ez bibim advoqat. Û birastî jî xwedî li gotina xwe

derket. Helbesta yekê ku ji kovarê re rêkir binavê

(Te dil guvaşt)bû, û bi navê (Bavê Mîdiya)

morkiribû. Ji ber wê demê, rewşeke awerte bû û

desthiladariya Sûriyê mirov dixistin bin çavan de.

Ew helbest di hejmara pênçan de , çirya paşî sala

1989 hate belavkirin.

morkiribû. Ji ber wê demê, rewşeke awerte bû û

desthiladariya Sûriyê mirov dixistin bin çavan de.

Ew helbest di hejmara pênçan de , çirya paşî sala

1989 hate belavkirin.

Û bi vî rengî helbestvanê me helbestên xwe bo me

rêdikirin û her car binavekî cûda. Di hejmara

heftan de helbestek wî bi navê (Nameyek bo yara

min) bi navê (Bavê Hoşimîn) hate belavkirin.

Bi vî rengî hevalbûna me berdewamkir, û her

demekê me hevdû didît. Di wê demê de gelek

mirovên rewşenbîr ên kurd ji Ermenîstanê û

Sovyata kevin hatin bajarê me Qamişlokê, û

herdem civînên me digel van kesan di nivîsgeha

Xelîlê Sasûnî de bûn, çimkî nivîsgeh di nîvê sûkê

de bû, û mamoste Xelîl û pismamê xwedi van

hawan de dilfirehebûn û welatperwerbûn. Ji wan

kesên ku serdana Qamişlo kirin evbûn: Pro.

Ordîxanê Celîl, Şeref Çerkes Eşîriyan, Teymûr Xelîl

Miradov û Tosinê Reşîd bûn. (Digel vê gotarê

wêneyek heye van kesan himbêz dike: Konê Reş,

Xelîlê Sasûnî, Şeref Çerkes Eşîriyan û xanima wî, û

Ebdulbaqî Huseynî).

Bi vî hawayî me hersiyan (Kon û Xelîl û ez) weke

komeke çandeyî hevbeş di wê demê de karkir, û

ew kom dora du salan berdewamkir.

Tê bîra min, di destpêka 90î de, Dr. Aho Yûsiv ji

alîyê kovara (Dîrasat Îştîrakiyê) a ku Partiya

Quminîstên Sûriya derdixist, hate cem me û xwest

ku hevnivîsekê (melefekî) li ser çand û zimanê

kurdî belavbike, me çavpêketinek ligel wî kir,

mamoste Xelîl bi rengekî baş beşdarî wê hevnivîsê

bû.

Tê bîra min, di destpêka 90î de, Dr. Aho Yûsiv ji

alîyê kovara (Dîrasat Îştîrakiyê) a ku Partiya

Quminîstên Sûriya derdixist, hate cem me û xwest

ku hevnivîsekê (melefekî) li ser çand û zimanê

kurdî belavbike, me çavpêketinek ligel wî kir,

mamoste Xelîl bi rengekî baş beşdarî wê hevnivîsê

bû.

Paş re hinek dûrbûn di navbera min û Xelîl de

çêbû, sedema wê dilmaniyek di navbera min û

Konê Reş bû, ew jî li ser berdewam û belavkirina

(Gurzek Gul) bû, Kon xwe ji rewşa zordariya

regîmê tirsand, û nema xwest ku kovarê

berdewam bike, lê ew tirs tucarî nekete dilê min, û

min digotê; ev dem derfeteke zêrîne ku em mafê

xwe yê çandeyî bikarbînin.

Mamoste Xelîl bi vê dilmaniyê bihîst, xwest ku di

navbera me de xweş bike, rabû komek ji

rewşenbîrên rojava dane serhev, da ku di nav me

de xweşbike, ji nav wan kesên ku amedebibûn

evbûn:Deham Ebdulfetah, Heybet bavê Helebçe,

Alan Osman, nemir Ferhadê Çelebî û Xelîl. Ewan

me li hev anîn, û biryar dan ku divê em bi hev re

kovarê berdewam bikin. Li ser daxwaza min, min

hezkir ku Ferhadê Çelebî bi me herdûkan karbike

û têkeve komîta birêvebir a kovarê, û hebûna wî

bo terazûwê an jî (belansê) ye.

Piştî wê civînê, em hersî çend caran li hev civiyan,

da ku em pilanekê nû bo kovarê deynin.

Pêşinyarek min hebû, ku em kovara xwe berfireh

bikin û navekî taze jê re peydabikin, ew nav ligorî

naveroka wê be. Gelek nav hatin pêşinyarkirin, li

dawî em li ser navê ”Zanîn” gihan hev, û pêşinyar

a Konê Reş bû. Herwiha me xwest em vê kovarê ji

folklorî-çandeyî bikin çandeyî-torevanî. Min gote

wan derfeta çapkirina kovarê li Şamê heye, ku

dostê min Selah Berwarî (Dilovaniya Xwedê lê

be), dikare alîkariyê bi me re bike.

Em hersî li ser van xalan gihane hev. Dema ku me

destpêkir, Konê Reş xwe da alî, û çû cem mamoste

Xelîl û bê bextîyek li me kir û gote wî; Ebdulbaqî û

Ferhad nema dixwazin (Gurzek Gul) derxînin, û

dixwazin kovarekê cûda bi navê (Zanîn) derxin,

angowan xwe ji kovarê veqetandine. Kon bervajî

rastîyê ji mamoste Xelîl re veguhest. Lê mixabin

mamoste Xelîl hemî çîroka nerast ji Kon bawerkir,

û xwe ji me xeyidand.

Piştî ku hejmara yekê ji (Zanîn) bi reng û xemla

xweyî nû derket, Kon jî xwest ji aliyê xwe ve

hejmara (13) ji Gurzek Gul derîne, da ku nerast-

gotiya xwe biperçimîne û bêje rehmetî Xelîl, vaye

gotina min rast derket.

Dû vê bûyerê, min hewildan da ku di navbera min

û mamoste Xelîl xweş bimîne, gelek caran di

civînên toreyî û çandeyî me rêzgirtin ji hev re

digirt. Li himber wê mamoste Xelîl hêdî-hêdî

rastiya me û Kon naskir, û dinavbera wan de jî

nexweşbû.

Qederê hişt ku ez dûrî welat bikevim, di dawiya

sala 1998an de min ji Qamişlokê barkir û berê

xwe da Europa. Peywendiyên di navbera min û

dostên min li welat de pir kêm bûn, herwiha min

nema tiştek li ser mamoste Xelîl naskir.

sala 1998an de min ji Qamişlokê barkir û berê

xwe da Europa. Peywendiyên di navbera min û

dostên min li welat de pir kêm bûn, herwiha min

nema tiştek li ser mamoste Xelîl naskir.

hejimar "67" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Ta vê dawiyê û piştî ku teknolociya li pêşket û

Facebook çêbû, dîsa jî Ez û Xelîl bûn hevlê hev.

Peywendiya pêşî, piştî vê dema dirêj ku kete nav

me de, destpêka 2016an bû, dema ku me wek;

Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li

Sûriyê (YNRKS) xelata helbestvan Ehmedê Palo a

helbestê diyarî wî kir, û berî vê jî, dema navê me;

Hevbenda Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriyê

(HNRKS), me xelata helbestvan Cegerxwîn a

dahênana helbestê di sala 2009an de wî xelat

kiribû.

Di wê peywendiyê de me çêla wan herdû xelatan

kir, piştî ku heval Ibrahîm Yûsif gote min, ku

mamoste Xelîl gazinan ji me dike, ku ta ana me

herdû xelatên wî ne gihandinê. Min soz dayê, ku

nêzîk ezê herdû xelatan bighînim wî. Ji ber dil û

hişê me li cem wî bûn, ku eve serê çend salane

nexweşe û azariya pençeşêrê dikşîne.

Paş re me wekû (YNRKS) hewildan da ku herdû

xelatan jê re amedebikin, û du kopîyan jê re rêkin

Batmanê û yên orîjînal bidne keç û kurê wî, Mîdiya

û Perwîz li bajarê Essen li Elmaniya.

Me di (YNRKS) hewil dida ku em hevnivîsekê li ser

jiyana mamoste di rojnameya ”Pênûsa Nû” de

belavbikin, lê qederê ew ji nav me barkir, û

hevnivîsa me bû hevnivîsa şîn û xemgînîyê, ku em li

ser berhemên wî binivîsînin.

Sermedî bo helbestvanê nemir Xelîlê Sasûnî, ewê

ku wê bi berhemên xwe û helbestên xweyî

niştimanî-netewî di nav me de zindî bimîne.

Şanik: Di vê hejmarê de, emê çend helbestên Xelîl

Sasûnî belavkirin.

kare bêje ku ew ji dibistana Cegerxwîn bû, bi wata

ku em bêjin bandora Seyda li ser wî û helbestên wî

baş xuya dibû.

Xelîl Sasonî ne tenê ji mêvanên oda Cegerxwîn bû, lê

belê weke hevalekî pir nêzîk yan jî birakî xoşewîst, ji

me endamên malbata Cegwrxwîn re dihate nasîn.

Ji lewra Xelîl herdem di civatên mala me de amade

dibû, û bi dilgeşî guhdarî devjenkên Seyda dikir,

pirsa netewa kurdî bi hevalên din re gotûbêj dikirin,

devliken û bi geşbîn dipeyivî, bala guhdaran dikşand.

Belê bîranînên wê demê min vedgerînin paş û weke

wêneyeke rengîn li ber çavê min derbas dibin.

Bêguman jiyana wê dema ku bûrî pir xweş û dirust

bû, mirov gelek caran dixwaze ew rojên ku çûne dîsa

li me vegerin.

Bajarê Qamişlo jî, bajarê evînê, bajarê leheng û

navdaran bi hest û ramanên xwe yên netewî

navdare, tevî ku wê demê zîl û belengazî hebûn, lê

hez, dirustî û wefedarî jê meztirbûn, ji lewma bi

heza xwe pir navdare.

Bi vî awî demên me derbasbûn û çûn, em jî li gor

demê ji hev belabûn, malbata me berê xwe dane

welatê Swêdê, li wir em bi cî bûn, lê pirî caran jî em

diçûne Qamişlo, me bêriya bîranînên xwe li wir dikir.

Li wir dîsa min birayê hêja û delal Xelîlê Sasonî dît,

bi dîtina wî û hevalan em gelek şa dibûn, me bihevr

bîranînên xwe vedgerandin û em bi dilgeşî

dikeniyan, wê demê birayê me ê delal Xelîl

xwendina zanîngehê qadandibû û wek Bervedêr

kardikir, belê li bajarê Qamişlo kardikir û helbest

dihûnandin, civîn û semîner bi helbestên xwe

birêvedibir û dilê bîneran geşdikir.

Ji nivîs û derhênerên wî:

- Sê pirtûkên helbesta klasîk sazkirine.

- Nivîsek li ser huner û edeba Cegerxwîn, kopiyek jê

diyarî me kiriye.

- Hin sitranên kurdî yên folklorî berhevkiriye.

- Hin pend û gotinên pêşiya yên kurdî civandiye.

Herwiha geleg karên din ku ez pê ne aga me

derhênandiye.

Xelîl du xelatên helbestê ji Yekîtiya giştî a Nivîskar û

Rojnemevanên Kurd li Sûrya wergirtine, yek jê

xelata Cegerxwîn ya helbestê ye, û ya din xelata Palo

ya wêjeyî ye, herwiha xelata Mehrecana helbesta

kurdî jî bi şanazî wergirtiye.

Dibe ku hin xelatên din jî wergirtibin.

Weke min gotiye Xelîl ne tenê hevalekî me bû, lê di

navbera malbata me û ya wan de dostaniyeke tund

û kevn hebû, em hevalên hev yên wan rojên geş

bûn, malbata wan ji dostên me yên ku hîna kirasê

dirustî û wefadariyê li xwekirine.

Mixabin û sed carî bedaxewa, ew hevalê hêja, ew

dostê wefadar nexweşket û bi sala di nexweşiya xwe

de azarî kişand, bi tundî rojên xwe derbasdikir, û li

dawî nexweşiya penceşêrê zora wî bir, û

helbestevanê me ê hest tenik û nazik bi kotekî ji nav

me revand, belê ji kerwanê hebestevan û nivîskaran

ew bi dûrxist, ji zarok û malbata wî ew sorgûn kir.

Di roja Şemiyê de 03/12 /2017 de helbestevanê

peyva kurdî yê dilovan koça xwe ji nav me teva

barkir û xemgîniyeke bê hempa di dilê dost û

hevalên xwe de hişt.

Bi çûna wî sitûnek ji avahiya çand û wêjiya kurdî

hate rûxandin.

Oxir be helbestevanê me ê hest tenik û dilovan.

Oxir be ey dilê pak û rewan.

Oxir be birayê xoşewîst û hêja.

Emê her û her bi hesreta te bin delal.

Civîn û şevbuhêrkên me li Kurdistanê û li dervey

welat, wê her û her te bibîr bînin.

5

Helbestevanê hêja Xelîlê Sasonî

Boniye Cegerxwîn

Li mala me, mala bavê min

seydayê cegerxwîn û di

civatên wî yên çand û hunerî

de, di rûniştinên civakî û

siyasî de, û ji bo gengeşe û

gotûbêja peyva kurdî, da bi

ritim û awaz bê vejandin û di nav destê

helbestevanên kurd de bi menge nîgar bibe û belav

bibe, herwiha li Qamişlo bajarê evînê, bajarê ristevan

û tekoşeran, min helbestevanê hêja Xelîlê Sasonî

naskir.

Xelîl Sasonî xortê delal û çeleng, dêm bi girnij û

devliken civata me bi gotin û gengeşên xwe geş dikir,

herwiha bi helbestên xwe bala teva dikşand.

Belê Xelîl yek ji kesên ku timî beşdarî civata bavê min

dibûn, û bi pûte û balkêşî li devjenkên Cegerxwîn

guhdar dikir, da helbesta klasîk şîrove bikin û her yek

bi awakî li gor teybetmendiya xwe kirasekî lêke, û bi

awazên xwe rengê wê nîgar bike, bê guman êdî mirov

kare bêje ku ew ji dibistana Cegerxwîn bû, bi wata ku

hejimar "67" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

6

Mîdya Xelîl Sasûnî

Xuşk û birayên hêja,

amadekarên birêz, sipas ji

hatina we re, ku hûn beşdarî

behiya bavê min bûne,

Yezdan wî bi dilovaniya xwe

şad bike.

Bêguman hûn miroven dilsozin, ku li vî welatê

xerîbiyê hûn di vê xemgîniyê de li kêleka me

amedene!

Bavê min helbestvan Xelîlê Sasûnî wekû hûn

dizanin; ji malbateke tîkoşere, ku ew malbat lidijî

stemkaran ve rabibû û şoreşa Sasûnê li darxistibû,

ew şoreşa binav û deng, ku di ber rizgarîyê û

azadiyê de bû.

Bavê min ji biçûkaniya xwe de hez ji helbesta kurdî

dikir, û hezkirina wî zêdetirbû dema ku

helbestvanê nemir Cegerxwîn, Osman Sebrî,

Nûredîn Zaza, Qedrî Can û Hesen Hişyar

naskiribûn, dema ev kesên navdar dihatin serdana

bavê wî, û ew hîn xoretekî gênc bû.

Di xortaniya bavê min de herdem ligel helbestvan

Cegerxwîn re bû, û Cegerxwîn bi xwe helbesta pêşî

a bavê min li ser “tîptilîka” xwe nivîsandibû, navê

helbestê “Ronak” bû, ewî kopîyek ji xwe re hişt û

yek da bavê min.

Bavê min xwendina xwe li zanîngeha Helebê, şaxê

dadmendiyê di sala 1970 de tewakirbû, paşre wek

edvoqatekî karkir, bi rengekî mirovatî û hestekî

helbestvanî.

Ew ji şagirtên yekemîn bû, ku helbest bi zimanê

kurdî nivîsandibû, helbesta wî a pêşî bi anvê “

Barzanî” bû, di sala 1961 de nivîsandibû, dema ku

şoreşa Berzanî lidarbû.

Ew gelekî bi folklor mijûldibû, gelek stran û awaz

dane serhev û berhevkirin, paşre têkilî bi hin

hunermendên kurd re kir, da ku wan sazan bide

wan, ji wan hunermendan: Husênê Tewfê, Adilê

Hiznî û Beha Şêxo bû.

Ji ber dilê wîyî mezin têkilî bi hemî nifşan re dikir, û

bi taybetî bi xortan re, ewên ku hezkirina wan ji

folklorê kurdî re mezinbû. Ew li kêleka wan sekinî

û piştevaniya wan kir û berhemên wan serrast

dikir.

Bavê min di helbestên xwe de behsa êş û azarê gelê

xwe gelekî kiriye, li ser jinê, zarokan û qada

belengazan gelekî nivîsandiye, ewî didît ku ev hemî

kêşin mirovatiyê ne, ku ne kêmî kêşa netewî ne.

Xuşk û birayên hêja, amadekarên birêz, sipas ji

hatina we re, ku hûn beşdarî behiya bavê min bûne,

Yezdan wî bi dilovaniya xwe şad bike.

Ewî di gelek mihrecanan û şahiyên netewî û

niştimanî amedebibû.

Sê dîwanên wî di yek pirtûkê de hatine

berhevkirin bi navê “ Sipek ji berfa Mereto” ew

pertûk hate çapkirin berî koça wî bi çend rojan bû.

Berhemeke dî heye, ku gelek stranên folklorî û

gotinên pêşiyan têde hene. Herwiha vekolîneke wî

li ser toreya helbestvan Cegerxwîn bi zimanê erebî

jî heye. Û pirtûkek ser şoreşa Sasûnê jî heye. Ji ber

berhemên wî ên spehî gelek xelatên toreyî

wergirtine.

Bavê min di sala 2008an de bi nexweşiya

pençeşêra fişikan ket, du caran li Şamê hate

emelîkirin, lê ji ber vîna wî xurtbû, karîbû zora

nexweşiya xwe bibe û heyşt salan temenê xwe

dirêjbike. Ewî bi vê pêdariya xwe hezkirina jiyanê

bi me şêrînkir û berhemeke mezin ji me re hişt.

Çendî berhemên te giranbuhane bavo, çend tu li

ser rastiyê bû.

Berhemên te û şûnwarên te ew hezkirina xelkê û

jiyanê bû, ew paqijîya ku em têde xwedî bibûn, ew

deng û navên teyî navdarbû, nepaybûna te bû,

hezkirina te ji biçûk û mezna re bû, alîkariya xelkê

bû, hevalên te bû, ewên ku te ji wan malbata xwe

avakiribû, û herwiha malbata me ên ku em bi wan

bextawerin.

Ji bo canê te aşîtî û sermedî, em bi te bextiyarin, û

gelê me bi te serbilinde di jiyana te û mirina te de.

Xwedê te bi dilovaniya xwe şad bike.

Û sipas bo we tevan!.

Cemîl Birahîm

Birêzan malbata Xwedê jê xweş

Xelîl Sasonî…

Xuşk û birayên hêja, amadebûyên birêz:

Bi navê yekîtiya giştî ya nivîskar û rojnamevanên

Kurd li Sûriye em bi xêrhatina we dikin, û em ji dil û

can sipasiya amadebûn û beşdar bûna we dikin, di vê

rojê de, ji bo sersaxiya helbestvanê bi nav û deng

Xelîlê Sasonî, Xwedê wî bi dilovaniya xwe û bi

buhişta dêrîn û rengîn şabike, bera serê hemû malbata

wî saxbe, serê hemû dost û hezkiriyên wî, û serê gelê

me saxbe ….

Mamoste Xelîl, li bajarê Qamişlo, di sala 1944an de ji

dayik bûye, bavê wî Mihemedelî ye kurê Mihemedê

Eliyê Yûnis axa ye, diya wî Zarya keça Mistefayê

Eliyê Yûnis axa ye, malbata wan, ko li binxetê, bi

navê Qewmê çiyê dihatin binavkirin, li herêma

Xerzan, li navçeya Sasonê, çend şerên dijwar û

qehremanane kirin, li dijî artêşa turkan, û li dijî

siyaseta Kemal Ataturk ya hovane ko derbarê gelê

Kurd

Kurd de birêve dibir, gelekî bi mêranî serhildan û

raperîn, heya sala 1935an, û piştî ko gelek ji malbata

wan, û ji merivên wan di van şeran de bûne qurbanî,

neçar bûn daketin binxetê, û li bajarê Qamişlo niştecî

bûn ….

Bê gumane gava ko mero di malbateke wilo de mezin

bibe, wê hestê netewî li cem mero gelekî bilind be,

mamoste Xelîl xwedî hesteke netewî gelekî bilind,

nazik, û zelal bû, ji biçûkanî de gelek helbestên

seydayê Cegerxwîn jiberkiribûn û herdem li nav

hevalên xwe, û li civatên mezinan jî, bi dilgermî ew

dixwendin, û ji ber ko mala wan nêzîkî mala seydayê

Namî bû, gelekî seredana wî dikir û helbestên wî bi

destnivîsa xwe ya gelekî xweşik jêre dinivîsandin;

piştî ko seydayê Cegerxwîn vegeriya Qamişlo seraqet

seredana wî dikir, û li ser dîktîlo ya seyda dîwana

xwe ya bi navê Ronak nivîsî, çend berhemên wî yên

din jî hene, çi helbest û çi nivîsên din bin, yên çapkirî

û yên hîna nehatine çapkirin, gelek ji helbestên wî bi

deng û awazên gelek dengbêj û hunermendan bûne

stiran û sirûd; xebateke wî ya dirêj û berbiçav di nav

rêzên tevgera Kurdî de jî hebû, ko ji biçûkaniya xwe

de ketibû nav rêzên tevgerê ….

Min bi xwe di Adara sala 1970 êyî de ew naskir, di

ahengên Newroza piştî rêkeftina 11 ê Adarê de,

helbestek xwe ya gelekî xweş bi coşeke mezin

xwend, yek bi yek li ser wan ahengan digeriya û

helbesta xwe dixwend, piştre, di salên dawî yên

heftêyan de, û piştî wan jî, em gelekî bi hevre xebitîn

û têkiliyên gelek hebûn ….

Ji sala 1981an heya sala 2009an, li bajarê Qamişlo

parêzer bû, û cihekî wî yê başqe di nav parêzeran de

hebû, û bi çavekî bilind lê dinêrîn, ji ber ko

parêzerekî destpak û rast û durist bû ….

Gelekî mixabin ko ji sala 2008an ve bi nexweşiya

penceşêrê ketibû, gelekî bi xurtî û bi mêranî li ber

xwe dabû, serî li ber wê nexweşiyê hildabû, lê di

dawiyê de, nexweşî lê giran bûbû, û ji ber wê

koçadawî kir, çû ser dilovaniya xwe ….

Careke din Xwedê wî bi dilovaniya xwe şabike, cihê

wî buhişt be, bera serê malbata wî, dost û hevalên wî,

serê gelê me hemûyan saxbe ….

Gelek sipas ji bo hatin we, ji bo guhdarî kirina we,

her bimînin di xweşiyê de ….

Yekîtiya giştî ya nivîskar û rojnamevanên

Kurd li Sûriye

Gotina malbata nemir Xelîlê Sasûnî …û Gotina

Yekîtiya giştî ya nivîskar û rojnamevanên Kurd li Sûriye

hejimar "67" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

7

Fewaz Ebdê

Bazê SasûnêBazê SasûnêBazê SasûnêBazê Sasûnê

Dilê te ji berfa Sasûnê rengê wê bir

Ji volkanên çiyayê

wê germiya wan wergirt û

Te canê Eliyê Ûnis hilgirt û

Per û paskê xwe li ba kir

Tu Firiya

Li beriya Mêrdînê

Deşta Heranê

Li derdora Amûdê

Te hespê xwe daxistî cirîdê

Li Qamişlo te lûsek ji xwe re çêkir

Ew lûs

Hêdî hêdî te kir hêlîn û

Helbestek tê de çand

Ew helbest tovê evîniyê bû

Yê hezkirinê

Û rehên xwe di axa welêt de berdidan

Dibû stiran

Dengê karker û cotkaran

Li Amerîka

Afrîka

Li çarhawîrê cîhanê

Li nav azadîxwazan digeriya

Baskekî helbestê

Baskekî evînê

Diketin bin cengê te

Tu hildigirtin û difiriyan

Ji derya Wanê te av vedixwar û

Li çiyayê Sasûnê tu danîn

Şevbuhêrkên Sasûnê bêriya dengê te kiribûn

Kaniyên wê bêriya dana te kiribûn

Şkeftên wê bêriya kenê te

Di serê meha Berfanbarê de

Te serê xwe danî ser sênga yabo

Sênga Eliyê Ûnis

Te çavê xwe girt

girt û nema vekir.

hejimar "67" DDDDîrok

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

8

≈ore∆a Barzan 1945-1958

Birê diwem

Daner:Mes'ûd Barzanî Werger. Merwan Mistefa

Cenga yekem(cenga qarawa)

Di ber banga roja29.4.1946an de hêzek ji leşkerê

Îranê ber bi Ordîgeha Seqez ve bi pêşve hat, bi qasî

du hengan bû ewajî di nêv Enya hengê yekem de bû.

wisa ordîgeh dagîr kirin,top jê kişandin piştre ber bi

bilindiyên Qarawe ve çûn li jorê li ser (kumbet) çend

rişaşe çikandin, herêm bi tevayî ma di bin siya agirê

wan de.

Lê vê hêzê Di ciyên xwe de gelekî dirêj nekir, hengê

yekemînî Barzanê hêrîşek dijwar ji nişkave ajote ser

bi ser dariya ferman darê heng sertîp Bekir ebdul

kerîm bi hersê leqên xweve wisa cengek germ li dar

ket, tewa bû bi vegerandina kumbeta Qarawa û bi

şikestina leşkerê Îranî ku bobelatek mezin bi ser de

hat wisa jî şer ta (êvarê) ro ber ava berdewam kir.

Evê danyarê pirtûka (Komara Mihabadê) dide

xuyanîkirin, lê Mihemedê isa ku yekî ji yên pişk

darbûn di cengêde, dibêje ku çêbûna wê di roja 3 an

ji meha gulanê de bû, ango bi navbera çar rojan ji

dîroka li jorê hatî xuyanîkirin.

Leşkerê Îranî karekî zor kir bo vegerandina cihên ku

ji wan hatibû standin wisa ji bi alikariya hêza asimanî

jî û top û tengan jî. şer bi şikestina ewan tewa bû,

çemê qarawa jî bû sedem ku nehişt barzanî dest

deynin ser (pila topê) a çikandî bû li cihekî pêşîn li

bakur-bareşî Seqezê.encama cengê:

80leşker hatibû kuştin di nên wande jimarek efser

bûn ku laşê wan li meydana şer mabûn. 120 dîlvan jî

ketin nêv destê Barzaniyan, û gelek alav û dest kevti

qezenc kirin, ji wan: 17 reşaşê giran û 2 top û 200

tifing. Wisa Barzaniyan jî kuştiyek tenê jî ne danîn.

Dîlvan di rêya Hemamiyan ve birin Mehebadê,

mirovên gudên ser rê bi rêz sekinî mabûn wisa jî

xelkê Mehebadê derketibûn ta seyra dîlvana bikin,

çiko eva bo wan wek tiştekî ne dihat bawerkirin

mina percoyekê bû.

Ev serkewtina ne li bal, hestê wan herî bilind kir ew

navtêdan kirin, rewanê netewî li nik wan bilind kir,

wisa ji wan re û ji gelê kurdistana Îranêre hate

çespandin jêhatî bûn û şehrezaniya Barzaniyan a şer,

cihên ewan di çavê wande bilind bû,roja din piştî

evê serkewtina mezin Qazî Mihemed û Berzanî çûne

eniyê hengê yekem ber bi çav kirin yê ku bi cengê

rabû û serkewtin pêk anî,nefer û efserên wê sipas

kirin Qazî Mihemed (14000) toman diyarî pêpelûkê

pêpelûkê heng kir.

Fermanderê heng sertîp Bekir ebdulkerîm,rabû û ji

herdû pêşewan re got: bo dîrokê dibêjim ev leheng

ji mirinê natirsin jiyanê bi arzanî dibin bo bergêriya

erkê ji wan tê xwestin bikin, vêce netewa kurdî dive

xwe bilind û pesindar bibîne ku lawnî wê wisa hene,

tucarî gumanên wê pûçnakin.

Wisa jî xwest nîşanên mêraniyê pêşkêşî hersê

serleqan bikê, tevlî evan jî: Mîrza axa reşo, Ezîz

mihemed dolomirî, Melko zazokî, Ibrahîm yûsif,

Nebî ser asin,Laoko mamend, Melko zêro, Hesen

silêman, Emer hostanî, ji bo rola wanî lehengî a

serkirdayetiyî mezin.

Ta hinganê jî zaroyên herêmê ne ageh darbûn pêvî

hindikî bê ka Barzni çi karîbûn bikin di meydana

cengê de.vêce cenga Qarawa cihê ewan bilindkir ne

tenê di çavê zariwên herêmê de, belê di çavên xelk

û gelên Kurdistanê tevan de.

Cenga didwan(cenga mil qernî)an

(mame Şah):

Pêvî ordîgeha seqez, dû ordîgehên din yên leşkerê

Iranî hebûn yek li (Bane) û a din li (Serdeşt) bû. Vêce

rêçên yarmetiya herdû ordîgehan di bin destê

kurdan de bû.

Di sisê yê gulana 1946an de Ceneral Razmara gihişte

seqezê bi hêviya geft û goya bi niwênerê kurdan re

bikê, qene rêçên yarmetiyê bo herdû ordîgehan

vekirî bimînin (eva li ber çav).

Lê armanca wî a serekî (wek ku piştre xuyanîkir) ew

bû ku pîlaneke leşkerî amede bikê bo hêrîşeke nuh

berdê hêzên komarê ta ku Rûreşiya gihiştibû

ordîgeha seqez di cenga qarawa de ,hilênê.vêce

pilana hêrîşê damizrand û ordîgeh seqez bi hêzne

zêdetir amede kir, piştî bazdana wanî kirêt.

Çilo Razmara gihişt,bi rewanek Azerbêcanî, kurdî

hevbeşre, rûnişt .ku hazir bûbû bi seroktiya

sercengoş Cafer kerîmî bo axaftinê bikin di babetên

girêdayî bi sînor ve.

Civata kurdî bi seroktiya sercengoş Cafer kerîmî bû û

sertîp Izet ebdulezîz wisa jî serdar Ibrahîm salih.

Endamê azerbêcaniyan jî ev bûn: Ibrahîm elî zad,

Xelîl arzêd kan, Hesen Cewdet, lihevhatin li dar xistin

ku rêça ragiyandinê (çûn û hatinê) vekirî bimînê ser

herdû ordîgehên ku hatibûn nişankirin li jorê .hêzên

komara kurî lihevjatin bi cî kir, pêk anî, xêzên (rêçên)

yarmetiyê vekirî hişt, xwe valakirin qene cihê xwe

asêbike ta ku berbanga roja 15 hizêranê hat, roja ku

berê hatibû nişankirin bo pilana Razmara a leşkerî bi

cî bibe.di evê rojêde Razmara wisa gazî leşkerê xwe

kir: (şerefa leşkerê Iranî ser evê cenga ku hûn îro pê

rabin, maye).

Di katjimêra 5 an de tîpek ji leşkerê Iranî hêrîşek

dijwar ajote ser cihên hengê 2 li(milqernî)ro avayî

seqez, eva cengek xwîniyî dijwar bû, leşkerê Iranî

hişikbûnek asê da xuyanîkirin hemî çek têde bi kar

anîn bi rengekî çak û zanyarî baştirîn ji cenga berê.

Di pêşîde leşkerê Iranî bi ser ket, Balafiran yardimi

yek zor da girûpên peyedeyan wisa jî tang û topan.

Leqê yekem bi sergirdayetiya Mihemed emîn mîrxan

ji hengê yekê bi hewara hengê didwan ve hat yê ku

giranbûna hêrîşê li ser bû, baştirîn yardimî ji hevalê

xwere pêşkêş kir bi pêşveçûne xwe ve jî gihişte

pêşbera Seqez ji rexê rojhilat ve widajî agirê hengekî

ji topan vemirabd, birî,vêcr barekanê ordîgeha

Seqez ket bin siya agirê tiving û reşaşê leqê yekem,

wisa jî berhelistiya dijwar ji layê hengê didwanve,

tundiya hêrîşa Iranî şikand, vêce bergêrî bûn

hêrîşvan, çi zû rêveçûna cengê hate guhartin, piştî

katjimêrên nîvro yên pêşîn,hêzên leşkerê Iranî nema

xwe girt, careke din şikest.

Zirariyek girsane gihiştiyê de di can û alavan de.

komên mezin jî ji çek û alavan jî hate zevt kirin.çend

ji Barzaniyan birîn dar bûn û yê nemir ket ev

bû:Xoşevî lawê xelîl xoşevî, yek ji serdarê hêrîşa dijî

bû, nemir xort bû, temenê wî ne bêtirî 19 salan bû

Barzanî û lawên herêmê tev pê êşiyan. Çiko

serdarekî kênc bû wisa jî mêrxasekî bê sînor bû.

Piştî evê cengê hate xuyanîkirin ji serdarên leşkerê

Iranî re ku cihên ku Barzaniyan girtine asêne nikarin

hejimar "67" DDDDîrok

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

9

tucarî wan jê bileqênin, leşkerê Iranî dil sar ma ji çi

serkewtinê di çi hêrîşêde, tevlî ku sregirdayta wî ma

bê çar ku nikarîbû pêvî jimara jêre hatibû danîn di

evê cengêde zêdetir bikê.

Piştî evê cengê hate xuyanîkirin ji serdarên leşkerê

Iranî re ku cihên ku Barzaniyan girtine asêne nikarin

tucarî wan jê bileqênin, leşkerê Iranî dil sar ma ji çi

serkewtinê di çi hêrîşêde, tevlî ku sregirdayta wî ma

bê çar ku nikarîbû pêvî jimara jêre hatibû danîn di

evê cengêde zêdetir bikê.

Wisa Barzaniyan rêç teng kirin ser Seqez ji hemî

rexan ve, li hevhatina berê lexûkirin, avêtin, rêça

yardimiyê ser ordîgeha Bane û Serdeştê qutkirin.

Li Mehebadê hengê çaran ji Barzaniyan amede kirin

ta ku rêkin xêza eniyê bi seroktiya sertîp Bekir

ebulkerîm serdarê hengê yekem, ku servan

Mihemed salih şûna wî danîn û şandin Serdeştê.

Nexweşî bi Barzaniyan dikeve:

Belê Barzaniyan di mehên pêşîde ji gihiştina wan li

Kurdistana Iranê pir zor dîtin, ewan mal û

mewdanên xwe hemî li herêma xwe hiştibûn, yekî ji

wan jî nikarîbû tiştekî tenê jî bi xwere bînin, tevlî ku

biraderên wanî Kurdistana Iranê alîkariya ku ji wa

hat pêşkêşkirin, lê yezdan kesekî bihtirî hêza wî

pêdan nakê, lê wek metelok dibêje: (merev biyane

ta di mala birayê xwe de).

Wisa ev yarmetiye ku bi comerdî û xwe jibîrkirî di

hat pêşkêşkirin kêm bû, têra wan nedikir di hêla

giringên noşdariyê de wisa jî alavên parastinê ji

nexweşiyên vegirtî.

Nexweşiya Tîfoîdê (êşa giran-Bîvirî) di nêv wan de

belav bû ta ku jiyana /1500/ kesî ji wan bir di her

şeşên mehên pêşîde ji sala 1946an.

Û bi seba nebûna bijîşkan û alavên derman bûnê,

nexweşiyan ji Barzaniuan birin bihtirîn ji yê ku di

ceng û efsanên xwe de danîn, wisa ew nexweşî û

sers di nêv wan de ma belav kirî ta sala 1947an.

Lê belav bûna wê kêmbû piştî gihiştina bijişkê

sofyatî tevlî tibabek ji dermana. Encama dawî

nexweşiyê bihtirî ji /2000/ Barzanî bir nêvbera mêr

û jin û zarokan. wisa ku gundek li Kurdistana Iranê

nema nemaza herêmên Mehebadê, Aşnoyê,

Bokanê, ku tirbên Barzaniyan li wan çênebûn, û tevlî

evê bobelatê, erkê serekî û giringtirîn avêtin ser

milê barzaniyan ew bû ku berevaniya Komarê

bikin.wisa jî li gorî gûmana birayê xwe bûn ku ev

serbarî dane wan.

Û wisa ew bûne zendê berevaniyê ji komara

Mehebadê re nemaze piştî ku hêzên êlên cî bi erkê

xwe ranebûn.vêce bela wela ji cihên ku têde

berevaniyê bikin vekeşiyan,çiko nikarîbûn demên

dirêj di eniyê de bimînin, pêvî vêjî wan êlan bixwe jî

berevaniyê bikin li hev

li hev nedikirin, ne di nêvê êlekê de ji û ne her êlekê

bi hev re jî, ew rewanê lêbanî nêv wan de peyda

nedibû lome gotina wan ne yek bû, gelek caran

qerabalix û pevçûn di nêv wan de çêdibû, dûrî

berjewendiya gel bû.

Wisa jî erkê niştimanî, mîna pevçûna ser erda anjiyê

ser arziyê… tiştê xelkê Barzaniyan jê mat mayi

mabûn ew zilim û zora ku (Şêx) an jî (Axa) yê wan bi

xelkê xwe dikirin bi awakî ne wijdanî, vêce

Barzaniyan eva tucarî yeqîn û bawer nedikirin û li ba

Şêxên xwe qe nedîtibûn, pir caran barzanî mecbûr

dibûn ku link milet biseknin bo paristina wan ji xedra

axayên wan, vêca çav reşi di avêtin Bazaniyan di

xwestin bi çi awayi mabê bêtara ji wanre çêbikin,

wek qutkirina nan û xarinê (Erzaq) ser malbatên

Barzaniyan ku di herêma wan de dijîn.

Bi cîkirina herî rind ji erkê xwere û erêbûna baş ji

feremanan re ku Barzaniyan pê dikir wisa jî dûrbûna

wan ji bêtaran re, rêzgirtina komarê wergirtin wisa jî

rêz û hijêkirna milet jî,ev pakreftarîya tevayî hişt ku

efserên sofyat yek ser tikiliyê bi Barzani re bikin, ku

xwe ser gişan ferdkir.vêce tevan şêwra wî di hemî

karan de dixwestin,ne kêmî wan jî karê leşkreî jî. ku

ti pêwendî yek ser di nêv Barzanî û sofyat de ne bû

berî cenga qarawa û mil qernî.

……… Dumahî heye ………

hejimar "67" DDDDîrok

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

10

JÎNA MIN YA PÊŞÎ

Xwedê sala 1907an ez li ser dinyayê dam, di gundê

Şûz de, Şûz gundek ji gundên wilayeta Sêrtê ye,

dikeve qeymiqamiya Xezxêr de.

Şûz wî wextî li dor dû sed malî hebûn, du êl ji êlên

Botan têde hebûn, yek jê navê wê Burdiwa bû, ez

jême, û ya dî navê wê Saliha bû, pismamên me

bûn... Her dem di nav wan de dibendî bû, û şerê hev

dikirin.

Dema temenê min bû çar sal, diya min pişta xwe da

cihanê, çû cem Xudaiyê xwe, piştî çûna wê, bi pênc

salan, di sala 1916 an de, bavê min Ebdirehman axa

kurê Şahîn axa hate kuştin, bi destê êla Saliha, û bi

arîkariya hinek ji êla Burdiwa û hinek ji êla Eruh.

Gelek ji herdû êlên Şûz digel hinekan ji êla Eruh şerê

bavê min û hevalên wî kirin, û şer li dor bîst rojan

dirêj kir, lê mixabin, gelek mêrxas û egîd hatin

kuştin, li dor 25 mêr ji herdû aliyan ketin gorê.

Piştî şer sekinî Aqûb axa serekê êla Eruh digel bavê

min û şûziya lev hatin, û ji ayîna wan bû hevdû

bixwazin ser xwarinê, û ji ber ku bavê min axa yê

gund bû, û mezinê wan bû, ew xwestin xwarina lev

hatinê.. bi wî rengî bavê min xwestin cem xwe.

Dema xwarin danîn û tevan dest bi xwarinê kir,

hinek ji aliyê wan bi tifing derbasî hundir bûn, bavê

min bi bêbextî girtin, ew digel mamê min Brahîm û

sê kurmamê min:”Ebdûllah, Hamid û Sebrî” kuştin.

Dema bavê min hate kuştin, êla me piştî çend roja

poşman bûn ku bi êla dî re sekinî bûn, lê nema

poşmanî havil dike, ji ber bavê min zilamekî zana û

mêrxas bû, û xortekî pir çeleng û xweşik bû, temenê

wî 35 sal bû.

Piştî ez mame bê dê û bav û ez zarokê 9 Salî me,

dijmina karê kuştina min dikirin, ji ber ez ê mezin

bûm, divê ez ciyê bavê xwe bigrim.

Zilamek navê wî Ezîz bû, kurê xalê bavê min bû, ez di

malekî de çend rojan veşartim, di vê navê re xaleta

min “Xedîce” pîreka Şêx “Huseyn Heqî”, şêxê Botan

bû, bi kuştina bavê min bihîst.

Zilamin bi navê şêx hatin ku min bibin cem, ji berî

ew bighin, Ezîz û du peyayên dî, bi şev ez ji gund di

Ehmedê Ebdirehman Axa

Kurê Şahîn Axa Şûzî

riya çiyayî derxistim, ez birim Dirîşkê gundê xalê min

“Remzan axa”, li wir xaleta min hêviya min bû, li

cem birayê xwe, û ji wir ez birim cem xwe li Basret

gundê şêx Huseyn (rehmeta Xwedê li wî be).

* tê bîra min çend carî bavê min ez bi xwe re dibirim

nêçîrê, û dema em dighîştin ber çem digote xulamên

xwe, wî hîmê sobariyê bikin, û piştî ez ji avê

derdiketim ji min re digot: kurê min divê peya her

tiştî zanibe, merov nizane ev cîhan bi çi rengî wê

bimeşe...

JÎNEK NÛ

Li Basret ez li cem xaleta xwe mezin bûm, ewê ez

xwedî kirim bi qencî û delalî, ez ji bîr nakim heya

rojekî min li ser vê dunyayê heye, ji ber ew diya min

a bi rastî bû, ne dihişt tiştek ji min kêm be, û wê

qur’ana kerîm ji min re dixwend û ez hîn dikirim ku

ez bixwînim. Piştre, wê ez dame xwendin, li cem

mela Mihemed melayê Basret, wî babetên “nehû û

serf” ê ayînre dida min.

Sala 1921 ê, ez çûme Şernex, ji bo xwendina xwe pêş

pêş bêxim, salekî ez mame li wir, û pişt re ez

vegeriyam Basret cem xaleta xwe, da li cem Şêx

Brahîm Heqî bixwînim (rehmeta xwedê li ser ruhê wî

bit).

Min li cem Şêx xwend, heya şoreşa Şêx Se’îd ê Pîranî

dest pê kir, di sala 1925 de, û piştî şoreş şikest, tirka

ew û gelek hevalên wî girtin, û bi darve kirin.

TEVGERA SALA 1926 AN

Dema şoreşa kurda di sala 1925an de dest pêkiri bû,

Şêx Birahîm Heqî nûçe dabû hemû axa û êlên Botan,

ku arîkarî bi şoreşê re bikin, lê mixabin, geleka xwe

neda ber vî barî, ji nezanî, an ji hovî, an ji tirs û pîsî.

Piştî şoreşa serfiraziya kurda pêk nehat, Mistefa

kemal serokê Turkan, feremanek derxist ku hemû

Şêx, beg û axa ên Kurdistanê dûr bibin ji cihê wan, û

teva rêkin nav Turkan.

Leşkerên Turk ji nîşkekê ve girtin ser gundê Basretê,

û serleşker gote Şêx Birahîm: divê tu û mala xwe

hazir bin, bo hûn herin ciyê em ji were bêjin. Şêx lê

vegerand got: xwedê em li vir dane û li vir emê

bimînin.

Serleşker Şêx girt, birin bi xwe re, lê bi şev miletê

Basretê û dora wê, êrîş berdan ser ciyê zêndanê, û

gelek leşkerê Turk kuştin, û Şêx derxistin riha kirin.

Di vî çaxî de maliyên Şêx xwe amade kiribûn, û me

tevan barkir, me berê xwe da Iraqê... bi rê ve me pir

zor û dijwarî dît, û pirê meşa me bi şev bû, carna bi

roj em di şikeftna de diman, lê me gelek arîkarî ji

millet dît, dibhîstin ku mala Şêx derbas dibe diber

gundê wan re, geleka xwarin ji me re rêdikirin.

Bi wî awayî me qedand, ta em ketin Îraqê de, me

berê xwe da Mûsilê, wextê em gîştin bajarê Mûsilê,

bîna me fire bû, Şêx çû cem qeymeqamê Mûsil, jêre

got: me ji ber Tirkan dev ji welatê xwe berda ye, û

em bi hêvîne ku ferwerîya Iraqê arîkariya me bike..

Qeymeqam gote Şêx:

hûn mihvanê mene, ezê we bêxim penaberê poletîk.

Di vê demê de, li gundê Robariya ser navçe ya

Xezxêr bûyerek çêbû, bi kurtahî ev bû:

Fermandarê hêza cendirmeyan a navçe ya Xezxêr

Husnî Şero, agehdar bibû ku Gurgîn axa û hevalên

Ji bîranînên TêkoŞerekî Kurd

(Xeleka 2)

Xorşîd Şûzî

hejimar "67" DDDDîrok

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

xwe, li pey tevgerekê ne, lê ne dizanî ku ew tevger

çiye? ji ber vê yekê, qasidê xwe şand gundê Robarî,

xwest Gurgîn axa bê cem wî li Xezxêr.

Gurgîn axa bersiva qasidê wî da, got: Ez nayêm cem

wî, tu karê min cem wî nîne.

Ev mirovê mêrxas, ne dizanî ku dijmin li pey wî ye,

amadekariyên wî li dijî êrîşên dijmin tune bûn, ne

ber hêvî bû ku dijmin ji nişka ve bavêje ser wî.

Rojekî bê ol Husnî Şero bi cendirmeyên xwe ve, di

nîvê şevê de bi rê ketin û berê xwe dane gundê

Robarî, berya mêja sibehê dora gund dorpêç dikin, û

çeperên xwe çêdikin, xwe cih dikin.

Bi hatina sibehê re, şivan û gavan û ên xwestin ji

gund derkevin, ji aliyê leşkeran ve, hatin girtin, şer

despêkir wextê derketina mirovan ji çûna mizgeftê,

bo mêj bikin, berikê tifekan weke taviyên teyrokê li

ser wan barîn, lê mixabin, derfet û karînên van

qehremanan nîne, her aliyên wan hatiye girtin,

nikarin ji malên xwe derkevin, li kulek û pencereyan

re, tifekan berdidin dijmin.

Di navbera leşkran de û çekdarên gund de, şer dirêj

dike heya berî êvarê, dema berikên tifekan li cem

mêrxasan namîne.

Di encama vî şerî de, Ebdirehman axa ê bira ê

Gurgîn axa û mamê wî Birahîm axa şehîd ketin,

Cemîl ê Emer ê Mela û çend gundî brîndar bûn, û

mala Gurgîn axa dorpêç dikin.

Fermandar Husnî Şero, bang dike dibêje:

Gurgîn axa, tu çare û derfetên te nemane, xwe

radestî me bike, eger tu radest nabî, ezê agir berdim

xaniyê te, hingê tu diçî, û zarokên tejî diçin.

Ev mirovê ser bilind, bê çar ma, xwest ku di wê gavê

de berikek lê ketiba, mirin ji vê rewşê xweştir bû, lê

bi kul û xemên xwe ve, radestî dijmin dibe.

Dijmin destên wî girêdidin, li hundirê mala wîde

qalikên fîşekên wî kom dikin, dibin û diçin Xezxêr.

Dema dighin Xezxêr, wê şevê wî di bin çavan de

dihêlin, sibehê, Husnî Şero fermandarekî li gel 20

leşkeran ve amade dike, Gurgin axa radestî wan dike

û berê wan dide bajarê Sêrtê.

Wê rojê, piştî nîvro digihin “pira kilîs”, Avê dabû ser

pirê, bi dijwarî pir derbas kirin, dikevin rê, êvar nêzîk

dibe hîn ne gihane “pira Samana”, dighin ciyekê jêre

dibêjin “Gundo”, êla koçerên Alîka konên xwe lê

vedabûn.

Fermandar bandike serokê êlê, jêre dibije:

Em îşev mîvanê tene. serokê êlê konekî mezin ji

wanre vala dike, mirêbayê wî kulav û balgihan rast

dikin.

Piştî rûniştin destê Gurgîn axa vekirin, serokê êlê

destûr xwest, çû cem, rû yê wî maç kir, got:

11

Tê zanîn ku di wê serdemê de, li kurdistanê medrese

hebûn, mixabin zimanê xwendinê erebî bû.

Şêx Ebdirehman keça mela Emîn ê Xerxorî- Xecê

biribû, du keçê wî hebûn: Lutfiye û Cennetî... Lutfiye

jina Şêx Mihemed Şefîq ê Şêx Huseyn Heqî bû,

Cennetî jina mela Nûredîn ê Xerxorî bû.

Şêx Ebdirehman, di doza kurd û kurdistanê de gelek

hişyar û zana bû, Dema bihîst ku tirka Şêx Brahîm

Heqî girtin, û millet îrîş dane ser zêndana wî, ew ji

destê dijmin derxistin, û dema Gurgîn axa giha cem

wî, zanîbû ku dora wî nêzîke, rabî tevgerek çêkir digel

êla xwe, û êla Eruh, û êla Şûz, xwe ji bo şerê tirkan

amade kirin. Hersê êl kirin du parçe, parçek çûn şerê

Dihê, û parçê dîn cû şerê Xezxêr.

Dihê û Xezxêr jî qaymiqamî bûn, herdû êlekê êrîş

berdan ser qeymiqamiyekî, şerekî mezin kirin digel

leşkerê tirkan, qehremanên kurda zor ji turka birin, û

divî şerî de bihtirî “200” du sed leşkerê tirka hatin

kuştin, di gel du serekê cendirma, û serekê mezin ê

leşkerê Xesxêr kuştin, herdû qaymeqam digel serekê

leşkerê dihê girtin... Herdû seray şewitandin, herdû

deboyên ku çek tê de şikandin, û çek birin. Heçî

leşkerên tirk li Dihê û li Xesxêr de man, bûn êsîr.

Heçî şêx Ebdilrehman bû, zilamek pir zana bû. Dizanî

hevalên wî nikarin bi tena xwe şerê tirka bikin, rabû

malên xwe rêkirin da herin Iraqê ji berî şer

destpêbike, hemî êsîr berdan, ew ne kuştin.

Hevalên xwe vegerandin malên wan, û berê xwe da

Îraqê ta gihîşte Zaxo.

Dema Şêx giha Zaxo, berê xwe da Bexda yê, û çû cem

”Mendûbê Samî” ê Ingilîzî, alîkarî jê xwest bo kurdan

da ku şer bi Turka re ne sekine, ”Mendûbê Samî” jê

pirsî, û jê re got:

“şerê we bi tirka re şerekî êliye yan rêjêmiye?”

Şêx jêre got:

“heya ana êliye, lê bi arîkariya we wê bibe rêjêmî”..

”Mendûbê Samî” lê vegerand:

Em nikarin arîkarî bi were bikin, eger şerê we rêjêmî

ba, me yê arîkariya we kiriba (wî wextî, ne di bala Şêx

de bû, ku Inglîz destê wan ê gemar, di parçe bûna

kurdistanê de heye).

Şêx bê hêvî ji Bexda vegeriya û çû cem malên xwe li

gundên dora Zaxo. Bi dûv re çû li Mûsilê rûnişt.

….…Dûmahîk heye….…

bi gorî, ez gelek xemgînim, ka çi ji tere pêwîste?

Gurgîn axa lê vegerand gelek spas, ji ber tirsiya ku

leşker êla wî biêşînin .

Piştî şîv dixwin û dema razanê tê, tev xew dikin bilî

dû leşker nubetê digirin . Nîvê şevê ye, şeveke reş û

tariye, baran xweş dibare, çirûsk û birûskin giran

barîn, çêlêkek ji ber dengê şerqîniyê revî, berê xwe

da kon, ket hundirde, Gurgîn axa xwe avêt derve, pê

xas wek tîrekê revî, leşkera bi dû wî re fîşek

teqandin.

Gurgîn axa azad bû, ji leşkera dûr ket, li bin darekê

mezin rûnişt, xwe ji ber bahozê parast, piştî bihna wî

xweş dibe, nîzîkê sibehê baran disekine, berê xwe

dide gundê Şûz di nav deviyan û zinaran de, wext

dibe piştî nîro dighe zinarê “Tehtên vajî” derekî

bilinde gelek, li wir dimîne ta sibehê ronî da, riya

xwe digre dimeşe pêxas bi lingekî xwîn û qelişî.

Deravekî dibîne, bi çelepka derdikeve ser, li wêderê

dimîne asê, ne digare derkevê ser lata dawî û ne

dikare vegere, xwe dirêj dike demekê, dengek

dikeve guhê wî, dilê wî geş dibe, bi dengekî bilind

bandike: Bira, pismam, birazî, li hana min were... dû

xort, bi lez li ser lata jora wîre xuya kirin, desmalên

serê xwe û pişta xwe vekirin, bi hevre hişk girêdan,

jêre daxistin, ew kişandin.. rû ê wan maç kir û

spasiya wan kir, xwe bi wan da naskirin, gelek kêf

xweş bû dema bihîst ku herdû xort şûzî ne hatibûn

nîçîrê.. xortekî ji wan çaroxa xwe kir nigê wî û

desmalên xwe lê girêdan da cilê wî yê qetiya bûn

veşêrin, û berê xwe dane Şûz.

Dema Şahîn axa mihvanê xwe dît ku di çi rewşî de

ye, xwe avêt stowê wî, hevdû maç kirin, û ser saxî da

mîvanê xwe.

Piştî du rojan, Gurgîn axa destûra xwe dixwaze bo

herê gundê “Medresê” cem Şêx Ebdirehman ê

garisî, Şahîn axa tifekek û rextekê dide Gurgîn axa, û

10 zilamên çekdar amade dike, bi mihvanê xwe re

dişîne, ta wî dighînin gundê Medresê.

Gundê Medresê, gundek ji gundê êla Garisa ne, ev

gund li binê çiya yê Helekorê deye, li aliyê rojavayî

çiya, zeviyên gund hemû avîne û darê gozan zehfin

lê.

Gund ê mîr Hemedan ji mîrê Botan e, lê mixabin em

dîroka jiyana wê nizanin. Vî mirovê mezin li vî gundî

medresek (dibistan) û tekiyek ava kir di tenişta hev

de, û kirin weqf li ser xwende karan (feqeyan), û

seyda ên wan, rêdan daye ku rêwing jî ji vê tekiyê

xwarinê bixwin.

Li ser fermana mîrê Botan, kalikê şêx Ebdirehman bû

seyda yê xwendekaran, bi dû wî re bavê wî mela

Ebdillah bû ye seyda.. sala 1894 an de, li gudê

Medresê Şêx Ebdirehman hatiye cihanê, li ser destê

bavê xwe îcaze wergrandiye...

hejimar "67" DDDDîrok

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

12

Hişê xwe deyne ser maseyê – 4 [Bi dostan re di zindanê da be, baştir e ji baxê tijî neyar]

Cankurd

Paş mirina şahê xûrêj ê Girîkî Kypselos, kurê wî Pêriyander,

ku ciyê bavê xwe li bajêrê Korinth girt, nizanîbû çewa

deselata xwe bigerîne û wekî bavê xwe bibe padişahekî

navdar. Rabû merivekî xwe yê pê bawer hinart başahê

zorbaz ê bajêrê Milet, ku ji wîre şêwrekê bîne, û bê ku

kesek li wî haydar bibe, vegere bajêrê Korînth.

Şahê Milet xêrhatin û silaviya şandê Pêriyader kir, hema li

ber peyrewên xwe tiştek ji wîne pirsî û negot. Tenha jê re

got: „Were em biçin ji xwe re li nêv zeviyan bigerin.“ Ew û

mêvanê xwe bi tenê xwe ji seraya şahanî derketin û çûn, û

di rê de pirs ji wî şandeyî li ser memleketa Korinth û

padişahê wê kirin. Dawî mêvanê wî gotê:“Şahê mezin ê

gelê Milet, va We ji min gelek nûçe li serpadişahê min

Pêriyander bihîstin, ka hûn çi şêwrê li padişahê min dikin?“

Padişahê Milet, ku mirovekî zorbaz û hişmend bû, tiştek ji

mêvanê xwe re negot. Wî nedixwest ku mezin û

seraserên bajêrê Korinth gotinekene baş ji aliyê wî ve li

serpadişah û bajêrê xwe bibihîsin û ji berhindê tev bibin

neyarên wî û bi zûkî destên xwe deynin ser Korinth û

Pêriyander bikujin.

Şande dest vala vegeriya mal û li berpadişahê xwe

xemgîn û serîçemandî rawesta. Padişah gelek caran

pirskir, ka şêwra padişahê Milet çibû! Bersiva şandeyê wî

her evbû:“Şahê min î giranbiha, wî tew tiştek bo min

negot.“

Padişah ji merivê xwe yê pêbawer sil hat(xeyidî) û ji ba

xwe der kir.

Roja dî pîremêrekî zana û şirovekarê jîn û mirovatiyê bû,

hate seraya padişahê dilşikestî. Padişah derd û kula xwe

jê re got. Pîremêr piçekî hizirî û piştre got: „Wekî ez

dizanim, padişahê bajêrê Milet kesekî wêrek e. Nabe ku

tiştek negotibe. Bêguman wî nameyek bo We hinartiye,

hema ew çi nameye, divê ez bi xwe bi şandeyê te re

bipeyivim. Pêriyanderê bêçare û bêhîvî mabû, yeksere

rêkir.

Pîremêr ji şande pirsiya, got: „De were ji min re çêroka

çûyîna xwe ba padişahê Milet, gav bi gav bibêje. Te çi kir

û wî çikir, te çigot û wî ê got.“ Pêriyander gelek

hosanbûbû, hema baweriya wî bi hişmendiya feylesofê

pîremêr hebû. Lewre bêdeng guhdariya wî kir.

Şande ji destpêka çûyîna xwe de heta derketina wî bi

padişahê Milet re nêv zeviyan, hûrik-hûrik salix da. Dawî

pîremêr jê pirsiya: „Gelo, gava te ji wî re li ser padişah û

bajêr û kêşeyên bajêrê mekatkir (xeber da), wî çi got?“

Şande bi çavin tijî hêstir li wî nêriya û nikanî bû dîsa

bibêje: „Wî tiştek negot.“ Pîremêr di xwe de ponijî û

piştre pirskir: „Baş e, ez bawer dikim, ku wî ji te re tiştek

negot, hema çikir, gava wî hemî mijarbihîst? “Şande

bersiv bi dilsarî de, got: „Ew ji rê kete nêv geniman û

destêd xwe avêtin seriyêd genim anyên tev bilind û

mezin, ewana yek û yek jêkirin, di destê xwe de pişaftin û

avêtin xarê û bi solên xwe pêlêkir.“

Pîremêr qîriya û ji cîh hilpekiya û gote padişahê Korinth:

„Eve nameya mirovekî hişmend û padişahekî zorbaz û

wêrek. Ew ji We dixwaze…“

Padişahê, ku wekî rêwiyekî ji nişkave lehiya geliyê bi ser

de bê, nehêla pîremêr gotina xwe bibeserî, li wî qîriya,

got: „Ka name? Çi name? Ez tênegihîştim mebesta te

çiye.“

Pîremêr bi rovîtiyeke diyar gotê: „Hele raweste, raweste,

berî her gotineke dî, ka çiqineke zêr bide vî hejarî, ku ji

padişahê xwe re şêwreke baş ji bajêrê Milet aniye, piştre

ezê bo We bibêjim.“

Padişahê Korinth dilêşandeyê xwe bi dayîneke şahanî

geşkir û pîremêr jê re got: „Şêwra wî bo We eve: Divê hûn

seraser û malmezinên bajêrê xwe tevan bikujin, tenha

wilo hûnê wekî bavê xwe zorbaz û hêzdar bibin. Padişahê

Milet bi devê xwe tiştek negot, hema seriyê mezin û

berzên geniman jêkirin. Tu niha têgiha şêwra wî?“

Gelo, qey kesek li vê cîhanê nîne, ku çareyekê ji

seraserên me re jî çareyekê bibîne?

hejimar "67" DDDDîrok

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

13

«Nîştecîhên herêma Ermenîyan ên ku li ser vî axêda

aborijînalin (resenin, eslîne, xwecihîne) nav du

kokan - Ermenî û Kurdan - de dabeş dibin. Kurd

(kurdukên qedîmê (Kardoxên kevnedemê))

qewmekî kevne ê ku Haykê (kalikê ermenîyan) li

welatekî di bin Erez de hatibû û dîtibu. Ihtimale ku

ew (Kurd) û Partên kevnar ji eynî qewmîne (eşîrê

ne), wan Partên kîjan ku Romîyan nikaribûn

rêveberiya (îdare) wan bikin! Ne mimkine ku Kurd

wek avtoxtonê (resenê, eslî) vî welatî neyên nasîn,

ew heman Kurdukin (Kardoxin) ku Ksênofon

derheqa wan de li Anabazîsê de behs kiriye. Û bê

guman ew aîdî bingeha (koka) giştî (amî) ê sanskrîtî

ne. Ji zaravayên xwecihî (eslî, aborîjînal, orîjînal)

kevintirîn divê ku ya kurdî be». Îvan Şopên (1798-

1870) – dîrokzanê rûs, nijadnas û dewletmedar.

«Kurd nevîyên Partên kevnarin ên ku li Asûrê û

Mezopotamya yê bi cih bûn. Bi zimanê sûrî Partan ra

digotin Kerad, piştî demekê peyva Kerad hat

veguhartin û bû Kurd». Kaçênovskî M.T. (1775-1842)

– dîrokzanê rûs, wergêr, profesorê Zanîngeha

Moskovayê.

Rojhilatnas û tirkologê (tirkzanê) Sovyetê, akademîk

Vladîmîr Alêksandrovîç Gordlêvskî (1876-1956)

nivîsîbû ku "kelhên ku di demên mêjeyî de Kurdan ji

xwe re avadikirin", hê bi xanedana XVIII ê fîrewnên

Misrê ve dihatin bîrhatin.

Rojhilatnasê Sovyetê Îvan Omarovîç Farîzov (1923-

2012) nivîsîbû ku folklora (zargotina) Kurda bi

pirrengînîya janr (şêwe, nimûn) û fabil (hikayet,

rîwaye) ên xweva di nava zargotinên gelên Rojhilata

Navînda cîyê yekem digire.

Rojhilatnas, qefqaszan û zimannasê mezin ê rûs

Nîkolay Yakovlêvîç Marr (1864-1934) ji Kurdara

digot "nevisên dîrokê". N.Marr nivîsîbû: «Di nav

Kurdan de elemanên (hêmanên) çanda kevnar a

Rojhilata Navîn mane ji ber ku ewan neslê (nifşê,

nevîyên) nîştecîhên avtoxtonî (resenî, eslî) ne».

«Heta nîveka sedsala borî gelê Kurd bi giştî dihate

hesibandin çawa miletekî bênivîs (nekitêbî) ku çanda

xwe ya neteweyî ava ne kiriye. Lê ya rastî ewe ku

abîdeyên wêjeya kurdî ya hezar salîne… Ne şerên bi

xwîn û ne jî sîyaseta Dewleta Osmanî ya tepisandina

kêmnetewan serxwebûna Mîrîtîyên kurdan

neşikandin, Mîrîtîyên ku hebûna xwe serbixwe

berdewam dikirin. Di têkoşîna dijwar de li dijî

dagirkeran Kurdan karîn serxwebûn û çanda xwe

biparêzin». Rûdênko Margarîta (1926-1976) –

wêjevana rûs, fîlolog-oryantalîst, rojhilatnas,

nijadnas (etnograf).

Zanistvanê rûs û kurdnasê navdar, dîrokzan,

rojhilatnas, profesor Mîxayîl Sêmyonovîç Lazarêv

(1930-2010) derbarê Kurda da nivîsîbû ku "gellekî

zehmete ji bo dîtina miletekî wek kurda ên ku li ser

xaka xwe ya neteweyî wisa demeke pir dirêj jîyaye".

«Qedera kurdan trajîk (kovanî) ye. Serhildanên wan

ê neteweyî bi hovîtî dihatin perçiqandin; daxwazîyên

wan yên li ser otonomîya (xweserîya) netewî û

çandî, mafê perwerdeya zarokên xwe û weşandina

pirtûk û rojnameyên xwe bi zimanê Kurdî heta niha

nehatine bicîhanîn. Gellek eşîrên Kurdan bi zorê ji

axa xwe ji Kurdistanê li herêmên navendî yên

Tirkîyeyê di nava xelkê Tirk de dihatine bicîhkirinê ji

bo ku bileztir Kurd di nava Tirkade bihelin bibin Tirk

û bi vî awayî pirsa Kurd bête "çare serkirinê"».

Dîrokzanê rûs, profesor D.Ê.Ê rêmêyêv.

«Gelo tê hişê kê ku sedema pir xemgînîya

xaçperestan Selahedîn kurd bû, ku emîrên Çepildirêj

(Mxargrdzêlî) ên ku di dîroka Ermenîstanê û

Gurcistanê de rewnaqin (mihteşem, bi rûmetin) ne

tenê wek serleşkeran lê wisa jî çawa damezrînerên

(avakerên) çandê bi eslê (koka) xwe kurd bûn, ku

Şedadîyên ku li Îranê hukimdarî dikirin û li Qefqasê ji

bo sazkirina dewleta xwe bi Gurcistanêra ketibune

hevrikê (reqabetê) kurd bûn, şaîrê (helbestvanê)

mezin (gewre) Nîzamî ê ku bi farisî dinîvîsî eslê

xweva bi nivî kurd bû». Îosîf Abgarovîç Orbêlî (1887-

1967) – rojhilatnasê Sovyetê, dîrokzan, akademîkê

Akademîya Zanistan ya Sovyetê (1935), akademîkê û

yekem serokê Akademîya Zanistan ya Ermenîstana

Sovyetî (1943-1947).

«Ji bo ku demeke dirêj Cihû bi Kurdan re dijîyan,

Cihûyan çanda wan hildabûn (wergirtibûn), bi kurdî

diaxivîn. Û her çiqas jî merasima (rituala, rêûrisma)

dînî ya xwe bi zimanê aramêyî bikirina dîsa jî di bin

tesîra kûrdî da bûn. Û piştî çûna (guhartina) wan ji

warê Kurdan Cihûyan dîsa jî xwe wek Kurd

dihesibandin. Proseyên analojî (pêvajoyên eynî) di

têkîlîyên Kurd û Aşurîyan de (Suryanîyan) jî dihatine

dîtin (dîyarkirin)». Olga Jîgalîna – nijadnasa

(etnograf) rûs, profesor, doktorê zanyarîyên dîrokê.

«Rûsya yekemîn bû ku fêm kir ku Kurd miletekî

neadî (cihêwaz) û egîdî ye û di çareserkirina

pirsgirêkên jeopolîtîk de dest pê kir Kurdan bike

alîgirên xwe. Di jîyankirina li ser sînorên şaristanan –

ê erebî, tirkî, rojavayî, vî gelî (Kurd) mucîza

(kerameta) zindîtîyê (jîyanîtîyê) nîşan dida. Û ew pir

nêzîkî gelê Rûs bûn û ji ber vî vekolîna akademîk ya

çanda Kurd bi rêya sempatiyê (dilsozîyê) û

têgihîştinê birêve diçû. Bingeha kurdzanîya cîhanê

zanistvanên (ilmdarên) rûs yên xebatkarên Ênstîtûta

me ne: Lêrx, Marr, Orbêlî, Mînorskî». Îrîna Popova –

dîrokzana rûs, çînnas (sinolog), professor, rêveberê

Enstîtuya destnivîsên rojhilatî ya Akademîya

Zanistan ya Rûsyayê li St. Petersbûrgê.

«Kurda rêyekî gellekî zehmet a dîrokî derbas bûn, lê

karîn zimanê xwe, çand û folklora (zargotina) xwe ya

xweş biparêzin. Peyva "kurd" zêdetirî şeş hezar

salîye cîhan dizane û wateya wî "egîdê siwarî" ye. Lê

ev gelê kevnar ne tenê bi şervantîya xwe ve navdar

e. Vî gelî cîhanêre gellek navên (mirovên) xweş

daye. Mînak yekî wek helbestvan, fîlozof û

ramanvan Ehmedê Xanî ê ku lêkolîner bi Firdewsî û

Şota Rûstavêlî ve di rêzekî de datînin. Kurdistan

bêşîka çanda cîhanîye». Zara Yûsûpova – profesor,

doktorê zanyarîyên fîlolojîyê, xebatkarê zanyarîyê ya

Enstîtuta Rojhilatnasîyê ya Akadêmîya Zanistan ya

Rûsîyayê.

«Kurd cengawerên cesûrin, şerrvanên mezinin».

Gêorgî Îlyîç Mîrskî (1926-2016) – dîrokzan ê rûs,

rojhilatnas-erebzan, sîyasetnas, doktorê zanyarîyên

dîrokê, profesor, xebatkarê zanyarîyê yê Enstîtûta

Aborîya Cihanî û Pêwendîyên Navneteweyî ya

Akademîya Zanistan ya Rûsyayê.

«Ermenîstan û Azerbaycan ser (ji bo) axa Kurdan şer

dikin ji ber ku newala Laçînê ê ku li Qerebaxa Çîyayî

de xala (dota, niqta) dijbûna Azerbaycan û

Ermenîstanê ye ev erdên (xaka) Kurdane, hetta li

Sovyetê hinek dem li vir herêmekî otonomî bi navê

Kurdistana Sor hebû». Dîrokzan û sîyasetnas ê rûs

Vadîm Makarênko.

«Kurd şerrvanên bicesaretin û tenha hêze ku bi

realîte (bi rastî, bi heqîqetî) şerê li dijî têrorê dike».

Stanîslav Mîxaylovîç Îvanov - doktorê zanyarîyên

dîrokê, xebatkarê zanyarîyê yê Navenda ewlekarîya

navnetewî ya Enstîtûta Aborîya Cihanî û Pêwendîyên

Navneteweyî ya Akadêmîya Zanistan ya Rûsyayê.

Dîrokzanên rûs di derheqa Kurdan Dîrokzanên rûs di derheqa Kurdan Dîrokzanên rûs di derheqa Kurdan Dîrokzanên rûs di derheqa Kurdan de!de!de!de!

Amadekar û werger: Silêman Barî

Îosîf Abgarovîç Orbêlî (1887-1967) - rojhilatnasê Sovyetê.

hejimar "67" ZZZZiiiimmmmaaaannnn

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

14

Pirtûka mamoste: Beyar Robarî

Seyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdî

(xelek 23)

Xwendevanên hêja; Hûnê di vê xelekê de heft beşan bixwînin, ku ew jî evin;

1. Elfbeya kurdî 2. Tîp 3. cûreyên tîpan

4. Tîpa dubare 5. Taybetmendiya tîpa (U) .

6. Taybetmendiya tîpên (E û Î) 7. Xîmên zimanê kurdî .

Elfbeya kurdî: Kurdish alphabet.

114

Dewarên dirinde: predators.

şêr piling hirç

rovî gur heftar

penter pisîka bejî çeqel

Sîvorek timsah neheng

113

Hîndarî -64

Bersîvên pirsên jêrîn, ji nîvîsera ROJA MIN derîne û binivsîne .

1- Rêber demjimar çendan, sibê ji xew radibe?

………………………………………………………………………

2- Rêber sibê çi dixwe?

………………………………………………………………………

3- Piştî xwarinê Rêber çi dike?

………………………………………………………………………

4- Demjimar çendan Rêber ji mal bi rê dikeve?

………………………………………………………………………

5- Çiqasî dirêj dike ji mala Rêber ta ciyê kar?

………………………………………………………………………

6- Ta çi demê Rêber kar dike?

………………………………………………………………………

7- Çiqas mirov di hevpareya wan de kar dikin?

………………………………………………………………………

Hîndarî -65

Bersîvên pirsên jêrîn, ji ba xwe bide.

1- Tu demjimar çendan ji xew radibî?

………………………………………………………………………

2- Tu rojnaman sibê dixwûnî, ger erê navê wan çî ye?

………………………………………………………………………

3- Tu kengî dest bi kar dikî?

………………………………………………………………………

4- Çiqas dirêj dike ji mala we ta ciyê karê te?

………………………………………………………………………

5- Karê te çî ye?

………………………………………………………………………

6- Tu va çend salin vî karî dikî?

………………………………………………………………………

hejimar "67" ZZZZiiiimmmmaaaannnn

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

15

Pirtûka mamoste: Selah Mihemed

Ferhenga Ferhenga Ferhenga Ferhenga ZZZZimanimanimaniman Erebî - Kurdî

(xelek 5)

kirya pala

karane

kirê bar

qepanî

serkirê

Gir – giro – gurî

Mal û navmal

qebare

Hilû-hulû

gurr kirin

kurîsk

por xelek

Veciniqandin

bi derengî xist

merg

dereng

Dan rûniştin – rûniştandin

Çûçê

Belê – erê – A – Ê – herê – A

Bi tevayî

yek dengî – kom dengî – gelemperî

Dehl – tûk

Devî

tûm

Ciwantir

Biyanî – avî – daylan – havî – avî

Keftedan – rencdan

Îs

Beravêtin – Ji ber çûn – Berxistin – ji ber kirin

rojkor

Baştir – xastir

xuloxe

nifş

gurîn – gurînî

rêncber – rêjber – berdest – şagirt

yekan

yek kite

tek şane

Çarpar – daxistin – Dor lêgirtin – rex û rû kirin – têwer

dandin – ve bestin

rasipartin-sipart

اجرة الحصاد

اجرة العمل

اجرة الحمولة

اجرة التقبین

اجرة إضافیة

اجرب

اجزاء البیت واساسھ

اجش الصوت

اجاص

اجج النار

اجعد

اجعد الشعر

اجفال

اّجل

أجل

آجال

اجالس

اجلس تستعمل لالطفال

اجل

)حرف تأكید(اجل

على العموم –اجماال

اجماع

اجمة

اجمة كثیفة من اشجار

قصیرة

اجمع

اجمل

اجنبي

اجھاد

اجھاش

اجھاض

اجھر

اجود

اجوف

اجیال

اجیج

اجیر

آحاد

احادي المقاطع

احادي الخلیة

احاطة

Hilkişandin – xeritandin

xeritî

kotekî

kotekî li me kir

kayîn

wêra-wêrit

Firkirin

Borî – buhurî

Derbas bûn

Berbirin – navre ajotin

Civakî – komelkî

Civîn – civet

xergel

vêk ketin

Civiya

talan kirin

Buhartin – rabûrîn – rêborîn

rabuhertin

kaya – ve kaya

nedanî

poz birî

tabûq – acûr – xişt – qermîd

seza

Damxe kirin

Girêv kirin

Guf kirin

Gumrik kirin

Hecam kirin

Bêndervanî

Galgal kirin

Bicî anîn

nîşan kirin – nîşan kirin

lava kirin

şîrove kirin

şewat kirin

tif kirin

temxe kirin

sîqal kirin

kirdariş

Dest miz – kerwe – kirê – biha

mehane – mehîtî

kirya rêveçûnê

اجتثاث

اجتث

اجباري

اجبرنا

اجترار

اجترأ

اجتراع الماء وغیره من السوائل

اجتاز

اجتیاز

اجتیاح

اجتماعي

اجتماع

اجتماع الناس من تزاحم وتجمھر

اجتماع الشمل

اجتمع

اجتیاح

عبور –اجتیاز

اجتر

إجحاف

اجدع االنف

آجر

اجر واستحقاق

اجراء الوشم

اجراء االضراب

اجراء القفز

اجراء الجمركة

اجراء الحجامة

اجرة حراسة البیدر

اجراء اللغط والجلبة

تنفیذ –اجراء

اجراء الخطوبة

اجراء التوسل واالبتھال

اجراء االستنطاق

اجراء الشرح والتفسیر

اجراء الحریق

اجراء التف

اجراء الدمغة

اجراء عملیة الصقل

اجراءات

اجرة

اجرة شھریة

اجرة السفر

hejimar "67" FFFFoooollllkkkklllloooorrrr Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Feqihê TeyraFeqihê TeyraFeqihê TeyraFeqihê Teyra

(Xeleka 4)

Luqman Silêman

Feqe ji Mîr e got: belê Mîr ê min, lê belê hin tişt

hene beriya kû ez ji tere bêjim gerek tu xwarinekî ji

teyra re çêkê, da tev werin ser xwarinê bixun, dibê

kû ew cihê xiznê şanî me bikin!

Mîr ji Feqe re got: em ê çêkin, lê ka ji min re bêje em

ê çawe çêkin?

Feqe got: Mîr ê min tê çil pêncî sewalî serjêbike û

bavêje wê newala xizne lê, û ya dî li min bihêle..

Wek Feqe dixwest Mîr çil pêncî sewal serjêkirin,

avêtin wê newalê, bihna goşt bi deverê ket, teyîr li

ser bihna goşt hatin.

Teyîrekî ji diya xwe re got: dayê rebî yê kû ev ezîme

ji mere çêkirî rebê Alemê wî bibe cinetê.

Diya wê jêre got: qîza min ma tu wî nasnakê?

Çêlîka wê jêre got: na dayê min ne dîtiye?

Diya wê jêre got: ev Feqe Mihemed ê Ertûşiye, eslê

wî ji Makoye di hidûdê Eyran û Tirkî deye, Eslê wî ji

war Ezîzê ye padî şahê meye, zimanê me dizanê, Mîr

ê Botan lê bûye înad dibêjê tê xizna min derênê yan

ez ê serê te jê bikim, ev pêlana hajî ya Tûma ye,

Tûma jî wê di binê çadirê deye, piştî kû Feqeh Tûma

ji Zozana bi xwe re bixire ciran anî, vêce neheqiya

hatî ser Feqeh, sebeba vî Filehî, û di çem ê Qesrikê

de jî Filan teyîrî û filan Teyîrî jî ji Feqe re gotin, wê

Tûma li te xayîn bê, Feqeh ji Teyîran re got: ma wê

çima li min xayîn bê?

Teyîra ji Fqere got: hete ew roj bi ser te de bê, û va

ew roj bi ser de hat, û Tûma lê xayîn bû, ev

şehdebûna ha Tûma lê da.

Qîza wê jêre got: dayê?

Teyîra mak jêre got: belê.

Qîza wê jêre got: madem Feqeh ev qenciya ha ji

mere kiriye, min soz bê ez sibihî bi rojhilat re bi

zeraqa rojê re li ser devê xiznê hêk bikim, û ez ê vî

Feqehî ji vê izyetê derêxim!

Diya wê destê xwe li serê wê da, jêre got qîza min

padîşahê me heye, Amirê me heye, wê ser ê te

jêbikê.. Qîza wê jêre got: hema bila rihê min fidayî vî

Feqehî be.

Feqe serê xwe rakir ji nav laşa jêre got: “cezakelah û

xeyîren kesîren ya heywana Xwedê”.

Dema Feqeh ji Mîr xwestî kû sewala serjêbike û

Bavêje newalê ji teyîra re, Feqe jî xwe di nav

sewalan de veşartibû da dengê teyîra bike, ka wê çi

ji hev re bêjin.

Dema kû Feqe wisa ji teyîre got: teyîr jî bersiva Feqe

da jêre got: çavê te li min bê kû rojê avêt diniya yê,

çavê te li min be ez ê herim li ser devê xiznê hêk

bikim, mizgîniya min li te.

Feqh jêre got: mizgîniya te ya xêrê bê.

Wextê bû roj, û roj derket, ji fir fira teyîra Feqe

nizanî kîjan teyîre ji ber ew wî teyîrî nasnake, çavê

Feqeh ma li refê teyîra, dî wa teyîrek piçûk wek

çêlîka mirîşka xwe ji nav refê teyîra dûr kir û xwe ji

nîvê teyîra avête nîvê çêm, hêkek li erdê kir, û rabû

û bû şîqe şîqa padîşahê teyîra ji teyîran re got: li pey

wê herin wê ji min re bînin, wê bê izna min xizne

derxist, hê teyîr mane ji beledan tên wê para xwe ji

xwarinê bixwin, wê bê izna min çawe xizne derxist.?

Teyîr pey wê teyîrê ketin, lê heywan xilas bû Kes ne

gihayê.

Feqehê teyra jî çû xîşkek li dora hêka wê da, û gazî

yekî kir jêre got: here ji Mîr ê Botan re bêje, bila

were xizna wî derket!

Çûn ji Gorgîn re gotin here ji bavê xwe re bêje xizne

derket!

Gorgîn çû ji bavê xwe re got: xizne derket!

Mîr ê Botan hat, got Feqe; xizne derket?

Feqe jêre got: belê Mîr ê min, xizne derket.

Mîr jêre got: Feqe ka xizne li kûye?

Feqe jêre got: wa di bin wê hêkêde ye.

Mîr ji Feqe re got: pênsed emelê min hene, ka ez ê

gazî wan bikim, li cem min nivîsîne kiye kurê kiye,

navê wan li cem min e, ez ê gazî emelê xwe bikim,

bila werin xiznê derxin!

Feqeh ji mîr e got: Mîr ê min emelê min ê eyîrî hene,

lazime ez emela bigrim?

Feqeh ji Mîr e got: zêr barê çil deve haye, ez ê rojê

her emelekî zêrekî bidimê, qey barê devehekî

bidime emela, çil kêm yek bar wê ji tere jî bimînê.

Mîr ji Feqeh re got: belê Feqe, tu dizanê hema kû tu

xiznê derxê tu dizanê!

Vêce Feqe rabû çend Feqe û Sofî û mele û Şêx û xelîfê di Cizîra Botan de hebûn, Feqeh lîstek çêkir û şande pey wan, go her yek qazime û kûrikî xwe bênin û werin, emel roja we bi zêrekî ye. Ê wey li wî

Sofî û melayî vêce riha xwe bike devê xwe de

mehlûm zêrek pire hatin kupênî ji erdê anî, pênc

deqe neçûn, digotin tep û tep erd dikulan, Feqe ji

wan re got: bese kes qarişî nebê heta êvarî, suhbeta

xwe bikin qesîda ji xwe re bêjin, werdê xwe bikşînin

payîdoz.

Ew Feqe wê ji êvara bikevin axiftin û qesîda bavêjin

ber hev, û li ser Şêxê xwe bêjin û subeta xwe bikin ta

rojadî dîsa hakeza.

Sih rojî lê şuxulîne, roja her yekî bi zêrekî bû, sih rojê

wa ev her kî sih zêr kir.

Eslê wê bi xwe bostek ax li ser xiznê nebû, raya Feqe

kû ew Feqe û mela têr pere bibin, da her yek tiştek

perê baş bighê wan.

Nikilê kulingê Feqehekî li qaqiba xizna ewil ket.

Ew bixwe çil qaqibin, hemû li ser hevin, dema nikilê

qazimê Feqeh li qaqibê ewil ket zêr derketin, Feqehê

Teyîra tep tep jêre got te çi zû derxist…?

Feqehê dî ji Feqihê Teyran re got: heyran Xwedê

qebûl nekir, heyata musteqir ji vê axê re nema, bese

ev sih roje em lê dibitin, ma me çi îş kiriye..?

Feqihê teyîra ji xulamekî re got: ilim bidin Mîr bêjin

xizne derket..

Yekî çû ji Gorgîn re got: bêje bavê xwe va xizne

derket…

Gorgîn çû ji bavê xwe re got: dibêjin xizne derket?

Keyfa Mîr gelekî hat, da xwe çû ji Feqe re got: ha

Feqe ka xizne derket…?

Feqihê teyîra jêre got: belê Mîr ê min, xizne derket.

Mîr jêre got: kanî xizne Feqe..?

Feqeh jêre got vane Mîr ê min, rabû her çil qaqib

derxistin, mil dane hev li wê rastê danîn.

Mîr go; Feqe..!

Feqe go; belê Mîr ê min.

Mîr jêre got: xayeta min ev bû kû xizne derkeve, ez

ne ji kula zêra ketibûm, ji min re bibû derd, vêce te

divê nîvî ji te re, û nîvî ji min re, û te divê sê behra te

behreka ji min re te divê tev ji tere elaqê min jê

tune..?

Feqihê teyîra got: na Mîr ê min, şertekê min heye..

Mîr jêre got: bêje Feqe..?

Feqihê teyîra ji Mîre got: wele bi serê Mîr kim, kû tu

ne li ber serê Tûma zêra bikşînê ez razî nebûm, îca

keyfa Mîr e…?

Mîr ji Feqe re got: Tûma kiye..?

Feqihê teyîra got: ew zilamê te ewê ev çend heyve

tu pêdişêwirê û ji tirsê min di çadirê de veşartiye,

here wî derêne, bêne vêdê, serê wî jêke, da kes tu

bê edbê dî wer xayîntiyê li hevalê xwe nekin..

Mîr got: Gorgîn..?

Gorgîn go belê baba.

Mîr jêre got: here bêje wî kafir kurê kafira, wî

16

hejimar "67" FFFFoooollllkkkklllloooorrrr Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

17

De Mîr ê min bixatirê te û zêrê te jî min navin..

Her Mîr ê Botan jêre got: Feqeh were keremke zêrê

xwe bibe, wer têra xwe zêr bibe..?

Feqeh jêre got: na Mîr ê min, xwedayê Alemê ji min

re kafiye, ez ne mihtacî zêrê te me..

Feqeh ji cem Mîr berê xwe da ava mezin, di qarişê

Birca Belek re çû, di ber avê re çû, giha Mîr Hesen di

qarişê avê de, buxçekek heye kete wê derê de û di

ber re di qarişê avê re dimeşê, giha geliyê Qesrikê, bi

banî ket de vê cê wê li ava mezin dê, eşqa xweda

girtiye aqil di serê wî û huba xweda lê daye, vêce

qesîde avê te ser avê û av kete pêşiya wî de.

Bistiranî wê Feqe bêje:

Feqeh gote ava mazin; tu ji kû tê, tê çê kû dê... tu ji

kengî ve di diniyayê de çê bûyî... der dê te çiye... xaya

te çiye, ev çi mirmir û nale nala ji nava te tê... tu

nahêlê milet razê..(( dene beriya hingî dengê ava

mezin li çiya yê Şingalê disekinî, ji mirmir û nale nala

wê ji hîngî de ava mezin soz li ber destê Feqihê teyîra

daye, kû nehêlê dengê wê derkevê)).

((wê niha divê çîrokê de were xuyakirin)).

De niha hûn dibînin, çemikek di nava gunda re diçê çi

deng jê tê de îca ew nehîta ava mezin, wextê kû

dihat qirqir û nalnala wê kes ne diraza ji heybetê

xweda)), îca Feqe qesîde avê te ser di wextê nebiya

de, tu hebûyî tu nebûyî diwextê bavê meyê Adem de,

tu hebûyî tu nebûyî.. Feqe wisa sû’ala ji avê dikê bi

qesîdetî eşqê girtiye davê jê ser avê.. avê jî lê

dihisênê û di bihûrê wî jî daye nav avê avê daye

kaboka wî.

Li vir Feqeh bistiranî dibêjê:

Got ey ava hayî hayî hoyî hoyî ma tu bi eşiq û

muhbetê... hoyî hoyî hayî hayî... mewcuh pêla tavêjê

mila bê sekin û bê rahe tê, hoyî hoyî hayî hayî.... bi

rehetî bi sekine yan aşiqê baxê xweyî... yîyî hoyî.....

yan şibhetê qelbê meyê hayî hayî hayî hoyî hoyî..

eşqa kes natebitê... yêyî yêyî hoyî hoyî... ji eşqa kîyê

tê û tê heta kengî tu beyî û bê..

yêyêyê hoyîhoyî hoyî... ji bo min bêje heyrana tebim

tu ji kêre dikê vê tahetê.. yêyêyêy hoyî hoyî hoyî...tu

ji kêre dikê zikrê bihat qet guj guj û vê mir mirê nakê

betal.. hayî hayî hayî hoyî hoyî... di şubhetê ev meh

wisa, lê li şev û roja li te xew netê.. hêyî hêyî hêyî

hoyî hoyî..... şev û roja tu bê xewî ji ber ezyeta kê

ditewî… hoyî hoyî hoyî yêyî yêyî… çi sebebe tu

nahewî…hoyî hoyî hoyî hêyî hêyî... lê şev û roja tê li

dawetê…..hoyî hoyî hêyî hêyî.. şev û roja tu dawet

dikî go kete çilê zivistanê tu qet lê dikê... hêyî hêyî

hoyî hoyî...ma ne zilme tu vê dikê... hoyî hoyî hêyî

hêyî... qey tu natirsê ji Rebê îzetê… hêyîhêyî

hoyîhoyî.. şev û roja tu bê xewî….Ji ber muhbeta kê

ditewî….Şev tariye lê tu qet nahewê.... dayîm diçê

dengê te tê... dengê te tê bê pî û gav lê tahet dikê bê

qelb û dev…. Peyda dibin ji te mewc û kef sibhan ji te

şahê qudretê....gih sipî şibhetê şîr qet muslê te nînin

tu tê ser dengê te tê yar tê nebî lê meyla hebîb jî

çûna netê.... ev vî qasî Feqe ji avê re dibêjê muheqeq

muhbeta te heye yan dosteka te heye yan telebeka

zendîqî bila bê vê derê..?

Gorgîn çû go Tûma..?

Tûma go ha.

Gorgîn go bavê min gotiye ecele bila bê vê dê, xizne

derket mizgînî min li te.

Keyfa Tûma jî hat, li ser milê xwe meyzand ji fikra wî

de, wê ritbe bi milê wî ve bibin.

Tûma ji Gorgîn re got: ma kî li cem bavê teye..?

Gorgîn jêre got: Feqe li cem bavê min e..

Tûma jêre got: Feqeh bi min dizanê ez li virim..?

Gorgîn go ji xwe Feqeh gotiye bila Tûma werê vir.

Dema Gorgîn wisa got: rayê dilê Tûma xwe ji cih

berdan, lê nikare neçe.. Da pey Gorgîn, lê gavekî bi

vir de diçê, gavekî bi wir de diçê, ji tirsa ew e nakeve

erdê.

Tûma çû bi qarişê Feqe ket, Feqe ji Tûma re got: wer

Tûma wer wextê li geliyê Qesrikê teyîra ji min re got

tê bîra te..?

Tûma got belê tê bîra min.

Feqe go eha binê va ew roja hate rêya me, qenciya

kû min bi te kirî, te ne qencî kire dewsê, te ser ê min

bire ber birînê, lê Xweda yê Alemê li min hate

rehmê..?

Mîr go Tûma?

Tûma go belê Mîr ê min.

Mîr jêre got: geleka weka te di qarişê Feqehê me

misilman de dirabin, zendîqê kurê zendîqa.. Tûma

got Mîr ê min, min dixwest xiznê ji tere pê derxim.

Mîr jêre got: zêde neştexle, zendîq kurê zendîqa,

gawir, û şûrek avê te serê Tûma serê wî jêkir.

Serê Tûma anîn di teneziyê de danîn, û zêr avêtin

fera mêzînê A dî lê çiqas zêra tavêjinê nehrê, serê

Tûma li erdê dimînê û mêzîn diçê banî çiqas zêr

avêtin ber, lê serê Tûma ji erdê ne dirabû..?

Rabûn du qaqibê dimsê hebûn yê kû carê demisê di

wan de dikelandin, ew beroşê reza yê kû savar jî di

wan de dikelandin anîn, kirin mêzîn, û dar êxistinê û

serê Tûma kirin yekê de û ya dî tijî zêr kirin lê kengî

serê wî ji erdê dirabê..?

Rabû Feqehê teyîra go Mîr ê min..?

Mîr go belê Feqe..?

Feqeh go musaheda te hebê?

Mîr go keremke Feqe!

Rabû Feqeh libek ax kire çavê Tûma de, û libek kire

devê wî de, û kulmek zêr avê te fera mêzînê, herdû

ferê mêzînê beram berî hev sekinîn.

Feqe ji Mîr e got: Mîr ê min serê vî zendîqî ne ji axê

têr bixwe ji malê diniya yê têr naxwê, de îca ev li ber

serê wî hatiye, ez ê vî zêrî vê kulma zêra bibim ji

zarokê wî re, va mane sêwî, ew hate kuştin ez ê va

zêra bibim ji zarokê wî re, ev weraseta bavê wa ye,

xwîna bavê wa ye, ez ê ji wan re bêjim xelkê bavê we

kuşt, va min xwîna wî ji were aniye.

te heye ji lew tu bê edebî tu tazyî heya li te nîn e

nexwe neha te ciwab ji min re dabû... Vî qasî Feqe

tehna didê avê...

Lazim te mehbûbek heye yan dost û metlûbek, heye

yan mayîl û mensûbek heye tu lew tazyî tu bê

keswetî, tu lew bê lîbas û tazyî, tu bi reqis û seyîr û

gazyî... tu ji kêre dikê şehbaziyê geriyam li mehra

xurbetê... geriyam li mehra dunê tu qet nahewê na

hedinê... tu wek şihbetê qelbê min ê bi dest dikşînê

muhbetê..... zehmet pirin muhbet geşin lê li te

nazikê tebhet xweşê... bê roh li erdê di meşê bê dest

û pê tu ji kûve tê û tê bikûve çê.... bê dest û pê bê

çeng û per ev pêl û mewc û ger.. tu ji kêre dikê ev gir

û xem tu nakê beyana iletê... vê iletê beyan bike bes

vî sirî li min stra bike.... carek li min izhar bike da ez

bizanim heyatê... da ez bizanim vî sirî tu ji hindikî tê

yan ji pirî ji mehneya vê gir girê... tu ji kêre dikê vê

tahetê... yan ez bizanim meselê lê cizek ji behsa

ewelî... ji duniya bû menzilî ji dewran û çerxa

adetê... bê darê diniya sertemî... tu ava Rebê Alemê

tu hadisê yan qedemê yan tu nizanê tiştekî..

Li vir cardî bi gotin dibêjê:

Yan tu netû tiştî, yan tu ji binî netûyî, yan tê ji min re

bêjê derdê te çiye, tu ji kengî de heyî, tê herê kû û

xaya te çiye tê ji min re bêjê..?

Vî qasî av li Feqeh dihisênê, wê av ji nû ciwaba

Feqeh bidê.

Av bi stiranî wisa bersiva Feqe didê, û dibêjê:

Avê digot; ez ava Rebê Zûcelal…. Bûrî li min çend

meh û sal… qet kes nekir ji min ev sû’al…. heta

giham vê sa’etê.. heta gihame vê demê….ma yekê

weka te nebû li pişta Ademî… ma kes nebû li vê

alemê bi fikire bi halê vî şetî .. xelqê Xwedê aqil kirî…

hem arif û kamil kirî…. Nûrihek di dil de hilkirî… eslê

qisê wê bi ser metê..

Av bi gotin bi Feqe re daxivê: Avê go Feqe..?

Feqe go belê.

Avê jêre got: misilman ê Feqîr ne ilmê te heye ne

wextê te heye, tu weka dînekî weka heywanekî tu

bê teftêş va pirsa dikê, haşa ma tu ji va nebiya ji va

weliya ji va pêxembera mestirî ji bavê me Adem û

heya bighê te, di ara wede sê sed û bîst û çar hezar

pêxember rabûne, xeynî ewliya ka qey tu ji va qasa

mestirî, ka kû kesî sû’ala vê avê ne kiriye, tu îro vê

sû’alê ji min dike…?

Cardî avê bistiranî bakire Feqe jêre got: Avê go ey

Feqehê misilman ê ilim û wa… tu mecnûn û heywan

û sifa… bê teftîş pirsa dikî.. bê ruhnîme bê babetî…

pirsa Feqeh bi cih nebû..

Ji lewra Feqeh ji avê re got: erşê Xwedê li ser tebê..

avê gelo li bîra te tê..?

Avê ciwaba Feqe da got: ev sexî.. zeman nebû hal û

kew nemî... remzek padîşahê ezim, sibhan ji vî

sultanî... sibhan ji mehbûdî li ser kêjî Xwedê rabit

xeber.. em şakirin anîn e der gênc bûn di rimza

qudretê.. (Dûmahiyek heye)

................ dûmahiy heye ...............

hejimar "67" ççççîrrrrooookkkk

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Û belkî gihiştbae temenê dawî(yê rezîl) ger ne ji bobelatê

bela wele yê rijandî ser rêça jiyanê ne tenê hemberî

Rawej karên dem rast, belê pêşberî Rawej karên nehênî

yên bira û Rawej karên qesrê jî û wilo rawej karên din jî, û

ta ewên ku şîrete li kesî nakin, wisa jî ji kesî naxwazin.

Vêce li Bitrisborgê dijminekî zor yê her kesê ku çar sed

rûbilî di salêde yan jî nêzî wilo distênê, heye.

Ew dijmin jî bê guman Serma bakurê meye, tevlî ku

dibêjin herî başe bo noşdariyê.

Di dest pêke katjimêre nehê sibêde û bi taybet di dema ku

celde têndagartin Ji kesên ku diçine kar, hinganê serma

dest bi vedana bêvilan bi xurtî dike bê mêlî, ta karmendên

belengaz hew dizanin di kûve bêvilên xwe veşêrin û di wê

kêlîkê de xwediyê karên bilind jî bi êşa eniya xwe ji sermê,

dihestin (di hisin). rondik ji çavê wan tên xwar, lê Rawej

karên demrastî belengaz carne bê paristin dimînin.

Xilasbûna wanî tenê ew bû ku bazbidin tevlî qapûtên

xweyi riziyayi bi herî xurtibûn ta ku pênç an şeş celdan

derbas bikin.

Û li derabzûnê bi hêz lingê xwe li ardêxin qene bi vî awayî

her tiştê ku birêde cemidî ji çalakî û pêk anînên ku akamê

li kar dikin bi helênin (daweşênin) .

Ekakî Ekakîvitş ji demek nêzîk ve bi êşek tûj di heste

nemaze di pişt û navmilên xwe de , tevlî ku timî dixwest ku

bi herî bez rêça xwe qut bike dawî rama: çima ne ji hin

kêmansiyê ku di qapût dene.û dema li malê baş ew she

kir, dît ku va di du,sê cihan de perpitye nemaze di pişt û

nav Milan de . enê çewal bûbû, wisa tenik bûbû ta ku Ba bi

hesanî têve derbas dibû betanê wîjî bi tevayî riziyabû ,

dive em hayî bibin ku qapûtê Ekakî Ekakîvitş bûbû benîştê

devê kar mendan timî tinazê xwe pê dikirin , nave

Tiranşikotê delal ser rakiribûn, guhartibûn bi qapût,

birastîjî nifşê wî biyanîbû Berstika wî sal bi sal biçûktirîn

dibû,çiko qul û milên din pê pînedikirin vêce ewan parçan

ne şehrezayîye terzî diyar dikir , wisa bi rengekî fehiş û pîs

dixuyan.

Û dema Ekakî Ekakîvitş rastî naskir, biryar da ku qapûtê

xwe bibê ba Bitrofitş terziyê ku rûniştî li war xanekê li qata

çaran ji aliyê Pêpelana (yerdewana) kolevanan –

bermaliyan – berdestan – ve.

Evî terzî tevlî kor bûnê û riwê xweyi xurî dirûtinek delal

dikir, bi serkewtinek mezin qapût û şerwal û cilê

karmendan pîne dikirin, çêdikirin .

Helbet dema ku şiyar ba û ti pêlan di serê wîde nebane

ew bixwe ev terzî ne hêjaye ku ew qasî em ser bi peyvin lê

bûye wek adetekî , di çîrokan de Jîwerê her kesî dive bi

tevayî bête gotin,vêce mefer nîne ka Bitrofitş jî Ji mere

pêşkêş kin, bi hesanî berê jêre digotin Girîgorî, kolebû, liba

QAPÛT (2) Çîrok: Nîqolay Gogol

Wergirandin: Bavê Zozanê

Mîrzêkî di erde kar dikir, piştre bi navê Bitrofitş hate

naskirin, dema ew ji kolwtiyê azabû, wisa dest bi

vexwarinek zor kir nemaze di rojên cejnade ,di dest

pêkêde di cejnên mezinde tenê, piştire di hemî cejnên Olî

de bê mêlî wisa jî çilo ku xaç di rojnemê de li ber ewê

didît.

Vêce Ekakî Ekakîvitş çilo lingê xwe danî ser pêpelanê qene

ber bi Bitrofitş ve hilkişê bi perê ku jê bistînê rama, biryar

da ku bihtirî du rûbila nedyêde . derî vekirîbû çiko xwedya

xênî masî dibraştin kîler ji dû hatibû dagirtin, ta ku te

nikarîbû sirsirka bixwejî bibînê Ekakî Ekakîvitş di kîlerê ve

derbas bû bê ku xwedya xênî bibînê dawî gihişta odekê,

dît ku va Bitrofitş li pişt maseke pehnî tepî bê boyax kirî ,

rûniştiye, lingê xwe din binve ramadandiye mina paşekî

Turkî .

Wisa jî mîna hemî adetên terziyên ku li ser karê xwe

dirûnin, pê xwas bû di cîde çavê Ekakî Ekakîvitş bi tilha

wiyî mezin ket, a ku navê wê derkitibû xwedya neynûka

xwar. tilha qelewî,qewîn,mina hestiyê Reqê.

ji qirikaBitrofitş komek ta û hevrîşim dihatin xwarê ..ser

çoka wî heşwek hebû , ev bihtirî sê bihnikan dixwazê ta di

qula derziyê ve derbaskê, lê nikarîbû loma ji tariyê

engirîbû û ji ta bi xwe jî,diber xwede dikir pitepit:ev teres

derbas nabê,hey mel,ûn te ez felişandim,Ekakî Ekakîvitş bi

hatina xwe di evê kêlîka kuBitrofitş engirîbû.aciz bû,

hesdikir ku qewîtîkê jê bi xwazê di dema kuBitrofitş ser

xweş bane, an jî çewa jina wî digot:evî Şeytnê kor serê

xwe ji evê meyê dagirtiye.

Di evê dema wisade Bitrofitş dilê kesî ne dihêlişt, bi kêf

digot erê, Sipasiya xwe jî dikir, erê piştre jina wî dihat

gazin dikir, ku mêrê wê Ser xweş bû, loma bi bihakî arzan

erê kiriye, lê dawî bêtar bi deh Rûbilê zêde tenê çare ser

dibû..

Lê ane Bitrofitş diuxyê ku ne ser xweşe ..lome cir

nexweşe, nerm nabê, bê Guman wê bihakî zêde jî

bistînê,Ekakî Ekakîvitş ket vê baweriyê, lome xwest ku

vegerê mal lê nema giha , çikuBitrofitş bi çavê xweyî tenê

mîna nîşanê awirnî kûr jê vedan hişt kuEkakî Ekakîvitş bê

hemdî xwe Warxan:mal-pêpelan:yerdewan.

Bi peyvê:-merhebaBitrofitş- ehlen ji were mîrzê min,

Bitrofitş lê vegerand û bi qorziye çavê xwe li destêEkakî

Ekakîvitş meyzand, bê ka çi nêçîr jêre aniye - va ez hatim

ba te Bitrofitş …mi…ev…ango… dive em zanibin kuEkakî

Ekakîvitş timî bi tîpên pê pest û nîran û dawî bi alavên bê

wate dest bi ramanên xwe dikir.

Û eger babet herî dijwar be, tucarî hevok tewa nedikir, bi

gotinên ne ber hev dest pêdikir: Ev birastî..ango …piştre

tiştek ne digot, xwe jibîr dikir, di bawerya wî de ku her tişt

18

gotiye.. ev çiye?Bitrofitş got û bi çavê xwey tenê baş li

qapûtê Ekakî Ekakîvitş nerî, ji berstikê ta mila, ta piştê, ta

singê, ta cihê pişkoka, wise her tişt li nik xuyanîbû, çiko

çêkirna destê wîbû, ev adetê terziyaye,terzî pêşî evê dike

dema te di bînê… - û vame, Bitrofitş ango… qapût…

çûx..biner..di hemî ciyên din de hîn.

Qewîne, piçekî sipîbûye, wek kevin bûye, dixuyê, lê hîn

nûye, Tenê di cîkî de ango.. ser piştê û li vir jî ser vî milî

piçek qetyaye..û piçek ser milê dîjî, te dît ev hemi tişt bû,

karekî kindike…

Bitrofitş rahişte qapût û ser masê raxist baş lê temaşekir

,sere xwe hejand, destê xwe avête pencerê, qotiye

nişûkê a girover ku wênê ceneralekî Ne penda li serbû

kişand (derxist), ceneral ne dihate naskirin, çiko cihê

riwê wî ser qotîkê hatibû qulkirin û bi kaxezek çar koçe,

girtibû.

Bitrofitş nişûk kişand, qapût di nêv destê xwede raxist, li

ber ronahiyê lê nerî, dîsa serê xwe hejand, ew qulpand li

betan nerî dîse serê xwe hejand, dîsa qelpaxa qotîka

ceneralê rû veşartî bi kaxezê, vekir, bêvila xwe dagirt

nişûk, qotîk girt û veşart, dawî got:

Na , nayê çêkirin, cilek kevne.

Ekakî Ekakîvitş dema ev gotin bihîstindilê wî êşiye.

- çima çênabê Bitrofitş? bi dengekî melûl mîna yê

zarokan, Ekakî pirsî, mane ser milan tenê piçekê sivik

bûye ,pîne jî helbet li ba te peyda dibin..

- belê pîne tên peydakirin, pîne hene, Bitrofitş got,lê

pêve nayên dirûtin cawê te hemî rizyaye , derzî têve

derbas bê wê ji hevdû herê.

- bera ji hevdû herê.. tu cîde pîneke û hew..

- cihê pîne têde tune, ma tê wan bi kûve bikêhemî

rizyaye, bi nav çûxe, ger ba lê bixê wê liber bifrê..

- hewl bide ku tu çêbikê, çilo nexwe,birastî..ango..

- na,Bitrofitş bi zirt got, tu karî nikarim bikim.. lê qapût

dixuyê, yekî Tîpên pêbest:hirûf cer-nîr: zerf-alav:adat

nuh dive tu çêbikê, …dema gotina nuh bihîst, ber çavê

akakî tarî bû her tiştê li odê tevlî hev bû li ber, neme

tiştek bi xweşkayî dît, pêvî Ceneralê rû veşartî bi kaxezê

ser qotîka nişûka Bitrofitş.

- qapûtek nuh çilo? got û mîna hîn razayî bû, perê min

jêre nînin.

- erê,nuh,Bitrofitş bi dengekî hêmeniyî hovîtî , got.

- û eger ex mecbûrî qapûtekî nuh bibim, çiloye vêce,

ango..

- mebesta te hêjaye çi? ........ dûmahiyek heye........

hejimar "67" ççççîrrrrooookkkk

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

19

Hisên Şeyxî

Kawa û çiyaKawa û çiyaKawa û çiyaKawa û çiya Kawa li himber çiya rawestiya. Ew ricifî gava awirên

wî li bilindbûna çiya û şînbûna ezman ket. Çiya ezman

maçî dikir. Rok piçik picik diçû ava, wext buhar bû,

bêhan kulîlka difûriya. Bayekî hênik herdû aliyên

gumlekê wî ji hev vekir û mûyên sînga wî digidgidan.

Kawa kêf xweş bû, dilşad bû.

Berî ku tirk kawa texin zindanê, roj nedima ku Kawa

nedihat himberî çiya ranewestiya. Wî karî bû ji sibehê

hetanî evarê, li kevir û kuçikan, li rê û rêçikan, li

zinara meyzê bike. Kawa çiya nas dikir wek bêrîka

xwe, navê gurmika, çûçika, sewalan giştika nas dikir.

Wî navên pincara jî nasdikir û zanî bû kijan pincar tê

xwarin û kîjan nayê xwarin. Wî ji deştê heznedikir û

digot:

• Li deştê bêhna min teng dibe û laşê min dixre.

Di tûrikê wî de çend perçên nan û hinek qatix(penêr),

û cewdikek av hebû, li newqa wî rextê fîşeka û

xincera wî giredayî bû, tivinga Berno avetibû milê

xwe, ew kêf xweş bû, hindik hindik hildikişiya, lê bi

hilkişandina wî re tevzînokin germ hildikişiyan ji

tilîkên nigên wî hata kumika serî wî. Qederek wext

derbas bû, ew gihişt ber zinarekî, hinkî rawestiya û ji

xwe re got:

• Şevreşî ketiy e, dijmin bi zor kari min bigre,

pewîstê ku ez paydos bikim.

Kawa tivinga xwe sipart wî zinarî, tûrikê xwe ji milê

xwe daxist, xincera xwe û rextê fîşeka ji newqa xwe

vekir, gişt danî ber lingên xwe. Ew li ser qelavîzka

rûnişt, pişta xwe da zinar. Ew ket raman û mitala û ji

xwe re got:

-Ez vegerim gund, tirk cardî Karin min bişînin zindanê,

ya baş ez li çiya bibim mêvan.

Kawa rabû dû dîwar li pala wî zinarî ji kevira ava kir,

şaxen dara avet ser û ji xwe got:

• Ev jî qûnaxa min e.

li ber deryê qûnaxa xwe, Kawa çarmêrkî rûnişt, kîsê

tûtinê bi çeqmaq re ji berîka xwe derxit, û danî ber

çoga xwe, rahişt cewdikê avê, qurtek av di devê xwe

de werda, û paşrê çend qurt av vexwar. Bêhnek dirêj

kişand, ew him bi kêf bû û him bi xem bû. Ji xwe re

çixarak pêça, çixara xwe vêxist, agirê çeqmaqê wî

qûnax ruhnîkir, kêfa wî hat, bi ruhnayê hinkî xemê

xwe jibîr kirin, cardî çeqmaqê xwe vêxist û vemirand,

vêxist û vemirand. Ew rabû, komek êzing danhev,

hinek darik, qirşik, û pelên dara kir bin koma êzinga û

agir berda ye. Agir gûr bû, ruhnayî mezin bû û kawa

dilşa bû. Wî qûnaxa xwe gelekî sipehî û mezin didît,

wî ji nivşkekê ji xwe re got:

• Qûnax bê al nabe !

Kawa darek li devê derîyê qûnaxa xwe çikiand,

destmalek ji bêrîka xwe derxit û bi serê darê vekir û ji

xwe re got:

• Ev jî ala min e.

Kawa rep li peşiya ala xwe rawestiya, berê wî li ala wî

bû, herdû lingênn wî li ber hev, herdû zendên wî bi

kêleka wî vê, serê wî bilind, bi awakî leşkerî gavek bi

pêş de avêt, gava didiwa, bi lingê çepê dest pêkir û

lingê rastê bi şerpînî li ber lingê çepê danî. Bi ser

bilindî, silavek li ala xwe kir, helbesta Ey Reqîb xwend,

xwendina helbestê kuta kir, gavek bi paş de avêt, bi

serê xwe « xatir » xwest û çû xwe di bin ala xwe de

xwe ramidand. Qederek wext derbas bû, xewna şûna

ramana girt:

• Mîrzê Kawa, hakim jê pirsî, ala kurdistanê çend

rengîye?

• Hakimê bi qedir û qîmet, ez çi zanim ala kurdistanê

çend rengîy e ! Kawa lê vegerand.

• Mîrzê Kawa, cardî hakim jê pirsî, gava leşker

Ôzturk te girt, di paxila te de rojnemak hebû, di

rûpelê pêşî de, li jor, di qorzîya çep de, alek hebû,

ew ala kîjan welatiye?

• Hakimê min, gava leşker Ôzturk ez girtim, ez ji

komkirina êzinga dihatim malê, min ew çend

rûpelên ku hûn je re dibêjin «rojnemê» li ser

xaçirêka xwe dîti bû. Min dixwest wan rûpelan ji

pîra dêka xwe re bibim ji bona ew êzingên xwe pê

vêxe. Hakimê bi qedir, ez nizanim bixwînim û ne jî

binîvisînim, dibistan jî li gundê me nîn e, ez pepûkê

Xwedê çi zanim ew ala kîjan welatiye?

Hakim ji ser rûniştoka xwe rabû ser lingan, di destê wî

de rojnêma KURDISTAN, wî ala kesk û sor û zer nîşan

da kesên li mehkemê pêşdarbibûn û got:

• Mîrzê Kawa, tu jî wek min zanî, kesên ku vê

rojnemê dinivisînin û dixwînin, ew dixwazin welatê

me, Tirkya, perçe bikin. Tu jî raman û armacên

wan beladikî, tu jî, wek wan, dixwazî Kurdistanekê

ava bikî. Heger xortên başûrî Tirkî, yên hûn ji wan

re dibêjin kurd, vê rojnemê bixwînin, ew ne tenê

karin agir berdin êzinga, wek pîr dêka te, lê ew

karin agir berdin, Tirkîya, welatê me.

Hakim ji leşkeran re got

• Vî terorsîtî têxin zindanê.

Bi gotina zindanê, kawa veciniqî, Wî gelek sal di

zindanên tirkan de derbas kiribû, zilm û te’da dîtibû.

Wî bi nîv çavên vekirî li ala xwe meyzekir û got:

• Pêwîste, ku em kurd rojekê di bin sîka ala xwe de

bê tirs û bê pirs razên.

Kawa cardî çavên xwe girt, ew di nîvxwe de bû,

dengek li ber guhên wî ket û wek hinek je re bibejin:

• Xorto, ji xew rab e û nobetê li ber ala xwe bikir e,

al bê nobet nab e .

Kawa xwe ji kêleka çepê xwe qulipand kêleka rastê,

çogen xwe kir zikê xwe, destekî wî di bin sere wî debû

û destê din di paxela wî de bû. Deng ji guhên wî

derneket, rabe nobetê bigir e, rab e nobetê bigir e.

Ew rabû li ser qûna xwe rûnişt, ji sermê ew diricifî,

gurigura bahozê bû. Wî li qunaxa xwe meyzekir,

bahozê nîvê şaxên ku wî avêtibû ser revandibû, bi lez,

destên xwe danî li ser nîvê mayî, bahoz xurt bû, nîvê

mayî jî ji nav lepên wî revand. Ala wî jî winda bibû.

Hesrên wî wek baranê diherikîn. Wî pişta xwe da

zinar û got:

• Xwedê! Xwedê! Ma min çûçikên te perpitan dibû!

Ma min kurmikên te perçiqan dibû ! min ji xwe re

li ser bihustek ax qûnaxek ava kiribû, min dixwest

têde xwe ji serma zivistanê û germa havînê

biparesim.

• Xorto, li ezman meyzenek e, Xwedê ne kesek têr

kiri ye û ne jî kesek birçîkiri ye, ew li jor e, ew di

karê mirovan de tiştekî nabeje, ez çiya mim, ez bav

û dayika te mim. Xorto ji destlanî nekev e, jîna

qûnaxên bê bingeh nedirejin, ez şîretekê li te

dikim, cardî qûnaxa xwe ava bik û ala xwe li ber

deriyê wê biçikîn.

• Belê, çiyayê bilind, Kawa lê vegerand; tu bav û

dêka minî, lê tu kul û derdên min nasnakî, dijmin

nenûkên te hilnekirinin, bi çop û qermêçan li tê

nexistiy e, zilm û te’da li te nekiriye, şevên reş te di

zindanan de derbas nekiriye. Ez jî di şûna te de

bama, minê bigota «cardî qûnaxa xwe ava bike û

ala xwe li ber deryê we biçikîne»

Xorto! çiya got:

• Derdê min û te yekin, ev çend sed salin dijmin bi

top û tankên xwe li ser pişta min dilîz e, bihustek ji

laşê min nemay e bê birîn, Diclê û Firat ji hêsrên

çavên min diherikin. Meyzeke! Ez rût mam e, wî

dar û ber tev şewitandin e, kevir û zinar gişt

sorbûn e ji xwînê, lê ezê şîreteke din li te bikim,

her tişt bi zanebûnê ye, şer bi zanebûnê.

Kawa cardî ket mitala, tiving û xincera xwe li cîkî asê

veşart û ji xwe re got:

• Rokê çekên min wê ji min re lazim bibin, niha ez

diçim dibistan zanebûnê.

hejimar "67 LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

20

Êlên bakurê rojhilatê

Kurdistanê (2) --- Dr.O.Blau

(Jêder: Kurdische Sammlungen von Albert Socin, St.-Pétersbourg,1890)

Wergerandin ji Elmanî: Cankurd gavanan hevser in bo 40 rojên havînê ye, ango ji

Gulanê ve ta bi destpêka Abê.

Di vê demê de, ên ku li ber zireya biçûk a navê qiracê

jê hatiye hetanî çêrgeh şîn dimînin, qoçandariya tirkî

li hember wan e, di rêya karwanên ku ji Tebrîzê ve bi

bar û pertalên xwe ve, li wir pênc rojan cîwar dibin.

Bi ser ve jî, ji ber şînbûna geya wilo dixuye, ku

delîveyeke asan bo talanê çêdibe, ewa ku hewesa

Kurdan bilind dike, û dihêle, ku ewan ji berqefên

zinaran ve binêrin, ka sewalek verê bûye, an xirarekî

pertalan bê pawan li nêzîk wan e, derdora rêyên

qoçandariyê, ku karbidestên wê di vê çadirgeha

havînê de, bi kêmtir paristina çekdar mane.

Lê gava qoçandarî ji çadirên xwe vedigerin

zivistangeha Kizil-Dize (Kela Sor –Wergêr) nav

kunkên erdê (maxên di zevînê de- Wergêr), Kurd jî

dev ji çêrgehên wê tengenewalê berdidin, û Celalî

hinek ber bi rûyê Araratê ve vedikişin û hinek jî bi

pişta çiyan ve, bi aliyê Diyadînê ve diçin. Di wê navê

de hinek obên Kurdan ên din tev li wan dibin, ji ewên

ku zivistangehên (qişlaqên) wan li herêma turkî an

rûsî ne, û bi wan re çêrgehan parve dikin, an jî

penahendên, ku ji aliyê xûnê ve kurdin, tev li wan

dibin, ewên ku ji ber ramyariya karbidestên turk a ji

cîhilkirinê an jî ji ber tirsa Nîzam, mîrzayê mezin, an

Sar (Keyserê Urisan-Wergêr) xwe didin aliyekî û dîsa

vedigerin jîna koçeriyê.

Wilo qelfê Celaliyan her sal bi gelek seriyên din

dirêjtir dibe, bi taybetî ji destpêka cengên rûsî-turkî

yên dawîn ve. Êlên biçûktir, ku di zozanan (yayleyan)

de tev li Celaliyan dibin, Edemî, Sipirlî û hinek şax û

binemalên Heyderanlî. Êlên ku ji aliyê fermandariya

turkî ve li Diyadînê û li derdora wê hatine cîwarkirin

evin: Sivkanlî, Me’manlî, û Edemanlî ne, ên pêşîn ji

van, ê Sila’lî ye, evin ku emê careke din bên ser wan,

ên din jî di koka xwe de Heyderanlî ne. Li gorî nêv

ewan ji Edemî yên koçerin. Wilo pir êlên kurdî bi du

navan tên navkirin, yekî kurt û yekî dirêjtir, bê ku

ciyawaziyek di wateyê de bite bi cih kirin, bi kar tên.

Wilo mera Sîvkîlî li gel Sîvkanlî, Kazîlî li Kazkanlî,

Maneklî li gel Manûkanlî,Mela li gel Melanlî, Sumayî

li gel Sumaylî, Marçor li gel Malçoranlî dibihîse;

…………………………………………………………………. 1[7] ) Wagner a. a.O.II, Rûpel 231û 311

................ dûmahiyek heye...............

Ovaçîkê. Ji ber vê yekê Elî Xan bi 3000 çekdar avêt

ser Ovaçîkê û gef û gurr dan, ku ewê tev bide ber

agir û şûr gava dota wî û zavayê nehezkirî nedin dest

wî.

Hîngê Urisan di cengên xwe yên paşîn de dij bi

Turkan Beyazîd bi dest xwe ve an bûn, û hêzeke Uris

jî li nêzîka sînorê li girên Kasdîolê bû. Kulî Xan ji

tengerewşê alîkarî ji serdarê wan xast, û wan jî bi

gotineke hişk, ji ber têkiliya baş bi Elî Xan re, ku

dostanî di nav wan de hebû, kanî bûn wî bo vekişanê

ji wir bilivînin. Ew vegeriya çû, lê her sal Celaliyên

xwe dişandin ser wan, ku ziyanên talanê bigihînin

navçeyên Kulî Xan, ku seriyê qeralê şah diêşandin.

Di dema ku hovîtiya pîremêr delîve ji xwe re distand,

Kerîm Axa û Fatme Xanim di qonaxa Kilissakend de

dijiyan, ewa ku li dergahên wê du gur û du qoç û

qoçikên koviyan, ku ji nêçîrê bi dest ketine, hatine

tijî kirin û daliqandin. Jîneke xanedanî derbas dikirin,

ew mîna Nemrûdê çiyan, û ewa din jî wek durreya

Ovaçîkê.

Gava ku Celalî xwe di dijwariya pêşvehatina

cendirmeyan an hêzên fermî de dibînin, tenê ji wan

ve rêçûna şevekê pêwîste, ku xwe bigihînin nav

herêma tirkî. Ev qiracê biçûk ê Kasî Golê ye, lê têr

çêrgeh e, ew der, ku çadirgeha hemî Kurdên ji

Celalî di teviya vê navçeyê de hêzdartirîn û

belavtirîn êl e. Çembera barkirina wan parekê ji

çiyayên sînorî yên Farisî-Turkî digire, ku li başûr û

rojhilatê deşta Kara-Ainahê ye, rojavayê

DiyadînBalikgolê tê sînorkirin, û bakur- û ber bi

bakurê rojava ve herêma Ararat ta bi qeraxê Araxes

(Araks).

Hema berfa çiyan dest pêdike ku bih’ele, ewan dev ji

Kişlakê (Zivistangehê) xwe berdidin, ku ber bi

Yayleyên (Zozanan-Havîngehên) xwe bar bikin. Ew

bi pezên xwe ve, di serî de, bi çem re di robarê re

dadikevin, ewê di nihalê Kara-Ainah re ber bi Mako

ve diherike û pişt re xwe bi rêbirrkî davêjin ser rêya

karwanan, ewa rêya ku Erzerum û Tebrîzê bi hevdu

ve girê dide, û di 3 katan de li jêriya Bayezîdê sînorê

tirkî derbas dikin. Li gorî pêketina wan, ku li vê

herêmê an li wê çêdibe, û vî rûyê çiya an wî rûyê din

digirin, da bavêjin ser karwanên biharê. Van talanan

di Gulanê an Hizêranê de her sal çêdibin û wilo dirêj

dikin, ta sînorparêzên Faris an Turk pêwîst dibînin,

ku bi deselatdariya çekdar wan ji vê yekê rawestînin.

Dema ez di Hizêran a 1857ê de di wê sînorê re

derbas bûm û min şevîna xwe li Kilisakendê kir, bi

hatina me re qeral bi nişkî hat agahdar kirin, ku

Celaliyan di şevînê de bi hezar konan li Defîlê, di

rêya pan de, ku katekê dûrî çadiregeha qeralgehê

ye, kon vegirtine, hema pezê du gundan derkirine û

karwanek şelandine, û di pevçûna wan de li gel

karwanê hinde kes birîndar bûne. Ji ber xedarbûna

dijwar û çalakiya ku Celalî pê hêrişên xwe yên

talanên xwe dikin, tirs avêtine dilên hemî

daniştvanên aşt ên li deştê. Hîn piştvaniya çekdar

cilên xwe ne kirine ber xwe, talankeran xwe bi şûn

ve kişandibûn berqefên çiyan, ku kesek nema bi pey

wan dikeve. Ji dehan sal ve rêwî tev li ser van

kiryarên xwînî yên Celalî dipeyivin.

Di dema nû de egereke taybet pêda bûye, ku dihêle

ewan bi bêtir viyan, bavêjin ser herêma Ovaçîk a

qeralê Faris. Ev jî Xelîfe Kolî Xan e, ewê ku Wagner

di bin navê Xul Xan de dinase (1[7]), kurekî wî heye,

Kerîm Axa, yê ku demeke dirêj li xangeha Elî Xan ê

Mako derbas kiribû. Li wir Fatme ya bedew, dota

„qîza“ tenha ya serwerê kurd ji wî hezkiribû, û loranî

bavê wê minê ne kiribû keça xwe bide wî, ew keç

piştî gelek karên nebaş û dijwar revand navçeya

Ovaçîkê. Ji ber vê yekê Elî Xan bi 3000 çekdar avêt

hejimar "67 LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

21

Ji Hewarî ya

Haciyê Cindî...

(2) Çetoyê Zêdo

“cendek” cesed- 392

“pelemîskî” pejikî-394

“qayîm” hişk î qewîn- 394

“Neyse”, “Dêmek” “Bi xwe qolayî nîn bû” r.52- 131

“olacaxên dinyayê” r.56,

“Dinyaligê de” r.59,

“Qeymîşî te nekir” r.76,

“de gidî birev, qaç, lê bi kû de?” r.78

“Efendim sene de jî qalmez” r.89,

“teyrekî atmece” r.92,

“arxalix” r.110,

“anegorî” 115,

“oyîn” r.124,

“Şikyat” 137,

“yazix in” 141,

“tek tûk mabûn” r.144,

“teyamiş” 153,

“yoxse”155,

“cab” “yolê”156,

“Kosegeldî” 161- 352,

“Seyramîş” 171,

"Efendim” 172,

“yazix” 175,

“beter” 180,

“îtoxliyê îtoxlî” 208,

“Çetinayiyan alt dike” 216,

“yazî”224,

“bilmîş bibim” 223,

“Çox şukur” 232,

“ruşet” 264,

“degme” 271,

“Batmîş” 273,

“dizgîn” 283,

“sizû”284,

“riya gêden gelmezê” 295,

“Çobanaxaoxlî” 314,

“ayrî” 345,

“tutar di me de nema”365,

“Kulîmek” 263

“Mekişîne” 265

“Kulekek” mihek an bizinek- 266

“Zozanêd me- Reşkonêd me- 268, Çavêd -270

“Kulbîrin got” 271

“Kinezek” keçikek 274

“Sûd” mahkeme- 284

“Diqurçimand” “Hesirên xwe di xwe diqurmuçand” 302

“Kewşen” bêndera vekirî ya dûr î çolê- 303

“Hey mailk avayo” 305

“Qulix kirin” xulamtî- 307

“Oxweş” 307

“tivdarekên rêwiyan” haziriya rêwiyan- 316

“Papax” kum- 316

“Alif” û “mehes” timar kirin-317

“veqepiçî ser vê kêlekê û ser vê kêlekê” qulaptin- 326

“di nava rişk û sipiyan de hedimîn” 328

“Xweyî hebûn” maldarî- 328

“bixalifiya” biqefiliya- 331

“Stansî- stesyon-332

“Qirme” sêleh- 334

“sivre”-sifre-334

“Malên binerd” 337

“Zarongên”-zarokên-337

“Kurxal”-335

“Stêr” kulîn û nivîn- 338

“hemîn” ji xwe- zaten- 339

“Hurom” rûm- 340

“Kulfet” jina malê- 342

“Dilsarbûn” 350

“Hêwî” 350

“Pesinname” teqdîrname- 355

“Hêja” wê çaxê- 356

“Paşopêlî” paşûpên- 358

“lap”(bi temamî)- 368

“Çast” (wargeh)- 370

“qestbend” ji qazî ve- 375

“tomik” dahf- 383

“Oro filankeso” 164

“tek- tenê” 164

“arxayîn”- rehet 166

“eşedbillah” 167

“xirmîniya gulleyan” 169

“Dîktor Nûrê” 171

“Perwaz da çû” 172

“Pêşewitiyên xwe” 172

“Moxdarekî din- mohletek din” 173

“Dadiçiviya” şellaf 180

“Pêrenc” heqê rê 181

“Nevîçîrk” neviyê nevîyan 182

“Hilbirî” rakir 185

“Avê bixwin” 186

“Şerjêkirin” 198

“Cîşihitî” 200

“Ruhstîn” 202

“Seybisan” mirovê pîsî kuçikbav, 206

“Ez dabayî te dikim” xelat kirin diyarî- 214

“duta” dubare- 220

“Sapok” sola dirêj- potîn 221

“Nahke” mahr- 225

“Pîra keftor” 230

“dêl” 232

“benijî” vegeriya temam nekir, 232

Metêlmayî, 232,

“teletel” bêdeng 234

“fizirand” derket 234

“elb” 234

“Holtag- gog 236

“êr bi êr gotê” yek bi yek- 238

“tevîhevdu” 239

“Kurap” 239

“Malbavanên min” 244

“Nivijandin” dûruk gotin li xwe xistin, 247

“Sipesax” 249

“Risas” 250

“Şilet” 258

“Mewicî” tê de mayîn 260

hejimar "67 LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

22

“êzdî xoroş- ûris xoroş” r.100, “kapî aç” 124, “îçeriyê” 127, “canim” 129

“birat-bira” 339,

Melekan- 364-370

Bîr û Baweriyên Êzdiyan û Qewlê wan:

“Xwendin guneh hesap dibû”r.34-

Cewar Axayê Brûkî û Soxomon Êxşyazarov (mektep û xwendin herfên kurdî Tibîlîsiyê- r.100) Xaçatûr Abovyan( Kurdolog-1845) r.

112-113-333-344,349,

“Cixîza gilover” r.87

“Bi êzîdê sor sond xwaribû” 158

“Xwedanê malê, ango Stêrê” 159

“Xidirnebî” 159 rojî û qerf 159

“rojîya bûk û zavên teze 160-

Rojiyê Êzîd û Xidirnebî- 341,

“Tîreq” 341,

“Şilet” 341-344-345- 446

“Qewal”341

“Gazî Heft Mêrên Şêx Adî kirin” 172

“Moriya karîbar” û parsa heft mala- 301

“Lê peyê bi adetê destê xwe nedayê, silava wî ji dûr ve vegirt û razîbêna xwe gotê” 304

“Êzdî kincên şîn li xwe nakin” 325,

“Goştê xinzîra naxwin-324”

“Şabaş, şabaş”332,

“Porê jinan nexwêne- serqot(servekirî)” 338,

“Tawis” 343,

Pesindayîna Sovyetî:

“Axir hukimetê her mecal dane me ji bo bipêşdebûnê, zanebûnê.” R.35

“Em li rûyê dinyayê winda bûna, heke wan salan Lênîn hewara me re negihanda.” R. 41,

Şoreş- 366- 367-

Hin temayên sereke:

“Ji xelayê dê ewladê xwe dihişt.” R.41

“Baweriya te hebe, heke ew êtîmxane nîn bûya,

ew zarokên din jî wê ji destê me biçûna.” R.42, “Nûrê… Texnîkirina Kurdan a Pedagojiyê kuta kirin, bûne dersdar û terbiyedarên zarokan. Êdî

wê çawa be?” 43

“…bûne hîmdarên lîteratûra û kûltûra Kurdan a sovyetiyê” r.44

Dîroka 1830-1934 (r.69) hevkariya û Biratiya bi Ermeniyan re (r. 70-96- 158-)

Qelen -224-225-307,

Beranberdan- 300,

“Çêkirina goşt” 316,

................ dûmahiyek heye...............

“Ya min gor û cehenneme” 204

“Eşîr bavê eşîre ye” 208

“Tu kêr em penêr, devê te li çi digere bibêje” 223

“Gilî ji devê hev du direvandin” 227

“Hûkî dikirin mûkî” 227

“Kerrayiyek bêperegal per veda” 227

“Bi dîwaran re xeber dida” 229

“Mêrê roja teng” 240

"Dinya li hev diket” 252

“Tenê şîrê teyran kêm dima” 257

“Gunehê xwe pê dianîn” 259

“Qudûm di ling de nemabû” 260

“Kesekî xwe di siyê de nehişt” 264

“Bertîl keviran nerm dike” 267

“Êl maka meriv e” 268

“Wê gavê te bikuşta, çilkek xwîn çi ye wê jê nehata” 274

“Terkeserî dinyayê bim” 280

“Ya Elah, ya Xwedê” 289

“…. Qesasê serê mêran” 295

“Bila li şaristanê be, ne li goristanê be” 295

“Bila rê be, bila dûr be” 319

“Çakuç î yek e” dol -321

“texdîr bû” mirin- 322

“Min kşriye tu neke” 328

“Ne ew bû bigata berde, ne ew bû bigota bihêle” 328

“Xwîn e, dikişîne” 329

“Çavê me li riya wî qerimî” 335

“Bila meriv mêr be, rojekê li dinê be” 336

“Rûviyekî geriyayî ji şêrekî ne geriyayî çêtir e” 344,

“Benîştê devê xelqê” 354

“Ji destê tunebûnê” 355

“neçim û sêwiyên xwe neynim, nebînim, “li min

heram be” cî û nivînên jinê” 356

“Dunya alem bi çvekî tu jî bi çavekî” 362

“Ava wan di riyekê de nediçû” 363,

“Xwedê jê stendiye” 382

“Mirin çeka cindiyan e” 385

Vegotina Peyvên Biyanî û yên Rûsî:

Respûplîk (Komar) r.29

Revolyûsîner(Şoreşger) r.30-363 “Şoreşa Kewçerê” 370,

Kolxoz (Sovyetî)

Komsomol( Rêxistina xortên sovyetê) r.51

Çêrvonês(Zêrên rûsî yê berê) r.59

Naçalnîk(serok) 218

Avtomobîl r.40

“kîmkîme bû” 379,

“qardaş” 381,

“ataler, aneler, arvedler” 393,

Gotinên Pêşiyan û Biwêjên Teybet:

“Ne bi lezê, ne bi bezê, kes nagihîje tu mirazê” r.28

“Ez xebara wî bi şekir dibirim” r.28

“Heke ez bibêjim setekê tu bibêje dudu” r.39- 92-

“Lingê gerê nayê bin berê”

“Bi xêra xwezî” r.40(Ji xêra xwedê), “xêra xwezî qe

mirin tunebûya” 166,

“Gunehê xwe bi wan dianî” r.43

“Nan di ber de nediçû” r.43

“Lingên min erd nedigirtin” r.47

“Patika hustiyê xwe dixurandin” r.51, “Pişta stûyê xwe xwurand” 165

“ Xwe çargoşe dihejîne” r.59

“Xwîn dimîst” r.72

“Sonda mêrê berê xwar” r.72

“Hûtê binê behran” r.81

“Dil kirîn” r.87

“Çi ku ji destê te bike” r.88

“Xwe li ser me dikuje”r.100

“Ji haziran ne çêtir” 101

“Por û poşman” 103

“Dev ji devan direvînin dibin hezar dev” r.106

“Gava ku derd dibe, derman jî dibe” 106

“Gund bi gundîtî” 107

“Porê xwe kur kir” 107

“Bi kulman tê nava çavên xwe” r.107

“Di ber dilê min de dihat” 108

“Em ji hiş birin” 116

“Serî hebû, binî tunebû” 117

“Meriv ne bikira, ne bixwara, hema lê binihêriya” 117

“Porê xwe vedirût” 146

“Xew wê biketa çavê kesekî” 146

“Devê te li çi bigere, bixwaze, gidiyo”150

“Bi wî pêwimberî” 154

“Kesekî nedixwest lingê xwe bavêje şêmîka wî” 158

“Serê min bi qurban be” 159

“Dîkê sibê dixulxuland” 160

“Birûskê lê dabû” 162

“Eyda hev du bimbarek î pîroz kirin” 162

“Ez ji aqil biribûm” 164

“Erê bi serê te” 166

“Hesen Axa nebêjî, Berxê Xwedê bibêjî” 179

“Mala êqil şewitî” 181

hejimar "67 LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

23

Hayku curekê helbesta japonîye, bi çend peyvekên

sivik û sakar, derbirînê ji hest û nestên kur diket.

Hayku ji malkekê pêkdihêt, hevde birgên dengî yên

japunî ne, hemîşe sê rêzkan bi xweve digirît ؛pênc,

heft, paşî car din pênc. destpêka derketina vî şêwê

derbirînê vedgerîte sedisaliya sêzdê.

Heta niha vî curê helbestê cihekê taybet di edebê

japonî de heye. li vî welatî ku cihê zayîna haykuyane,

pêtirî pêncî kovarên taybet bi haykuyan ve hene, ev

kovare di mehekê de, heştê hizaran ji van kurtîle

helbestan belav di ken.

Helbestvanê haykuyê bi rêka çend peyvekên sakar,

sivik, durî gezav û yarîkirinê bi peyvan, bê wekî

dibêjn 'senî û menî', dîmenekî, buyerekê, bê

kuhizrkirneka kur têde bihête kirin, salux di den,

dirust mîna derbirînên zarokan.

Hejî gotinê ye amaje pê bi deyn, ku pir cara peyveka

girêday werzên salê, cî di haykuîê de di girît, wî demî

radgehînît, yê helbestvan bas jê di ket,ev peyve di

van tiştan de di hête berceste kirin; canewer, teyru

tewal, mêş û mur, ruîbar û cum, gul û gulzar, kanî,

çiya, befir, bahoz, zivirok, hirr, baran, tîjav, darubar,

kulîlk û her kereste û ruîdaneka xwezayî, ku

derbirînê ji rewşa jîngehê japonê biket. Holê û bi vî

awayî helbestvan rewşa derwnî, civakî, rewşenbîrî û

helwîstên xwe, bi çavekê japonî di helbestê de zil û

berbiçav di ket.

Ev rewş û helwîste di çend peyvekan de di hêne

givaştin, bi wênekê sakar di çarçuvê serbureka

kesukî da, yawêkêlîkê, eva ku hayku pê hatiye

vehandin.

Wergêrê van haykuiyan ku şarezayekê Hollendîye di

ziman û edebê japonî de, sebara wergêrana van

haykuiyan nivîsî ye dibêjît:

’Ji ber taybetmendiya zimanê Japunî û ciyawaziya

Wî di gel zimanên rojavayî, nemaze zimanê Hollendî,

wergêrana van haykuiyan ne karekê bi sanahî bu,

karekê estem bu, lewma min pena bire ber dû

bispurên ziman û edebê Japonî,yekê kurî û yê din yê

çînî.

Heta wan karê min erê nekirîn, ne pejrandîn,

minbelav nekirin, ka ca ez çawan di van haykuiyan

têgeheştîme û heta çi rade min armanca xwe di

wergêranê de bo zimanê Hollendî hingaftiye '.

Hayku yên Japonî (1)

Wergêr: Nizar Mohemed Se'îd

çend pêşeng û mamostayên

haykuyê..

Basho Matsuo (1644 - 1694)

Weku mamosta û serkêş û babê hayku yê di hête

nasîn, li sedisaliya hevdê, haykuîê li ser destê vî

helbestvanî geşe kiriye û goherînên mezn bi xweve

dîtîne. Gelek sal ji jiyana xwe li perêsgeheka budî li

bajêrê kîutu burandîne, mişe hewadar û hejêker

hebûn, loma heya niha kartêkirina wî li ser

dundehên nu maye.

Vî helbestvanî şîreteka karîger bo hewadarên xwe

heye dibêjît: 'li rêça mezinan ne gere, lê liwêbi gere,

ka ew li çi di geran'.

Tonigucho Yasa Buson

(1715 - 1827)

Li gundekê biçuîkê japonê ji dayk buye, her ji

bçuîkatî malbata wî mala xwe vedgohêzne tukîyu, li

wir dest havêtiye nivîsîna haykuiyan, li kêleka

nivîsînê destekê baş di hunerê şêwekarî jî da hebû.

heta niha karên wî yên hunerî li entîkxanên navdar li

welatê wî di parastîne.

Issa Kobayashi (1763 - 1827)

Mamostayê meznê sisyîan ye vî curê helbestê, kurê

cutkarekê hejar bu, hêj nebuwiye sê sal deyka wî

wexer kir, babê wî jineka din anî, wî û jinbaba xwe

vêk nekirn, rabu jimal derket, qesta tukîyu ya

paytext kir. Bo dabînkirina parîyê jiyanê gelek curên

karan kirin. Mîna helbestvanên dinyên navdar, ew jî

navdar bu, rêzu bihayê xwe dinava xelkî da hebûn.

Vî helbestvanî jiyaneka pir nexoş bire ser, pir

nehametî bi çavê xwe dîtin, jinka wî hêj xurt bi çar

zarowan ve, yêk lipey yêkî mirin, ew jî piştî çend

salekan ji hejarî û derdeserîyê, tuşî nexweşîkê dibît û

di mirît.

Masa OKa Shiki

(1867 - 1902) Li durava şîkuku ji dayk buye, diyazde salîê de helbest vehandiye, di şazde salîê de çoye tukîyu, li wir karê xwe kire hayku xwandin û nivîsîn, di sîh û pênc salîyê de çuwiye ser heqiya xwe.

Helbijardek ji helbestvanên di vê pertukê de cî girtîn:

Basho Matsuo

Ciwaniya reha

golan bi pîran ve di înit

weku bîrhatin

***

Ku dema sihar geheşt

dinêv hêsrên gerim de bi hujî

***

Ku min axft

lêvên min yên sar

dê bin serma dawîya salê.

Buson Yoso (1716 - 1783)

Li baxçeyê dêrîn

tevaya rojê

bulbul stirana xwe distirît

***

Piştî alike

gareş û xilmaşe

yên li bin dara xuxê

***

şemalkek bi şemalkeka din helkir

êvareka buharê

***

Li jêr taveheyvê

dara spî ya allu

car din dara zivistanîye.

Issa Kobayashi

Weku diyarîya sala nu

ya zaroy ji min re

hejimar "67 LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

24

du destên biçuk li ser sîngê min di leyîzin

***

Li ber tev deran

herriya sulan

wa serê buharê hat

***

Ji îro pêve hun

qazên japonîne

niha di tenahîyê de rakevin

***

Ji purtê reşutankî

hîna tarîtir çûn

kêtkên evîndar

***

Dinêv kulîlkan de

yê xezalanê di kin

sivyank

***

Parsekî bi xwe jî

li ser pirê

gohdariya kokoxtî di kir

***

Wî ez dîtim u

ne'îma xwe tirş kir

beqa pîr

***

Mirov ji mêşeka teniya

pêvetir nine

li cihekê pan û berîn

***

Vê siharê

hêdî û nepenî

yekemîn pelê payîzê weriya

***

Heya nav dilê min

berfa li "şînanu" ketî

***

Min derebeg dît

heya gomlekî yê şil bî

weî pa mala mina germe

***

Li şeva dawiya sale

qula biçuka di pencerê

kunsêrteka bilurê li darxist

***

Leqên pêşiyan jî

cihê dilxweşî û şanazîyêne

bo kesê bi tenê

***

Ger hat û ez mirim

hîviya min ji aqarî ewe

bibime pasewanê mêş û muran

***

Car din zivirîn ew

her wekî çu çênebî

qelereşk û dara çinarê

***

Heya xopana gondî

mirovî ji perindan

stiran dibihîstin

***

Vê mêşa destinexweş

ez dixwazim bikujim

hêvetir ne hêy

***

Tevî şevê meymînkê hizir di kirin

ka ca bi çi rê

dê heyvê dagîrkit

***

Vî demê hinde dirêj

çawan vê golebaxê zanî

rengên xwe yên nazik bi parêzit

***

Li tave heyvê xîzê sipî

mîna murî û mercanan

dibirisqî

***

Golebax

li van rojkan dê mirin

ku sir za

***

Mij hat

hêdî hêdî çiya hindabîn

lê kelhe wekî xwe ma

***

Li rêça kevin hevrikîya mirinêye

li nêvbera keviran û

giyayê havînê

***

Mîna banan

li wêrahe girr û gorrî hestan

heyva zivistanî

***

Tevî ku berf barî

çiya sorxemrî bîn

demê êvarî

***

Roja zivistanê

çîdî birincê diseviyan de

ne gerim di kit ne hişk

***

Piştî birusîyên bi gef û gor

pêşî jî hindabîn

ev çi teniyaîye

***

Sala berevdawî dice

kêtkê di kuşa min de

xwe werbadaye

***

Di ava zalal de

weha xoyaye yên di herikin

bereşîşk di tîjavê de.

Baishitus

Nizanim heyv bî

yan kukuxtî

berî niha gazî kirî.

................ dûmahiyek heye...............

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

25

Evîna welatEvîna welatEvîna welatEvîna welat

Bi rengê te

Bi dengê te

Dinivîsim

Te evînk bê sînor da dil

Evîna min ji bihna te

Ji dilê te

Geş dibê

Welatek nû ji canê te ava dibê

Welatê min bi aşqa te sînor dibê

Ji Qamişlo

Ji Rojava

Ji Kurdistana hingivîn

Ji war hezarê qurbanan

Ji warê wan evîndaran

Ji warê Kurda yê pîroz

Evina te û vî warê

Min geş dikê

Min bi can û rewş dikê.

Ser milet û ser welat

Gelo kî ji we karê

Ji milet re bêje rast

Mamoste ji mer bêj

Ka wateya vê yekê

Mamoste yê bê ziman

Bê xwndin û bê bingeh

Ka em bakin dozgera

Ka mafê bav û bira

Ka yasa ku we xwendî

Bi çi rengî ti bû xwedî

Ka em herin cem wezîr û fermandara

Behrîn Osê

Di têzanbûn û qerebalixa jiyanê

Tenê bêje beyanî baş

Da roja min rind û coş bibê

**

Destê min di destê te de

Dil bi dil re

Gava te ji dûrya welat dibînim

Can li bir te

Evîndare!

**

Mîna zarokek biçûk

Dilê dê û bav ji xwe re dibînê

mal û war

Ez canê te ji xwe re dixwazim

**

Ev welatê hejar

Bê kes û bê heval

Bû kedera dilê me

**

Evîn olek bê peyambere

Ti ji dilê min re bo ew

peyamberê pak û birêz

**

Wênya canê min

Bi dengê te rengî dibê

**

Ti welatek bê sînorî ji can û dil re

Ti jîyanî bi rengê coşê

**

Di dema şerê di nava min de

Ti pengihê ji canê min re

**

Li ber dengê vehsane dilê te

Canê min dîlanê digerînê

**

Ezê sînorê xewnê te şikênim

Tenê ez û te li şevbêrke dilê te

rûnim

**

Welat bi rengê xwînê sînor bû

Evîn bi welat ve girêda dil û can

Destê cekdar û keslîse ser welat

Jan dan canê hemû evîndare

Derya û zemîn

Xwîn û kuştin

Di navbera can û can

**

Tenê Qamişlo li dor canê xwe

Can û dilê gelê evîndare

**

Kirin bazin

Tenê Qamşlokê

Dor bûn nêzîk kir.

Ev rêveberya dîmoqratEv rêveberya dîmoqratEv rêveberya dîmoqratEv rêveberya dîmoqrat

Ka de bêjin wata vaqas caran

Hey nûnerê neyaran

Dostê dijmin û dagîrkeran

Ka welat kî têda ma

Kanî xort

Kanîn ciwan

We ji dijminra kir kedek temam

Welat hiştin bê xwedî

Bê can

Hin we kuştin

Hin we hiştin bê welat û bê mekan.

welatê bê sînor

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

26

Beyar Robarî

5

Nekiryarê jina me

Ez evîndarê dila me

Bersîva min vaye

Jibo te û hemû baba ye

Kesê bixwaze qelengaye

Nîne namûsa xwe ye

*

Wî got:

Ger nedî tu 150 hezarî

Şanê nadim te ticarî

Gotin gotina min e

Û biryar bi dest min e

Keçik çi bibêje vire

Evîn liba min bayê kure!

*

Min got:

Tu zanî seyda tu zanî

Ez dizanim tu xwediyê malî

Em du mirov cûda ne

Gor em ji yek ol û netewîne

Erê birê min erê

Ka tu gazîke dîlberê

Da zû were vê derê

Da zanibe em gihîştin ku derê”

Şan hat gelek zû

Min jê pirsî û got:

Hev çiye xanim çiye

Bavê te bê şerm û fediye

Te bihîst xwestek çiye

Ez bawerim ev dawî

*

Wê got:

Bihêna xwe fereke

Min nabê ti qelenge

6

Mexeyde delal mexeyde

Xalî li mil û peran be

Û mirovê wan daxwazke

Û keça xwe bazarke

Min nabê milk û mal

Derdê min evîne lo delal

Ev çi hal û rewşe

Dengê cane (2) Bab jibo peran dike cenge

*

Min got:

Gelek silav yar li te

Ez li gel gotina te

Pir riswaye babê te

Derdê wî xwarin û pere!

Hêjaye evîna te

Te got çi, min bi ya te

*

Wê got:

Ez bigorî û heyran

Barê me zehmet û giran

Jibo xatirê van çavan

Guh medê ew nezan

Ey şêrîno dilovan

Ez te nadim bi cîhan

Min got:

Hay tune yarê tune

Dadmendî ticar tune

Hin li jêr û hin li bine

Ev rewşa gelê min e

Min dile dostê dile

Gotina min ji qinyata dile

Tu li ba Beyêr

Şêrîntir yar û jine

7

Agirî xan agirî

Dilê min xurtî jiber te didagirî

Tu çûka dilşa û firî

Dêm şêrîn lêv şekirî

Mûma te vêxistî dadimirî

Şevê ronî jê bir û dizî

Pora min sipî bû bo hêrî

Û deriyê malê morbû zengirî

Bixwûne canê bixwûn

Ristên seydayê Cîgerxwûn

Destana Zembîlfiroş û Xatûn

Jibo evîndaran hêvî û mûm

*

De nîne lewendê nîne

Heşê dayîka te nîne

Derdê xwe xwarin û pale çinîne

Wê her koleya mêr bimîne

Bese delalê bese

Babê te mezin terese

Jê kême dûv û merese

Ev rastiya wî ye, ne helweste

Rihana tayî zirav

Tewa bû çîrok lê hinav

Efrîn herêmek zor ciwan

Te xwe firot pir erzan

Min tune yarê tune

Bawerî bi qismetê tune

Min digot belkî te jî derd evîne

Min nizanî xwasteka te,

bes mêrekî bîne!

*

Wê got:

Ey çima çima çima

Te ez hîştim jibo xeman

8

Dinav bêheş û kêm aqilan

Û ev mirovên wekî hovan

Wey lehengê rebenê

Delav li min bû tengê

Kesî negot min te çi derdê!

Were ji min re lo xeber de

Çima dengê te hat derenge

Piştî ez hatim kirîn û firotin

Bi zêt û zêtûn û kerenge

Wek bizinan bê denge

*

Çima delal te wekir

Ez di dojehê werkir

Dilê nerindan bi min şakir

Jiyana min reş û qutrankir

Ez heyrana te dilovanî

Tilî û ew ristên te hûnandî

Dilê min hîro şikestî

Ranabe ew rawestî

Ez dinalim ji hestî

Serboriya min tu kanî bi helbestkî

Lo delalo dil biro

Dilê min li ba te ye, lo kuro

Ji cîgerê te ez kiro

Jiyan bê te delal mirino

*

Wey nayê yaro nayê

Bê te arama min nayê

Xew nabîne çavayê

Bihêna min tengbûyî ji jiyanê

Ma ez çi kanim bikim

Ez keçim nexurtim

Bê per û baskim

Ez tenê kanim gazkim

9

An ji nav vê civakê barkim

Yan laşeyê qaz û arkim

Civaka me ya mêran e

Jin dijîn li bin lingan e

Piştî Îslam hat nav kurdan

Mafê wan hat du pûlan

Jin hatin asoya koleyan

Tên bikaranîn, jibo kar û zaro û razan

Ka ew wekheviya civaka Kurd

Ya me hebû dema Zaredeştê merd

Hîro karê jinê bes razîke mêr

Û amede nivîn û xarin û nên!

*

Min got:

Lê dîlberê lê şanê

Tev hemû xeman, ji dilê min tu narê

Tu têde hatî çandin, gulbuharê

Şînhatî wek nuçê darê

Dema dara me bilind bû

Nerindan anîn xarê

Çavên wan derên

Kesên bûnî sedem lê nazdarê

Kû nehîştin em bihevdû şabin evîndarê.

25 - 02 -1998

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

27

Bi dûr Kevin,

Hûn nikarin,

Agirê dilê me,

Sarkin ….!

Werin,

Xatir bixwzin,

Û ber bi ….

Derya yên ….

Rew rewka de,

Dîsa bar kin ….

Werin,

Ewrên kul û êşa,

Li ezmanê me,

Tar û mar kin ….

Werin ….

De werin ….

De werin ,

W .. e .. r .. i .. n ..

Ji xwere ,

Bi bînin ….

W .. e .. r .. i .. n ..

Mal per ..

Mal pera weye,

Bi destên xwe,

Kelen dor û kelem pera,

Ji baxên wê rakin,

Û .. gul û çîçeka …

Bi çînin ….

Werin ….

De … werin,

Ev helbestdiyarî jib o malpera

Amûdê bi helke ftina derbas

bûna du sala di ser dame ziran

dina wêre .

Di kovara – nivîs – de hejmar – 20 . 21

. 9 . 2002, hatiye weşan din

Di m.tv bi dengê sîrwan hatiye

xwendin di roja du salyê de

Ferhad îcmo Selah Mihemed

Hewar. Dîne …?!

Hewar …..

Li ser sînga te

Li paşeroja kurdistanê.

Dike ku bibe êvar… !!!

Te jî weke min,

Pencera dilê xwe

Li refên bersivan girtiye

Û bê dengî ji tere,

Bûye dost û ar….!!

Tu jî weke min

Ji rastiyê bi tirse

Û tu naxwaze ku dostên te,

Ji ezmanê hêviya

Bêne xwar….!!

Erê … hewar,

Ne tu bi tenê

Li sikakên bajarê raketî,

Maye bê bihar…!!!

Bi hezara wekî te

Hemberî pirsên qedexe,

Xew di xwere dibin..!

Û dimînin bê biryar….!!

Her roj ez te dibînim,

Li ber dîwarên,

Bajarê raketî,

Tu û xewnên xwe

Û nîşanên şoreşên serjêkirî

Dimînin şiar…!!

Gelo …

Hûn çi ji hevre dibêjin ?

Li ser

Rewşa menî ber avêtî

Di nav perdên …,

Wa şevên sar ….. !!!?

Hger bi rastî tu dînba !

Tê du siteyrikên din,

Ji ezmanê hefta,

Ji bo nîşanên mile xwe

Baniyana xwar….!!!

Lê di navbera

Dînbûn û jîrbûnê de,

Tayekî zirav,

Rastiye …

Dike piç û par …!!?

21.12.1999

Ev helbest di govara bihar

hejmar 7 sal 2000 û govara peyv

hejmar 24 sal 2002 hatiye

weşandin .

De werin….

Werin,

Dergehê dilê evîndara,

Ji xwere vekin,

Û li malpera amûdê,

Binerin ….

Werin,

Da em dîroka rûreş,

Û çîrokên bext reş ,

Bi yek destî ,

Bug herin ….

Werin ,

Werin em bi hevre,

Li nav baxê xanî û cizîrî

Bi serbestî,

Bigerin….

Werin

Em pirtok xaneya şermola,

Dîsa vekin,

Û li nûçeyên orkêşê,

Vegerin….

Werin,

Em bi baskên,

Nivîskar û helbest vana

Di ser zozanê kewistanê re

Bifirin ….

Werin ….

De werin ….

Werin

Li şoreşa dilê me,

Guhda kin….

Werin,

Pêmayên ser hildana,

Daxwazên me,

Weke bira,

Li herdû parkin….

Çendî hûn,

Ji dilên me,

De werin

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

28

Boniye Cegerxwîn

Diponijim

Diponijim

Li bîranînên te

vedgerim

Bi şûnewaran

girêdayî me

Bi min re ne

Ew tim û tim

Ji ramanan

cûda nabin

Ji hestên min

qet dûr nabin

Bêhna kulilk û çîçekan

Ji hinasa winda nabin

Dengê zarokên taxa min

Ji hembêza guhê min ew

Qet dûr nabin

Bêrya te dikim welato

û bi te ez girêdayî me

Ta ez hebim li vê jînê

Bîranîn û helwestên te

Ji min qet ew cuda nabin.

Helbest Ibrahîm Yûsif

Prîska min

Prîska tû bi xêr hatî sebra min,..

çendî xweşe ku te neqişandî jiyana min

dibêjin xweşe hilma misk û ember...

ne kirne hilma Prîska jiber

Him şekire û him hingive ..

wek wê ne li azîman û ne li zemîn heye

nevî û xwarz û birazya şêra ye ...

ewe ewe prîska ye...

Tilyên wê mîna mûma

kê ew dî matmayî ma

Tiştên ku min hêj xwe ne kirî

bigorî bo xatrê te prîska

hezar car bibim bigorî ...

mîna cil û berbiskên te yên porê

Pirprîke mizgînî ji me re anî...

buhişt di bin lingê me de danî

Prîska rehete ne nexweşe ...

lê em çi bikin ev hemî delaliya qiza ye

Ewe eweee Prîska ye!.

Senar (Mûsa Qulîkî Mîlan)

Destê XiyanetêDestê XiyanetêDestê XiyanetêDestê Xiyanetê

Dîsa destê xiyanetê

Vîna netewî hedimand

Serê gelek çiyan çemand

Ruhê şehîdan lerizand

Tovên nakokiyan reşand

Xwîna egîtên me hirşand

Çira gelê me temirand

Xewa mala mezin firand

Bişkê destê xiyanetê!

Dîsa destê xiyanetê

Dîrok bi paş da zivirand

Gelek mêrxasin biecand

Koşka yekîtiyê rifand

Dil, hinavên me peritand

Dilê dayîkan şewitand

Rondikên xîretê barand

Pişta mala mezin şikand

Bişkê destê xiyanetê!

Dîsa destê xiyanetê

Bav û kur va ji hev qetand

Keda sed salan hilweşand

Kirasê pîroz fesiland

Azadiya me fetisand

Hêviyên zarokan revand

Istêrkên bextê me rijand

Serê mala mezin tewand

Bişkê destê xiyanetê!

16/10/2017

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

29

Helbesvan: Evîn Îbrahîm

Wergerandin: Cankurd

Êşekeku bi evînê ne ciwankare

Êşaevînê…

ezboevînêhişyarkirim

Agirpijekeberfê

Di salbirrekenenas de..

Zorawaryaneyên (1)jîna min a hilçûnîbir

Ezjiêşaxweyaşaristanî

ya li sazxistîbêcilkirim

Ji min re pêlik û lîstikên min vegerandin

û koçkêndaraSicê…

Ezgaltûgepekereviyayîme

Ber bi nenasiyêve

Min bîrêkirî

Dayê…Tu li kuyî?

Xwezîeznebama…

EymêrêKurd ê kevnar

Êdîji min rehûrikiyênte ne pêwîstin…

Seravênniştênte

Jitirsanalînê…

Min êşaevînêkuşt

Ne jiberevdaliyê

An tolhildanêjisalêntemenêxwe

Min nepejirand,

Kudestên min bi lekeyênşikestinênrevînatebibin…

Ezjiwindabûnekê di wijdanateyekevnar de ditirsim

Ezberxwedariyatedikim,

kutemêbûna min bi cîhkir…

û teşeyê min û neynûkên min li min vegerandin

Hema tu wekîqedera min a kurdîyî

Êşeke Tu derenghatî

Wekbaranê, tu derenghatî

Wekî her tiştekîrindik,

ku di gorarojên min de,

li serkeviyabêgumaniyê

Hatiyeçalkirin.

Ezjineka, kuxwejinavê de diçemînim…

Wekîserbilindiyaqederê

Di binêdemakûr de

Beravêtinaronahiyekeşikestîye…

Jidestpêbûnarastiyêdireve

Eza kurdim…

Ezêşanîvroxewa (2) xweyaherdemîdilêvînim

Ezpêdivêdirazê (3) me

Lêezlaldibim, kuasîman min bipejirîne

Ezlorînaranavê (4) me

Loreloratermcawê(5) hosaniyatirsokim…

Jinavberka (6) çavrah im…

Barke..Barke..

Bihêleezbijîm…

Sermestiyamirinaxweyagavgiran.

(1): Waryane: Tiqûs- طقوس

(2): Xewanîvrokî – قیلولة

(3): Diraz: Duaa‘-دعاء

(4): Ranav: Widan û Ddemîr- ضمیر

(5): Termcaw: Kefen - كفن

(6) Navberk: Berzex–برزخ

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

30

Hewar Zahir (Bavê Elend)

Reşo û Rewşê (2)

Rewşê got: şeve ez naçim tu her

Berî ro hilê zû li min veger

Ji ber wê sibe cendirme bên gund

Bêje çikûzo hinek zêr bi mind

Reşo çû rûnişt li cem çikûzo

Ji lêdana pir gundî tev bûn têr

Reşo û Rewşê hatin girêdan

Li dû du hespan belê heyfa wan

Axe kêf xweş bû leşker ew birin

Li paytexta Tirk ew bi cî kirin

Emîlê tirka Axê bê xîret

Qet ji bo Kurda azadî ne xwest

Regezperist bû neyarê milet

Gelek hil tanî ji dijmin minet

Tirka ji bo xwe ew kiribûn terî

Berdan nav Kurd bê hiş û serî

Wan xweş zanîbû bivî rengê han

Wê milet wilo bi mine nezan

Reşo û Rewşê li cem xwe girtin

Li qereqolê girtîxan hiştin

Lê gundî bûn yek Soro rêber bû

Xortekî zane ew pir bîrwer bû

Parêzgerek dî nave wî Ciwan

Merekî Kurde zane û rêzan

Li dadkeha wan ew xweş sekinî

Bi dengê bilind bakir ez benî

Ger gur êrîşke pezê şivana

Ewê bê kuştin kes nabê na na

Ma qey ji bo çi Lewndê Axê

Wê bi şev bigire ser jinê taxê

Ji bo namûsê pir mêr tên kuştin

Bi xwîna qirêj pir eyb tên şiştin

Qadî deng hilda li wê mehkemê

Serê meheye roja sêşemê

Lewnd hat kuştin ew çû ji kîs xwe

Reşo û Rewşê herin mala xwe

Xweş vêketin xetîr û mûm û find

Reşo û Rewşê vegeriyan li gund

Li canê Axê çêbûn sed ilet

Ew gundê Dara dîsa bû cinet

Milk û male wî gundiya jê kişand

Lat û hoxê wî kesekî ne çand

Kurtêl xwerê wî ji gund qewrandin

Kesî ji kurda ew ne hewandin

Qet bax pê nekir gemar û pîso

Got: şivanê xwe rab pez bib çêrê

Bakir jina xwe êm bik wê kerê

Lawê min tu her genim bibe aş

Deynê min jî bîn ji cem ê qeraş

Demek derbas bû Reşo rûniştî

Çikûzo gotê: bi rûkî şûştî

Ger dive pere li ba min tine

Tû xweş dizanî bi halê mine

Reşo gotiyê: belê ez zanim

Yek bi dehaye cardî ka bid min

Reşo hat male têra xwe anî

Li ber jina xwe ew pere danî

Dema bû sibe leşker hating und

Li ser serê wan qamçî bûn bilind

Biçûk û mezin kal û jin û mêr

Axê setemkar serê xwe danî

Mirin pîroz be lê bi erzanî

Bo me ma dîrok ev ser pêhatî

Bijî herkesê ro lê hilatî .

1997

Narîn Omer

Barîn a Kûbanê Barîn delala min

Te dastana evîniyê

di dilê kurd û cîhanê de

bi gul û kulîlk kir

Te şîrava mêbûniyê

di henasên jiyanê de

xweştir kir

Ewan ji tirs û sawa

dilê te yê kêfxweş û

canê te yê polat

cendikên te talan kirin

Kenê te

ew bê çare hiştin

Kenê te

Ew ji zemîna mirovaniyê

Koçber kirin

Navê wan li ser koka

hov û mirovxwaran tapo kirin

Dengê te

Banga hawarê ye

Ji gelê te re

Kû çawa diminên me yekin

Em jî divê bibin yek

Tu ji wan mezintirî

Tu ji wan bihêztirî

can vajîna kurdan.

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

31

Yadê, şêrînê yadê, wa yadê

dengê melûl, awirên sikratê

ji jara vê beza jîna demê tê

kahnîya şînê, kes guh nadê

Divim, bes, bijîm, li vê xakê

nan bixwum, û vaxwum avê

bêtirs, dûr, bazdim, li çolê

pir têr bibim, ji şewqa rojê

Idî bi xwe, bi milîona, nav im

ahîn û nalîn im , ardû û ar im

Mîna çemekî xulmaş..

Diherikin… gavên te

Mirinê...

Ji asoyekî lal didoşin

Û tiliyên temenê mayî

Bi hêrs gez dikin.

Erêêêê.. erê koçbero!

Tabloyeke biyan

Girnijîna berbangên şîrmij

Ji min û te dizî

Êşên te

Di piyalên şikestî de meyandin

Û hawarên min

Li newqa çiyayên payî gerandin

Lê tu hay nebû!

Omîdê Aşîtî (Dr. Nîdal Husên)

Vejîna Kurd

Pîroz dikim te, xakê bi vî mêhvanî

şêrê welat, pêşmerge Wehîd Kovalî

pêşmergekî tev rûmet, hêz û mêranî

agîdekî bi xwînê, ala rengî bilind danî

kekê Wehîd te xatir xwest bi dilovanî

birceke bilind şûnda bi navê xwe danî

li deşt û çîya, nav lat û çem û kanîya

li hemî bajar û gundê vê xaka Mîdîya

Wehîd Kovalî

Dengê melûl

brîn im ez, kûwinêra bişax im

zarok im, yadê, lê idî kal im

Xwişk û brayên min tev girtin

bav û mamên min biderxistin

ray û rawanên min tev kûştin

birçî, tî, tazî û winda hiştim

Ji nav vê qîrêj û çirava bêzanistî

bi van kederan û basikên şikestî

li vê xakê, her ez dimînim xwedî

bilind hildidim ala xwe ye rengî.

îro serbilendayitî bixwe Pişmergatî ye

Pişmergatî bixwe hebûn û serfirazî ye

bi şîlan û berfîn, çîçek û nêrgiz û corî

nav û keda te, her dem wê bê bîranîn.

Leylaneke xapînok

Hêviyên min ên porsipî civilandin

Û dilê te yê kovandar

Li şopa xewneke mijokî bezandin

Û tu hay nebû!

Dêmên sibehan

Bi rondikên min hatin şuştin

Û piiiiir hawar û gazin

Li zimanê te yê mîxkirî banîn

Û tu hay nebû!

Li deşta sîngê min

Bagerine xwînî

Demsalên birîndar jenandin

Û di bin çermê te de

Sed û yek kovanan

Sed û yek kovanan

Paytexta poşmaniyê ava kirin

Û tu hay nebû!

Dem di hilma bêdengiyê de fetisî

Peyvên tarî

Mîna berxikan

Di lênûsa dîrokê de mexelîn

Cîhanê tinaz bi min û te kirin

Û dîsa tu hay nebû!

Tu yî koçberê rêwindayî

Û ez im welatê sêwî

Tu yî vedenga hawarê

Û ez im lorandina dayikê.

Ma tu nizanî

helbestek ji te

helbestek ji te

Û awazek ji min

Hesret û birînên me

Di nav baxê bîranînan de dikin

xewê

Û xulmaşbûna gulan

Bi berîka salan de vedişêrin

De bêje kuro!

Em li kîjan demsalê

Û li ser kîjan xakê

Li şopa kenê windayî bigerin?!

Û bi tîna kîjan peyvan

Tevna birînên xwe em birêsin?!

12.01.2018

KOÇBERO!

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

32

Gelê ku dijî hevduye dîrokêda cîyê wî tune

Gelê ku xwe nasnake nikare pêşkeve

Her gel bi gorî hiş û hêza xwe dijî Û dimeşe.

Gelê têgêhîştî tudem bindestîyê

qebûl nake.

Bila ew milet şerm bike ku

Nikare welatê xwe

Ê wêran kirî

talan kirî

belabûyî

dagir kirî

Ji rûxandinê rizgar bike.

Bila ew milet şerm bike ku

Nikare ewledên xwe

Ji zulm zorê

Ji derbên hovan

Ji lêdanê

ji kuştinê ji qetlama

ji girtinê

Ji penaberîyê

ji koçberîyê

ji helandinê

ji firoşgeha biparêze.

Bila ew milet şerm bike ku

Kujerê resena xwe ra xizmetê dike

Tê kar anînê tê xapandinê

Yek û yekî pêpez dike

Derbêd giran li hev dixe.

Bila ew milet şerm bike ku

Li meydana li bin alên cuda xuya dike

Her yek jî xwe pêşeng

rêber

serok û çê dihesbîne

Tanga hevda xemsar û xaîne

Hemberî dujmin nikare

Yekbûna xwe ava bike

Bê biryar bê taqete

Bila ew milet şerm bike ku

Jîyanek erzan rezîl derbaz dike

Li ser axa welatê xwe

Bê cî

bê par

bê war

bê destûr

Emrekî bê rûmet derbaz dike

Nikare dijî xwefiroşan bimeşe.

Bila ew milet şerm bike ku

Hezar sale li bin zulm û zora

Barbarên dîrokê de dinale

Dagirkerîyêda tê zêrandin înkar kirin

Birîndare bi heware

Lê mixabin azadîyê ji kê dixwaze.

Bila ew millet şerm bike ku

Hevdu serwext nabe

Hevbeş nameşe

Şepirze û bê rûmete

Hevdu qebûl nake

Pêşeroja xwera îxanetê dike

bêsavad

nezan

bê tifaqe

Hertim tê xapandinê

Hertim têk diçe.

Bila ew milet şerm bike ku

Beş beşîye kevneşope rezîle

Vê rewşêda ji dunya durî kujer

u dagirker

Ji fahîşê mirovahîyê

Ji cîhana xwînxar

sîtemkar

bê exlaq bê tore

Bêwar Barî Teyfûrî

Bila ew milet şerm bike ku

Xwe nasnake.

Bila ew milet şerm bike ku

Şeref û namûsa wî

Ji dest diçe

Li bazaran tê kirîn firotanê

Lê hela hê jî ji alema dagirker

qûnek

Alîkarîyê cavra dike.

Bila ew milet şerm bike ku

Nezane olpereste

Berekhese

Sextekar dilxar cavnebare

Yek û yekî qe hes nake

Bi îxanetî bi vaîskarî

Hemberî hevdu dimeşe

Nûjenbûnê qebûl nake.

Bila ew milet şerm bike ku

Bindest berdest penabere

Nikare resena xwe raxwedî derkeve

Xemsar û bê cesarete

Nikare xwe

Ji zulm û zorê ji qetlama

Ji hovîtîyê xelaz bike

Dijî hevdu radiweste

Pêşeroj çi tişte nizane xelqpereste

Nikare kesayet û navdarên xwera

Xwedî derkeve

Tê zêrandin şikêstandinê

Bila ew milet şerm bike ku

Nikare azad bijî

Nikare ewladên xwe ên hêja binirxîne

Hemberî hevdu xemsar û dilsare

Ji pêşketinan bêxebere

Bê fehm û barkaşe.

Rizgarîyê wekhevîyê

Hîvî dike…

*** *** ****

Ey mileto

Ez çawa pesnê te bidim ku

Neyarê te berê te daye mirinê

Ji cî ware xwe diqetî

Kuda diçî ne dîyarî

Penaberî şepirzeyî

Hezar sale tar û marî

Hela hê jî serwext nabî

Vê rewşêda

Bê yekbûn

Ji tera tune jîne

Ev cîhan ji bo te nîne

Şerme

mafê xwe jîyanê

Ji dest bernede

Bê yekbûn ji tera jîne tune

tune

tune

Xwe nexapîne

Ey mileto

Ey kurdo

Ey meyto

Bê kenîyo……

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

33

Wergerandin:

Tengezar Marînî

helbestvan û pexşane nivîsa elman, Francisca Stoeklin, ji bavekî bazirgan Niklaus

Stoeklin (1859-1923) û dêyeke malmezin Geovefa Fanny Müller, ko navê Stoeklin

jî piştî şokirinê hilgirt (1859-1939), di 11.09.1894an de, li Basel ji dayik bû. Birayê

wê Niklaus (1896-1982) hunermendekî şêwekarî bi nav û deng bû. Farncisca

dixwest zû ji mala bavê xwe bireve. Ew yeke xwedan baweriyên taybet bû û

nedixwest di bin darê dê û bav de bimîne. Francisca, dixwest bibe hunermend.

Giyan Binere, giyanê min kevokek e,

wisa peran li bask dide û spî û pirtik nerim.

Mişt nazenîn û bawerî.

Peyambera roniyê di mîrneşînê de.

Û giyanê min wek kevî,

cihê giyanên xerab, tarî xwe vedişêre.

Belê dixwaze wêneyê wê bêkêmasî bin

Kevok, ya bê êş û guneh.

Farncisca Stoeklin

„Fransîska Ştoklîn“

Ez li hespekî reş siwar bûm

li dirêjahiya şevê.

Çi hizra min tune bû,

ko weha serberzî û xemgîniyê bike.

Ez xortekî asilzade bûm,

bergên zêrîn li ber min bûn.

Belê xweşiya dewlemendiyê stêrik bûn.

Wan nikarîbû min bihedinînin

Hemî li te digerin

tu li her derî sist dikî.

Ji hezar çirisînê xwe vedidizî

ji qermîçên ruyê xwe.

Lê tenê kêmtir

tu hêviya didî,

rojên xweş, zelal.

Gul dilovaniyê bi te re dikin,

giya şerim dike,

perwan bilind û gerim difirin;

kovîbûna ba

û derya herdem xwe diguherîne.

Havîn disotîne

di belgên xwînî û tirî de.

Hîn careke din dipişkuve

baweriya rojê.

Oh evîn, têr bike,

Mirov, cinawer û daran!

Ev hemî,

di xewnê de dibawişkin.

Di sala 1914an de, bi birayê xwe û hevala xwe Getrud Burkhardt re, berê xwe dane München. Wê li wir gelek hunermend û nivîskar naskirin, ji wan Karl Wolfskehl,

Johannes R. Becher, Hugo Ball û Emmy Hennings. Di wê demê de München metropola hunermedan bû. Lê dema cenga cîhanî yeke dest pêkir, vegeriya Swêsra, welatê

xwe. Di sala 1920an de, bi xwedanê weşanxanekê re, Harry Betz, şolkir. Di gel ko rewşa wan nexweş ya aborî nebaş bûbû, lê gelek geşt pêk ve bo Berlin, Paris, München

dikirin. Piştî berdana wê, di sala 1925an de, ji mêrê wê, rewşa wê nexweş bû û salekê di nexweşxaneya Clara-Spital li Base, ma û di 01.09.1931 ê koça dawî kir.

Berhem ên wê yên hatin weşandin: Helbest, Bern sala 1920an - Berê stranê, Zürich 1925

min nizanîbû, ji kû ve hatim.

Min nizanîbû, berê siwariya min bi kû ve ye.

Tenê min dizanî, êş nedihate pesindan.

Kuç û dar, bêgane bûn li derûdora min.

û cil ên min yê giran

qerisî bûbûn mîna meşkekê.

Di Xewnê de

Straneke Payîzê

Gul Ez di êşê de û taya rûsariyên.

- li wir mirovan gul danîbû ser textê min –

rondikên min ji xweşiyê dibariyan,

Mîna min gul di jiyana xwe de qet nedîtibe.

Min bêhna wê vexwar, destê xwe di ser re dibir,

û wisa kêfxweş, ko di evînê de winda dibûm.

Êdî min bi zanebûn û hayedarî ew zeft kiribû.

Êdî wê di nav destên min de şax da.

Hîn bilûrvan

ahenga kevin digêre.

Ordeke bi tenê

di cokek sar de.

Diherrike û diherrike,

pirtikên diçirisin,

niha gulên bênirx.

- Ma wê Leda careke din were -?

Oh evîn, têr bike,

Mirov, cinawer û daran!

Ev hemî,

di xewnê de dibawişkin..

Bo Evînê

Tu ronahiyê didî

ji çav ên mirovan,

yê dilbera xwe

himbêz bike,

bilindî asîmanê bi stêran

xemilandî dibe.

Di giyanê dilerize

li devereke nêzîk

di nav mirin û jiyan de diçe û tê.

Min navê xwe nema zanîbû,

cihê qesra xweşî vexwaribû.

Seyrbûn ji dûr ve bo min xuyaye,

û xewr dibe.

- carekê min bi mirovan re jî

azar û xwe? –

Niha ji xwe biyan im û wek hespê xwe bê nal im.

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Her awirek ji her dû çavên te

Di gindirînin dilê min ser girê deştê

Em ber biçûkbûnê du jîndarin

Demsoza min..

Bi cergbûn sêwirên me

xwe Ne veşartin ji hêsrên gerim

der bi der bûn gûtûbêjên sar

hevdîtinên bê deng

distirin şeva tenahiyê

Enkêt dikên gengeşiyên penaberiyê

lê herdem dêmê teyî geş ezgerîdikê giyanê min

zimînê dengê te dilivînê eywana dilê min

Eyazek ji bêhina te sax dikê miriyên bin gorê

34

Berbanga giyanê

Ji ronahî tu dur hatî

Ez û tu bûne wek cotek

Kevok em çûne nav daran

Di agir de

Di hejîn im şeva xemsar

Di daristana dildaran

Penaberbûm di çavê te

Di girtîgeh de ez dijîm

Ji ber dûrbûn goristane

Kovana êş û ahînê

Ji ber te dîl bû valahî

Diweşya hêsra hayînê

Keça min xanima agir

Tu dengê hêsirên çavan

dil û cergê gulîzaran

tîrmeh/2013

Rêber Hebûn

Têkurk dibim bijîm di hembêza te de

Barkim ji vê nakokiyên ademîzadê

Narvîn mîna xiwazokekî qîrîn dikê paş guhê min

Û tu mîna periyeke xemgîn

hêsrên te wek xizxizok dibarê ber min

bin pencera mala te bûme pûtek ji berfê

çirvirî paşeroj

ser milê raberdu

tev bûn ber çavê me

wêneyê felekê virnas

bi tenê bîranîn dimînine

û ew jî virmor dibin

BendewarimBendewarimBendewarimBendewarim

hejimar "67" Heeeellllbbbbeeeesssstttt

Sibat

2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

35

Helbestvan: Şêrko Bêkes*

Kurmancîkirin: Ednan Bedreddîn

EvînEvînEvînEvîn Min guh da dilê xakê,

behsa dildariya xwe û baranê bo min kir.

Min guh da dilê avê,

behsa evîna xwe û kaniyan bo min kir.

Min guh da dilê darê,

behsa evîna xwe û pelan kir.

Dema min guh da dilê evîndara xwe,

Behsa serbestiyê bo min kir.

FiratFiratFiratFirat Çemê Firatê,

gelek caran bêhn çikayî,

tê û li ba min dirûne.

Dest bi ser riha şepolane ve dibe,

û dibêje:

Helbestan birêse!

Ava dilê min û helbest in,

ku qet hejaran ji bîr nakin.

BizaneBizaneBizaneBizane Ger heyv ji te ciwantir bûye,

min qet hez ji te nedikir.

Ger dengê mûzîkê

ji yê te xweştir bûye,

min ticaran guhrdarî te nedikir.

Ger bejna sulavê,

ji ya te naziktir û rindtir bûye,

min qet temaşe te nedikir.

Eger bêhna bexçe

ji ya te xweştir bûye,

min qet tu bêhn nedkikirî.

Û ger li helbestên min bipirsî

bizane, ger ne mîna te ciwanbûne,

min ew qet nedinvîsîn!.

MêvandarîMêvandarîMêvandarîMêvandarî Baran bû mêvanê

oda min.

Gava çû,

li şûna xwe,

gulek bo min hişt.

Roj bû mêvanê

oda min.

Gava çû,

li şûna xwe,

neynikeka biçûk bo min hişt.

Dar bû mêvanê

oda min.

Gava çû,

li şûna xwe,

şaneyek bo min hişt.

Û dema tu,

ey keça ciwan,

bûyî mêvanê oda min,

te li gel xwe,

gul û neynik û şane birin.

Lê li şûna xwe,

te helbesteka pir nazik

bo min hişt.

Mala minMala minMala minMala min Îşev hemû çira geş in,

lê mala min her tarî ye.

Çima tu ne vegeriyayî?

Îşev hemû çira vemirî ne,

lê mala min ronî ye.

Ma tu vegeriyayî?

* Ev helbestan ji dîwana helbestvanê kurdê mezin

Şêrko Bêkes (1940- 2013) ya bi navê "Le çawî ziriyan de" hatine helbijartin.

Eger..Eger..Eger..Eger.. Eger ji helbestên min,

gulan derînî,

ji çar demsalên min, yek dimire.

Eger yarê derînî,

dido dimirin.

Eger nan derînî,

sisê dimirin.

Eger azadiyê derînî,

sala min dimire,

û ez jî pê re.

PerperîkPerperîkPerperîkPerperîk Xeman mexwe...perperîkê

Temenê te pir korte, lê...xeman mexwe

Ew jiyana ku tu,

di vê kurtedemê de didî helbestan,

emrê Nûh nedaye wan.

DaxwazDaxwazDaxwazDaxwaz Min dixwest hespek bûme,

lê bi mercê ku siwarê min aşiq bûye.

Min dixwest neynikeka bilind bûme,

lê bi mercê ku di oda jeneka ciwan de bûme.

Min dixwest bexçegulekî sor bûme,

lê bi mercê ku di roja "Valentine" de,

pêşkêşî yarê bihatime kirin.

Min dixwest nanek bûme,

lê bi mercê ku bibûme taştê,

jibo jineka birçî.

Min dixwest rûbarek bûme,

lê bi mercê ku di nava Silêmanî de biçûme

Û herî dawî,

bê hîç mercek,

min dixwest te hembez bikim

û bere edî mirin bihate.

AlaAlaAlaAla Pêş alayê,

ez azadiyê bo rengên wê dixwazim.

Berî sirûdê,

ez serbrstiyê bo peyvên wê dixwazim.

Berî radio,

ez rizgariyê bo hemû dengan dixwazim.

Berî TV,

ez serxwebûnê bo herkesî dixwazim.

Lê berî hemû van tiştan

ez:

zembîlek bo nan,

denek bo avê,

çirayek bo dîwar,

kirasek bo belengazên

welatê xwe yê tazî

dixwazim.

Li welatê min

Rojname lal jidayik dibin

Radio k'er jidayik dibin

Televizyon kor jidayik dibin

Li welatê min..

Tiştê seyr li welatê min

Li welatê minLi welatê minLi welatê minLi welatê min Ewan ên sax jidayik dibin

Wan lal dikin û dikujin

Wan k'er dikin û dikujin

Wan kor dikin û dikujin

Li welatê min!

Sernivîser Derhêner

Ebdulbaqî Huseynî Xorşîd Şûzî

Desteya birêvebir

- Boniye Cegerxwîn

- Hemîd Yûsif (Kasî)

- Mizgîn Hesko

- Xorşîd Şûzî

Ji bo hinartina berhemên kurdî :

kurdi.penusanu@gmail.com

Jimarên ‘’Pênûsa Nû’’ Tev ji vî Emêlî derxînin :

www.penusanu.com