Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
sseoksseoksseoksseok nkozGe Ùpd 3-5
1a ;qh d;w rqzE ;kfjp dk fJfsjk;e ns/
nfXnkswe gZy ó vka nB[okr f;zx 6-31
2a ;qh d;w rzqE ;kfjp dk eofsqZst ns/ T[d/Ù
ó ezto nihs f;zx 32-51
3a fuqsq' gky:kB ftÙb/ÙD
ó ezto nihs f;zx 52-67
4a ;qh d;w rqzE ;kfjp d/ okw ns/ Ù:kw eth
ó ezto nihs f;zx 68-83
5a n≥X/ nebh pkjo/
ó ezto nihs f;zx 84-87
6a gq'a ;kfjp f;zx ih dÙw/Ù pkDh pko/
ó nwoihs f;zx y';k (e?B/vk) 88-92
7H feZ;k og e"o dk
ó f;odko ego f;zx ih, nkJhH ;hH ;hH, B?ÙBb
gq'c?;o nkc f;fyiw 93-117
8H gkDh ftu wXkDh
ó ;tkwh pqjwd/t T[dk;h 118-135
9H r[o rqzE ns/ r[o gzE
ó ezto nihs f;zx 136-147
10a n≥fsektK
(T) GkJh wBh f;zx tZb'A wks ;[zdoh ih tZb fbyh fuZmh
(n) wjkB e'Ù g≥Bk 410 dh c'N'
(J) d;w fgsk ih dh eo ewbK dh fbys (i' ;qh d;w
rqzE ;kfjp w'sh pkr gfNnkbk ftu j? .)
(;) e?B/vk dh fteN'ohnk e'oN d/ c?;b/ dh Beb
nkozGe ÙpdnkozGe ÙpdnkozGe ÙpdnkozGe Ùpd f;nkfDnK dk eEB j? fe Xow, Xkowe n;bK d/ XkoB eoB
Bz nkyd/ jB . fJ; d/ ftgohs id Xow nXowh, nBgVQ pzfdnK d/ tZ;
j[zdk j? sK wVQhnK dh gik j[zdh j? ns/ v/fonK Bz iBw fdzdk j? .
ebkekoK ns/ fÙbgekoK d/ nXhB Xow tZv/ tZv/ Xkowe ;EkBK Bz
iBw fdzdk j? ns/ ehwsh woshnK ;Ekgs j[zdhnK jB . fJ;/ soQK id
Xow dh tkrv'o fBo'b ftdtkBK e'b j[zdh j? sK feskpK Bkb
bkfJpo/ohnK dk fÙzrko pDdk j? ns/ r'ÙNhnK okjhA fttkdK Bz iBw
fdzdk j? ns/ okiBhse bhvoK d/ nXhB B;bh c;kd iK yk; Xkowe
nehd/ tkb/ b'eK dk esb/nkw eotkT[Adk j? .
ykb;k g≥E dh nZi dh sqkÙdh dk fJjh ekoD j? fe fJj ;ko/
gZy g≥E s/ Gko jB . fJ; jkbs dk fJe j'o gfjb fJj j? fe fijV/
pzd/ f˜zdrh dh dih g[bKx NZgD sZe oZp Bz ns/ Xkowe wjKg[oÙK Bz
fBoB/ ekbi/ fJZe ;" fJe rkbQ eZYe/ gkDh ghAd/ oj/, jkbks dh
wipoh ekoB f;Zy ftfdne ;z;EktK s/ Gko jB . fJBQK e'b, ;tkfJ
o'˜ BtK “Ù'Ùk” SZve/ BtK g[nkVk yVk eoB s'A j'o e'Jh ezw BjhA .
nkgDh ftdtsk d/ f;Ze/ Bkb Ùpd ikb ftSk e/ b'eK Bz r[zwokj
eoB ftu jh fJj b[s¯ b?Ad/ jB . fJ; s'A fJbktk d/Ù dh
xZN frDsh tkb/ XowK d/ fto'XhnK d/ r[gs J/izv/ dhnK wZdK Bz i/
rj[ Bkb thuko fbnk ikt/ sK ;fji/ jh gsk uZb ikt/rk fe
ftehnK ebwK fezBk e[ wko n;o gk ;edhnK jB . fJ; dk e[M
e[ y[bk;k n;hA ““fpgqB eh ohs s'A ;Zu d/ wkor”” dhnK feskpK pko/
fbyh feskp ““;G d[ÙN My wkok”” ftu ehsk j? ns/ pj[s e[M
vkeNo ;[ypho f;zx T[d'e/ B/ nkgDh feskp ““sp? o'; ikfrU”” ftu
ehsk j? .
pj[s ;ko/ ni/j/ pzd/ Gh jB i' nfrnkBsk ns/ nkgDh neb
dh jT[w? nXhB ftuo oj/ jB ns/ i' fJBQK dh ;wM BjhA nkfJnk T[;
Bz ;jh w≥BD tkfbnK bJh woy, ikjb, n≥X ftÙtkÙh ns/
pqkjwDtkdh ÙpdK dk gq:'r eod/ jB . ;G nkgDh rZb Bz f;ZX eoB
bJh nkgDh thukoXkok nB[;ko ngDkJhnK fwZEK Bz e;tZNh pDk e/
d;fonK s/ nkgDh thukoXkok m';D d/ fBokoEe isB eod/ jB .
nZi dk Ùqh d;w rqzE dk fttkd ni/jhnK wkBf;esktK dh
jh T[gi j? . e?;h nihp rZb j? fe r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/
pkb ;ykJh, nfBB ;/te, f;ow"o ftÙtk; gkso, GkJh wBh f;zx,
pkpk dhg f;zx Ùjhd ns/ pkpk fpB'd f;zx nkfd fiBQK dh ftdtsk,
fdqV ftÙtk; ns/ gqwkoEe n"i tkb/ ihtB d/ nZi e'Jh B/V/ BjhA
YZe ;edk, Bz fJBQK ;kfonK nkg j[dfonK e;tZNh Bkb woy ns/ n≥X
ftÙtkÙh ;kps eoB dh e[u/ÙNk ehsh j? .
e"D BjhA ikDdk e/ nmkothA ;dh ftu ykb;k g≥E dk
ÙkBdko ;[Bfjoh fJfsjk; Bz f;oiD t/b/ g≥E ftu ftdtsk dhnK d'
jh f;ow"o Ne;kbK ;B fJe GkJh wBh f;zx ih nXhB frnkBhnK dh
Ne;kb ;qh n≥fwqs;o ftu ns/ d;oh dwdw/ ;kfjp pkpk dhg f;zx ih
dh nrtkJh j/m . i/ fJj d'B'A wjkB j;shnK ;qh d;w rqzE ;kfjp Bz
wkBsk d/ e/ nkg fJ; d/ T[sko/ eo e/ g≥E Bz G/Nk eod/ jB sK nZi d/
bZb/ GZp/, wZw/ xZr/ fJ; d/ ;kjwD/ feE/ yVQd/ jB, fJ; dk fBoDk fJ;
feskpu/ Bz gVQe/ gkmeK B/ nkg jh eoBk j? . sZEK Bz fe; soQK sq'V
wo'V e/ ;zrsK Bz r[zwokj ehsk ik fojk j? fJ; dk n≥dk˜k Gh gkmeK
Bz GbhGKs fJ; Bz gVQ e/ bZr ikt/rk .
wZyD Bz n≥fwqs w≥fBnk frnk j? go i/ wZyD Bz fJe ;" fJe
tkoh gkDh ftu X' fbnk ikt/ sK fJj ˜fjo pD iKdk j? ykD :'r
BjhA ofjzdk . ;' i/ Mm Bz ;" tko ;Zu dk w[bZwk ukVQ e/ g/Ù ehsk ikt/
T[j ;Zu pD ikt/rk ni/jk d;w rqzE d/ fto'XhnK dk Gow j? . g≥ikj
j˜ko s'A T[Zgo f;Zy c[btkVh SZgdh j?, fwÙBoh ekbi u"Ask, itZdh
ebk ns/ fwÙBoh ekbi fdZbh jo wjhB/ SZgD tkb/ n≥eK ftu
fgSb/ g≥ikj ;kbK s'A ;qh d;w rqzE d/ pofybkc fbyd/ nk oj/ jB ns/
j[D ;g'e;w?B jo o'˜ ˜fjo T[rb fojk j? sK fJ; BrkoykB/ ftu
ssh dh ntk˜ eh eo/rh . go eV dk gki T[x/VD bJh n;hA fJj
fBrDk fijk isB r[o wjkoki dh feqgk ;dek ehsk j? . gq'a ;kfjp
f;zx ih Bz ;wofgs ;z;EktK fe; soQK fJBQK d/ thukoK Bz sq'V wq'V e/
g/Ù eo ojhnK jB fJj Gh ;zrsK Bz fJj feskpuk gVQ e/ gsk ub
ikt/rk .
;kohnK rZbK, fBoD/ ns/ sZE, i' fJ; feskpu/ ftu fdZs/
jB, ni s'A pj[s d/o gfjbK jh g≥E dhnK f;ow'o j;shnK B/ feskpK
ftu fby oZy/ jB . go nkw f;y ;zrsK Bz gVQB dh o[uh dh xkN, ;wK
ns/ ;kXBK dh xkN ekoB ;jh sZEK s'A nDikD j'D eo e/ ;qh d;w
rqzE fto'Xh XVk Gko j' fojk j? . n;hA sK gfjb/ j' r[˜o/ wjKg[oÙK dh
e/tb u'o G'o jh ;zrsK Bz g/Ù eo oj/ jK . T[whd j? nB/eK so[NhnK
Bz Bk fuskod/ j'J/ ;zrsK ;jh sZEK Bz ;wM e/ r[o y[ÙhnK dh n;h;
pyÙÙ eoBrhnK .
r[o g≥E dk dk;
ezto nihs f;zxezto nihs f;zxezto nihs f;zxezto nihs f;zx
r[o r'fpzd f;zx ih r[o r'fpzd f;zx ih r[o r'fpzd f;zx ih r[o r'fpzd f;zx ih dh Ùpd wofsdh Ùpd wofsdh Ùpd wofsdh Ùpd wofs
;qh d;w rqzE ;kfjp d/ ;qh d;w rqzE ;kfjp d/ ;qh d;w rqzE ;kfjp d/ ;qh d;w rqzE ;kfjp d/
fJfsjk;e ns/ nfXnkswe gZyfJfsjk;e ns/ nfXnkswe gZyfJfsjk;e ns/ nfXnkswe gZyfJfsjk;e ns/ nfXnkswe gZy r[o, gho, g?rzpo, foÙh-w[Bh, ;fsg[oÙ, wjkswk, tho-
g[oÙ, :'X/ ns/ ntsko fJfsjk; ns/ Xow rqzEK dh f;oiDk eod/ jBl
ftdtkB ns/ p[ZXhihth fJ; fJfsjk; Bz T[ikro eod/ jB ns/
Xkofwe rqzEK dk tfynkD eod/ jB . f;nkD/ b'e fJBQK dh ;zGkb
eod/ jB ns/ nkgD/ ihtB d/ wkor-doÙB bJh T[BQK s'A g/qoBk b?Ad/
jB id fe wVQ-ws, Ùzektkdh ns/ ny"sh soeÙhb fJBQK dk BkÙ
eoB ftu jh nkgDh tfvnkJh ;wMd/ jB . f;Zy Xow ;z;ko d/ ;ko/
jh XowK ftu'A fJe nfijk ftbZyD Xow j? fi; d/ e'b nkgD/
Xkofwe rqzEK d/ wb nkXko ns/ T[BQK d/ T[sko/ w"id jB . ÙkfJd
fJjh tiQk j? fe fJ; Xow d/ wb nkXkoK Bz ysw eoB dhnK ;kfiÙK
nXhB fJ; d/ Xkofwe rqzEK dh gqwkfDesk ÙZeh eoB bJh fBozso
e'fÙÙK ub ojhnK jB . fJ; ;'u d/ ftukotkBK d/ d' XV/ pD/ j'J/ jB,
fiBQK ftu'A fJe XVk fJj f;X eoB dh fBozso e'fÙÙ eo fojk j? fe
nkfd r[o rqzE ;kfjp, i' fe w"idk ;og ftu f;ZyK e'b ;[oZfyns j?
T[j gqwkfDe BjhA j? . fJj edh nkfd r[o rqzE ;kfjp dh gkmrs
ftÙb/ÙD (Textual Analysis) d/ pjkB/ ns/ edh whfDnK dh
pkDh Bz r[o BkBe d/t :Bhtof;Nh ftu (yoVk BzL 1245124512451245) ;Ekgs
eoe/ T[; Bz nkfd ;qh r[o rqzE ;kfjp dh nkXkos ;q's g[;se d/ s"o
”s/ g/Ù eoB dh e[u/ÙNk Bz BthB y'i pDk e/ f;Zy e"w Bz r[wokj
eoB dhnK e'fÙÙK eo oj/ jB . fJ; ;'u d/ XkoBh ;qh nekb
sıs ;kfjp s'A sBykj th brtk uZ[e/ jB . fJBQK ftu gqw[Zy jB vkL
fgnko f;zx ns/ vkH fgÙ"ok f;zx . d;o/ gk;/ fJe j'o N'bk G;"Vh ;'u
Bz b? e/ fJj fBozso e'fÙÙK eo fojk j? fe ;kfjp ;qh r[o r'fpzd f;zx
ih dh Ùpd-wofs ;qh d;w rqzE ;kfjp, r[o ;kfjp dh feqs BjhA j? .
fJ; ;'u d/ XkoBh pkp s/ik f;zx G;"V, ÙwÙ/o f;zx nÙ'e, vkH osB
f;zx iZrh, eosko f;zx pkVh, frnkBh Gkr f;zx, ;qH dbihs
f;zx, ;qH irihs f;zx, fgqzH joGiB f;zx, fdtkB f;zx, gq'H jfozdo
f;zx wfjpp, ;qH i;pho f;zx wkB, ;qH r[os/i f;zx, ;qH wfjzdo f;zx
i'Ù, r[opyÙ f;zx ekbk n¯rkBk ns/ f;Zy g≥E d/ fjs?Ùh j'D dk
wy"Nk gfjB/ ;g'e;w?B d/ ;zgkde i'frzdo f;zx, f;Zy fwÙBoh ekbi
nkgD/ ;t?-fto'Xh soe-ftsoeK ns/ fBo'b fwfEnk eEBK Bkb fe;/
th soQK ;qh d;w rqzE ;kfjp ih dh gqwkfDesk oZd eoB
bJh :sBÙhb jB. fJ; N'bh d/ w'Yh pkp s/ik f;zx G;"V Bz r[owfs
fto'Xh ns/ ;Ekgs s/ ;ot-gqwkfDs ofjs-wfo:kdk Bz u[D"sh d/D
bJh ;qh nekb sıs ;kfjp s'A j[ewBkwk ˜koh eoe/ 8888 nr;s
1928192819281928 JhH Bz g≥E ftu'A ykoi eo fdZsk frnk ;h . go/ 49494949 ;kb pknd
frnkBh Gkr f;zx Bz ;qh nekb sıs ;kfjp d/ j[ewBkw/ d/ okjhA 5555----7777----
1977197719771977 JhH Bz g≥E ftu'A ykoi eo fdZsk frnk . s/ik f;zx G;"V d/
tko; ;qH wBw'jB f;zx s/ T[BQK d/ gfotko B/ ;qh nekb sys ;kfjp
nZr/ 3333 wJh 2001200120012001 Bz g/Ù j' e/ sBykj b[nk e/ pkp s/ik f;zx dhnK
G[ZbK dh fywK ikuBk dh i'dVh ehsh i' fe r[owfs ofjs-wfo:kdk
nB[;ko gqtkB j'Jh . fJ;/ soQK frnkBh Gkr f;zx d/ gfotko tb'A
fJe g[;se iB goT[gekoh nkJ/ L ;zy/g ihtBh ns/ e[M u'Dt/A b/y frnkBh Gkr f;zx ih fJ;/ ;kb Sgtk e/ tzvh fi; ftu tko;K B/
fJj d;D ftu ;ze'u ehsk j? fe frnkBh Gkr f;zx Bz T[BQK dhnK
r[owfs fto'Xh fbysK ekoB g≥E ftu'A S/e fdZsk frnk ;h, i' fJ;
rb dh rtkjh j? fe frnkBh Gkr f;zx d/ tko; th pkp s/ik f;zx d/
tko;K tKr Ùow;ko jB . r[o nwodk; ih dk nkd/Ù j? L
n?;k ezw[ wb/ B ehu? fis[ n≥fs gS'skJhn? .. ¡ß◊ 918 (√z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï-ÍøÈ≈ 11)
fJE/ fJj dZ; d/Dk mhe j't/rk fe pkp s/ik f;zx B/ nkgDh
thukoXkok Bz ;jh f;ZX eoB bJh nkfd r[o rqzE ;kfjp dh phV jZE
Bkb fbytk e/ sVh ftu dZp fdZsh . e[M fdB fgS'A phV d/ ekr˜
ghb/ g? rJ/ ns/ fJj gqukfonk fe fJj g[oksB jZE fbys phV d/
nkXko s/ T[j ;G e[M efj oj/ jB go fgZS'A fJ; dk G/d y[bQ frnk
ns/ pkp ih Bz g≥E B/ d[oeko fdZsk frnk . fJ;/ soQK frH jopz; f;zx
ih B/ nkgDh g[s;e ““;qh d;w rqzE dogD”” ftu fra Gkr f;zx d/
e[corVQ Bz s'fVnk j? ns/ ;kps ehsk j? fe fra Gkr f;zx dk
fgS'eV nkohnk ;wkih ;h .
i' soe-ftsoe fJBQK yoV frnkBhnK B/ ;qh d;w
rqzE ;kfjp ih Bz ÙZe d/ x/o/ ftu fbnkT[D bJh fdZs/ T[j f;oc ;t?-
fto'Xh jh BjhA pbfe T[BQK dh nfrnkBsk d/ ;ps th jB . fJBQK d/
soe-ftsoeK dk wb nkXko j?-e'o/ Mm p'b e/ ;zrsK Bz r[zwokj eo',
noEK d/ nBoE eo', f;Zyh ;og ftu f;Zyh d/ pN/ dhnK iVQK ftu
row s/b gkU . fgSb/ 78787878 ;kbK s'A ;kv/ fJj yoV frnkBh
G;"Vh ;'u Bz wKi-g'u e/ ;zrsK Bz r[wokj eoB dhnK fBozso e'fÙÙK
eo oj/ jB, go f;Zy ftdtkBK B/ fJBQK fbysK dk g[oi'o y≥vB ehsk
fi; dk itkp d/D ftu th fJj ;ko/ jh r[o-fBzde n;cb oj/ .
1982198219821982 ftu gq'H fgnkok f;zx gdw B/ vkH osB f;zx iZrh dhnK fbysK
dk y≥vB nkgDh g[;se ““d;w rzqE dogB”” ftu ehsk . r[opyÙ
f;zx ekbk ncˆkBK dhnK fbysK dk y≥vB nwoihs f;zx y';k B/
nkgDh g[;se ““;qh d;w rqzE ;kfjpl dÙw/Ù-feqs gqwkfDesk”” (2222006006006006), ezto nihs f;zx B/ nkgDh g[;se ““;G d[;N My wkok”” (2005200520052005) ns/ sodhg f;zx d/ b/yK tkbh ““ekbk n¯rkBK d/ ekb/ b/y”” (2003200320032003) ftu ehsk . fJBQK ÙzeK-tkdhnK d/ ftukoK d/ y≥vB
frnkBh ;kfjp f;zx ih B/ nkgDh g[;se ““d;w r[o frok gqekÙ rqzE”” (1908190819081908), frnkBh JhÙo f;zx B/ nkgDh g[;se ““d;w rqzE ;kfjp ih d/ y≥vB dk y≥vB”” (1990199019901990), ;qH oDXho f;zx B/ nkgDh g[;se ;qh
r[o r'fpzd f;zx ih dh Ùpd-wofs d;t/A gkfsÙkj d/ rqzE dk fJfsjk;
(1955195519551955) ftu ehsk . fJ; s'A fJbktk ;qH ego f;zx, B?ÙBb gq'c?;o
n"¯ f;ZyfJ˜w, vkH fsqb'uB f;zx, vkH Xow gkb nkÙNk, ;qH pbtzs
f;zx, vkH i'X f;zx, GkJh ekBQ f;zx, GkJh Grtzs f;zx ih joh, vkH
Xow f;zx, vkH jogkb f;zx g≥B, vkH wjhg f;zx, ;qH Grs f;zx,
r[ouoB ihs f;zx bKpk, vkH irihs f;zx, GkJh tho f;zx, vkH
skoB f;zx, vkH irsko f;zx ro/tkb, vkH joGiB f;zx, vkH w'jB
f;zx dhtkBk, ;qH r[ouoB f;zx wfjsk, vkH i;tzs f;zx B/eh, vkH
i;pho f;zx ;kpo, vkH joBkw f;zx ÙkB, vkH ;fszdo f;zx, vkH
e[btzs f;zx, gq'H fjzws f;zx ;'Yh, vkH e[bdhg f;zx Xho, vkH
wBw'jB ;fjrb, vkH Xow gkb ;?Dh, vkH jhok bkb u'gVk nkfd
ftdtkBK B/ nkgDhnK fbysK okjhA d;w rqzE ;kfjp d/ tZy-tZy
gfjbnK ”s/ ftdtsk Gogo b/y ns/ feskpK fbyhnK i' fe fJ; ftÙ/
s/ y'ihnK bJh gq/oBk ;o's jB .
j[D e[M T[BQK ftdtkBK dk f˜eo eoBk ˜ooh j? i' fe d;w
rqzE ;kfjp Bz ;wMD ftu n;woE oj/ jB . ;G s'A gfjbK y[Ùtzs
f;zx dk f˜eo eoBk ˜ooh j? fiBQK B/ nkgDh g[;se ““J/ fJ;Noh n"¯ dh f;y;”” (fibd gfjbh) ftu jk;'-jhDk fpnkB dkˆ e/ nkgDh
nfrnkBsk dk BwBk fdZsk j? . ;qH y[Ùtzs f;zx fbyd/ jB L d;w rqzE i' GkJh wBh f;zx d/ Bkw Bkb gquZbs j?, ftu fbfynk j? fe
r[o r'fpzd f;zx d/ dopko ftu 1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000 Szd T[uko/ rJ/, ns/
w"idk d;w rqzE 1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000 SzdK dk d;tK fjZ;k j?, ns/ fJ;/ bJh
fJ; Bz d;w rqzE efjzd/ jB Bk fe r[o r'fpzd f;zx dh feqs ekoB .
fJ; ftu fJfsjk;e ;soK fJ; soQK ;zefbs jB, “;tk by Szd
nkr/ ;'fJ fJ; w/ J/e xN BjhA j'fJ” . fJ; dk soiwk y[Ùtzs f;zx
fJ; soQK eod/ jB L- 1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000 Szd gfjbK jh T[uko/ ik u[e/ jB
ns/ fJ; s'A fJe th xN Szd BjhA j? . (History of the Sikhs,
vol i, p. 316) j[D fJ; soe dk ftÙb/ÙD eohJ/ sK fJj ;k¯
f;ZX j[zdk j? fe ;qh d;w rzqE ;kfjp «tu e[b 17195171951719517195 Szd jB i' fe
1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000 dk 13131313.75757575% pDdk j? Bk fe 10101010%, fit/A fe ;qH y[Ùtzs
f;zx B/ nkgD/ rfDs d/ w[skpe fj;kp bk e/ fJe BtK Ù'Ùk
Sfvnk j? . n;b ftu y[Ùtzs f;zx r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/ yk;
d;sısh g≥B/ ftu'A fJj ;soK dk nB[tkd eo oj/ jB L ;tk bky Szdkr/ j'Jh .. ik wfj J/e xkN BjhA j'Jh.. (;so 13131313) y[Ùtzs f;zx
B/ fJ; ;so Bz nkgD/ frnkB dh o'ÙBh ftu pkpk okw okfJ tKr
pdb e/ ““j'Jh”” dh irQk ““;'fJ”” eoe/ noEK d/ nBoE eoe/ ;qh
d;w rqzE ;kfjp pko/ fJe fBowb Ùzek yVk eoB dh Bkekw e'fÙÙ
ehsh j? . id fJj ;so fgSbh ;so Bkb gVQhJ/ sK T[; dk
nB[tkd j? fe okw ntsko se pfuso BkNe d/ 2255225522552255 Szd fby/
ik u[e/ ;B . fJ; s'A fJbktk 1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000 Szd j'o fby/ rJ/ (Szdkr/ j'Jh) . fJ; ;so ftu b¯˜ “Szdkr/ j'Jh” fe;/ soQK th fJj ˜kfjo
BjhA eodk fe r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/ dopko ftu 1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000
Szd j'o T[ukoB ehs/ rJ/ . fJj fpbe[b ;gÙN ;ps d/ fojk j?
fizB/ Szd fby/ ik u[e/ jB T[BQK s'A fJe th xZN BjhA ns/ fJ; s'A
pknd 1,25,0001,25,0001,25,0001,25,000 Szd j'o T[uko/ rJ/ . go/ g≥B/ T[Zs/ fes/ th
r[o r'fpzd f;zx ;kfjp ftu fJBQK SzdK d/ T[ukoB dh pks BjhA
ehsh rJh i' fe y[Ùtzs f;zx d/ fdwkr dh T[gi j? Bk fe
T[; ;o's dh fi; dk fe jtkbk T[j d/ oj/ jB.
1999 1999 1999 1999 ftu fgq≥;hgb p/n≥s e"o B/ fJe g[;se pfuZso BkNe L fJe ngot feqsh fbyh fi; ftu T[j GzrkDh d/ ÙjhdK dh
frDsh ftu phph tho' ih d/ g[so ;zr'Ùkj ns/ ;zrokw Ùkj Bz d'
ftnesh w≥Bd/ jB, id fe r[o ;kfjp ;k¯ s/ ;gÙN ÙpdK
ftu ;zr'Ùkj Bz ;zrokw Ùkj d/ fyskp Bkb fBtk˜ oj/ jB .
ftdtkB b/fyek nkgDh g[;se d/ g≥Bk 207207207207 T[Zs/ ;zr'Ùkj
Bz ;zrokw Ùkj dk Gok d; ojh j?, idfe phph tho' ih d/ g≥i
g[soK d/ Bkw fJfsjk; ftu fJ; soshp ftu nkT[Ad/ jB L ;zr'
Ùkj, ihs wb, r[bkp uzd, rzrk okw, wkfjoh uzd ns/ r[o r'fpzd
f;zx ;kfjp ih B/ th fJBQK dh pjkdoh dk f˜eo nkgDh eEk ftu
fJ; soQK ehsk j? L
sjk ;kj ;qh ;kj ;zrqkw e'g/ ..
g≥u' pho pze/ fgqEh gkfJ o'g/ ..
jmh ihs wbz ;[ rkih r[bkpz ..
ozDz d/yhn? ozr og≥ ;jkpz ..4444..
jfm:' wkjoh uzd:z rzr okw≥ ..
fiB? fesh:z ihfs:z c"i skw≥ ..
e[g/ bkb uzdz ehJ/ bkb og≥ ..
fiB? ri:z rop f;zxz nBg≥ ..5555..
(pfuso BkNe, 8L48L48L48L4----5 ..5 ..5 ..5 ..)
16 16 16 16 i[bkJh 2000200020002000 Bz g≥ikph fNqfpTB ftu ;qH r[os/i f;zx
B/ fJj fpnkB dkfrnk fe ;qh d;w rqzE ;kfjp d/ 2276t/_2276t/_2276t/_2276t/_ g≥fBnK
ftu'A f;o¯ 70707070 g≥B/ jh r[o ;kfjp dh feqs jB . ni 6666 ;kbK pknd
th ftdtkB b/ye 2276227622762276 g≥fBnK tkbh ;qh d;w rqzE ;kfjp dh phV
d/ ;zrsK Bz doÙB BjhA eotk ;Ze/, fi; d/ doÙB eoe/ ftdtkB
b/ye B/ fBowb s/ ekbgfBe ftuko gqrN ehs/ . g[okDhnK jE
fbys phVK d/ gso/ j[zd/ ;B, id fe Skg/ dhnK phVK d/ g≥B/ jB .
fe;/ th jE fbys phV iK Skg/ dh phV d/ 2276227622762276 g≥B/ BjhA jB .
;torh fgq≥;hgb joGiB f;zx B/ fJj ;c?d Mm p'b
e/ ;zrsK Bz r[wokj eoB dh e'fÙÙ ehsh fe r[o rqzE ;kfjp ftu
““wjKekb”” Ùpd dk gq:'r BjhA j'fJnk, id fe fJ; dk gq:'r
r[o noiB d/t ih B/ fJ; soQK ehsk j? L
ifg r'fpzd[ r'gkb bkb .. okw Bkw f;wfo s ihtfj fcfo B ykJh wjkekb[ ..1111.. ojkT[ .. n≥r 885 885 885 885 .. fJ;/ soQK ;torh ;qH dbihs f;zx B/ nkgD/ b/y-d;w rqzE
fJN; fj;Noh ns/ ;torh ;qH irihs f;zx B/ nkgD/ b/y
“fceÙBb nkfJv?BfNNh n"c d;w rqzE” i' fe “np;o?eN; nk¯
f;y ;NZvh˜”, i[bkJh 1990199019901990 ftu Sg/ fi; okjhA ;zrsK Bz r[zwokj
eoB bJh fBowb Ùze/ gqrN ehs/ ns/ fpBK fe;/ fJfsjk;e ;q'sK
dh gVskb ehs/ fJj ssjhD ftuko oZy/ L (1111) d;w rqzE dk e'Jh
fJfsjk; BjhAl (2222) fe;/ th ;wekbh iK fBeNtosh ;o's fit/A
fe ;qh r[o ;'Gk, r[ofpbk; gksÙkjh 10101010, gouhnK ;/tk dk; nkfd
ftu fe;/ gqeko th d;w rqzE dk f˜eo BjhA nkT[Adk. fJ; bJh fJ;
Bz r[o r'fpzd f;zx ih dh ouBk BjhA w≥fBnk ik ;edk.
r[o r'fpzd f;zx ih d/ ;wekbh eth ;?Bkgfs B/ nkgDh
feqs r[o ;'Gk 1711 1711 1711 1711 JhL ftu ;zgoB ehsh s/ ykb;k ;kiB s'A
gfjbK dhnK xNBktK pfuso BkNe d/ nkXko ”s/ 1698169816981698 Jha
se ;jh s/ gqwkfDs sZEK Bkb ebwpzd eoB ftu ;cb j'fJnk.
go fJ; s'A pknd T[j eJh fJfsjkf;e xNBktK ebwpzd eoB
ftu eJh EK Ngbk yk frnk ns/ ;kfjp˜kdk nihs f;zx Bz ihs
f;zx s/ eJh EK oDihs f;zx fby fojk j? (12, 18, 32, 40, 9L31, 12, 18, 32, 40, 9L31, 12, 18, 32, 40, 9L31, 12, 18, 32, 40, 9L31,
12L28, 30, 31, 37, 43, 44, 4912L28, 30, 31, 37, 43, 44, 4912L28, 30, 31, 37, 43, 44, 4912L28, 30, 31, 37, 43, 44, 49) ns/ i[Mko f;zx dk Ùjhdh ;EkB
uwe"o ;kfjp dh pikfJ ;ofjzd d; fojk j? . fJjh eth ;?Bkgfs
d;w rqzE d/ fBjebzeh ntsko dh fJ; s[e dk th gq:'r eo fojk
j?L ““Gb[ Gkr Gpk s[w skfj ej', rVQ nkBzd c/fo p;ktfjr/”” (d;w
rqzE g≥L 581581581581----83838383, r[o ;'Gk, nfXnkJ/ 19L1119L1119L1119L11----12121212). fJ;/ r[o ;'Gk
d/ ;zgkde ÙwÙ/o f;zx nÙ'e ns/ vka rzvk f;zx th fJj
rb ;thekod/ jB fe eth ;?Bkgfs dk nkXko ;o's pfusq BkNe
j? ns/ i' rZbK T[; B/ ;[D-;[Dk e/ fbyhnK T[; ftu T[j Ngbk yk
frnk .
fJ; fJfsjkf;e sZE s'A fJj fpbe[b ;k¯ j? fe d;w rqzE
d/ T[skfonK dhnK g'EhnK GkJh wBh f;zx dh ;zgkfds phV (1734173417341734
JhL) s'A gfjbK th w"id ;B . d;w rqzE Bz r[o feqs dZ;D tkbk
d;ok ;o's 1734173417341734 ftu jh fsnko ehsh f;ZyK dh Grswkbk j?, fi;
ftu fJ; dk f˜eo fJ; soQK j? L ““sK f;ZyK GkJh wBh f;zx ih j'oK
EhA gqÙB ehsk i' nkfd pkDh (r[o rqzE ;kfjp) i' j'Jh ;' GrswJh
j? s/ ;kfjp d;t/A gksÙkj i' pkDh ehsh j? i[ZXwJh j? . e?
fJ;sohnK d/ ufoso jB . fJ; dk f;XKs feT[A eo ;wMhn? . sK
GkJh ih efjnk, ““i? noiB i[ZX d/ ;w/A ÙÙsq S'v p?mk ;h s/ feqÙB
wjkoki B/ T[; Bz rhsk T[d/Ù eoe/ c/o toB nkÙqw dk :[ZX
fdqVkfJnk ;h, s?;/ fjzdnK B/ nfjz;k Xow ikD e/ ÙÙsq S'v
fdZs/ ;B s/ wb/ÙK B/ ÙÙsq geV bhs/ ;B s/ fjzdnK ftu Grs
j'tB BjhA ;B d/Ad/ . s/ ;kfjp B/ ıkb;/ Bz ox[tzÙ ikD e/ c/o oki
b? d/tDk ;h sK i[ZXwJh pkDhnK T[ukoB ehshnK j?B s/ ÙÙsqK dh
ftfdnk fdqV ehshaaaaT[gd/Ù ehsk i' ;oho s[;K Mm/ ikDB/ s/
s[;kv/ toB dk Xow i[X j?, i[ZX eoBK, ihs'r/ sK oki[ G'r'r/ .
aaaaufosq fJ; tk;s/ fby/ j?fB i' fJ;sqhnK d/ G'rK ftu s[;K w≥B
BjhA pzXDk .”” (;kyh 128128128128)
fJ;/ soQK Bkdo Ùkj d/ ;wekbh fJfsjk;eko nBzd okw
w[ıfb;, i' fe g≥ikph yZsoh ;h, Bz 1745174517451745 ftZu ;zGb dh w;fid
dk fpTok fbyD bfrnK fjzdh GkÙk dh fJe ;so B/ fi; w;fid
dh g[okDh ftok;s dk ;ze/se fuzBQ fdZsk fe nepo d/ ˜wkB/ ftu
fJj w;fid fÙt w≥fdo ;h . fijVh ;so B/ nBzd okw w[ıfb; dk
fXnkB fJ; T[ZiVh fJwkos dh ftok;s tb fdtkfJnk T[j
r[o r'fpzd f;zx ;kfjp tb'A ofus fBjebzeh ntsko ftu fJ;
soQK Ù[Ù'fGs j? L Gb Gkr G:k fJj ;zGb e/ jfoi jfow≥do
nktjr/ .. (d;w rqzE, fBjebzeh ntsko, 141141141141----56565656, g≥a 583583583583) .
nBzd okw w[ıfb; dh fJj y'i dk nkXko r[o r'fpzd f;zx ih
ofus d;w rqzE jh j?, Bk fe e'Jh j'o ;z;feqs ouBk fi; s'A fe
T[j nDikD ;h . (fJ; ;q's dh tke¯h bJh w?A ;qa ihtB f;zx
fdT[b, :ae/a tkfbnK dk nfs XzBtkdh jK) e[fJo f;zx, i' fe
GkJh wBh f;zx dk ftfdnkoEh ;h, B/ nkgDh feqs r[ofpbk;
gksÙkjh 10, 175110, 175110, 175110, 1751 Jha ftu goh ehsh, B/, Bk f;oc ıkb;k ;kiD
s'A gfjbK dhnK xNBktK dk f˜eo pfuso BkNe d/ nkXko ”s/
ebwpzd ehsk pbfe fJ;/ pfuso BkNe ftu'A fJfsjk;e jtkb/
th d/ fojk j? . (6L1656L1656L1656L165) . fJjh e[fJo f;zx r[o r'fpzd f;zx tb'A
feqÙB ntsko dh ouBk dk th f˜eo eodk j? (6L26L26L26L2) ;qa ÙwÙ/o f;zx
nÙ'e, fiBQK B/ fJ; r[ofpbk; dh ;zgkdBk ehsh ns/ vka c"ik f;zx
B/ fJ; dh Gfwek fbyh, fJ; rb dh g[ÙNh eod/ jB fe e[fJo f;zx
d/ nkXko ;o'sK ftu pfuso BkNe ns/ r[o ;'Gk gqw[Zy ;B .
g≥itK ;o's ;og f;zx e'fÙe dhnK r[o ehnK ;kyhnK jB
i' fe 1790 1790 1790 1790 Jha ftu ;zgoB j'Jh . fJj ;o's d;w rqzE Bz
r[o r'fpzd f;zx ih dh gqwkDe ouBk jh BjhA d;dk pbfe tZy-
tZy ouBktK fby/ ikD dk T[d/Ù, ouBk ekb, T[BQK dh fJfsjkf;e
gqwkfDesk d/ m'; ;ps th fdzdk j? . fJjh ;o's r[o r'fpzd
f;zx ;kfjp tb'A 1699169916991699 dh ft;kyh Bz ıkb;k ;kiD ;w/A n≥fwqs
fsnko eoB bJh g≥i/ pkDhnK ig[ih ;kfjp, ikg ;kfjp,
nkBzd[ ;kfjp, u"gJh ns/ ;[Xk ;tJhJ/ ;kfjp gVQB dh pks th
eodk j? . fJ;/ soQK fJ; ;o's ftu wjKekb Bz f;Zy f;XKsK
w[skfpe gow-fgsk gqwkswk d/ Bkw Bkb ;zp'XB ehsk j?, Bk fe
fÙt ih d/ Bkw Bkb fit/A fe d;w rqzE fto'Xh i[zvbh eo ojh j? .
ft;Eko bJh d/y', r[o ehnK ;kyhnK, ;kyh Bza 33, 38, 40,33, 38, 40,33, 38, 40,33, 38, 40, 43 43 43 43----45, 45, 45, 45,
49, 56, 59, 60, 63, 67, 73, 78, 85, 101, 103, 10549, 56, 59, 60, 63, 67, 73, 78, 85, 101, 103, 10549, 56, 59, 60, 63, 67, 73, 78, 85, 101, 103, 10549, 56, 59, 60, 63, 67, 73, 78, 85, 101, 103, 105 .
S/tK ;o's e/;o f;zx fSpo dk ““pz;ktbhBkwk d;K
gksÙkjhnK ek”” i' fe 1769176917691769----70707070 JhH ftu ;zgoB j'fJnk, d;w rqzE
dh ;zgoBsk dk ;zws 1755175517551755 fpqH 1698169816981698 JhH fdZsk j? (uoD 14L22314L22314L22314L223----
24242424) . fJ;/ e/;o f;zx fSpo B/ nkgDh fbys ftu pfuso BkNe Bz
nkXko ;o's BjhA pDkfJnk pbfe T[; ftu'A ;?Bkgfs tKr gqwkD
s/ jtkb/ th fdZs/ . (uoD 14L16514L16514L16514L165----69696969) . ;ZstK fJfsjk;e ;o's
GkJh d/;k f;zx dk ofjsBkwk j? . GkJh d/;k f;zx i' fe GkJh wBh
f;zx ih d/ ;kfjp˜kd/ ;B, nkgD/ ofjsBkw/ ftu d;w rqzE dh
gqwkfDesk pko/ jtkbk fJ; soQK fdzd/ jB L
d[j rqzE w? pkDh i'Jh ..
u[zB u[zB ezm eo/ fBs ;'Jh ..
d;whA nkfd r[o fdB i/s/ ..
g[op ;wkB ej/ j? s/s/ ..
;[Bj[ f;zx fJe puB jwkok .
gqEw/ jw B/ ikg[ T[ukok .
g[B nekb T[;sfs i' ejh .
p/d ;wkB gkm i' njh .
g[B pfusq BkNe pBtk:' .
;'fY pz; ij eEk ;[jk:' .
g[B d' uzvh ufosq pDkJ/ .
n≥so e/ ;G efp wB G≈J/ .
r:kB gqp'X p'X jw ejk .
i; gkm eo jfo gd bjk .
g[B u'ph; ntsko ejkBh .
poBB eok ;wMh ;G r:kBh .
dsksq/:k e/ r[o ;[BkJ/ .
g[B pfuso py:kB pBkJ/ .
fsqB e' Gh fJe rqzE pykBk .
gVQ/ wVQ ;' j'fJ ;:kBk .
Ùpd j˜ko e/ ;[ydkJh .
;p? fBqgB eh eEk ;[BkJh .
;' w? fjs efo poB ;tkoh .
g[B ej ojs B ejz T[ukoh .
uko ;? uko ufosq pBkJ/
ijK i[tfsB e/ Sb fdyokJ/
nmtK fJfsjk; ;o's, g≥ikp :Bhtof;Nh uzvhrVQ
ftu ;[oZfyns ufosq' gy:kB dh fJe S'Nh g'Eh j? i' fe S'Dk f;zx
B/ 6 6 6 6 t?;ky 1780178017801780 fpqa/ngq?b 3, 17233, 17233, 17233, 1723 JhL p[Xtko Bz fsnko ehsh
ns/ fJ; Bz soeÙ dh g'Dh dk Bkw fdsk j?, fi; s'A fJj ;k¯ f;X
j[zdk j? fe 1723172317231723 JhL se ufosq' gy:kB dhnK S'NhnK g'EhnK th
fsnko j' u[ehnK ;B, fi; Bz fe ıkb;k ¯"i d/ ioB?b nkgD/
shoK d/ soeÙ ftu oyd/ ;B . fezBh j?okBh tkbh rb j? fe
r[o r'fpzd f;zx ih d/ ıkb;/ nmkothA ;dh ftu fJBQK ufosqK Bz
gVQ e/ nkgD/ nkuoD Bz ekfJw ofynk ns/ XhnK-G?DK
fJBQK :'fXnK dh ÙoD ftu nk e/ nkgD/ nkg
Bz ;[oZfyns ;wMdhnK ;B. fJ; d/ T[bN XzB jB ;kv/ ni'e/ 60606060----
70707070 ;kbK d/ p˜[or fiBQK d/ wBK ftu fJBQK ufosqK Bz gVQ e/ f;tkJ/
ekw tkÙBk d/ e[M th T[ikro BjhA j'fJnk . fJjh coe
r[ow[y :'rhnK ns/ wBw[y G'rhnK d/ nkuoB dk gqshe th j? .
i/ ;kv/ ÙzektkdhnK B/ j'o th ;ps, fit/A fe wfjwk gqekÙ
(1776 Jh1776 Jh1776 Jh1776 JhH), ;oi gqekÙ (1843184318431843 JhH), g≥E gqekÙ (1841184118411841 JhH) ;[yk
f;zx r[ofpbk; gkH 10101010 (1797179717971797 JhH) nkfd Bz d/yD dh y/ub ehsh
j[zdh sK T[BQK Bz fJ; rb dk ukBDk j' iKdk fe fJBQK
fJfsjkf;e ;o'sK ftu th b/yeK B/ r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/
pfuso BkNe Bz nkgDk nkXko ;o's pDkfJnk j? . r[o r'fpzd
f;zx ;kfjp ih B/ feqÙB ntsko dh ;wkgsh dh skohy fJ; soQK
ebwpzd ehsh j? L
;soK ;? g?Askb w/
;ktB ;[fd fsE dhg ..
Bro gktNk Ù[G eoB
iwBk pj? ;ghg ..
d;w rqzE, feqÙBktsko, 2480248024802480 ..
fJ; n≥doBh rtkjh s'A fJj ;kc ˜kfjo j? fe ;ktB ;[dh
1785178517851785 fpa, 24242424 i[bkJh 1688168816881688 Jha, wzrbtko se r[o ;kfjp
gkT[ANk ;kfjp fty/ 2480248024802480 Szd fby u[e/ ;B . fJ; fJfsjkf;e
gqwkD dh g[ÙNh j'o fJfsjkf;e ;o'sK s'A th j[zdh j?, fiBQK ftu'A
e[fJo f;zx ofus r[ofpbk; gksÙkjh 10 (6L2)10 (6L2)10 (6L2)10 (6L2) s/ ;og f;zx
e'fÙe dh r[o ehnK ;kyhnK (;kyh Bza 43434343) gqw[y jB .
feqÙB ntsko dh ;wkgsh s'A seohpB d' wjhB/ pknd
n; ;[dh 3333, 1785 1785 1785 1785 fpqa/27 27 27 27 ;szpo 1688168816881688 Jha ;'wtko tkb/ fdB
r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ nkgD/ ihtB ekb dh gfjbh bVkJh,
GzrkDh dk :[ZX, fis e/ gjkVh okfinK Bz eokoh jko fdZsh . fJ;
izr s'A pknd r[o r'fpzd f;zx ih ese ;[dh 13, 174513, 174513, 174513, 1745 fpqa, 27 27 27 27
nespo 1688168816881688 Jha ÙBhtko tkb/ fdB gkT[ANk ;kfjp Bz nbftdk
efj e/ egkb w'uB nk rJ/, fi; dk f˜eo ;qh r[o r'fpzd f;zx ih
““ufosq' gy:kB”” ftu fJ; soQK eo oj/ jB L
Bdh iwBk e/ sho w/,
shoE w[uB egkb .
Bro gKtNk S'o jw,
nkJ/ sjK T[skb ..2222..
d;w rqzE, ufosq' gy:kB, Bza 71717171 ..
d;w rqzE dh fJj n≥dobh rtkjh fJ; rb dh gqshe j? fe
1688168816881688 Jha se r[o r'fpzd f;zx ;kfjp, ikg[ ;kfjp, nekb T[;sfs,
pfusq BkNe, uzvh ufosq, frnkB gqp'X, feqÙBktsko, ufosq'
gy:kB (71717171 ufosq se) fby u[e/ ;B . fJBQK ;ko/ ;o'sK s'A fJbktk
r[o ;kfjp pfusq BkNe (nkgDh eEk) ftu fJe j'o fJfsjkf;e s/
m'; gqwkD fJ; soQK ebwpzd eo oj/ jB L
fsqs: pkD wkfo:' ;[ g/Nh wMKoz ..
fpfXn≥ fubesz d[nkb gkoz gXkoz ..
u[Gh fuzu uow≥ eS xkfJ B nk:z ..
ebz e/tbz ikB dk;z puk:z ..
ip? pkD bkfr:' sp? o'; ikfr:' ..
fi; g/Nh Bz gfjB e/ r[o r'fpzd f;zx GzrkDh dk :[X bV
oj/ ;B ns/ fi; sho dh S'j B/ r[o ;kfjp d/ pho o; Bz T[ikro
ehsk T[j ni th wjkokik gfNnkbk gk; ;[oZfyns gJh j? . fJ;
g/Nh T[Zs/ ikg[ ;kfjp s/ ig[ih ;kfjp fbfynk j'fJnk j?, i' fJ;
rZb dk m'; gqwkD j? fe ikg[ ;kfjp r[o ;kfjp B/ gkT[ANk ;kfjp
nkT[D s'A gfjbK T[ukfonk, ns/ pfusq BkNe r[o r'fpzd f;zx ih
dh gftZso ouBk j? .
1711171117111711----1880188018801880 Jha se d/ T[gob/ fdZs/ 13131313 fJfsjkf;e ;psK
ns/ gqwkDK s'A fJj ;kc ˜kfjo j? fe ;qL dbihs f;zx ih ns/ ;qa
irihs f;zx ih nkgDh r[wokj eoB tkbhnK :eVpk˜hnK
fbyD bZr/ fJj G[b rJ/ fe fJfsjk; ebgs nNebpk˜hnK s/
i[rsh eEBK Bkb BjhA f;ofink iKdk pbfe fJfsjkf;e gqwkDK
d/ nkXko ns/ T[BQK d/ ftÙb/ÙD Bkb jh fbfynk iKdk j? .
fJ;/ ;zdoG ftu Jha n?ua eko B/ fejk j? L ““fJfsjk;eko sEK
d/ ;psK s'A fpBK gqGktjhD s/ fBowb j? ns/ sZE nkgD/
fJfsjk;eko s'A fpBK fBowb s/ fBoiht jB.”” (What is
History) . fJBQK ;fseko:'r ftdtkBK B/ fe; T[d/Ù dh gosh
bJh d;w rqzE pko/ fpBK fe;/ ;o's Bz tku/ fJj Mm/ fpnkB dkr/,
T[; dk y[bk;k eoBk e'Jh n"yk BjhA j? . ftdtkB b/yeK dhnK
fbysK s'A ;kc ˜kfjo j? fe fJBQK B/ nkgDhnK fbysK d/ sZs
gfjbK fBoXkfos ehs/ s/ c/o sEK s'A fJ; bJh gqj/ ehsk sK i'
Mm d/ ;jko/ ÙoXktkB, ftukotkB gkmeK Bz d;w rqzE pko/
r[wokj ehsk ik ;Ze/ .
id'A d;w rqzE ;kfjp pko/ Mm dk pk˜ko row j't/ sK fJj
fe; soQK j' ;edk j? fe vka osB f;zx iZrh fJ; ftu nkgDk
fjZ;k Bk gkT[Ad/ . vka osB f;zx iZrh dk ;'X gZso ;qa ÙwÙ/o f;zx
nÙ'e d/ ftukoK dk jh so˜wkBh ;h . T[BQK d/ ;'X gZso ftu e'Jh
th dbhb iK ftuko T[BQK d/ nkgD/ BjhA f;tkfJ e[M g[oksB phVK
d/ gkm-G/d d/ . i' th ftuko vka osB f;zx iZrh B/ nkgD/ ;'X
gso ftu fdZs/ T[BQK ftu y'i dk n≥Ù wkso th BjhA. vka iZrh
fbyd/ jB fe fijVh nkfd phV ns/ d;w dh phV dk
fJeZmk ;zebB GkJh wBh f;zx ih B/ fsnko ehsk T[; ftu
r[o n≥rd d/t ih dh pkDh j? jh BjhA . fJ; s'A ;gZÙN j? fe iK sK
vka iZrh B/ fe;/ yk; wB'oE bJh fJ; ;c?d Mm dk ;jkok fbnk,
iK T[BQK Bz w'N/ nZyoK tkbh phV d/yDh-goyDh BjhA nkJh, iK
T[BQK B/ phV d/y/ pˆ?o jh ;[D/-;[DkJ/ :ZeV wko fdZs/, i' gqzgok
d;w rqzE d/ fto'Xh jkb/ se ubk oj/ jB . fJ;/ gqzgok dh skik
fw;kb ;a dhtkB f;zx (w'jkbh) dh fbys rfbzgf;; n"c uzvh
ufosq (Glimpses of Chandi Charitar) ftu fwbdk j?, fi; ftu
T[BQK B/ fJj ftuko gqrN ehs/ fe r[o ;kfjp dk uzvh ufosq Gkrts
g[okD ”s/ nkXkfos j?, idfe Grts g[okD ftu uzvh dk e'Jh f˜eo
BjhA . n;b ftu b/ye d/th Gkrts g[okD Bz Gkrts g[okD ;wM
fojk j? id fe fJj d't/A g[okD nbZr-nbZr jB .
fJBQK Ùzektkdh yoV frnkBhnK dk nrbk jfEnko j? noEK
d/ nBoE eoBk fiBQK dhnK e[M e[ fw;kbK d/DhnK pj[s ˜ooh jB .
fJj Ùzektkdh ;ko/ d/ ;ko/ b/yeK B/ nkgDhnK ouBktK ftu
““GrT[sh”” Ùpd d/ noE d[ork dZ;/ jB, i' fe X'y/ Bkb ;zrsK Bz
r[wokj eoB dh e'fÙÙ jh BjhA pbfe fJ; rb dk ;gÙN ;ps j? fe
fJBQK B/ uzvh ufosq Bz fJe tkoh th uzrh soQK BjhA gfVQnk . foÙh
wkoezv/ B/ wkoezv/ g[okD ftu d[ork bJh 108108108108 Bkw fds/ jB, go
GrT[sh T[[; ftu BjhA j? . GrT[sh ;ko/ g[okfDe ;kfjs ftu gow-
fgsk gqwkswk bJh tofsnk frnk j?. ;ko/ d;w rqzE ftu GrT[sh
Ùpd dk gq:'r d' tkoh ehsk frnk j? ns/ fJj d't/A tkoh tko ;qh
GrT[sh ih ftu jh nkT[Adk j? L
fgqEw GrT[sh f;wo e? r[o BkBe bJhA fXnkfJ ..
-d;w rqzE, tko ;qh GrT[sh ih eh, 1, 1, 1, 1, g≥L 119 119 119 119 ..
bJh GrT[sh d[or Ùkj toikrfB Gkoh ..
- d;w rqzE, tko ;qh GrT[sh ih eh, 53L2, 53L2, 53L2, 53L2, g≥L 127127127127 ..
j[D i/ fJBQK yoV frnkBhnK dh BthB ;'u w[skfpe fJ;
T[Zgobh ;so d/ noE ehs/ ikD sK ;kBz fJj efjDk gt/rk fe d[ork
B/ d[ork Bz cV e/ :[X ehsk . d;o/ fJj i[zvbh fJj efjD' BjhA
EZedh fe ““wjKekb”” Ùpd dk noE fÙt ih j?, fJ; bJh r[o r'fpzd
f;zx ih B/ fÙt ih dh nokXBk ehsh . t/fde s/ T[gfBÙd ;kfjs
ftu th ““wjKekb””, ““ekb'-ekb”” gow fgsk gqwkswk bJh jh tos/
rJ/ . gqw[Zy Ùpd e'ÙK ftu th ““ekb”” ns/ ““wjKekb”” ÙpdK d/ noE
gow-fgsk gqwkswk jh fdZs/ jB . (ft;Eko bJh d/y'L (1111) w[ezd bkb
f;ohtk;stk, frnkB Ùpd e'Ùl (2222) tha n?;a nkgN/, ;z;feqs
n?Nw'b'ihl (3333) okipbh gKv/, fjzd Xow e'Ùl (4444) okw uzdo towk,
wkDe fjzdh e'Ùl (5555) ;:kw ;[zdo dk;, fjzdh Ùpd ;kro ns/ (6666) vka
n?;a n?;a i'Ùh, g≥ikph-n≥ro/˜h e'Ù) . r[o r'fpzd ;kfjp dhnK
fbysK ftu ““ekb”” ns/ ““wjKeb”” fJ; f;qÙNh dh f;oiDkswe
Ùesh j?, fi; e'b fJ; Bz ısw eoB dh th Ùesh j?, gqwkswk i' fe
ihtB ns/ w"s dk ;[nkwh j? bJh tofsnk frnk j?, r[o r'fpzd
f;zx ;kfjp B/ d;w rqzE ftu gow-fgsk gqwkswk bJh eJh eow-
BkwK dk toBD ehsk j?, fit/A fe ““ekb””, ““;op-ekb””, ““wjkekb””,
““ekb-ekb/””, ““ekb g[oy””, ““nBzekb””, ““ekbz ekb”” .
wjkekb ;z;feqs dk Ùpd j?, fi; d/ Ùkpfde noE jB ““;ot-
T[Zu ;wK”” i' fe ;w/A d/ uZeo s'A ofjs j? ns/ ;ko/ Xkofwe ;kfjs
ftu fJj gow-fgsk gqwkswk bJh tofsnk frnk feT[Afe
gqwkswk ;dhth j? idfe T[; dh ;koh f;qÙNh BkÙtkB j? . ““wjkekb””
Ùpd dk ;G s'A f˜nkd (80808080#) gq:'r r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ nkgDh
ouBk ufosq' gy:kB ftu ehsk j? . fJ;/ soQK Ùpd ““fÙt”” Bz th fJj
yoV frnkBh fÙt ih Bkb i'V e/ fJj ;kps eoB dh Bkekw e'fÙÙK
ftu br/ j'J/ jB fe d;w rqzE ;kfjp fe;/ ;kes eth dh ouBk j? .
go fgSb/ 40404040 ;kbK ftu fJj BthB y'ih T[; ;kes eth d/ Bkw,
fBtk;, iks-gks, j'Ad, Ùq/Dh s/ fbysK dZ;D ftu goh soQK Bkekw
oj/ . fJj fJ; uh˜ dk y[bk;k th BjhA eo ;e/ fe i/ fJj fe;/
ukbke ;kes eth dh ukb ;h sK T[; B/ nXohnK fbysK fby e/
nXoh ukb feT[A uZbh . ;G ftdtkB fJj w≥Bd/ jB fe ““nekb
T[;sfs””, pfuso BkNe (nkgDh eEk), frnkB gqp'X, fsq:k ufoso
nXo/ jB . i/ d;w rqzE Bz rj[ Bkb ftukohJ/ sK gsk brdk j? fe
ikg[ ;kfjp, nekb T[;sfs, uzvh ufoso (1111----2222), tko ;qh GrT[sh ih
eh, ÙÙso Bkw wkbk g[okD, efps ;tZJhJ/, ˜coBkw ftu fe;/ eth
dk Bkw BjhA, idfe r'fpzd Ùpd 2 2 2 2 tko okw ntsko (864864864864) s/
ufoso' gy:kB (242242242242) ftu tofsnk frnk, feqÙBktsko ftu ;:kw
Bkw dh tos'A ehsh rJh, idfe ufoso' gy:kB ftu okw, ;:kw s/
ekb BkwK dh tos'A ehsh rJh . fJBQK ;kohnK ouBktK d/ Ù[o ftu
““;qh w[ytke gka d;thA”” iK ““gksÙkjh 10101010”” fbfynk i' fe fJ; rZb
dk m'; ;ps j? fe ““r'fpzd””, ““okw””, ““Ù:kw”” r[o r'fpzd f;zx ;kfjp
d/ jh T[gBkw jB ns/ fszB jh Bkw nkfd r[o rqzE ;kfjp ftu gow-
fgsk gqwkswk bJh tos/ rJ/ . d;w rqzE ;kfjp Bz nro tZy-tZy
ethnK dh ouBk fJBQK BkwK d/ nkXko s/ w≥BhJ/ sK fJj c?;bk eoBk
n"yk j't/rk fe fejVk Szd okw dk j? s/ fejVk Szd ;:kw dk j? .
ufosq' gy:kB ftu ufosq BzL 183, 193, 222, 227, 242, 336, 396, 183, 193, 222, 227, 242, 336, 396, 183, 193, 222, 227, 242, 336, 396, 183, 193, 222, 227, 242, 336, 396,
401401401401 ftu okw s/ Ù:kw Bkw dh tos'A ehsh rJh j? . fJ;/ soQK feqÙB
ntsko ftu th okw s/ Ù:kw d/ Bkw dh tos'A j'Jh j? (Szd 1373, 1373, 1373, 1373,
1822, 1983, 2238, 47961822, 1983, 2238, 47961822, 1983, 2238, 47961822, 1983, 2238, 4796), okw ntsko ftu r'fpzd s/ Ù:kw BkwK
dh tos'A ehsh rJh j? . (Szd 862, 865862, 865862, 865862, 865) . ufosq' gy:kB s/ feqÙB
ntsko ftu okw s/ Ù:kw BkwK dh tos'A fJe :K d' SzdK d/ tec/
pknd ehsh rJh j? . (ufosq' gy:kBL 109L19, 22109L19, 22109L19, 22109L19, 22, feqÙB ntsko,
1872187218721872----73737373, d[BhnK d/ ;kfjse fJfsjk; ftu n?;h e'Jh th ekft ouBk
BjhA fi; d/ tZy-tZy Szd nbZr-nbZr ethnK B/ fby/ j'D . fezBh
j?okBh tkbh rb j? fe ;kv/ r[owfs d/ fJj yoV frnkBh fÙt bJh
1008100810081008 Bkw epbd/ jB, ftÙB bJh 1000100010001000 Bkw th epbd/ jB, uzvh
bJh 108108108108 Bkw i' fe gzvsK d/ o"ÙB fdwkrK dh ekY jB, go nkgD/
r[o bJh e'Jh th T[gBkw epbD bJh fsnko BjhA . ““ekb”” s/ ““jfo””
Bkw dk e'Jh th eth r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/ dopkoh ethnK dh
g[okDh Bkwktbh ftu BjhA nkT[Adk . ;ko/ Xkofwe rqzEK ftu yk;
eoe/ nkfd ;qh r[o rqzE ;kfjp ns/ ;qh d;w rqzE ;kfjp ftu ““r'fpzd””,
““okw””, ““Ù:kw””, ““ekb””, ““jfo”” Ùpd fiE/ gow-fgsk gqwkswk d/
p'Xe jB, T[E/ r[o ;kfjp d/ Bkw dh th gqshfBXsk eod/ jB .
r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/ dopkoh ethnK dhnK ;[szso ouBktK ;kv/
gk; w"id jB ns/ fJBQK Bz fXnkB Bkb tkuB ”s/ gsk brdk j?
fe ;ko/ dopkoh ethnK B/ r[o ;kfjp dhnK pyÙhÙK dk f˜eo ehsk j?,
go ;ko/ d;w rqzE ftu ;kohnK ouBktK d/ w≥rbkuoD :K T[g;zjko
(ouBk d/ n≥s) ftu f;o¯ s/ f;o¯ gow-fgsk gqwkswk dh T[;ssh T[;
d/ eow BkwK Bkb ehsh rJh j? . fJ;/ soQK i/ dopkoh ethnK tb'A
ehs/ nB[tkd ns/ r[o r'fpzd f;zx ;kfjp tb'A ehs/ nB[tkdK Bz T[BQK
d/ wb ;o'sK Bkb nfXn?B eohJ/ sK fJj ;k¯ ˜kfjo j[zdk j? fe fiE/
dopkoh ethnK B/ wb ;o'sK dk nZyo pX nB[tkd (literal
translations) ehsk j? T[ZE/ r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ wb ;q'sK d/ ss
Bz nkgDh Ù?bh ns/ cb;¯/ nB[;ko fJe nBmk og fdZsk ns/
nkgDhnK fbysK okjhA Gkosh ;z;feqsh d/ tho BkfJeK Bz nwo pDk
fdZsk . fJ; dh fJe T[dkjoD uzvh ufosq j? . uzvh ufosq T[efs
fpbk;, wkoezv/ g[okD d/ d[ork ;gsÙsh tkb/ Gkr dk ;[szso
nB[tkd dZf;nk iKd j?, go jehes fJ; d/ T[bN j? . wkoezv/ g[okD
ftu fJ; eEk d/ 13131313 nfXnkfJ s/ 700700700700 ;b'e jB, idfe uzvh ufosq
T[es fpbk; d/ 8888 nfXnkfJ s/ 233233233233 Szd jB . r[o r'fpzd f;zx ih
B/ ;[u/s wB Bkb pj[s p/b'VhnK ;fEshnK fJ; ouBk ftu'A eZY
fdZshnK jB. wkoezv/ g[okD d/ gfjb/ 4444 nfXnkfJ i' fe d[ork
T[;ssh ftu jB T[j r[o ;kfjp B/ nkgDh ouBk ftu Ùkfwb BjhA
ehs/. fJ;/ soQK r[o ;kfjp B/ j˜koK ;kbK d/ :[XK, d/tfsnK d/ fJem/
j'D, d/th dh T[sgsh s/ j'o t/ot/ nkgDh ouBk dk fjZ;k BjhA
pDkJ/ . ;Zu s/ B/eh dh Ùesh d[ork Bz T[ikro eoB bfrnK uzvh d/
BÙ/ dk fposKs th r[o ;kfjp B/ nkgDh ouBk ftu Ùkfwb BjhA
ehsk, idfe wkoezv/ g[okD ftu d[ork tb'A Ùokp d/ ;/tB dh pks Gh
ejh rJh j? . wkoezv/ g[okD d/ 11111111 s/ 12121212 nfXnkfJ ftu d/th T[;sfs
s/ wjksw Bz goh soQK Beko e/ r[o ;kfjp B/ gqwkswk gk;'A B/e ezwK
d/ fdqV ftÙtk; Bkb vN/ ofjD dh gqkoEBk ehsh j? L
d/fj f;tk po w'fj fJj?
Ù[G eowB s/ epjz B No' ..
B vo' nfo ;' ip ikfJ bo',
fB;u? eo nkgBh ihs eo' ..
no[ f;y j" nkgB/ jh wB e"
fJj bkbu jT[ r[B sT[ T[uo' ..
ip nkt eh nT[X fBXkB pB?
ns jh oB w? sp iM wo' ..
uzvh ufosq, 231 231 231 231 ..
fJ;/ soQK uzvh-ufosq dik i' fe d/th Gkrts g[okD ”s/
nkXkfos j? ftu th r[o r'fpzd f;zx ih B/ fJ; wb ;o's ftu n;[o
ÙeshnK dh T[sgsh, d[ork dh T[sgsh, d[ork dh T[;ssh ns/
j˜koK ;kbK dh bVkJh Bz nkgDh ouBk ftu irQk BjhA fdsh .
r[o r'fpzd f;zx ih B/ f;o¯ nkgD/ ““GrT[sh”” d/ cb;c/ Bz d?th
Ùesh ns/ fJbkjh fJB;kc d/ og ftu jh uzvh ufosq T[efs fpbk;,
uzvh ufosq dik, tko ;qh GrT[sh ftu g/Ù ehsk j? . ““d[ork”” ;z;feqs
dk Ùpd j? fi; dk wsbp j? ““gj[zu s'A
goQ/””, ““d[orw””, ““nrw”” ns/ fJ;/ jh og ftu T[j r[o ;kfjp dhnK
fbysK ftu nkT[Adh j? . r[o ;kfjp dk c[owkB j? L
fe;B fp;B epjz Bfj fXnkTA ..
ekB ;[B/ gfjukB B fsB ;'A ..
d;w rqzE, feqÙB ntsko, 434, 434, 434, 434, g≥a 310 310 310 310 ..
itB ekb ;G irs pBk:' ..
d/t d?s iSB T[gik:' ..
nkfd n≥fs J/e? ntskok ..
;'Jh r[o ;wfM:j[ jwkok ..9999..
d;w rqzE, efp:' pku p/Bsh u'gJh, 9999 g≥a 138 138 138 138 ..
fJj d' jh c[owkB fJ; rb Bz ;kps eoB bJh ekch jB fe
r[o ih d/ d[ork d/ fpÙB Bz BjhA w≥Bd/, d[ork sK pj[s do j?. T[j
f;oc gow-fgsk gqwkswk Bz jh nkgDk fJÙN w≥Bd/ jB Bk fe fe;/
ntsko g[oÙ Bz . fJ;/ bJh ;kv/ uzvhrVQ d/ yoV frnkBh fJBQK
ouBktK s'A w[Beo jB sK i' T[j nkgDh r[o r'fpzd f;zx ;kfjp fto[X
w≥dh GktBk dk g;kok eo ;eD .
tko ;qh GrT[sh ih eh d/ w≥rbkuoD ftu r[o r'fpzd
f;zx ;kfjp dk Bkw BjhA j? i' fe fJ; rb dk gqwkD j? fe fJj
r[o ;kfjp dh gqwkfDe s/ fJfsjkf;e ouBk j? . i/ fJj fe;/ eth dh
ouBk j[zdh sK fJ; ftu r[o r'fpzd f;zx ;kfjp dk Bkw th B"A r[onK
s'A pknd Ùkwb j[zdk . ;kv/ fJj yoV frnkBh fJj th ;kps eoB dh
e'fÙÙ ftu jB fe fJj r[o ;kfjp d/ ;wekbh ns/ f;y e"w dh wjkB
Ùjhd GkJh wBh f;zx ih Bkb'A f˜nkdk f;nkD/ jB feT[Afe id'A 18181818
thA ;dh ftu ıkb;/ dh nodk; pDkJh rJh sK GkJh wBh f;zx ih Bz
fJj gsk BjhA ;h fe fJj r[o ;kfjp dh ouBk j? iK BjhA, fi; dk
fJbjkw fJBQK Ùzek tkdhnK Bz j' u[ek j?, fi; dk eV gquko fJj j[D
eo oj/ jB .
id'A r[o r'fpzd f;zx ;kfjp ofus uzvh ufosq T[efs fpbk;,
uzvh ufosq dik, tko ;qh GrT[sh ih eh nkfd dh wb g[okDe ;o'sK
Bkb s[bBk eohJ/ sK fJj ;kc ˜kfjo j[zdk j? fe r[o ;kfjp B/ ;[u/s
wB Bkb g[okDe ;kfjs dhnK p/b'VhnK ;fEshnK s/ ft;Eko
nkgDhnK ouBktK ftu Ùkfwb BjhA ehs/. r[o ;kfjp B/
g"okDe ;kfjs dk fwEjk;e n≥Ù ısw eoe/ fJBQK eEktK Bz gfjbh
tko fJfsjk;e gq;zr d/ s"o ”s/ g/Ù ehsk . uzvh ufosqK ftu
r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ ;z;feqs Ùpd ““fB;zr”” dk gq:'r d' tkoh
ehsk j? L
ekbh nT[ uzv e[tzv ;zGko e?
d?s ;' i[X fB;zr ;fiU j?. uzvh ufosq T[efs fpbk;,171171171171..
pkj? fB;zr .. Tm?A MqVzr ..
s[ge sVke .. T[Zms eVke .. uzvh ufosq dik, 30303030 ..
fJ; ;z;feqs Ùpd dk g≥ikph ;wog j? ““fBjzr”” fi; dk gq:'r
r[o noiB d/t ih r[o rqzE ;kfjp ftu fJzi eod/ jBL
““fBoGT[ j'fJU GfJnk fBjzrk””, (g≥L 392392392392) . fBjzr Ùpd dk fJZE/
gq:'r T[; fJB;kB bJh j? i' fe fBoGT[ j? ns/ w"s d/ vo s'A ofjs j?,
fBvo j?, fBXVe j? . fJ; ;z;feqs Ùpd ““fB;zr”” fi; Bz fe
r[o rqzE ;kfjp ftu fBjzr (g≥ikph og) ftZu tofsnk frnk j? s'A
fBjzr f;zxK d/ ifEnK dh T[sgsh j'Jh s/ T[BQK B/ fJ; Ùpd Bz nkgD/
iE/ dk Bkw d/ fdZsk . fJBQK uzvh ufosqK ftZu jh r[o r'fpzd
f;zx ;kfjp d/ eJh f;XKs T[ikro ehs/ fit/A fe L ““ıkb;k nekb
g[oy eh c"i””, ““uVQdh ebk””, ““tkfjr[o ih ek ıkb;k .. tkfjr[o ih
eh ¯sfj ..””, ““;tk bky ;/ J/e bVkT, sp? r'fpzd f;zx Bkw ejkTA””,
““Xow :[ZX”” ““d/r-s/ˆ ¯sfj”” nkfd . r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/
nkgDhnK ouBktK ftu d[ork Bz ;ot-ÙeshwkB gqwkswk
dh ;zxkoB Ùesh d/ og ftu g/Ù eoe/ nkgD/ ıkb;/ bJh sZs frnkB,
fdqVsk ns/ j"A;b/ dk T[j ;'wk fsnko ehsk fi; d/ ¯b;¯/ okjhA goh
18181818 thA ;dh ıkb;k r[o d/ ;kE s'A fpBK T[BQK d/ T[d/Ù dh gosh bJh
Xow :[ZX ftZu ftuodk fojk s/ n;[o ÙeshnK ”s/ csfj gk e/ fJ;
Xosh Bz ftd/Ùh jwbktoK s'A w[es eokT[D s/ ıkb;k oki ;Ekgs
eoB ftu ;cb j'fJnk ns/ r[o ;kfjp d/ c[owkB L ““Gkoh G[ikB e/
Gkoh Go/;'””, dh soiwkBh ehsh (pfusq BkNe, 1L921L921L921L92) . fe;/ th ouBk
iK ;so s'A fJj f;ZX BjhA j[zdk fe r[o ;kfjp B/ d[ork dh gik ehsh,
iK T[; dh T[;ssh ehsh, iK T[; dk wkBtheoB (Personification)
ehsk, :K T[; Bz gqrN (Recall) ehsk . nekb T[;sfs ftZu th
d[ork d/ n;πoK Bz ;zxkoB d/ 20202020 Szd (211211211211----230230230230) jB, fiBQK dk
ft;Eko uzvh ufosq T[efs fpbk;, uzvh ufosq dik ftZu eoe/
tko ;qh GrT[sh ih eh ns/ ufosq'gy:kB d/ gfjb/ nfXnkfJ
ftu ;zfygs og ftZu g/Ù eoe/ fJj gZek ;ps d/ fdZsk fe
fJj ;kohnK ouBktK fJZe' jh ebw dhnK jB ns/ fJj ebw
w/o/ ;fsr[o gksÙkj dh jh j? . fJ; s'A fJbktk r[o ;kfjp B/ nkgD/
fJZe' fJÙN gow-fgsk gqwkswk d/ f;XKs Bz j/m fby/ Szd ebwpzd
eoe/ fJj th ;kps eo fdZsk fe T[j gow fgsk gqwkswk Bz jh d[ork
dh f;oiD Ùesh w≥Bd/ jB L
s?∫jh d[ork ;kfie?
d?sª dk Bk;[ eokfJnk ..
d;w rqzE, tko ;qh GrT[sh ih eh, 2L32L32L32L3 ..
ekb s[jh ekbh s[jh
s[jh s/r no[ sho ..
s[jhA fB;kBh ihs eh
nki s[jh ir pho ..5555..
d;w rqzE, ;qh ÙÙsq Bkw wkbk g[okD, 5555..
s[jh okw j`?e? jmh d?s xk:'..
s[jh feqÙB j`? ez; e/;h ygk:' ..
s[jh ikbgk ekbek e? pykBh ..
s[jh u"dj[z b'e eh okiXkBh ..
d;w rqzE, ufosq'g:kB, ufosq 1L61L61L61L6 ..
i' ;wkXh r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ iwBk Bdh d/ ezY/
gkT[ANk ;kfjp fty/ n≥so fXnkB j' e/ gow-fgsk gqwkswk dh T[;sfs
eoB bJh brkJh s/ nkgDh nekb T[;sfs ftu ““s[jhA s[jhA”” dh
X[zBh S/Vh ns/ 16161616 tko fJ; dk fBozso ikg ehsk (nekb T[;sfs,
19191919----20202020), nekb T[;sfs ftu ““s[jhA s[jhA”” dh X[Bh d/ ikg[ dh rzi
tko ;qh GrT[sh ih eh, ;qh ÙÙsq Bkw wkbk g[okD ns/ ufosq' gy:KB
se ekfJw oZyh, fit/A fe T[Zgo fdZs/ Bkw-wkso jtkfbnK s'A gsk
brdk j?, fJ; ;u Bz T[ikro eoB ftu goh soQK ;woE s/ ;gÙN j?
fe ;kohnK ouBktK r[o r'fpzd f;zx ;kfjp dhnK jh jB .
;z;ko d/ ;kfjse fJfsjk; ftu fJj feqÙwk gfjbh s/ nkyoh
tko j'fJnk fe fe;/ eth B/ nkgD/ d/Ù d/ ;kfjse s/ fJfsjkf;e
fto;/ Bz toswkB gq;fEshnK ftu Ykb e/ nkgD/ Xow :[ZX d/ f;XKs
Bz T[ikro ehsk . d;w rqzE ;kfjp ftu nkfd r[o rqzE ;kfjp Bkb'A
fwfEjkf;e BktK s/ xNBktK dk xZN f˜eo j? . fijVhnK fwfEjk;e
BkfJe-BkfJektK dk f˜eo nkfd r[o rqzE ftu nbzeko d/ s"o ”s/
ehsk frnk j?, T[; Bkb fJj fwfEjk;e gkso b'eK dh ÙoXk s/
ftÙtk; dk fjZ;k pD rJ/ . r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ fJBQK BktK s/
xNBktK dh ft;Eko Bkb d;w rqzE ftu ftnkfynk eoe/ b'eK
dh ;'uDh s/ fdqÙNhe'D ftu fJe eqKsh fbnKdh . i/ nkfd
r[o rqzE ;kfjp ftu nkJ/ fwfEjk;e xNBktK d/ BkfJe BkfJektK dk
f˜eo ehsk frnk j? . fJj e'Jh nfs-eEBh BjhA j't/rh i/ d;w rqzE
Bz nkfd r[o rqzE ;kfjp ftu nkJ/ fwfEjk;e jtkfbnK dk
ftnkfynkeko rqzE Bkb ;BwkfBs ehsk ikt/ . r[o r'fpzd f;zx B/
d;w rqzE ;kfjp ftu fJe nekb g[oy dh ;ot-T[Zusk ekfJw oZyD
bJh fJj ss T[ikro ehsk j? fe fijVhnK d?th ÙeshnK dh
fjzd';skB d/ b'e gik eod/ jB T[j gow-fgsk gqwkswk dh f;oiB
s/ ftBkÙekoh Ùesh d/ jh r[bkw jB, ns/ T[j ;ot-ÙeshwkB
gqwkswk d/ j[ew ftu eJh tko fJ; Xosh ”s/ nkJ/ s/ eu ehs/ .
r[o ;kfjp B/ fizBh ;gÙNsk Bkb d/th-d/tfsnK s/ wosh-gik dk
y≥vB d;w rqzE ;kfjp ftu ehsk j?, T[sBh ;gÙNsk Bkb fJ; dk
y≥vB r[o rqzE ;kfjp ftu BjhA j? . fJj ;ko/ d/ ;ko/ d/th-d/tfsnK B/
wksb'e ftu gow-fgsk gqwkswk dh gik dh pikfJ nkgDh gik
Ù[o eotk fdZsh .
d;w rqzE ;kfjp d/ e[b g≥B/ 1428142814281428 jB, jo/e g≥B/ ”s/
25252525 ;soK jB ns/ d;w rqzE ftu 8, 92, 7008, 92, 7008, 92, 7008, 92, 700 b¯˜ jB . nkfd
r[o rqzE ;kfjp ifrnk; bJh fJe nfXnkswe ;¯o j?, idfe d;w
rqzE ;kfjp ifrnk; bJh ;zs s'A f;gkjh pDB dk ;co j? .
r[o jor'fpzd ;kfjp B/ i' whoh-ghoh dk f;XKs 1606160616061606 JhL ftu
T[ikro ehsk T[; dh soiwkBh d;w rqzE ;kfjp eodk j? . nkfd
r[o rqzE ;kfjp efb:[r ftu gow fgsk gqwkswk d/ ftu b'eK d/
ftÙtk; dh T[dk;hBsk s/ Xow dh d[odÙk dh rZb eodk j?, d;w
rqzE fJ; s'A fJbktk Xow-:[ZX d/ i˜p/ d/ nGkt dh rZb eodk j? .
nkfd r[o rqzE Xow Bz ojkBh s/ nfXnkswe frnkB d/ y/so ftu
T[ikro eodk j?, idfe d;w rqzE Xow dh Gfwek ;wkfie s/
okiBhse y/so ftu T[ikro eodk j? . nkfd r[o rqzE ;kfjp f;yK dk
jfow≥do j? sK d;w rqzE f;y g≥E dk nekb sıs j?, fi; s'A
ifrnk; jfow≥do d/ doÙB eoB d/ Bkb-Bkb nkgD/ Xow :[X d/
¯b;¯/ s'A th ikD j[zdk j? . fJ; Xow :[X d/ ¯b;¯/ Bz fdqVQkT[D bJh
r[o r'fpzd f;zx ;kfjp B/ ıkb;k g≥E gqrN ehsk . d;w rqzE jh f;yK
e'b fJZe n?;k gqwkfDe ;'wk j? i' fe ıkb;Jh tfusqsk dk gqrNktk
eodk j? . fJ; ftu'A s/ f;oc fJ;/ ftu'A jh ıkb;k ofjs, ıkb;/ d/
T[d/Ù, ıkb;/ d/ eeko, ıkb;/ d/ y≥v/, ıkb;/ dhnK fBsB/w pkDhnKL
ikg[,
;tJhJ/, u"gJh nkfd ıkb;/ dh nodk;, ıkb;k wfjwk, ıkb;/ d/
Xow :[X d/ ¯b;¯/, ıkb;/ d/ i?eko/-““d/ˆ s/ˆ cfsj””, ““tkfjr[o ih
ek ykb;k, tkfjr[o ih eh csfj””, ıkb;/ dk nkuoD, s/ ıkb;/ d/
uVdh ebk d/ f;XKs d/ doÙB j[zd/ jB . n;b ftu d;w rqzE ;kfjp
ıkb;/ dk rqzE ns/ fi; dk ftÙtk; r[o r'fpzd f;zx ;kfjp d/ f;ZXKsK
ftu j't/rk, T[j fJ; dh ftnkfynk eoB ftu ;woE j't/rk . ıkb;k
d;w rqzE ;kfjp s'A fpBK fBowb s/ fBopb j? .
ð
;qh d;w rqzE dk eofsqst ns/ T[d/Ù;qh d;w rqzE dk eofsqst ns/ T[d/Ù;qh d;w rqzE dk eofsqst ns/ T[d/Ù;qh d;w rqzE dk eofsqst ns/ T[d/Ù dÙw/Ù fgsk d/ ihtB dh n≥fsw ouBk ““˜coBkwk””, GkJh
d:k f;zx okjhA n"ozr˜/p Bz dZyD d/ d"o/ t/b/, nfjwd Bro ftu
fwfbnk . fJ; pko/ nZi sZe fe;/ fJe pzd/ B/ Gh ÙZe BjhA ehsk fe
fJj r[o feqs BjhA j? .
r[o ;kfjp dh cko;h fbgh ns/ cko;h Ùpdktbh tkbh
ouBk T[BQK d/ cehoh iwkb ns/ Ùkjh ibkb dk ewkb ;h, fi; B/
n"ozr˜/p d/ egNsk Go/ wB d/ fetkV y'b e/ ;Zu dk n?;k Mbekok
wkfonk fe nkbwrho pkdÙkj X[o n≥do'A fjZb frnk ns/ BkBe
go;sK Bz nk˜kd fcoB d/D pko/ Ùkjh c[owkB ikoh eoB s/ w˜po
j' frnk .
Bhb/ d/ Ùkj ;tko ns/ ebw d/ XBh ebrhnK tkb/ B/
eh ;koh fizdrh ftu e/tb fJj fJe' ouBk ehsh j't/rh, e'Jh
w≥B/rk < fi; d/ dopko ftu t/b/ d/ pkdÙkjK Bkb'A ;G s'A tZX eth
j'D ns/ fi; d/ n;spb d/ x'fVnK dh fbd u[ZeD tkb/ pV/ pV/
Bkwto ethnK dk x[wzv s'VB tkb/ j'D, fi; B/ eJh ;kb
brksko iwBk d/ ezY/ s/ eth dopko brk e/ ethnK e'b'A
eftsktK ;[D e/ T[BQK dh do[;sh ehsh j't/, fi; d/ dopko ftu
GkJh Bzd bkb tor/ nkbw ck˜b ÙkfJo, ns/ nB/eK fpqi GkÙk d/
eth j'D, eh T[; r[o B/ ihtB ekb ftu e/tb fJe' ““˜coBkwk””
jh fbfynk, fJj e"D w≥B/rk < fB;u/ jh d;w rqzE d/ Bkw dh ;koh
ouBk r[o feqs j? . fi; dk ftÙb/ÙB n;hA nZr/ eoKr/ .
d;w rqzE d/ fto'XhnK dk fJj soe fe dÙw/Ù ih dk izrK
i[XK tkbk, u[B"shnK Gfonk ihtB j'D ekoD fJZvh tZvh ouBk
BjhA eo ;ed/ nfrnkBsk Gfonk j? . i/ nZi eZbQ dhnK u[D'shnK
Go/ wkj"b ftu, nNZb fpjkoh pkigkJh eftsktK fby ;ed/ jBl
g≥fvs itkjo bkb Bfjo nB/eK g[;seK d/ ou?sk j' ;ed/ jB ns/
d[BhnK dh d' fsjkJh s/ oki eoB tkbh e"w d/ gqXkB w≥soh
ft;zNB uofub feskpK fby ;ed/ jB sK dÙw/Ù fgsk feT[A BjhA
fby ;ed/ <
i/ ˆ"o ehsk ikt/ sK g≥uw fgsk Bz gfotkoe ns/
pqkjwDh ;wki s'A, xZN u[D"shnK dk ;kjwDk eoBk BjhA fgnk ;h .
fco Gh T[BQK B/ nB/eK Bro t;kJ/, ;o'to pDkJ/ ns/ ;qh
r[o rqzE ;kfjp dh ;zgkdBk dk S'Nk ezw BjhA ehsk, fi; ftu
seohpB nZXh ouBk, T[BQK dh nkgDh j? . ntskoh g[oÙK Bz s[e
pzdh eoB tkb/ ethnK tKr fdwkr yo'u yo'u e/ fbyDk BjhA
g?Adk pbfe L-
pkDh T[uofj ;kX iB,pkDh T[uofj ;kX iB,pkDh T[uofj ;kX iB,pkDh T[uofj ;kX iB, nfwT[ ubfj MnfwT[ ubfj MnfwT[ ubfj MnfwT[ ubfj MoD/ ..oD/ ..oD/ ..oD/ .. (g≥Bk 322322322322)
nB[;ko, eftsk rzrk dh Xkok tKr T[BQK d/ fjod/ ftu'A
fBebdh j? .
i'fs og[ jfo nkfg r[o BkBe[ ejk:T[ .. i'fs og[ jfo nkfg r[o BkBe[ ejk:T[ .. i'fs og[ jfo nkfg r[o BkBe[ ejk:T[ .. i'fs og[ jfo nkfg r[o BkBe[ ejk:T[ .. (g≥Bk 1408140814081408)
ns/ i'fs Ujk i[rfs ;kfJ ;fj ekfJnk c/fo gbNhn? .. i'fs Ujk i[rfs ;kfJ ;fj ekfJnk c/fo gbNhn? .. i'fs Ujk i[rfs ;kfJ ;fj ekfJnk c/fo gbNhn? .. i'fs Ujk i[rfs ;kfJ ;fj ekfJnk c/fo gbNhn? .. (g≥Bk 966966966966)
nB[;ko r[o BkBe dh rZdh d/ d;t/A tkfo; s/ fJj soe
nfrnkBsk jh BjhA, Bhu eowh Gh j? .
ebrhXo fgsk d/ ihtB s/ g≥Sh Mks gkfJnK gsk ubdk
j? fe L
(1) d;zpo 1666 g≥i ;kb dh T[wo sZe nkg gNBk ;kfjp oj∂.
(2) 6 ;kb dh T[wo s'A 18 ;kb sZe, go/ pkoK ;kb
nkBzdg[o ;kfjp oj/ .
(3) ;zB 1684 s'A 1687 sZe BkjB d/ oki/ e'b oj/ . fJE/ nkg
B/ BkjB d/ oki/ w/dBh gqekÙ ns/ ;qh Bro d/ oki/ csj Ùkj
dh ;[bkj eotkJh . iwBk d/ ezY/ gkT[ANk ;kfjp dk Bro
t;kfJnk ns/ eth dopko ;ikJ/ .
(4) wJh 1687 JhL Bz GzrkDh dk :[ZX j'fJnk . fJ; soQK gfjbk
iZ[X nkg ih B/ 21 ;kb dh T[wo ftu ehsk .
(5) 1687 ftu nBzdg[o nkT[D s'A go/ d' ;kb fgS'A 23 ;kb dh
T[wo ftu 1689 ftu Bd"D dk i[ZX j'fJnk .
(6) ;zB 1690 JhL ftu j[;?Bh i[ZX j'fJnk . fJ; soQK gsk ubdk
j? fe r[orZdh gqkgs eoB s'A fgS'A go/ 15 ;kb d/ ;w/A ftu
nkg Bz fe;/ pj[sh fpgsk dk ;kjwDk BjhA eoBk fgnk .
1701 s'A fgS'A jh nkg w[stkso izrK ftu w;oc oj/ .
dÙw/Ù fgsk dh s/r ns/ shoK s'A s/i uZbD tkbh ebw
bJh d;w rqzE dh ouBk bJh fJj g≥doK ;kb e'Jh E'Vk ;wK
BjhA ;h .
;ko/ Gow G[b/y/ do eoB bJh dÙw/Ù ih B/ pj[s ;kohnK
ouBktK dh ;wkgsh d/ ;zws ns/ fwshnK, ouBk ;EkB ;w/s nkg
jh toBD eo fdZs/ jB .
(T) ;s[o ;? u[sktb w? ;ktB ;[fd p[Xtko ..;s[o ;? u[sktb w? ;ktB ;[fd p[Xtko ..;s[o ;? u[sktb w? ;ktB ;[fd p[Xtko ..;s[o ;? u[sktb w? ;ktB ;[fd p[Xtko .. Bro gKtNk w'A s[w' ofu:' rqzE ;[Xkfo .. Bro gKtNk w'A s[w' ofu:' rqzE ;[Xkfo .. Bro gKtNk w'A s[w' ofu:' rqzE ;[Xkfo .. Bro gKtNk w'A s[w' ofu:' rqzE ;[Xkfo .. g≥Bk 983 983 983 983 ..
(n) ;s[o ;?A g?skb ;/ ;ktB ;[fd fEfs dhg ..;s[o ;?A g?skb ;/ ;ktB ;[fd fEfs dhg ..;s[o ;?A g?skb ;/ ;ktB ;[fd fEfs dhg ..;s[o ;?A g?skb ;/ ;ktB ;[fd fEfs dhg .. Bro gKtNk Ù[G eoB iw[Bk, pj? ;whg .Bro gKtNk Ù[G eoB iw[Bk, pj? ;whg .Bro gKtNk Ù[G eoB iw[Bk, pj? ;whg .Bro gKtNk Ù[G eoB iw[Bk, pj? ;whg ..... (feqÙBk ntsko)
(J) ;zps ;Zs[o ;fj; GfDi? ..;zps ;Zs[o ;fj; GfDi? ..;zps ;Zs[o ;fj; GfDi? ..;zps ;Zs[o ;fj; GfDi? .. noX ;fj; c[fB shB efji? ..noX ;fj; c[fB shB efji? ..noX ;fj; c[fB shB efji? ..noX ;fj; c[fB shB efji? .. Gkdt ;[dh nÙNwh oft tkok ..Gkdt ;[dh nÙNwh oft tkok ..Gkdt ;[dh nÙNwh oft tkok ..Gkdt ;[dh nÙNwh oft tkok .. sho ;s[dqt rqzE ;[Xkok .. sho ;s[dqt rqzE ;[Xkok .. sho ;s[dqt rqzE ;[Xkok .. sho ;s[dqt rqzE ;[Xkok .. (ufosq 405405405405)
(;) ;zws ;Zs[o ;j; guktB ..;zws ;Zs[o ;j; guktB ..;zws ;Zs[o ;j; guktB ..;zws ;Zs[o ;j; guktB .. jkV tdh fgqEw ;[y dktB ..jkV tdh fgqEw ;[y dktB ..jkV tdh fgqEw ;[y dktB ..jkV tdh fgqEw ;[y dktB .. B/sq s[zr e/ uoB so ;s[dqt sho sozr ..B/sq s[zr e/ uoB so ;s[dqt sho sozr ..B/sq s[zr e/ uoB so ;s[dqt sho sozr ..B/sq s[zr e/ uoB so ;s[dqt sho sozr .. ;qh Grts ;qh Grts ;qh Grts ;qh Grts goB eh:' ox[po eEk gq;zr .. goB eh:' ox[po eEk gq;zr .. goB eh:' ox[po eEk gq;zr .. goB eh:' ox[po eEk gq;zr .. (okwk
ntsko)
fJ; soQK, pVh ;fji nt;Ek ftu fJj ;kok rqzE fsnko
j'fJnk . r[o dopkoh ethnK B/ i' ouBktK ehshnK ;B, jkbks Bz
ftrVfdnK d/y e/ T[BQK Bz gfjbK jh nkBzdg[o ;kfjp s'A pj[s
tZv/ ;BwkB d/ e/ ftdk eo fdZsk ;h, fJ; bJh fB;u/ Bkb
efj ;ed/ jK fe T[j ykbh jZE xoK Bz BjhA rJ/ j'Dr/ pbfe
nkgDhnK ouBktK Bkb b? rJ/ ;B . i' dÙw/Ù ih dh nkgDh
ouBk ;h, T[jh nkBzdg[o ;kfjp T[BQK e'b ;h. fJj Gh go/ Go';/
Bkb efjnk ik ;edk j? fe r[o e/ ;wekbh f;ZyK B/ r[o feqs d/
T[sko/ Gh ntZÙ jh ehs/ ;B .
nekb g[oy d/ j[ew nzdo id nkBzdg[o SZvDk fgnk sK
j'o ;wkB d/ Bkb pj[s ;kok fbfynk ;kfjs BÙN j' frnk . go
e[M e[ ÙoXktkB f;yK d/ ehs/ T[sko/ ns/ e[M e[ r[o ;kfjp d/
nkgD/ d;s/ w[pkoe Bkb fby/ gzB/ pu Gh rJ/, i' nZr/ uZb
e/ ;kps j' ikt/rk .
r[o ;kfjp d/ i'sh i'fs ;wkT[D fgS'A wksk ;[zdoh ih B/
GkJh wBh f;zx ih Bz dopko ;kfjp dh ;/tk ;zGkb bJh G/fink
Bkb jh dÙw/Ù fgsk dh pkDh bZG e/ ;zGkbD dh skehd Gh ehsh .
GkJh ;kfjp B/ wksk ih Bz i' fuZmh fbyh T[; s'A gsk ubdk j? fe
T[BQK B/ d'B'A ezw goh sB d/jh Bkb f;o/ ukVQ/ .
vkeNo fsqb'uB f;zx dh fbys nB[;ko GkJh wBh f;zx ih
B/ Ùjhd j'D s'A uko ;kb gfjbK d;w rqzE dh phV fsnko eoe/
g≥E Bz g/Ù ehsh . fi; s/ vzxh thuko uouk j'Jh . eJhnK dk
efjDk ;h fe r[o ;kfjp dhnK nksw T[gd/Ù tkbhnK pkDhnK
ikg ;kfjp nekb T[;sfs, j˜ko/ d/ Ùpd ns/ 33 ;tZ:/ nkfd dh
nbZr g'Eh pD/, fjzd fwfEjk;e rqzEK d/ T[bZE/ ns/ ufosq' gy:kB
nkfd nZv nZv g'EhnK ftu oyhnK ikD. go eJhnK dk efjDk ;h
fe ;kohnK fJe' irk ofjD .
wjkB e'Ù nB[;ko fJ; ftÙ/ s/ thuko, GkJh ;kfjp dh
Ùjhdh fgS'A gzE B/ dwdw/ ;kfjp ehsh . go ;kohnK pkDhnK, i'
j[D gquZbs d;w rqzE ftu jB, GkJh wBh f;zx tb'A fJeZsq eo e/
rqzE fsnko eoB Bz GkJh ekBQ f;zx ih ;thekod/ jB . fJE/ fJj
dZ;Dk Gh T[fus j? fe fJBQK feosK Bz nZv nZv g'EhnK dh Ùeb
ftu oZfynk ikt/ iK fJe rqzE ftu oZfynk ikt/ . e/tb fJj'
wZsG/d T[; t/b/ d/ g≥Ee ftdtkBK ftu ;h . go fJBQK d/ eosk
pko/ fe;/ fJe f;y Bz Gh Ùzek BjhA ;h . id fe j[D fJj e[gquko
ehsk ik fojk j? fe nkfd ekb s'A fJ; rqzE pko/ g≥E ftu
wZsG/d ;h .
GkJh wBh f;zx ih tZb'A fsnko ehsh nkfd ;qh
r[o rqzE ;kfjp dh phV i' g≥uw fgsk dh pDkJh soshp s'A tZyoh,
okrK nB[;ko Bk j' e/ r[o ;kfjpK d/ wjZb/ dh soshp nB[;ko ;h
ns/ fi; Bz g≥E B/ gqtkB BjhA ehsk ;h T[; dk Sbktk d/ fe j[D
gquko j' fojk j? fe GkJh wBh f;zx tb'A fJeZsq ehsh, d;w rqzE dh
pkDh Bz g≥E B/ gqtkB BjhA ehsk, ;ok;o e[co j? . g≥E tZb'A
ngqtkBs nkfd phV j[D bZGh rJh j? i' fe vkeNo r[ouoB f;zx
ih foa w[yh ;qh r[o rqzE ;kfjp nfXn?B ftGkr g≥ikph :Bhtof;Nh,
gfNnkbk e'b ezfgTNo ftu wfjc j? .
GkJh wBh f;zx ih tb'A fsnko ehsh d;w rqzE dh phV
ftu, r[o ;kfjp d/ nkgDh ebw Bkb fby/ ebeh ntsko ftu'A,
fJe gzB/ dh c'N' wjkB e'Ù d/ gzBk 419 s/ GkJh ekBQ f;zx ih B/
fdZsh j? . gkmeK dh frnks bJh GkJh ;kfjp B/ fJ; dh Gogo
ikDekoh s'A fJbktk noE Gh ehs/ jB fi; dh c'N' Bkb brkJh ik
ojh j? .
fi; soQK ;G Bz gsk j? fe wZ;k ozxV dh xNBk fgS'A ;ko/
g≥E B/ ;op ;zwsh Bkb d;w rqzE dhnK ;kohnK Bz pkDhnK GkJh
wBh f;zx ih d/ pDkJ/ sseo/ nB[;ko fJe fibd ftu oyDk
gqtkB eo fbnk .
vkeNo fsqb'uB f;zx ih nB[;ko GkJh wBh f;zx s'A
fJbktk j'o Gh eJh r[of;ZyK B/ nkgD/ TZ[dw Bkb fJ; rqzE dhnK
phVK fsnko ehshnK iK GkJh wBh f;zx ih s'A fsnko ehs/ rqzE d/
T[sko/ ehs/ .
fJBQK ftu'A w[yh Bkw, pkpk r[opyÙ f;zx, ;[yk f;zx ns/
pkpk fpB'd f;zx ih d/ jB . pkpk fpB'd f;zx ih r[o n≥rd d/t
wjkoki d/ gVg's/ ns/ dÙw/Ù fgsk d/ j oh f;zx ;B, fiBQK Bz
wjkoki B/ pzd/ pjkdo Bkb g≥i fgnkfonK ”u'A fJe fgnkok Ekg e/
g≥ikp G/fink ;h . pkpk fpB'd f;zx dk fbfynk d;w rqzE nZi
eZbQ wjkokik gfNnkbk d/ fBZih d/y-o/y j/m j? . vkeNo fsqb'uB
f;zx ih B/ fJ; dk vzxk nfXn?B ehsk j? ns/ d/fynk j? fe fJ;
ftu 28 gzB/ dÙw/Ù ih d/ nkgD/ eo ewbK d/ fby/ j'J/ bZr/ j'J/
jB . fJBQK ftu'A fJe g≥B/ dk c'N' n;hA nzfse/ ftu d/ oj/ jK .
fJ;/ soQK pkpk dhg f;zx ih dh jE fbys fBsB/w dh g'Eh
pfmzvk d/ fg≥v fsT[Dk g[ikohnK s'A gqkgs j'Jh j? . fJ; ftu nkfd
r[o rqzE ;kfjp ns/ d;w rqzE ftu'A, d'BK rqzEK ftu dhnK pkDhnK
jB . Bkb jh fJE'A pkpk dhg f;zx ih d/ T[so nfXekoh pkpk fws
f;zx dh jZE fbys d;w rqzE dh phV gqkgs j'Jh j? . fJj ;G vka
r[ouoB f;zx ih e'b jB .
j[D n;hA T[gobh ehsh uouk dh gq'Vsk bJh fJfsjk;e
gqwkB gkmeK bJh G/N eod/ jK .
dÙw/; ih d/ ;wekbh, GkJh d/;k f;zx nkgD/ fby/
ofjsBkw/ ftu ebrhXo wjkoki d/ puB fJ; soQK fbyd/ jB L
;[Bj[ f;zx fJe puB jwkok .;[Bj[ f;zx fJe puB jwkok .;[Bj[ f;zx fJe puB jwkok .;[Bj[ f;zx fJe puB jwkok . gqEw? jw B/ ikg T[ukok .. gqEw? jw B/ ikg T[ukok .. gqEw? jw B/ ikg T[ukok .. gqEw? jw B/ ikg T[ukok .. 233 233 233 233 ........ g[B nekb T[;sfs i' ejh . p/d ;wkB gkm i/ njh . g[B nekb T[;sfs i' ejh . p/d ;wkB gkm i/ njh . g[B nekb T[;sfs i' ejh . p/d ;wkB gkm i/ njh . g[B nekb T[;sfs i' ejh . p/d ;wkB gkm i/ njh . g[B pfusq BkNe pBg[B pfusq BkNe pBg[B pfusq BkNe pBg[B pfusq BkNe pBtk:' . ;'fY pz; ij eEk ;[jk:' ..tk:' . ;'fY pz; ij eEk ;[jk:' ..tk:' . ;'fY pz; ij eEk ;[jk:' ..tk:' . ;'fY pz; ij eEk ;[jk:' ..134134134134........ g[B d' uzvh ufosq pBkJ/ . n≥so e/ ;p efp wB GkJ/ .g[B d' uzvh ufosq pBkJ/ . n≥so e/ ;p efp wB GkJ/ .g[B d' uzvh ufosq pBkJ/ . n≥so e/ ;p efp wB GkJ/ .g[B d' uzvh ufosq pBkJ/ . n≥so e/ ;p efp wB GkJ/ . r:kB gqp'X p'X jw ejk . i; gkm eo jfo gd bjk ..r:kB gqp'X p'X jw ejk . i; gkm eo jfo gd bjk ..r:kB gqp'X p'X jw ejk . i; gkm eo jfo gd bjk ..r:kB gqp'X p'X jw ejk . i; gkm eo jfo gd bjk .. 134 134 134 134........ g[B u'ph; ntsko ejkBh . poBB eok ;wM ;G r:kBh .g[B u'ph; ntsko ejkBh . poBB eok ;wM ;G r:kBh .g[B u'ph; ntsko ejkBh . poBB eok ;wM ;G r:kBh .g[B u'ph; ntsko ejkBh . poBB eok ;wM ;G r:kBh . dsk sq/: e/ r[o ;[ekJ/ . g[B pfusq gy:kB pBkJ/ ..dsk sq/: e/ r[o ;[ekJ/ . g[B pfusq gy:kB pBkJ/ ..dsk sq/: e/ r[o ;[ekJ/ . g[B pfusq gy:kB pBkJ/ ..dsk sq/: e/ r[o ;[ekJ/ . g[B pfusq gy:kB pBkJ/ .. 136 136 136 136 ........ fsB e/ fsB e/ fsB e/ fsB e/ Gh fJe rqzE tykBk . gVQ? wVQ ;' j'fJ ;:kBk ..Gh fJe rqzE tykBk . gVQ? wVQ ;' j'fJ ;:kBk ..Gh fJe rqzE tykBk . gVQ? wVQ ;' j'fJ ;:kBk ..Gh fJe rqzE tykBk . gVQ? wVQ ;' j'fJ ;:kBk .. Ùpd j˜ko/ e/ ;[ydkJh . ;p? fBqgB eh eEk ;[BkJh .. Ùpd j˜ko/ e/ ;[ydkJh . ;p? fBqgB eh eEk ;[BkJh .. Ùpd j˜ko/ e/ ;[ydkJh . ;p? fBqgB eh eEk ;[BkJh .. Ùpd j˜ko/ e/ ;[ydkJh . ;p? fBqgB eh eEk ;[BkJh .. 137 137 137 137 ........ ;' w?A fjs eo poB ;tkoh . g[B ej ojzs B ejz T[ukoh .;' w?A fjs eo poB ;tkoh . g[B ej ojzs B ejz T[ukoh .;' w?A fjs eo poB ;tkoh . g[B ej ojzs B ejz T[ukoh .;' w?A fjs eo poB ;tkoh . g[B ej ojzs B ejz T[ukoh .
uko ;" uko ufosq pBkJ/ . ijK i[tfsB e/ Sb fdybkJ/ ..uko ;" uko ufosq pBkJ/ . ijK i[tfsB e/ Sb fdybkJ/ ..uko ;" uko ufosq pBkJ/ . ijK i[tfsB e/ Sb fdybkJ/ ..uko ;" uko ufosq pBkJ/ . ijK i[tfsB e/ Sb fdybkJ/ .. ........ 138 138 138 138 ........ (“ofjsBkw/” feqs fgnkok f;zx gdw gqekÙe, GkJh uso f;zx ihtB
f;zx gzBk 156-57)
dÙw/Ù ih d/ i'sh i'fs ;wkT[D d/ seohpB 56 ;kb fgS'A
e/;o f;zx fSpo (d'jsk GkJh wshdk;) nkgD/ fby/ ““pz;ktbh Bkwk
d;K gksÙkjhnK ek”” ftu fbydk j? L
;zws ;skoK ;" gutzik f;yK ;kfjp ;zws ;skoK ;" gutzik f;yK ;kfjp ;zws ;skoK ;" gutzik f;yK ;kfjp ;zws ;skoK ;" gutzik f;yK ;kfjp nr/ fpBsh ehsh, rohp fBnr/ fpBsh ehsh, rohp fBnr/ fpBsh ehsh, rohp fBnr/ fpBsh ehsh, rohp fBtki i/ puB j't/ tki i/ puB j't/ tki i/ puB j't/ tki i/ puB j't/ sK d'jK rqzEK dh fibd fJe ukjhn? eo bhsh .sK d'jK rqzEK dh fibd fJe ukjhn? eo bhsh .sK d'jK rqzEK dh fibd fJe ukjhn? eo bhsh .sK d'jK rqzEK dh fibd fJe ukjhn? eo bhsh . ;kfjp puB ehsk J/fj nkfd r[o j? rqzE .;kfjp puB ehsk J/fj nkfd r[o j? rqzE .;kfjp puB ehsk J/fj nkfd r[o j? rqzE .;kfjp puB ehsk J/fj nkfd r[o j? rqzE . Uj n;kvh y/v j?, i[dk oj/ wB wzE ..Uj n;kvh y/v j?, i[dk oj/ wB wzE ..Uj n;kvh y/v j?, i[dk oj/ wB wzE ..Uj n;kvh y/v j?, i[dk oj/ wB wzE .. 399 399 399 399 ........ ““r[o ehnK ;kyhnK”” feqs GkJh ;og f;zx e'fÙe fi; Bz
gqf;ZX ftdtkB fgnkok f;zx gdw ih B/ ;zgkfds ehsk j?, ns/ f;zx
pqdo˜ B/ g≥ithA tko iBtoh 2003 ftu gqekÙs ehsk j?, ftu d;w
rqzE pko/ fJzi toBD j? L
(1) ;zws 1741174117411741 ftu ;qh feqÙB nÙNwh s/ “;qh feqÙBk ntsko” ek
gqkozG ehnk .
np poB' feqÙBk ntsko . i?; GKs pg[ Xok w[oko .np poB' feqÙBk ntsko . i?; GKs pg[ Xok w[oko .np poB' feqÙBk ntsko . i?; GKs pg[ Xok w[oko .np poB' feqÙBk ntsko . i?; GKs pg[ Xok w[oko . gow gkg s/ Gfw vokBh . vrwrks fpX sho f;gow gkg s/ Gfw vokBh . vrwrks fpX sho f;gow gkg s/ Gfw vokBh . vrwrks fpX sho f;gow gkg s/ Gfw vokBh . vrwrks fpX sho f;XkBh .XkBh .XkBh .XkBh . nekb g[oy e/ puB s/ ;zsB j/s ;jkfJ .nekb g[oy e/ puB s/ ;zsB j/s ;jkfJ .nekb g[oy e/ puB s/ ;zsB j/s ;jkfJ .nekb g[oy e/ puB s/ ;zsB j/s ;jkfJ . wEok wzvb e? fpy? iBw Xo' jfo ikfJ .wEok wzvb e? fpy? iBw Xo' jfo ikfJ .wEok wzvb e? fpy? iBw Xo' jfo ikfJ .wEok wzvb e? fpy? iBw Xo' jfo ikfJ . i? i? feqÙB ufoso fdykJ/ . d;w* phu ;G Gky pBkJ/ . i? i? feqÙB ufoso fdykJ/ . d;w* phu ;G Gky pBkJ/ . i? i? feqÙB ufoso fdykJ/ . d;w* phu ;G Gky pBkJ/ . i? i? feqÙB ufoso fdykJ/ . d;w* phu ;G Gky pBkJ/ . (*Gkrts g[okB d;tK ;ezX)
frnkoK ;fj; fSnk;h Szdk . ej/ d;w g[o p?m nkBzdk . frnkoK ;fj; fSnk;h Szdk . ej/ d;w g[o p?m nkBzdk . frnkoK ;fj; fSnk;h Szdk . ej/ d;w g[o p?m nkBzdk . frnkoK ;fj; fSnk;h Szdk . ej/ d;w g[o p?m nkBzdk .
(feqÙBktsko)
fi; dh ;wkgsh gKtN/ Bro ;kb ;skoK ;"
gZskbh; ;ktB ;[dh ;Zs/ wzrbtko e/ fdt;h iwBk Bdh d/ ezY/ s/
j'Jh .
;skoK ;? g≥skb w? ;ktB ;[fd fsE dhg .;skoK ;? g≥skb w? ;ktB ;[fd fsE dhg .;skoK ;? g≥skb w? ;ktB ;[fd fsE dhg .;skoK ;? g≥skb w? ;ktB ;[fd fsE dhg . Bro gktNk Ù[G eoB iwBk pj? ;whg .Bro gktNk Ù[G eoB iwBk pj? ;whg .Bro gktNk Ù[G eoB iwBk pj? ;whg .Bro gktNk Ù[G eoB iwBk pj? ;whg . (feqÙBktsko) g≥Bk feskp 93
(2) r[o ih B/ okik cs/Ùkj e/ r?b i[X eoB/ eh fsnkoh eoBh
nkozG eo dJh . bkr/ dopko w/ fJzi puB ehnk L
XzB ihU fsj e[ ir w/A w[y s/ jfo fuZs wfj i[X fpuko? .XzB ihU fsj e[ ir w/A w[y s/ jfo fuZs wfj i[X fpuko? .XzB ihU fsj e[ ir w/A w[y s/ jfo fuZs wfj i[X fpuko? .XzB ihU fsj e[ ir w/A w[y s/ jfo fuZs wfj i[X fpuko? . d/j nfBs B fBs oj? i; Bkt uVQ? Gt ;kro sko? .d/j nfBs B fBs oj? i; Bkt uVQ? Gt ;kro sko? .d/j nfBs B fBs oj? i; Bkt uVQ? Gt ;kro sko? .d/j nfBs B fBs oj? i; Bkt uVQ? Gt ;kro sko? . Xhoi Xkw pBkfJ fJj? sB p[fX ;[ dhge fiT[A T[ihnko? .Xhoi Xkw pBkfJ fJj? sB p[fX ;[ dhge fiT[A T[ihnko? .Xhoi Xkw pBkfJ fJj? sB p[fX ;[ dhge fiT[A T[ihnko? .Xhoi Xkw pBkfJ fJj? sB p[fX ;[ dhge fiT[A T[ihnko? . frnkBfj eh pYBh wB' jkE b? eksosk e[stko p[jko? . frnkBfj eh pYBh wB' jkE b? eksosk e[stko p[jko? . frnkBfj eh pYBh wB' jkE b? eksosk e[stko p[jko? . frnkBfj eh pYBh wB' jkE b? eksosk e[stko p[jko? . (feqÙBk ntsko) g≥Bk feskp 93
(3) ;kyh (55) Ùfj˜kd/ w[nZ˜w eh g≥ikp nkB/ eh ubh L
Ùfj˜kdk w[jzwd w[nZ˜w nkrok ;/ wdo d/; eh soc uVQ e/
nkfJnk . nkBzd g[o w/ fJB ek nkBk ;[B eo wBub/ f;y r[o ih
ek ;kE S'o T[go gops w/A ub/ rJ/ . ;fsr[oK fJ; ;w/A ;skoK ;?
nmskbh ;/ gokozG ehnk rqzE ““ufoso' gy:kB”” ;skoK ;? fsotzik ;/
Gkdt ;[dh nZm/ e/ fdj[z ;zgoB ehnk . d[ÙNK tZb'A T[mkJ/ ik oj/
T[sgkd w/ oZfynk ;qh nf;X[i nkr/ fJzi i'dVh ehL
jwoh eo' jkE d? oZSk . goB j'fJ fuZs eh fJZSk . jwoh eo' jkE d? oZSk . goB j'fJ fuZs eh fJZSk . jwoh eo' jkE d? oZSk . goB j'fJ fuZs eh fJZSk . jwoh eo' jkE d? oZSk . goB j'fJ fuZs eh fJZSk . st uoBB wB oj? jwkok . nkgst uoBB wB oj? jwkok . nkgst uoBB wB oj? jwkok . nkgst uoBB wB oj? jwkok . nkgBk ikB eo' fgqsgkok ..Bk ikB eo' fgqsgkok ..Bk ikB eo' fgqsgkok ..Bk ikB eo' fgqsgkok ..1111........
jwo? d[ÙN ;G? s[w xktj[ . nkg jkE d? w'fj puktj[ . jwo? d[ÙN ;G? s[w xktj[ . nkg jkE d? w'fj puktj[ . jwo? d[ÙN ;G? s[w xktj[ . nkg jkE d? w'fj puktj[ . jwo? d[ÙN ;G? s[w xktj[ . nkg jkE d? w'fj puktj[ . ;[yh p;? w'o' gfotkok . ;/te f;Zy ;G? eoskok ..;[yh p;? w'o' gfotkok . ;/te f;Zy ;G? eoskok ..;[yh p;? w'o' gfotkok . ;/te f;Zy ;G? eoskok ..;[yh p;? w'o' gfotkok . ;/te f;Zy ;G? eoskok ..2222........ w' oZSk fBi eo d/ eohn? . ;G p?oB e' ni ;zxohn? . w' oZSk fBi eo d/ eohn? . ;G p?oB e' ni ;zxohn? . w' oZSk fBi eo d/ eohn? . ;G p?oB e' ni ;zxohn? . w' oZSk fBi eo d/ eohn? . ;G p?oB e' ni ;zxohn? . (fuqsq' gky:kB) feskp g≥Bk 115
fJ;/ ;kyh ftu nZr/ fbfynk j? L
““UXo fdZbh dopko ;/ uko n?jdhJ/ n"o nkr/ ghS/ nkBzdg[o
e/ gopsh oki:'A eh soc G/i/ rJ/. fJBQ/ th wdo d/Ù ikfJ fwo˜k p/ˆ
e/ fby/ eh gq'VQsk eh, fi; s/ fdZbh dopko s/ pkdÙkj n"ozr˜/p
e' :ehB j'fJ frnk .
;fsr[oK fJ; MrV/ e/ yksw/ go ngBh eEk w/A fJzi fbyk j? L
pkp/ e/ pkpo e/ d'T . ehJ/ nkg gow/;[o ;'T .pkp/ e/ pkpo e/ d'T . ehJ/ nkg gow/;[o ;'T .pkp/ e/ pkpo e/ d'T . ehJ/ nkg gow/;[o ;'T .pkp/ e/ pkpo e/ d'T . ehJ/ nkg gow/;[o ;'T . dhB ;kj fJB e' gfjukB' . d[Bhgfs T[B e' nBwkB' .dhB ;kj fJB e' gfjukB' . d[Bhgfs T[B e' nBwkB' .dhB ;kj fJB e' gfjukB' . d[Bhgfs T[B e' nBwkB' .dhB ;kj fJB e' gfjukB' . d[Bhgfs T[B e' nBwkB' . i' pkp/ e/ dkw B d? j? . fsB s/ rfj pkpo e/ b? j?A . i' pkp/ e/ dkw B d? j? . fsB s/ rfj pkpo e/ b? j?A . i' pkp/ e/ dkw B d? j? . fsB s/ rfj pkpo e/ b? j?A . i' pkp/ e/ dkw B d? j? . fsB s/ rfj pkpo e/ b? j?A . (pfusq BkNe) g≥Bk feskp 116
(4) ;kyh (56) ;kyh gKu f;y'A e/ whJ/A e/ w'V ikB/ eh ukbh .
““;zws pshs j' ikB/ T[gozs uVQd/ ;kb 1754175417541754 eh t?;kyh e/ Ù[G fdt;
s/ GkJh uT[gfs okfJ B/ p/Bsh ehsh ih ;Zu/ gksÙkj ! w?A o'˜kBk
nekb T[;sfs ek gkm ehnk eosk jK, nkg fJB s[eK ek Gkt
noE ;wMkJhJ/ L
J/e ;w/ ;qh nkswk T[ufo:' wfs f;T[ p?B .J/e ;w/ ;qh nkswk T[ufo:' wfs f;T[ p?B .J/e ;w/ ;qh nkswk T[ufo:' wfs f;T[ p?B .J/e ;w/ ;qh nkswk T[ufo:' wfs f;T[ p?B . ;G gqskg irdh; e' ej' ;r;G gqskg irdh; e' ej' ;r;G gqskg irdh; e' ej' ;r;G gqskg irdh; e' ej' ;rb fpX s?B ..b fpX s?B ..b fpX s?B ..b fpX s?B ..20202020........ ;fsr[oK B?B T[xko uT[gs okfJ eh soc d/yk, ejk fe gqÙB
s/ok mhe j?, n;K fJ; eh gosh bJh pfusq BkNe rqzE fbyk j? fi;
dk gqkozG fJ; s[e ;/ j'sk j? L
Bw;eko ;qh yVr e' eo'A ;' fjs fus bkfJ .Bw;eko ;qh yVr e' eo'A ;' fjs fus bkfJ .Bw;eko ;qh yVr e' eo'A ;' fjs fus bkfJ .Bw;eko ;qh yVr e' eo'A ;' fjs fus bkfJ .
goB eo' rqzE fJj s[w w[fj eo' ;jkfJ ..goB eo' rqzE fJj s[w w[fj eo' ;jkfJ ..goB eo' rqzE fJj s[w w[fj eo' ;jkfJ ..goB eo' rqzE fJj s[w w[fj eo' ;jkfJ ..2222........ (g≥Bk 116116116116----17171717)
(5) ;kyh BzL 63 d/ nkyho ftu fbfynk j? L
fJ;h toy ;kb ;skoK ;' T[Bskbh ek S'fjnk rqzE ““pfusq
BkNe”” ;zws ;skoK ;' guktB jkV pdh J/ew e/ fdj[z ;zgoB
jnk, ;wkgsh s/ ;fsr[oK T[ukoB ehnk L
;zws ;skoK ;j; guktB .;zws ;skoK ;j; guktB .;zws ;skoK ;j; guktB .;zws ;skoK ;j; guktB . jkV pdh fgqEw? ;[y dktB .jkV pdh fgqEw? ;[y dktB .jkV pdh fgqEw? ;[y dktB .jkV pdh fgqEw? ;[y dktB . st gst gst gst gq;kfd rqzE ;[Xkok .q;kfd rqzE ;[Xkok .q;kfd rqzE ;[Xkok .q;kfd rqzE ;[Xkok . Gb goh eft b/j[ ;[Xkok . Gb goh eft b/j[ ;[Xkok . Gb goh eft b/j[ ;[Xkok . Gb goh eft b/j[ ;[Xkok . (pfusq BkNe) fJ; soQK fJ; rqzE eh ;wkgsh s/ Xow i[ZX ehnK fsnkohnK
nkozG j'JhnK . (gzBk 129)
dÙw/Ù fgsk d/ nfBzB f;y, fi; Bz r[o ;kfjp B/ uwe"o dh
rVQh ftu nkgDh g"Ùke gfjBk e/ ihAd/ ih d[ÙwB d/ jZE Bk nkT[D
dh sehd eo e/ nkg rVQh ftu'A fBZeb rJ/, T[j GkJh i?sk (ihtB
f;zx) nkgDh ouBk ftu fJzi fbydk j? .
e/s/ fdB dwdwfj p?fm e?, ;fsr[o fuzsB uhs brk:' .e/s/ fdB dwdwfj p?fm e?, ;fsr[o fuzsB uhs brk:' .e/s/ fdB dwdwfj p?fm e?, ;fsr[o fuzsB uhs brk:' .e/s/ fdB dwdwfj p?fm e?, ;fsr[o fuzsB uhs brk:' . fsj feS fxos eBks e[;k eT[, J/efm eo e/ nrB ibk:' .fsj feS fxos eBks e[;k eT[, J/efm eo e/ nrB ibk:' .fsj feS fxos eBks e[;k eT[, J/efm eo e/ nrB ibk:' .fsj feS fxos eBks e[;k eT[, J/efm eo e/ nrB ibk:' . nrfB f;yk nfs Tu GJh, sT[ fwnkB fpBk r[o s/r bfjonrfB f;yk nfs Tu GJh, sT[ fwnkB fpBk r[o s/r bfjonrfB f;yk nfs Tu GJh, sT[ fwnkB fpBk r[o s/r bfjonrfB f;yk nfs Tu GJh, sT[ fwnkB fpBk r[o s/r bfjok:' .k:' .k:' .k:' . ubs GJ/ dwdwfj s/, sp jh i? s/rz i? s/rz rk:' . (gzBk ubs GJ/ dwdwfj s/, sp jh i? s/rz i? s/rz rk:' . (gzBk ubs GJ/ dwdwfj s/, sp jh i? s/rz i? s/rz rk:' . (gzBk ubs GJ/ dwdwfj s/, sp jh i? s/rz i? s/rz rk:' . (gzBk 54545454)))) (pfusq BkNe dk
gfjbk ;tZ:k ) (GkJh i?sk ih ihtB s/ ouBk feqs vka r[ow[y f;zx
gzBk 65656565)
y≥vk gkj[b t/b/ nzfwqsk dk pkNk fsnko eoB dh ftXh pko/
GkJh i?sk ih fJzi d;d/ jB L
ig[ e' gkm eofig[ e' gkm eofig[ e' gkm eofig[ e' gkm eofj ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi?..j ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi?..j ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi?..j ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi?.. 212 212 212 212........
gkuj[ wfj uko ;[ j'tfj nto i'fJ gkso Tgo jkE oyhi? .gkuj[ wfj uko ;[ j'tfj nto i'fJ gkso Tgo jkE oyhi? .gkuj[ wfj uko ;[ j'tfj nto i'fJ gkso Tgo jkE oyhi? .gkuj[ wfj uko ;[ j'tfj nto i'fJ gkso Tgo jkE oyhi? . nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi/ . nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi/ . nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi/ . nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi/ . ig[ ikg ;t?:/ u"gJh nBzd e' gkm ;' gkj[b fsnko eohi? .ig[ ikg ;t?:/ u"gJh nBzd e' gkm ;' gkj[b fsnko eohi? .ig[ ikg ;t?:/ u"gJh nBzd e' gkm ;' gkj[b fsnko eohi? .ig[ ikg ;t?:/ u"gJh nBzd e' gkm ;' gkj[b fsnko eohi? . gKu'A u[b? w[y gktfj i[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..gKu'A u[b? w[y gktfj i[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..gKu'A u[b? w[y gktfj i[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..gKu'A u[b? w[y gktfj i[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..223223223223........ wZ;k ozxV Bz ;'XD tkb/ GkJh wfjskp f;zx ih d/ g's/ GkJh
osB f;zx ih Gzr, eosk ““;qh r[o gzE gqekÙ”” (1841)(1841)(1841)(1841) gfjb/ f;Zy
fJfsjk;eko j'J/ jB . fJBQK dh fbys nB[;ko pkpk pzdk pjkdo s'A
fgS'A ;G s'A gfjbh Ùjhdh GkJh skok f;zx dh j'Jh.
id s[oe c"i B/ GkJh ;kfjp s/ uVQkJh ehsh, T[; e'b f;Zy
E'V/ jh ;B . f;zxK B/ GkJh skok f;zx Bz ;bkj fdZsh j[D fJe gk;/ j'
ikJhJ/ c"i pj[sh nk ojh j? . GkJh ;kfjp B/ f;zxK Bz fejk fe nodk;
eoe/ g'Eh (i' T[BQK e'b ;h) ftu'A j[ew b? bt' . nodk; fgS'A i' Ùpd
nkfJnk T[j fJj ;h L
i' ejz ekb s/ Gki e/ pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi iJhn? ..i' ejz ekb s/ Gki e/ pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi iJhn? ..i' ejz ekb s/ Gki e/ pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi iJhn? ..i' ejz ekb s/ Gki e/ pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi iJhn? .. nkr? jz ekb Xo/ nf; rkis Skis j? fij s/ Bf; nkJhn?..nkr? jz ekb Xo/ nf; rkis Skis j? fij s/ Bf; nkJhn?..nkr? jz ekb Xo/ nf; rkis Skis j? fij s/ Bf; nkJhn?..nkr? jz ekb Xo/ nf; rkis Skis j? fij s/ Bf; nkJhn?.. n?;/ B e? r:' e'Jh ;[ dkt o/ ifj T[gkt ;' xkt puhJn? ..n?;/ B e? r:' e'Jh ;[ dkt o/ ifj T[gkt ;' xkt puhJn? ..n?;/ B e? r:' e'Jh ;[ dkt o/ ifj T[gkt ;' xkt puhJn? ..n?;/ B e? r:' e'Jh ;[ dkt o/ ifj T[gkt ;' xkt puhJn? .. iK s/ B SNhn? wVQ ej[,iK s/ B SNhn? wVQ ej[,iK s/ B SNhn? wVQ ej[,iK s/ B SNhn? wVQ ej[, j; j; sK eh feT[A Bk ÙoDkrfs iJhn? ..j; j; sK eh feT[A Bk ÙoDkrfs iJhn? ..j; j; sK eh feT[A Bk ÙoDkrfs iJhn? ..j; j; sK eh feT[A Bk ÙoDkrfs iJhn? .. 96 96 96 96 .. .. .. .. (pfuZsq BkNe)
f;ZX eodk j? fe d;w fgsk dh pkDh dhnK g'EhnK T[; t/b/
f;ZyK e'b nkw j[zdhnK ;B . fJ;/ j[ew d/ nXko s/ GkJh ;kfjp ns/
Bkb d/ f;zxK B/ Ùjhdh gqkgs ehsh .
fJ;/ soQK Gzr ih y≥vk gkj[b SekT[D t/b/ i' dÙw/Ù ih B/
nodk; ehsh T[; pko/ d;d/ jB L
fgqEw fgqEw fgqEw fgqEw Gr"sh tko i[ gT[Vh .Gr"sh tko i[ gT[Vh .Gr"sh tko i[ gT[Vh .Gr"sh tko i[ gT[Vh .
80
«Í¤Ò∆ √Á∆ Á∂ Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È, √z. ÙÓÙ∂ «√ßÿ ¡ÙØ’ ‹∆ ¡≈͉∂ «Ò÷∂ ‡zÀ’‡ “Â≈∆÷ ÂÏæπ’≈” Á∂ ÍøÈ≈ 3 Â∂ «Ò÷Á∂ ‘È :
““«‹Ê∂ ¿πÈ∑ª (Á√Ó∂Ù «ÍÂ≈) Í≈√ Íø‹ «Í¡≈«¡ª «‹‘∂ ¡≈Í≈ Ú≈È Ú≈Ò∂ √È, ¿πÊ∂ Í∆ Ïπ˱ Ù≈‘, ◊È∆ ÷ª, ÈÏ∆ ÷ª Ú◊∂ ’πÏ≈È∆ Á∂ Íπ«ҡª Á∂ ‘≈Ó∆, Ó˜∑Ï∆ «÷æ⁄ØÂ≈‰ ÂØ∫ «‘ ¡Â∂ «ÈÚÀ √È :
1 «‘ßÁ± Âπ’ ’Ø¿± ≈Θ∆ «¬Ó≈Ó √≈¯∆ Ó≈È√ ’∆ ‹≈ √ÌÀ ¬∂’Ø Í«‘⁄≈È ÏØ®
2. Á∂‘π≈ Ó√∆ √ج∆ ͱ‹≈ ¡Ω «ÈÚ≈˜ ˙¬∆ Ó≈È√ √ÌÀ ¬∂’ ÍÀ ¡È∂’ ’Ø ÌÓ≈¿π ˛®
(¡’≈Ò ¿π√« Á√Ó ◊zßÊ ÍøÈ≈ 19) «¬√ ‡zÀ’‡ Á∂ ÍøÈ≈ 11 ¿πÍ Ù≈√Âz ¡√Âz Ï≈∂ ‹≈‰’≈∆ «ÁßÁ∂ Áæ√Á∂
‘È : (2) √z∆ √≈«‘Ï (ÂÒÚ≈) ‹Ø ÁÙÓ∂Ù ‹∆ È∂ Ï≈Ï≈ «ÂzÒØ’ «√ßÿ 鱧 ¡ß«Óz ¤’≈¿π‰ √Ó∂∫ ÁÓÁÓ∂ Ï÷«Ù¡≈ √∆, «¬√ √z∆ √≈«‘Ï Á∂ «¬’ Í≈√∂ Í≈· ˛ : √z∆ Ì◊ΩÂ∆ √‘≈«¬, ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ Í≈ÂÙ≈‘∆ 10”” (5) ÷ø‹-‹Ø ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ √≈«‘Ï ¤Ø‡∆ ¿πÓ «Ú⁄ ◊≈Â∂ √‹≈«¬¡≈ ’Á∂ √ÈÕ «¬√ ÷ø‹ ¿πÂ∂ Í≈· ˛ :
““√ßÓ 1741 √«Â √z∆ ¡’≈Ò Íπ÷ ‹∆ √‘≈«¬ Âπ‘∆ ÷Û◊ Ë≈≈ Âπ‘∆ Ï≈„ Ú≈∆® Âπ‘∆ Â∆ ÂÚ≈ ’≈Â∆ ’‡≈∆® ‘ÒÏ∆ ‹πÈæÏ∆ Ó◊Ï∆ ±‘∆ ˛® «È‘≈Ø ‹‘ª ‘ª ·≈„∆ Ú‘∆∫ ˛Õ
(⁄«ÂzØ Í≈÷Ô≈È Á≈ Í«‘Ò≈ ¤ßÁ) Ó‘≈È ’ØÙ Á∂ ’Â≈ Ì≈¬∆ ’≈È∑ «√ßÿ ‹∆, «¡≈√ ““È≈Ì≈”” Á∂
«¬«Â‘≈√ «Ú⁄ ÍøÈ≈ 393 Â∂ «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ ‡zÀ’‡ Á∂ ÍøÈ≈ 18 Â∂ «Ò÷Á∂ ‘È : √z∆ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ «¬‘ ÂÒÚ≈ Íø‹≈Ï ◊ÚÈÓÀ∫‡ Á∆
Ó≈¡Î C ÈÚßÏ AHED ¬∆. 鱧 «¬ß◊ÒÀ∫‚ Ú≈È≈ ’∆Â∆ ◊¬∆Õ «¬√ ÂÒÚ≈ Á∂ ÎÒ Â∂ ◊πÓπ÷∆ ◊πÏ≈‰∆ Á∆ «¬‘ «¬Ï≈ ¿π’∆ ‘ج∆ ˛ :
(√æ‹∂ Í≈√∂) Á«‘È∆ ÂÎ ““¡’≈Ò Íπ÷ ’∆ «¤¡≈ ‘ÓÈÀ® ˝ √«Â◊π Íz√≈«Á® ¿πÂ≈ ÷≈√∂ Í≈ÂÙ≈‘∆ 10® √Ï ÒØ‘ ’∆ ¤¡≈ ‘Ó ÈÀ® (÷æÏ∂ Í≈√∂) Ϫ¬∆ ¯ : √Ï ’≈Ò ’∆ ¤¡≈ ‘Ó ÈÀ
√....‹∆ Á∆ ¤¡≈ ‘Ó ÈÀ (¡’≈Ò ¿π√« Á√Ó ◊zßÊ)
«¬‘ «¬Ï≈ ◊πÓπ÷∆ ¡Â∂ Î≈√∆ «ÒÍ∆ ÁØ‘≈ «Ú⁄ «ÁæÂ∆ ‘ج∆ ˛Õ «‹È∑ª ⁄È≈Úª 鱧 Á√Ó∂Ù «ÍÂ≈ ¡≈͉∂ ◊≈Â∂ ¡Â∂ ’Ó’√∂ Á∂
‘«Ê¡≈ª Â∂ «Ò÷≈ ’∂ √Á≈ ¡ß◊ √ß◊ æ÷Á∂ √È, ÏÁ«’√ÓÂ∆ È≈Ò ‘π‰, ¡≈͉∂ ¡≈Í È±ß ¡÷ΩÂ∆ ÏπæË∆‹∆Ú∆ ’«‘Ò≈¿π‰ Ú≈Ò≈ «¬’ Ú◊ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∂ «Íæ¤Òæ◊ «¬√ 鱧 ÁÙÓ∂Ù «¥Â Óßȉ ÂØ∫ ÓπÈ’ ‘ÈÕ
M/s.
33 33 33 33 ;tZ:hJ/ ns/ Ùpd j˜ko/ nkfd .
(2) fjzd Xow rqzEK dk d/tBkroh fbgh s'A r[ow[yh fbgh
ftu nB[tkd L- uzvh ufosq ns/ u'ph; ntsko nkfd .
(3) fjzd Xkowe g[;seK dk g≥ikph p'bh ftu nB[tkdL-
uzvh dh tko nkfd .
(4) fJfsjk;e d;skt/˜ L- pfusq BkNe ns/ ˜coBkwk.
(5) ;wkie pDso d/ frnkB bJh L- ufosq' gy:kB
ns/ jekfJsK .
fJj fJe fJfsjk;e sZE j? fe dÙw/Ù fgsk B/ gzi f;zx, okw
f;zx, eow f;zx, rzvk f;zx, tho f;zx ns/ ;'Gk f;zx, Bz ;z;feqs
gVQB bJh pBko; G/fink (wjkB e'Ù gzBk 712) . fJj Gh ;G Bz gsk
j? fe id pqkjwDK B/ ykb;kJh G/; tkb/ f;ZyK Bz gVQkT[D s'A fJBeko
eo fdZsk sK T[BQK Bz t/; GÙk Gh pqkjwDK nB[;ko jh pBkT[Dh gJh .
fJ; s'A fJbktk r[o ;kfjp B/ nkgD/ dopkoh ethnK Bz tZv/
tZv/ fJBkw d/ e/ t/d, ÙkÙso, okwkfJD, wjKGkos nkfd d/ T[bZE/
d/tBkroh ns/ r[ow[yh fbgh ftu eotkJ/ . ebrhXo wjkoki B/
f;ZyK s/ pqkjwDh ozr uVQkT[D bJh fJj e[S BjhA ehsk pbfe f;ZyK
Bz ;op gZyh frnkB d/D d/ nkÙ/ Bkb ehsk ;h.
fco r[opkDh ftu i' xNBktK ns/ fJBQK d/ BkfJe, fiBQK dk
Ne wkso toBD nkfd ;qh r[o rqzE ;kfjp dh pkDh ftu nkfJnk j?,
T[; Bz ;wMD bJh f;ZyK dh frnks tk;/ fJe pj[s tZvk T[gokbk
ehsk ;h.
T[dkjoD d/ s"o s/ L-
(T)
;[fD ;kyh w;[fD ;kyh w;[fD ;kyh w;[fD ;kyh wB ifg fgnko .. nikwb[ T[Xfonk efj J/e pko ..B ifg fgnko .. nikwb[ T[Xfonk efj J/e pko ..B ifg fgnko .. nikwb[ T[Xfonk efj J/e pko ..B ifg fgnko .. nikwb[ T[Xfonk efj J/e pko ..
pkbwhe? j'nk ;kX ;zr[ .. Xq e' fwfbnk jfo fB;zr ..pkbwhe? j'nk ;kX ;zr[ .. Xq e' fwfbnk jfo fB;zr ..pkbwhe? j'nk ;kX ;zr[ .. Xq e' fwfbnk jfo fB;zr ..pkbwhe? j'nk ;kX ;zr[ .. Xq e' fwfbnk jfo fB;zr .. ........
s/fonk ;zsK ikuT[ uoB o/B .. s/fonk ;zsK ikuT[ uoB o/B .. s/fonk ;zsK ikuT[ uoB o/B .. s/fonk ;zsK ikuT[ uoB o/B .. b/ w;sfe bktT[ efo feqgk b/ w;sfe bktT[ efo feqgk b/ w;sfe bktT[ efo feqgk b/ w;sfe bktT[ efo feqgk
d/B ..d/B ..d/B ..d/B .. .. ojkT[ .... ojkT[ .... ojkT[ .... ojkT[ ..
rfBek T[Xoh jfo ej? s's .. rifJzdq fXnkU jfo ehU w'y ..rfBek T[Xoh jfo ej? s's .. rifJzdq fXnkU jfo ehU w'y ..rfBek T[Xoh jfo ej? s's .. rifJzdq fXnkU jfo ehU w'y ..rfBek T[Xoh jfo ej? s's .. rifJzdq fXnkU jfo ehU w'y ..
fpgq ;[dkw/ dkbd[ Gzi .fpgq ;[dkw/ dkbd[ Gzi .fpgq ;[dkw/ dkbd[ Gzi .fpgq ;[dkw/ dkbd[ Gzi .. o/ wB s Gh Gi[ r'fpzd ... o/ wB s Gh Gi[ r'fpzd ... o/ wB s Gh Gi[ r'fpzd ... o/ wB s Gh Gi[ r'fpzd .. ........
pfXe T[XkfoU yfw gqjko .. e[fpik T[Xoh nzr[;N Xko ..pfXe T[XkfoU yfw gqjko .. e[fpik T[Xoh nzr[;N Xko ..pfXe T[XkfoU yfw gqjko .. e[fpik T[Xoh nzr[;N Xko ..pfXe T[XkfoU yfw gqjko .. e[fpik T[Xoh nzr[;N Xko ..
fpdo[ T[XkfoU dk;s GkfJ .. o/ wB s Gh jfo fXnkJ/ ..fpdo[ T[XkfoU dk;s GkfJ .. o/ wB s Gh jfo fXnkJ/ ..fpdo[ T[XkfoU dk;s GkfJ .. o/ wB s Gh jfo fXnkJ/ ..fpdo[ T[XkfoU dk;s GkfJ .. o/ wB s Gh jfo fXnkJ/ .. ........
gqjbkd oyh jfo g?i nkfg .. p;sq ShBs d'qgsh oyh bki ..gqjbkd oyh jfo g?i nkfg .. p;sq ShBs d'qgsh oyh bki ..gqjbkd oyh jfo g?i nkfg .. p;sq ShBs d'qgsh oyh bki ..gqjbkd oyh jfo g?i nkfg .. p;sq ShBs d'qgsh oyh bki ..
fiB fiB ;/ftnk nzspko .. o/ wB ;/ft s gofj gko ..fiB fiB ;/ftnk nzspko .. o/ wB ;/ft s gofj gko ..fiB fiB ;/ftnk nzspko .. o/ wB ;/ft s gofj gko ..fiB fiB ;/ftnk nzspko .. o/ wB ;/ft s gofj gko .. ........
XzB? ;XzB? ;XzB? ;XzB? ;/ftnk pkb p[fX .. fsqb'uB r[o fwfb GJh f;fX ../ftnk pkb p[fX .. fsqb'uB r[o fwfb GJh f;fX ../ftnk pkb p[fX .. fsqb'uB r[o fwfb GJh f;fX ../ftnk pkb p[fX .. fsqb'uB r[o fwfb GJh f;fX ..
p/Dh eT[ r[fo ehU gqrk;[ .. o/ wB s Gh j'fj dk;[ ..p/Dh eT[ r[fo ehU gqrk;[ .. o/ wB s Gh j'fj dk;[ ..p/Dh eT[ r[fo ehU gqrk;[ .. o/ wB s Gh j'fj dk;[ ..p/Dh eT[ r[fo ehU gqrk;[ .. o/ wB s Gh j'fj dk;[ .. ........
i? d/t fsnkfrU nzjw/t .. BkJh T[XfoU ;?B[ ;/t ..i? d/t fsnkfrU nzjw/t .. BkJh T[XfoU ;?B[ ;/t ..i? d/t fsnkfrU nzjw/t .. BkJh T[XfoU ;?B[ ;/t ..i? d/t fsnkfrU nzjw/t .. BkJh T[XfoU ;?B[ ;/t ..
wB vhr B v'b? ej ikfJ .. wB s Gh so;fj ;ofD gkJ/ ..wB vhr B v'b? ej ikfJ .. wB s Gh so;fj ;ofD gkJ/ ..wB vhr B v'b? ej ikfJ .. wB s Gh so;fj ;ofD gkJ/ ..wB vhr B v'b? ej ikfJ .. wB s Gh so;fj ;ofD gkJ/ .. ........
fij nB[rqj[ mke[fo ehU nkfg .. ;/ s? bhB/ Grfsfij nB[rqj[ mke[fo ehU nkfg .. ;/ s? bhB/ Grfsfij nB[rqj[ mke[fo ehU nkfg .. ;/ s? bhB/ Grfsfij nB[rqj[ mke[fo ehU nkfg .. ;/ s? bhB/ Grfs nkfg .. nkfg .. nkfg .. nkfg ..
fsB ek r[D[ nT[rD[ B phukfoU e'fJ .. J/j fpfX d/fy fsB ek r[D[ nT[rD[ B phukfoU e'fJ .. J/j fpfX d/fy fsB ek r[D[ nT[rD[ B phukfoU e'fJ .. J/j fpfX d/fy fsB ek r[D[ nT[rD[ B phukfoU e'fJ .. J/j fpfX d/fy
wB[ brk ;/t ..wB[ brk ;/t ..wB[ brk ;/t ..wB[ brk ;/t .. ........
epho fXnkfJU J/e ozr[ .. Bkw d/t jfo ihU p;fj ;zr[ ..epho fXnkfJU J/e ozr[ .. Bkw d/t jfo ihU p;fj ;zr[ ..epho fXnkfJU J/e ozr[ .. Bkw d/t jfo ihU p;fj ;zr[ ..epho fXnkfJU J/e ozr[ .. Bkw d/t jfo ihU p;fj ;zr[ ..
oftdk; fXnkfJ gqG nBg .. r[o BkBe d/t r'fpzd og ..oftdk; fXnkfJ gqG nBg .. r[o BkBe d/t r'fpzd og ..oftdk; fXnkfJ gqG nBg .. r[o BkBe d/t r'fpzd og ..oftdk; fXnkfJ gqG nBg .. r[o BkBe d/t r'fpzd og .. .. nze .. nze .. nze .. nze
........ (n) fiT[ iB uzdqjK;[ d[fynk fXq;N p[Xh ng[Bk xo[ beh
iko/ .. nze ..
(J) r'sw sgk nfjfbnk fJ;sqh fs;[ d/fy fJzdq
b[GkfJnk.. nze ..
ns/ fJ; soQK d/ nB/e j'o Ùpd i' ;qh r[o rqzE ;kfjp wjkoki ftu
jB, i/ fe;/ B/ fJBQK dk ft;Eko gope jkb ;wMDk j't/ sK feE'A gsk
uZb/rk < iK sK fi; Bz ;z;feqs nkT[Adh j? T[j fJj g[;seK gVQ/ iK
fco gzfvs ih nZr/ r'v/ N/e e/ g[ZS/ fe gzfvs ih cbkDh xNBk fe;
soQK tkgoh ;h feqgk eoe/ dZ;' ns/ gzfvs ih wo˜h nB[;ko Mm ;Zu
i' dZ;D T[; Bz wzB fbnk ikt/ .
dÙw/Ù fgsk ih B/ fJ; ;G e[M bJh nkgD/ f;y Bz gzfvs ih
dh r[bkwh s'A pukT[D bJh nkg jh ;G e[M d;w rqzE ftu fby
fdZsk . ;' i/ fJj efj fdZsk ikt/ fe ;qh r[o rqzE ;kfjp Bz ;w[Zu/ s"o
s/ ;wMD bJh d;w rqzE gVQBk ˜ooh j? e'Jh nfseEBh BjhA j't/rh .
ni s'A ;kY/ fszB ;' ;kb gfjbK id fe fJj ;ko/ Xkowe rqzE
nkw nkdwh dh gj[zu s'A do ;B ns/ pqkjwD iksh dh fBih
ikfJdkd ;B, d;w/Ù fgsk B/ ;G bJh dotk˜/ y'bQ e/ wBZ[ysk s/ fJe
tZvk goT[geko ehsk j? .
r[o ;kfjp t/b/, fiZE/ fJe gk;/ ykb;/ Bz ˜kbw Bkb fi;
bJh sbtko ˜ooh ;h . T[E/ d;o/ gk;/ pqkjwD Bkb f;XKse NZeo ;h .
fJ; bJh pqkjwD Bz fBoT[so eoB bJh fJBQK rqzEK dk frnkB j'Dk
bk˜wh ;h . fi; soQK j[D f;y fJfsjk; ns/ r[opkDh gVQe/
nkoan?;an?;a ns/ T[; d/ yohd/ f;Zyh G/; tkb/ pzd/ f;yK Bz u[D"sh d/
oj/ jB. dwdwh Ne;kb d/ r[ow[yK, gzfvs skok f;zx Bo'sw,
fBowfbnK, frnkBh fdZs f;zx ns/ gzfvs eosko f;zx dkyk nkfd,
nkohnk ;wki, ;`kwh d:kBzd ns/ j'o gzE d'yh pqkjwDK Bz d;w rqzE
ns/ j'o pqkjwDh rqzE gVQ e/ jh gSkVB ftu ekw:kp j' ;e/ . i' fe
frnkBh fdZs f;zx ih dh fbyh g[;se ““w/ok ns/ ;`kwh d:kBzd
dk ;zpkd”” gVQB s'A gsk ub iKdk j? .
fjzd ;wki ftu'A pD/ f;yK ftu'A jhB GktBk eZYD bJh,
uzvh dh tko i?;hnK i'ÙhbhnK tkoK (i' fjzd Xow Bkb ;pzXs ;B)
fJBQK ftu pho o;h fpqsh g?dk eoB bJh nfs ˜ooh ;B .
nkgD/ Xow dh tfvnkJh ns/ nkgD/ Xow d/ uzr/ r[DK dk
gqrNktk jo e'Jh eodk j? go fJ; gZy'A ew˜'ohnK e'Jh BjhA
d; ;edk . fJj e/tb T[BQK d/ rqzEK dk nfXn?B, eo e/ jh gsk ubdk
j? . fezBh j?okBh dh rZb j? fe yZsohnK dhnK e[bK BkÙ eoB tkbk
ns/ yZsohnK d/ yB ftu fJÙBkB eoB tkbk Gh GrtkB eoe/
gfink iKdk j? . nkgDh Xh s/ w[js j'D tkbk Gh GrtkB j? . fe;/
wjK foÙh dh fJ;sqh Bz egN Bkb SZbQ e/ pbkseko eoB tkbk Gh
GrtkB j? . fJBQK rZbK dk nkw b[ekJh Bz fet/A frnkB j'Dk ;h i/
dÙw/Ù fgsk nkg ns/ nkgD/ ethnK s'A fJBQK Xkowe rqzEK d/ T[bZE/
Bk eotkT[Ad/ .
fJBQK m'; ;ZfunkJhnK ns/ rfjokJhnK s'A nDfGi,
nfrnkBh ns/ jV wfs tkb/ pzd/, ni i/ d;w rqzE Bz yzvD eod/ jB
sK ;jh fBoDk n;hA gkmeK s/ jh SZvd/ jK .
d;w rqzE dh fto'Xsk ;G s'A gfjbK pkp s/ik f;zx G;"V B/
Ù[o ehsh, i' fe ekb/ ncrkBK dh wZs dk XkoBh ;h . T[j Grs pkDh
Bz Gh BjhA wzBdk ;h . fJ; bJh Grs pkDh s'A pr?o jh fJe phV pDk
fdZsh. nodk; Gh ““fgqEw ;fsBkw[ f;wo e?”” Ù[o eo fdZsh . fJ; bJh
gzE ftu'A S/e fdZsk frnk . nZi frDsh d/ pzfdnK Bz fJBQK pko/ gsk
j? .
T[; fgS'A fwÙBoh ekbi d/ fgqz;hgb ;torh joGiB f;zx B/
ijkd yVQk ehsk ns/ fwÙBoh ekbi d/ ;zukbeK B/ fJ; Bz yzvD dk
phVk u[Ze fbnk . fJ; bJh fit/A fst/A fwÙBoh ekbi y[ZbQ oj/ jB
d;w rqzE fto'XhnK dh frDsh tX ojh j? . go pj[sk eoe/ fe nkg
fto'X B eoe/, ed/ fra Gkr f;zx dh fgZm m'ed/ oj/ ns/ j[D ekbk
ncrkBk dh g[Ùs gBkjh eo oj/ jB .
uVQ uVQ uVQ uVQ ik pZuk ;bh okw Gbh eo/Ar/ . ik pZuk ;bh okw Gbh eo/Ar/ . ik pZuk ;bh okw Gbh eo/Ar/ . ik pZuk ;bh okw Gbh eo/Ar/ .
“fuqsq' gky:kB” ftÙb/ÙB“fuqsq' gky:kB” ftÙb/ÙB“fuqsq' gky:kB” ftÙb/ÙB“fuqsq' gky:kB” ftÙb/ÙB ;kv/ wB d/ g≥i r[D jB, ekw, eq'X, b'G, w'j ns/ jzeko .
fJj ;ko/ r[D gqw/Ùo B/ yk; i[rsh Bkb, ;kv/ wB ftu nkg gkJ/ jB
sK i' ;z;ko dh y/v ubdh oj/ . i/ b'G B j't/ sK b'VK dh gosh bJh
e'Jh T[dw jh BjhA eo/rk . w'j s'A pˆ?o fejVh wK nkgD/ pZu/ bJh
nkg G[Zyh oj/rh ns/ j'o d[y MZb/rh < fJ;/ soQK ;kvh ;z;koh j'Ad jh
“jT[A” d/ nk;o/ yVQh j? . ;kvk ;z;ko s/ nkDk ikDk, d/D-b?Dk ns/ j'o
pj[s e[M fJ;/ d/ ;jko/ yVQk j? . tko nk;k dk ““jT[ ftfu nkfJnk““jT[ ftfu nkfJnk““jT[ ftfu nkfJnk““jT[ ftfu nkfJnk jT[ ftfu frnk””jT[ ftfu frnk””jT[ ftfu frnk””jT[ ftfu frnk”” tkbk ;b'e fJ; dk ft;Eko eodk j? .
fJBQK g≥iK r[DK ftu ;G s'A gqXkB “ekw” j? . fJ; bJh fJ;
dk BkT[A ;G s'A gfjbK nkT[Adk j?, i/ fJj ;kv/ n≥do Bk j't/ ;z;ko dh
T[sgsh jh o[e ikt/rh . fJ; dh gqpb skes Bz d/y e/ i'rh vo e/
GZi fBeb/ ns/ izrbK iK gjkVK dhnK r[cktK ftu ik nk;D bkJ/
ns/ rqj;Eh ;z;ko Bz GzvD bZr rJ/ . i/ fes/ ;kvk d/Ù ;kok jh r'oy
BkE dk u/bk pD iKdk, ˜ok ;'u' eh j[zdk < ;ko/ d/Ù ftu'A wB[y iksh
ysw j' iKdh . feT[Afe B fe;/ B/ ftnkj eotkT[Dk ;h B T[sgsh
j'Dh ;h .
r[o BkBe d/t wjkoki dh feqgk j'Jh ;kv/ d/Ù tk;hnK bJh
n?;k Xow fdZsk fe ;z;koh ;[y G'rd/ j'J/ gowrfs gk ;ehJ/.
;fsr[o eh n?;h tfvnkJh .;fsr[o eh n?;h tfvnkJh .;fsr[o eh n?;h tfvnkJh .;fsr[o eh n?;h tfvnkJh . g[so ebso ftu/ rfs gkJh .. (n≥e g[so ebso ftu/ rfs gkJh .. (n≥e g[so ebso ftu/ rfs gkJh .. (n≥e g[so ebso ftu/ rfs gkJh .. (n≥e )))) BkBe ;fsr[fo G/fNn? goh j't? i[rfs ..BkBe ;fsr[fo G/fNn? goh j't? i[rfs ..BkBe ;fsr[fo G/fNn? goh j't? i[rfs ..BkBe ;fsr[fo G/fNn? goh j't? i[rfs .. j;zfdnK y/bzfdnK g?BzfdnK yktzfdnK ftu/ j't? w[efj;zfdnK y/bzfdnK g?BzfdnK yktzfdnK ftu/ j't? w[efj;zfdnK y/bzfdnK g?BzfdnK yktzfdnK ftu/ j't? w[efj;zfdnK y/bzfdnK g?BzfdnK yktzfdnK ftu/ j't? w[efs.. s.. s.. s.. (n≥e )
;', nZi ;kv/ d/Ù ftu i' bfjoK pfjoK, ;[zdo pkr prhu/,
wfjb wkVhnK ns/ j;z j;z eod/ pkb B˜o nk oj/ jB, fJj ;G
r[o BkBe d/t wjkoki dh feqgk dk ;edk j? .
go jo uh˜ fe;/ yk; ;hwK n≥do jh mhe j? . ;kv/ ;oho dk
skgwkB fro ikt/ sK phwko, i/ tX ikt/ sK p[yko, G[Zy B bZr/ ns/
pj[s finkdk bZr/ sK phwkoh d/ bZSD jB . fJ;/ soQK id ekw dh
u/ÙNk Bk j't/ pzd/ Bz Bkwod nkyd/ jB ns/ i/ pj[s tZX ikt/ sK
pbksekoh pD iKdk j? . fJ; bJh ;fsr[oK B/ tko tko fusktBh
fdZsh j? sK i' fJj ;kv/ wB s/ Gko Bk j't/ .
j/ ekwz Boe fp;qkw≥ pj[ i'Bh GqwktDj ..j/ ekwz Boe fp;qkw≥ pj[ i'Bh GqwktDj ..j/ ekwz Boe fp;qkw≥ pj[ i'Bh GqwktDj ..j/ ekwz Boe fp;qkw≥ pj[ i'Bh GqwktDj .. fus joDz sq? b'e rzw≥ ig sg ;hb fpdkoDj ..fus joDz sq? b'e rzw≥ ig sg ;hb fpdkoDj ..fus joDz sq? b'e rzw≥ ig sg ;hb fpdkoDj ..fus joDz sq? b'e rzw≥ ig sg ;hb fpdkoDj .. nbg ;[y nfts uzub Tu Bhu ;wktDj ..nbg ;[y nfts uzub Tu Bhu ;wktDj ..nbg ;[y nfts uzub Tu Bhu ;wktDj ..nbg ;[y nfts uzub Tu Bhu ;wktDj .. st G? fpw[≥fus ;kX ;zrw UN BkBe BkokfJDj .. st G? fpw[≥fus ;kX ;zrw UN BkBe BkokfJDj .. st G? fpw[≥fus ;kX ;zrw UN BkBe BkokfJDj .. st G? fpw[≥fus ;kX ;zrw UN BkBe BkokfJDj .. (n≥e )
id pzdk ftjbk j't/ ns/ n?Ù' fJÙos d/ ;kXB j'D sK pzd/ ftu ekw
Gkt gqpb j[zdk j? .
dÙw/Ù fgsk nzsoikwh Bz gsk ;h fe nZr/ ykb;/ Bz oki gkN
gqkgs j't/rk . fJj Gh ;G Bz gsk j? fe wod dh ;G s'A tZvh ew˜'oh
n"os j? . nkfd ekb s'A wod dh fJ; ew˜'oh dk ckfJdk T[mk e/ oki/
wjkoki/, iK ftÙ ezfBnk d/ og ftu iK t/;tktK d/ og ftu fJ; Bz
tosd/ oj/ jB . d;o/ ;z;ko :[ZX ftu fJ;sqhnK B/ e[dos tb'A fwbh
fJ; skes Bz tos e/ d[ÙwB pV/ pV/ r[ZM/
G/d sA' b? e/ izrK d/ o[y pdb fdZs/ . fJ; bJh r[o ;kfjp B/ f;Zy Bz
jo gZy'A ;[u/s eoB bJh ufosq' gky:kB dk Gkr fbfyfnk j? .
fJj Gh fJe ftfrnkBe ;ZukJh j? fe ;ohoe gZy'A ew˜'o
wB[y nkgD/ s'A seV/ T[go ;cbsk gkT[D bJh fdwkr s'A f˜nkdk
ezw b?Adk j? ns/ j'o o;sk Bk fwbD s/ Sb egN eoB s'A Gh r[o/˜
BjhA eodk ns/ fJj' fposh fJ;sqh ftu gqXkB j? . fi; Bz d;o/ ÙpdK
ftu ufosq fejk iKdk j? . ;qh d;w rqzE dk fJj Gkr e/tb fJj
do;kD bJh jh fbfynk j? sK i' T[dkjoDK okjhA dZf;nk ik ;e/ fe
ekw tkÙBk d/ ;hwK s'A tZX ikD s/ pzdk wkBf;e s"o s/ feZE/ sZe
fro ;edk j? ns/ ;hwK ftu ofjD tkbk ihtB ftu fe;
soQK ;cbsk gkT[Adk j? .
gfjbK sK fJ; d/ fto'XhnK Bz gky:kD d/ noEK dk jh gsk
BjhA j? . gky:kD dk noE j? ;[Dh j'Jh b'e rkEk Bk fe jehes
(n;b tosh) fi; soQK ““gzu szso”” Bkwh rqzE ftu Ù/o ns/ bzpV,
eS ns/ ;j/ dhnK ejkDhnK nkg gkso f;oi e/ e/tb T[gd/Ù d/D
bJh pDkJhnK rJhnK jB . fJ;/ soQK fJBQK ufosqK d/ gkso f;oi
e/ ;wki dhnK ew˜'ohnK T[xkV e/ oZyhnK jB . fJ; ftu b?bk wiBz,
ns/ ;w/A dhnK j'o gqubs ejkDhnK Gh jB, feqÙB bhbk dhnK
ejkDhnK Gh jB . wodK d/ ufosq Gh jB ns/ fJ;sqhnK d/ Gh jB .
T[BQK fJ;sqhnK dhnK ejkDhnK Gh doi jB fiBQK B/ nkgDh
f;nkDg ns/ us[okJh Bkb nkgD/ oki/ Bz BoeK ftu iKd/ Bz puk
fbnk ns/ fonk;s puk bJh . T[BQK wod okfinK dhnK ejkDhnK Gh
jB fiBQK B/ nkgD/ s/ gok ezNo'b oZy e/ f;nkDg Bkb v'o/ gkT[D
tkbh fJ;sqh Bz d[oeko fdZsk ns/ T[BQK dk jkb Gh doi i' fJ; t/r
ftu o[VQ e/ nkgDh ikB r[nk rJ/ .
T[Ai i/ d/fynk ikt/, sK ufosqK ftu doi ;kohnK xNBktK
nZi Gh T[;/ soQK tkgo ojhnK jB fiBQK Bkb nypko Go/ j[zd/ jB.
r[o ;kfjp B/ i/ nZi fJj ufosq fby/ j[zd/ sK fBÙu/ jh Xfozdo
pqjwukoh i' nk;D ;qhwsh fJzdok rKXh Bz f;ykT[Adk fojk ˜oo doi
eod/ ns/ nwohek d/ okÙNogsh fwL efbzNB ns/ bftz;eh dk feZ;k
Gh fbyd/ fi; ekoB fwL efbzNB Bz ;ko/ d/Ù tk;hnK s'A Nhatha T[go
w[nkch w≥r e/ Ùow;ko j'Dk fgnk .
ufosqK dh ejkDh Ù[o jh fJzi j[zdh j? fJe usq f;zx
Bkwh okik fusqtsh Broh fty/ ofjzdk ;h . fJzdo d/ dopko dh fJe
ng;ok s/ okik w'fjs j'fJnk . T[; Bkb Ùkdh eo e/ eJh ;kb fJeZm/
oj/ ns/ fJe jBtzs f;zx Bkw tkb/ bVek T[BQK d/ g?dk j'fJnk .
nukBe ng;ok fJe fdB r[zw j' rJh ns/ w[V e/ Bk nkJh.
T[; d/ ft:'r ftu oki/ B/ ng;ok dh c'N' pDk e/ nkgD/ ik;;
nZv nZv fdÙk ftu G/i/ fe fiE/ Gh nfijh fJ;sqh fwbdh j? T[; Bz b?
e/ nkt' . ik;;K d/ d;D s/ oki/ B/ nkgD/ bVe/ Bz c"i d/ e/ G/fink
ns/ T[; B/ T[Vh;k d/ oki/ Bz bVkJh ftu jok e/ T[; dh bVeh oki/ Bz
fbnk fdZsh .
oki/ B/ T[; Bkb ftnkj eotk fbnk . go BthA okDh d/ wB
ftu oki/ dh pikJ/ okie[wko (i' T[; Bz bVkJh ftu fis e/
fbnkfJnk ;h) tZ; frnk ns/ T[; B/ wB dh fpoEk oki e[wko Bz dZ;
fdZsh . okie[wko d/ wBQK eoB s/ okDh B/ oki/ Bz tXk uVQk e/ df;nk
fe okie[wko B/ w/o/ Bkb r[;skyh ehsh j? .
oki/ B/ eq'fXs j' e/ g[Zso Bz esb eoB dk j[ew d/ fdZsk go
wzsohnK B/ ;wMkfJnk fe fJ; ftu e'Jh G/d j? . fJ;sqh dk G/d
gkT[Dk w[Ùeb j? n;hA s?Bz tkosk ;[DkT[Ad/ jK fco sz nkgDk fBoDk
bJhA . oki/ B/ g[Zso Bz e?d eo fdZsk ns/ wzsoh oki/ Bz jo o'˜ BthA
tkosk ;[DkT[Ad/ jB . fJ; bJh jo ufosq dh ;wkgsh s/ fbfynk j?
fJs ;qh ufosq gy:kBz fsq:k ufosq wzsqh Gg ;zpkd/ fJs ;qh ufosq gy:kBz fsq:k ufosq wzsqh Gg ;zpkd/ fJs ;qh ufosq gy:kBz fsq:k ufosq wzsqh Gg ;zpkd/ fJs ;qh ufosq gy:kBz fsq:k ufosq wzsqh Gg ;zpkd/
(ufosq Bz) ;wkgsw (;s[ ;[Gw ;s[)(ufosq Bz) ;wkgsw (;s[ ;[Gw ;s[)(ufosq Bz) ;wkgsw (;s[ ;[Gw ;s[)(ufosq Bz) ;wkgsw (;s[ ;[Gw ;s[)
gkme nkg jh nzdk˜k bk b?D fe fJj wB' ebgs gkso ou
e/ tkosktK fbyhnK jB iK r[o ;kfjp tb'A ufosqK nzdo d;hnK
rZbK Bz ngBkT[D dk T[gd/Ù fdZsk j? .
fi; soQK e'Jh ;wkie f;Zfynk bJh, ;wki dhnK p[okJhnK
T[xkVB bJh e'Jh fcbw pDdh j? T[; ftu fcbw dk vkfJo?eNo i/
pbkseko dk ;hB fdykT[Adk j? fJ; dk fJj wsbp eZY b?Dk fe
fcbw fJj ;G e[S eoB bJh gq/fos eo ojh j? woysk BjhA sK j'o eh
j? < fcbw d/ fgS/ eh Theme j? f;nkDk pzdk T[j geV/rk ns/
fcbw Bz d/yD tkbk woy d;ok gZy bt/rk . d;w rqzE d/ fto'Xh
nfrnkBsk tZ; iK ÙokosB, go/ ufosq d/ Gkt Bz ;wM/ pr?o, ftu'A
ftu'A s[eK b? e/ fJ; ftÙ/ s/ fuZeV T[Skb oj/ jB. j[D n;hA e[S
e[ T[NzeDk d/ T[Zso d/D dh e'fÙÙ eoKr/.
n?;h cps d[jB eh i'oh .. iBe feqÙB fGqyGkB fe;'oh .. n?;h cps d[jB eh i'oh .. iBe feqÙB fGqyGkB fe;'oh .. n?;h cps d[jB eh i'oh .. iBe feqÙB fGqyGkB fe;'oh .. n?;h cps d[jB eh i'oh .. iBe feqÙB fGqyGkB fe;'oh ..
ufosq 111 da rqza gzBk 967ufosq 111 da rqza gzBk 967ufosq 111 da rqza gzBk 967ufosq 111 da rqza gzBk 967
d[jz jkE fsj e[uB wo'o? .. iB y':? fBXBh XB[ N'o? ..d[jz jkE fsj e[uB wo'o? .. iB y':? fBXBh XB[ N'o? ..d[jz jkE fsj e[uB wo'o? .. iB y':? fBXBh XB[ N'o? ..d[jz jkE fsj e[uB wo'o? .. iB y':? fBXBh XB[ N'o? ..
pko pko fsj ro? brkt? .. iB[ ezdQg e' d[Zy fwNkt? ..pko pko fsj ro? brkt? .. iB[ ezdQg e' d[Zy fwNkt? ..pko pko fsj ro? brkt? .. iB[ ezdQg e' d[Zy fwNkt? ..pko pko fsj ro? brkt? .. iB[ ezdQg e' d[Zy fwNkt? ..
G'rs skfj izx b? eKX/ .. iB[ dt? w?B sG'rs skfj izx b? eKX/ .. iB[ dt? w?B sG'rs skfj izx b? eKX/ .. iB[ dt? w?B sG'rs skfj izx b? eKX/ .. iB[ dt? w?B soeÙB pKX/ .. oeÙB pKX/ .. oeÙB pKX/ .. oeÙB pKX/ ..
(ufosq 111 darqa gzBk 967) (ufosq 111 darqa gzBk 967) (ufosq 111 darqa gzBk 967) (ufosq 111 darqa gzBk 967)
T[; t/b/ d/ ;wki ftu ns/ ni th eJh wK pkg bkbu ftu
nk e/ iK fe;/ j'o ekoB, bVeh Bz p[ZY/ Bkb i'V fdzd/ ;B iK ;ohoe
gZy'A ewi'o fJe d;o/ dh i'Vh pD iKdh ;h ns/ f˜zdrh fJ;sqh g[oÙ
dh Boe pD iKdh ;h . fJ;/ ufosq d/ pzd 23 s'A 27 sZe fJ; soQK
doi j? .
““itkB fJ;sqh itkB wod u"dthA d/ uzd tKr fit/A ukBDh
oks j[zdh j? fJe di/ Bkb pokpoh eod/ jB jko e/ fgZS/ jN/ sK e"D jN/ .
gfVQnk fbfynk g[oÙ ns/ gVQh fbyh itkB fJ;sqh fJe di/ Bz gqkgs
eoe/ tZX uVQ e/ fJe di/ Bz rbQ brkT[Ad/ jB fJe gb Gh do BjhA
j'fJnk iKdk . i/ e'Jh nebwzd g[oÙ nebwzd fJ;sqh Bz gk bt/ T[j fco
T[; Bz nkgD/ fdb s'A BjhA G[bkT[Adk, fe;/ p/ neb woy Bz fdb s/ ed/
th BjhA fbnkT[Adk. wB puB eo e/ ;[zdosk ns/ ;[xVsk Bkb jh ftnkj
eod/ jB . uzdB dh sK fJe u"eh jh uzrh j? beVh dk fpqS fe; ezw j?
uzdB dh u"eh ;kjwD/ . f;nkD/ g[oÙ Bkb rohph th uzrh j? . woy d/
oki Bkb'A .””
fJj j? sZs;ko f;fynk i' fJ; ufosq ftu'A fBebdh j? pkeh ;G
fJ; rZb Bz f;ZX eoB bJh gkso f;oi e/ ;G e[M ;jh og ftu i' fJe
itkB wod ns/ fJ;sqh eod/ jB do;kfJnk frnk j? . fgSb/ ;w/A ftu
nchw Gzr dk ;jkok fbnk iKdk ;h
u/ÙNk tXkD bJh, nZi eZb fJe fdB ftu fezBhnK r'bhnK ftnkrkok
dhnK toshnK iKdhnK jB e'Jh frDsh BjhA, B jh ed/ fe;/ B/ fJ; pko/
fJsok˜ ehsk j? . we;d d'BK dk fJe' jh j? . d;w rqzE d/ fto'Xh
ss ;ko Bz SZv e/ fSbV uZp e/ efjzd/ jB fJj c'ek j? .
(2) fJj gquko ehsk ik fojk j? fe d;w rqzE ftu fJ;sqh iksh dk
fBokdo ehsk frnk j? . r[opkDh efj ojh j? L-
;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ izwfj okikB ..;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ izwfj okikB ..;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ izwfj okikB ..;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ izwfj okikB ..
T[Zso LT[Zso LT[Zso LT[Zso L---- r[opkDh nB[;ko fJ;sqh d/ fGzB-fGzB og jB . e[uZih, ;[uZih
ns/ r[Dtzsh . nZi dh feoB p/dh torh fJ;sqh d/ r[DK Bz B˜o nzdk˜
eo e/ id ;wki ftu e/tb fJ;soh j'D eoe/ d[oekfonk iKdk ;h woy,
gÙ ns/ Y'o nky e/ nfsnkuko j' oj/ ;B sK wjkoki B/ T[gd/Ù fdZsk L
;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ ;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ ;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ ;' feT[ wzdk nkyhn? fis[ izwfj okikB ..izwfj okikB ..izwfj okikB ..izwfj okikB ..
eh fJ; gzrsh dk ;jkok b? e/ fJe d[okukoh n"os Bz wZEk N/eDk
ukjhdk j? < :k eh fJj s[e T[BQK fJ;sohnK bJh j? i' nwohek dh
nbpkjwk ;N/N ftu ;bkBk iÙB wBkT[D t/b/ nbc BzrhnK j' e/ ;oho
s/ g/AN wbQ e/ BZudhnK jB iK eh T[; fJ;sqh bJh jB i' wkvb rob
pD e/ phu s/ ik e/ e/tb uko fJzu dh fpeBh gk e/ fJÙfsjko bJh
c'N'nK fyutKdh j? . ;G Bz gsk j? fe o˜hnk ;[bskBk B/ Ùkjh ykBdkB
d/ pzfdnK Bz B˜o nzdk˜ eo e/ nkgD/ jpÙh Bco s/ w'fjs j' e/ fBekj
eo fbnk. dopko ftu pˆkts j' rJh ns/ oihnk p/ˆw Bz nksw
jZfsnk eoBh gJh .
1998 ftu fBT:koe dh 37 ;kbk Nhuo, fszB pZfunK dh wK
nkgD/ 15 ;kbk ftfdnkoEh Bkb fgnko dh ghAx d/ j[bko/ b?Adh fJe pZu/
dh wK pD rJh . G/d y[ZbQD s/ B"eoh s'A eZY fdZsk frnk ns/ w[edwk
ufbnk ns/ 7 ;kb dh e?d dh ;˜k ;[DkJh rJh . e?d eZN e/ fco T[;/
bVe/ Bkb Ùkdh eo bJh .
Nhatha u?Bb “nki sZe” dh ypo ;h, rk˜hnkpkd dh fJe
fJ;soh Nhuo jo o'˜ foeÙ/ s/ p?m e/ ;eb iKdh ;h . fgnko ftu c;
e/ foeÙk ukbe Bkb xo'A GZi rJh ns/ nrtk eoB dk vokwk ou e/
nkgD/ gq/wh s'A d; bZy dh fco"sh d/ g?;/ bJh xo N?bhcB eotk fdZsk .
nyho cVh rJh ns/ ;G e[M ˜kjo j' frnk. eh ni/jhnK n"osK bJh
r[o ;kfjp B/ fejk ;h ““;' feT[ wzdk nkyhn? i' izwfj okikB”” < nZi eZbQ
g?;k ewkT[D d/ bkbu ftu, N?bhth˜B s/ fJ;sohnK, i' BrBsk dk
gqdoÙB eo ojhnK jB T[; Bz ;wki dk jo ;MtkB ftnesh d[oeko
fojk j? .
r[opkDh dhnK fJBQK s[eK tZb fXnkB d/Dk ukjhdk j? L
epho jfo ek f;woB[ Skfv e? nj'Jh oky? Bkfo .. rdjh j'fJ e? epho jfo ek f;woB[ Skfv e? nj'Jh oky? Bkfo .. rdjh j'fJ e? epho jfo ek f;woB[ Skfv e? nj'Jh oky? Bkfo .. rdjh j'fJ e? epho jfo ek f;woB[ Skfv e? nj'Jh oky? Bkfo .. rdjh j'fJ e?
nT[so? Gko[ ;j? wB ukfo ..nT[so? Gko[ ;j? wB ukfo ..nT[so? Gko[ ;j? wB ukfo ..nT[so? Gko[ ;j? wB ukfo ..
epho fBqg[ Bkoh feT[ fBzdhn? feT[ jfo u/oh eT[ wkB[ ..epho fBqg[ Bkoh feT[ fBzdhn? feT[ jfo u/oh eT[ wkB[ ..epho fBqg[ Bkoh feT[ fBzdhn? feT[ jfo u/oh eT[ wkB[ ..epho fBqg[ Bkoh feT[ fBzdhn? feT[ jfo u/oh eT[ wkB[ ..
Uj[ wKr ;tko? fpy? eT[ Uj[ f;Uj[ wKr ;tko? fpy? eT[ Uj[ f;Uj[ wKr ;tko? fpy? eT[ Uj[ f;Uj[ wKr ;tko? fpy? eT[ Uj[ f;wo? jfo Bkw[ .. nze wo? jfo Bkw[ .. nze wo? jfo Bkw[ .. nze wo? jfo Bkw[ .. nze 1313131313131313
fiB jfo fjod/ Bkw[ B pf;U fsB wks ehi? jfo pKMk.. nze fiB jfo fjod/ Bkw[ B pf;U fsB wks ehi? jfo pKMk.. nze fiB jfo fjod/ Bkw[ B pf;U fsB wks ehi? jfo pKMk.. nze fiB jfo fjod/ Bkw[ B pf;U fsB wks ehi? jfo pKMk.. nze 679679679679
epho p?;B' eh eefo Gbh ;kes eh p[oh wkfJ ..epho p?;B' eh eefo Gbh ;kes eh p[oh wkfJ ..epho p?;B' eh eefo Gbh ;kes eh p[oh wkfJ ..epho p?;B' eh eefo Gbh ;kes eh p[oh wkfJ ..
Uj[ fBs ;[B? jfo Bkw i;[ T[j gkg p;kfjB ikfJ .. nze Uj[ fBs ;[B? jfo Bkw i;[ T[j gkg p;kfjB ikfJ .. nze Uj[ fBs ;[B? jfo Bkw i;[ T[j gkg p;kfjB ikfJ .. nze Uj[ fBs ;[B? jfo Bkw i;[ T[j gkg p;kfjB ikfJ .. nze 1367136713671367
d;w fgsk B/ d[okukoh n"osK d/ ns/ r[DtzshnK d/ d'B'A gZy
T[xkV e/ do;kJ/ jB . nkgD/ tZb'A f;ZyK Bz fJj ;G e[S ngBkT[D bJh
fJe bkJhB Gh BjhA fbyh d'B'A gZy gqrN eo e/ fBoDk gkmeK s/ SZv
fdZsk j? . d;w rqzE d/ fJ; Gkr Bz nÙbhb pkDh efjD tkfbnK Bz n;hA
u?bzi eod/ jK fe e'Jh fJe Szd Gh ufosqK ftu'A dZ;D fiE/ wjkoki B/
BÙ/ eoB, e/; w[zBkT[D iK j'o nB?fsesk eoB bJh T[gd/Ù fdZsk j't/ .
pbfe nB/eK EKJh fbfynk j? woy okik Sfbnk frnk, G/d BjhA
gk ;fenk, ;wM BjhA ;fenk fJfsnkfd .
(3)(3)(3)(3) fsq: MKN B wzvh ikfJ .. p/d g[okBB w? ;[fB gkJh ..fsq: MKN B wzvh ikfJ .. p/d g[okBB w? ;[fB gkJh ..fsq: MKN B wzvh ikfJ .. p/d g[okBB w? ;[fB gkJh ..fsq: MKN B wzvh ikfJ .. p/d g[okBB w? ;[fB gkJh ..
jf; efo puB ;' SkfBU.. w? nkg[B/ ih: ;ku B ijf; efo puB ;' SkfBU.. w? nkg[B/ ih: ;ku B ijf; efo puB ;' SkfBU.. w? nkg[B/ ih: ;ku B ijf; efo puB ;' SkfBU.. w? nkg[B/ ih: ;ku B ikB:'..kB:'..kB:'..kB:'..
s?A fsq:k jw ;' Mfm T[ukoh .. jw w≥v/r/ MKN fsjkoh ..s?A fsq:k jw ;' Mfm T[ukoh .. jw w≥v/r/ MKN fsjkoh ..s?A fsq:k jw ;' Mfm T[ukoh .. jw w≥v/r/ MKN fsjkoh ..s?A fsq:k jw ;' Mfm T[ukoh .. jw w≥v/r/ MKN fsjkoh ..
s/i n;s[ok J/e wzrk:' .. fBi eo rfje? okt ubk:'..s/i n;s[ok J/e wzrk:' .. fBi eo rfje? okt ubk:'..s/i n;s[ok J/e wzrk:' .. fBi eo rfje? okt ubk:'..s/i n;s[ok J/e wzrk:' .. fBi eo rfje? okt ubk:'..
sK eh wzfv MkfN ;G vkoh .. d? e/ j;h uzubk skoh.. sK eh wzfv MkfN ;G vkoh .. d? e/ j;h uzubk skoh.. sK eh wzfv MkfN ;G vkoh .. d? e/ j;h uzubk skoh.. sK eh wzfv MkfN ;G vkoh .. d? e/ j;h uzubk skoh..
(ufosq 190) (ufosq 190) (ufosq 190) (ufosq 190)
ufosq dk fgS'eV fJj j? fe fJe okik ekw t; j' e/ fJe
fJ;soh d/ tZ; j' iKdk j? fi; B/ gfjbK jh ;j/bhnK Bkb Ùos brkJh
j[zdh j? fe w?A ni oki/ e'b'A gkDh wzrtktKrh ns/ MKNK w[zBtKtKrh .
fgnko dh y/v y/vdh gfjbK fJ;sqh p/j'Ù j'D dk vokwk ou e/ gkDh gkDh
efjzdh j? ns/ okik nkg gkDh b? e/ nkT[Adk j? ns/ fco fJ;/ soQK t/d
ÙkÙsoK dk Mmk jtkbk d/ e/ oki/ e'b'A MKNK w[zBtkT[Adh j? .
;gÙNheoB L;gÙNheoB L;gÙNheoB L;gÙNheoB L fJj e'Jh nb'eko dh rZb BjhA . ;G Bz gsk j? fe
gfNnkb/ dk fJe okik pj[shnK okDhnK eoe/ wÙjo ;h fJe fdB fJe
BthA okDh wfjbK ftu nkJh, wjkoki/ Bkb jwfp;so j'D t/b/ T[; B/
nkgD/ r[gs nzr s/ jZE oZy e/ wjkokik ;kfjp Bz fejk fe gfjbK w/o/
Gok Bz c"i ftu bcN?D Gosh eo' fco w/o/ Bkb ;zr eoBk . ekw t/r
ftu nzBQ/ j'J/ wjkoki/ B/ T[;/ t/b/ ;pzXs nc;o Bz c'B eo fdZsk fe
cbkD/ pzd/ Bz bcN?B pDk fdT[ Bkb jh fejk ““j[D sK jZE uZe”” j[ew
d/ Bkb jh fJj rZb Gh N?bhcB s/ gj[zu rJh ns/ gfNnkb/ d/ jZE uZe
bcN?B wÙjo j' rJ/. nkw jkbsK ftu Gh fJ;soh nkgD/ fgnko ftu
ozr e/ ;/i G'rD t/b/ fezB/ fpb gk; eoKdh j? ns/ fezB/ tknd/
eokT[Adh j? fJj fe;/ s'A b[eh fSZgh rZb BjhA .
fJ; tkosk dk ;kozÙ do;Kdk j? fe ekw tZ; gqkDh dh neb dk
G'r fe; soQK g? iKdk j? ns/ nkgD/ wkD ;fseko Bz Gh G[Zb iKdk j? . fJ;
pko/ r[opkDh dk c[owkB fJ; soQK j? .
;kok fdB[ bkbfu nfNnk wBw[y j'o/ rZbk .. ;kok fdB[ bkbfu nfNnk wBw[y j'o/ rZbk .. ;kok fdB[ bkbfu nfNnk wBw[y j'o/ rZbk .. ;kok fdB[ bkbfu nfNnk wBw[y j'o/ rZbk ..
oksh T[x? dfpnk Bt/ ;'s ;fG fYbk ..oksh T[x? dfpnk Bt/ ;'s ;fG fYbk ..oksh T[x? dfpnk Bt/ ;'s ;fG fYbk ..oksh T[x? dfpnk Bt/ ;'s ;fG fYbk ..
wBw[yK d/ f;fo i'ok nwo[ j? fBs d/tfj GwBw[yK d/ f;fo i'ok nwo[ j? fBs d/tfj GwBw[yK d/ f;fo i'ok nwo[ j? fBs d/tfj GwBw[yK d/ f;fo i'ok nwo[ j? fBs d/tfj Gbk ..bk ..bk ..bk ..
i'ok dk nkfynk g[oy ewktd/ ;/ ngfts nw/X ybk ..i'ok dk nkfynk g[oy ewktd/ ;/ ngfts nw/X ybk ..i'ok dk nkfynk g[oy ewktd/ ;/ ngfts nw/X ybk ..i'ok dk nkfynk g[oy ewktd/ ;/ ngfts nw/X ybk ..
ekfw ftnkg/ e[;[X Bo ;/ i'ok g[fS ubk .. nze ekfw ftnkg/ e[;[X Bo ;/ i'ok g[fS ubk .. nze ekfw ftnkg/ e[;[X Bo ;/ i'ok g[fS ubk .. nze ekfw ftnkg/ e[;[X Bo ;/ i'ok g[fS ubk .. nze 304304304304
noE LnoE LnoE LnoE L wBw[y ;kok fdB bkbu ftu cf;nk j'fJnk j'o j'o
rZbK eodk j? . oks Bz BhAd d/ dZpD ekoB ;oho d/ B"A dotki/ fYZb/ g?
iKd/ jB . wBw[yK d/ f;o T[s/ ozBK dk j[ew ubdk j? . T[j (fBs) j[ew
fdzdhnK jB ns/ wBw[y T[; Bz uzrk eo e/ ewKd/ jB . (i') g[oÙ ozBk dk
nkfynk wzBd/ jB T[j ngftsq rzd/ ns/ woy j[zd/ jB . ngftsq wB[ZyK
Bz ekw u/ÙNk ftnkgdh j? (fi; ekoB) ozBk gk;'A g[S e/ T[BQK d/ dZ;/ j'J/
o;s/ s/ ubd/ jB . eh fJj r[o c[owkD ufosq d/ ss;ko s'A tZyok j? <
dhtkB iowBh dk; B/ nkgDh feskp ““wjkokik”” ftu dhtkB iowBh dk; B/ nkgDh feskp ““wjkokik”” ftu dhtkB iowBh dk; B/ nkgDh feskp ““wjkokik”” ftu dhtkB iowBh dk; B/ nkgDh feskp ““wjkokik”” ftu
eJh ;ZuhnK ejkDhnK fbyhnK jB . eh iowBh dk; B/ b'eK Bz eJh ;ZuhnK ejkDhnK fbyhnK jB . eh iowBh dk; B/ b'eK Bz eJh ;ZuhnK ejkDhnK fbyhnK jB . eh iowBh dk; B/ b'eK Bz eJh ;ZuhnK ejkDhnK fbyhnK jB . eh iowBh dk; B/ b'eK Bz
fJj ;G e[S eoB d/ T[gd/Ù bJh fbyhnK jB < BjhA, e/tb fJj ;G e[S eoB d/ T[gd/Ù bJh fbyhnK jB < BjhA, e/tb fJj ;G e[S eoB d/ T[gd/Ù bJh fbyhnK jB < BjhA, e/tb fJj ;G e[S eoB d/ T[gd/Ù bJh fbyhnK jB < BjhA, e/tb
okfinK d/ ufosq dh c'N' g/Ù eoB bJh fbyhnK okfinK d/ ufosq dh c'N' g/Ù eoB bJh fbyhnK okfinK d/ ufosq dh c'N' g/Ù eoB bJh fbyhnK okfinK d/ ufosq dh c'N' g/Ù eoB bJh fbyhnK jB . ekÙ fe f;Zy jB . ekÙ fe f;Zy jB . ekÙ fe f;Zy jB . ekÙ fe f;Zy
okfinK ns/ ;odkoK Bz ;jh Yzr Bkb fJBQK ufosoK okjhA ;[u/s okfinK ns/ ;odkoK Bz ;jh Yzr Bkb fJBQK ufosoK okjhA ;[u/s okfinK ns/ ;odkoK Bz ;jh Yzr Bkb fJBQK ufosoK okjhA ;[u/s okfinK ns/ ;odkoK Bz ;jh Yzr Bkb fJBQK ufosoK okjhA ;[u/s
ehsk j[zdk sK nB/eK r[DK d/ Gzvko ;kpek wjkokik gfNnkbk dh ehsk j[zdk sK nB/eK r[DK d/ Gzvko ;kpek wjkokik gfNnkbk dh ehsk j[zdk sK nB/eK r[DK d/ Gzvko ;kpek wjkokik gfNnkbk dh ehsk j[zdk sK nB/eK r[DK d/ Gzvko ;kpek wjkokik gfNnkbk dh
nZi fJj fdy B j[zdh ns/ ;odkoK ftu f;yh dk gsB Bk j[zdk . nZi fJj fdy B j[zdh ns/ ;odkoK ftu f;yh dk gsB Bk j[zdk . nZi fJj fdy B j[zdh ns/ ;odkoK ftu f;yh dk gsB Bk j[zdk . nZi fJj fdy B j[zdh ns/ ;odkoK ftu f;yh dk gsB Bk j[zdk .
(4)(4)(4)(4) i/ nwbB ej/ ykfJ ysk epj B ykt? ..i/ nwbB ej/ ykfJ ysk epj B ykt? ..i/ nwbB ej/ ykfJ ysk epj B ykt? ..i/ nwbB ej/ ykfJ ysk epj B ykt? ..
wzfv nto B ikfj nkg[wzfv nto B ikfj nkg[wzfv nto B ikfj nkg[wzfv nto B ikfj nkg[ epjz B w[zvkt? .. epjz B w[zvkt? .. epjz B w[zvkt? .. epjz B w[zvkt? ..
aaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaa
epjz B ykfJ gkB, nwb epjz Bfj gh:' ..epjz B ykfJ gkB, nwb epjz Bfj gh:' ..epjz B ykfJ gkB, nwb epjz Bfj gh:' ..epjz B ykfJ gkB, nwb epjz Bfj gh:' ..
epj B y/b ny/N B ;[y fBoXB efj eh:' ..epj B y/b ny/N B ;[y fBoXB efj eh:' ..epj B y/b ny/N B ;[y fBoXB efj eh:' ..epj B y/b ny/N B ;[y fBoXB efj eh:' ..
j' eo:' B GkfwB G'r, irs e:'A nkfJ:' .. j' eo:' B GkfwB G'r, irs e:'A nkfJ:' .. j' eo:' B GkfwB G'r, irs e:'A nkfJ:' .. j' eo:' B GkfwB G'r, irs e:'A nkfJ:' ..
ufosq 245)ufosq 245)ufosq 245)ufosq 245)
fJ; ufosq dh g[ÙN Gwh fJ; soQK j? fe fJe pVk XBtkB
Ùkjeko j[zdk j? i' pj[s ezi; Gh j[zdk j? ns/ ;kok fdB g?;k ewkT[D ftu
bZrk ofjzdk j? ns/ nkgDh fJ;soh tZb fXnkB Gh BjhA fdzdk B jh e'Jh
dkB g[zB eodk j? .
;' fJ; ufosq ftu Ùkj dh ns/ fJ;soh dh tkoskbkg j? .
fJ;soh efjzdh j? yk, gh w"i w;sh eo ns/ g?;k you eo dkB g[zB Gh
eo w/oh s;Zbh Gh eo . Bkb jh efjzdh j? fe i' nwb eod/ jB
T[j ;ow/ j[zd/ jB w[ZS yVh oyd/ jB . w?dkB ftu d[ÙwD s/ pki tKr
g?Ad/ jB ns/ fJ;sohnK G'rd/ jB . nwb oki/ wjkoki/ eod/ jB,
pj[shnK fJ;sohnK Bkb ftjko eod/ jB . nwb ;ow/ ghAd/ jB, woyK
d/ f;o sbtko tkj[zd/ jB. nwb i'rh ghAd/ jB feqÙB dk fXnkB eod/ B/
nwb dk ;[nkd b? e/ ;w s/ ;'chnK B/ eh eoBk j? <
Ùkj efjzdk j?l - fijV/ g[oÙ nwb ghAd/ jB oks fdB TAxd/
jB . i/ fes/ fJe xVh nwb B fwb/ sK skg uVQ iKdk j? nwbhnK Bz .
fJ; bJh fijVk g[oÙ nwb ghAdk j?, T[j fe;/ ezw i'rk BjhA . T[j
sK woy j' e/ w[odk j' e/ xo fgnk ofjzdk j? .
fJ;/ soQK Ùkj dh ns/ fJ;soh dh bzph tkoskbkg j? . ekbk
ncrkBk ns/ T[BQK d/ ;woEe ubkeh Bkb fJ;soh tZb'A nwb ykB pko/
rZbK sK d;d/ jB go Ùkj tb'A nwb d/ B[e;kB pko/ u[g tZN b?Ad/ jB .
ni/j/ p/JhwkBK ns/ b'eK Bz r[wokj eoB tkfbnK bJh sK 420 dk
w[eZdwk ubkT[Dk ukjhdk j? .
fg:s GKr ekj i' j/o? .. fg:s GKr ekj i' j/o? .. fg:s GKr ekj i' j/o? .. fg:s GKr ekj i' j/o? .. (i/ T[j fe;/ Bz Gzr ghAdk d/y/)
mkY' j's B sk e/ B/o' ..mkY' j's B sk e/ B/o' ..mkY' j's B sk e/ B/o' ..mkY' j's B sk e/ B/o' .. (T[; e'b yVk th BjhA ;h j[zdk)
G:' ;dB fsZj ej' T[ikok..G:' ;dB fsZj ej' T[ikok..G:' ;dB fsZj ej' T[ikok..G:' ;dB fsZj ej' T[ikok.. (efjzdk ;h T[j xo T[iV iKd/ jB)
iK e? ezvk pi? d[nkok ..iK e? ezvk pi? d[nkok ..iK e? ezvk pi? d[nkok ..iK e? ezvk pi? d[nkok .. (fi; d/ xo Gzr tkbk ezvk x'NDk yVedk j?)
;'ch sk e' j's T[ikfo ej? xo .. (T[j xo jh T[ikV j' iKdk j?)
GKr nchw Gys j? i' Bo ..GKr nchw Gys j? i' Bo ..GKr nchw Gys j? i' Bo ..GKr nchw Gys j? i' Bo .. (fijVk g[oÙ Gzr nchw yKdk j?)
;'ch ;eb p[fX pb oj? ..;'ch ;eb p[fX pb oj? ..;'ch ;eb p[fX pb oj? ..;'ch ;eb p[fX pb oj? .. (;'ch jo t/b/ mhe p[ZX ns/ nkgD/
pb ftu ofjzdk j?)
nwbfB e' eS[ e? Bfj oj? .. nwbfB e' eS[ e? Bfj oj? .. nwbfB e' eS[ e? Bfj oj? .. nwbfB e' eS[ e? Bfj oj? ..
(nwbh Bz GKt/A e[S ej' T[j e[S efjD i'rk BjhA j[zdk, 245 245 245 245 ufosq (8888)
nwbh e'b neb j[zdh jh BjhA)
(5) d;w rqzE d/ yzvD tkfbnK dk efjDk j? fe fes/ fby fdZsk yzvk
““gqEw/”” ;ki e? ;G ;z;ko T[gkfJnk.. (uzvh dh tko) ns/ feE/ fby fdZsk
L- J/e ;qtD s/ w?b fBekok .. J/e ;qtD s/ w?b fBekok .. J/e ;qtD s/ w?b fBekok .. J/e ;qtD s/ w?b fBekok ..
sK s/ wX[ ehNG sB Xkok .. sK s/ wX[ ehNG sB Xkok .. sK s/ wX[ ehNG sB Xkok .. sK s/ wX[ ehNG sB Xkok ..
d[shnk ekB s/ w?b fBekoh .. d[shnk ekB s/ w?b fBekoh .. d[shnk ekB s/ w?b fBekoh .. d[shnk ekB s/ w?b fBekoh ..
sK s/ GJh f;qÙfN fJj ;koh .. (pfusq BkNe)sK s/ GJh f;qÙfN fJj ;koh .. (pfusq BkNe)sK s/ GJh f;qÙfN fJj ;koh .. (pfusq BkNe)sK s/ GJh f;qÙfN fJj ;koh .. (pfusq BkNe)
r[opkDh d; ojh j? fe ““nfBe pko g;foU gk;kok”” s[jkv/ e'b
eh ;ps j? fe jo tkoh gk;ko/ dk fJe' sohek jh j? . d;o/ r[opkDh d;
ojh j?,
BkfG ewb s/ pqjwk T[gi/ p/d gVfj w[fy ezfm ;tkfo .. BkfG ewb s/ pqjwk T[gi/ p/d gVfj w[fy ezfm ;tkfo .. BkfG ewb s/ pqjwk T[gi/ p/d gVfj w[fy ezfm ;tkfo .. BkfG ewb s/ pqjwk T[gi/ p/d gVfj w[fy ezfm ;tkfo ..
(nze 489)(nze 489)(nze 489)(nze 489)
j[D s[;hA d;' fe ewb c[Zb dh BkbhA ftu'A pqjwk fet/A g?dk j'
frnk < ;kBz gsk j? s[;hA g'b/ fij/ wzj Bkb efj d/t'r/ fe fJj sK
fjzd fwfEjk;e g[okDK dk jtkbk j? . go n;hA g[Sd/ jK r[opkDh okjhA
f;ZX eo' fe Mm j? . ig[ih ;kfjp ftu fbfynk j?
1a1a1a1a ““ehsk g;kT[ J/e' etkT[””““ehsk g;kT[ J/e' etkT[””““ehsk g;kT[ J/e' etkT[””““ehsk g;kT[ J/e' etkT[”” fJe Ùpd s'A ;kok g;kok j'fJnk j?.
fJ; s'A nZr/ doi j?
2a2a2a2a J/ek wkJh i[rfs ftnkJh fszB u/b/ gotkB fJe J/ek wkJh i[rfs ftnkJh fszB u/b/ gotkB fJe J/ek wkJh i[rfs ftnkJh fszB u/b/ gotkB fJe J/ek wkJh i[rfs ftnkJh fszB u/b/ gotkB fJe
;z;koh fJe Gzvkoh fJe bkJ/;z;koh fJe Gzvkoh fJe bkJ/;z;koh fJe Gzvkoh fJe bkJ/;z;koh fJe Gzvkoh fJe bkJ/ dhpkD[ .. dhpkD[ .. dhpkD[ .. dhpkD[ ..
3a3a3a3a ntfb nbj Bo T[gkfJnk e[dofs e/ ;G pzd/ ..ntfb nbj Bo T[gkfJnk e[dofs e/ ;G pzd/ ..ntfb nbj Bo T[gkfJnk e[dofs e/ ;G pzd/ ..ntfb nbj Bo T[gkfJnk e[dofs e/ ;G pzd/ ..
J/e Bo s/ ;G[ ir[ T[gfink eT[D Gb/ eT[D w≥d/ ..J/e Bo s/ ;G[ ir[ T[gfink eT[D Gb/ eT[D w≥d/ ..J/e Bo s/ ;G[ ir[ T[gfink eT[D Gb/ eT[D w≥d/ ..J/e Bo s/ ;G[ ir[ T[gfink eT[D Gb/ eT[D w≥d/ ..
nze nze nze nze 1349134913491349 .. .. .. ..
4a4a4a4a wkJh wkfJnk gq;s iwkfJnk ..wkJh wkfJnk gq;s iwkfJnk ..wkJh wkfJnk gq;s iwkfJnk ..wkJh wkfJnk gq;s iwkfJnk ..
5a5a5a5a ;ku/ s gtDk GfJnk gtB/ s/ ib[ j'fJ ..;ku/ s gtDk GfJnk gtB/ s/ ib[ j'fJ ..;ku/ s gtDk GfJnk gtB/ s/ ib[ j'fJ ..;ku/ s gtDk GfJnk gtB/ s/ ib[ j'fJ ..
ib s/ fsqGtD[ ;kfink xfN xfN i'fs ;w'fJ .. nze ib s/ fsqGtD[ ;kfink xfN xfN i'fs ;w'fJ .. nze ib s/ fsqGtD[ ;kfink xfN xfN i'fs ;w'fJ .. nze ib s/ fsqGtD[ ;kfink xfN xfN i'fs ;w'fJ .. nze 19191919 .. .. .. ..
6a6a6a6a ekfJnk nzdfo gkg[ g[zB[ d'fJ GkJh .. ekfJnk nzdfo gkg[ g[zB[ d'fJ GkJh .. ekfJnk nzdfo gkg[ g[zB[ d'fJ GkJh .. ekfJnk nzdfo gkg[ g[zB[ d'fJ GkJh ..
d[jh fwb e/ ;qÙfN T[gkJh .. nze d[jh fwb e/ ;qÙfN T[gkJh .. nze d[jh fwb e/ ;qÙfN T[gkJh .. nze d[jh fwb e/ ;qÙfN T[gkJh .. nze 126126126126 .. .. .. ..
7a7a7a7a gfjb g[ohJ/ g[zvoe tBk .. gfjb g[ohJ/ g[zvoe tBk .. gfjb g[ohJ/ g[zvoe tBk .. gfjb g[ohJ/ g[zvoe tBk ..
sku/ jz;k ;rb/ iBk .. nze sku/ jz;k ;rb/ iBk .. nze sku/ jz;k ;rb/ iBk .. nze sku/ jz;k ;rb/ iBk .. nze 693693693693 .. .. .. ..
fJBQK ;Zs gqwkDK ftu'A T[sgsh dk fejVk sohek s[jkvh p[ZXh
mhe wzBdh j? . iK fJj ;kohnK ftXhnK mhe jB <
““i/ gfjb g[ohJ/ g[zvoe tBk”” ns/ BkfG ewb s/ pqjwk T[gfink
mhe j' ;edk j? sK fco pfusq BkNe tkbh ezB dh w?b s'A T[sgsh fe;
soQK rbs j' ;edh j? <
pfuZsq BkNe, di/ nfXnkJ/ ftu irs T[sgsh pko/ dÙw/Ù ih
fbyd/ jB L
fgqEw ekb ip eok g;kok .. Unzeko s/ fÙqÙN T[gkok .fgqEw ekb ip eok g;kok .. Unzeko s/ fÙqÙN T[gkok .fgqEw ekb ip eok g;kok .. Unzeko s/ fÙqÙN T[gkok .fgqEw ekb ip eok g;kok .. Unzeko s/ fÙqÙN T[gkok .....10101010........
pfuZsq BkNe Bz y≥vD tkb/ ubkeh Bkb fJ; d;t/A Szd Bz SZv
e/ s/Qot/A ns/ u"Xt/A Szd Bz geV b?Ad/ jB .
d;t/A Szd ftu dZ;h irs T[sgsh r[ows nB[eb j? id fe
s/ot/A ns/ u"Xt/A Szd ftu dZ;h rZb ;'Y pz; ns/ p/dh pz; d/ gqkgs ;q's
nB[;ko j? .
fsB e' ekbfsB e' ekbfsB e' ekbfsB e' ekb pj[o pX eok .. pj[o pX eok .. pj[o pX eok .. pj[o pX eok ..
fsB e' wX ;w[zd w/ gok ..fsB e' wX ;w[zd w/ gok ..fsB e' wX ;w[zd w/ gok ..fsB e' wX ;w[zd w/ gok ..
noE L noE L noE L noE L fco ekb B/ T[; ekbX[i dk pX eo fdZsk ns/ T[; dh
fwM (uoph) ;w[zdo ftu froh
fueB sk; ib go fso ojh .. fueB sk; ib go fso ojh .. fueB sk; ib go fso ojh .. fueB sk; ib go fso ojh ..
w/Xk Bkw spfj s/ ojh ..w/Xk Bkw spfj s/ ojh ..w/Xk Bkw spfj s/ ojh ..w/Xk Bkw spfj s/ ojh ..
noE LnoE LnoE LnoE L T[; dh uoph gkDh ftu gJh ojh fi; s'A Xosh pDh fJ;
bJh Xosh dk Bkw w/Xk iK w/XBh g? frnk . wjkB e'Ù ftu w/dBh d/
noE Gh GkJh ekBQ f;zx ih B/ fJjh ehs/ jB .
w/dBh Ùpd r[opkDh ftu nze BzL 542, 1407, 472, 580, 712,
724, 936, 1092, 1096, 110, 1281, 1283, 1288 ns/ 1416 ftu
nkfJnk j? ns/ jo tkoh Xosh d/ noE ftu tofsnk frnk j? . fJ; bJh
i/ r[opkDh pfusq BkNe d/ pzd 14 Bz gqtkB eodh j? sK pzd BzL 13 fet/A
rbs j' ;edk j? < ekbk ncrkBk ns/ T[BQK
d/ ;woEe go/ skD Bkb efj oj/ jB fe n;hA e/tb gq'a ;kfjp f;zx ih
dhnK fbysK Bz wkBsk fdzd/ jK j'o fe;/ Bz BjhA wzBd/ . go f;zx pqdo˜
nzfwqs;o s'A gqekÙs ikg[ ;kfjp, ;tZJhJ/ ns/ u"gJh d/ Nhe/ ftu
gq'a ;kfjp ih pfusq BkNe ns/ uzvh dh tko Bz r[o feqs ;thekod/ jB .
6a6a6a6a ““yzvk fgqEw? ;ki e? fiB ;G ;z;ko T[gkfJnk”” ““yzvk fgqEw? ;ki e? fiB ;G ;z;ko T[gkfJnk”” ““yzvk fgqEw? ;ki e? fiB ;G ;z;ko T[gkfJnk”” ““yzvk fgqEw? ;ki e? fiB ;G ;z;ko T[gkfJnk”” Gkt b'j/ d/
y≥v/ s'A Xosh pDh Mm j? .
;G Bz gsk j?, fJe Ùpd dk fJe' noE BjhA pbfe eJh, noE
j[zd/ jB ns/ gqeoD nB[;ko T[; d/ noE ehs/ iKd/ jB . T[dkjoD d/ s"o
s/ wjkB e'Ù ftu ;kozr gd d/ pkoK noE fby/ jB . Bkb jh GkJh ;kfjp
B/ wjK eth ;zs'y f;zx ih dk fJe ;tZ:k fdZsk j? fi; ftu T[BQK B/ ;qh
r[o jfo r'fpzd f;zx ih dh T[;sfs ftu pkoK tko jh ;kozr gd
tofsnk j? . fJ; bJh w?A p/Bsh eoKrk ““yzvk”” Ùpd d/ noE d/yD bJh
wjkB e'Ù d/yD dh y/ub eo' . fJ; d/ d' noE jB L
1a b'j/ dk d' Xkok ÙÙso og yzvk .
2a wk:k, e[dos, ;z;ko d/ ;G d[zd gdkoE ou e/ nB/e
G/d eoB tkbh j'D eo e/ e[dos dk BkT[A yzvk j? .
e/tb ;qh d;w rqzE Bz y≥vB bJh fJ; rqzE d/ fto'Xh ftu'A ftu'A
s[eK eZY e/ b'eK Bz e[okj/ gk oj/ jB ns/ i' sZs;ko fjZs' T[gd/Ù j? T[;
Bz S[gk b?Ad/ jB .
;[fX ip s/ jw Xoh puB r[o dJ/ jwko/ ..;[fX ip s/ jw Xoh puB r[o dJ/ jwko/ ..;[fX ip s/ jw Xoh puB r[o dJ/ jwko/ ..;[fX ip s/ jw Xoh puB r[o dJ/ jwko/ .. gs fJj? gqB s'fj gqkB ip br Eko/ ..gs fJj? gqB s'fj gqkB ip br Eko/ ..gs fJj? gqB s'fj gqkB ip br Eko/ ..gs fJj? gqB s'fj gqkB ip br Eko/ .. fBi BkofBi BkofBi BkofBi Bkoh e/ ;kE B/j[ s[w fBs pY?:j[ ..h e/ ;kE B/j[ s[w fBs pY?:j[ ..h e/ ;kE B/j[ s[w fBs pY?:j[ ..h e/ ;kE B/j[ s[w fBs pY?:j[ .. go Bkoh eh ;/i Gfb ;[gB/ jz B i:j[ ..go Bkoh eh ;/i Gfb ;[gB/ jz B i:j[ ..go Bkoh eh ;/i Gfb ;[gB/ jz B i:j[ ..go Bkoh eh ;/i Gfb ;[gB/ jz B i:j[ .. go Bkoh e/ Gi/ ;j; pk;t Gkr gkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ ;j; pk;t Gkr gkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ ;j; pk;t Gkr gkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ ;j; pk;t Gkr gkJ/ .. go Bkoh e/ Gi/ uzdq ebze brkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ uzdq ebze brkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ uzdq ebze brkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ uzdq ebze brkJ/ .. go Bkoh e/ j/s ;h; d; ;h; rtk:' ..go Bkoh e/ j/s ;h; d; ;h; rtk:' ..go Bkoh e/ j/s ;h; d; ;h; rtk:' ..go Bkoh e/ j/s ;h; d; ;h; rtk:' .. j/ go Bkoh e/ j/s eNe etoB e' xk:' .. (fusq j/ go Bkoh e/ j/s eNe etoB e' xk:' .. (fusq j/ go Bkoh e/ j/s eNe etoB e' xk:' .. (fusq j/ go Bkoh e/ j/s eNe etoB e' xk:' .. (fusq 21212121)))) go Bkoh e/ Gi/ ;j pk;t Grgo Bkoh e/ Gi/ ;j pk;t Grgo Bkoh e/ Gi/ ;j pk;t Grgo Bkoh e/ Gi/ ;j pk;t Gr gkJ/ .. gkJ/ .. gkJ/ .. gkJ/ .. go Bkoh e/ Gi/ uzdq ekbze brkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ uzdq ekbze brkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ uzdq ekbze brkJ/ ..go Bkoh e/ Gi/ uzdq ekbze brkJ/ .. go Bkoh ;'A B/j[ S[oh g?Bh eo ikBj[ ..go Bkoh ;'A B/j[ S[oh g?Bh eo ikBj[ ..go Bkoh ;'A B/j[ S[oh g?Bh eo ikBj[ ..go Bkoh ;'A B/j[ S[oh g?Bh eo ikBj[ .. go Bkoh e/ Gi ekb p:kg:' sB wkBj[ ..go Bkoh e/ Gi ekb p:kg:' sB wkBj[ ..go Bkoh e/ Gi ekb p:kg:' sB wkBj[ ..go Bkoh e/ Gi ekb p:kg:' sB wkBj[ .. nfXe johch ikfB G'r go fsqn i' eojhA ..nfXe johch ikfB G'r go fsqn i' eojhA ..nfXe johch ikfB G'r go fsqn i' eojhA ..nfXe johch ikfB G'r go fsqn i' eojhA .. j' n≥s ;`kB eh fwqs jkE b?Avh e/ wojhA ..j' n≥s ;`kB eh fwqs jkE b?Avh e/ wojhA ..j' n≥s ;`kB eh fwqs jkE b?Avh e/ wojhA ..j' n≥s ;`kB eh fwqs jkE b?Avh e/ wojhA .. pkb jwko/ gk; d/; d/;B s/ fsqn nktfj ..pkb jwko/ gk; d/; d/;B s/ fsqn nktfj ..pkb jwko/ gk; d/; d/;B s/ fsqn nktfj ..pkb jwko/ gk; d/; d/;B s/ fsqn nktfj .. wB pKSswB pKSswB pKSswB pKSs po wKfr ikfB r[o ;h; M[ektfj .. po wKfr ikfB r[o ;h; M[ektfj .. po wKfr ikfB r[o ;h; M[ektfj .. po wKfr ikfB r[o ;h; M[ektfj .. j' ej[ ;[zdfo fsj ;kE rtB e?;/ e? efoj'A .. j' ej[ ;[zdfo fsj ;kE rtB e?;/ e? efoj'A .. j' ej[ ;[zdfo fsj ;kE rtB e?;/ e? efoj'A .. j' ej[ ;[zdfo fsj ;kE rtB e?;/ e? efoj'A .. (ufosq g≥Bk (ufosq g≥Bk (ufosq g≥Bk (ufosq g≥Bk 110110110110)))) ni/j/ jh Ù[X gftsq T[gd/Ù ufosq' gy:kB ftu irQk irQk Go/
gJ/ jB go fJBQK tZb d;w rqzE fto'Xh ed/ d/yD dh e'fÙÙ BjhA eoBr/ .
;' ekbk ncrkBk ns/ T[BQK d/ ;woEeK dk d;w rqzE s/ fJj
dÙD nfrnkBsk tkbk j? . fe;/ nfs wjkB ftdtkB dh ouBk
Bz ;wMD bJh nfs gqphB ns/ wjhB p[Xh dh b'V j[zdh j? . fJ; bJh GkJh
wBh f;zx ih, pkpk dhg f;zx, vkeNo fsqb'uB f;zx ns/ f;a ego f;zx
tor/ d;w rqzE dh pkDh dh gqwkDhesk pko/ e'Jh Ùzek BjhA eod/ . e/tb
BhthA gZXo dh p[Xh tkb/ jh fJ; s'A w[Beo j' e/ GzvD dh woysk eod/
jB .
J/e wdh di/ so[B shi/ nfs XB Xkw .J/e wdh di/ so[B shi/ nfs XB Xkw .J/e wdh di/ so[B shi/ nfs XB Xkw .J/e wdh di/ so[B shi/ nfs XB Xkw . gkg eo/ fpB e:'A pu? pu? pukt? okw . gkg eo/ fpB e:'A pu? pu? pukt? okw . gkg eo/ fpB e:'A pu? pu? pukt? okw . gkg eo/ fpB e:'A pu? pu? pukt? okw . (d;w rqzE ufosq 183183183183)
Gkt, pzd/ Bz fJe uVQdh itkBh j't/ T[go'A Ùokp ghsh j't/ xo
ftu g?;k y[bQk j't/, T[j gkg eoB s'A fe; soQK pu ;edk j?< i/ gow/Ùo
pukt/ sK jh pu ;edk j? .
iBfB imo wfj nkfJ g[oy pj[s'A d[y gktfj ..iBfB imo wfj nkfJ g[oy pj[s'A d[y gktfj ..iBfB imo wfj nkfJ g[oy pj[s'A d[y gktfj ..iBfB imo wfj nkfJ g[oy pj[s'A d[y gktfj .. wsq Xkw e' gkfJ ejs jw G'r ewktfj ..wsq Xkw e' gkfJ ejs jw G'r ewktfj ..wsq Xkw e' gkfJ ejs jw G'r ewktfj ..wsq Xkw e' gkfJ ejs jw G'r ewktfj .. Ee fsq:k e' ukN ejs nXokfwqs gk:' ..Ee fsq:k e' ukN ejs nXokfwqs gk:' ..Ee fsq:k e' ukN ejs nXokfwqs gk:' ..Ee fsq:k e' ukN ejs nXokfwqs gk:' .. fpoEk irs w? iBw fpBK irdhÙ rtk:' ..fpoEk irs w? iBw fpBK irdhÙ rtk:' ..fpoEk irs w? iBw fpBK irdhÙ rtk:' ..fpoEk irs w? iBw fpBK irdhÙ rtk:' ..
ufosq ufosq ufosq ufosq 81818181 g≥L g≥L g≥L g≥L 307307307307
fJÙe w[Ùe yk;h no[ y[oe pykfB:' ..fJÙe w[Ùe yk;h no[ y[oe pykfB:' ..fJÙe w[Ùe yk;h no[ y[oe pykfB:' ..fJÙe w[Ùe yk;h no[ y[oe pykfB:' .. yB y?o wdgkB ;[ pj[fo gqwkfB:? ..yB y?o wdgkB ;[ pj[fo gqwkfB:? ..yB y?o wdgkB ;[ pj[fo gqwkfB:? ..yB y?o wdgkB ;[ pj[fo gqwkfB:? .. e; e'Jh eoJh ;ks SgkJ/ Sgs Bfj ..e; e'Jh eoJh ;ks SgkJ/ Sgs Bfj ..e; e'Jh eoJh ;ks SgkJ/ Sgs Bfj ..e; e'Jh eoJh ;ks SgkJ/ Sgs Bfj .. j' j'ts gqrN fBdkB ;[ ;koh fÙqÙN wfj .. g≥L j' j'ts gqrN fBdkB ;[ ;koh fÙqÙN wfj .. g≥L j' j'ts gqrN fBdkB ;[ ;koh fÙqÙN wfj .. g≥L j' j'ts gqrN fBdkB ;[ ;koh fÙqÙN wfj .. g≥L 250 250 250 250 ........
;qh d;w rqzE ;kfjp d/ okw ns/ Ù:kw eth;qh d;w rqzE ;kfjp d/ okw ns/ Ù:kw eth;qh d;w rqzE ;kfjp d/ okw ns/ Ù:kw eth;qh d;w rqzE ;kfjp d/ okw ns/ Ù:kw eth nkfd ekb s'A r[o e/ f;Zy ;qh d;w rqzE ;kfjp Bz d;w/Ù fgsk dh
feqs w≥Bd/ nkJ/ jB . GkJh wBh f;zx Ùjhd, pkpk dhg f;zx Ùjhd ns/
pkpk fpB'd f;zx nkfd, i' d;w/Ù ih d/ ;wekbh ;B ns/ fiBQK dh wZs
p[ZXh iK gqwkoEe ihtB dhnK p[bzdhnK Bz SjDk fe;/ n?o/ r?o/ d/ tZ; dh
rZb BjhA, B/ nkg fiZE'A fes'A gqkgs eo e/ d;w rqzE dhnK pkDhnK Bz
fJeZmk eoe/ phVK fsnko ehshnK i' g≥E B/ gqtkD eohnK . fJ;/ soQK
nr'A fJBQK d/ T[sko/ j' e/ r[of;ZyK e'b gj[zud/ oj/ .
fJ; rqzE dhnK fszB pkDhnK ;qh ikg ;kfjp, ;[Xk ;t:' ns/
efp:' pku p/Bsh u"gJh d;w/Ù ih B/ y≥vk gkj[b fsnko eoB t/b/ nkg
gVQhnK . r[o ;kfjp d/ ihtB ;kEh nfBB f;Zy GkJh i?sk (GkJh ihtB
f;zx) B/ nkgDh ouBk ftu y≥vk gkj[b fsnko eoB dh ftXh fJ; soQK
fbyh j? L-
ig[ e' gkm eofj ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi? ..ig[ e' gkm eofj ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi? ..ig[ e' gkm eofj ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi? ..ig[ e' gkm eofj ;zr fsj f;y gkso d;o jkE Xohi? ..212212212212........ gKuj[z wfj uko ; j'tfj nto i'gKuj[z wfj uko ; j'tfj nto i'gKuj[z wfj uko ; j'tfj nto i'gKuj[z wfj uko ; j'tfj nto i'fJ gkso Tgo jkE oyhi? .fJ gkso Tgo jkE oyhi? .fJ gkso Tgo jkE oyhi? .fJ gkso Tgo jkE oyhi? . nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi? .nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi? .nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi? .nkgB nkgB pko :/ gKuj[ gKu jh pkDh e' gkm gVQhi? . ig[ ikg ;t?:/ u'gJh nkBzd e' gkm ;'A gkj[b fsnko eohi? .ig[ ikg ;t?:/ u'gJh nkBzd e' gkm ;'A gkj[b fsnko eohi? .ig[ ikg ;t?:/ u'gJh nkBzd e' gkm ;'A gkj[b fsnko eohi? .ig[ ikg ;t?:/ u'gJh nkBzd e' gkm ;'A gkj[b fsnko eohi? . gKu'A u[b/ w[y gktfj ;[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..gKu'A u[b/ w[y gktfj ;[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..gKu'A u[b/ w[y gktfj ;[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..gKu'A u[b/ w[y gktfj ;[ :kue J/s jh B/so e/; gthi? ..223223223223........ (GkJh i?sk ihtB s/ ouBk feqs vka r[ow[y f;zx g≥Bk 78787878)
go j[D pj[s ;ko/ ;ZiD, fiBQK B/ fJ; rozE d/ ed/ do;B Gh
BjhA ehs/ iK T[j ;ZiD fe;/ yk; ekoD eoe/ nkgD/ wsbp dhnK s[eK
ftu'A eZY e/ gquko eo oj/ jB fe fJ; rqzE dk pj[sk Gkr ftÙ/Ù og ftu,
““u"ph; ntsko””, uzvh fusqo d'B'A Gkr ns/ ufosq'gy:kB r[o feqs BjhA
fJj r[o dopkoh eth okw ns/ Ù:kw dhnK fbyhnK j'JhnK jB, feT[Afe
feqÙBk ntsko ftu “;:kw eft” dk BkT[A nkT[Adk j? . d;ok, fJBQK dk
efjDk j? fe r[owfs ftu ntskotkd dk y≥vB j? go fJBQK ouBktK
ftu ;BksB Xow d/ ntskoK ns/ d/thnK dh T[;sfs j? . fJ;/ soQK
ufosq' gy:kB ns/ jekfJsK ftu nÙbhbsk dk d'Ù j'D eo e/ fJBQK
w[skfpe, fJj r[o feqs BjhA jB . n;hA fJBQK ;kohnK rZbK dk ftÙb/ÙD
eo e/ sZs;ko ;zrsK ftu oZyD dh e'fÙÙ eo oj/ jK.
;kBz fJj efjD ftu e'Jh r[o/˜ BjhA fe d;w rqzE d/ fto'Xh ;G
s'A tZX fwÙBoh ekbiK d/ ;zukbe ns/ T[j ny"sh p[ZXh ihth jB fiBQK
d/ fjod/ ftu r[o fgnko ns/ pqjw r:kB Bkb'A fes/ tZX ftfrnkB
tf;nk j'fJnk j? .
fJBQK ftu'A fJe spek ;qh d;w rqzE s'A fJbktk GkJh r[odk;,
GZNK d/ ;tZ:/ ns/ pj[s ;koh Grs pkDh Gh w≥BD s'A fJBekoh j? . fJj
y[bQzw y[ZbQk efj oj/ jB fe d;w rqzE dhnK y≥vk gkj[b tkbhnK pkDhnK
ikg ;kfjp, ;tZ:/ ns/ u"gJh pkDh BjhA gVQBh ukjhdh feT[Afe fJj ;qh
r[o rqzE ;kfjp s'A pkjo dh pkDh j? . fJzdo f;zx xZrk ns/ fJ;
d/ ;woEe fJ; spe/ d/ w'Yh jB . fJj uzvh dh tko ftu'A bJh nodk;
dh gfjbh gT[Vh s'A Gh w[Beo jB . p/Ùe id fJBQK B/ nkg n≥fwqs
SZfenk ;h sK fJBQK pkDhnK Bkb jh n≥fwqs fsnko ehsk frnk ;h ns/
fizdrh d/ ekch fjZ;/ sZe fJj pkDhnK gVQd/ oj/ jB go j[D e[M ;kbK s'A
yk; eo e/ ekbk ncrkBk s'A fJBQK Bz neb nkJh j? fe n;hA j[D sZe
jokw d/ pD/ oj/ ns/ j[D jbkb d/ pD ikDk ukjhdk j?.
d;ok spek y≥vk gj[b dhnK pkDhnK ftu'A ““efp:' pku p/Bsh
u"gJh”” s/ fezs eoB s'A fJbktk T[go dZ;hnK ouBktK Bz y≥vD BjhA
eodk go ÙZeh fBrkj Bkb d/ydk j? . id'A GkJh pkb/ Bz fJfsjk; ftu'A
ykoi eoBk j't/ sK GkJh r[odk; dh pKj cV b?Dr/, feT[Afe GkJh ;kfjp
dh pkDh ftu fJ; dk f˜eo BjhA go id'A GkJh ;kfjp dhnK tkoK ftu
wZek c/oB dh rZb nkT[Adh j? sK efjDr/ ;kfJz; fJ; Bz BjhA w≥Bdh fJ;
bJh ˆbs j? . fJ;/ soQK Grs pkDh ftu d/j[ok fcoBk, woh rT[ fiT[Adh
eoB Bz Gh w≥BD s'A w[Beo jB . d;w rqzE d/ fto'XhnK ftu'A pj[fsnK B/
B sK ;jh s"o s/ nkfd ;qh r[o rqzE ;kfjp dk wB fuZs bk e/ gkm ehsk j?
ns/ B jh d;w rqzE d/fynk j?, p; ! d' ;kb dk fwÙBoh e'o; eo e/
nkbw ck˜b pD e/ GkJh tho f;zx, nekbh e"o f;zx fBjzr, GkJh ekBQ
f;zx ns/ f;a ego f;zx ns/ j'o g≥E gqf;ZX ftdtkBK Bz u?fbzi eo oj/
jB .
n;hA j[D wb ftÙ/ tZb w[Vd/ jK fiE'A sZe d;w rzqE ftu
ntskoK ns/ d/thnK dh T[;sfs dk ;tkb j? ;qh r[o rqzE ;kfjp d/
f;XKs nB[;ko L
;G wfj i'fs i'fs j? ;'fJ ..;G wfj i'fs i'fs j? ;'fJ ..;G wfj i'fs i'fs j? ;'fJ ..;G wfj i'fs i'fs j? ;'fJ .. g≥Bk 663663663663
;j; st B?B BB B?B j;j; st B?B BB B?B j;j; st B?B BB B?B j;j; st B?B BB B?B jfj s'fj eT[fj s'fj eT[fj s'fj eT[fj s'fj eT[ ;j; wofs BBk J/e[ s'jh .. ;j; wofs BBk J/e[ s'jh .. ;j; wofs BBk J/e[ s'jh .. ;j; wofs BBk J/e[ s'jh .. g≥Bk 13131313
id r[o ;kfjp gow/Ùo Bz eD eD ftu ftnkge d/yd/ jB
sK ;BksB Xow d/ gqtkDs ntskoK dh tfvnkJh BjhA eod/ j[zd/l pbfe
T[BQK ftu nekbh i's Bz d/y e/ gqw/Ùo dh jh f;cs eod/ jB L
pqjw wj/Ù f;X w[fB fJzdokpqjw wj/Ù f;X w[fB fJzdokpqjw wj/Ù f;X w[fB fJzdokpqjw wj/Ù f;X w[fB fJzdok w'fj mkw'fj mkw'fj mkw'fj mke[o jh do;ko/ .. e[o jh do;ko/ .. e[o jh do;ko/ .. e[o jh do;ko/ .. - g≥Bk 534534534534
nkg/ r'gh ekB[ j? fgnkok pfB nkg/ rT uokjk ..nkg/ r'gh ekB[ j? fgnkok pfB nkg/ rT uokjk ..nkg/ r'gh ekB[ j? fgnkok pfB nkg/ rT uokjk ..nkg/ r'gh ekB[ j? fgnkok pfB nkg/ rT uokjk .. nkg/ ;ktb ;[zdok j? fgnkok nkg/ tz;[ tikjk.. nkg/ ;ktb ;[zdok j? fgnkok nkg/ tz;[ tikjk.. nkg/ ;ktb ;[zdok j? fgnkok nkg/ tz;[ tikjk.. nkg/ ;ktb ;[zdok j? fgnkok nkg/ tz;[ tikjk.. - g≥Bk 607607607607
nkg/ ;[o Bo rD rzXopk nkg/ yN doÙB eh pkDh ..nkg/ ;[o Bo rD rzXopk nkg/ yN doÙB eh pkDh ..nkg/ ;[o Bo rD rzXopk nkg/ yN doÙB eh pkDh ..nkg/ ;[o Bo rD rzXopk nkg/ yN doÙB eh pkDh .. nkg/ fÙt Ùzeo wj/Ùk nkg/ r[ow[fy neE ejkDh ..nkg/ fÙt Ùzeo wj/Ùk nkg/ r[ow[fy neE ejkDh ..nkg/ fÙt Ùzeo wj/Ùk nkg/ r[ow[fy neE ejkDh ..nkg/ fÙt Ùzeo wj/Ùk nkg/ r[ow[fy neE ejkDh .. nkg/ i'rh nkg/ G'rh nkg/ i'rh nkg/ G'rh nkg/ i'rh nkg/ G'rh nkg/ i'rh nkg/ G'rh nkg/ ;zBnk;h fco? fppkDh..nkg/ ;zBnk;h fco? fppkDh..nkg/ ;zBnk;h fco? fppkDh..nkg/ ;zBnk;h fco? fppkDh..----g≥Bk 553553553553
fJ;/ soQK dÙw/Ù ih B/ nkgDhnK feqsK ftu fJ;/ B˜ohJ/ s'A d/y
e/ fiE/ fes/ Gh f;cs ehsh j? fBozeko dh f;cs ehsh j?.
d;o/ gk;/ nkfd r[o rqzE ;kfjp ftu pqjwk, ftÙBz, wj/Ù iK
feqÙB ih ns/ okw uzdq ih dk fBi og d/y e/ Ù[G r[DK dh ;'Gk ns/
rbs rZbK dk y≥vB ehsk j? . n;hA fJ; gZy'A jh d;w rqzE dh pkDh
thukoBh j? . pfusq BkNe d/ gfjb/ nfXnkfJ d/ gfjb/ Szd ftu ns/ j'o
EkT[A r[o ;kfjp B/ fJj ftXh ngDkJh j?.
g[oksB ekb ftu jo fJe eth nkgDh ouBk Ù[o eoB s'A
gfjbK nkgD/ fJÙN Bz fXnkT[Adk ;h fco nkgD/ r[o Bz, nkgD/ ftÙk
t;s pko/ dZ; e/ ouBk Ù[o eodk ;h . n;hA id d;w rqzE dhnK ouBktK
dh nkozGsk d/yd/ jK sK sZs fJ; soQK fBebdk j?.
(1) ikg[ L
1> 1> 1> 1> ;fsr[o gq;kfd tkfjr[o ih eh csfj
;qh nekb g[oy ih s/oh ;ofD ..
(fJj ;so ÙpdkoE ftu j?)
(2) nekb T[;sfs L
1> 1> 1> 1> ;fsr[o gq;kfd ..
;qh GrT[sh ih ;jkfJ ;qh nekb ih eh T[;sfs .
(GrT[sh d/ noEK bJh wjkB e'Ù GkJh ekBQ f;zx ih
ns/ r[owfs ;[Xkyo d/y')
(4) uzvh ufosq L- 1> 1> 1> 1> tkfjr[o ih eh csfj
nfE uzvh ufosq T[efs fpbk;
nyho s/ d;w/Ù ih B/ fbfynk j?, fJfs ;qh wkoezv/ g[okD/ ;qh
uzvh ufosq T[efs fpbk; ;[zG pXfj Bkw[ nÙNw'
fXnkfJ ;wkgsw ;s ;[Gw ;s-nci
;kc d;dk j? fe r[o ;kfjp B/ fJj wkoezv/ gokD d/ nmt/A
nfXnkJ/ ftu i' ;[zG okeyÙ dk pZX eoBk fbfynk j? T[;/ nkXko s/
fbfynk j? . ;' fJ; ftu fiE/ fes/ Gh d/th dh T[;sfs j? T[j T[;/ nkXko
s/ j? Bk e/ eth (dÙw/Ù ih) T[;sfs eo oj/ jB . nkyho s/ nkgD/ wB
dh fJZSk gqrN eo oj/ jB L
d/fj f;tk po w'fj fJj? Ù[G eowB s/ epjz Bk vo'A ..d/fj f;tk po w'fj fJj? Ù[G eowB s/ epjz Bk vo'A ..d/fj f;tk po w'fj fJj? Ù[G eowB s/ epjz Bk vo'A ..d/fj f;tk po w'fj fJj? Ù[G eowB s/ epjz Bk vo'A ..
B vo'A nfo ;T[ ip ikfJ bo' fB;u? efo nkgBh ihs eo'A B vo'A nfo ;T[ ip ikfJ bo' fB;u? efo nkgBh ihs eo'A B vo'A nfo ;T[ ip ikfJ bo' fB;u? efo nkgBh ihs eo'A B vo'A nfo ;T[ ip ikfJ bo' fB;u? efo nkgBh ihs eo'A ........
(fJE/ Gh f;tk d/ ;jh noE wjkB e'Ù ftu fwbDr/)
(5) uzvh ufosq d;ok L
1> ;fsr[o gq;kfd ;qh GrT[sh ih ;jkfJ
nE uzvh ufosq fby:s/ .
nkyho ftu
fJfs ;qh pfusq BkNe uzvh ufosq/ T[;sfs poB/ Bkw
nÙNw' nfXnkfJ ;zgoDz ;s ;[Gw ;s[ nci
fJE/ wjkoki B/ d; fdZsk fe wkoezv/ g[okD dk nmtK
nfXnk: ;zgoD j' frnk j? .
(6) pfusq BkNe L-
1> ;fsr[o gq;kfd nE pfusq BkNe
rqzE fby:s/ ;qh w[y tke gksÙkjh 10
fiBQK B/ ;qh r[o rqzE ;kfjp wjkoki dk gkm wB fposh brk e/
BjhA ehsk T[BQK dk soe j? fe dÙw/Ù ih nkgD/ nkg Ùqh w[y tke
gksÙkjh 10101010 fet/A fby ;ed/ jB < id fe ;qh r[o rzqE ;kfjp ftu GZNK
d/ ;tZ:/ fbyD s'A gfjbK ““;tZ:/ ;qh w[y pkeQ wL gL”” fby e/ g≥uw fgsk
B/ fJ; gZXsh Bz gqtkD ehsk j? . fJ; s'A nZr/
d'jokd'jokd'jokd'jok
Bw;eko ;qh yVr e' eo" ;[ fjs[ fusBw;eko ;qh yVr e' eo" ;[ fjs[ fusBw;eko ;qh yVr e' eo" ;[ fjs[ fusBw;eko ;qh yVr e' eo" ;[ fjs[ fus bkfJ .. bkfJ .. bkfJ .. bkfJ ..
goB eo" frozE fJj s[w w'fj eoj[ ;jkfJ ..goB eo" frozE fJj s[w w'fj eoj[ ;jkfJ ..goB eo" frozE fJj s[w w'fj eoj[ ;jkfJ ..goB eo" frozE fJj s[w w'fj eoj[ ;jkfJ ..
fsqGzrh Szd .. ;qh ekb ih eh T[;sfs ..fsqGzrh Szd .. ;qh ekb ih eh T[;sfs ..fsqGzrh Szd .. ;qh ekb ih eh T[;sfs ..fsqGzrh Szd .. ;qh ekb ih eh T[;sfs ..
yr y≥v fpjzvz yb db y≥vz nfs oD w≥vz po pzvz ..yr y≥v fpjzvz yb db y≥vz nfs oD w≥vz po pzvz ..yr y≥v fpjzvz yb db y≥vz nfs oD w≥vz po pzvz ..yr y≥v fpjzvz yb db y≥vz nfs oD w≥vz po pzvz ..
““;qh ekb ih eh T[;sfs”” gVQ e/ c"oB fJj fejk iKdk j? fe fJj
fÙt g[okD tkb/ ekb dh T[;sfs j? go d;w/Ù ih B/ y[d fJ; rZb dk
fBoDk u"ph; ntsko dh rkEk d/ nkozG ftu eo fdZsk j? L
n≥fs eos ;G ir e' ekbk ..n≥fs eos ;G ir e' ekbk ..n≥fs eos ;G ir e' ekbk ..n≥fs eos ;G ir e' ekbk ..
Bkw ekbk sK s/ ir vkbk ..Bkw ekbk sK s/ ir vkbk ..Bkw ekbk sK s/ ir vkbk ..Bkw ekbk sK s/ ir vkbk ..
;w/A ;zs go j's ;jkJh .. ;w/A ;zs go j's ;jkJh .. ;w/A ;zs go j's ;jkJh .. ;w/A ;zs go j's ;jkJh ..
sK s/ ;zy:k ;zs ;[BkJh ..sK s/ ;zy:k ;zs ;[BkJh ..sK s/ ;zy:k ;zs ;[BkJh ..sK s/ ;zy:k ;zs ;[BkJh ..9999........
noE L (feT[Afe) ;koh f;q;Nh dk n≥s eoB jko gow/Ùo j? fJ; bJh T[;
dk Bkw ekb (ekbk) ;z;ko ftu fpfynks j? . (d;o/ gk;/) ;zs (;Ks Gkt
woD t/b/) ;jkJh j[zdk j? fJ; bJh T[; Bz ;zs nkyd/ jB . fJBQK ;gZÙN
fbyD d/ pktid d;w rqzE dh pkDh ftu fby/ ekb Bz fJBQK B/ fÙt
g[okD tkb/ ekb Bz w≥BD dh oZN brk oZyh j? .
r[opkDh dZ; ojh j? L
GkJh ws e'Jh ikDj[ fe;h e? feS[ jkfE j? ;G eo/ eokfJnk..
iok wok skg f;os ;kg ;G jfo e? tf; j?
e'Jh bkr B ;ke? fpB jfo ek bkfJnk .. g≥Bk 168168168168..
fJ; r[o [owkD Bz d/y e/ e"D efj ;edk j? fe d;w/Ù fgsk dk
gow/Ùo Bz ekb efjDk pqkjwDtkdh rZb j? <
T[Ai i/ d/fynk ikfJ e'Jh pzdk fe;/ ekoD fe;/ Bz wkoD ikfJ sK
d[ÙwB Bz nkydk j?, s/ok ekb pD e/ nkfJnk jK . wjkoki nky oj/ jB
fe ;G s'A tZv/ ekb dk Gh ekb j?, T[j wjK ekb j? . i/ fJzBh rZb Gh
fe;/ d/ ;wM B nkJ/ sK eh ehsk ik ;edk j? .
(6) uzvh dh tko (tko d[ork eh)uzvh dh tko (tko d[ork eh)uzvh dh tko (tko d[ork eh)uzvh dh tko (tko d[ork eh)
fJj dÙw/Ù ih dh g≥ikph p'bh ftu wkoezv/ g[okD d/ nXkos
nkgDh ;[szso ouBk j? . fJ; dh nkozGsk j? L
1> 1> 1> 1> tkfjr[o ih eh cs/ .. ;qh GrT[sh ih ;jkfJ
tko ;qh GrT[sh ih eh .. gksÙkjh 10101010 ..
(7) u'ph; ntsko L-
1> 1> 1> 1> ;fsr[o gq;kfd tkfjr[o ih eh cfsj ..
np u"ph; nT[sko poBz gkL 10101010 s` gq;kfd ..
fJ;/ soQK fJBQK ftu'A T[ZBh ntskoK dhnK rkEktK ftu fes/ Gh
fe;/ okw iK ;:kw eth dk BkT[A BjhA nkT[Adk . ;G dh nkozGsk T[go
dZ;/ w≥rbk uoB Bkb jh j[zdh j? . e/tb u'ph; ntsko dh nkozGsk ftu
thjt/A ntsko okwk ntsko dh nkozGsk ns/ pj[sh tkoh feqÙBk
ntsko ftu ;:kw dk BkT[A nkT[Adk j? . go u"ph; ntsko dh nkozGsk
s/ Mksh wkohJ/ sK fJ; soQK fbfynk j? .
np uT[ph; T[uo' ntskok . fij fpX fsB ek byk nykok .np uT[ph; T[uo' ntskok . fij fpX fsB ek byk nykok .np uT[ph; T[uo' ntskok . fij fpX fsB ek byk nykok .np uT[ph; T[uo' ntskok . fij fpX fsB ek byk nykok .
;[Bhnj[ ;zs ;p? fus bkJh . poBs ;:kw iEk wfs GkJh .;[Bhnj[ ;zs ;p? fus bkJh . poBs ;:kw iEk wfs GkJh .;[Bhnj[ ;zs ;p? fus bkJh . poBs ;:kw iEk wfs GkJh .;[Bhnj[ ;zs ;p? fus bkJh . poBs ;:kw iEk wfs GkJh .
i' u"ph; ntsko eokJ/ . fi' u"ph; ntsko eokJ/ . fi' u"ph; ntsko eokJ/ . fi' u"ph; ntsko eokJ/ . fsj Gh s[w gqG sfBe B gkJ/ .sj Gh s[w gqG sfBe B gkJ/ .sj Gh s[w gqG sfBe B gkJ/ .sj Gh s[w gqG sfBe B gkJ/ .
;G ir Gow/ Gowk:z . sK s/ Bkw fpn≥s ejk:z .;G ir Gow/ Gowk:z . sK s/ Bkw fpn≥s ejk:z .;G ir Gow/ Gowk:z . sK s/ Bkw fpn≥s ejk:z .;G ir Gow/ Gowk:z . sK s/ Bkw fpn≥s ejk:z . 7 7 7 7 ....
;G jh Sbs B nkg Sbk:k . sk s/ Sbhnk nkg ejk:k . ;G jh Sbs B nkg Sbk:k . sk s/ Sbhnk nkg ejk:k . ;G jh Sbs B nkg Sbk:k . sk s/ Sbhnk nkg ejk:k . ;G jh Sbs B nkg Sbk:k . sk s/ Sbhnk nkg ejk:k .
;zsB d[yh fBoy nebkt? . dhB pzX[ sk s/ efjbkt? .;zsB d[yh fBoy nebkt? . dhB pzX[ sk s/ efjbkt? .;zsB d[yh fBoy nebkt? . dhB pzX[ sk s/ efjbkt? .;zsB d[yh fBoy nebkt? . dhB pzX[ sk s/ efjbkt? . 8 8 8 8....
n≥s eos ;G ir e' ekbk . Bkw ekbk sk s/ ir vkbk .n≥s eos ;G ir e' ekbk . Bkw ekbk sk s/ ir vkbk .n≥s eos ;G ir e' ekbk . Bkw ekbk sk s/ ir vkbk .n≥s eos ;G ir e' ekbk . Bkw ekbk sk s/ ir vkbk .
;w/ ;zs go j's ;jkJh . sk s/ ;w/ ;zs go j's ;jkJh . sk s/ ;w/ ;zs go j's ;jkJh . sk s/ ;w/ ;zs go j's ;jkJh . sk s/ ;zy:k ;zs pskJh .;zy:k ;zs pskJh .;zy:k ;zs pskJh .;zy:k ;zs pskJh . 9 9 9 9....
feBjz ejz B skfj byk:' . fJj eo Bkw nby ejk:' .feBjz ejz B skfj byk:' . fJj eo Bkw nby ejk:' .feBjz ejz B skfj byk:' . fJj eo Bkw nby ejk:' .feBjz ejz B skfj byk:' . fJj eo Bkw nby ejk:' .
i'fB irs w? epjz B nk:' . sK s/ ;G' ni'B psk:' . i'fB irs w? epjz B nk:' . sK s/ ;G' ni'B psk:' . i'fB irs w? epjz B nk:' . sK s/ ;G' ni'B psk:' . i'fB irs w? epjz B nk:' . sK s/ ;G' ni'B psk:' . 13131313....
pqjwkfde ;p jh gu jko/ . fp;B wj/Ùto eT[B fpuko/ . pqjwkfde ;p jh gu jko/ . fp;B wj/Ùto eT[B fpuko/ . pqjwkfde ;p jh gu jko/ . fp;B wj/Ùto eT[B fpuko/ . pqjwkfde ;p jh gu jko/ . fp;B wj/Ùto eT[B fpuko/ .
uzd ;o fiB eo/ fpukok . sK s/ ikBhns j? eoskok . uzd ;o fiB eo/ fpukok . sK s/ ikBhns j? eoskok . uzd ;o fiB eo/ fpukok . sK s/ ikBhns j? eoskok . uzd ;o fiB eo/ fpukok . sK s/ ikBhns j? eoskok . 14141414....
fJe wVhnB epoB t/ ikjh . fJe wVhnB epoB t/ ikjh . fJe wVhnB epoB t/ ikjh . fJe wVhnB epoB t/ ikjh . d[jznB w? gow/Ùo Bkjh . d[jznB w? gow/Ùo Bkjh . d[jznB w? gow/Ùo Bkjh . d[jznB w? gow/Ùo Bkjh .
d'T w'j pkd w/ gu/ . fsB s/ BkE fBokb/ pu/ . d'T w'j pkd w/ gu/ . fsB s/ BkE fBokb/ pu/ . d'T w'j pkd w/ gu/ . fsB s/ BkE fBokb/ pu/ . d'T w'j pkd w/ gu/ . fsB s/ BkE fBokb/ pu/ .
ik s/ SfN r:' Gqw T[o ek . fsj nkr/ fjzd fenk s[oek . ik s/ SfN r:' Gqw T[o ek . fsj nkr/ fjzd fenk s[oek . ik s/ SfN r:' Gqw T[o ek . fsj nkr/ fjzd fenk s[oek . ik s/ SfN r:' Gqw T[o ek . fsj nkr/ fjzd fenk s[oek . 19191919....
fJe s;ph fJe wkbk Xojh . J/e e[okB g[okB T[uojh .fJe s;ph fJe wkbk Xojh . J/e e[okB g[okB T[uojh .fJe s;ph fJe wkbk Xojh . J/e e[okB g[okB T[uojh .fJe s;ph fJe wkbk Xojh . J/e e[okB g[okB T[uojh .
eos fpo[X rJ/ wfo wVQk . gqG e' ozr B bkrk rVQk . eos fpo[X rJ/ wfo wVQk . gqG e' ozr B bkrk rVQk . eos fpo[X rJ/ wfo wVQk . gqG e' ozr B bkrk rVQk . eos fpo[X rJ/ wfo wVQk . gqG e' ozr B bkrk rVQk . 20202020....
i'rh ;zfBnk;h j? i'rh ;zfBnk;h j? i'rh ;zfBnk;h j? i'rh ;zfBnk;h j? i/s/ . w[≥vhnK w[;bwkB w[fB e/s/ .i/s/ . w[≥vhnK w[;bwkB w[fB e/s/ .i/s/ . w[≥vhnK w[;bwkB w[fB e/s/ .i/s/ . w[≥vhnK w[;bwkB w[fB e/s/ .
G/y Xo/ bNs ;z;kok . Sgs ;kX fij Bkw nXkok . G/y Xo/ bNs ;z;kok . Sgs ;kX fij Bkw nXkok . G/y Xo/ bNs ;z;kok . Sgs ;kX fij Bkw nXkok . G/y Xo/ bNs ;z;kok . Sgs ;kX fij Bkw nXkok . 23232323
fiB gqG J/e tj? mjok:' . fsB eo fGzzv B fe; fdyk:' .fiB gqG J/e tj? mjok:' . fsB eo fGzzv B fe; fdyk:' .fiB gqG J/e tj? mjok:' . fsB eo fGzzv B fe; fdyk:' .fiB gqG J/e tj? mjok:' . fsB eo fGzzv B fe; fdyk:' .
;h; dh:/ go f;oo B dhBk . ozu ;wkB d/j efo uhBk .;h; dh:/ go f;oo B dhBk . ozu ;wkB d/j efo uhBk .;h; dh:/ go f;oo B dhBk . ozu ;wkB d/j efo uhBk .;h; dh:/ go f;oo B dhBk . ozu ;wkB d/j efo uhBk . 26 26 26 26
Gkt fi; B/ nkgD/ fjod/ ftu fJe gqw/Ùo Bz t;kfJnk j? T[j
fe;/ Bz gky≥v BjhA fdykT[Ad/ . r[o s/r pjkdo ;kfjp dh T[dkjoD d/ e/
dZ;d/ jB fe T[j ;oho Bz s[S wksq ;wMd/ jB nkgDk f;o d/ fdzd/ jB
go nkgD/ gqD s/ nNZb ofjzd/ jB .
gqEw ekb ;G ir e' sksk . sk s/ G:' s/i fpfy:ksk .gqEw ekb ;G ir e' sksk . sk s/ G:' s/i fpfy:ksk .gqEw ekb ;G ir e' sksk . sk s/ G:' s/i fpfy:ksk .gqEw ekb ;G ir e' sksk . sk s/ G:' s/i fpfy:ksk . ;'Jh GtkBh Bkw ejkJh . fifB f;roh :j f;q;fN T;'Jh GtkBh Bkw ejkJh . fifB f;roh :j f;q;fN T;'Jh GtkBh Bkw ejkJh . fifB f;roh :j f;q;fN T;'Jh GtkBh Bkw ejkJh . fifB f;roh :j f;q;fN T[gkJh . [gkJh . [gkJh . [gkJh . 29292929 fgqEw? Un≥eko fsB ejk . ;' X[fB go irs w' ojk .fgqEw? Un≥eko fsB ejk . ;' X[fB go irs w' ojk .fgqEw? Un≥eko fsB ejk . ;' X[fB go irs w' ojk .fgqEw? Un≥eko fsB ejk . ;' X[fB go irs w' ojk . sK s/ ir G:' fp;Ekok . g[oy gqfeqs ip d[jz fpukok . sK s/ ir G:' fp;Ekok . g[oy gqfeqs ip d[jz fpukok . sK s/ ir G:' fp;Ekok . g[oy gqfeqs ip d[jz fpukok . sK s/ ir G:' fp;Ekok . g[oy gqfeqs ip d[jz fpukok . 30303030
(g[oy&nekb g[oy - gqfeqs&wk:k, nkfd Ùesh e[dos)
fJj ;G e[M gVQ e/ Gh i/ fe;/ Bz ;wM B nkt/ fe u"pho ntsko
d/ eosk ih fe; dh tfvnkJh eo oj/ jB fco T[; dh ws Bz eh ejhJ/ <
id fe wjkoki B/ nkgD/ f;ZyK d/ frnkB bJh fJj ;BksB rqzEK d/
T[bZE/ iK T[BQK d/ nkXkos fJj ouBktK nkg ehshnK jB ns/ ;G Gow
G[b/y/ do eoB bJh nkgD/ fBZih thuko Bkb jh fby fdZs/ jB L
wS ntsko d/ nfXnk: d/ wX ehNt d/ gq;zr ftu L
ekb g[oy dh d/fj w' e'fNe fpÙB wj/Ù .ekb g[oy dh d/fj w' e'fNe fpÙB wj/Ù .ekb g[oy dh d/fj w' e'fNe fpÙB wj/Ù .ekb g[oy dh d/fj w' e'fNe fpÙB wj/Ù . e'fN fJzdq pqjwk fes/ oft ;; e'fN ib/Ù .e'fN fJzdq pqjwk fes/ oft ;; e'fN ib/Ù .e'fN fJzdq pqjwk fes/ oft ;; e'fN ib/Ù .e'fN fJzdq pqjwk fes/ oft ;; e'fN ib/Ù . okwk ntsko dh eEk fby e/ nkyho s/ dZ; fdZsk .
gKfJ rj/ ip s/ s[wo/ sp s/ e'T nKy so/ BjhA nkB:' .gKfJ rj/ ip s/ s[wo/ sp s/ e'T nKy so/ BjhA nkB:' .gKfJ rj/ ip s/ s[wo/ sp s/ e'T nKy so/ BjhA nkB:' .gKfJ rj/ ip s/ s[wo/ sp s/ e'T nKy so/ BjhA nkB:' . okw ojhw g[okB e[okb nB/e ej?A ws J/e B wkB:' . okw ojhw g[okB e[okb nB/e ej?A ws J/e B wkB:' . okw ojhw g[okB e[okb nB/e ej?A ws J/e B wkB:' . okw ojhw g[okB e[okb nB/e ej?A ws J/e B wkB:' . f;fwqs ;k;sq p/d ;p? pf;fwqs ;k;sq p/d ;p? pf;fwqs ;k;sq p/d ;p? pf;fwqs ;k;sq p/d ;p? pj[ G/d ej?A jw J/e B ikfB:' .j[ G/d ej?A jw J/e B ikfB:' .j[ G/d ej?A jw J/e B ikfB:' .j[ G/d ej?A jw J/e B ikfB:' . ;qh n;gkB feqgk s[woh efo w? B efj:' ;p s'fj pykfB:'. ;qh n;gkB feqgk s[woh efo w? B efj:' ;p s'fj pykfB:'. ;qh n;gkB feqgk s[woh efo w? B efj:' ;p s'fj pykfB:'. ;qh n;gkB feqgk s[woh efo w? B efj:' ;p s'fj pykfB:'. 863863863863
d'jokd'jokd'jokd'jok
;rb d[nko e' Skv e? rfj:' s[jko' d[nkok .;rb d[nko e' Skv e? rfj:' s[jko' d[nkok .;rb d[nko e' Skv e? rfj:' s[jko' d[nkok .;rb d[nko e' Skv e? rfj:' s[jko' d[nkok . pKj rj/ eh bki n; r'fpzd dk; s[jko .pKj rj/ eh bki n; r'fpzd dk; s[jko .pKj rj/ eh bki n; r'fpzd dk; s[jko .pKj rj/ eh bki n; r'fpzd dk; s[jko . 864 864 864 864
nZr/ fby fdZsk L
;kX n;kX ikB' BjhA pkd ;[ pkd fppkd .;kX n;kX ikB' BjhA pkd ;[ pkd fppkd .;kX n;kX ikB' BjhA pkd ;[ pkd fppkd .;kX n;kX ikB' BjhA pkd ;[ pkd fppkd . rqzE ;rb goD erqzE ;rb goD erqzE ;rb goD erqzE ;rb goD eh:' Grtfs feqgk gq;kfd . h:' Grtfs feqgk gq;kfd . h:' Grtfs feqgk gq;kfd . h:' Grtfs feqgk gq;kfd . 862862862862
““ ““
Ù
410
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa w' rqfj wfj wB s/ XB s/ sB s/ f;o b"A ;G j? fJe jh eT[ ..w' rqfj wfj wB s/ XB s/ sB s/ f;o b"A ;G j? fJe jh eT[ ..w' rqfj wfj wB s/ XB s/ sB s/ f;o b"A ;G j? fJe jh eT[ ..w' rqfj wfj wB s/ XB s/ sB s/ f;o b"A ;G j? fJe jh eT[ .. fjzdnK dh wkBf;esk dh ;hwk jh eÙwho s'A b? e/ ezfBnk
e[wkoh sZe j? ns/ “i? Gkos wksk” s'A T[go BjhA iKdh sK ;:kw eth fe;
soQK nky/rk .
pzr e/ pzrkbh fcozr e/ fcozrk tkbh pzr e/ pzrkbh fcozr e/ fcozrk tkbh pzr e/ pzrkbh fcozr e/ fcozrk tkbh pzr e/ pzrkbh fcozr e/ fcozrk tkbh fdbh e/ fdbtkbh s/oh nkfrnk w/A ubs j?A .fdbh e/ fdbtkbh s/oh nkfrnk w/A ubs j?A .fdbh e/ fdbtkbh s/oh nkfrnk w/A ubs j?A .fdbh e/ fdbtkbh s/oh nkfrnk w/A ubs j?A . o'j e/ o[j/b/ wkx d/; e/ px/b/ phoo'j e/ o[j/b/ wkx d/; e/ px/b/ phoo'j e/ o[j/b/ wkx d/; e/ px/b/ phoo'j e/ o[j/b/ wkx d/; e/ px/b/ pho pzr;h pz[X/b/ gkg g[zi e' wbs j?A..pzr;h pz[X/b/ gkg g[zi e' wbs j?A..pzr;h pz[X/b/ gkg g[zi e' wbs j?A..pzr;h pz[X/b/ gkg g[zi e' wbs j?A..
r'yk r[B rktfj uhB wuhB e/ ;h; fBnktfj r'yk r[B rktfj uhB wuhB e/ ;h; fBnktfj r'yk r[B rktfj uhB wuhB e/ ;h; fBnktfj r'yk r[B rktfj uhB wuhB e/ ;h; fBnktfj fspsh fXnkt?fj d'fspsh fXnkt?fj d'fspsh fXnkt?fj d'fspsh fXnkt?fj d'y d/j e' dfbs j?A .. y d/j e' dfbs j?A .. y d/j e' dfbs j?A .. y d/j e' dfbs j?A .. (nekb T[;sfs)
(7) r[o ;kfjp d/ ;ko/ dopkoh ethnK ;?Bkgfs, GkJh Bzd bkb
nkfd, nkgDhnK ouBktK ftu r[o ;kfjp dhnK tfvnkJhnK eod/ Eed/
BjhA . ;ko/ okfinK d/ dopkoh eth nkgDhnK ouBktK ftu nkgD/
gkbeK dh tfvnkJh eod/ jB go d;w rqzE dh ;koh ouBk ftu fes/
fJe EK Gh d;w/Ù ih dh skohc bJh fJe bkJhB Gh BjhA fbyh j'Jh .
pfusq BkNe ftu ebrhXo wjkoki dh ““nkgDh eEk”” ns/ j'o i[ZXK dk
toBD ““T[sw g[oy”” ftu j'fJnk . i/ fe;/ eth dh ouBk j[zdh sK
ftnkeoD nB[;ko ““nB: g[oy”” (3rd Person) ftu j'Dh ;h . fJ; bJh
fJ; Bz fe;/ wBxVs ;:kw eth Bkb i'VBk nfrnkBsk ns/ woysk j? .
pbfe nB/eK EktK s/ r[o wjkoki B/ nkgDk BkT[A fbfynk j? L
;rb d[nko e' Skfv e? rfj:' s[jko' d[nko .;rb d[nko e' Skfv e? rfj:' s[jko' d[nko .;rb d[nko e' Skfv e? rfj:' s[jko' d[nko .;rb d[nko e' Skfv e? rfj:' s[jko' d[nko . pKj rj/ eh bki nf; r'fpzd dk; s[jko . pKj rj/ eh bki nf; r'fpzd dk; s[jko . pKj rj/ eh bki nf; r'fpzd dk; s[jko . pKj rj/ eh bki nf; r'fpzd dk; s[jko . (okr wkH tsko)
;dk dkfjB/ dk; e' dkB d;dk dkfjB/ dk; e' dkB d;dk dkfjB/ dk; e' dkB d;dk dkfjB/ dk; e' dkB dhi? .hi? .hi? .hi? . r[o Ùkj r'fpzd eh oy bhi? . r[o Ùkj r'fpzd eh oy bhi? . r[o Ùkj r'fpzd eh oy bhi? . r[o Ùkj r'fpzd eh oy bhi? . (GrT[sh ;s'so)
(8) fi; soQK y'ih pzd/ u'o dh g?V BZgD bJh, g?o dk ;kJh˜, g[bKx
dh bzpkJh, Xosh s/ gJ/ g?o dh Skg dk BwBk nkfd rZbK d/y e/ d;d/
jB fe g?V fe; pzd/ dh j? . fJ;/ soQK ftdtkB pzd/ fe;/ ouBk dh
Ùpdktbh, Ù?bh, nbzeko ns/ gqwkfD nkfd d/y e/ fBoDk eo b?Ad/ jB
fe ouBk fJe eth dh j? iK fJe s'A tZX dh j? . d;w rqzE dh ;koh ouBk
fJe' gqpzX j/m j? ns/ eJh EkJhA tZy tZy ekvK ftu ;wkBsk tkbh
Ùpdktbh, Ù?bh ns/ nbzekoK Bkb fBogD jB .
;G irk gow/Ùo d/ fBor[D ns/ ;or[D og d'BK dk gqrNk j? .
gow/Ùo ns/ gow/Ùo dh nkfd Ùesh ;G irk fdqÙNwkB j? . i[XK d/
toBD dh Ù?bh, Ùpdktbh fJe ;wkB j? . i' Ùpdktbh uzvh dh tko
ftu j? T[j' Ùpdktbh okwtsko d/ ““fJzdoihs”” (oktD d/ g[Zso) i[ZX
toBD ftu j? L
i[N/ tho i[Mko/ XZrk tihnK . pi/ Bkd eoko/ dbK w[Ùkjdk .
b[M/ ekoD:ko/ ;zxo ;ow/. t[m/ ikD vokb/ xDhno e?poh.. ..
ti/ ;zrbhnkb/ jkmK i[NhnK . y/fs pj/ w[Skb/ ejo ssou/ .
fvr/ tho i[Mko/ XzwK c[NhnK. pZe/ ikD wstkb/ GzrK ykfJ e? .. ..
UoVkJ/ jzekoh XZrK tkfJe? . tkfj fco/ sotkoh ;o/ ;ofwnK .
tr? oZs M[bkoh MkVh e?poh . gkJh Xw M[Mkoh oktD okw dh.. ..
u'phA XT[; tikJh ;zxo[ wZfunk. pkj fco? t?okJh s[o/ sskou/ .
joKfus tXkJh n≥po gfonk. i'XK d/yD sKJh jb/ j'JhnK .. ..
i' Ùpdktbh ikg ;kfjp ftu j? Uj' Ùpdktbh fJ;/ eKv ftu j? L-
nnnnBek SzdBek SzdBek SzdBek Szd
gqG j? . ni j? . ni? j? . nG? j? .. ..
nik j? . nsk j? . nb? j? . ni? j? .. ..
okwktsko d/ nkozG ftu fbyd/ jB L
g[fB ohM dJ/ d'T shnk pozr . fus w' ;[ fpuko eS[ B eoz..g[fB ohM dJ/ d'T shnk pozr . fus w' ;[ fpuko eS[ B eoz..g[fB ohM dJ/ d'T shnk pozr . fus w' ;[ fpuko eS[ B eoz..g[fB ohM dJ/ d'T shnk pozr . fus w' ;[ fpuko eS[ B eoz.. ejh BkNe wZX ufosq eEk . i:k dhB ;[o/Ù Bo/i iEk ..ejh BkNe wZX ufosq eEk . i:k dhB ;[o/Ù Bo/i iEk ..ejh BkNe wZX ufosq eEk . i:k dhB ;[o/Ù Bo/i iEk ..ejh BkNe wZX ufosq eEk . i:k dhB ;[o/Ù Bo/i iEk ..17171717........ dÙw/Ù fgsk dZ;d/ jB fe w?A d;oE dhnK d' okDhnK d/ ftnkj dk gq;zr
““pfusq BkNe rqzE ftu ufosq' gy:kB ftu Gh fbfynk j?.
w/o eo' fsqD s/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;' ..w/o eo' fsqD s/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;' ..w/o eo' fsqD s/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;' ..w/o eo' fsqD s/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;' .. Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbBjko ejK e'T w' ;' ..Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbBjko ejK e'T w' ;' ..Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbBjko ejK e'T w' ;' ..Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbBjko ejK e'T w' ;' .. ;/t eoh s[woh fsB e/ ;G jh frqj d/yhns dqp Go;/t eoh s[woh fsB e/ ;G jh frqj d/yhns dqp Go;/t eoh s[woh fsB e/ ;G jh frqj d/yhns dqp Go;/t eoh s[woh fsB e/ ;G jh frqj d/yhns dqp Go';' ..';' ..';' ..';' .. :k eb w?A ;G ekb feqgkB e/ Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';' . :k eb w?A ;G ekb feqgkB e/ Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';' . :k eb w?A ;G ekb feqgkB e/ Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';' . :k eb w?A ;G ekb feqgkB e/ Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';' . (pa BkNe 92929292)
fJj' ;tZ:k ufosqK dk nkozG ftu fJ; soQK j? L
w/o fe:' fsqD e/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;" ..w/o fe:' fsqD e/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;" ..w/o fe:' fsqD e/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;" ..w/o fe:' fsqD e/ w[fj ikfj rohp fBtki B d;o s' ;" .. Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbB jko ejz e'T w' ;" ..Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbB jko ejz e'T w' ;" ..Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbB jko ejz e'T w' ;" ..Gb fSw' jwoh gqG nkgB GbB jko ejz e'T w' ;" ..
;/t eo? s[woh fsB e/ fSB ;/t eo? s[woh fsB e/ fSB ;/t eo? s[woh fsB e/ fSB ;/t eo? s[woh fsB e/ fSB w?A XB bkrs Xkw Go';' ..w?A XB bkrs Xkw Go';' ..w?A XB bkrs Xkw Go';' ..w?A XB bkrs Xkw Go';' .. :k efb w?A ;G ekb feqgkB eh Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';" ..:k efb w?A ;G ekb feqgkB eh Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';" ..:k efb w?A ;G ekb feqgkB eh Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';" ..:k efb w?A ;G ekb feqgkB eh Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';" ..47474747........ fJj T[;/ soQK j? fi; soQK nkfd r[o rqzE ;kfjp ftu ;'do dk
gkm fszB tkoh nZv nZv Ùpd G/dK Bkb nkfJnk j? .
pfusq BkNe ftu d;w/Ù ih, fgsk r[o dh Ùjhdh pko/ fJzi
fbyd/ jB L
;kXB j/fs fJsh fifB eoh .. ;h; dhnk go ;h Bk T[uoh ..;kXB j/fs fJsh fifB eoh .. ;h; dhnk go ;h Bk T[uoh ..;kXB j/fs fJsh fifB eoh .. ;h; dhnk go ;h Bk T[uoh ..;kXB j/fs fJsh fifB eoh .. ;h; dhnk go ;h Bk T[uoh .. fJ;/ soQK u"ph; ntsko dh eEk d/ nkozG ftu fJzi fbyd/ jB .
fiB gqG J/e tj? mjok:' .. fsB eo fGzv B fe; fdyk:' ..fiB gqG J/e tj? mjok:' .. fsB eo fGzv B fe; fdyk:' ..fiB gqG J/e tj? mjok:' .. fsB eo fGzv B fe; fdyk:' ..fiB gqG J/e tj? mjok:' .. fsB eo fGzv B fe; fdyk:' .. ;h; dhnk go f;oo B dhBk .. ozu ;wkB d/fj eo uhBk ..;h; dhnk go f;oo B dhBk .. ozu ;wkB d/fj eo uhBk ..;h; dhnk go f;oo B dhBk .. ozu ;wkB d/fj eo uhBk ..;h; dhnk go f;oo B dhBk .. ozu ;wkB d/fj eo uhBk ..26262626........ fJ;/ soQK ;a nwoihs f;zx y';k e?B/vk fBtk;h B/ ““;qh d;w
rqzE ;kfjp dÙw/Ù feqs gqwkfDesk”” g[;se ftu pVh fwjBs Bkb
nkfd ;qh r[o rqzE ;kfjp dh pkDh, GkJh r[odk; ih dh ouBk dk d;w
rqzE dh pkDh Bkb Nkeok eo e/ cb;ck, f;XKs ns/ gqwkD fJe' ;kps
ehs/ jB . go fJj rZbK ;G frnkBtkBK tk;s/ jB gÙ fposh tkfbnK
bJh BjhA jB .
(9) n?;k okw ;:kw eth fejVk j? ih fi;B/ gkT[AN/ ofj e/ fÙeko
ehsk j't/ ns/ Ù/o, foS wko/ j'B L-
oki ;ki jw go ip nk:' .. iEk ;es sp Xow ubk:' ..oki ;ki jw go ip nk:' .. iEk ;es sp Xow ubk:' ..oki ;ki jw go ip nk:' .. iEk ;es sp Xow ubk:' ..oki ;ki jw go ip nk:' .. iEk ;es sp Xow ubk:' .. GKfs GKfs ;B y/b f;ekok .. wko/ ohM o'M Mzykok ..GKfs GKfs ;B y/b f;ekok .. wko/ ohM o'M Mzykok ..GKfs GKfs ;B y/b f;ekok .. wko/ ohM o'M Mzykok ..GKfs GKfs ;B y/b f;ekok .. wko/ ohM o'M Mzykok ..1111........ d/; ukb jw s/ g[fB GJh ..d/; ukb jw s/ g[fB GJh ..d/; ukb jw s/ g[fB GJh ..d/; ukb jw s/ g[fB GJh .. ;jo gktNk eh ;[fX bJh .. ;jo gktNk eh ;[fX bJh .. ;jo gktNk eh ;[fX bJh .. ;jo gktNk eh ;[fX bJh .. ekfbzdq sN eo/ fpbk;k .. nfBe GKs e/ g/y swkÙk ..ekfbzdq sN eo/ fpbk;k .. nfBe GKs e/ g/y swkÙk ..ekfbzdq sN eo/ fpbk;k .. nfBe GKs e/ g/y swkÙk ..ekfbzdq sN eo/ fpbk;k .. nfBe GKs e/ g/y swkÙk ..2222........ sj e/ f;zx xB/ u[fB wko/ .. o'M ohS pj[ GKfs fpuko/ ..sj e/ f;zx xB/ u[fB wko/ .. o'M ohS pj[ GKfs fpuko/ ..sj e/ f;zx xB/ u[fB wko/ .. o'M ohS pj[ GKfs fpuko/ ..sj e/ f;zx xB/ u[fB wko/ .. o'M ohS pj[ GKfs fpuko/ ..3333........ id fe r[o ;kfjp dh :kd ftu r[L Ù/o rkj ni Gh gkT[ANk ;kfjp ekfJw
j? .
e"D okw ;:kw wBxVs nyT[sh eth fJj dkB w≥rdk j?
np ohM e? d/j[ tj? jw e'T[ i' j" p/Bsh eo i'fo eo'A ..np ohM e? d/j[ tj? jw e'T[ i' j" p/Bsh eo i'fo eo'A ..np ohM e? d/j[ tj? jw e'T[ i' j" p/Bsh eo i'fo eo'A ..np ohM e? d/j[ tj? jw e'T[ i' j" p/Bsh eo i'fo eo'A ..
ip nkT[ eh nT[X fBdkB pB? nfs jh oB w? sp iM wo"A ..ip nkT[ eh nT[X fBdkB pB? nfs jh oB w? sp iM wo"A ..ip nkT[ eh nT[X fBdkB pB? nfs jh oB w? sp iM wo"A ..ip nkT[ eh nT[X fBdkB pB? nfs jh oB w? sp iM wo"A .. feqÙBktsko d/ n≥s ftu r[o ;kfjp fbyd/ jB,
d;w eEk Gr"s eh Gkyk eoh pBkfJ ..d;w eEk Gr"s eh Gkyk eoh pBkfJ ..d;w eEk Gr"s eh Gkyk eoh pBkfJ ..d;w eEk Gr"s eh Gkyk eoh pBkfJ .. nto pk;Bk Bkfj gqG Xow i[X e' ukfJ ..nto pk;Bk Bkfj gqG Xow i[X e' ukfJ ..nto pk;Bk Bkfj gqG Xow i[X e' ukfJ ..nto pk;Bk Bkfj gqG Xow i[X e' ukfJ .. noE L- Grts g[okD d/ d;t/A ;ezX ftu i' feqÙBktsko pko/ fbfynk j?
w?A T[; Bz nkgDh p'bh gfjBk e/ fbfynk j? . fJ; pko/ w?Bz j'o e'Jh
bkb;k BjhA (ekwBk BjhA) e/tb Xow i[X bJh (nkgD/ f;ZyK ftu) i'Ù
GoB bJh w?A fJj fbfynk j? .
fJ; s'A gfjbK dk ;tZ:k d/y' L
jfo ub/ frqj nkgB/ e' pB w? pjfo ub/ frqj nkgB/ e' pB w? pjfo ub/ frqj nkgB/ e' pB w? pjfo ub/ frqj nkgB/ e' pB w? pj[s' fsB X:kB brkJ/ ..j[s' fsB X:kB brkJ/ ..j[s' fsB X:kB brkJ/ ..j[s' fsB X:kB brkJ/ .. f;X ;wkX nrkX eEk w[fB y'i oj/ jfo jkE B nkJ/ ..f;X ;wkX nrkX eEk w[fB y'i oj/ jfo jkE B nkJ/ ..f;X ;wkX nrkX eEk w[fB y'i oj/ jfo jkE B nkJ/ ..f;X ;wkX nrkX eEk w[fB y'i oj/ jfo jkE B nkJ/ .. ;:kw ej? ;G p/d es/pB ;zsB e? wfs :'A mjokJ/ ..;:kw ej? ;G p/d es/pB ;zsB e? wfs :'A mjokJ/ ..;:kw ej? ;G p/d es/pB ;zsB e? wfs :'A mjokJ/ ..;:kw ej? ;G p/d es/pB ;zsB e? wfs :'A mjokJ/ .. Gkys j? efp ;zs ;[B' fiB gq/w ehJ/ fsj ;qh gqfG gkJ/ ..Gkys j? efp ;zs ;[B' fiB gq/w ehJ/ fsj ;qh gqfG gkJ/ ..Gkys j? efp ;zs ;[B' fiB gq/w ehJ/ fsj ;qh gqfG gkJ/ ..Gkys j? efp ;zs ;[B' fiB gq/w ehJ/ fsj ;qh gqfG gkJ/ .. ........ ;ku ej'A ;[fB b/j[ ;G? fiB gq/w eh:' fsB jh gqG gkfJU ..;ku ej'A ;[fB b/j[ ;G? fiB gq/w eh:' fsB jh gqG gkfJU ..;ku ej'A ;[fB b/j[ ;G? fiB gq/w eh:' fsB jh gqG gkfJU ..;ku ej'A ;[fB b/j[ ;G? fiB gq/w eh:' fsB jh gqG gkfJU .. (nekb T[;sfs)
fJ; s'A f;ZX j[zdkj? fe okw ;:kw ns/ r'fpzd e'Jh wB xVzs
nyT[sh j'o eth BjhA pbfe fJj fszB/ bc˜ fJe' d/ ;wkB n≥so noE
tkb/ jB . iEkL
;zsK wX/ r'fpzd[ nkS? r'eb wX/ f;nkwr'..;zsK wX/ r'fpzd[ nkS? r'eb wX/ f;nkwr'..;zsK wX/ r'fpzd[ nkS? r'eb wX/ f;nkwr'..;zsK wX/ r'fpzd[ nkS? r'eb wX/ f;nkwr'.. Bkw/ wX/ okw[ nkS? okw f;nkw r'fpzdr' .. n≥e Bkw/ wX/ okw[ nkS? okw f;nkw r'fpzdr' .. n≥e Bkw/ wX/ okw[ nkS? okw f;nkw r'fpzdr' .. n≥e Bkw/ wX/ okw[ nkS? okw f;nkw r'fpzdr' .. n≥e .. .. .. .. ns/ ;qh r[o r'fpzd f;zx ih d/ gqk:pkuh Bkw jB .
fijV/ pzd/ d;w rqzE dh pkDh Bz ethnK dh pkDh ns/ ezio
pkDh efjzd/ jB n;hA T[BQK Bz g[ZSd/ jK fe eh r[o ;kfjp ni/jh ouBk
eoB tkb/ ethnK Bz jkEh s/ uVQk e/ ib; dh Ùeb ftu ;BwkB eod/
oj/ ns/ T[; ˜wkB/ ;Zm ;Zm j˜ko d/ fJBkw fdzd/ oj/ < id fe fJfsjk;
rtkj j? fe fJe eth B/ id r[o dopko ftu nk e/ nkgDh eftsk dk
gfjbk fÙno fJdK gfVQnkL
wod ;'j/ w[ZS pKe/ B?D pKe/ r'ohnK .wod ;'j/ w[ZS pKe/ B?D pKe/ r'ohnK .wod ;'j/ w[ZS pKe/ B?D pKe/ r'ohnK .wod ;'j/ w[ZS pKe/ B?D pKe/ r'ohnK . sK r[o ;kfjp B/ T[; Bz c"oB p?m ikD bJh j[ew fdZsk ns/ fejk n;hA ni/j/
wod n"os gqtkB eod/ jk L
wod ;'j/ e"wod ;'j/ e"wod ;'j/ e"wod ;'j/ e"b pKe/ Ùow pKe/ r'ohnK .b pKe/ Ùow pKe/ r'ohnK .b pKe/ Ùow pKe/ r'ohnK .b pKe/ Ùow pKe/ r'ohnK . fejVk fÙt Grs fjzd eth fJj ej/rk L
J/e f;t GJ/ J/e rJ/ J/e c/o GJ/J/e f;t GJ/ J/e rJ/ J/e c/o GJ/J/e f;t GJ/ J/e rJ/ J/e c/o GJ/J/e f;t GJ/ J/e rJ/ J/e c/o GJ/ okw uzdq feq;B e/ ntsko Gh nB/e j?A ..okw uzdq feq;B e/ ntsko Gh nB/e j?A ..okw uzdq feq;B e/ ntsko Gh nB/e j?A ..okw uzdq feq;B e/ ntsko Gh nB/e j?A .. pqjwk no[ fpÙB e/s/ p/d n"A g[okB e/s/ pqjwk no[ fpÙB e/s/ p/d n"A g[okB e/s/ pqjwk no[ fpÙB e/s/ p/d n"A g[okB e/s/ pqjwk no[ fpÙB e/s/ p/d n"A g[okB e/s/ f;fwqs ;wjB e? j[fJ j[fJ fpsJ/ j?A ..f;fwqs ;wjB e? j[fJ j[fJ fpsJ/ j?A ..f;fwqs ;wjB e? j[fJ j[fJ fpsJ/ j?A ..f;fwqs ;wjB e? j[fJ j[fJ fpsJ/ j?A .. w'Bdh wdko e/s/ n;[Bh e[wko e/s/ ..w'Bdh wdko e/s/ n;[Bh e[wko e/s/ ..w'Bdh wdko e/s/ n;[Bh e[wko e/s/ ..w'Bdh wdko e/s/ n;[Bh e[wko e/s/ .. nnnn≥;k ntsko e/s/ nÙBh e[wko e/s/ ≥;k ntsko e/s/ nÙBh e[wko e/s/ ≥;k ntsko e/s/ nÙBh e[wko e/s/ ≥;k ntsko e/s/ nÙBh e[wko e/s/ gho n"A fg≥ekpo e/s/ rB/ B gos J/s/ gho n"A fg≥ekpo e/s/ rB/ B gos J/s/ gho n"A fg≥ekpo e/s/ rB/ B gos J/s/ gho n"A fg≥ekpo e/s/ rB/ B gos J/s/
1111 77777777
(nekb T[;sfs)
ykb;/ dh i' wfjwk ebrhnK tkb/ B/ d;w rqzE ftu ehsh fejVk
pqkjwD okw, iK Ù:kw eth eo ;edk j? < p/ ;wMh ekoB d;w/Ù dh feqs ;qh d;w rqzE Bz ethnK dh ouBk efj e/ e[co s'b oj/ jB .
fJe gZSwh ftdtkB B/ d;w rqzE dk nfXn?B eo e/ fJzi fbfynk j?
L "The followers of Gobind Singh have failed to tell the
world that he was not only a man of action but a great Scholar
world have ever produced. Who was the master of so many
Indian languages of that time and can write his versions with
quite peae of mind with a sword dagling with his waist, bow and
arrows ready to fight and commanding his troops in the battle
field" ns/ ;kv/ d;w rqzE fto'Xh nfrnkBsk ns/ woysk iK fe;/ bkbu
ftu nk e/ fJ; s/ mZgk jh BjhA brKd/ pb fe nkgDh neb dk fdtkbk Gh
eZY oj/ jB.
n≥X/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhnn≥X/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhnn≥X/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhnn≥X/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn ???? fgSbh ;dh d/ ;Zst/A dÙe ftu frnkBh Gkr f;zx dh fbyh
g[;se “d;w rqzE fBoD/” B/ g≥E ftu pVh T[Eb g[Eb g?dk eo
fdZsh ;h . fJ; d/ itkp ftu frnkBh jopz; f;zx ih Nhekeko dh
fbyh g[;se ““d;w rqzE dogD”” B/ ns/ frnkBh Gkr f;zx Bz ;qh
nekb sys ;kfjp s'A fwsh 5-7-1977 Bz g≥E ftu'A S/e/ ikD fgS'A
ÙKsh tos rJh ;h, cb;og seohpB fszB ;kb fgS'A frnkBh Gkr
f;zx B/ ;qh nekb sys ;kfjp s/ jk˜o j' e/ G[b pyÙkJh . seohpB
thj ;kb fgS'A ““fpgqB eh ohs s'A ;Zu d/ ““wkor”” dhnK feskpK d/
ny"sh b/ye r[opyÙ f;zx ekbk ncrkBk B/ fco fJe tko
g≥Ee ;kro ftu g≥E Ykj ;[Bkwh bfjo b? nKdh j? .
n;hA nkgDh g[s;e ““;G d[ÙkN MZy wkok”” ftu ;kps eo
fdZsk j? fe feskpK dk b/ye e'Jh j'o j?, ekbk ncrkBk dk e/tb
BkT[A tofsnk frnk j? . n≥do yks/ fwÙBoh ekbiK dhnK
fijVhnK ;z;EktK frnkBh Gkr f;zx ih g[Ùs gBkjh eo ojhnK ;B
T[j' jh ekbk ncrkBK dh fgZm s/ yVhnK jB . frnkBh Gkr f;zx Bz
g≥E ftu'A S/eD fgZS'A fwÙBoh ekbiK B/ n?bkBhnK efj fdZsk fe
n;hA ““efp:' pku p/Bsh uT[gJh”” Bz pkDh ;thekod/ jK i' T[BQK tb'A
gqekÙs r[NfenK ftu fBozso Sg ojh j? .
ekbk ncrkBK d/ g≥E ftu'A S/eD d/ j[ew Bkw/ fgS'A fJzdo
f;zx xZrk ns/ fJ; d/ ;kEhnK ;w/s fwÙBoh ekbi fdZbh d/
eosk ;[oihs f;zx fwÙBoh Bz SZv e/ pkeh fwÙBoh ekbiK B/ dV
tZN bJh j? ns/ ekbk ncrkBk dk pdb YzY ojhnK jB sK i' fe;/
j'o d/ w'fYnK d/ oZy e/ pzde ubkJh ik ;e/ .
fJzdo f;zx xZrk n?Av gkoNh tb'A ftd/ÙK ftu
ikg[ ;kfjp ;[Xk ;tZ:/ ns/ ““efpU pku p/Bsh u"gJh”” fto[X eV
gquko eoB eoe/ ns/ j'o soetkdh ekwo/vh ;'u Bz goBkJhnK
rshftXhnK ekoD, ftd/ÙK s'A fwbhnK fog'oNK s/ iE/dko ;qh nekb
sys ;kfjp d/ ;w≥j r[od[nkfonK n≥do fJBQK d/ p'bD s/ gkpzdh brk
fdZsh . cb;og fwÙBoh ekbi tkfbnK B/ nihs nypko ns/
r[of;y c[bktVh ftu fpnkB d/ fdZsk fe ;kvk fJzdo f;zx xZr/ Bkb
ed/ e'Jh tk;sk BjhA fojk id fe fJzdo f;zx fwÙBoh ekbi dh
sBykj s/ gbdk fojk j? . fJj n;bh feodko j? T[BQK pzfdnK dk
fiBQK B/ ;qh d;w rqzE fto[X eV gquko dk j?doh Mzvk u[Zfenk j'fJnk
j? .
;g'e;w?B ns/ fwÙBoh ekbi tkfbnK B/ ekbk ncrkBk Bz
““;dh dk ;G s'A Ùq/ÙN f;Zy”” ns/ f;yh dh nekÙ rzrk dk Xq skok
n?bkB oZfynk j? . pbfe fJzdo f;zx xZrk sK efj fojk j? fe GkJh
ekBQ f;zx s'A fgS'A g≥E ftu i/ e'Jh ftdtkB g?dk j'fJnk j? sK T[j
ekbk ncrkBk j? . fJ; s'A fJe edw j'o nZr/ ik e/ nkydk j? fe
j[D d[BhnK ekBQ f;zx BkGk Bz Gh G[b ikt/rh .
n;hA gkmeK Bz fJ; Xq sko/ dh n;bhns ikD eokT[Dk
nkgDk co˜ ;wMd/ jK sK i' f;y ;zrsK ;jh fBoDk b? ;eD . fJBQK
dk iBw 1922 ftu j'fJnk . pugB f˜bQk fw≥N r[woh uZe BzzL 39-
14/2 r[˜fonk . fibk w[bskB d/ Bro whnK u[zBz s'A d;thA gk;
ehsh . 1947 ftu gkfe;skB pDB fgS'A r[odk;g[o d/ fg≥v ekbk
ncrkBk fNekDk pDkfJnk . g[fb; ftu f;gkjh Gosh j' rJ/ ns/
soZeh eod/ n?;an?uaUa (g[fb; fJz;g?eNo) pD rJ/ .
wkf;e ““ykb;k y≥v/Xko”” d/ Btzpo 2003 ftu Sg/ b/y
nB[;ko gfjbK izfvnkb/ r[o e/ EkD/ nwkBs ftu fynkBs eoB d/
d'Ù nXhB fJ; s/ Xkok 509 nkJhagha;ha fwsh 1-9-72 Bz
n?cankJhankoa 35 BzL 352 doi j'Jh . fJ; fgS'A fpibh w[bk˜wK
Bkb MrVk eoB Bkb cfsjrVQ uVhnK EkD/ ftu Xkok 224, 225,
332, 353, ns/ 186 nkJhaghan?;a nXhB fwsh 9-9-1973 Bz
n?cankJhankoa BzL 83 doi j'Jh . nkyho ftu foÙts d/ e/; ftu
id fJj EkDk yoV ftu n?;an?uaUa ;h Xkok 161 nkJhaghan?;a
nXhB n?cankJhankoa BzL 37-1980 ns/ 71-80 doi j'JhnK .
ÙkfiÙ nXhB iwkBs fwbD s/ fJj ;zs ioB?b f;zx fGzvoK tkfbnK
dh ;hankJhavha eoB bJh dopko ;kfjp uZb/ rJ/ . wkBk tkb/ eKv
fgS'A ;zsK d/ eq'gh s'A puD bJh e?B/vk ub/ rJ/ .
e?B/vk ftu ykb;k dhtkB ;[;kfJNh d/ r[od[nkok
N'gk˜ ;NohN ftu rqzEh dh ;/tk eoB bZr gJ/ . nkgDh 68 ;kb dh
T[wo ftu r[od[nkok ;kfjp d/ n≥do jh fiE/ fJ; dh gsBh ns/
bVeh Gh ;h soBihs e"o G[bo Bkwh phph Bkb nB?fse fpUjko
eoB bJh ew/Nh B/ fJ; Bz r[od[nko/ ftu'A eZY fdZsk . fJ; s'A fJBQK B/
fpqNÙ e'bzphnk dh fteN'ohnk e'oN dk dotk˜k ik yVekfJnk . fiE/
fJ; dk e;o f;X j'D s/ cotoh 1992 ftu g≥i j˜ko e?B/vhnB
vkbo i[owkBk eoe/ e/; ykoi eo fdZsk . e'oN d/ c?;b/ dh ekgh
n;hA ;zrsK d/ frnkB bJh Bkb brk oj/ jK .
fwÙBoh ekbiK ns/ ;g'e;w?B d/ pDkJ/ f;yh d/ nekÙ rzrk
d/ Xq sko/ dh n;bh c'N' ;zrsK B/ d/y fbZsh, pkeh i[zvbh pko/ ;zrsK
nkg jh fBoDk b? b?D fe d;w rqzE d/ fbykoh GkJh wBh f;zx Ùjhd,
pkpk dhg f;zx Ùjhd ns/ j'o d;w rqzE Bz w≥BD tkb/ r[o e/
fgnkfonK ;kjwD/ fJj eh j?;hns oZyd/ jB ns/ fJBQK dh goy
e;tZNh feE/ sZe mhe j? ni/j/ pzfdnK bJh r[opkDh efj ojh j? L
n≥X/ nebh pkjo/ fenk fsB f;T[ ejhn? ..
fpB r[o g≥E B ;MJh fes fpfX fBopjhn? ..
y'N/ eT[ yok ej? yo/ ;ko B ikD? ..
n≥X/ ek BkT[A gkoy ebh ekb ftvkD? ..
;s/ eT[ ikrs ej? ikrs eT[ ;sk ..
ihts eT wnk ej? wJ/ BjhA o'sk ..
nkts eT iksk ej? iks/ eT[ nkfJnk ..
go eh eT[ nkgBh ej? nkgB' BjhA GkfJnk ..
whm/ eT[ eT[Vk ej? eT[V/ eT[ whmk ..
oks/ dh fBzdk eofj n?;/ efb wfj vhmk ..
u/oh eh ;/tk eo? mke[o BjhA dh;? ..
g'yo Bho fto'bhn? wkyB[ BjhA oh;? ..
n≥e 229 229 229 229
gq'a ;kfjp f;zx ih d;w/Ùgq'a ;kfjp f;zx ih d;w/Ùgq'a ;kfjp f;zx ih d;w/Ùgq'a ;kfjp f;zx ih d;w/Ù----pkDh pkopkDh pkopkDh pkopkDh pko //// g'qa ;kfjp f;zx ih dk Bkw f;Zy irs ftu fJe f;sko/ tKr
o"ÙB j? . T[BQK B/ ;kok ihtB r[opkDh d/ ftnkeoDe s/ f;XKse
gfjbnK Bz d/yd/ j'J/ Nhek ns/ fJfsjk;e gfjbnK Bz d/yd/ j'J/ eJh
j'o g[;seK Gh fbyhnK jB . fBsB/w ns/ n≥fwqs ;zuko ;w/A gVQhnK
ikD tkbhnK pkDhnK, ikg[ ;kfjp s/ ;t:? Gh Nhek ehs/ jB, go
p/jZd o[MkB iK fe;/ tiQk eoe/ T[j u"gJh dk Nhek Bk eo ;Ze/ . pZ;
fJzBhA rZb dk BkikfJ˜ nk;ok b? e/ d;w rqzE ;kfjp pko/ p/b'Vk tkd
fttkd S/VB tkb/ efj fdzd/ jB, fe “p/Bsh u"gJh” d;w/Ù ouBk
BjhA, fJ; eoe/ jh gq'a ;kfjp f;zx ih B/ fJ;dk Nhek BjhA ehsk .
gq'a ;kfjp f;zx ih dk d;w/Ù pkDhnK pko/ eh ftuko ;h <, fJE/
fJjh f;ZX eoB dk :sB, T[BQK d/ nkgD/ jh bc˜K ftu ehsk ik
fojk j? . f;zx pqdo˜ tZb'A Skgh fBsB/w ;Nhe d/ g≥a 100 T[go
ikg[ ;kfjp dk Nhek gq'a ;kfjp f;zx ih fJ; soQK Ù[o eod/ jB L
““ikg[ .. ;qh w[y tke gkfsÙkjh 10101010.. noE L- gkfsÙkjh
d;thA ih d/ gftZso w[y dk tke . aaaJ/;/ soQK “gkfsÙkjh 10101010” ftu
“nze 10101010” dk gkm “d;” nÙ[ZX j?, “d;thA gkm mhe j?, fJ;dk Gkt fJj
j?, i' pkDh j[D gVQB bZr/ jK, T[j d;t/A gkfsÙkj ih dh j? . “nodk;”
d/ gfjb/ Ùpd tZb Gh jo/e f;Zy dk yk; fXnkB d/Dk ˜ooh j?, T[j
Ùpd fJT[A jB L
1>1>1>1> tkfjr[o ih eh csfj .. ;qh GrT[sh ih ;jkJ/ ..
gkfsÙkjh 10 10 10 10 .. J/E/ Ùpd gksÙkjh 10101010 dk Gkt fJj j? fe nodk;
“fgqEw GrT[sh” s'A b? e/ “;G EkJhA j'fJ ;jkfJ” sZe ;qh r[o r'fpzd
f;zx ih dh T[ukoh j'Jh j? .. J/E/ n≥e 10101010 dk gkm “d; eoBk nÙ[ZX j?,
Ù[ZX gkm d;thA” j? . aaajK, nodk; tkbh pkDh ;qh r[o r'fpzd f;zx ih
dh T[ukoh j'Jh j?, fJ; tk;s/ fJ;d/ Ù[o ftu gVQBk j? “;qh w[ytke
gkfsÙkjh d;thA” .
gq'a ;kfjp f;zx ih dh fJe j'o, f;zx pqdo˜ tZb'A Skgh g[;se,
“ihtB fpqsKs r[o r'fpzd f;zx ih” j? . g≥a 88 s/ GzrkDh :[ZX pko/
fbyd/ j'J/, T[j fw;kb fdzd/ jB L
““fJfsjk;e rtkjh-izr s'A fgZS'A S/ wjhB/ j'o ;fsr[o ih
gkT[AN/ ;kfjp jh fNe/ oj/ . GzrkDh dh izr dk ;kok jkb T[BQK T[E/ jh
pho-o;-Goh eftsk ftu fbfynk, i' “pfusq BkNe” d/ nZmt/A
nfXnkJ/ ftu do˜ j? .””
g'qa ;kfjp f;zx ih fJ;/ g[;se d/ g≥L 92 s/ fbyd/ jB L
““t/b/ dh ;zGkb-go fBo/ jfEnko fe;/ ezw BjhA, i/ jfEnko
cVQB tkb/ wB[Zy d/ n≥do pho o; dk j[bkok BjhA . fit/A
r[o jfor'fpzd ;kfjp B/ ;qh nekb sys ;kfjp dh fJwkos pDtk e/,
T[;d/ ;kjwD/ YkvhnK gk;'A i'fXnK dhnK tkoK d/ gq;zr
Ù[o eotkJ/ ;B, fst/A r[o r'fpzd f;zx ih B/ Gh ehsk . “aaaaowkfJD”
ns/ “wjKGkos” d/ izrK dhnK ;dhnK s'A g[okDhnK eEktK ;z;feqs
ftu fbyhnK w"id ;B . ;fsr[o ih B/ T[BQK Bz Bt/A ;Zu/ ftu Ykb e/
Bt/A og ftu fbnKdk .
g≥a 105 T[go gq'a ;kfjp f;zx ih fbyd/ jB L
““j[;?B ykBó“aaapfusq BkNe” d/ :koQt/A nfXnkfJ ftu
“j[;?Bh :[ZX” d/ Bkw j/m fJ; izr dk f˜eo j? . ;fsr[o ih tZb'A G/i/
j'J/ e[ZM f;Zy Gh GkJh ;zrshJ/ ;w/s Ùjhd j'J/ . fJj :[ZX ;zB
1688-89 d/ f;nkb ftu j'fJnk ;h .
fco fJ;/ g[;se d/ g≥L 127 s/ gq'a ;kfjp f;zx fbyd/ jBL
““r[o r'fpzd f;zx ih fJB;kBh ihtB Bkb ;zpzX oZyD tkb/
eJh n;bK dk ;q'fsnK ns/ doÙeK d/ wBK ftu vzxk gqGkt gkD bJh
jk;-o; d/ e"se iK puB tosk fdnk eod/ ;B. pqkjwDK dk eq'X
wZmk eoB bJh ;fsr[o ih T[BQK Bz jZ; e/ nkyD bZr/ fe ;kBz s[jkvk
u/sk BjhA ;h fojk . r[o gksÙkj B/ sK ow˜ Go/ sohe/ Bkb T[BQK
Bz ;wMkfJnk ;h fe u/sk T[jBK pko/ jh ft;odk j?, fizBQK dh b'V Bk
oj/, go T[j ni/ Gh nkgDk jZe iskT[D' B Nb/ . nkyo ;fsr[o ih B/
y[ZbQ/ bc˜K ftu pqkjwDK Bz efj fdZsk, fe ;/tk eokT[D dk jZe T[BQK
dk jh j[zdk j?, fizBQK B/ nkgDk nkg dfinK bJh e[opkB eo fdZsk
j't/, fijV/ d[yhnK rohpK dh ykso f;o sbh T[s/ oZyh fcod/ j'D .
s[;K T[u-˜kshJ/ pqkjwDK B/ ;dhnK s'A eo'VK pzfdnK Bz Ùdo nky
nky e/ g?oK j/m bskfVnk j'fJnk ;h . r[o BkBe gksÙkj nkJ/,
T[jBK dk ;Zdk ;[De/ fJzBQK b'eK B/ s[jkvh r[bkwh dk ibk bkj[D
bJh f;o sbh T[s/ oZy fbnk . s[;hA fJBQK Bz nkgD/ Bkb'A BhthA ˜ksh
d/ ;wMd/ j', go n;b ftu fJjh jB dkB ;/tk d/ n;bh jZedko,
feT[Afe fJBQK B/ nkgDk ;G e[ZM dfinK dh ykso e[opkB ehsk
j'fJnk j? . fJj ;[D e/ pqkjwDK dk bZe N[ZN frnk, fe ikrh iBsk Bz
b[ZND d/ nt;o xNd/ ik oj/ jB . ;fsr[o ih B/ j/m fby/ ;t?:/
n≥fes ehs/ L-
i' feS[ b/y fbfy:' fpXBk ;'Jh gkJhns fwÙq i Ù'e[ fBtko' ..i' feS[ b/y fbfy:' fpXBk ;'Jh gkJhns fwÙq i Ù'e[ fBtko' ..i' feS[ b/y fbfy:' fpXBk ;'Jh gkJhns fwÙq i Ù'e[ fBtko' ..i' feS[ b/y fbfy:' fpXBk ;'Jh gkJhns fwÙq i Ù'e[ fBtko' .. w/o' eS ngokX BjhA r:' :kfd s/ Gfb B e'g[ fusko' ..w/o' eS ngokX BjhA r:' :kfd s/ Gfb B e'g[ fusko' ..w/o' eS ngokX BjhA r:' :kfd s/ Gfb B e'g[ fusko' ..w/o' eS ngokX BjhA r:' :kfd s/ Gfb B e'g[ fusko' .. pkr' fBjkbh gm? d? j"A nki Gb/ s[w e' fBju? ihn Xko' ..pkr' fBjkbh gm? d? j"A nki Gb/ s[w e' fBju? ihn Xko' ..pkr' fBjkbh gm? d? j"A nki Gb/ s[w e' fBju? ihn Xko' ..pkr' fBjkbh gm? d? j"A nki Gb/ s[w e' fBju? ihn Xko' .. Ssq ;G? feqs fpgqB e/ fJBj g? eNkS feqgk e/ fBjkoSsq ;G? feqs fpgqB e/ fJBj g? eNkS feqgk e/ fBjkoSsq ;G? feqs fpgqB e/ fJBj g? eNkS feqgk e/ fBjkoSsq ;G? feqs fpgqB e/ fJBj g? eNkS feqgk e/ fBjko' ..1..' ..1..' ..1..' ..1.. i[X fis/ fJBjh e/ gq;kfd fJBjh e/ gq;kfd ;[ dkB eo/ ..i[X fis/ fJBjh e/ gq;kfd fJBjh e/ gq;kfd ;[ dkB eo/ ..i[X fis/ fJBjh e/ gq;kfd fJBjh e/ gq;kfd ;[ dkB eo/ ..i[X fis/ fJBjh e/ gq;kfd fJBjh e/ gq;kfd ;[ dkB eo/ .. nx Ux No? fJB jh e/ gq;kfd fJBjh eh feqgk c[B Xkw Go/ ..nx Ux No? fJB jh e/ gq;kfd fJBjh eh feqgk c[B Xkw Go/ ..nx Ux No? fJB jh e/ gq;kfd fJBjh eh feqgk c[B Xkw Go/ ..nx Ux No? fJB jh e/ gq;kfd fJBjh eh feqgk c[B Xkw Go/ .. fJB jh e/ gq;kfd ;[fpfdnk bJh fJB jh eh feqgk ;G ;sq wo/ ..fJB jh e/ gq;kfd ;[fpfdnk bJh fJB jh eh feqgk ;G ;sq wo/ ..fJB jh e/ gq;kfd ;[fpfdnk bJh fJB jh eh feqgk ;G ;sq wo/ ..fJB jh e/ gq;kfd ;[fpfdnk bJh fJB jh eh feqgk ;G ;sq wo/ .. fJB jh feqgk e/ ;i/ jw j?A BjhA w' ;' rohp eo'o go/ ..2..fJB jh feqgk e/ ;i/ jw j?A BjhA w' ;' rohp eo'o go/ ..2..fJB jh feqgk e/ ;i/ jw j?A BjhA w' ;' rohp eo'o go/ ..2..fJB jh feqgk e/ ;i/ jw j?A BjhA w' ;' rohp eo'o go/ ..2.. ;/t eoh fJB jh eh ;/t eoh fJB jh eh ;/t eoh fJB jh eh ;/t eoh fJB jh eh Gkts n"o eh ;/t ;[jks B ih e' ..Gkts n"o eh ;/t ;[jks B ih e' ..Gkts n"o eh ;/t ;[jks B ih e' ..Gkts n"o eh ;/t ;[jks B ih e' ..
dkB d:' fJB jh e' Gb' nT[o nkB e' dkB B bkrs Bhe' ..dkB d:' fJB jh e' Gb' nT[o nkB e' dkB B bkrs Bhe' ..dkB d:' fJB jh e' Gb' nT[o nkB e' dkB B bkrs Bhe' ..dkB d:' fJB jh e' Gb' nT[o nkB e' dkB B bkrs Bhe' .. nkr/ cb? fJB jh e' d:' ir w? i;[ nT[o d:' ;G che' ..nkr/ cb? fJB jh e' d:' ir w? i;[ nT[o d:' ;G che' ..nkr/ cb? fJB jh e' d:' ir w? i;[ nT[o d:' ;G che' ..nkr/ cb? fJB jh e' d:' ir w? i;[ nT[o d:' ;G che' .. w' frqj w? sB s/ wB s/ f;o bT[ XB j? ;G jh fJB jh e' ..3..w' frqj w? sB s/ wB s/ f;o bT[ XB j? ;G jh fJB jh e' ..3..w' frqj w? sB s/ wB s/ f;o bT[ XB j? ;G jh fJB jh e' ..3..w' frqj w? sB s/ wB s/ f;o bT[ XB j? ;G jh fJB jh e' ..3..
d'fjok
uNgNkfJ fuZs w? ifoU fsqD fiT[A eo[ZXs j'fJ ..
y'i o'fi e/ j/fs bfr d:' fwÙq i o'fJ ..4..
gq'a ;kfjp f;zx ih fJ;/ g[;se d/ g≥a 133 s/ fbyd/ jB L
““y[bQk n≥fwqs gouko L- ;fsr[o ih dh jdkfJs nB[;ko g≥i*
fgnkfonK B/ fco Bt/A f;o/ fsnko eoe/ 25 j'o f;zxK Bz n≥fwqs
SekfJnk . fJ; soQK nrKj n≥fwqs SeD bJh S/ iZE/ fsnko j' rJ/ .
fJ;/ jh soQK j'o j'o iZE/ fsnko j[zd/ rJ/, ns/ Ùkw sZe gfjb/ jh fdB
j˜koK f;zxK B/ n≥fwqs SZe fbnk .
*n≥qfws fsnko eoB tkb/ f;zxK tk;s/ ˜ooh j?, fe T[BQK Bz
g≥i pkDhnK ˜[pkBh :kd j'D, fijVhnK n≥fwqs fsnko eoB t/b/
gVQhdhnK jB . T[jBK ftu r[o r'fpzd f;zx ih dhnK Gh fszB
pkDhnK jB-ikg[, ;t?:/ s/ u"gJh .
fJ; s'A ;[s/ jh nB[wkB bZr iKdk j? fe ;fsr[o ih d/ ;w/A
f;Zy ;zrsK ftu r[opkDh ˜[pkBh :kd eoB dk T[sÙkj nkw ;h, ns/
r[o r'fpzd f;zx ih dhnK pkDhnK Gh nB/eK f;ZyK Bz :kd ;B .
fJ; d;w/Ù ih d/ ihtB fpqsKs tkbh g[;se d/ g≥a 212
s/ ;kfjp f;zx dh fbys L
““id'A fg≥v dhB/ s'A fJj ypo fyboBh Ù[o j'Jh ;h, fe
r[o r'fpzd f;zx ih nkBzdg[o s/ uwe"o dhnK bVkJhnK s'A fgZS'A
wkbt/ ftu nk rJ/ jB, sK eJh j˜oh eth Gh w[V nk fwb/, fizBQK Bz
j˜o B/ izr d/ yso/ s'A pkjo oZyD bJh nkBzdg[o s'A s'o fdZsk ;h .
do'A do'A T[sÙkj Bkb f;zxK Bz nkT[AfdnK d/y e/ T[; t/b/ dk fdqÙ
fJT[A fpnkB ehsk j? . (d;w rqzE ftu) L
bZyh izrfb ykb;k, nkfJ dhdko ehs' B/ ..bZyh izrfb ykb;k, nkfJ dhdko ehs' B/ ..bZyh izrfb ykb;k, nkfJ dhdko ehs' B/ ..bZyh izrfb ykb;k, nkfJ dhdko ehs' B/ .. ;[D e? ;Zd[ wkjh dk, w/jhA gkDh xkj[ w[Zs' B;[D e? ;Zd[ wkjh dk, w/jhA gkDh xkj[ w[Zs' B;[D e? ;Zd[ wkjh dk, w/jhA gkDh xkj[ w[Zs' B;[D e? ;Zd[ wkjh dk, w/jhA gkDh xkj[ w[Zs' B/ ../ ../ ../ .. fe; jh Bkfb B obhnk ekJh, fJj[ eh Ù"e[ gfJU B/ ..fe; jh Bkfb B obhnk ekJh, fJj[ eh Ù"e[ gfJU B/ ..fe; jh Bkfb B obhnk ekJh, fJj[ eh Ù"e[ gfJU B/ ..fe; jh Bkfb B obhnk ekJh, fJj[ eh Ù"e[ gfJU B/ .. frnk fcoke fwfbnk fwsq wkjh, sKjh Ù[eo ehs' B/ .. frnk fcoke fwfbnk fwsq wkjh, sKjh Ù[eo ehs' B/ .. frnk fcoke fwfbnk fwsq wkjh, sKjh Ù[eo ehs' B/ .. frnk fcoke fwfbnk fwsq wkjh, sKjh Ù[eo ehs' B/ .. (d;w rqzE)
j[D gq'a ;kfjp f;zx ih dhnK f;oc d' g[;seK d/yD s'A jh
gsk bZr iKdk j?, fe T[jBK d/ fdb ftu r[o r'fpzd f;zx ih dhnK
pkDhnK gqsh fezBh ÙoXk ns/ ;fseko dh GktBk ;h . y'i d/ ;zpzX
ftu Gh T[BQK dk e'Jh ;kBh BjhA, ns/ T[BQK Bz pkDhnK pko/ ;G
gsk ;h, fe fejVh pkDh fe;dh j?, ns/ feE'A bJh rJh j? . eh fe;/
soQK dh e'Jh ÙZe dh r[zikfJÙ ofj iKdh j? < iK gq'a ;kfjp f;zx fJzB/
jh G'b/ ;B fe T[j fpBK eZ[S d/y/ goy/ d/ jh fbyh rJ/ . Y[ZuoK
vkj[DhnK sK t?;/ jh “neb d/ XBh” j'D dk ;ps j[zdk j?, go d;w
rqzE pko/ gq'a ;kfjp f;zx ih dk Bkw ny"sh fto'Xh fXo ti'A tosD dk
e[eow eoBk ;G s'A tZvh woysk j? . fi; soQK nykD j? fe “e[ZfsnK
d/ bZfenK dfonk gbhs BjhA j[zdk” mhe fJ;/ soQK gq'a ;kfjp f;zx ih
dh ;yÙhns Bz sK e'Jh coe BjhA g?D bZrk, go fJ; “Mmh-socdkoh”
eoB tkb/ dh neb dk iBk˜k ˜oo fBeb iKdk j? .
«’æ√≈ ±Í ’Ω Á≈ («√Á≈ ’ͱ «√ßÿ ‹∆, ¡≈¬∆. √∆. ¡À√.,
ÈÀÙÈÒ ÍzØÎÀ√ ¡≈¯ «√«÷˜Ó) “◊πÓ«Â Íz’≈Ù” Á∂ ÎÚ∆, AIEI ¡ß’ «Ú⁄, √z. ≈Ó Íz’≈Ù
«√ßÿ ¡ÀÓ. ¬∂., ¡ÀÒ. ¡ÀÒ. Ï∆., ÍzØÎÀ√ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹, ¡ß«ÓzÂ√ Á≈ «¬’ Ò∂÷ “⁄≈ȉ ÓπÈ≈≈” Á∂ «√È≈Ú∂∫ ‘∂· ¤«Í¡≈ ˛, «‹√ «Ú⁄ Á√Ó Í≈ÂÙ≈‘, ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ 鱧 “Ó‘ªÍπ÷, ⁄≈ȉ ÓπÈ≈∂” Á∆ «È¡≈¬∆ «√æË ’È «‘æ «Ò«÷¡≈ ˛ :
Ì ‹π¡≈È∆ «Ú⁄ «¬’ √πÈæ÷∆ Â∂ Ó≈ÒÁ≈ Óπ«‡¡≈ ¡≈Í Â∂ ¡≈Ù’ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ ¡≈Í ‹∆ 鱧 ÿ ÏπÒ≈ ’∂ ¡≈͉∆ ‹π¡≈È∆, ¡≈͉∂ ‘π√È Â∂ ¡≈͉∂ Ó≈Ò Á≈ ‹≈Á± Í≈¿π‰ Á≈ ͱ≈ ÔÂÈ ’Á∆ ˛Õ Í ‹ÁØ∫ ¡≈√ ͱ∆ È‘∆∫ ‘πßÁ∆ ª «¬’ ‘Ø ÏÛ≈ ÷ÂÈ≈’ Â∆ ¤æ‚Á∆ ˛Õ ¡≈Í ‹∆ ˘ √ßÏØËÈ ’’∂ ¡≈÷Á∆ ˛ : ““Âπ√∆∫ Ó∂∆ ‹π¡≈È∆ Â∂ Ó∂∂ ‘π√È Á≈ ¡ÍÓ≈È ’ ‘∂ ‘ØÕ «¬’ Óπ«‡¡≈ ‘Ø √Ì ’πfi ‹ √’Á∆ ˛, Í ‘π√È Â∂ ‹π¡≈È∆ Á≈ ¡ÍÓ≈È ¿π√ ÂØ∫ ‹«¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ Âπ√∆∫ ‹≈‰Á∂ ‘ØÚØ◊∂ «’ «¬√∂ ‘∆ ¡ÍÓ≈È Á≈ ÏÁÒ≈ ÒÀ‰ Ò¬∆ Ò±‰≈ È∂ Í±È Ì◊ Á≈ ’∆ ‘≈Ò ’∆Â≈ √∆Õ Ò±‰≈ Á∆ ±‘ «¬√ Ú∂Ò∂ Ó∂∂ «Ú⁄ ÍzÚ∂Ù ’ ¸æ’∆ ˛Õ....ÓÀ∫ ‘π‰∂ ‘∆ ΩÒ≈ Í≈¿π‰ Òæ◊∆ ‘ªÕ ÓÀ∫ ⁄∆’ª Ó≈ª◊∆ Â∂ ’‘ª◊∆ «’ «¬√....◊π± È∂ ÓÀ鱧 «¬’æÒ≈ Ú∂÷ ’∂ Ó∂∆ «¬æ  Â∂ ‘æÊ Í≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ.....‹∂ ÌÒ∆ ⁄≈‘πßÁ∂ ‘Ø Âª √ÓfiØ Â∂ ‘æ· È≈ ’ØÕ....¡≈͉∆ «¬æ˜Â Ï⁄≈¿π Â∂ ÓÀ鱧 ÂÍÁ∆ 鱧 ·≈ØÕ””...... Í √«Â◊π± ÿÏ≈¬∂ È‘∆∫.....Õ ÏØÒ∂, √≈ËØ....’≈Ó ¥ØËπ √ß◊«Â Áπ‹È ’∆ ª Â∂ ¡«‘«È«√
Ì≈◊¿πÕ....‘π‰ ÓÀ∫ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª Á√Ó «ÍÂ≈ ¿π√ Á∂ ‹≈Ò ”⁄Ø∫ ¡‚ØÒ ‘∆ «È’Ò ◊¬∂Õ (√¯≈ BF-BG)
Ò∂÷’ ‚ÏÒ ◊zÀ‹±¬∂‡, «√æ÷ «ÚÁÚ≈È ˛Õ ’≈ȱßÈ Â∂ «È¡ª Á≈ √È≈Â’ ˛, Â∂ «¬™ ¿π’Â∆ Ôπ’Â∆, ÍzÂæ÷, ÍzÓ≈‰, ¿πÍÓ≈, ÙÏÁ ¡≈«Á Á∂ Ì∂Á √ÓfiÁ≈ ˛Õ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á≈ ÍzØÎÀ√ ˛ Â∂ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ Á∆ ‹∆ÚÈ ’Ê≈ Â∂ ⁄«Âz Ò÷Ù ÂØ∫ ¡‰‹≈‰ È‘∆∫ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ¡Â∂ «¬√ «ÚÙ∂ ¿πÂ∂ ‹Ø √ÏßË √≈«‘ ÓΩ‹±Á ˛, ¿π√ ÂØ∫ Ú∆ Ò∂÷’ ¡«◊¡≈ ȑ∆∫ Óß«È¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ Î∂, «¬‘ Ò∂÷, ÙØzÓ‰∆ ◊πÁπ¡≈≈ ÍzÏßË’ ’Ó∂‡∆ Á∂ «Èæ‹ ÍzÓ≈‰∆’ √≈Ò∂ «Ú⁄ ¤«Í¡≈ ˛, «‹√ Á∆¡ª «Ò÷ª 鱧 «’ «√æ÷ Â∂ ¡ÈÓ Á∂ ÍÀØ’≈ √ÈÁ Á∂ ÂΩ ”Â∂¡≈͉≈ √’Á∂ ‘ÈÕ ’∆ √Ófi ’∂ «ÚÁÚ≈È Ò∂÷’ È∂ «¬√ ’‘≈‰∆ 鱧 «‹‘Û∆ «’ ÒØ’ Ú≈Â≈ (Folklore) Â∂ ÒØ’-√≈«‘ (Folk literature) ÂØ∫ ¿π⁄∂≈ ’ج∆ Ú≈√«ڒ Á‹≈ È‘∆∫ æ÷Á∆, «¬’ «¬«Â‘≈√’ ÿ‡È≈ √Ú∆’≈ ’ «Ò¡≈ ˛?
Ï√Ø÷ ¡’Ò ˜ ˛Â «’‘ ¬∆È «⁄ ÏπÒ¡‹Ï∆√Â!
«¬‘ ±Í ’Ω “√πÈæ÷∆ Â∂ Ó≈ÒÁ≈ Óπ«‡¡≈” Á∆ ÒØ’ Ú≈Â≈ Á√Ó-◊zßÊ √ß«‘Â≈ Á∂ ¿π√ ¡«Ë¡≈«¬ «Ú⁄ Á‹ ˛, «‹√ 鱧 «’ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” ¡≈«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ‘∂Õ “¡Ê Í÷Ô≈È ⁄«Âz «Ò÷ÔÂ∂” ÂØ∫ «¬‘ ¡«Ë¡≈«¬ ¡≈ßÌ ‘πßÁ≈ ˛Õ “¿πÍ≈÷Ô≈È” √ß√«¥Â Á∂ ¡Ê ’ØÙª «Ú⁄ “Ú≈Â≈ ÚÂz” «ÁæÂ∂ ‘È, «‹√Á∂ Ó≈«¬È∂ ‘È-ÒΩ«’’ ’‘≈‰∆ (Secular Story), «¬«Â‘≈√, Ú≈√«ڒ, √æ⁄∆∫ Óπæ⁄∆∫ Ú≈Í∆ ‘ج∆ ÿ‡È≈ √≈«‘Â, «‘Â’ «Ú⁄≈ª ’’∂ ÓÈØ’Ò«Í ’∆Â∆ Â∂ ’Ê∆ ‘ج∆ Ú≈Â≈, (Fiction) ¡≈«Á √«Ó¡ª ÂØ∫ √≈‚∂ Á∂Ù Á∂ ÍzßÍ≈ «Ú⁄ ’Ê≈ ’ÊÈ∆ 鱧 ÁØ∫‘ Ì≈◊ª «Ú⁄ Úß«‚¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, Íẕ√«‘ßÂ≈ Â∂ √π«‘Áz √ß«‘Â≈Õ Ú∂Á Íẕ√ß«‘Â≈
‘È Â∂ Íπ≈‰ ͱÚÚÂz, Ï∆ ¸æ’∆¡ª ’Ê≈ ’‘≈‰∆¡ª, √π«‘Áz √ß«‘Â≈ ‘ÈÕ Ú∂Á ¿π‘ ‘È «‹È∑ª Á≈ «ÚÙ≈-Ú√± «ÂßÈ ’≈Ò √ÂÔ ˛, Â∂ «¬√ Ò¬∆ Ú∂Á «Ú⁄≈ Íẕ ¡≈«◊¡≈ Á≈ Á‹≈ æ÷Á∂ ‘ÈÕ √π«‘Áz √ß«‘Â≈ Á≈ «ÚÙ≈-Ú√± Ú≈√«ڒ √ÂÔ È‘∆∫ ˛, «¬√ Ò¬∆ ¿π‘ «ÓæÂ, ÁØ√ Á∂ È∂’ √Ò≈‘ ÓÙÚ∂ Á∂ ÂπæÒ ˛, «‹√ 鱧 √π‰È «Ú⁄≈È È≈Ò Ò≈Ì Íz≈Í ‘πßÁ≈ ˛Õ ¡√≈‚∂ Íπ≈ÂÈ ◊ßzʪ «Ú⁄ ⁄Âz√z‘ «Ú«Á¡≈ (Four
branches of Knowledge) Á≈ Úȉ ˛ : A. ¡≈È«Ú’Ù∆ (Logic, Metaphysics) B. ÂzÀÔ (Three Vedas) C. Ú≈Â≈ (Secular arts and fiction) ¡Â∂ D. Áß‚È∆Â∆ (Politics, Statecraft etc.) Â∂ ¿πÍ≈÷Ô≈È,
Ú≈Â≈ ˛Õ «¬™ Á√Ó-◊zßÊ «Ú⁄, “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∂ ¡≈ßÌ «Ú⁄ ‘∆, «¬√
√≈∂ ¡«Ë¡≈«¬ 鱧 «‹√ «Ú⁄ «’ ÍzØÎÀ√ ≈ÓÍz’≈Ù «√ßÿ ‹∆ Ú≈Ò∆ “±Í’Ø¡” Á∆ Ú≈Â≈ Á‹ ˛, ◊π± √≈«‘Ï ‹∆ È∂ ¡≈Í ‘∆ “Í÷Ô≈È ⁄«Âz «Ò÷ÔÂ∂” ’«‘ ’∂ ◊æÒ √ÍÙ‡ ’ «ÁæÂ∆ ˛, «’ ±Í ’Ω Á∆ ’Ê≈ «¬’ ÓÈØ’ÒÍ Á≈ ’‘≈‰∆ «’æ√≈ ˛, √π«‘ßÁz√ß«‘Â≈ ˛, ‹Ø «’ ÓÈØ «ÚÒ≈√ Ò¬∆ Â∂ «‘ÂØÍÁ∂Ù, È√∆‘ Á∂‰ Ò¬∆ ’‘∆ Â∂ ’Ê∆ ◊¬∆ ˛Õ «¬™ Á√Ó-◊zßÊ «Ú⁄ Í≈ÂÙ≈‘ È∂ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∂ ¡ß «Ú⁄, √Ó≈Í Ì≈◊ (Epilogue) ≈‘∆∫ ¡≈Í «’‘≈ ˛ :
√πÈÀ ◊πß◊ ‹Ø Ô≈«‘ √π √È≈ Í≈Ú¬∆®
√πÈÀ Ó±Û «⁄ Ò≈«¬ ⁄ÂπÂ≈ ¡≈Ú¬∆® D@D®
(«ÂzÔ≈ ⁄«Â D@E)
“Í÷Ô≈È ⁄«Âz” ¡ÊÚ≈ «ÂzÔ≈ ⁄«Âz È≈Ó∆ ¡«Ë¡≈«¬ «Ú⁄ Í«‘Ò≈ ⁄«Âz Ô≈ Ú≈Â≈ «¬√Âz∆ Á∂ «Ú≈‡ ±Í (Metaphysical
reality) Á∆ ˛, Â∂ «¬√ Á∂ ¡≈ßÌ «Ú⁄ ‘∆ «¬√Âz∆ Â∂ ¡’≈Ò Íπ÷ 鱧 ¡Ì∂Á ’’∂ Á√≈«¬¡≈ ˛ :
Âπ‘∆ ÷Û◊Ë≈ Âπ‘∆ Ï≈„Ú≈∆® Âπ‘∆ Â∆ ÂÚ≈∆ ’≈Â∆
’‡≈∆®....
Âπ‘∆ «Ï√È Â±ß Ïz‘Ó Â±ß πÁz ≈‹À® Âπ‘∆ «Ï√… Ó≈Â≈.......®
Âπ‘∆ Â’ «‘ßÁ± ‹◊ ÓÀ ÏÈ≈¬∂® Âπ‘∆ ÍøÊ ‘…À ¡ÚÂ∆ «√z√«‡
Ó≈«‘® (A-C)
√Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ ⁄«Âz ◊π± ‹∆ È∂ ¿π√ «ÂzÔ≈ Á≈ Úȉ ’∆Â≈ ˛, ‹Ø ¡’≈Ò Íπ÷, √Ï≈Ë≈ Í≈Ïz‘Ó, «√Ù‡∆ Á≈ ’Â≈ ˛ ¡Â∂ Î∂,
Âπ‘∆ ‹Ø◊ Ó≈Ô≈ Âπ‘∆ ‹Ø◊ Ï≈È∆® (-B)
√Ú«ÚÙÚ Â∂ ‹∆ÚÈ «Ú⁄ ⁄∂ÂÈ√æÂ≈ ±Í Ì∆ ˛, «‹√ √æÂ≈ Á∆ Íz«ÂÌ≈ Á∂ ¡≈√∂ ’Ú∆, «Ò÷≈∆ Â∂ Ïπæ«ËÚ≈È √≈«‘Â’ ⁄È≈ ⁄Á∂ ‘ÈÕ
Â≈È ÒØ’ ¿πË≈È Ì±Ó«‘ ÁÀ √ßÿ≈È ⁄ß‚ Âπ‘∆ ˛®
’≈È ¬∆√ ’Ò≈ ’ÓÒ≈ ‘« ¡Áz √πÂ≈ ‹‘ Á∂÷Ø ¿π‘∆ ˛®
Â≈Ó√Â≈ ÓÓÂ≈ ÈÓÂ≈ ’«ÚÂ≈ ’«Ú ’∂ ÓÈ Óæ«Ë ◊π‘∆ ˛®
(⁄ß‚∆ ⁄«Âz ¿π’«Â «ÏÒ≈√, Íø. GD) «¬‘Ø ¡È≈Á∆ «ÂßÈ ’≈Ò √ÂÔ Ù’Â∆ «¬√Âz∆ Á≈ «ÁæÏ Â∂ √È≈ÂÈ
±Í ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ È∂ Úȉ ’∆Â≈ ˛ ¡Â∂ «¬√∂ Ù’Â∆ Á≈ «’Á≈ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz ¿πÍ≈÷Ô≈È” Á∂ Í«‘Ò∂ ⁄«Âz Á√Ó-◊zßÊ «Ú⁄ Úȉ ‘Ø«¬¡≈ ˛, «‹√ «Ú⁄ «’ “ÁÀ √ßÿ≈È ⁄ß‚” Á∆ Ú≈Â≈ ’‘∆ ˛,
ÓÈπæ÷ Á∂ ¡ß ¡≈ÂÓ∂ ÍzØ÷ «¬√«Ê ¿π‘ ¬∆ÙÚ∆-Ù’Â∆ ˛, «‹√ Áπ¡≈≈ ‹∆Ú ÏÁ∆ Â∂ ¡ËÓ ¿πÂ∂ ¯Â«‘ Í≈™Á≈ ˛ :
ÓÈ Â± ‹Ø«Â √±Íπ ˛ ¡≈͉≈ Ó± ͤ≈‰π® (Íø. DDA)
◊πÚ≈’ Á≈ ¡≈Ù≈ Ì∆ «¬‘Ø ˛ Õ «¬™ ¡≈ßÌ Á√Ó-◊zßÊ Á∆ ¿π√ ⁄È≈ Á≈ ‘πßÁ≈ ˛, ‹Ø «’ √≈∂ ◊ßzÊ
Á≈ Ò◊Ì◊ ¡ËÌ≈◊ ˛ Â∂ ’Ê≈ «¬™ ÂπÁ∆ ˛ : ÍzÊÓ ËÔ≈«¬ √z∆ Ì◊ÚÂ∆ ÏÈΩ «ÂzÔ≈ Íz√ß◊®
ÓØ ÿ‡ ÓÀ ÂπÓ ˛… ÈÁ∆ ¿πÍ‹‘π Ï≈’ Âzß◊®DF®
«¬Ê∂ Ì∆ √ÍÙ‡ ’ «ÁæÂ≈ ˛ «’ ‹Ø ’Ê≈ ’‘≈‰∆¡ª ◊π± √≈«‘Ï ¡æ◊∂ «Ò÷‰ Òæ◊∂ ‘È, ¿π‘ Ú≈√«ڒ «¬«Â‘≈√ È‘∆∫, ÓÈ ±Í ÈÁ∆ «Ú⁄ ¿πÍ‹∂ ‘ج∂ Ï≈’-Âß◊ ‘ÈÕ ‘π‰ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” ¡≈ßÌ ’Á∂ ‘È :
«⁄ÂzÚÂ∆ È◊∆ «Ï÷À ⁄Âz «√ßÿ «ÈzÍ ¬∂’®....
Â≈ ’Ø ±Í ¡È±Í ¡«Â ‹Ø «Ï«Ë ËÔØ √πË≈«®....
¬∂’ ¡Í√≈ «¬ßÁz ’∂ ‹≈ «√ß◊≈ ÏÈ≈«¬®.....ŒÈ÷ ≈«¬ ¡‡’«Â
̬∆......®
Ï∆ ≈«¬ √π÷ Í≈«¬ ÓÈ ÁπßÁ«Ì „ØÒ Ï‹≈«¬®E®.....
Ï‘π Ï√ √ß◊ ¡Í√≈ ̱ͫ Ó≈È∂ ÌØ◊®
Ï‘π« ¡Í√≈ «¬ßÁz ’∂ ‹≈ ̬∆ ¿π«‚ ÒØ◊®G®
«⁄ÂzÚÂ∆ È◊ «Ú⁄ «⁄Âz «√ßÿ È≈Ó∆ «¬’ ¡È±ÍÓ √πßÁ ≈‹≈ √∆, «‹√ ¿πÂ∂ «¬’ ¡Í√≈ ÓØ«‘ ‘Ø ◊¬∆ Â∂ ’¬∆ Ú∑∂ ¿π√Á∆ Ú‘π‡∆ ω ’∂ ≈‹∂ È≈Ò ‘∆Õ «¬’ ÍπæÂz Ì∆ ‹È«Ó¡≈ «¬√ √ß‹Ø◊ «Ú⁄Ø∫, Í ¡Í√≈ ¡≈͉∂ ÓÈπæÙ Íz∂Ó∆ 鱧 ¤æ‚ ’∂, ¡≈͉∂ ¡√Ò∆ ÿ, «¬ßÁz ÒØ’ ⁄Ò∆ ◊¬∆Õ
«¬‘ ’‘≈‰∆ √ß√≈ Ì Á∂ “◊zßÊ √≈«‘” Á∆ Í«‘Ò∆ ’‘≈‰∆ ˛, Â∂ «◊ Ú∂Á ([email protected]) «Ú⁄ ¿πÚ√∆ Â∂ Íπ±Ú≈ Á∂ È≈Úª È≈Ò ¡ß«’ ’∆Â∆ ‘ج∆ ˛Õ «◊ Ú∂Á Á∂ Á√Ú∂∫ Óß‚Ò «Ú⁄ ¡ß«’ Ú≈’ÔØÚ≈’ Á∂ ¡Èπ√≈ ‹ÁØ∫ Íπ±Ú≈, ¿πÚÙ∆ Á∆ ‹πÁ≈¬∆ «Ú⁄ ¡Â∆ «Ï‘ÏÒ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, ¡Â∂ ¡≈ÂÓÿ≈ Á≈ «È√⁄≈ ’Á≈ ˛, ª ¿πÚÙ∆ √πÒØ’ ÂØ∫ «Óz±ÒØ’ «Ú⁄ ¿πÂÁ∆ ˛, Â∂ Íπ±Ú≈ 鱧 ’«‘ßÁ∆ ˛ :
Íπ±Ú≈, ÓÈ «ÈÙ⁄≈ «Â¡≈◊ «Á¿π, ¡≈ÂÓÿ≈Â È ’Ø, «ÈÁ¬∆
ÏÈ ‹∆Úª Á∆ Ì∂‡≈ ¡≈͉≈ √∆ Ó ’ØÕ «ÂzÔ≈ Á∆ «ÓæÂzÂ≈ «ÂßÈ ’≈Ò
¡√«Ê ˛, «’™ ‹π ¿πÈ∑ª Á≈ «‘Á≈ «Ï拱, ÓπÁ≈÷Ø Á≈ ˛Õ (....«⁄,
AE.)
«¬√Âz∆ Á∂ ÓÈ Â∂ ⁄«Âz Á≈ «¬‘ «ÚÙÒ∂ÙÈ Â∂ ‹≈«¬˜≈ «◊ Ú∂Á «Ú⁄ ¡ß«’ ˛, ¡Â∂ «¬√Âz∆ Á∆ ¡≈ÂÓ’ ’±Â Â∂ √Ó≈‹’ √Ê≈È, È∆Ú∫ Â∂ ÿ‡∆¡≈ Á‹∂ Á≈, ‹Ø «’ «‘ßÁ± Ù≈√Âzª ◊zßʪ «Ú⁄ ÍzÓ≈‰∆’ Óß«È¡≈ «◊¡≈ ‘À ¡Â∂ ‹Ø «Í¤Ò∂∆¡ª √‘ß√z≈ÏÁ∆¡ª «Ú⁄ ÚÂØ∫ «Ú⁄ «Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈ ˛, ¿π√ √≈∆ «Ú⁄≈ÿ≈≈ Â∂ √«ÊÂ∆ (Doctrine and
practice) Á≈ Ó±Ò ◊Ì «¬‘Ø Ú≈’ÔØÚ≈’ ‘∆ ˛Õ ◊π± È≈È’ È∂ ‹ÁØ∫ Ï⁄È ’∆Â≈,
√Ø «’¿π ÓßÁ≈ ¡≈÷∆¡À «‹Âπ ‹ßÓ«‘ ≈‹≈È® (Ú≈≈ ¡≈√≈ Ó:A)
ª √ß’∂ «¬√ «◊ Ú∂Á «Ú⁄Ø∫ ¿π◊Ó∆ Â∂ «Í¤Ò∂∆¡ª ’¬∆ √‘ß√z≈ÏÁ∆¡ª «Ú⁄ ÍzÍæ’ ‘Ø æ’∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Â∂ √«ÊÂ∆ ÚæÒ ‘∆ √∆, Â∂ «ÈÙ≈È≈ «¬√ Á≈ «ÚØË Â∂ «ÈØË ’È≈ ‘∆ √∆, ‹Ø «Ú⁄≈Ë≈≈ Â∂ √«ÊÂ∆ È≈ ’∂ÚÒ «‘ßÁ± √Ó≈‹, √◊Ø∫ √ß√≈ Á∂ Ó‘≈È √≈Ó∆ √Ó≈‹ª, ¬∆√≈¬∆, Ó±√≈¬∆ Â∂ Óπ√«ÒÓ √Ó≈‹ª Á∆ Ì∆ Ïπ«È¡≈Á∆ ’Ó˜Ø∆ Á≈ ’≈È
‘˜≈ª Ú∑∂ ω∆ ‘∆ ˛, ¡Â∂ «‹√ Á∂ ‘≈È∆’≈’ Í«‰≈Ó Á∆ √Øfi∆ «’Â∂ ‘π‰ ¿πÈ∑∆∫Ú∆ √Á∆ «Ú⁄ √ß√≈ È±ß Í¬∆ ˛Õ
«⁄z «√ßÿ, Á√Ó-◊zßÊ Á∂ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” «Ú⁄ Íπ±Ú≈ Á∂ ͤ≈Ú∂∫Íπ‰∂ ÂØ∫ ’ßÓ ÒÀ∫Á≈ ˛, ¡Â∂ ¡Í√≈ Á∂ ¡ÒØÍ ‘Ø ‹≈‰ ¿πÂ∂ :
«Â‘ «ÏÈπ ̱ͫ Áπ÷«Â ˛… ÓßÂ∑∆ Ò¬∂ ÏπÒ≈«¬®
«⁄Âz «⁄Âz Â≈ ’Ø Âπ«Â Á∂√È ÁÔØ Í·≈«¬®H®
¿π√ ¡Íæ√≈ Á∆ ӱ ω≈ ’∂, ¡≈͉∂ ‹√±√ Ï≈‘-¡ßÁ Á∂Ùª «ÚÁ∂Ùª «Ú⁄ Ì∂‹ «ÁæÂ∂ «’ «¬‘Ø «‹‘∆ √πßÁ Âz∆Ó ÒæÌØÕ ¿πÈ∑ª ‹√±√ª È∂,
÷Ø‹Â ˙‚¤ È≈Ê ’∂ Ò‘∆ ’ß«È¡ª ¬∂’®
±Í √’Ò √Ó ¡Í√≈ ª Â∂ ◊πÈÈ «Ï√∂÷®I®
¿πÛ∆√≈ Á∂Ù Á∆ ≈‹∂ Á∆ Ë∆ ‹≈ ÒæÌ∆, ‹Ø «’ √πßÁ Â∂¡Í√≈ Ú◊∆ ‘∆, Í ◊π‰ª «Ú⁄ ¡Íæ√≈ È≈ÒØ∫ ÚæË √∆, Ì≈Ú «¬‘ ‘∆ ˛ «’ «Ú«Á¡≈, ’Ò≈ ¡≈«Á «Ú⁄ ¡Íæ√≈ È≈ÒØ∫ ÚË∂∂ ÍzÏ∆È √∆, «’™ ‹Ø ÍÂ∆Ïz ËÓ Âª «¬√ “˙‚¤È≈Ê” ’ß«È¡≈ Á≈ Ì∆ «¬√ ¡Íæ√≈ ¡ÊÚ≈ ¿πÚ√∆ È≈ÒØ∫ ’ج∆ ÚË∂∂ ÍzÍæ’ È‘∆∫ √∆Õ
÷À Á√Ó-◊zßÊ «Ú⁄ ¡ß«’ ’Ê≈ «¬™ ˛, «’ «¬√ ¿πÛ∆√∂ Á∆ ≈‹ ’πÓ≈∆ 鱧 «⁄æÂz «√ßÿ È∂ ÷Ø‘ «Ò¡ªÁ≈Õ «¬√ ÔπæË «Ú⁄ «⁄æÂz «√ßÿ Á≈ ÔπÚ≈‹, ‘«ÈÚ«Â «√ßÿ, √ß◊z≈ÓÙ≈‘ Ô≈ ÎΩ‹ª Á≈ ’Ó≈‰ ¡¯√ √∆; «⁄æÂz «√ßÿ ¡≈Í ‰ ÂæÂ∂«Ú⁄ ‘Ø ’∂ È‘∆∫ Ò«Û¡≈;
‘«ÈÚ«Â «√ßÿ ¡≈◊∂ «’ÔΩ ¡«Ó √ÀÈ Á∂ √≈Ê®
«⁄æÂz «√ßÿ Í≈¤À ‘ÔØ ◊˛ Ï«¤Ô≈ ‘≈Ê®D®
Î∂, Ó≈« ˙‚¤≈ ≈«¬ ’Ø Ò¬∆ √πÂ≈ «Â‘ ‹∆®
Ï∆ ≈«¬ √π÷ Í≈«¬ ÓÈ Ó≈È √≈√Âz ’∆ ∆«Â®AG®
Ëæ’∂ È≈Ò Í≈¬∆ Ë∆ ÷Ø‘ ’∂ «Ú¡≈‘ ÒÀ‰∆, “√πæ÷ Í≈«¬ ÓÈ” «Ú⁄ “√≈√Âz ’∆ ∆«Â” ˛Õ ÓÈπ ËÓ Ù≈√Âz «Ú⁄ ¡Ù‡ «ÚÚ≈‘ «ÚË≈È ‘È;
A. Ïz≈‘Ó‰ «ÚÚ≈‘ : Ú È±ß ÿ ÏπÒ≈ ’∂ ’ß«È¡≈ Á∂‰∆ B. Á∂Ú «ÚÚ≈‘ : Ôæ◊ ’Ú≈¿π‰ Ú≈Ò∂ 鱧 ’ß«È¡≈ Á∂‰∆ C. ¡≈Ù : Ú ÂØ∫ ÏÀÒ ¡≈«Á ’∆Ó ÒÀ ’∂ ’ß«È¡≈ Á∂‰ «‹√ Ï≈Ï «’ √≈‚∂ «‘ÂÈ≈«Ó¡ª «Ú⁄ «Ò«÷¡≈ ˛, “«’, Ë∆ ÌÀ‰
’≈ ÍÀ√≈ Ò∂¬∆, Í≈ «√æ÷ ‘Ø ‘∂ √∂¬∆Õ” D. Íz≈‹≈ÍÂÔ : ’πÛ∆ Â∂ Óπß‚∂ Á≈ Í√Í ˜≈ÓßÁ∆ È≈Ò «Ú¡≈‘,
«‹√鱧 ¡æ‹ ’æÒ∑ Íz∂Ó √ßÔØ◊ (Love marriage) ¡≈÷∆Á≈ ˛, Â∂ «‹√ Á≈ ±ÍªÂz ¡Á≈ÒÂ∆ Ù≈Á∆ ˛Õ
E. ◊ªËÚ «Ú¡≈‘ : «‹Ê∂ Â∂‹ÁØ∫ ÓÈ ’∆Â≈ √ßÔØ◊ ’ «Ò¡≈, «‹√ Á≈ ±ÍªÂz «’ ¡≈Ëπ«È’ √ß◊ «ÚÚ≈‘ (Companionate
marriage) ˛, «‹√ Á≈ Íz⁄≈ «’ χzß‚ √Ò È∂ ’∆Â≈ ˛Õ F. ¡≈√π : Ë∆ ÒÀ‰∆ Â∂ Á∂‰∆ (Úæ‡≈), «‹√Á≈ «Ú≈‹ «’ ¡æ‹ Âæ’
¡√≈‚∂ Á∂Ù Á∆¡ª ’¬∆ ‹≈Â∆¡ª «Ú⁄ ˛Õ G. ≈’ÙÙ «ÚÚ≈‘ : ÔπæË «Ú⁄ «‹æ ’∂ ’ß«È¡ª Ú ÒÀ‰∆, «‹√
Â∑ª «’ ¡√≈‚∂ Í≈Âz «⁄Âz «√ßÿ È∂ ’∆Â≈ ¡Â∂ «‹Ú∂∫ «’ «ÚÁ∂Ù∆ Âπ’ ‹Ú≈‰∂ ¡√≈‚∂ Á∂Ù Á∆¡ª Ë∆¡ª ÌÀ‰ª È≈Ò ’¬∆ √Ω Ú∑∂ ’Á∂ ⁄Ò∂ ¡≈¬∂ √È ¡Â∂ «‹√ ÂØ∫ «√ßÿª 鱧 Á√Ó Í≈ÂÙ≈‘ È∂ «¬™ ’«‘ ’∂ Ú«‹¡≈ √∆, «’ “Âπ’ª ‹Ú≈«‰¡ª Á∆ ∆√ È≈ ’È, «’™ ‹π «√ßÿ-¡≈ÁÙ ¿π⁄∂∂ ‘È ;
‘Ó Ò∂ ‹≈ÈØ ÍøÊ ¿π⁄∂∂Õ È‘∆∫ ¡ËΩ◊«Â «Ï÷À Íπ⁄≈ÚÀ∫ (◊πÍzÂ≈Í √±‹, π F ¡ß√± B@)
H. ÍÀÙ≈⁄ «ÚÚ≈‘ : Ø∫Á∆ ’πÒªÁ∆ ’ß«È¡≈ ÷Ø‘ ’∂ ÒÀ ‹≈‰∆, «‹Ú∂∫ «¥ÙÈ ‹∆ π’Ó‰∆ 鱧 Á∂Ú Í±‹≈ ’Á∆ 鱧 ÷Ø‘ ’∂ ÒÀ ◊¬∂ √È Â∂ «‹Ú∂∫ AIDG Á∆ Á∂Ù Úß‚ Ú∂Ò∂ ‘˜≈ª ’ß«È¡ª ÷Ø‘ Ò¬∆¡ª ◊¬∆¡ªÕ «¬‘ ¡æ·∂ Â∆’∂ ’ß«È¡ª ÚÈ Á∂ “Ù≈√Âz ’∆ ∆«Â” ˛, Â∂ «¬√∂ Ò¬∆ «⁄Âz «√ßÿ È∂ ¿πÛ∆√≈ Á∆ ≈‹ ’πÓ≈∆, «‹√ Á≈ «’ È≈Ó «⁄ÂzÓÂ∆ √∆, 鱧 «È√«⁄ ‘Ø ’∂, “√π÷ Í≈«¬ ÓÈ” «Ú¡≈‘ «Ò¡≈Õ Í «⁄ÂzÓÂ∆, «⁄Âz «√ßÿ Á∆ «Ú¡≈‘πÂ≈ «¬√Âz∆ ª ω ◊¬∆, Í «¬√Á≈ Ì≈Ú «¬‘ È‘∆∫ «’ Í«ÂÏz ËÓ «Ú⁄ Ì∆ ÍzÍæ’ ‘Ø ◊¬∆;
‘«ÈÚ«Â «√ßÿ«‘ √Ø ‘À «⁄ÂÚ ¡≈·Ø ‹≈Ó®18®
¡æ·∂ Í«‘ ¡≈͉∂ ÓÂz∂¬∂ ÍπÂz ‘ÈÚ «√ßÿ Á≈ «Ë¡≈È ‘∆ ¡≈͉∂ ÓÈ «Ú⁄ Ú√≈¬∆ æ÷∂Õ ◊æÒ ’∆ «⁄ÂzÓÂ∆ ≈‹ ’πÓ≈ 鱧 «’√∂ Ï‘≈È∂ ¡≈͉∂ ’ØÒ ÒÀ ¡≈¬∆Õ
⁄Ø« ⁄Âπ« «⁄ ÒÔØ ’‘Ø ’√ ’∆‹∆¡À® (....BC)
(√≈‘Ó‰∂ ÏÀ· Á∂ «ÁÒ ’Ø ‹Ø ¸≈¬∂ ’ج∆Õ ¡À√∆ ⁄Ø∆ ’≈ ÍÂ≈ ÷≈’ Ò◊≈¬∂ ’ج∆)
¡«Â √±Í √πßÁ √√ ÓÈØ ÓÀÈ ’∂ ¡ÀÈ®
ÓØ ÓÈ ’Ø ÓØ‘Â √Á≈ «Óz «Â‘≈∂ ÈÀÈ®BD®
≈‹ ’πÓ≈ ‹∆ Âπ‘≈‚∂ ÈÀÈ, √πßÁ, √∆Ò∂ Ó≈ÈØ ÓÀ«È’≈ ¡Í√ª Á∆¡ª ¡æ÷ª ‘È, «¬√∂ Ò¬∆ «¬‘ ÓØÓȪ 鱧 (Ô≈ Ó∂∂ ÓÈ È±ß) √Á≈ ÓØ∫‘Á∂ ‘ÈÕ «¬‘Ø «‹‘∂ ’≈«ÚÓ¬∆ «ÏÒ≈√ Á∂ Ï‘π Ï⁄È «⁄ÂzÓ¬∆ È∂ ¡≈͉∂ ≈‹’πÓ≈ ÓÂz∂¬∂ Íπæ È≈Ò ’∆Â∂, Í
Úª ’∆ ’‘∆ È «ÈzÍ√π Ó≈È∆® «⁄ÂzÓÂ∆ ÂÏ Ì¬∆ «÷√≈È∆® (...BH)
Ïæ√, «Î «‹Ú∂∫ «’ ≈Ó’πÓ≈ «√ßÿ ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ˛, «⁄ÂzÓ¬∆ È∂ ‹≈Â≈, «’ Ó∂∆ ‹π¡≈È∆ Â∂ ‘π√È Á≈ ¡ÍÓ≈È ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ ;
«⁄Âz «√ßÿ ÍÀ ‹≈«¬ Íπ’≈∂® Ï‚Ø ÁπÙ‡ «¬‘ ÍπÂz Âπ‘≈∂®BH®
Î≈« ⁄∆ ’ ¡≈ÍÈ∂ Óπ÷ È÷ ÿ≈«¬ Ò◊≈«¬®
≈‹≈ ’Ø Ø«÷ «’ÔΩ ÂÈ ’∂ «⁄‘È «Á÷≈«¬®BI®
¡≈͉∂ Ï√ ¡≈Í ‘∆ Î≈Û Ò¬∂ Â∂ ¡≈Í ‘∆ È‘ß㭦 È≈Ò ¡≈͉∂ ӱߑ ¿πÂ∂ ÿ¿π ’ Ò¬∂ Â∂ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ 鱧 ‹≈ ¡«÷¿π√ «’ Â∂≈ ÍπæÂz ÏÛ≈ ÁπÙ‡ ˛Õ
Ï⁄È √πÈ ’Øz«Ë «ÈzÍ ÌÔØ® Ó≈È ‘∂ √π«‘ ÒÀ ◊ÔØ®
Óß«ÂzÈ ¡≈«È ≈Ú √Óπfi≈ÔØ® «ÂzÔ≈ ⁄«Âz È «’È‘±ß Í≈ÔØ®C@®
≈‹∂ È∂ ¡≈͉∂ ÍπæÂz Á∂ ’ÂÒ Á≈ ‘π’Ó Á∂ «ÁæÂ≈ Í Ú˜∆ª È∂ √Ófi≈«¬¡≈ «’, ‘∂ ≈‹È! «¬√Âz∆ Á≈ ⁄«Âz ÏÛ≈ ‚±ßÿ≈ ˛, «¬√ Á∆¡ª ◊æÒª «Ú⁄ fi‡Í‡ È‘∆∫ ¡≈ ‹≈¬∆Á≈Õ
«¬«Â √z∆ ⁄«Âz Í÷Ô≈È∂ «ÂÔ≈ ⁄«Âz
ÓßÂz∆ Ì±Í √ßÏ≈Á∂ Áπ«ÂÔ ⁄«Â √Ó≈ÍÂÓ-√Âπ√πÌÓ√Âπ®
«¬‘ Á√Ó-◊zßÊ Á∂ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” È≈Ó∆ Ì≈◊ Á≈ Á±‹≈ ¡«Ë¡≈«¬ ˛ ¡Â∂ ¡æ◊∂ ‹Ø “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª ¡≈™Á∆¡ª ‘È, ¿π‘ “ÓßÂz∆ Ì±Í √ßÏ≈Á∂”, ≈‹≈ «⁄Âz «√ßÿ Â∂ ¿π√Á∂ Ú˜∆ Á∆ ¡≈ÍØ «Ú⁄ Á∆ ◊æÒÏ≈ ˛, ’ج∆ Ú≈√«ڒ «¬«Â‘≈√ È‘∆∫ ˛Õ
«¬Ê∂ ÁØ ◊æÒª ’ÊÈÔØ◊ ‘È : Ó≈Â≈ ÍπæÂz Á∂ «ÚÌ⁄≈ Á≈ «ÚÙ≈ ÒØ’Ú≈Â≈ «Ú⁄ Í‘≈Ûª Úª◊ Íπ≈ÂÈ ˛Õ Ô±È≈È∆¡ª Á∆ ¿πÔÁ∆Í√ (Oedepus) Á∆ Ú≈Â≈ Á≈ √≈ßÙ (Motif) «¬‘ «ÚÌ⁄≈ ‘∆ ˛, «‹√ Á∂ ¡≈Ë≈ ”Â∂ ¡≈Ëπ«È’ Ó‘ª«Ú«◊¡≈È∆ “Î≈«¬‚ (Freud) È∂ ¿πÁ∆Í√ Ó≈È√’ Ø◊ (Oedepus Complex) Á∆ ¿πÒ∂÷È≈ ’∆Â∆ ˛Õ «¬‘ Ú≈Â≈ √≈ßÙ «Ú⁄ «¬’ ÂØ∫ ÚæË Êª ÓΩ‹±Á ˛Õ Í √≈¿± (Sophisticated) Ì≈Â∆ ÍzßÍ≈ Â∂ ÒØ’Ú≈Â≈ «Ú⁄ «¬‘ ÓÈØÏzÂ∆
√≈ßÙ ÓÂz∂¬∆ Óª Á∆ ÔπÚ’ ÍπæÂz È≈Ò «ÚÌ⁄≈ Á∆ «¬æ¤≈ Á≈ ±Í Ë≈È ’ «◊¡≈ ˛, ÿæ‡Ø ÿæ‡, ÒØ’-√≈«‘ Â∂ ◊zßÊ-√≈«‘ «Ú⁄Õ Á√Ó-◊zßÊ Á∂ «ÂzÔ≈-⁄«Âz Á∆ Úæ‚∆ ’‘≈‰∆, «‹√ «Ú⁄Ø∫ «’ Ï≈’∆ Á∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª ‹Ø «’ D@@ ’π ‘È, «È’ÒÁ∆¡ª ‘È, Á≈ ÓÈØÏzÂ∆ √≈ßÙ «¬‘ ¿±Á∆Í√ Ó≈È√’ Ø◊ ‘∆ ˛, «‹√ 鱧 ¡≈Ë≈ ω≈ ’∂ ÓÈ≈ÒØ⁄È≈ (Psychoanalysis) Á∂ «Ú«◊¡≈È∆, ÓÈπæ÷ Á∂ √Óπæ⁄∂ ⁄«Âz Á∂ ’Â≈ È∂ «⁄ÂzÓÂ∆ Â∂ ‘«È«Ú «√ßÿ Á∆ ’‘≈‰∆ 鱧 ¡≈Ë≈ ω≈ ’∂ «‹‘Û≈ Ï≈’∆ D@@ ’‘≈‰∆¡ª 鱧 «¬√ √ßÁ±’ «Ú⁄ ÏßÁ ’∆Â≈ ˛, «¬√ Á≈ ◊Ø‘Ô ‘æ√Ô ÏÛ≈ Ó‘≈È ÍzÂ∆ ‘Ø ¡≈™Á≈ ˛Õ ™‹, «¬’ ’‘≈‰∆ ’Ê≈ 鱧 ¡«Ú¶Ì ω≈ ’∂, ¿π√ È≈Ò ¡È∂’ ‘Ø ’Ê≈ ’‘≈‰∆¡ª ‡πß◊‰ Á∆ ÍzÍ≈‡∆ √≈‚∂ Á∂Ù Á∆ √≈«‘ ÍøzÍ≈ «Ú⁄ Ï‘πÂ-Ï‘π Íπ≈‰∆ ˛Õ Íø«‚ ◊π‰≈‚Ô Á∆ «⁄ “Ïz‘Â’Ê≈” ‹Ø «’ ¡ÒØÍ ‘Ø ¸æ’∆ ˛, ¡Â∂ «‹√ Ï≈Ï «’ ‚≈. ’∆Ê ’«‘ßÁ≈ ˛, «’ «¬√ Á∆ √≈«‘Â’ Ó‘≈ÈÂ≈ ≈Ó≈«¬‰ Â∂ Ó‘ªÌ≈ È≈ÒØ∫ «’√∂ Íz’≈ Ú∆ ÿæ‡ È‘∆∫ √∆, (See A History of
Sanskrit Literature, by Dr. Keith. P. 266) ¡Â∂ «‹√ Á∂ «’ √æ Òæ÷ √ÒØ’ √È, «‹È∑ª Á≈ «’ ÌØ ⁄Ø ’Ù∂Ó∂∫Áz Á∆ “Ïz‘Ó’Ê≈Óß‹∆” (1063-66 A.D.)Â∂ √ØÓ Á∂Ú Á∆ “’Ê≈ √«Â-√≈◊” (1081 A.D.) ‘È, Á∆ √≈«‘Â’ ω «¬Ú∂∫ ‘∆ ˛ «’ «¬’ Úæ‚∆ ’‘≈‰∆ ¡≈ßÌ ’’∂, Ï≈’∆ ¡È∂’ ’‘≈‰∆¡ª ¿π√ «Ú⁄ Í≈¬∆ ◊¬∂Õ “’Ê≈ √«Â-√≈◊” Á∆ “ÚÀÂ≈ÒÍø⁄«Ú√Â∆” ¡Â∂ «ÚÙ鱧 ÙÓ≈ Á∂ “Íø⁄Âz” «Ú⁄ «¬‘Ø ÍzÍ≈‡∆, «¬’ ’‘≈‰∆ È≈Ò ¡È∂’ «ÚÒØ’Âz∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª ‡πß◊ Á∂‰ Á∆, ÚÂ∆ ◊¬∆ ˛ Â∂ «¬ÊØ∫ ‘∆ ¡Ï∆ «Ò÷≈∆¡ª È∂ Óª◊Ú∆∫ ÒÀ ’∂ “¡ÒÎÒÀÒ≈” ¡≈«Á Íπ√Â’ª «Ú⁄ ÚÂ∆ ˛, «‹ÊØ∫ «’ «¬‘ √≈∂ Ô±Í
«Ú⁄ ÎÀÒ∆Õ Í Á√Ó-◊zßÊ Á∂ «ÂzÔ≈ ⁄«Âz Ú≈Ò≈ ¿πÍØ’Â ÓÈØ«ÏzÂ∆ ◊Ø‘Ô‘æ√ ‘Ø «’Â∂ È‘∆∫ ˛Õ
Á±‹∆ ◊æÒ ’ÈÔØ◊ «¬‘ ˛ «’ «¬‘Ø Ó≈Â≈-ÍπæÂz «ÚÌ⁄≈ Á∆ ’‘≈‰∆ ¡È∂’ª „ß◊ª È≈Ò, √Óª √Ê≈È ÏÁÒ ’∂, ¡√≈‚∂ Á∂Ù Á∆¡ª ¡È∂’ Ì≈Ù≈Úª «Ú⁄ ÚÈ∆ ‘ج∆ ˛, «‹‘≈ «’ ¿πÛ∆¡≈ ¡Â∂ Â≈«ÓÒ «Ú⁄Õ Íø‹≈Ï∆ «Ú⁄ Í±È Ì◊ Á∆ ’‘≈‰∆ «¬√∂ Ú≈Â≈ Á≈ √ÍÙ‡ È’Ù ˛,
¡ÒÎ ¡≈÷ √≈÷∆ «√¡≈Ғ؇ ¡ßÁ Í±È Íπæ √ÒÚ≈È Á∂ ‹≈«¬¡≈
¬∂Õ
(√∆‘Î∆ ’≈ÁÔ≈)
«¬‘ ÁØ ◊æÒª Â∂ Â∆‹∆ «¬’ ‘Ø ◊æÒ, ¡√≈‚∂ Á∂Ù Á∂ ÒØ’-√≈«‘ ¡Â∂ ◊zßÊ-√≈«‘ Ï≈∂ È≈ √Ófi‰ Á∂ ’≈È ‘∆, ¡È∂’ ÒØ’ª «Ú⁄ ¡Â∂ √zÁ≈ ≈ÓÍz’≈Ù «√ßÿ ‹∆ «‹‘∂ «ÚÁÚ≈Ȫ «Ú⁄ Ì∆ «¬‘ ‘≈È∆’≈’ ÌπÒ∂÷≈ Íz⁄Ò ‘Ø «◊¡≈ ˛, «’ Á√Ó-◊zßÊ Á∂ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” «Ú⁄ «Ï¡≈È∆ ‘ج∆ “±Í’Ø«¬” Á∆ ’‘≈‰∆, ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ, “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∂ ’Â≈ Á∆, √…À-‹∆ÚÈ∆ Â∂ «¬«Â‘≈√ Á≈ Ì≈◊ ˛Õ «¬‘ Â∆‹≈ ’≈È, ¡æ◊∂ ⁄æÒ ’∂, ±Í ’Ω Á∆ ’‘≈‰∆ Á∆ ⁄∆ Î≈Û ’È Ú∂Ò∂ Áæ√ª◊∂Õ
’‘≈‰∆ «¬™ ⁄ÒÁ∆ ˛ «’ «‹√ Ú∂Ò∂ «⁄Âz «√ßÿ Á≈ ÓßÂz∆ ¿π√ 鱧 Ú∆‘ «ÂzÔ≈ ⁄«Âz √π‰≈ ¸æ«’¡≈ Â≈ ;
∆fi ≈«¬ ¡À√∂ ’«‘ÔØ Ï⁄È Óß«ÂzÔÈ √ß◊®
Íπ÷ «ÂzÔÈ ⁄ÂπÈ ⁄«Â ÓØ √Ø ’‘‘π Ízß√◊®B®
≈‹≈ ’«‘‰ Òæ◊≈ «’ ‘π‰ ’Ø¬∆ ¡À√∆ ’‘≈‰∆ √π‰≈¿π, «‹√ «Ú⁄ ÍπÙ È∂ «¬√Âz∆ È≈Ò ⁄«Âz ÷∂«‚¡≈ ‘ØÚ∂Õ
ÂÁ ÓßÂz∆ BAÚ∆∫ ’‘≈‰∆ «ÂzÔ≈ ⁄«Âz Á∆ √π‰≈ ’∂, ¿π√ ’‘≈‰∆ Á≈ ¡ß BCÚ∆∫ ’‘≈‰∆ Â∂ ’Á≈ ˛, «‹√ «Ú⁄ «’ Íπ÷ ⁄Ò≈’∆ È≈Ò «¬√Âz∆ 鱧 Ó≈ Á∂ «ÁßÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬‘ BCÚ∆∫ ’‘≈‰∆, “«¬«Â √z∆ ⁄«Âz Í÷Ô≈È∂ «ÂzÔ≈ ⁄«Âz ÓßÂz∆ Ì±Í √ßÏ≈Á∂.....”
«¬‘ BAÚ∆∫, BBÚ∆∫ Â∂ BCÚ∆∫ ’‘≈‰∆ ‘∆ “±Í ’Ø¡” Á≈ «’æ√≈ ˛, «‹√ 鱧 ÙË≈ Í±Â Í √≈«‘ ⁄È≈ Á∂ ±ÍªÂzª ÂØ∫ ¡‰‹≈‰ «√æ÷, ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ, ’Â≈ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∆, √…À-‹∆ÚÈ∆ «¬«Â‘≈√ √Ófi ÒÀ∫Á∂ ‘È, ¡Â∂ Íπ√Â’ ’Â≈ ‹Ø ÓπÛ ÓπÛ “⁄«Âz Í÷Ô≈È∂” “Ì±Í ÓßÂz∆ √ßÏ≈Á∂” Á≈ ‘Ø’≈ Á∂¬∆ ‹ªÁ≈ ˛, ¿π√ 鱧 ¡‰«‚æ· ’∆ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«¬‘ «ÂßÈ∂ ’‘≈‰∆¡ª, ‹∂ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ 鱧 «¬È∑ª Á≈ «¬«Â‘≈√’ Í≈Âz ÓßÈ∆¬∂ ª √ÍÙ‡ ¡«‹‘∆¡≈ ‘È, «‹È∑ª ÂØ∫ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ Á∆ Ìͱ «È≈Á∆ ‘πßÁ∆ ˛, ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á≈ ⁄«Âz ‹Ø «¬È∑ª ’‘≈‰∆¡ª 鱧 «¬«Â‘≈√’ ÿ‡È≈ Óßȉ ’’∂ ¿πÿÛÁ≈ ˛, ¿π‘ ’ج∆ ¿πÂ∂‹È-‹È’ (Inspiring) È‘∆∫ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¿π‘ ◊π± Ó‘≈≈‹ Á∂ ÍzÓ≈‰∆’ ‹∆ÚÈ ⁄«Âz È≈Ò Ó∂Ò ÷ªÁ≈ ‘ÀÕ
Î∂, «’™ ’¬∆ «√æ÷, «¬È∑ª «ÂßȪ ’‘≈‰∆¡ª 鱧 ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ Á≈ Ú≈√«ڒ «¬«Â‘≈√ ÓßÈÁ∂ ‘È ¡Â∂ «’™ ÍzØÎÀ√ ≈Ó Íz’≈Ù «√ßÿ ‹∆ «‹‘∂ «ÚÁÚ≈È Ì∆ «¬√∂ ‘≈È∆’≈’ ÌπÒ∂÷∂ «Ú⁄ Î√∂ ͬ∂ ‘ج∂ ‘È?
«¬√ Á∂ ÁØ∫‘ ’≈Ȫ Ï≈Ï ¿πÂ∂ ’«‘ ¡≈¬∂ ‘ª, (A.) «ÂzÔ≈ ⁄«Âz ÒΩ«’’ √≈«‘ ˛, ◊πÏ≈‰∆ ¡ÊÚ≈ ◊πÚ≈’, «‹Ú∂∫ «’ Ï«⁄Âz È≈‡’ ˛, «¬‘ È‘∆∫ ˛Õ «¬‘ ÒΩ«’’ ◊zßÊ (Secular fiction) «¬’ ÏÛ∂ Ó‘≈È «¬«Â‘≈√’ Â∂ √≈«‘Â’ «Í¤Ø’Û Á∆ ‘≈ÓÒ ˛ ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ «È‹«¥Â (Self-Composed) ª ˛, Í √…À-«¥Â (Original
writing) È‘∆∫ ˛Õ «¬√ Á∆¡ª ’‘≈‰∆¡ª Â∂ ’Ê≈ Ú√± ¡√≈‚∂ Á∂Ù Á∂ ‘˜≈ª Ú∑∂ Íπ≈‰∂ ÒØ’ √≈«‘Â, ÒØ’ Ú≈Â≈ ¡Â∂ ◊zßÊ √≈«‘ «Ú⁄Ø∫ Óß◊Ú≈ «Ò¡≈ «◊¡≈ ˛Õ (B.) «ÂzÔ≈ ⁄«Âz Á∆ ⁄È≈ ÙÀÒ∆ (Literary
form) Ì∆ «¬Ú∂∫ ‘∆ Íz≈⁄∆È Â∂ Óª◊Ú∆∫ ˛, «‹Ú∂∫ «’ «¬√ Á∆ ’Ê≈-Ú√Â±Õ «¬È∑ª ÁØ‘ª ◊æÒª È≈Ò ÌÒ∆ ̪Â∆ Ú≈’¯∆ Í«⁄À È≈ ‘؉≈ ‘∆ ’≈È «¬√ ÌπÒ∂÷∂ Á≈ ˛, «’ “◊π± «¥Â” ⁄È≈, ¡ÚæÙ ◊πÏ≈‰∆ Ô≈ ◊πÚ≈’ ‘∆ ‘Ø √’Á≈ ˛, ÒΩ«’’ √≈«‘ (Secular fiction) È‘∆∫Õ
«¬’ ‘Ø Â∆‹∂ ’≈È È∂, «‹√ Á≈ «’ √ÏßË Ì∆ √≈«‘ ’Ò≈ Ì∂Áª (Literary technique) È≈Ò ˛, «¬√ ÌπÒ∂÷∂ 鱧 ÍzÍæ’ ’∆Â≈ ˛, ¿π‘ ‘À √≈«‘ «Ò÷≈∆ Á≈ ¡≈͉∆ ⁄È≈ «Ú⁄ √Ê≈È’ ß◊ ÌÈ Á≈ ◊π‰Õ ‘ Íz’≈ Á∂ ’ØÓÒ ‘πȪ Á≈ ¡ß«ÂÓ «ÈÙ≈È≈ «¬‘Ø ‘πßÁ≈ ‘∂ «’ ’ØÓÒ ⁄È≈ (Artistic creation) Áπ¡≈≈ ¡«‹‘≈ ±Í «ÚÁÚ≈È ’∆Â≈ ‹≈Ú∂, «‹√ È≈Ò ÁÙ’ 鱧 √ÚÂz √ÂÔ Á≈ ÌπÒ∂÷≈ ÍÚ∂Õ ÓÈØ’ÒÍ Ú≈√ÂÚ-«È≈Ë≈ «ÁzÙ ±Í È‘∆∫Õ «‹√ ‘æÁ Âæ’ ’Ò≈’≈ «¬‘ «¬ßÁz‹≈Ò ⁄È «Ú⁄ √¯Ò ‘πßÁ≈ ˛, ¿π√ ‘æÁ Âæ’ ¿π√Á∆ ’Ò≈ Â∂ «¥Â ’≈ÓÔ≈Ï∆ ’‘∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆, «‹Ê∂ ◊π± ¡ÚÂ≈, ‹ÈÓ ÂØ∫ √Ú«√«Ë Á∂ Ë≈‰∆, Óπ’ßÁ Â∂ Óπ’Â∆ ÍæÊ ÁÙ’ ‹ÔØÂ∆ Â∂ ◊πÏ≈‰∆ Á∂ ÍÀ◊ßÏ √È, ¿πÊ∂ «¬’ Ó‘≈È ’Ò≈’≈ Â∂ ËπßË «ÚÁÚ≈È Ì∆ √ÈÕ ¿π‘ ‹≈‰Á∂ √È «’ Ó≈Ô≈ ⁄«Âz Â∂ ±Í «È«Ó ’È≈, «‹È∑ª ÂØ∫ «’ Ú≈√«ڒ √ÂÔ Á≈ ¡Âπæ‡ ÌπÒ∂÷≈ ÍÚ∂, «¬‘Ø ¿π⁄∆ ’Ò≈ Á≈ ¡≈Ù≈ ˛Õ Â≈‘∆™ ª ◊π± È∂ ’Ò≈’≈ Á∆ Íz«ÂÌ≈ Ï≈∂ «’‘≈ ˛ «’ “Âπ‘∆ ‹Ø◊ Ó≈Ô≈ Âπ‘∆ Ï≈’ Ï≈È∆”Õ «¬√ ¡≈Ù≈ ͱÂ∆ Ò¬∆ ’Ò≈’≈ ¡≈͉∆ ⁄È≈ «Ú⁄ √Ê≈È’ Â∂ «¬«Â‘≈√’ ß◊ ÌÁ∂ ‘È, ª ‹Ø ¿πÈ∑ª Á∆ ⁄È≈ ¡≈͉∂ ¡ß«ÂÓ ¡≈Ù∂ «Ú⁄ √¯Ò ‘ØÚ∂Õ «Í¤∂ ‹Ø ’≈ÁÔ≈ Á∆
√∆‘¯∆ Á∆ Âπ’ «ÁæÂ∆ ‘∂, ““¡ÒÎ ¡≈÷ √≈÷∆ «√¡≈Ғ؇ ¡ßÁ Í±È Íπæ √ÒÚ≈È Á∂ ‹≈«¬¡≈ ¬∂”Õ «¬√ «Ú⁄ “«√¡≈Ғ؇” “ͱȔ Â∂ “Ù≈ÒÚ≈‘È” √Ê≈È’, Ú≈√«ڒ Â∂ «¬«Â‘≈√’ ß◊ ’Ú∆ È∂ Ì∂ ‘ÈÕ “«√¡≈Ғ؇” Íø‹≈Ï Á≈ Íz«√æË È◊ ˛ Â∂ ’≈ÁÔ≈ Á∆ “√∆‘¯∆” Íø‹≈Ï∆ «Ú⁄ Íø‹≈Ï∆¡ª Ò¬∆ «Ò÷∆ ◊¬∆Õ «¬√ Â∑ª Ó≈Â-ÍπæÂz «ÚÌ⁄≈ Á∆ «¬√ «ÚÙÚ Íz⁄Ò Íz≈⁄∆È ’‘≈‰∆ Á∂ Ì≈Â∆ ±ÍªÂz 鱧 √Ê≈È’ «Í¤Ø’Û ’Ú∆ È∂ «ÁæÂ≈ ˛Õ “ͱȔ È≈Ó Ú≈√«ڒ ß◊ ˛, «’™«’ «¬‘ «¬’ ¡≈Ó Íø‹≈Ï∆ È≈Ó ˛, ¡Â∂ “Ù≈ÒÚ≈‘È” ≈‹≈ Ì≈Â∆ «¬«Â‘≈√ «Ú⁄ ‘Ø«¬¡≈ ª ˛, Í “«√¡≈Ғ؇” ¿π√Á∆ ≈‹Ë≈È∆ È‘∆∫ √∆, ¡Â∂ È≈ ¿π√Á≈ «ÈÚ≈√ ¡√Ê≈ÈÕ ¡ÀÚ∂∫ ≈‹ ÍzÏßË ’∂∫Á √∆, «‹Ú∂∫ «ÍÙΩ Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√ßÿ Á≈ √∆, Í ’≈ÁÔ≈ Á≈ ÓßÂÚ ’∂ÚÒ «¬√ ‹◊ Íz«√æË Â∂ «ÚÙÚ Íz⁄Ò «’æ√∂ 鱧 «¬«Â‘≈√’ ß◊ Á∂‰≈ √∆, ª ‹Ø ¿π√ Á∆ ’≈«Ú-⁄È≈ Á≈ Ó≈Ô≈ ‹≈Ò ¡√Ò∆ ‘Ø Ì≈√∂, ‹Ø «’ ‘ ’Ò≈ Á≈ Óπæ÷ ÓßßÂÚ ‘πßÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ «¬‘ ¡ÈπÓ≈ȉ≈ «’ Ó‘≈≈‹≈ Ù≈ÒÚ≈‘È, «‹√ ÂØ∫ «’ ¡æ‹ ÂØ∫ AHH@ Ú∑∂ Í«‘ÒØ∫ √≈’≈ √ßÓ ¡≈ßÌ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ «‹√Á∆ ≈‹Ë≈È∆ Íz«ÂÙ·≈È (Áæ÷‰) √∆, ¿π‘ «√¡≈Ғ؇ «‘ßÁ≈ √∆ Â∂ Ò±‰≈ ⁄«Ó¡≈∆ «Ú¡≈‘ «Ò¡≈«¬¡≈ √∆, «¬’ Ì≈∆ ÌπæÒ ‘ØÚ∂◊∆ Â∂ ¡ÈπÓ≈ȉ Ú≈Ò∂ Á∆ ¡«Ú«Á¡≈ Á≈ √ϱ Ì∆Õ
“«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∆ BAÚ∆∫, BBÚ∆∫ Â∂ BCÚ∆∫ √≈÷∆ «Ú⁄, «¬√ ◊zßÊ Á∂ ’Â≈, ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ È∂ √Ê≈È’ Â∂ Ú≈√«ڒ ß◊, ‘πÈ Í±Â∆ ¡≈Ù∂ 鱧 Óπæ÷ æ÷ ’∂ Ì«¡≈ ˛, ¿π√ÂØ∫ ‘∆ ¡‰‹≈‰ ¡≈ÁÓ∆ ÌπÒ∂÷≈ ÷≈ ’∂ «¬™ ¡ÈπÓ≈‰Á∂ ‘È, «’ ’Â≈, ¡≈͉∂ ‹∆ÚÈ Á∆ «¬«Â‘≈√’ ÿ‡È≈ «Ï¡≈È ’ «‘≈ ˛Õ Á√Ó ◊π± Ó‘≈≈‹ Á∆ Ï‘πÍæ÷∆ Ù÷√∆¡Â È∂ «¬√ Ïæ‹ ÌπÒ∂÷∂ 鱧 ‘Ø ÍzÍæ’ ’∆Â≈ ˛, «‹√ ’≈È «’ ÙË≈-Ôπ’Â
«√æ÷ «¬™ √ÓfiÁ∂ ‘È, «’ «¬‘ Ú≈’ ◊π± Á∂ ‘È, ¡Â∂ «¬√ Ò¬∆ ‘ Í«‘Ò± ÂØ∫ «ÂßÈ ’≈Ò √ÂÔ ‘ÈÕ
«¬‘ ˛ Â∆‹≈ ’≈È, ÍzØÎÀ√ ≈Ó Íz’≈Ù «√ßÿ ‹∆ Ú◊∂ «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «¬√ ÌπÒ∂÷∂ «Ú⁄ Î√ ‹≈‰ Á≈, «’ ±Í ’Ω Á∆ ’‘≈‰∆, «¬√ Á∂ ’Â≈ Á∆ «¬«Â‘≈√’ ÿ‡È≈ ˛, ÓÈØ’Ò«Í Ú≈Â≈ È‘∆∫Õ ¿π‘ √≈«‘ ’Ò≈ Ì∂Á (Literary technique) ˘ ÔÊ≈Ê Úȉ √Ófi‰ Á∆ ÌπæÒ ’Á∂ ‘ÈÕ
◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ È∂ «¬√ √≈«‘ ’Ò≈ Á∂ Ì∂Á 鱧 «¬È∑ª «ÂßȪ ⁄«Âzª, BA, BB Â∂ BC «Ú⁄, ¡À√∆ ⁄ÂπÂ≈ È≈Ò Ú«Â¡≈ ˛, «’ √≈Ë≈‰ ÍπÙ Á≈ ÌπÒ∂÷≈ ÷≈ ‹≈‰≈ ¡⁄ßÌ∂ Á∆ ◊æÒ È‘∆∫ Ì≈√Á∆Õ Âª‘∆ ª ◊π± ‹∆ È∂ ¡≈Í «¬√ ⁄È≈ Ï≈∂ «’‘≈ ˛ «’ “√πÈÀ Ó±Û «⁄æ Ò≈«¬ ⁄ÂπÂ≈ ¡≈Ú¬∆”Õ Ì≈Ú «¬‘ «’ «ÂzÔ≈ ⁄«Âz Á∆ ’Ê≈ Ú√± 鱧 ÏÛ∂ ◊Ω‘ È≈Ò, “«⁄æ Ò≈«¬”, «Ú⁄≈Ø Âª Ì∂Á ÷πæÒ∑‰◊∂, «‹√ È≈Ò Í≈·’ Á∆ ÏπæË∆ Á∆ Â∆’Ù‰Â≈ «Ú⁄ Ú≈Ë≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
Â∆ √ÂπæÁÚ ’∂ ‘πÂØ Íπ ¡≈ÈßÁ «¬’ ◊ª¿π®
È∂Âz Âπß◊ ’∂ «„◊ Ï√ ’≈‘Ò± ’∂ ·≈Úπ®C®
«¬‘, √´‹ Á∂ ’ß„∂ ÈÀ‰ª Á∂Ú∆ Á∂ «‡æÒ∂ ’ØÒ, ’≈‘Ò± ≈‹ «Ú⁄, ¡≈ÈßÁÍπ È≈Ó∆ «Íø‚ ¿π‘Ø ˛, ‹Ø Ìß◊≈‰∆ Á∂ ÔπæË ¿πÍzªÂ Á√Ó Í≈ÂÙ≈‘ È∂ ¡≈‰ Ú√≈«¬¡≈ √∆Õ
’≈‘Ò± ÓÀ Ϫ«ËÔØ ¡≈È ¡ÈßÁÍπ ◊ªÚ® (Í. FB)
‘π‰ ¡«‹‘∂ Ó‘≈È Â∂ Íz«√æË È◊ «Ú⁄ Ú≈Í∆ ÿ‡È≈, “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á≈ ’Â≈, Úȉ ’È Òæ◊≈ ˛, ª «’‘Û≈ √zØÂ≈ ˛ ‹Ø ¡≈͉∆¡ª «ÏÂ∆¡ª «¬’≈◊ ’’∂, «‘æ «⁄æ Ò≈ ’∂ È≈ √π‰∂◊≈? Ïæ√ «¬‘Ø «ÈÙ≈È≈ √∆, ’Â≈ Á≈, Í≈·’ª √ث¡ª Á≈ «Ë¡≈È «¬’≈◊ ’
ÒÀ‰ Á≈ Â∂ «¬√ «Ú⁄ ¿π‘ √¯Ò ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ‘Ø, «¬√ ÂØ∫ ¡æ◊∂ ’‘∆ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ ’‘≈‰∆ Á≈ ¡≈ÈßÁÍπ, ÷≈Ò√∂ Á∆ ‹ÈÓ Ì±Ó∆ Á∆ Â≈∆÷ È≈Ò, ’ج∆ «√æË≈ ‹ª ¡«√æË≈ √ÏßË È‘∆∫ ˛Õ
¬∂’ «ÂzÔ≈ ËÈÚß ’∆ ÂΩÈ È◊ ÓÀ ¡≈«È®
‘∂« ≈«¬ Í∆Û ̬∆ ÏË∆ «Ï‘≈ ’∂ Ï≈È®E®
«’√∂ ¡Ó∆ ¡≈ÁÓ∆ Á∆ Ú‘π‡∆, «‹√ Á∂ ÍÂ∆ 鱧 «’ Á¯Â Ú≈«Ò¡ª È∂ ¤πæ‡∆ È‘∆∫ «ÁæÂ∆ ‘ØÚ∂◊∆, ¡≈ÈßÁÍπ ¡≈¬∆ Â∂ ¿πÊØ∫ Á∂ “≈«¬” 鱧 Á∂÷Á∂ √≈ ÓØ«‘ Â∂ «Ïz‘≈ «Ú⁄ «Ï‘ÏÒ ‘Ø ◊¬∆Õ ¡≈͉∂ ÈΩ’ª 鱧 ’«‘‰ Òæ◊∆, «‹Ú∂∫ «’Ú∂∫ ‘ØÚ∂, «¬√ ≈‹∂ 鱧 Ó∂∂ ÿ ÒÀ ¡≈¿π, “È◊ ≈«¬ ÂπÓØ Ï√ Â≈«‘ «ÓÒ≈Ú‘π ÓØ«‘”® ¿π√ Â∆Ú∆∫, «‹√Á≈ È≈Ó «’ ±Í ’Ω √∆, Ô≈ ‹Ø Ù«‘˜≈Á∆¡ª Ú◊∆ ±ÍÚÂ∆ √∆, Á∂ ÈΩ’ ≈‹∂ 鱧 ’«‘‰ Òæ◊∂, ‹∂ 屧 ÓßÂz «√æ÷‰≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛, «‹√ Á∆ «’ 屧 „±ß‚ «Ú⁄ ˛∫, ª «‹Ú∂∫ ¡√∆∫ ’‘∆¬∂ Â∂ «‹Ê∂ ’‘∆¬∂, ¿πÊ∂ ⁄æÒÕ «‹√ ◊π± ÿ Á∆ «√æ«÷¡≈ ˛, «’
ÂßÂπ ÓßÂπ Í≈÷ø‚π È ‹≈‰≈ ≈Ó «ÁÀ ÓÈ Ó≈«È¡≈® (Íø. GFF)
¿π‘ ◊π± «¬‘ ““≈«¬”” «’Ú∂∫ ‘Ø √’Á≈˛? «√Á’Ú≈È «√æ÷ «¬™ «Ú⁄≈ÈÕ
ıÀ, “≈«¬” √≈«‘Ï √≈˱ Á≈ Ì∂÷ ω≈ ’∂ ≈Âz∆ Á∂ √Ó∂∫ ±Í ’Ω Á∂ ‚∂∂ ”Â∂ Íπæ‹ ◊¬∂, ª «¬√ È∂ ÓÈ Á∆ Óπ≈Á ͱ∆ ‘ج∆ ‹≈‰, Ú√Âz ̱÷‰ √‹≈ Ò¬∂ ¡Â∂ “≈«¬” √≈«‘Ï Ú≈√Â∂ :
Î±Ò Í≈È ¡π ’ÀÎ Óß◊≈ÔØ®.....¡≈◊∂ ‡« Â≈ ’Ø «ÂÈ Ò∆È≈®
(....AA)
Í≈È Ï≈Ï Á√Ó ◊π± Á≈ «‘ÂÈ≈«Ó¡ª Áπ¡≈≈ ‘π’Ó ˛ «’, ““«√æ÷ ‘Ø«¬ ’ Í≈È ÷≈«¬ √Ø Ì∆ ÂÈ÷≈‘∆¡≈””, Í «¬√ ’‘≈‰∆ Á∂ Í≈Âz
È∂ ¡◊ª‘ ÚË ’∂ “¡≈◊∂ ‡«” Í≈È Â∂ ¡¯∆Ó «ÓÒ∆ Ù≈Ï ÎÛ ’∂ ¤æ’ Ò¬∆Õ
’ÀÎ ¤«’¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂, Í≈È Á≈ Ï∆Û≈ ӱߑ «Ú⁄ ‘ØÚ∂ ª Óß⁄ ÍπÙÍ ÙÙØ«Ì ‘ØÚ∂ ª “«ÂzÔ≈” «¬™ È≈ ’«‘ßÁ∆ ª ‘Ø ’∆ ’Á∆?
ÂÏ Â≈ √Ø «ÂzÔ ÔØ ’‘∆ ÌØ◊ ’‘π ÓØ«‘ √≈Ê® (.....AC®)
“≈«¬” √≈«‘Ï ¡ÀÚ∂∫ ˛≈È ‘πßÁ∂ ͬ∂ ‘È «’ ÓßÂz ÒÀÈ ¡≈ÔØ ‘πÂØ Ì¬∆ ¡Ω ’∆ ¡Ω®AD®
‘π‰ ¡æ◊∂ “≈«¬” √≈«‘Ï Â∂ ±Í ’Ω «Ú⁄’≈ ‹Ø◊∆ Â∂ √«‘Â∆ Á∂ √π¡≈Ò ‹π¡≈Ï Ùπ± ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
√π¡≈Ò : ’‘ÔØ Âπ‘≈Ø Ó≈«È ÌØ◊ ÂØ √Ø È«‘ ’«‘ØÕ.....
ËÓ≈‹ ’∆ √Ì≈ ·Ω ’À√∂ ’« Í≈¿±∫?®AG®
‹π¡≈Ï : ’≈Ó≈Âπ ˛… ‹Ø «ÂzÔ≈ ¡≈ÚÂ È ’∂ Í≈√®
Ó‘≈ È’ √Ø ‚≈«ÔÀ ÁÀ ‹Ø ‹≈È «È≈√®AH®
√π¡≈Ò : ͪ«¬ Í ÓØ∂ √Á≈ ͱ‹ ’«‘ ˛ ÓØ«‘®
Â≈ √Ø ∆fi ÓÔØ ⁄‘ Ò≈‹ È ¡≈Ú ÂØ«‘?®AI®
‹π¡≈Ï : «¥√È Í±‹ ‹◊ ’∂ ̬∂ ’∆È∆ ≈«√ ÏÈ≈«¬®
ÌØ◊ ≈Ë’≈ √Ø ’∂ Í∂ È’ È«‘ ‹≈«¬®B@®
◊æÒ ’∆, “«ÂzÔ≈” ±Í∆ √«‘Â∆ È∂ “≈«¬” ±Í∆ ‹Ø◊∆ ªfi∂ È∂ «ÈπÂz ’ «ÁæÂ≈, «¬™ ’«‘ ’∂ :
Íø⁄ Âæ ÒÀ Ïz‘Ó ’ ’∆È∆ È ’∆ Á∂‘®
’∆Ô≈ ¡≈Í ‘∆ «ÂÈ «Ï÷À «¬√Âz∆ Íπ÷ √È∂‘®B®
’≈‘¿πÏ´‘≈È, Ùß’≈√Ó≈Ë≈È’ √«Â◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ «‹È∑ª ¿πÂ∂ ¿π’Â∆ Ôπ’Â∆ √ßÏ≈Á Áπ¡≈≈ «Ú‹À Íz≈Í ’È Á∆ Ù’Â∆ «Óz±
ÒØ’, Á∂Ú ÒØ’ Â∂ Í≈Â≈Ò ÒØ’ «Ú⁄, «’√∂ ‹∆Ú È±ß È‘∆∫ √∆, «‹È∑ª Á∆ ÁπÍ«‘ Á∂ √±‹Ú Â∂‹Ó¬∆ ¥ªÂ∆ ÚæÒ ’ج∆ fi≈’ È‘∆∫ √’Á≈, “ÁπÈ«æ¤ ÁÙÈ √«Â◊π ’∂”, «¬‘ ¿πÍØ’Â ÎØ’∆¡ª ◊æÒª ±Í ’Ω ¿πÈ∑ª È≈Ò ’ ‘∆ √∆?, ÏπæË∆Ú≈Ȫ 鱧 «¬™ «Ú⁄≈ ’È≈ ÔØ◊ ˛Õ
“≈«¬” √≈«‘Â È±ß ‹æ’Ø Âæ«’¡ª «Ú⁄ Á∂÷ ’∂ “±Í ’Ω” È∂ «¬’ ‘Ø Â∆ ¤æ«‚¡≈:
¡≈‹π ‘Ó≈∂ √≈Ê «ÓÂz π«⁄ √Ω «Â ’«ÔÀ®
‘Ø È≈ ¤≈‚Ω ‡ª◊ Â∂ ¡«Ï ‘Ø«¬ «È’ÔÀ®BH®
È‘∆∫ ª Ó∂∂ È≈Ò ÌØ◊ ’Ø, Ô≈ ÓßÈ Ò¿π, «’ Âπ√∆∫ È≈ÓÁ ‘Ø Â∂ Ó∂∆ ‡ß◊ ‘∂·Ø∫ «È’Ò ‹≈¿πÕ «¬‘ ⁄À¶‹ √π‰ ’∂
≈«¬ «⁄æ «¬‘ ̪«Â «Ï⁄≈Ø® «¬‘ª «√æ÷ ’ج∆ È ‘Ó≈Ø®....DA®....
«¬Ê∂ ª ’ج∆ “«√æ÷Ô” È∂Û∂ È‘∆∫ «‹‘Û≈ ÓÀ鱧 Ï⁄≈ ÒÚ∂, ’∆ «¬‘ «Ú⁄≈ ¿π√ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ Á∂ ‘È? «‹È∑ª Ï≈Ï «’‘≈ ˛ :
‹≈«‘ √ß◊z≈Ó Ï≈Â≈ ‘Ø«¬, Ù√Âz Íz≈‘È ’«‘ Ï÷≈ÈÕ
‘ ÍzÊÓ «◊ÈÂ∆ Ó«‘ √◊∂, ’Ò◊∆Ë ’Ø «◊È‘ Ó‘≈ÈÕ
√Ò √πÌ≈¡ ÙË≈Ò± «√æ÷ «¬™ È‘∆∫ «Ú⁄≈Á∂Õ “«√æ÷Ô” ÙÏÁ ÂØ∫ ËØ÷≈ ÷≈’∂ √ÓfiÁ∂ ‘È «’ “«√æ÷” ª ◊π± Á∂ ‘∆ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ “«√æ÷Ô” ÙÏÁ «¬Ê∂, “ÈΩ’”, “ÓπÒ≈˜Ó” Á∂ ¡Êª «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ «¬È∑ª ‘∆ ¡Êª «Ú⁄ «¬‘ “«√æ÷Ô” ÙÏÁ ¡æ◊∂ ‹≈ ’∂ Ì∆ ګ¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, «‹Ê∂ «’‘≈ ˛, «’ ±Í ’Ω È∂ “⁄Ø ⁄Ø” Á≈ ΩÒ≈ Í≈ ’∂ ¡≈͉∂ ÈΩ’ ‹◊∑≈ «ÁæÂ∂,
⁄Ø ⁄Ø ’«‘ ’À ¿π·∆ «√æ÷ÔÈ «ÁÔØ ‹◊≈«¬® (....EI)
’«Ï¿πÏ≈⁄ Ï∂ÈÂ∆ ⁄Ωͬ∆, ‹Ø «’ “«ÂzÔ ⁄«Âz” Á≈ √≈«‘Â’ Ì≈◊ ˛, «Ú⁄ Ì∆ “«√æ÷” ÙÏÁ, ÈΩ’ª ⁄≈’ª Á∂ ¡Ê «Ú⁄ ‘∆, «¬√∂ Ò∂÷’,
◊π± √≈«‘Ï È∂ ګ¡≈ ˛ : “√π÷∆ Ï√À ÓØØ Í«Ú≈≈® √∂Ú’ «√æ÷ √ÌÀ ’Â≈≈®”
«¬Ê∂ “«√æ÷” Á∂ ¡Ê «√æ÷ Óæ Á≈ Ë≈È∆ È‘∆∫ ‘È, ÈΩ’ ⁄≈’, È≈Ò «‘ ’∂ √∂Ú≈ Ú≈Ò∂ ‘ÈÕ ¡À√∂ ¡Ê≈ Ì∂Áª Ï≈Ï ‘∆ «’‘≈ ˛, «’ :
√πÈÀ Ó±Û Ò≈«¬ «⁄ Ò≈«¬ ⁄ÂπÂ≈ ¡≈Ú¬∆®
‹∂ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Ú◊∂ ◊zßÊ-√≈«‘Â È±ß ◊Ω‘ È≈Ò È≈ Ú∆⁄≈∆¬∂ ª, ⁄ÂπÂ≈ Á∆ ʪ ÏπæË∆ Â∂ ÓÈ «Ú⁄ «◊Ò≈È∆ ¡≈™Á∆ ˛Õ
“«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∂ ’Â≈ È∂ «¬Ê∂ “«√æ÷Ô” ÍÁ, Ï‘π Ì≈Ú≈Ê Ú≈⁄’, Ì∆ ‹≈‰ Ïπæfi ’∂ ګ¡≈ ˛, ª ‹π «¬‘ ’‘≈‰∆ ¡≈ß̉ Ú∂Ò∂, “¡≈ÈßÁÍπ” Á≈ «˜’ ’’∂, «‹‘Û≈ Ó≈Ô≈‹≈Ò Â«‰¡≈ √∆, ¿π√ 鱧 ’πfi √‘≈≈ «ÓÒ∂Õ ’Ê≈ Á∂ «¬√ ʪ ¡≈ ’∂ «¬√ √‘≈∂ Á∆ ÒØÛ ‚≈„∆ ÚË ◊¬∆ √∆, «’™ ‹π √Ò ÂØ∫ √Ò √πÌ≈ Í≈·’, √zØÂ≈ Ì∆ «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ ⁄∂ÂßÈ ‘Ø ¿π·Á≈ ˛, «’ «¬‘ ‹ßÂz ÓßÂz Ò¬∆ Ì∂√ ÏÁÒ‰ Ú≈Ò∆ ‘√Â∆, ‘πæ’∂ Ù≈Ϫ Í∆‰ Ú≈Ò≈, ¡Ú≈≈ Âz∆Óª Á∂ Íø‹∂ «Ú⁄ Î√ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ “≈«¬” ¡≈ÈßÁÍπ≈Ë∆Ù, ◊π± È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈Õ Í ’Ò≈ Á∆ ¡≈Ù≈ ͱÂ∆ Ò¬∆ «¬‘ ¡«Â ˜±∆ ˛ «’ Í≈·’, √zØÂ∂ ’≈«Ú ’Ò≈ Á∂ Ó≈Ô≈‹≈Ò Á∆ È∆∫Áz ÂØ∫ ¡ß Âæ’ ‹≈◊ È≈ ‘؉, ª ‹π ¡ßÂ È±ß ‹ÁØ∫ ¿πÈ∑ª Á∆ ÓÈ Á∆ ¡æ÷ ÷πæÒ∑∂, ª ’Ò≈ Á≈ ¡√ ‘Ø ¸æ’≈ ‘ØÚ∂, Â∂ ’Ò≈’≈, ‹Ø Ì≈Ú ⁄∂ÂßÈÂ≈ Â∂ Ó≈È«√’ Í«ÚÂÈ Í≈·’ª ¡ßÁ ¿πÍ‹≈‰≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛, ‘Ø∫Á «Ú⁄ ¡≈ ¸æ’∆ ‘ØÚ∂Õ «¬√∂ 鱧 ¡√± (Aristotle) ÓÒÈ«ÚzÂ∆ ’«‘ßÁ≈ ˛, ‹Ø «’ ‘ ¿πµ⁄∆ ’Ò≈ Á≈ ¡ß«ÂÓ «ÈÙ≈È≈ ˛Õ
¡ß «Ú⁄ “±Í ’Ω” È∂ ‚≈«¬¡≈ «’ «’Ú∂∫ Ì∆ È‘∆∫ ÓßÈÁ∂ ª :
¡Ï ‘∆ ⁄Ø ⁄Ø ’«‘ ¿π·‘Ω® Âπ«‘ ’Ø Í’ Ó≈ ‘∆ √𫇑ٮEE®
Î∂ “⁄Ø ⁄Ø” Á≈ ΩÒ≈ Í≈ ’∂ ¡≈͉∂ ‚∂∂ Á∂ “«√æ÷ÔÈ” ‹◊≈ «ÁæÂ∂ ¡Â∂ “≈«¬” √≈«‘Ï ¡≈͉∆ ‹πæÂ∆ ËØÂ∆ ¤æ‚ ’∂ Èæ√ ◊¬∂Õ «¬™ “«¬’∆√ÓØ ⁄«Âz √Ó≈Í” ‘πßÁ≈ ˛Õ ‘π‰ Ï≈¬∆Úª ⁄«Âz Ïæ√ «¬ÂÈ≈ ‘∆ ˛ «’ :
⁄Ø Ï⁄È √Ì ‘∆ √π«È Ë≈«¬® ’≈„∂ ÷Û◊ ≈«¬ Íz«Â ¡≈«¬®....
¡≈◊∂ Í≈¤∂ Á≈«‘È∂ ÿ∂« Á√Ø «Á√ Ò∆È®...
Ò≈ Óπ√‡ Ï≈‹È Ò◊∆ «√æ÷Ô Í‘πß⁄∂ ¡≈«¬®
Ìz≈ Ìz≈ «ÂzÔ ’«‘ ‘∆ ’Ø¿± È √’ÔØ ¤π≈«¬®G®
“≈«¬” ¡≈Í Âª ΩÒ∂ ◊ΩÒ∂ «Ú⁄ Ï⁄ ’∂ «È’Ò «◊¡≈ Â∂ ±Í ’Ω Á≈ Ì≈¬∆ ÒØ’ª È∂ ⁄Ø ‹≈‰ ’∂ ÎÛ «Ò¡≈ Â∂ Ó≈«¡≈ Â∂ ¡ßÂ È±ß ‘Ú≈Ò≈Â∂ Í≈ «ÁæÂ≈Õ «¬‘ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz ÓßÂ∆ Ì±Í √ßÏ≈Á∂ Ï≈¬∆√ÚØ∫ ⁄«Âz √Ó≈Í” ˛Õ
ÁØ ◊æÒª ¿πÂ∂ Áæ√ ¡≈¬∂ ‘ª, «‹È∑ª ÂØ∫ √≈Ë≈‰ «ÏÂz∆ ¡Â∂ √≈«‘ ⁄È≈ Ì∂Áª ÂØ∫ ¡‰‹≈‰ Í≈·’ 鱧 «¬‘ «¬æ’∆Úª ¡Â∂ Ï≈¬∆Úª ⁄«Âz ÍÛ∑ ’∂ «¬‘ ÌπÒ∂÷≈ ÍÀ∫Á≈ ˛, «’ «¬‘ ’‘≈‰∆¡ª ’ª Á∆¡ª √…À-‹∆ÚÈ∆¡ª ‘È, «¬’ “¡≈ÈßÁÍπ” Á≈ √Ê≈È’ ß◊ ¡Â∂ Á±‹≈ “«√æ÷Ô” “◊π±” ¡≈«Á’ ÙÏÁ, ‹Ø «’ ÈΩ’ª ⁄≈’ª ¡Â∂ “≈«¬” √ßÏØË’ ‘ÈÕ «¬’ Â∆‹∆ ◊æÒ «¬√ Ï≈¬∆Ú∂∫ ⁄«Âz «Ú⁄ ‘Ø ‘À, «‹√ È∂ «¬√ √≈«‘Â’ Ó≈Ô≈ (Literary illusion) 鱧 ‘Ø Ú∆ Í’∂≈ ±Í Á∂ «ÁæÂ≈ ˛Õ
«¬√ Ï≈¬∆Ú∂∫ ⁄«Âz «Ú⁄, “±Í ’Ω” ¡Â∂ “≈«¬” Á∂ Ú≈’ÔØÚ≈’ Ô≈ √Ú≈Òª ‹Ú≈Ϫ Á∂ ±Í «Ú⁄,¿π‘ ◊πÚ≈’ Á‹ ‘È, «‹‘Û∂ «’ «’√∂ ÙË≈Ú≈È Â∂ «‘Â’ ‹Ê∂Á≈ È∂ √z∆ ¡’≈Ò Âı √≈«‘Ï Á∆¡ª ‘∂·Ò∆¡ª Í¿πÛ∆¡ª Á∆ ¿πÍÒ∆ Ó«‘≈Ï ¿πÂ∂ «Ò÷∂ ‘ج∂ √È ¡Â∂ «‹È∑ª 鱧 «⁄ß’≈Ò ÂØ∫ ¡È∂’ «√æ÷ ÙË≈Ò± ‘ ؘ ÍÛ∑Á∂ √È, ¿π‘ Ú≈’ ‘È :
√π«Ë ‹Ï Â∂ ‘Ó Ë∆ Ï⁄È ◊π Á¬∂ ‘Ó≈∂®
ͱ «¬‘∂ ÍzÈ ÂØ«‘ Íz≈È ‹Ï Ò◊ ÿ‡ Ê≈∂®
«È‹ È≈∆ ’∂ √≈Ê È∂‘π ÂπÓ «È τÀÔ‘π®
Í È≈∆ ’∆ √∂‹ ̱«Ò √πÍÈ∂ ‘±ß È ‹Ô‘π®EA®
Ï≈Ò ‘Ó≈∂ Í≈√ Á∂√ Á∂√È «ÂzÔ ¡≈Ú«‘®
ÓÈ Ïª¤Â Ï Óª«◊ ‹≈«È ◊π √∆√ fiπ’≈Ú«‘®
«√æ÷Ô ÍπæÂz «ÂzÔ √πÂ≈ ‹≈«È ¡ÍÈ∂ «⁄ ˫ÔÀ®
‘Ø ’‘π √πßÁ« Âπ«‘ √≈Ê ◊ÚÈ ’À√∂ ’ ’«ÔÀ®ED®
«¬‘ ¤ßÁ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” È≈Ó∆ ◊zßÊ Á≈, «È√ß√∂ Ú≈√«ڒ ˛Õ «¬‘ «¬«Â‘≈√ ˛ «’ ◊π± Â∂◊ Ï‘≈Á ‹∆ È∂ ¡≈͉∂ ÍπæÂz ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ 鱧 ¿πÍØ’Â ¿πÍÁ∂Ù «ÁæÂ≈, «‹√ 鱧 «’ «‘ÂØÍÁ∂Ù È«Ó “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∂ ’Â≈ È∂, Ï≈¬∆Ú∂∫ ⁄«Âz «Ú⁄ ◊πßÁ «ÁæÂ≈Õ «¬√ ÂØ∫ «¬‘ Ì≈Ú ’愉≈ «’, «’™«’ «¬‘ ¤ßÁ Ú≈√«ڒ ÿ‡È≈ ¡≈Ë≈«Â ˛, «¬√ Ò¬∆ Ï≈¬∆Ú∂∫ ⁄«Âz Á∆ ’Ê≈ ÓÈØ’Ò«Í √≈«‘ ȑ∆∫, √◊Ø∫ «¬«Â‘≈√’ Ú‰È ˛, «‹√Á∂ Í≈Âz «’ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∂ ’Â≈, ¡≈Í ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ ‘È, √≈«‘ ⁄È≈ Ì∂Áª ÂØ∫ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á≈ √±⁄’ ˛Õ ¡æ·Ú∆∫ √Á∆, Ï◊Á≈Á «Ú⁄ ⁄∆ ◊¬∆ ¡Ï∆ Ì≈Ù≈ Á∆ “¡Ò¯ ÒÀÒ≈”, Á∆ «◊¡≈Ú∆∫ √Á∆ Á∆ √ß√«¥Â Á∆ Íπ√Â’ “’Ê≈√«Â √≈◊”, Â∂∑Ú∆∫ √Á∆ ¯≈√∆ Á∆ Íz«√æË Íπ√Â’ “Ïπ√Â≈È”, «Ú⁄ «¬‘ ⁄È≈ Ì∂Á (Literaty technique) ¡≈Ó ÚÂ∆ ◊¬∆ ˛, «‹Ê∂ «’ ’Ê≈ ’‘≈‰∆ «Ú⁄ ¡≈«¬¡≈ ’ج∆ Èπ’Â≈ «Ú√Â≈ ’È Á∂ ¡≈Ù∂ È≈Ò, ‘ØȪ ’Ú∆¡ª Á∂ «’√∂ ‘Ø Íz√ß◊ ÍzÊ≈«¬ ’‘∂ ‘ج∂ ’≈«Ú ‡Ø‡∂, ’Ê≈ ’‘≈‰∆ Á∂ Í≈Âzª Á∂ ӱߑ «Ú⁄ Í≈ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ ¡Â∂ «¬√ 鱧 ÁØÙ È≈, √◊Ø∫ ’≈«Ú ’Ò≈ Á≈ ◊π‰ √Ó«fi¡≈ «◊¡≈ ˛Õ ¡·≈∑Ú∆∫ √Á∆ Á∆ «¥Â “‘∆ Ú≈√Ù≈‘” «Ú⁄ ’π≈È Ù∆¯ Á∆¡ª Âπ’ª Â∂ ‡Ø‡∂ «¬√ „ß◊ È≈Ò ¡≈Ó ÚÂ∂ ◊¬∂
‘È, «‹√ ÂØ∫ «’√∂ È∂ «¬‘ ÌπæÒ ’∂ Ì∆ È‘∆∫ ¡ÈπÓ≈«È¡ª «’ ‘∆ ªfi∂ Á∆ Íz∂Ó ’Ê≈ ‘˜Â Óπ‘ßÓÁ √≈«‘Ï Ô≈ ¡æÒ≈ Á∆ √…À-‹∆ÚÈ∆ È≈Ò «¬«Â‘≈√’ √ÏßË æ÷Á∆ ˛, «‹Ú∂∫ «’ √Ò √πÌ≈¡ ÙË≈Ú≈È «√æ÷ Ô≈ ÍØzÎÀ√ ≈ÓÍz’≈Ù «√ßÿ ‹∆ √Ófi∆ «ÎÁ∂ ‘ÈÕ Ú≈√Ù≈‘ Á≈ «¬‘ Á≈‘Ú≈ «’ ¿π√ È∂ ’π≈È Ù∆¯ Á∆¡ª Âπ’ª ‘∆ ªfi∂ Á∆ Íz∂Ó Ú≈Â≈ «Ú⁄ Ú ’∂ ¿πÈ∑ª Âπ’ª Á∂ ÍzÔ≈Ô «Ò÷∂ ‘È Â∂ ÂÙ∆‘ ’∆Â∆ ˛Õ
«¬‘ ’π≈È Ù∆¯ Á∂ Ó≈«¬È∂ È∂ «‹‘Û∂ «Ù¡ Ó∆¡ª Ú≈√Ù≈‘ Á∂
È∂Õ «¬™ ‘∆ «¬√ ¿πÍØ’Â ◊πÚ≈’ ¤ßÁ Á∂ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∆
Ï≈¬∆Ú∆∫ ’‘≈‰∆ «Ú⁄ ◊πßÁ∂ ‹≈‰ Ï≈∂ ‹≈ȉ≈ Â∂ √Ófi‰≈ ¿π«⁄ ˛Õ ¡√ª «¬√ Ò∂÷ «Ú⁄ «¬™ «’‘≈ ˛ «’ : A. “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∆ √≈«‘Â’ Íz‰≈Ò∆ Á≈ «Í¤Ø’Û Ï‘π Íz≈⁄∆È
Â∂ «ÈØÒ Ì≈Â∆ ˛, «‹√ Á∆¡ª ‹Û∑ª «’ «◊ Ú∂Á «Ú⁄ ‘ÈÕ B. “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” ÒΩ«’’ √≈«‘ ˛, ◊πÏ≈‰∆ ¡ÊÚ≈ ◊πÚ≈’
È‘∆∫ ˛Õ C. «¬æ’∆Ú∆∫, Ï≈¬∆Ú∆∫ Â∂ Â∂¬∆Ú∆∫ √≈÷∆¡ª - «‹È∑ª «Ú⁄, ‹Ø «’
“±Í ’Ø¡” È≈ ±Í ’Ω Á∆ ’‘≈‰∆ «ÁæÂ∆ ‘ج∆ ˛, ¿π‘ √…À-‹∆ÚÈ∆ Ô≈ «¬«Â‘≈√ ¡≈Ë≈«Â È‘∆∫, ÓÈØ’Ò«Í ⁄È≈ ˛Õ √æ⁄ ª «¬‘ ˛, «’ «¬‘ «ÂßÈ∂ ’‘≈‰∆¡ª, «Íø‹ «Ú⁄, ¡Ï∆ Á∆ ¡æ·Ú∆∫ √Á∆ Á∆ Íπ√Â’ “¡ÒÎÒÀÒ≈” «Ú⁄ ÓΩ‹±Á≈ ‘ÈÕ
D. “¡≈ÈßÁÍπ”, “«√÷Ô”, “◊π±” ¡≈«Á «ÚÙ∂Ù Úȉ, «¬È∑ª ’‘≈‰∆¡ª «Ú⁄ √Ê≈È’ Â∂ Ú≈√«ڒ ß◊ ÌÈ Ò¬∆ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛, ‹Ø «’ √≈«‘ ⁄È≈ Ì∂Áª Á∂ ¡ÀÈ ¡Èπ’±Ò ˛ ¡Â∂ ¿π⁄∆ ’Ò≈ Á∂ ¿π⁄ ¡≈«Ù¡ª Á∆ ͱÂ∆ Ò¬∆ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ
E. “√πË ‹Ï Â∂ ‘Ó Ë∆” ¤ßÁ «¬«Â‘≈√ ¡≈Ë≈«Â ˛, Í «¬√ Á∆ “«ÂzÔ≈ ⁄«Âz” Á∆ ’‘≈‰∆¡ª «Ú⁄ ◊Ø∫Á Á≈ ’Á≈«⁄ «¬‘ Ì≈Ú È‘∆∫ «È’ÒÁ≈, «’ «¬È∑ª ’‘≈‰∆¡ª Á∆ ’Ê≈ Ú√± «¬«Â‘≈√’ ˛, ¡Â∂ «¬È∑ª Á≈ Óπæ÷ Í≈Âz, ’Â≈ ¡≈Í ˛Õ
«¬‘ Íø‹ Èπ’Â∂ ¡√ª «¬√ Ò∂÷ «Ú⁄ «√æË ’È Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘À, «‹È∑ª 鱧 √Ófi∂ ÂØ∫ «ÏȪ, «¬√ Íz’≈ Á∂ ‘≈È∆’≈’ ÌπÒ∂÷∂, «‹Ú∂∫ «’ ÍzدÀ√ ≈ÓÍz’≈Ù «√ßÿ ‹∆ Á≈ Ò∂÷, È«Ú ȑ∆∫ ‘Ø √’Á∂Õ
(ÙØz. ◊π. Íz. ’. ¡ß«ÓzÂ√ ÚÒØ∫ Íz’≈«Ù ◊πÓ«Â Íz’≈Ù)
¡’±Ï, AIIC «Ú⁄Ø∫ ËßÈÚ≈Á √«‘Â
‹Á ¡√∆∫ ¤Ø‡∂ ‘πßÁ∂ √∆, ª ‹∂ ’ج∆ «√æ÷ ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ ÓÀ∫ Ó≈√ È‘∆∫ ÷ªÁ≈ Á±√≈ ÏßÁ≈ Íπæ¤Á≈ √∆ 屧 ’ج∆ Ïz≈‘Ó‰ ˛∫? «¬√∂ Â∑ª ‹∂ ’ج∆ «‘ßÁ± ÂßÓ≈’± È‘∆∫ ÚÂÁ≈ √∆ ¿π√ 鱧 Íπ櫤¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ «’ 屧 «√æ÷ ˛∫?
¡æ‹ ˜Ó≈È≈ ÏÁÒ‰ È≈Ò ◊æÒª Á≈ Óπ‘ªÁ≈ ÏÁÒ «◊¡≈Õ ‘π‰ «¬‘ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ‹Ø Á√Ó ◊zßÊ È±ß ◊π± «¥Â ÓßÈÁ≈ ˛ ¿π‘ Ïz≈‘Ó‰ ˛Õ «Í¤Ò∆ √Á∆ Á∂ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á∂ «¬’ Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È «‹√ Á∆ «ÚÁÚÂ≈ 鱧 √≈≈ «√æ÷ ‹◊ ÓßÈÁ≈ ˛, Á∂, Á√Ó ◊zßÊ Ú≈∂ Ú∆⁄≈ √ß◊ª Á∆ √∂Ú≈ «Ú⁄ æ÷ ‘∂ ‘ª ª ‹Ø Í≈·’ª 鱧 √‘∆ √∂Ë «ÓÒ √’∂Õ
Í≈·’ª Á∆ «◊¡≈ Ҭ∆ ¡√∆∫ Áæ√‰≈ ⁄≈‘ª◊∂ «’ «√Á≈ ’ͱ «√ßÿ ‹∆ ¡ß◊∂˜ª Ú∂Ò∂ ¡≈͉∆ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∆ «Ú«Á¡≈ ͱ∆ ’È ¿πÍß ‚∆. √∆. «ÈÔπ’ ‘ج∂Õ Á∂Ù Á∆ Úß‚ «Í¤Ø∫ «¬‘ ‘π«Ù¡≈Íπ ‚∆.√∆. Òæ◊∂ ‘ج∂ √È ¡Â∂ Íø«‚ ‹Ú≈‘ Ò≈Ò È«‘± Á∆¡ª Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á∆ È∆Â∆¡ª Á≈ «Ù’≈ ω∂, ‹Á «¬È∑ª ȱß, fi±·≈ ’∂√ ω≈ ’∂
Ï÷≈√ ’ «ÁæÂ≈Õ «’™«’ «¬È∑ª È∂ ’∂∫Á Á∆¡ª ‘Á≈«¬Âª ““Í≈«’√Â≈È ÂØ∫ ¡≈¬∂ √≈∂ «√æ÷ ‹≈«¬Ó Í∂Ù≈ ‘È «¬È∑ª Â∂ «È◊∑≈ æ÷∆ ‹≈Ú∂”” Óßȉ ÂØ∫ «¬È’≈ ’ «ÁæÂ≈ √∆Õ ’∂∫Á √’≈ Á∆¡ª «√æ÷ Ó≈± È∆Â∆¡ª ¡Â∂ ¡≈͉∆ ‘æ‚Ï∆Â∆ Ú≈Ò∆ «Ò÷∆ «¬È∑ª Á∆ «’Â≈Ï ““√≈⁄∆ √≈÷∆”” Ì≈ √’≈ È∂ ¤Í‰ Â∂ Ø’ Ò≈ «ÁæÂ∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬È∑ª È∂ Í«‘Òª ¶‚È ÂØ∫ ¤ÍÚ≈¬∆ ¡Â∂ «Î ’¬∆ Á‘≈«’¡ª «Í¤Ø∫ ÙØz. ◊π. Íz. ’Ó∂‡∆ È∂ ¤≈Í∆Õ ÈΩ’∆ ÂØ∫ Ï÷≈√ ‘؉ «Í¤Ø∫ «¬‘ ¡’≈Ò∆ «‡’‡ Â∂ ÓÀ∫Ï Í≈Ò∆ÓÀ∫‡ Ú∆ ‘∂Õ Íø‹≈Ï∆ √±Ï∂ Ï≈∂ «¬È∑ª Á∆ Í≈Ò∆ÓÀ∫‡ «Ú⁄ «ÁæÂ∆ √Í∆⁄ √≈⁄∆ √≈÷∆ Á≈ ÷≈√ ¡ß◊ ˛Õ «¬È∑ª Á∆ «ÚÁÚÂ≈ 鱧 Á∂÷Á∂ ‘ج∂ «¬È∑ª 鱧 ÍøÊ ÚÒØ∫ ““ÈÀÙÈÒ ÍzØ. ¡≈¯ «√æ÷ ÀÒ∆‹È”” Á∆ ¿πÍ≈Ë∆ Í«‘Ò∆ Ú≈ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ ¡≈ÈßÁÍπ Á∂ ÓÂ∂ Á≈ ÷Û≈ ÏÈ≈‰ «Í¤∂ «¬È∑ª Á≈ ‘∆ «ÁÓ≈◊ ’ßÓ ’Á≈ √∆Õ «ÚÁÚÂ≈ Á∂ ÷∂ ¡Â∂ «√æ÷∆ «√˪ Ï≈∂ √z. ◊πÂ∂‹ «√ßÿ ‹∆ «¬È∑ª 鱧 ¡≈͉≈ Ó≈◊ ÁÙ’ ’ϱÒÁ∂ ‘ÈÕ
«¬È∑ª Á≈ Ò∂÷ ÍÛ∑ ’∂ Í≈·’ ¡≈Í «È‰≈ ’È «’ ’∆ «√Á≈ ’ͱ «√ßÿ ‹∆ Ïz≈‘Ó‰Ú≈Á∆ √∆ ‹ª «Î Á√Ó ◊zßÊ «ÚØË∆¡ª ’ØÒ «¬ßÈ∆ Ï≈∆’∆ È≈Ò Á√Ó ◊zßÊ Ú≈⁄‰ Á∆ ’ج∆ ÿ≈‡ ˛Õ
Í≈‰∆ «Ú⁄ ÓË≈‰∆√z∆ Á√Ó ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∆ ⁄È≈ÚÒ∆ 鱧 √z∆ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ «¥Â
È≈ Óßȉ Ú≈Ò∂ √拉ª Á∂ ¬∂Ê∂ ¡√∆∫ È’≈≈ÂÓ’ Â∂ Â’Ù∆Ò «ÁzÙ‡∆’؉ ¿πµÍ «Ú⁄≈ ’ª◊∂Õ ¿πÈ∑ª Á∂ «¬√ Ï≈‰∆ 鱧 ◊π± «¥Â È≈ Óßȉ Á∂ ÁØ Óπæ÷ ’≈È ‘È «¬’ √≈«‘Â’ È≈ √Ófi∆ Â∂ Á±‹≈ «√˪’ Ùß’≈ÚªÕ ¡√∆∫ Í«‘Òª Í«‘Ò∂ ’≈È ¿πÍ «Ú⁄≈ «ÚÓÙ ’ª◊∂Õ √≈‚∂ Á∂Ù Á∂ Íz«√æË ’Ú∆, Á≈Ù«È’, «Ú¡≈’‰Ú∂Â≈, ÔØ◊∆ ≈‹, √≈˱ ÌÊ∆ ‘∆ ‹∆ Á≈ ’ÊÈ ¡˜ ’È≈ ⁄≈‘πßÁ∂ ‘ªÕ
““√≈«‘ÂÔ √ß◊∆ ’Ò≈ «Ú‘∆È :
√≈’Ù≈ ÍÙ± Íπæ¤ «ÚÙ≈‰‘∆ÈÕ””
«‹√Á≈ ÙÏÁ≈Ê ˛ «’ √≈«‘ Ì≈Ú ’«ÚÂ≈ Â∂ √ß◊∆ ’Ò≈ ÂØ∫ ¡È‹≈‰ ¡≈ÁÓ∆ ÍÙ± ‘πßÁ≈ ˛Õ ¿π‘ Ú∆ «√ß◊ Â∂ ͱ¤ ÂØ∫ «ÏȪ, ‘π‰ Á∂÷Ø «¬’ ≈◊-ÁÚ∂√ ‘∆‰, ÂÍæ√Ú∆, ٪ «‘Á∂ Ú≈Ò∂ Ó‘≈ÂÓ≈ Á∂ ӱߑØ∫ ¬∂È∂ ’·Ø ÙÏÁ «’Ú∂∫ «È’Ò∂ «’ √≈«‘ ¡Â∂ √ß◊∆ ÂØ∫ «‘ Úæ‚∂ Úæ‚∂ ËπßÁ «ÚÁÚ≈Ȫ Â∂ Ó≈‰ÔØ◊ Ó‘ªÍπÙª 鱧 ¿πÈ∑ª È∂ Í√± ’«‘ ’ Ô≈Á ’∆Â≈ ˛, ‹∂ «¬Ê∂ «¬‘ ◊æÒ √Ø⁄∆ ‹≈Ú∂ ª «¬‘ Ú∆ ◊æÒ ‹⁄Á∆ È‘∆∫ «’™«’ «¬√∂ ÌÊ∆ ‘∆ È∂ «Ú¡≈’È Á∂ Ó‘≈È «ÚÁÚ≈È ÍÂß‹Ò∆ Á∂ ◊zßÊ Ó‘ªÌ≈ÙÔ ¿πµÍ √≈√∂± (Íz«√æË È≈Ó ‘∆ ’≈«’≈) È≈Ó’ ◊zßÊ «Ò«÷¡≈ ˛Õ «Ïz‘Á≈«È’ ¿πÍ«ÈÙÁ ¿πÍ Ú∂ÁªÂ Á≈ ◊zßÊ ““ÌÊ∆ ‘∆ ÍzÍø⁄”” Ú∆ «¬È∑ª Á≈ ‘∆ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ÍÂß‹Ò∆ Ó‘ªÌ≈ÙÔ ¡È∂’ «ÚÁÔ≈Úª Á≈ √ÓπßÁ ˛ ¿π√Á∂ ¿πÍ ‡∆’≈ ¿π‘ «Ú¡’Â∆ ‘∆ «Ò÷ √’Á≈ ˛ «‹√ 鱧 ÙπÂ∆, «√ÓzÂ∆, Íπ≈‰, «¬«Â‘≈√ ¡Â∂ ÁÙÈ Ù≈√ Á≈ «◊¡≈È ‘æÊ ¿πÂ∂ æ÷∂ ¡ΩÒ∂ Úª◊ √ÍÙ‡ ‘ØÚ∂Õ √Ø «¬‘ ’«‘‰≈
ÓπÙ«’Ò ˛ «’ ÌÊ∆ ‘∆ ’∂ÚÒ √≈«‘ √ß◊∆ Á≈ ¡≈Á ‘Ø «Ú«Ù¡ª Á≈ «◊¡≈È È≈ ‘؉ ’’∂ ’Á∂ √È √◊Ø∫ ¿π‘ ıπÁ «¬’ ¡Èß ’Ò≈ «ÚÙ≈Á Ó‘ªÍπ÷ √∆Õ «Î ¿πÈ∑ª È∂ ¬∂È∂ ’·Ø ÙÏÁ «’™ ’‘∂Õ «¬√ √Óæ«√¡≈ Á≈ ‘æÒ ¿πÈ∑ª Á∆ ¿π’Â∆ ““ÍÙ±”” «Ú⁄Ø∫ ‘∆ Íz≈Í ‘πßÁ≈ ‹≈ÍÁ≈ ˛ «’™«’ ÍÙ± ÙÏÁ Á≈ ¡Ê «ÏȪ «’√∂ «ÌßÈ Ì∂Á ÂØ∫, «◊¡≈È «Ú«◊¡≈È ÂØ∫, «ÚÙ∂Ù ¡«ÚÙ∂Ù ÂØ∫ √Ì È±ß √Ó≈È ±Í Ú∂÷‰≈ ˛ ¡Ê≈ √Ê±Ò ÁÙÈ Â∂ Á±‹≈ Íæ÷ ˛ √≈«‘ Á≈ √≈«‘ ¿π‘ Ù≈√ ˛ «‹√ «Ú⁄ Ì≈Ú Â∂ Ì≈Úπ’Â≈ Á∆ ÍÀ-ÍÀ ”Â∂ ÒØÛ ÍÀ∫Á∆ ˛ «‹√ «Ú⁄ Íz«¥Â∆ Á∆¡ª Íz√ßÈ ◊ßÌ∆ ’πÙÒÂ≈Úª 鱧 Í÷‰ Á∆ ÔØ◊Â≈ È‘∆∫, «‹‘Û≈ ¡≈ÁÓ∆ ÓÈπæ÷ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ÍÙ± Íø¤∆¡ª Á∂ ◊«‘∂ ÂØ∫ ◊«‘∂ ÓÈØÌ≈Úª È±ß È‘∆∫ √Ófi √’Á≈ ¿π‘ √≈«‘ ‹ª ’«ÚÂ≈ Á≈ ¡«Ë’≈∆ È‘∆∫Õ «‹‘Û≈ «’√∂ Á∆ Áπæ÷ Ì∆ Íπ’≈ 鱧 √π‰’∂ ÁÁ È≈Ò Ì È‘∆∫ ‹ªÁ≈, «‹√Á≈ «‘Á≈ ‹ß◊Ò, ÍÏ ¡Â∂ ◊ß◊≈ Á∆ Í«Úæ Ë≈≈ 鱧 Á∂÷ ’∂ «¬’ÁÓ «Ú√Ó≈Á Ó◊È È‘∆∫ ‘πßÁ≈, «‹√ 鱧 È≈√Ófi Ïæ«⁄¡ª Á∆¡ª ÂØÂÒ∆¡ª ◊æÒª ”Â∂ ÌØÒ∆¡ª-Ì≈Ò∆¡ª ‘’ª ÂÈÓÔ È‘∆∫ ’Á∆¡ª, «‹√Á≈ «‘Á≈ «ÈÓÒ ‹Ò «Ú⁄ «÷Ò∂ ’ÓÒª 鱧 Ú∂÷ ’∂, ’Ø«¬Òª Á∆ ’Ò’Ò È±ß √π‰ ’∂ Ó√ ȑ∆∫ ‘Ø ‹ªÁ≈ ¡Â∂ «Ïz‘≈ Á∆ ÁÁ Ì∆ ˆ˜Ò Á∂ ÏØÒ √π‰ ’∂ ÂÛ͉ È‘∆∫ Òæ◊Á≈ ¿π‘ «¬√ √≈«‘ ±Í∆ ÿ Á≈ ÁÚ≈˜≈ È‘∆∫ ÷Û’≈ √’Á≈Õ «’™«’ √≈«‘ «Ú«Á¡≈ Ì≈Ú, Ì≈ÚÈ≈ Â∂ Ì≈Úπ’Â≈ ÍzË≈È ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬‘ Ù≈√ ÓÈπæ÷ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ Â∂ Ì≈Úπ’Â≈ 鱧 «È÷∂Á≈ ˛ «‹Ú∂∆ ‘∆≈ ÷≈È «Ú⁄Ø∫ «È’Ò ’∂ √≈È ¿πÍ ⁄Û∑ ’∂ ≈«‹¡ª Á∂ Ó𒇪 «Ú⁄ ¡¶«¥Â ‘؉ Á∂ ÔØ◊ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª «‹È∑ª √拉ª 鱧 ÍzÓ≈ÂÓ≈ ÚÒØ∫ √≈«‘ Á∂ ’ØÓÒ ◊π‰ «ÓÒ∂ ‘È ¿πÈ∑ª 鱧 «È÷≈‰ Ú≈√Â∂ «¬√ Ù≈√ Á≈ «◊¡≈È ‘؉≈ ˜±∆ ˛Õ «‹È∑ª Á∂ «‘Á∂ «Ú⁄ Ì≈Ú Â∂
Ì≈Úπ’Â≈ ˛ ¿πÈ∑ª 鱧 ‘∆ Íz∂Ó, ÙØ’, ‘≈√≈, ’ØzË ¡≈«Á Á∂ Ï⁄Ȫ È≈Ò ÍzÌ≈Ú ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ¬∂‘∆ ◊æÒ √ß◊∆ ’Ò≈ Á∆ ˛Õ √ß◊∆ Á≈ ÍzÌ≈Ú ÓÈπæ÷ª ¿πÍ Âª ÍÀ∫Á≈ ‘∆ ˛ ÍÙ±¡ª ¿πÍ Ú∆ «¬√Á≈ ÍzÌ≈Ú ÍzÂæ÷ Á∂«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ Ô±Í Á∂ Úæ‚∂-Úæ‚∂ ◊¿±¡ª-Óæfiª Á∂ Î≈Óª «Ú⁄ ÁπæË ⁄؉ Ú∂Ò∂ ÓÈÓØ‘’ «Ó¿±«˜’ Ú‹≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÏÀ‹± Ï≈Ú≈ ¡≈«Á’ √ß◊∆ «◊¡≈È∆¡ª È∂ «Ó◊ª 鱧 ’∆«Ò¡≈, ‘≈Ê∆¡ª 鱧 È⁄≈«¬¡≈ Â∂ ÷±ß-÷≈ Ù∂ª Á∂ ◊Òª «Ú⁄ ‘≈ Í≈¬∂ √ÈÕ «Èß’≈∆ Ï≈Ï≈ ◊π± È≈È’ Á∆ Ï≈Ï Á∂ ⁄ÓÂ’≈ 鱧 ’Ω‰ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈Õ «‹√È∂ √拉 ·æ◊ Â∂ ’Ω‚∂ ≈ıÙ Ú«◊¡ª 鱧 √≈˱ ω≈«¬¡≈ Â∂ Ï◊Á≈Á È◊∆ 鱧 √πßÈ Ó√πßÈ ’ «ÁæÂ≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¡˜ ˛ «’ ÁÙÓ∂Ù ‹∆ Á∆ Ï≈‰∆ «¬’ ¿π⁄ ’؇∆ Á≈ Ó‘ª’≈«Ú ‹ª ’«ÚÂ≈ «Ú⁄ «√«‹¡≈ «¬’ «ÚÙÚ ’ØÙ ˛ «‹√ ’’∂ «¬√ 鱧 √≈«‘ Ù≈√ Á≈ Í±È ÓÓæ◊ ‘∆ √Ófi √’Á≈ ˛Õ ‹Ø «Ú¡’Â∆ ’≈«Ú Á∂ √, ¡¶’≈, ËÚÈ∆, «ÚÔߋȪ, ¡«ÌË≈ Ù’Â∆, ÙÏÁ «⁄æÂÈ, ÙÏÁ È≈Á, ±Í’,«ÁzÙ‡ªÂ ¡≈«Á «ÚÙ∂ ¡Â∂ √ß√«¥Â∆, «‘ßÁ∆, «Ïz‹ Ì≈Ù≈, ¿πÁ±, Î≈√∆ Â∂ Íø‹≈Ï∆ ¡≈«Á Á∂ ◊±Ûz Â∂ √±÷Ó ¡Êª È±ß È‘∆∫ ‹≈‰Á≈ ¿π√ 鱧 «¬√ «ÚÙ≈Ò ¡’≈Ù Óß‚Ò ÚæÒ ÎØ’∂ Îß◊ ÎÛ ÎÛ≈¿π‰ Á≈ «ÏÒ’πÒ ‘∆ √≈‘√ È‘∆∫ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
‘π‰ ¡√∆∫ ÍÙ± «ÚÂ∆ ÚæÒ ¡≈™Á∂ ‘ª, «¬’ Ìπæ÷∆ ◊ª «¬‘ ª ‹≈‰Á∆ ˛ «’ «¬‘ Ó∂≈ Ïæ⁄≈ ‹ª Ïæ⁄∆ ˛ Í ¿π√Á∂ «‘æ√∂ Á≈ ÿ≈‘ ÷≈‰ ÂØ∫ ◊π∂ È‘∆∫ ’Á∆Õ ÿØÛ≈ ¡≈͉∂ Ó≈Ò’ 鱧 Ú∂÷ ’∂ «‘‰«‘‰≈™Á≈ ˛, ÁπßÓ ˜± «‘Ò≈™Á≈ ˛, Ì≈Ú∂∫ ¿π√Á≈ Ó≈Ò’ Óπ’æÁÓ≈ ‘≈ ’∂ ¡≈«¬¡≈ ˛ Â∂ ⁄≈‘∂ Íπæ Á∆ «⁄÷≈ 鱧 ¡æ◊ Á∂ ’∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂ ‹ª ≈‹ √Ì≈ Á∆ √∆‡ «‹æ ’∂ ¡≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿π√ 鱧 «¬È∑ª ◊æÒª È≈Ò ’ج∆ Ú≈√Â≈ È‘∆∫Õ «¬√∂ Ò¬∆ Óæfi ¡æ◊∂ Ï∆È Ú‹≈¿π‰ Á∆ ’‘≈Ú Íz⁄Ò ‘ج∆ ˛Õ «’ßÈ∆¡ª ‘∆
ÓÂ∂¬∆¡ª Ó≈Úª ÓÂ∂¬∂ Íπæª 鱧 «È栫·’≈ Í≈™Á∆¡ª ‘È Í √≈∂ ˱ßz Ì◊ ȑ∆∫ ωÁ∂ «’ ÓÂ∂¬∆ Á∂ ÏØÒª ÂØ∫ ¡ÍÓ≈«È ‘Ø ’∂ Ï⁄ÍÈ «Ú⁄ ‘∆ ≈‹ √πæ÷ «Â¡≈◊ ’∂ ’·Ø ÂÍæ«√¡≈ ’È Ò¬∆ ⁄Ò «È’Ò∂ Â∂ ◊πÏ≈‰∆ ÓπÂ≈«Ï’ ¡‡æÒ ÍÁÚ∆ Á∂ ¡«Ë’≈∆ ω∂Õ ÁπÈ∆¡ª Á∂ ÁÁ, ◊∆Ϫ Á∆¡ª ⁄∆’ª, «ÏÓ≈ª Á∆ ‘≈«¬-‘≈«¬ ’Ω‰ È‘∆∫ √π‰Á≈? Í Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ΩÂÓ ÏπæË ¿πÍ ‘∆ «’™ ¬∂È≈ ÍzÌ≈Ú «Í¡≈ «’ ¿π‘ √≈∂ Ù≈‘∆ ·≈· Ï≈· ¤æ‚ ’∂ ÒØ’≈¬∆ Á∂ Áπæ÷ «Ó‡≈¿π‰ Ò¬∆ ÍÀÁÒ ‘∆ ‘Ø Âπ∂ «¬√Á≈ ¿π ¬∂‘∆ ˛ «’ ¿π‘ Ì≈ÚÈ≈ ÍzË≈È «ÈÓÒ «‘Á∂ Ú≈Ò∂ ÒØ’ √ÈÕ
’∆ ‘Ø «Ù∆ ÓπÈ∆ «Èæ «Ù’≈ ‘ßπÁ∂ È‘∆∫ Ú∂÷Á∂, ’∆ ¿πÈ∑ª Á∆¡ª ¡æ÷ª √≈‘Ó‰∂ Ó≈√±Ó ÍÙ±, Íø¤∆¡ª Á≈ ÿ≈‰ Áπ√‡ È‘∆∫ ’Á∂ «Î Ï≈ÒÓ∆’∆ ¿πÍ ‘∆ ¬∂È≈ ¡√ «’™ ‘Ø«¬¡≈ «’ ¿πÈ∑ª È∂ «¬’ ¥Ω∫⁄ Íø¤∆ Á∂ Ó≈∂ ‹≈‰ Â∂ Á±‹∂ Á∆ ⁄∆÷ Íπ’≈ 鱧 √π‰’∂ ¡≈«÷¡≈ :
““Óª «ÈÙ≈Á Íz«ÂÙ·≈ ÂÚ Ó◊Ó≈ : Ù≈√ÚÂ∆ √Ó≈ :
Ô ¥Ω∫⁄ «Ó˚È≈Á∂’ ÓÚË∆‘ ’≈Ó ÓØ«‘ÂÓ® (Ï≈ÒÓ∆’∆ ≈Ó≈«¬‰-
√◊-2, √ÒØ’-15)
«’ ‘∂ «ÈÙ≈Á! ÂÀ鱧 ¡Èß √Ó∂∫ Âæ’ ÒØ’ ÍÒØ’ «Ú⁄ ÙªÂ∆ È≈ Íz≈Í ‘ØÚ∂ «’™«’ 屧 Íz∂Ó «Ú⁄ «ÈÓ◊È «¬’ Íø¤∆¡ª Á∂ ‹ØÛ∂ «Ú⁄Ø∫ «¬’ 鱧 «ÈÁØÙ ‘∆ Ó≈ «ÁæÂ≈ Â∂ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿π‘ ’≈«Ú ‹◊ Á∂ ÍzÊÓ ◊π± Â∂ ¡≈«Á ’Ú∆ ‘ج∂Õ ‹ÁØ∫ «‘ßÁπ√Â≈È ¿πÍ Ï≈Ï È∂ ‘ÓÒ≈ ’∆Â≈ ª ’∆ ¿π√ Ú∂Ò∂ Á∂ ‘Ø Í∆ª ¯’∆ª È∂ ¿π√Á∂ ‹Ï πÒÓ Â∂ ¡æ«Â¡≈⁄≈ È±ß È‘∆∫ Ú∂«÷¡≈ «Î «Èß’≈∆ Ï≈Ï∂ √«Â◊π± È≈È’ Á∂Ú ‹∆ È∂ ‘∆ ¿π√鱧 Í≈Í Á∆ ‹ßfl Á≈ ¡≈◊± «’™ ¡≈«÷¡≈ Â∂ æÏ È±ß ¿πÒªÌ∂ Ú‹Ø∫ «¬‘ ‡’Ø «’™ Ó≈∆ «’
““¬∂Â∆ Ó≈ ͬ∆ ’πÒ≈‰À ÂÀ∫ ’∆ ÁÁ È≈ ¡≈«¬¡≈””®
¡ß◊ 360
Í ÍÙ± «Ú⁄ «¬‘ ◊π‰ È‘∆∫ ‘πßÁ∂ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ÓÈπæ÷ª 鱧 Ú∆ È ÍÙ± Á∆ ’؇∆ «Ú⁄ ‘∆ √Ófi‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «‹‘Û∂ ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ Ú◊∂ ’Ú∆¡ª Á∂ Ù≈‘√Ú≈ Á∂ √≈«‘ Á∆ √±÷Ó «Ú¡ß‹È≈ 鱧 È≈ √Ófi’∂ Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆ ’«ÚÂ≈ Á∂ Ó‘≈È ◊π‰ª Á∆ ◊«‘≈¬∆ ÚæÒ È≈ ‹≈ ’∂ «√¯ «Èß«Á¡≈ Íπ≈‰ Á∂ √ÒØ’ª Á≈ Í≈· ’È ¿πÍ ‘∆ Òæ◊∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ¬∂√∂ Ò¬∆ ÔØ◊∆ ÌÊ∆ ‘∆ È∂ ¿πÈ∑ª 鱧 «√ß◊ Â∂ ͱ¤ Á∂ ¡¶’≈ª ÂØ∫ Ú∆ «‘ ’’∂ ¡≈«÷¡≈ ˛ «’ «‹È∑ª ¿πÍ «’√∂ Á∆ ÁÁ Ì∆ ¡≈Ú≈˜ Á≈ ¡√ È‘∆∫Õ Ó≈ÈÚÂ≈ Á∂ ’ØÓÒ Ì≈Úª Á≈ «◊¡≈È È‘∆∫, ’≈Á Á∆¡ª ’πÁª Á∂ Ș≈∂ Ú∂÷ ’∂ ‹Ø ÒØ’ «Ú√Ó≈Á È‘∆∫ ‘Ø ¿π·Á∂ ¿πÈ∑ª √‘∆‰ Â∂ Â’ Á∂ Íπ‹≈∆¡ª 鱧 ÍÙ± Á≈ «ıÂ≈Ï ÌÊ∆ ‹∆ È∂ ·∆’ ‘∆ «ÁæÂ≈ ˛Õ È‘∆∫ ª ¿π‘ ÁÙÓ∂Ù Á∆ ⁄È≈ Ï«⁄æ È≈‡’ «Ú⁄Ø∫ «¬‘ ¡Ê È≈ ’æ„Á∂ «’ «¬√ 鱧 ◊πÏ≈‰∆ Óßȉ È≈Ò Âª ¡√∆∫ ÒÚ’πÙ Á∆ √ßÂ≈È √≈Ï ‘πßÁ∂ ‘ª ‹ÁØ∫ «’ ‘ «¬’ Íz≈‰∆, ‹≈Â∆, Ú◊ ‹ª √Ó≈‹ Á∆ ÚßÙ Á∂ ÓØ„∆ ÒØ’ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ª ˜± ‘ج∂ ‘ÈÕ «Î ‹∂ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ Á∆ ÚßÙ≈ÚÒ∆ Ì◊Ú≈È ≈Ó È≈Ò «ÓÒÁ∆ ˛ ª ’∆ Í‘≈Û «‚æ◊ «Í¡≈Õ ¿π‘ √≈‚∂ Á∂Ù Á∆ Ó‘≈È «Ï̱Â∆ ‘πßÁ≈ ª ¿π√Á≈ Óß◊Ò≈⁄‰ ◊‰∂Ù ‹ª √√ÚÂ∆ Á∆ ÏßÁÈ≈ È≈Ò Ùπ± ‘πßÁ≈Õ Í √≈«‘Ϫ È∂ ‹Ø Óß◊Ò ’∆Â≈ ˛ ¿π‘ ª ’≈«ÏÒ∂ Â≈∆¯ ˛ Â∂ √≈‚∂ Ò¬∆ √ªÌ‰ÔØ◊ √ßÍæÂ∆ ˛Õ ‘∂· «Ò÷∂ ÍÁ 鱧 ˜≈ «Ë¡≈È È≈Ò ÍÛ∑ØÕ
ÁØ«‘≈ : ÈÓ√’≈ √z∆ ÷Û◊ ’∂ ’Ω∫ √π «‘Âπ «⁄Âπ Ò≈«¬Õ
Í±È ’Ω «◊ßÊ «¬‘π ÂπÓ Óπ«‘ ’‘π √‘≈«¬®
«ÂzÌß◊∆ ¤ßÁ : ÷◊ ÷ø‚ «Ï‘ß‚ß ÷ÒÁÒ ÷ø‚ß ¡«Â ‰ Óß‚ß ÏÏß‚ßÕ
Ìπ‹ Áß‚ ¡÷ø‚ß Â∂‹ Íz⁄ß‚∂ ‹Ø«Â ¡Óß‚ß Ì≈È ÍzÌß®
√π÷ √ßÂ≈ ’‰ß ÁπÓ«Â Á‰ß «’Ò«Ï÷ ‘‰ß ¡«√ √‰ßÕ
‹À ‹À ‹◊ ’≈‰ «√z√«‡ ¿πÏ≈‰ ÓÓ Íz«ÂÍ≈‰ ‹À Â∂◊ß® «¬√ ⁄È≈ ÂØ∫ ’¬∆¡ª Ùß’≈Úª Á≈ «È≈’‰ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ «’ È≈
ª √«Â◊π ¡ÚÂ≈ ͱ‹’ ‘È, È≈ ¿πÈ∑ª Á≈ Á∂ÚÂ≈Ú≈Á «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ ˛ ¡Â∂ È≈ ¿πÈ∑ª ÂØ∫ «ÏȪ ÷Û◊ 鱧 ÈÓ√’≈ Â∂ Â∂◊ Á∆ ˛ ‹À ‹À ’≈ ‘Ø ’ج∆ ’Ú∆ ’ √’Á≈ ˛ ‹∂ ¡‹∂ Ú∆ Ï«⁄æ È≈‡’ «’√∂ ‘Ø ’Ú∆ Á∆ «¥Â ˛ ª «¬‘ ¡≈÷‰ Ú≈Ò∂ ¡’ÒÓßÁª Á∆ ¡’Ò È±ß Á± ÂØ∫ ‘∆ ÈÓ√’≈ ’È≈ ¿π«⁄ ˛Õ
«Î ¿πÈ∑ª Á≈ Á∂Ù ÍzÂ∆ «Í¡≈ ÍÛ∑’∂ Á∂÷Ø «’ «Èß’≈ Á∆ ¿π√ÂÂ∆ Á∂ Ï‘≈È∂
¿π‘ «‘ßÁπ√Â≈È Á≈ «⁄æÂÈ «’Ú∂∫ ’Á∂ ‘È : ““¤∆ ’À√∆ ¤∆≈Ú«Ë ¤≈¤ ’À√∆ ¤Âz≈È∂
¤Í≈’ ’À√∆ ¤«Ï ’≈Ò«¬ßÁz ’∂ ’±Ò ’ÀÕ
‘ß√È∆ √∆ √∆‘≈ ±Í ‘∆≈ √∆ ‘π√ÀÈ≈Ï≈ÁÕ
◊ß◊≈ ’À√∆ Ë≈ ⁄Ò∆ √≈ «√ßË ±Ò ’À®
Í≈≈ √∆ ÍÒ≈¿±◊„ ±Í≈ ’À√∆ ≈ÓÍπ
√π≈ √∆ √πß◊≈Ï≈Á È∆’∂ ‘∆ fi±Ò ’À®
⁄ßÍ≈ √∆ ⁄ßÁ∂∆ ’؇ ⁄ªÁÈ∆ √∆ ⁄ªÁ≈◊«Û
’∆«Â «Â‘≈∆ ‘∆ Ó≈ÒÂ∆ √∆ Î±Ò ’À®”
““·’ √∆ ’ÀÒ≈√ ’Ó≈¿±◊Û∑ ’≈√∆Íπ
√∆√≈ √∆ √πß◊Ï≈«Á È∆’À √Ø‘∆¡Âπ ˛Õ
«‘Ó≈ √∆ «‘Ó≈Ò∂ ‘ ‘≈ √∆ ‘ÒÏ≈È∂
‘ß√ ’À√∆ ‘≈‹∆Íπ Á∂÷∂ √Ø‘∆¡Âπ ˛®
⁄ßÁÈ √∆ ⁄ßÍ≈ÚÂ∆ ⁄ßÁzÓ≈ √∆ ⁄ßÁz≈«◊
⁄ªÁÈ∆ √∆ ⁄ªÁ◊Û ‹¿πÈ ‹Ø‘∆¡Âπ ˛Õ
◊ß◊≈ √Ó ◊ß◊ Ë≈ Ï’≈«È √∆ «Ï¶Á≈Ï≈«Á
’∆«Â «Â‘≈∆ ’∆ ¿π«‹¡≈∆ √Ø‘∆¡Âπ ˛® ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ ¡æ◊∂ ¿πÈ∑ª Á≈ «ÚÙÚ «Í¡≈ ‹ª ‹Û∑ ⁄∂ÂÈ Á≈
Úȉ Ú∂÷Ø «’ √≈≈ Ïz«‘Óß‚ ‘∆ Â∂鱧 ◊≈ «‘≈ ˛Õ ““Î≈√∆ «Îß◊∆ Î≈√∆√ ’∂ Áπß◊∆
Ó’≈È ’∂ «ÓzÁß◊∆ Â∂∂ ◊∆ ◊≈¬∆¡Âπ ˛Õ
Ì÷∆ ’ßË≈∆ ◊Ø« ◊÷∆ ◊Á∂‹≈⁄≈∆
Í¿πÈ ’∂ ¡‘≈∆ Â∂∂ È≈Óπ «Ë¡≈¬∆¡Âπ ˛®
Í±Ï ÍÒ≈¿± ’≈Ó±Í ¡¿π ’Ó≈¿π
√Ï ·¿π ÓÀ «Ï≈‹À ‹‘≈ ‹‘≈ ‹≈¬∆¡Âπ ˛Õ
Í±È ÍzÂ≈Í∆ ‹ßÂz ÓßÂz Â∂ ¡Â≈Í∆ È≈Ê
’∆«Â «Â‘≈∆ ’Ø È≈ Í≈ Í≈¬∆¡Âπ ˛®”” Íz∂Ó Á∆ ÍzË≈ÈÂ≈ Á≈ Úȉ Â∂ Í≈÷ø‚ ÷ø‚È «¬√ ¤ßÁ «Ú⁄ Ú∂÷Ø : ““’‘≈ ÌÔØ ÁØ¿± ÒØ⁄È Óß±Á ’À ÏÀ«· «‘˙ Ï’ ËÔ≈È Ò◊≈«¬˙Õ
È∑≈ «Î«˙ Ò∆¬∂ √≈ √ÓπßÁzÈ ÒØ’ ◊«¬˙ ÍÒØ’ ◊Ú≈«¬˙®
Ï≈√π ’∆˙ «Ï«÷¡≈È √Ø ÏÀ· ’∂ ¡À√∂ ‘∆ ¡À√ √Ø ÏÀ√ «ÏÂ≈«¬˙Õ
√≈¸ ’‘Ω √πÈ Ò∂‘π √Ì∂ «‹È Íz∂Ó ’∆˙ «ÂÈ ‘∆ Íẕ Í≈«¬˙®””
«Ùß◊≈ √ Á≈ ¿πÁ≈‘‰ ‘∂· «Ò÷∂ ¤ßÁ ÂØ∫ ÚË∆¡≈ ‘Ø ‘∆ È‘∆∫ √’Á≈Õ
““Ó∆È Óπfi≈È∂ ’ß‹ ÷ø‹È «÷√≈È∂ ¡«Ò
«Î «ÁÚ≈È∂ Ï«È ‚ØÒÀ «‹Â «Â ‘∆Õ
’∆ ¡¿π ’ÍØ «ÏßÏ ’Ø«¬Ò≈ ’Ò≈Í∆ Ï«È
Ò±‡∂ α‡∂ «ÎÀ Ó«È ⁄ÀÈ ‘±ß È «’‘∆®
Á≈«Ó Á’ ◊«¬˙ Í∂«÷ Á√È«È Í≈«Â
±Í ‘∆ ’∆ ¥ª«Â ‹«◊ ÎÀÒ ‘∆ «√‘∆Õ
¡À√∆ ◊πÈ √≈◊ ¿π‹≈◊ √π È≈◊« ˛
Ò∆ÈØ ÓÈ Ó∂Ø ‘« ÈÀÈ ’Ø« «⁄‘∆®””
«¬√ ¡◊Ò∂ √ÚÀÔ∂ «Ú⁄ ’∂ÚÒ ‘« ÙÏÁ 鱧 ÒÀ ’∂ «¬√Â∆ Á∂ √ßͱ‰ ¡ß◊ª Á≈ Úȉ ’∆Â≈ ˛ ‹Ø «’ Ì≈Úπ’ ÒØ’ ‘∆ √Ófi √’Á∂ ‘ÈÕ «‹È∑ª È∂ ¿π√Â≈Áª Á∆¡ª Ó≈ª È‘∆∫ ÷≈Ë∆¡ª Â∂ «ÚÁÚ≈Ȫ Á∂ ⁄Ȫ ”⁄ ÏÀ· ’∂ √∂Ú≈ √≈ËÈ≈ È‘∆∫ ’∆Â∆ ¿π‘ «¬√ Á∂ ¡Êª 鱧 ‹≈‰ ‘∆ È‘∆∫ √’Á∂Õ
““‘« √Ø Óπ÷ ˛ ‘«Â∆ Áπ÷ ˛ ¡«Ò’À ‘ ‘≈ ÍzÌ≈ ‘«È∆ ˛
ÒØ⁄È ˛ ‘« √∂ √√∂ ‘« √∂ Ìπ‡∂ ‘«√∆ ÏπÈ∆ ˛®
’∂‘« √Ø ’«‘≈ ⁄ÒÏØ ‘« ÍÀ ‘« ’∆ ‘«È∆ ÏπÈ∆ ˛Õ
˛ ’ ÓÀ ‘« ÍÀ ‘« √Ø ‘« ±Í ’∆¬∂ ‘« ’∆ ËÈ∆ ˛®””
«¥ÙÈ ÍzÂ∆ ◊ØÍ∆¡ª Á∂ ¿πÒªÌ∂ ÍÛ∑ÈÔØ◊ ‘È ‹Ø «’ «¬’ Âπ’ªÂ 鱧 ÒÀ ’∂ «¥ÙÈ≈ÚÂ≈ Á∂ 911 ¤ßÁ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ 925 Âæ’ ˛Õ «‹√ «Ú⁄ «Ï‘≈ «Ú‹Ø◊ Â∂ ¡◊≈Ë Íz∂Ó Á∆ ¤‡≈ Í«Û∑¡ª √π«‰¡ª ‘∆ ωÁ∆ ˛Õ
““α«Ò ‘∂ «√◊∂ «Ïz‹ ’∂ Âπ Î±Ò ÒÂ≈ «ÂÈ √Ø Ò͇≈¬∆®
α«Ò ‘∂ √« √≈√ √πßÁ √ØÌ √Ó±‘ Ï„∆ ¡«Ë’≈¬∆®
⁄∂ ⁄«ÛÔØ √π’ √πßÁ ’Ø«’Ò’≈ ‹π ’ß «ÏÈ≈ È≈ √π‘≈¬∆Õ
Á≈√∆ ’∂ √ß«◊ «‘ÔØ ◊«‘ ‘Ø ‡√’ÔØ È≈ ‘∆ÔØ ’√’ÔØ È ’√≈¬∆®””
““Ï≈√ √πÏ≈√ ¡’≈√ «ÓÒ∆ ¡π Ï≈√ ̱«Ó Ó‘≈ ¤«Ï Í≈¬∆Õ
√∆ÂÒ ÓßÁ √π◊ß«Ë √Ó∆ Ï˛ Ó’ßÁ «È√ß’ «ÓÒ≈¬∆®
ÍÀ Í≈◊ ‘∆ ˛ ÏÀ√≈÷ √ÌÀ «Ïz‹ ÒØ◊È ’∆ Áπ÷Á≈¬∆Õ
Ó≈«ÒÈ ÒÀÏ ’Ø √ ’Ø ‡√’ÔØ È≈ ‘∆ÔØ ’√’ÔØ È ’√≈¬∆®””
È؇ : ÚæË «Ú√Ê≈ Á∂ ÌÀ¡ ÂØ∫ È‘∆∫ «Ò÷ ‘∂ ‘ªÕ ˜¯È≈Ó∂ Á≈ Óß◊Ò≈⁄È Ú≈Ò≈ «¬‘ ¤ßÁ «√æË ’Á≈ ˛ «’ ¿π‘
«‹‘Û∆ Ú∆ ˜πÏ≈È «Ú⁄ «Ò÷Á∂ √∆ ¿πÈ∑ª 鱧 ¿π√ ¿πÍ «’ßÈ≈ ¡≈ϱ ‘≈√Ò √∆ :
““’Ó≈Ò∂ ’≈Ó≈ ’≈ÔÓ ’∆Ó®
˜≈ ÏıÙ ≈«˜’ «‘≈’Ø ‘∆Ó®””
«¬‘ Î≈√∆ Á≈ ÏÀ∫ ¤ßÁ ˛ «¬√ «Ú⁄ ’∂ÚÒ ¡÷∆Ò∂ ÁØ ¡ÈπÍz≈√ ‘∆ «ÓÒ≈¿π‰∂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «¬√ «Ú⁄ ’∆Ó Â∂ ‘∆Ó «ÓÒ≈¬∂ ‘È Í ‘˜± È∂ Í«‘Ò∆ Ò≈¬∆È Á≈ ‘ Ò¯˜ ’æ’∂ È≈Ò Â∂ Á±‹∆ Á≈ ≈∂ È≈Ò «ÈÌ≈«¬¡≈ ˛ Â∂ «¬‘ Ò≈¬∆Ȫ «Ò÷∆¡ª Ú∆ ’ÁØ∫ ‘È ‹ÁØ∫ ¡≈ÈßÁÍπ Á∂ ·≈· Ï≈· ¤πæ‡ ◊¬∂Õ È˜ Á∂ ȱ, «‹◊ Á∂ ‡π’Û∂ ⁄≈∂ √≈«‘Ϙ≈Á∂ Ù‘∆Á ‘Ø ◊¬∂, ÍøÊ ÷∂±ß ÷∂±ß ‘Ø «◊¡≈Õ ¿π√ Ú∂Ò∂ Á∆È≈ √≈«‘Ï Á∂ ‹ß◊Ò∆ «¬Ò≈’∂ «Ú⁄ ÏÀ· ’∂ «¬‘ Ù∂¡ «Ò÷∂Õ ¡≈Ó ¡≈ÁÓ∆ 鱧 «¬√ ‘≈Ò «Ú⁄
Í≈ˆÒ ‘Ø ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ Í ‘˜± ‘È «’ ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈ «Ú⁄ «‘ ’∂ ¡Ωß◊˜∂Ï «‹‘∂ «˜æÁ∆ Â∂ ˜≈«ÒÓ Ï≈ÁÙ≈‘ 鱧 «’‘Ø «‹‘∂ Ï⁄Ȫ È≈Ò «Î‡’≈ Í≈™Á∂ ‘ÈÕ ˜≈ ‘∂·Ò∂ Ù∂¡ ÍÛ∑ ’∂ Ú∂÷ØÕ
““Âπ≈ ◊ Ș ‘√ ÒÙ’ Ú≈ ˜Õ
«’ Ó≈≈ «È◊‘ ¡√ ԘÁª Ùπ’®””
Ì≈Ú ‹∂ Â∂∆ Ș ËÈ ÁΩÒ ¡Â∂ ÎΩ‹ ¿πÍ ˛ ª Ó∂∆ Ș ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á∂ Ùπ’ ÚæÒ ˛Õ
““«’ ¿± ≈ ◊± ¡√Â Ï ÓπÒ’∂ Ó≈ÒÕ
Ú Ó≈≈ ÍÈ≈‘ ¡√ ԘÁª ¡’≈Ò®””
‹∂ ÂÀ鱧 ÓπÒ’ Â∂ Ó≈Ò Á≈ ‘ß’≈ ˛ ª ÓÀ鱧 ¡’≈Ò Íπ÷ Á∆ ˙‡ Á≈ Ó≈‰ ˛Õ
«⁄‘≈ ÙπÁ≈ «’ ⁄±ß Ïæ⁄◊ª ’πÙ‘ ⁄≈Õ
«’ Ï≈’∆ ÏÓªÁ√Âπ Í∂⁄∆Á‘ Ó≈®””
’∆ ‘Ø«¬¡≈ «’ 屧 Ó∂∂ ⁄≈ «Èæ’∂-«Èæ’∂ Ïæ⁄∂ Ó≈ «ÁæÂ∂ ‹ÁØ∫ «’ «Ì¡ß’ ’πß‚Ò∆¡ª È≈◊ ¡‹∂ «Í¤∂ «‘ßÁ≈ ˛Õ
““«⁄ ÓÁ∆ «’ ¡ı◊ ıÓØÙª ’πÈ∆Õ
«’ ¡≈«ÂÙ ÁÓª ª ¯ØÙª ’πÈ∆®””
«¬√ «Ú⁄ Ú∆ ’∆ ÓÁ≈È◊∆ ˛ «’ 屧 ’πfi ’π «⁄ß«◊¡≈Û∆¡ª 鱧 Ïπfi≈ «ÁæÂ≈ ‹ÁØ∫ «’ ÌÛ’Á∆ ‘ج∆ ¡æ◊ ¡‹∂ Ï≈’∆ ˛Õ «Î √≈«‘Ï ¯≈√∆ Á∂ ÓÙ‘± Ù≈«¬ «ÎÁΩ√∆ Á∆ ◊Ú≈‘∆ Í≈™Á∂ ‘È «’ ’≈‘Ò «Ú⁄ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ’ßÓ ÙÀÂ≈È Á≈ ‘πßÁ≈ ‘ÀÕ Ù∂¡ Á∆ ı±Ï√±Â ‹Û ÚæÒ Ú∂÷Ø :
““«’ ÷πÙ ◊π¯Â «ÎÁΩ√∆¬∂ ÷πÙ ˜πϪÕ
«ÙÂ≈Ï∆ ÏÚÁ ’≈« ¡≈‘ÓÈ≈®””
Íπ櫤¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «’ «‘ßÁπ√Â≈È Á≈ ‘Ø «’‘Û≈ ’Ú∆ ˛ «‹√ È∂ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ÂØ∫ «ÏȪ Ù√ È≈Ó Ó≈Ò≈ Íπ≈‰ Ú◊∆ «¥Â∆ «√‹‰≈ ’∆Â∆ ˛ ¡Â∂ «’‘Û≈ ¿π‘ ’Ú∆ ˛ «‹È∑ª È∂ ¿πÈ∑ª Ú◊≈ √ß◊∆ÂÓ¬∆ ÔπæË «⁄‰ ’∆Â≈ ˛Õ «Ë¡≈È È≈Ò ˜≈ ¿πÁ≈‘‰ Ú∂÷Ø :
““Ï≈◊ÛÁß Ï∆ß ‹≈◊ÛÁß ‹±‡∂Õ Â≈◊ÛÁß Â∆ßÕ ¤≈◊ÛÁß ¤±‡∂Õ
√≈◊ÛÁß √π¡≈ß ‹≈◊ÛÁß ‹±fi∂Õ ‹≈◊ÛÁß ’ØÍ∂ ≈◊ÛÁß πfi∂®””
““Ó≈◊ÛÁß Ó≈«⁄˙ ‹≈◊ÛÁß ‹πËßÕ ‹≈◊ÛÁß ‹ØË≈ ’≈◊ÛÁß ’zæËßÕ
√≈◊ÛÁß √≈◊ß ‚≈◊ÛÁß ‚≈∂Õ Ï≈◊ÛÁß Ï∆ß ¡≈◊ÛÁß ¿πÂ≈∂®””
√«Â◊π± ÁÙÓ∂Ù ÂØ∫ «ÏȪ ¿π‘ ‘Ø Á±‹≈ ’Ú∆ ’Ω‰ ˛ «‹√ È∂ ͇È∂ Ù«‘ «Ú÷∂ ÌÚ «Ò¡≈ ˛? Â∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í È±ß ¡ÚÂ≈ ’«‘‰ Ú≈«Ò¡ª È±ß È’ Á∂ Ì≈◊∆ ‘؉ Á∆ Â≈ÛÈ≈ ’Ω‰ ’ √’Á≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª Ú◊≈ Ú Ù’Â∆ ÂØ∫ ’Ω‰ Óß◊ √’Á≈ ˛Õ «Ú √«√ Á∂ ⁄Ȫ «Ú⁄ ¡«‹‘∆ Ï∂ÈÂ∆ ‘Ø ’Ω‰ ’ √’Á≈ ˛ Â∂ «Ú √«√ «‹‘∂ ◊«‘ ◊ßÌ∆ «ÏßÏ ¿πÈ∑ª «ÏÈ≈ ’Ω‰ Ú √’Á≈ ˛? «Èß’≈ È≈Ò «√æË∆ ◊æÒÏ≈ ’È Á∆ √ÓæÊ≈ ‘Ø «’√ «Ú⁄ ˛? ““Ó≈È√ ’∆ ‹≈«Â”” 鱧 «¬’ ’«‘‰ Ú≈Ò≈ ¿πÈ∑ª «ÏȪ ‘Ø ’Ω‰ ˛? ’∆ ’ج∆ «‘ßÁ± ‹ª Óπ√ÒÓ≈È ’Ú∆ «¬‘Ø «‘ßÓ ’ √’Á≈ ˛ «’ ¿π‘ ‹≈Â-Í≈ Â∂ Ì∂Á Ì≈Ú Á≈ ÷ø‚È ’’∂ √≈∆ Ó≈ÈÚÂ≈ 鱧 «¬’ Ș È≈Ò Ú∂÷∂Õ ‹∂ Á√Ó ◊zßÊ Á≈ ⁄È≈’≈ ÁÙÓ∂Ù È‘∆∫ ª ‘Ø ’Ω‰ ˛? «‹√ Â∂ «Ú⁄≈ ’«Á¡ª «¬‘ ◊æÒ Âª «√æË ‘∆ ˛ «’ «¬‘ «’√∂ Óπ√ÒÓ≈È ’Ú∆ Á∆ «¥Â È‘∆∫ Í ‹∂ «’√∂ «‘ßÁ± ’Ú∆ Á∆ «¥Â ˛ ª Á≈√ È∂ Ò◊Ì◊ ““‹≈«¬√∆”” ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ““ÂπÒ√∆, √±Á≈√, ’∂ÙÚ, «Ï‘≈∆, ̱ى, ÓÂ∆≈Ó, ÿ‰≈ÈßÁ, Á∂Ú, ÍÁÓ≈’, ÂÈ≈’, «Ì÷≈∆ Á≈√, ◊ß◊, √ÀÈ≈Í«Â, ÏÀ‰∆, √÷≈È, ¡≈ÒÓ-ÏØË≈ ¡≈«Á Ò◊Ì◊ √≈∂ ‘∆
«‘ßÁ∆ Á∂ Úæ‚∂ ’Ú∆¡ª È±ß Í«Û∑¡≈ ‘À «’√∂ Ú∆ ’Ú∆ Á∆ ¤ßÁ ⁄È, ¡¶’≈«’ ÙÏÁ≈ÚÒ∆, √ Úȉ, Ì≈Ú «⁄‰, Íz«¥Â∆ Á∆ √πßÁÂ≈ ¡≈«Á Á√Ó ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∂ Ï≈‰∆ «ÚË≈È È≈Ò È‘∆∫ «ÓÒÁ∆ «Î ’ج∆ Ú∆ «‘ßÁ± ’Ú∆ «¬‘ «’Ú∂∫ ’«‘ √’Á≈ ˛ «’ ““ÓÀ∫ È ◊‰∂√«‘ «ÍzÊÓ ÓÈ≈¿±∫Õ «’√È «Ï√È ’Ï‘±ß È «Ë¡≈¿±∫®””
‹ª ““Ó‘ªÁ∂Ú ’Ø ’‘ √Á≈ «√ÚÕ
«Èß’≈ ’≈ ⁄∆È ȫ‘ «ÌÚ®”” ¬∆ÙÚ Á∂ ÈÚ∂∫ È≈Ó ÷Û◊’∂Â, ¡«√Ëπ‹ ¡≈«Á ’Ω‰ ’Ú∆ ’ÒÍ
√’Á≈ ˛Õ ‹≈Íπ √≈«‘Ï ¡Â∂ ¡’≈Ò ¿π√« «Ú⁄ ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¿π√ÂÂ∆ «‹√ Â∑ª ’∆Â∆ ◊¬∆ ˛ ¡Â∂ «‹‘∆ «ÚÒæ÷‰ ÙÏÁ≈ÚÒ∆ ¿π√ «Ú⁄ ÚÂ∆ ˛ ¿π‘ «’√∂ Ú∆ Áπ«È¡≈Ú∆ ’Ú∆ Á∆ √ÓæÊ≈ ÂØ∫ Ï≈‘Ò∆ ◊æÒ ˛Õ
«¬√ Ò¬∆ Ï∂ÈÂ∆ ˛ «’ √≈«‘ ‹ª ’«ÚÂ≈ 鱧 √Ófi‰ Ú≈√Â∂ ÙπæË ¡ßÂ∑≈’‰, «ÈÓÒ ÏπæË∆ ¡Â∂ Ì≈ÚÈ≈ Ìͱ «ÁÒ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ’Ò◊∆Ë Ú◊∂ «ÚÙÚ √Ó≈‡ ’Ú∆ Á∂ ’Ò≈Ó È±ß ‹‰≈-÷‰≈ È‘∆∫ Í«‘⁄≈È √’Á≈Õ ¡ÀÚ∂∫ «¬ËØ∫ ˙ËØ∫ ⁄≈ ‡Ø‡’∂ «¬’æ·∂ ’’∂ Óˆ˜ Ó≈È≈ ‘Ø ◊æÒ ˛Õ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ ÂØ∫ «ÏȪ ‘Ø «’‘Û≈ ’Ú∆ ˛ ‹Ø «Èß’≈ Á∆ «¬™ Ú«‚¡≈¬∆ ’∂Õ
““¡’≈Ò, «¥Í≈Ò, ¡±Í, ¡È±Í, ¡Ì∂÷, ¡Ò∂÷, ¡’≈¬∂, ¡‹≈¬∂,
¡◊ß‹, ¡Ìß‹, ¡È≈Ó∂, ¡·≈Ó∂, ¡’Óß, ¡ËÓß, ¡È≈Óß, ¡Ï≈‘∂, ¡„≈‘∂,
¡È∆Ò∂, ¡È≈Á∂, ¡¤∂Á∂, ¡◊≈Ë∂, ¡Í≈Ë∂, ¡Ì±Â∂, ¡‹±Í∂, «ÈzÁ∂√∂, «ÈzÌ∂√∂,
«ÈzË≈Â∂, «Èzÿ≈Â∂, «ÈzÂ≈Í∂, «ÈzÏ◊∂, ¡√◊∂Õ”” ¿π‘ ‘ ’Ò≈ Á≈ «◊¡≈Â≈ ˛ √≈‚∂ «Èz √ß◊∆ ’Ò≈ ‘πÈ Á≈
¡≈«Á ¿π‘∆ ˛ ¿π‘ ◊∆Ϫ Á≈ ≈÷≈ ˛ Â∂ Â≈’ÂÚª 鱧 Ó≈È Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ
““◊È∆ÓπÒ «÷≈‹ ˛Õ ◊∆ÏπÒ «ÈÚ≈˜ ˛®””
¿π‘ ““√Ï √Ø÷ø””, ““√Ï ÍØ÷ø””, ““√Ï ’Â≈””, ““√Ï ‘Â≈””
˛Õ
¿πÈ∑ª «ÏȪ «¬‘ ’Ω‰ ’«‘ √’Á≈ ˛ «’ √≈≈ «ÚÙÚ ˙√∂ Á≈ ‘∆ ±Í
˛Õ
““‹æ¤, ◊ßËzÏ, ¿π◊, «Ï«Á¡≈Ë≈, «’ßÈ, «ÍÙ≈⁄, «‘ßÁ±, Âπ’,
Á∂Ú, Á≈ÈÚ, «¬ßÁz, ÙÙÂzË≈∆, ‹‡≈Ë≈∆, ’ß·∆Ë≈∆, Ïz‘Ó⁄≈∆, ‹◊∆,
’≈ÈÎ≈∆, ‚ß‚≈Ë≈∆ ¡≈«Á ¡≈«Á® √≈«‘Ï ’Ó≈Ò Á√Ó ◊π± ÂØ∫ «ÏȪ ÷≈Ò√∂ 鱧 ‘∂· «Ò«÷¡≈ ¡≈Á∂Ù
‘Ø ’Ω‰ Á∂ √’Á≈ ˛ :- ““‹≈◊ ‹Ø«Â ‹ÍÀ «È√ Ï≈√π, ¬∂’ «ÏÈ≈ ÓÈ ÈÀ’ È≈ ¡≈ÈÀ®
Í±È Íz∂Ó ÍzÂ∆ √‹À Ïz ◊Ø ÓÛ∆ Ó‡ Ì±Ò È≈ Ó≈ÈÀ®
Â∆Ê Á≈È Á«¬¡≈ ÂÍ √ß‹Ó ¬∂’ «ÏÈ≈ È«‘ ¬∂’ ͤ≈ÈÀ®
Í±È ‹Ø ‹◊À ÿ‡ ÓÀ ÂÏ ÷≈Ò√≈ Â≈«‘ «È÷≈Ò ‹≈ÈÀ®”” ¿π√ «¬È’Ò≈Ï∆ ÔØË∂ ÂØ∫ «ÏÈ≈ «¬’ «Èß’≈ Á∆ ͱ‹≈ Á∆ ◊æÒ ‘Ø
’Ω‰ ’ √’Á≈ ˛Õ ““√◊Ò Áπ¡≈ ’¿π ¤≈«‚’À ◊«‘˙ Âπ‘≈∂ Áπ¡≈®
Ϫ«‘ ◊‘∂ ’∆ Ò≈‹ ¡√ ◊Ø«ÏßÁ Á≈√ Âπ‘≈®”” ¿πÈ∑ª ÂØ∫ «ÏȪ Áπ◊≈, ÷Û◊, Â∂◊, ÂÒÚ≈, Ù’Â∆ ‹ª «ÙÚ ÂØ∫
«¬‘ Ú ’Ω‰ Óß◊ √’Á≈ ˛ :- ““Á∂«‘ «ÙÚ≈ Ï ÓØ«‘ «¬˛ ÙπÌ ’ÓÈ Â∂ ’Ï‘±ß È ‡Ø∫Õ
È ‚Ω∫ ¡« √Ø∫ ‹Ï ‹≈«¬ ÒØ∫ «È√⁄À ’ ¡ÍÈ∆ ‹∆ ’Ø∫®
¡π «√÷ ‘Ø ¡ÍÈ∂ ‘∆ ÓÈ ’Ø «¬‘ Ò≈Ò⁄ ‘¿π ◊πÈ Â¿π ¿π⁄Ø∫Õ
‹Ï ¡≈Ú ’∆ ¡¿πË «ÈË≈È ÏÈÀ ¡«Â ‘∆ È Ó«‘ ÂÏ ‹±fi ÓØ∫®””
¡«‹‘≈ «’‘Û≈ ’Ú∆ ˛ «‹√ È∂ ¡≈͉∂ Í±Ú ‹ÈÓ Á∆ ÂÍ ◊≈Ê≈ «Ò÷∆ ‘ØÚ∂ Â∂ È≈Ò ¡√Ê≈È Ú∆ Áæ«√¡≈ ‘ØÚ∂Õ
““¡Ï ÓÀ ¡ÍÈ∆ ’Ê≈ Ï÷≈ÈØÕ ÂÍ √≈Ë «‹‘ «Ï«Ë Óπ«‘ ¡≈ÈØÕ
‘∂Ó ’π߇ ÍÏ ˛ ‹‘ªÕ √Í «√ßz◊ √Ø«Ì ˛ ‘ª®
√Í«√ßz◊ «Â‘ È≈Ó ’‘≈Ú≈Õ Íø‚π≈‹ ‹‘ ‹Ø◊π ’Ó≈Ú≈Õ
‘ ‘Ó ¡«Ë’ ÂÍæ«√¡≈ √≈Ë∆Õ Ó‘≈’≈Ò ’≈Ò’≈ ¡≈Ë∆®
«’√ ’Ú∆ Á∂ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈ È∂ «Èß’≈ Á∆ ͱ‹≈ ’∆Â∆ ˛ :- «¬‘ «Ï«Ë ’ ÂÍæ«√¡≈ ÌÔØÕ ÁÚÀ Â∂ ¬∂’ ±Í ‘ÚÀ ◊ÔØÕ
Â≈ Ó≈ Óπ ¡Ò÷ ¡≈Ë≈Õ Ï‘π «Ï«Ë ‹Ø◊ √≈ËÈ≈ √≈Ë≈®
«ÂÈ ‹Ø ’∆ ¡Ò÷ ’∆ √∂Ú≈Õ Â≈ Â∂ ̬∂ Íz√ßÈ ◊πÁ∂Ú≈Õ
«ÂÈ ÍzÌ ‹Ï ¡≈«¬√π Óπ«‘ Á∆¡≈Õ ÂÏ ‘Ó ‹ÈÓ ’Ò± Ó«‘ Ò∆¡≈®””
¿πÈ∑ª ÂØ∫ «ÏȪ ı≈Ò√∂ 鱧 ¬∂È≈ Ó≈È ’Ω‰ Ï÷Ù √’Á≈ ˛ :- ““«¬‘È∆∫ ’∆ «¥Í≈ ’∂ √‹∂ ‘Ó ˛∫Õ
È‘∆∫ ÓØ √∂ ◊∆Ï ’Ø Í∂®””
¡Â∂ √≈«¡ª Ì≈ Ú≈√∆¡ª 鱧 ◊‹Ú∆∫ ¡≈Ú≈˜ «Ú⁄ «¬‘ Úß◊≈ Ì«¡≈ ¿πÍÁ∂Ù Ó∂∂ Ó‘≈È ÔØË∂ Íz∆ÂÓ ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ ÂØ∫ «ÏȪ ’Ω‰ Á∂ √’Á≈ ˛ :-
‘Ó≈ ‘∆ÒÂ∂ Á ◊π˜ÙÂ,
‘Ò≈Ò ¡√ ÏπÁÈ Ï ÙÓÙ∆ Á√®””
«Î ’ج∆ Ú∆ ÁπÈ∆¡≈Á≈ ’Ú∆ ÍzÓ≈ÂÓ≈ ÂØ∫ ¡≈͉∆ ¡Â∂ ¡≈͉∂ Í«Ú≈ Á∆ √π÷ Óß◊ √’Á≈ ˛Õ Í «¬’ Óπ’ßÓÒ ÍøÊ Á∂ ¡≈◊± ÂØ∫ «ÏȪ Â∂ Í±È ◊π± ’Â≈ ÂØ∫ «ÏȪ «’‘Û≈ ’Ú∆ ’«‘ √’Á≈ ˛ «’ :
““√π÷∆ Ï√À ÓØØ Í«Ú≈≈Õ √∂Ú’ «√æ÷Ô √ÌÀ ’Â≈≈®””
«Î ¡≈Ó ’’∂ Ú∂«÷¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ ’Ú∆ ÒØ’ ٪ «⁄æÂ, «¬’ªÂ Í√ßÁ ¡Â∂ ’Ò‘ ’Ò∂Ù ÂØ∫ ‚’∂ «‘ßÁ∂ ‘È Í ¬∂Ë Âª √≈¯-√≈¯ ¡≈«÷¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ √≈‚∂ √≈∂ ÚÀ∆¡ª Â∂ ÁπÙ‡ª 鱧 ‘∂ ¡’≈Ò Íπ÷ ¡æ‹ ‘∆ ıÂÓ ’ «Á¿πÕ
ÓØ æ¤≈ «È‹π ’« ÁÀ ’«ÔÀÕ √Ì ÏÀÈ ’Ø ¡≈‹ √ßÿ∆ÔÀ®””
«Î «¬‘ æ«÷¡≈ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ Ú∆ «’√ 鱧 ’∆Â∆ ˛ √z∆ ¡«√Ëπ‹, ÷Û◊’∂ ‹ª «¥Í≈ÈË≈∆ «Èß’≈∆ 鱧 ‹Ø ÁÙÓ∂Ù ÂØ∫ «ÏȪ ‘Ø «’√∂ ’Ú∆ ≈‹ Á≈ «¬Ù‡ ‘Ø ‘∆ È‘∆∫ √’Á≈Õ «√æ÷ª Á∆ √Ú∂ Ù≈Ó Á∆ ¡Á≈√ ‹Ø √≈«¡ª Âıª, ◊πÁπ¡≈«¡ª, ËÓ √Ê≈Ȫ ¡Â∂ ÿª «Ú⁄ ‘πßÁ∆ ˛Õ ¿π‘ ⁄ß‚∆ Á∆ Ú≈ Á∆ Í«‘Ò∆ Í¿πÛ∆ ˛Õ ’∆ ¬∂‚∂ «ÚÙ≈Ò «√æ÷ ‹◊ «Ú⁄ ’ج∆ Ú∆ ¡«‹‘≈ «ÚÁÚ≈È, ÂæÂÚ∂Â≈ √Ú «◊¡≈Â≈, Ïz‘Ó «◊¡≈È∆ Ó‘ªÍπ÷ ‘π‰ Âæ’ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø «¬‘ ’«‘ √’Á≈ «’ «¬‘ Í¿πÛ∆ «’√∂ ’Ú∆ Á∆ ω≈¬∆ ‘ج∆ ˛ «¬√ Ò¬∆ «¬√ 鱧 ¡Á≈√ «Ú⁄ Ù≈ÓÒ È≈ ’ØÕ «Î ÁÙÓ∂Ù ÂØ∫ «ÏȪ ‹∂ «¬‘ «’√∂ ‘Ø È∂ «Ò÷∆ ˛ ª ¿π√ È∂ ÈΩ∫ ◊π±¡ª Á∆ Ï‹≈¬∂ Á√ ◊π±¡ª Á≈ Óß◊Ò «’™ È≈ ’∆Â≈? Íø‹≈Ï∆ Á∆ Ó‘≈È ⁄È≈ Â∂ √≈‚∂ Ò¬∆ ¡ÈÓØÒ ÷˜≈È≈ Â∂ ’¬∆ ’ØÛ ’Ø‘∂ȱª ÂØ∫ ÚæË ’∆ÓÂ∆ «¬√ ÙÏÁ 鱧 ¡√∆∫ «’√ Á∆ fiØÒ∆ Í≈Úª◊∂ «‹‘Û≈ Á√Ó «ÍÂ≈ ¡≈͉∂ «Óæ «Í¡≈∂ «Èß’≈, √ÏÒØ‘ ‹ª ÷Û◊’∂Â È±ß Óπı≈«ÂÏ ‘Ø ’∂ ¡˜ ’Á∂ ‘È®
ıÔ≈Ò Í≈«ÂÙ≈‘∆ 10
““«ÓÂz «Í¡≈∂ 鱧 ‘≈´ Óπ∆Áª Á≈ ’‘‰≈®
ÂπËπ «ÏÈπ Ø◊π ‹≈«¬Ô≈ Á≈ ˙„‰ È≈◊ «ÈÚ≈√ª Á≈ ‘‰≈®
√±Ò ≈‘∆ ÷ø‹ «ÍÔ≈Ò≈ «Ïß◊π ’√≈«¬Ôª Á≈ √‘‰≈Õ
Ô≈Û∂ Á≈ √≈鱧 √æÊ ⁄ß◊≈ Ì· ÷∂«Û¡ª Á≈ ‘‰≈Õ1Õ1Õ6®
¿πÈ∑ª Á∂ ‘∂·ª «Ò÷∂ ¡ÈÓØÒ ÚÀ≈◊Ó¬∆ ÙÏÁ ª ÍÛ∑ÈÔØ◊ ‘∆ ‘ÈÕ ¡«Ë¡≈ÂÓÚ≈Á Á∂ ÷Ø‹∆¡ª Ò¬∆ «¬È∑ª ÙÏÁª «Ú⁄ «’ßÈ≈ ¿π⁄ ’؇∆ Á≈ «◊¡≈È Ì«¡≈ «Í¡≈ ˛ ¿π√ 鱧 «¬’ √π«‘Á √拉 ‘∆ √Ófi √’Á≈ ˛Õ «¬È∑ª «Ú⁄ ‘∆ «¬’ ÙÏÁ ¿π‘ ˛, «‹Ê∂ √◊π‰ Á≈ ÷ø‚È Â∂ «È◊π‰ Ïz‘Ó Á≈ Óß‚È ’∆Â≈ ˛Õ «‹‘Û≈ ¬∂Ê∂ ⁄ΩÊ∂ ÈßÏ ¿πÍ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ˛ Â∂ ‘˜± È∂ ≈◊ «ÏÒ≈ÚÒ «Ú⁄ ¿π⁄≈‰ ’∆Â≈ ˛Õ
≈◊ ≈Ó’Ò∆ Í≈Â√≈‘∆ 10
““∂ ÓÈ ¡À√Ø ’« √ß«È¡≈√≈Õ
ÏÈ √∂ √ÁÈ √ÏÀ ’ √Ófi‘π ÓÈ‘∆ Ó≈«‘ ¿πÁ≈√≈Õ1Õ ‘≈¿πÕ
‹Â ’∆ ‹‡≈ ‹Ø◊ ’Ø Ó‹Èπ È∂Ó ’∂ È÷πÈ Ï„≈¿πÕ
«◊¡≈È ◊π± ¡≈ÂÓ ¿πÍÁ∂√‘π È≈Ó «Ï̱ Ò◊≈¿πÕ1Õ
¡ÒÍ ¡‘≈ √πÒÍ √∆ «ÈßÁz≈ ÁÔ≈ «¤Ó≈ ÂÈ Íz∆«ÂÕ
√∆Ò √ßÂØ÷ √Á≈ «ÈÏ≈«‘ÏØ ‘ÚÀÏØ «Âz◊π‰ ¡Â∆ÂÕ2Õ
’≈Ó ’ØzË ‘ß’≈ ÒØÌ ‘· ÓØ‘ È ÓÈ ÓØ ÒÔ≈ÚÀÕ
ÂÏ ‘∆ ¡≈ÂÓ Â ’Ø Á√À ÍÓ Íπ÷ ’‘ Í≈ÚÀÕ3Õ1Õ
≈Ó’Ò∆ Í≈ÂÙ≈‘∆ 10
““∂ ÓÈ «¬‘ «Ï«Ë ‹Ø◊ ’Ó≈˙Õ
«√ߟ∆ √≈⁄ ¡’͇ ’ß‚Ò≈ «Ë¡≈È «Ï̱ ⁄Û∑≈˙®1® ‘≈¿π®
Â≈Â∆ ◊‘π ¡≈ÂÓ Ï«√ ’ ’∆ «Ìæ¤≈ È≈Ó ¡Ë≈ß®
Ï≈‹∂ ÍÓ Â≈ ÂÂπ ‘« ’Ø ¿πÍ‹À ≈◊ √≈ß®1®
¿πÿ‡À Â≈È Âß◊ ß◊ ¡«Â «◊¡≈È Ó∆ ÏßË≈È∂®
⁄«’ß ⁄«’ ‘∂ Á∂Ú Á≈ÈÚ Ó±«’ ¤«’ ¤«’ ÏÔØÓ «ÏÚ≈Èß®2®
¡≈ÂÓ ¿πÍÁ∂√ Ì∂√π √ß‹Ó ’Ø ‹≈Í √π ¡‹Í≈ ‹≈ÍÀ®
√Á≈ ˛ ’ß⁄È √∆ ’≈Ô≈ ’≈Ò È ’Ï‘±ß «Ï¡≈ÍÀ®3®
Á≈ÈÚ Á∂Ú «Í√≈⁄ Íz∂ Â∂ È∂‘ È∂ ’‘≈¬∂Õ
√±¤Ó Â∂ √±¤Ó ’ ⁄∆È∂ «ÏzËÈ «ÏzË ÏÂ≈¬∂Õ2Õ
̱«Ó ¡’≈√ ÍÂ≈Ò √ÌÀ √«‹ ¬∂’ ¡È∂’ √Á≈¬∂Õ
√Ø È ’≈Ò Î≈√ Â∂ Ï≈⁄∂ ‹Ø ‘« √«‰ «√Ë≈¬∂Õ3Õ1Õ8
Úæ‚∂-Úæ‚∂ Ï≈ÁÙ≈‘ª, ÌØ◊∆¡ª, ¡æÔ≈Ùª Â∂ ¡«ÌÓ≈È∆¡ª Ò¬∆ ‘∂· «Ò«÷¡≈ √ÚÀÔ≈ Ó‘≈È ¿πÍÁ∂Ù Á≈ Ò÷≈«¬’ ˛Õ
ÂÍz√≈«ÁÕ √ÚÀÔ∂Õ
““Ó≈Â∂ ÓÂß◊ ‹∂ ‹ √ß«◊ ¡È±Í ¿πÂß◊ √πß◊ √Ú≈∂Õ
’Ø«‡ Âπß◊ ’πß◊ √∂ ’±Á ͿπÈ ’∂ ◊¿πÈ ’Ø ‹≈ «ÈÚ≈∂Õ
Ì≈∆ Ìπ‹≈È ’Ø Ì±Í ÌÒ∆ «Ï«Ë «È¡≈Ú √∆√ È ‹≈ «Ï⁄≈∂Õ
¬∂Â∂ ̬∂ ÂØ∫ ’‘≈ ̬∂ ̱ͫ ¡ß ’Ø Èª◊∂ ‘∆ Í≈«¬ ÍË≈∂Õ2Õ22Õ
ÎØ’‡ ËÓª Á≈ ¡Â∂ ¡≈‚ßÏ∆ Ë≈È≈Úª Á≈ ÷ø‚È ‘∂· «Ò÷∂ √ÚÀÔ∂ «Ú⁄ «‹Ú∂∫ ¿π‘ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª «‘ßÁ± ‹ª Óπ√ÒÓ≈È ’Ú∆ ’ج∆ Ú∆ È‘∆∫ ’ √’Á≈Õ
√ÚÀÔ≈
““’≈‘±ß ÒÀ ·Ø«’ ÏË∂ ¿π« ·≈’π ’≈‘±ß Ó‘∂√ ’Ø ¬∂√ Ï÷≈ÈÔØÕ
’≈‘± ’«‘ÔØ ‘« ÓßÁ ÓÀ ‘« ’≈‘± Ó√∆ ’À Ï∆⁄ ÍzÓ≈ÈÔØÕ
’≈‘±ß È∂ ≈Ó ’‘ÔØ «¥√È≈ ’‘π ’≈‘± ÓÈÀ ¡ÚÂ≈È Ó≈ÈÔØÕ
ÎØ’‡ ËÓ «Ï√≈ √ÏÀ ’Â≈ ‘∆ ’¿π ’Â≈ ‹∆¡ ‹≈ÈÔØÕ12Õ
““‹≈Ò ÏË∂ √Ï ‘∆ «Óz ’∂ ’Ø¿± ≈Ó √±Ò È Ï≈⁄È Í≈¬∂Õ
Á≈ÈÚ Á∂Ú Î«ÈßÁ Ë≈Ë Ì±Â Ì«Úæ÷ ¿πÍ≈«¬ «Ó‡≈¬∂Õ
¡ß Ó∂ ͤπÂ≈«¬ «ÍzÊ∆ Í« ‹∂ ‹◊ ÓÀ ¡ÚÂ≈ ’‘≈¬∂Õ
∂ ÓÈ ÒÀÒ «¬’∂Ò ‘∆ ’≈Ò ’∂ Ò≈◊ ’≈«‘ È Í≈«¬È Ë≈¬∂Õ23Õ
‘ Íz’≈ Á∂ Ø◊ ¡Â∂ √Ø◊ Á∆ «ÈÚÂ∆ Ò¬∆ ‘ «¬’ «√æ÷ ‹Ø «Èæ ÍzÂ∆ ¡Á≈√ ’Á≈ ˛Õ ¿π√ 鱧 ¡√∆∫ «’√Á∆ «¥Â ¡≈÷ª◊∂Õ
√ÚÀÔ≈
““Ø◊È Â∂ ¡π √Ø◊È Â∂ ‹Ò ‹Ø◊È Â∂ Ï‘π ̪«Â Ï⁄≈ÚÀÕ
√Âz ¡È∂’ ⁄Ò≈Ú ÿ≈Ú Â¿± Â«È ¬∂’ È Ò≈◊È Í≈ÚÀÕ
≈÷ ˛ ¡ÍÈØ ’π ÁÀ ’« Í≈Í √ϱ‘ È Ì∂‡È Í≈ÚÀÕ
¡Ω ’∆ Ï≈ ’‘≈ ’‘ ÂØ √Ω √π Í∂‡ ‘∆ ’∂ ͇ Ï∆⁄ Ï⁄≈ÚÀ®6Õ 248
«¬‘ √≈∂ Âæ’ √ÍÙ‡ ’Á∂ ‘È «’ «¬‘ ⁄È≈ ¿π√ ¡’≈Ò Íπ÷ Á∂ √≈«‘Ϙ≈Á∂ Á∆ ˛ ‹Ø ıπÁ æÏ ‹∆ Á∂ √ÈÓπæ÷ ‘Ø ’∂ ¡≈÷Á≈ ˛ :
ÍøÊ ⁄ÒÀ ÂÏ ‹◊ ӫ‘ ‹Ï ÂπÓ ’‘π √‘≈«¬®””
Ú≈«‘◊π± ‹∆ ’≈ ı≈Ò√≈® Ú≈«‘◊π± ‹∆ ’∆ ¯Â«‘®
◊π± ◊zßÊ ¡Â∂ ◊π± ÍøÊ √Ï ÒØ‘ ◊zßÊ «Ú⁄ ÁÙÓ∂Ù ‹∆ Á∂ Ï⁄È ‘È :
¡≈ÍÈØÍØ √z∆ ÷≈Ò√∂ Á∆È≈ ÁπÂ∆¡≈ ±Í √«Â◊π± ◊zßÊ≈®
◊πÈ≈È Ú≈Á Íπ«È «√Π√Ò≈‘È ¿±·Â ÏÀ·Â √ÀÈ ’ßÊ≈®
Í≈ÚÈ ÍøÊ ÷≈Ò√≈ Íz◊«‡˙ ⁄≈ ÏÈ ¡≈ÙÓ ÙπÌ ÍøÊ≈®
«¬È ’Ø Á√ √«Â◊π± ’Ø ÁÙÈ ÏØÒÈ ◊π± √ÏÁ ◊π ◊zßÊ≈®
Á…≈Á√ ±Í √«Â◊π± ¬∂ ’‘∆¡Â Á…≈Á√ Ì≈È Íz◊«‡ ‘« ‹ßÂ≈®
ÍzÂÔ÷ ’Ò≈ Í≈Ïz‘Ó Ë‰∆¤À ◊zßÊ ÍøÊ ÷≈Ò√ ÚÂßÂ≈®
Á≈√ ◊Ø«ÏßÁ Ϋ‘ √«Â◊π ’Ø ÷≈√ ◊zßÊ ◊π± ±Í ÏÁßÂ≈® ¡Ê : ÓÀ∫ ¡≈ÍÈ≈ ¡≈Í ÷≈Ò√∂ 鱧 ¡Í «ÁæÂ≈ ¡Â∂ Ó∂≈ Á±√≈ ±Í
√«Â◊π± ◊zßÊ (√≈«‘Ï) ˛Õ («¬√ ◊zßÊ Á∆ ÙÈ «Ú⁄ ÏÀ· ’∂) ÍÓ∂Ù Á∂ ◊πÈ ◊≈¿π‰∂ ¡Â∂ «√¯Â √≈‘ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ ¡Â∂ ¿π·Á∂ ÏÀ·Á∂ ‘ Ú∂Ò∂ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ⁄≈ ÏȪ ¡Â∂ ⁄≈∂ ¡≈ÙÓª Ú≈Ò≈ ÍÓ Í«Úæ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Í◊‡ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ «¬√ ÷≈Ò√∂ Á∂ ÁÙÈ (◊π± Á∂ √∆’) ÁÙÈ ‘È ¡Â∂ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∂ ÙÏÁ ÍÛ∑È È≈Ò ◊π± È≈Ò ◊æÒª ‘πßÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ ◊zßÊ ÍøÊ Á∂ ÷≈Ò√ ÚÂ≈∂ «Ú⁄ Í≈Ïz‘Ó ÍÓ∂Ù Á∆ ÍÂæ÷ ’Ò≈ Ú ‘∆ ˛Õ (ÓÀ∫) ◊Ø«ÏßÁ Á≈√ (±Í «Ú⁄) «¬√ ÷≈√ ◊zßÊ È±ß ◊π± Á≈ ±Í ‹≈‰ ’∂ Ϋ‘ ÏπÒ≈™Á≈ ‘ªÕ
«¬√ Â∑ª Á√Ó «ÍÂ≈ È∂ √∆’ ÂΩ ”Â∂ ÷≈Ò√∂ «Ú⁄ ¡Ì∂ÁÂ≈ ˜≈«‘ ’∆Â∆ ˛ ¡Â∂ ¡≈ÂÓ’ ÂΩ ”Â∂ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ‹Ø«Â ’ ’∂ «¬’«Ó’ ‘ÈÕ
Á±√∂ ÂΩ ”Â∂ Ì∆ ‹∂ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª √∆ («Íø‚) ¡Â∂ (‹∆¿π) ¡≈ÂÓ’ ‹Ø È≈Ò «¬‘ √∆ Á∆ ÷∂‚ ⁄Ò ‘∆ ˛Õ √∆ ÂØ∫ ψÀ ‹Ø ȑ∆∫ «‡’ √’Á∆Õ ‹∂ «’Â∂ √∆ ÂØ∫ ψÀ «’√∂ ÿ ’ج∆ ÏØÒ‰ Òæ◊ ‹≈Ú∂
ª ÒØ’ ̱ ÓßÈÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¡≈ÂÓ’ ‹Ø Ï◊À «¬‘ √∆ «Ó‡∆ Á∆ «¬’ „∂∆ ˛Õ
¡’≈Ò∆ ‘π’Ó ¡ßÁ √z∆ ◊π± ≈ÓÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ Íø⁄Ó «ÍÂ≈ Á≈ «√«‹¡≈ √z∆ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï «Ú⁄ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∂ Íz’≈Ù ±Í «Ú⁄ ◊π± √≈«‘Ï Á∆ ¡≈ÂÓ≈ «ÈÚ≈√ ’ ‘∆ ˛ ¡Â∂ √z∆ ◊π± ‘«◊Ø«ÏßÁ √≈«‘Ï Á∂ ’ ’ÓÒª Á∆ ⁄È≈ √z∆ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ◊π± Á≈ √∆ «ÏÁÔÓ≈È ˛Õ
¡≈ÂÓ≈ «Èß’≈ Á≈ √±Í, ¡«ÁzÙ‡ ˛ «¬√ Ò¬∆ ◊π± √≈«‘Ï È∂ √z∆ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï È±ß È∆Úª æ«÷¡≈ ˛Õ Í √∆ ˜≈‘≈ ÂΩ ”Â∂ ÍzÂæ÷ «Á÷Á≈ ˛ «¬√ Ò¬∆ ¡’≈Ò Â÷ √≈‘Ï Ì∆, ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ Á±Ø∫ «Á÷‰ Ú≈Ò≈ ¿π⁄≈ ˛Õ ¡≈ÂÓ’ ‹Ø«Â √Ì «Ú⁄ «¬’Ø «‹‘∆ Íz’≈ÙÓ≈È ˛:
√Ì Ó«‘ ‹Ø«Â ‹Ø«Â ˛ √Ø«¬® ¡ß◊ 13 ¡Â∂ √≈∆ «√zÙ‡∆ Ò¬∆ «¬’Ø «‹‘∆ Ï÷«ÙÙ ’È Ú≈Ò∆ ˛ «¬√ Ò¬∆
‘«ÓßÁ √≈«‘Ï Á∂, ◊π± √≈«‘Ï È∂ √Ì Ò¬∆ ⁄≈ ÁÚ≈˜∂ æ÷∂ ‘È ¡Â∂ ¡≈ÂÓ’ ÌØ‹È Ò¬∆ ¡’≈Ò∆ Ï≈‰∆ Á≈ Ìß‚≈ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï «Ï≈‹Ó≈È ‘ÈÕ «’√∂ Á∂Ù, È√Ò, ß◊, ‹≈«Â, ËÓ ‹ª «Î’∂ Á≈ ÏßÁ≈ ‘ØÚ∂, ÍÓ≈ÂÓ≈ √Ì Ò¬∆ «¬’Ø «‹‘≈ ÁÔ≈Ò± ˛ «√ Ò¬∆ ‘«ÓßÁ ¡ßÁ √Ì Á∆ ¡Á≈√ ÍzÚ≈È ˛, √Ì Á∆ Ì∂‡≈ ÍzÚ≈È ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬Ê∂ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á≈ ÍzÚ≈‰Â ‹À ’≈≈ ““ÏØÒ∂ √Ø «È‘≈Ò √«Â √z∆ ¡’≈Ò”” È‘∆∫ ÏπÒ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ¡Â∂ ÷≈Ò√∂ Á∆ Á∂◊ Â∂◊ Ϋ‘ Á∆ ’≈ÓÈ≈ È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆Õ
√z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï √≈∂ ËÓª Á∂ √ªfi∆Ú≈ÒÂ≈ Á≈ ÍzÂ∆’ ‘؉ ’’∂ Ï≈’∆ √≈∂, ͱÏ∆ ¡Â∂ Íæ¤Ó∆ ËÓ≈ È≈Ò √ßÏßË Íẕ È≈Ó, ≈Ó, ‘∆Ó, ‘∆, ÍÓ∂Ù, ¡Ò≈‘ ¡≈«Á Á‹ ‘È Í Ù≈«¬Á Ú≈«‘◊π± (÷≈Ò√∂ Á≈ ◊πÓßÂz) Íz◊‡ ±Í «Ú⁄ È‘∆∫ ˛ Í ◊πÍ ±Í «Ú⁄ «’Â∂ Ú≈‘π Ú≈‘ Á∂ ±Í
«Ú⁄ «’Â∂ ◊π± Á∂ ±Í «Ú⁄ «ÓÒÁ≈ ˛Õ ¡≈ÂÓ≈ «Ú⁄ «ÓÒ≈Ú‡ Á∆ ’ج∆ ◊πß‹≈«¬Ù È‘∆∫Õ «¬√ Ò¬∆ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï «Ú⁄ «ÈØÒ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆, Á√Ó «ÍÂ≈ Á∆ ÍzÚ≈‰Â Ï≈‰∆, Íø⁄Ó «ÍÂ≈ ÂØ∫ ÍzÚ≈‰Â Ì≈¬∆ ◊πÁ≈√ Á∆ Ï≈‰∆ ‹ª ’Ò◊∆Ë Ó‘≈≈‹ ÂØ∫ ÍzÚ≈‰Â Ì≈¬∆ ÈßÁ Ò≈Ò Á∆ Ï≈‰∆ Á≈ ‘∆ ’∆ÂÈ ‘Ø √’Á≈ ˛Õ ‘Ø ’ج∆ Ï≈‘Ò∆ ⁄È≈ È‘∆∫ ÍÛ∑∆ ‹ªÁ∆ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ’Ê≈ ‘Ø √’Á∆ ˛ «’™«’ ’Ê≈ «Ú⁄ ’Ê≈Ú≈⁄’ Á∂ «Èæ‹∆ «Ú⁄≈ ¡Â∂ «Èæ‹∆ ¡ÈπÌÚ Ù≈ÓÒ ‘πßÁ≈ ˛ ‹Ø ◊‘± Á∆ Ï≈Ï∆ È‘∆∫ ’ √’Á≈Õ «¬«Â‘≈√’ ÂΩ ”Â∂ √z∆ ◊π± ¡‹È Á∂Ú Ó‘≈≈‹ Á∂ ◊πÏ≈‰∆ Á∆ ’Ê≈ ’È Á∂ √ϱ «ÓÒÁ∂ ‘È «‹È∑ª Ï≈∂ ̇ «Ò÷Á∂ ‘È :
◊π ¡‹Èπ ÍzÂ÷∑ ‘«® ¡ß◊ 1409
√Ø ◊π± √≈«‘Ï Âª √ÓÊ √È ’ج∆ ‘Ø ¿πÈ∑ª Á∆ Ï≈Ï∆ È‘∆∫ ’ √’Á≈Õ «Î Ì∆ ◊π± √≈«‘Ï Á≈ ¡≈͉≈ «√«‹¡≈ ¡√Ê≈È Óß‹∆ √≈«‘Ï «¬√∂ ’ßÓ Ò¬∆ ω≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, «‹Ê∂ ‘π‰ Âæ’ «Èß ’Ê≈ ¡Â∂ ’∆ÂÈ Á∂ ÷πæÒ∂∑ ÍzÚ≈‘ √ß◊ª Ò¬∆ ⁄ÒÁ∂ ¡≈ ‘∂ ‘ÈÕ ÍÓ∂Ù Á∂ ‘π’Ó ¡Èπ√≈ √z∆ ◊π± ≈Ó Á≈√ Ó‘≈≈‹ ¡Â∂ Íø⁄Ó ÍÂ≈ È∂ Ù≈«¬Á ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï «¬√ «÷¡≈Ò È≈Ò «‚˜≈«¬È ’∆Â≈ ˛ «’ ÌÚ‹Ò ±Í∆ √ß√≈ √ÓπßÁ (√ØÚ), Ì≈Ú ¡≈͉∆ ⁄∆ Ó≈«¬¡≈ Á∂ ¡ßÁ ‘∆ ÍÓ∂Ù «È◊π‰ ±Í, ‘∆ ÓßÁ «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È ˛Õ
¡≈Í∆ÈÀ ¡≈«Í √≈«‹˙ ¡≈Í∆ÈÀ «⁄˙ È≈¿π®
ÁπÔ∆ ’πÁ«Â √≈‹∆¡≈ ’« ¡≈√‰π «‚·Ø ⁄≈¿π®
¡ß◊ 493
«¬√ Âæ’ Í‘πß⁄‰ Ò¬∆ ◊π± ±Í ÍπÒ Á∆ ÒØÛ ÍÀ∫Á∆ ˛ : ◊ππ Í¿πÛ∆ Ï∂Û∆ ◊π± ◊ππ ÂπÒ‘≈ ‘« È≈¿π®
¡ß◊ 17
‘«ÓßÁ √≈«‘Ï ¡Â∂ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï Á∂ «Ú⁄’≈ ÁØ «ÈÙ≈È √≈«‘Ï, ◊π± √≈«‘Ï ÚÒØ∫ Ï÷«Ù¡≈ «√˪Â, Ó∆∆ Í∆∆, √ß «√Í≈‘∆ ¡Â∂ «È◊π‰-√◊π‰ √±Í (‹∆¿π ¡Â∂ «Íø‚) Á∂ ÍzÂ∆’ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ◊πÁ∂Ú È∂ «¬√ «√ËªÂ È±ß Í±≈ ’È Ò¬∆ ‘«ÓßÁ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡’≈Ò Â÷ Á∆ ıπÁ ¡≈͉∂ ‘æʪ È≈Ò «√‹È≈ ’∆Â∆Õ «¬Ê∂ ‘∆ √«Â◊π± ‹∆ È∂ Ù√ Ë≈È ’∆Â∂Õ ‘«ÓßÁ ±Í √ß ¡Â∂ ¡’≈Ò Â÷ ±Í «√Í≈‘∆ Á∂ √πÓ∂Ò È≈Ò ‘∆ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á∆ √ßͱÈÂ≈ ‘πßÁ∆ ˛Õ
«È◊π‰ ±Í Î’∆∆ ‹Ó≈Ò È±ß ‘« ’∆ ±Í ÌØ‹È ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ √◊π‰ ±Í Ù≈‘∆ ‹Ò≈Ò È±ß Ø‡∆ ’æÍÛ≈, Ó’≈È ÍÀ√≈ ¡≈«Á √Ì ’πfi ⁄≈‘∆Á≈ ˛, ‹Ø «’ Ù√ª Á∂ ¡Ë∆È ˛ «¬√ Ò¬∆ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï Â∂ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Íz’≈Ù ÂØ∫ ¿π⁄∂ ◊π± √≈«‘Ï ¡Â∂ ‘Ø Ù‘∆Á «√ßÿª Á∂ Ù√ √πÌ≈«¬Ó≈È ‘ÈÕ «¬È∑ª Á∂ ÁÙÈ ’È È≈Ò ◊π± ÷≈Ò√∂ ȱß
‹Ï ¡≈Ú ’∆ ¡¿πË «ÈË≈È Ï‰À
¡«Â ‘∆ ‰ ÓÀ ÂÏ ‹±fi Ó¿π∫® Á√Ó ◊zßÊ Á∆ Íz∂‰≈ «ÓÒÁ∆ ˛ ¡Â∂ ÷≈Ò√∂ Á∆ Á∂◊ Â∂◊ Ϋ‘ Á≈ ÏØÒ≈ ÷≈Ò√∂
鱧 ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈ ÚæÒ «Ò‹ªÁ≈ ˛Õ ¡«Ë¡≈ÂÓ ◊π‰ª Á≈ ÷˜≈È≈ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï ¡≈ÂÓ’ Âæ’∆
Ò¬∆ «◊¡≈È ÷Û◊π ÎÛ’∂ «Ú’≈ª Â∂ Ϋ‘ Í≈¿π‰ Á∆ Íz∂‰≈ Á∂ «‘≈ ˛ : «◊¡≈È ÷Û◊π ÒÀ ÓÈ «√¿π Ò±fiÀ ÓÈ√≈ ÓÈ«‘ √Ó≈¬∆ ‘∂® ¡ß◊
1022 ¡Â∂ ÍøÊ’ ‹Ê∂ÏßÁ∆ È±ß Ó˜Ï±Â ’’∂ ˜πÒÓ È≈Ò ‡æ’ ÒÀ‰ Ò¬∆
¡’≈Ò Â÷ (Á√Ó ◊zßÊ) ¿πÍÁ∂Ù ’ «‘≈ ˛ : ¡«√ «¥Í≈È ÷ø‚Ø ÷Û’ ÂπÍ’ ÂÏ ¡ Â∆® √ÀÎ «√Ø‘∆ √À‘Ê∆ Ô˛ ‘Ó≈À Í∆®
«‹Ê∂ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï √≈∂ √ß√≈ Ò¬∆, √⁄∂ ¿πÍÁ∂Ù Á≈ √ªfi≈ ¡√Ê≈È ˛, ¿πÊ∂ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á≈ «Èæ‹∆ ¡√Ê≈È ˛Õ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á∆ ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈ Ò¬∆ ◊πÓÂ∂ «¬Ê∂ ‘∆ ‘πßÁ∂ ¡≈¬∂ ‘È, «¬ÊØ∫ ‘∆ ÷≈Ò√≈ ÁÒ ’√± Á∆ «‹æ ¡Â∂ ‘Ø Óπ«‘ßÓª Ò¬∆ ‹À’≈∂ ¤æ‚ ’∂ È◊≈∂ Á∂ ⁄؇ È≈Ò ⁄Û∑≈¬∆ ’Á≈ «‘≈ ˛Õ ◊π± ’∂ Ï≈◊, ‹ÀÂØ∫ Á∂ ÓØ«⁄¡ª Ò¬∆ ¡Â∂ ‘Ø ≈‹È∆Â’ Íz≈ÍÂ∆¡ª Ò¬∆ «¬ÊØ∫ ‘∆ ÎÀ√Ò∂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ◊πÏ≈‰∆ ’∆ÂÈ Á∂ È≈Ò-È≈Ò ’Ê≈, „≈‚∆ Ú≈ª, ’Ú∆ ÁÏ≈ ¡Â∂ ‘Ø ÒÀ’⁄ «¬Ê∂ ‘∆ ‘πßÁ∂ ‘∂ ‘ÈÕ
‘«ÓßÁ √≈«‘Ï ‘ «¬’ Ò¬∆ ‘ ʪ ‹≈‰ Á∆ ÷πæÒ∑ ˛ Í ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ”Â∂ ÷≈√ ʪ ”Â∂ ’∂ÚÒ ¡ß«ÓzÂË≈∆ «‘ ϫ‘ «Ú⁄ ͱ≈ «√ßÿ ‘∆ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ AIHD Á∂ ÿÒ±ÿ≈∂ ÂØ∫ Í«‘Òª «¬’ ’≈¯∆ Úæ‚≈ ÏØ‚ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ”⁄ Òæ«◊¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ÓÀ∫ ¡≈Í Á∂«÷¡≈ ˛ «‹√ ¿πÍ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ““«¬Ê∂ Ï≈’∆ ‘ ËÓ Á∂ ÏßÁ∂ Á∆ ¡Á≈√ Ì∂‡≈ ÍzÚ≈È ‘ØÚ∂◊∆ Í «‹√ ¡ß«ÓzÂË≈∆ «√æ÷ È∂ ’ج∆ ’π«‘ ’∆Â∆ ˛ ‹ª «‘ «Ú⁄ ’ج∆ ’Ó∆ «Á÷≈¬∆ ˛, ¿π√ Á∆ Ì∂‡≈ ÍzÚ≈‰ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊∆ È≈ ‘∆ ¡Á≈√ ‘ØÚ∂◊∆ ‹Á Âæ’ ¿π‘ Íø‹ «Í¡≈«¡ª ’ØÒØ∫ Ï÷«Ù¡≈ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ «¬√∂ Ò¬∆ ¡’≈Ò∆ αÒ≈ «√ßÿ ‹Ê∂Á≈ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ÚÒØ∫ Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆Â È±ß ’ØÛ∂ Ó≈È Á∆ √˜≈ √π‰≈¬∆ ◊¬∆ √∆ ¡Â∂ ¿π√ ◊π± Á∂ «Í¡≈∂ È∂ «ÈÓ≈‰≈ «√æ÷ ω ’∂ ÌπÒ Ï÷√≈¬∆ √∆Õ ¡Â∂ «¬‘ ÚÂ≈≈ ‘π‰ Ì∆ ⁄æÒ «‘≈ ˛Õ
‘«ÓßÁ √≈«‘Ï «Ú⁄ «Ï≈‹Ó≈È «È◊π‰ √±Í È≈ÙÚ≈È È‘∆∫ Í √◊π‰ √±Í È≈ÙÚ≈È ˛ «¬√ Ò¬∆ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï Ú≈Ò≈ «ÈÙ≈È √≈«‘Ï ¿πµ⁄≈ ˛ ¡Â∂ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ÚæÒ Á≈ «ÈÙ≈È √≈«‘Ï ¤Ø‡≈ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ È±ß ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ È∂ √z∆ ◊π± ◊zßÊ Á∂ Â≈Ï∂ æ«÷¡≈ √∆ ‹Ø ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï Á≈ ¿π⁄≈ «ÈÙ≈È «¬√ «√ËªÂ È±ß Ì∆ Í◊‡ ’Á≈ ˛Õ
÷≈Ò√≈ ¡’≈Ò Íπ÷ ’∆ ÎΩ‹®
Íz◊«‡˙ ÷≈Ò√≈ ÍÓ≈ÂÓ ’∆ ÓΩ‹®
Á√Ó ◊zßÊ
«¬√ ¡’≈Ò∆ ÎΩ‹ È∂ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï ¡ßÁ Í◊‡ ¡’≈Ò∆ ◊π‰, ÁÔ≈, ËÓ, √«Â, √ßÂØ÷, «ÈÌ¿π, «ÈÚÀÂ≈ ¡Â∂ ÍÓ∂Ù Á∂ ÌÂ∆ Ó≈◊ Â∂ ⁄æÒ ’∂ «¬È∑ª ◊π‰ª Á≈ Í√≈≈ √ß√≈ «Ú⁄ ’È≈ ˛Õ «¬√∂ Ò¬∆ Úæ‚∂ ÿÒ±ÿ≈∂ Ú∂Ò∂ ‹Á Â’∆ÏÈ Â∆‘ ÍÀ∫Â∆ ‘˜≈ ÷≈Ò√≈ ÍÓ≈ÂÓ ’∆ ÓΩ‹ È≈Ò ‹≈ «Ó«Ò¡≈, ÏÈ≈Ò∂ √ØÁπ Á∂ Í≈· «Í¤Ø∫ «¬’ «√ßÿ È∂ ’Ò◊∆¡ª Ú≈Ò∂ 鱧 ¡≈«‹˜ ¡Â∂ Ó√’∆È∆ Ú≈Ò≈ Í∂Ó Ì«¡≈ Â≈¡È≈ Ó≈«¡≈ √∆ «’ ◊zßÊ È±ß ÍøÊ Á∂ ÒÛ Ò≈«¬¡≈ √∆ «¬√ Ò¬∆
ÍøÊ ‹Ø È ‘≈ ÂØ ◊zßÊ ’¿πÈ Ó≈ÈÀ◊≈® ’Ò◊∆¡ª Ú≈Ò∂ È∂ ¡À√∆ ’Ò≈ ÚÂ≈¬∆ «’ «¬’ √≈Ò Á∂ ¡ßÁ ‘∆ ÍøÊ
È∂ Ò≈‘Ω Î«‘ ’∆Â∆ ¡Â∂ ÓπÛ AIHD Âæ’ ¡«‹‘≈ ÿÒ±ÿ≈≈ È‘∆∫ Ú≈Í«¡≈Õ
«È◊π‰ √±Í (√ßÂ) ÂØ∫ ¿πÍÁ∂Ù «ÓÒÁ≈ ˛ : Î∆Á≈ ‹Ø ÂÀ Ó≈«È Óπ’∆¡≈ «ÂÈ∑≈ È Ó≈∂ ÿπß«Ó®
¡≈ÍÈÛÀ ÿ ‹≈¬∆¡À Í «ÂÈ∑≈ Á∂ ⁄ßπ«Ó®¡ß◊ 1387
Í«Û ¡÷𠫬‘Ø Ïπfi∆¡À® Ó±÷À È≈«Ò È Òπfi∆¡À®
¡ß◊ 473
◊π± Á∂ √◊π‰ ±Í ¡’≈Ò Â÷ ÂØ∫ ¿πÍÁ∂Ù «ÓÒÁ≈ ˛Õ ‹ÏÀ Ï≈‰ Ò≈◊À® ÂÏÀ Ø√ ‹≈◊À®
Ï«⁄æ È≈‡’ (Á√Ó ◊zßÊ)
◊π «ÈßÁ≈ È √πȬ∆ ’≈È®
̇∂ ’À «Â√ √ß◊ «¥Í≈È® «‘ÂÈ≈Ó∂
¡Â∂ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á≈ «Í¤Ò∂ «ÂßÈ √Ω √≈Ò Á≈ «¬«Â‘≈√ «¬√∂ «√˪ Á∂ ¡≈Ò∂-Áπ¡≈Ò∂ ÿπßÓ «‘≈ ˛Õ
√«Â◊πª Á≈ «È◊π‰ √±Í (√z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆) «ÂßÈ ◊π‰ª Ú≈Ò∆ Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ «ÈÒ∂Í ˛, Í √◊π‰ √±Í «¬√ Ó≈«¬¡≈ Á≈ Ï«‰¡≈ ‘؉ ’’∂ «¬√ ”Â∂ √Ê±Ò ¡Â∂ Ù±÷√Ó Ó≈«¬¡≈ Á∆ ¤≈«¬¡≈ ÍÀ √’Á∆ ˛ «¬√ Ò¬∆ ¡’≈Ò Â÷ Á∂ Ú≈√ª 鱧 ‘«ÓßÁ «Ú⁄Ø∫ ¡≈Ú≈˜ ¡≈™Á∆ ˛ :
Â÷«Â ≈‹≈ √Ø Ï˛ «‹ Â÷ÂÀ Ò≈«¬’ ‘ج∆®
«‹È∆ √¸ ͤ≈«‰¡≈ √¸ ≈‹∂ √∂¬∆® ¡ß◊ 1088
√z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ «¬√ √±÷√Ó Ó≈«¬¡≈ ÂØ∫ Ï⁄‰ Á∆ ‹Ø √∂Ë «ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛ :
‹À√≈ √ß◊π «Ï√∆¡ «√¿π ˛ ∂ ÂÀ√Ø ‘∆ «¬‘ Í «◊z‘π®
¡ß◊ 403 ¿π√ 鱧 ‘∆ «Ú√Ê≈ È≈Ò ’‘≈‰∆¡ª Á∂ ±Í «Ú⁄ ÁÙÓ∂Ù ‹∆ È∂ Á√Ó
◊zßÊ Á∂ ““⁄«ÂØz Í≈÷Ô≈‰”” Ì≈◊ «Ú⁄ Á‹ ’∆Â≈ ˛ ª «’ ÷≈Ò√≈ ‘« Íæ÷Ø∫ √«⁄¡≈ ω ’∂ √¯ÒÂ≈ͱϒ ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈ «Ú⁄ ‘∂Õ «¬√∂ Ò¬∆ ÈÚ≈Ï ’ͱ «√ßÿ Ú◊∂ Á±-¡ßÁ∂Ù ◊π± ’∂ «√æ÷ª È∂ ‹Á ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï Á∆ ÁπÏ≈≈ ¿π√≈∆ ’∆Â∆ ª Á√Ó ◊zßÊ Á≈ Íz’≈Ù (’∂ÚÒ) ¡’≈Ò Â÷ ”Â∂ ‘∆ ’∆Â≈ ¡Â∂ ÊÛ≈ √≈«‘Ï ÚÒØ∫ ¿π ‘∆¡ª Í¿πÛ∆ Á∆ Ó«‘‘≈Ï Á∂ ¡ßÁÚ≈ ⁄«ÂØz Í≈÷Ô≈È «Ú⁄Ø∫ «¬‘ √ª «Ò÷∆¡ª ‘ج∆¡ª √È ‹Ø «’ ÈÚ∆∫ ¿π√≈∆ «¬Ó≈ «Ú⁄Ø∫ ◊≈«¬Ï ‘ÈÕ
√πË ‹Ï Â∂ ‘Ó Ë∆ Ï⁄È ◊π Á¬∂ ‘Ó≈∂®
ͱ «¬‘∂ Íz‰ ÂØ«‘ Íz≈‰ ‹Ï Ò◊ ÿ‡ Ê≈∂®
«Èæ‹ È≈∆ ’∂ √≈«Ê È∂‘π ÂπÓ «È τ¬∆Ô‘π®
Í È≈∆ ’∆ √∂‹ ̱«Ò √πÍÈ∂ ‘±ß È ‹¡¬∆Ô‘π® ⁄«Âz 21
Á√ª ‘∆ ◊π± √≈«‘Ï È∂ ’Á∂ Ì∆ «’√∂ 鱧 ¡≈͉≈ ËÓ «Â¡≈◊ ’∂ «√æ÷ ËÓ ¡ÍÈ≈¿π‰ Ò¬∆ È‘∆∫ «’‘≈Õ ÏÒ«’ √Ì È±ß «’‘≈ «’ ‹∂ 屧 Óπ√Ó≈È ˛ ª ⁄ß◊≈ Óπ√ÒÓ≈È Ï‰, ‹Ø◊∆, √«È¡≈√∆ ¡≈«Á 鱧 æÏ∆ ◊π‰ ¡Â∂ æÏ∆ ÌÀ «Ú⁄ «‘‰ Á∆ Â≈’∆Á ’∆Â∆Õ «¬‘∆ ¿πÍÁ∂Ù «‘ßÁ±, ÏØË∆ ¡Â∂ ‹ÀÈ∆ ¡≈«Á 鱧 «ÁæÂ≈Õ Ïz≈‘Ó‰ 鱧 ¿πÍÁ∂Ù «ÁæÂ≈Õ
√Ø Ïz≈‘Ó‰ ‹Ø «ÏßÁÀ Ïz‘Ó® ¡ß◊ 1411
’«‘ ’Ï∆ ‹Ø Ïz‘Ó Ï∆⁄≈À® √Ø Ïz≈‘Ó‰ ’‘∆¡Â ˛ ‘Ó≈À®
¡ß◊ 324
Í «‹√ È∂ «’‘≈ «’ ÓÀ∫ Âπ‘≈‚∆ «√æ÷∆ Ë≈È ’È∆ ˛ ¿π√ È±ß Ó‘≈≈‹ È∂ Áæ«√¡≈ «’ Ì≈¬∆ «√æ÷∆ Ë≈È ’È Ò¬∆ ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ ¤’ ’∂ Íø‹ ’’≈∆ «‘ æ÷ ¡Â∂ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á≈ ÒÛ ÎÛÕ √Ø «¬‘ «‘ ◊π± ’∂ «√æ÷ª Ò¬∆ ˛ «’√∂ ‘Ø Ò¬∆ È‘∆∫ ˛Õ
√Ì È±ß ÍÂ≈ ˛ «’ √≈‚∂ Á∂Ù Á≈ √ß«ÚË≈È ÏÈ≈¿π‰ Ú≈Ò∂ Ï‘πÂ∂ ’ª◊√ Í≈‡∆ Á∂ ÏßÁ∂ √∆ ‹Ø ¡≈Í ◊ªË∆ ‡ØÍ∆ ¡Â∂ ◊ªË∆ ÷æÁ Á∂ ’æÍÛ∂ ͪÁ∂ √È ‹Ø «’ ’ª◊√ Í≈‡∆ Á∂ «ÚË≈È ¡Èπ√≈ √∆Õ Í «ÚË≈È «’™«’ √≈∂ Á∂Ù Ò¬∆ Ò≈◊± ‘؉≈ √∆ «¬√ Ò¬∆ «ÚË≈È ÿ≈Ûª È∂ ◊ªË∆ ÷Á ¡Â∂ ◊ªË∆ ‡ØÍ∆ Í«‘ȉ Ò¬∆ «ÚË≈È «Ú⁄ «’Â∂ È‘∆∫ «Ò«÷¡≈Õ «¬√∂ Â∑ª √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï, ’πÒ ÁπÈ∆¡ª Á∂ ÍÓ≈Ê’ ‹«◊¡≈√±¡ª Ò¬∆ ˛ «¬√ Ò¬∆ «¬√ «Ú⁄ ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ ¤’‰ ¡Â∂ Íø‹ ’’≈∆ «‘ Á‹ È‘∆∫ ’∆Â∆Õ «¬‘ ’∂ÚÒ ◊π± ’∂ «√æ÷ª Ò¬∆ «‘ÂÈ≈«Ó¡ª «Ú⁄ Á‹ ˛Õ ‘π‰ «‹‘Û∂ ÒØ’ «¬‘ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ ‹∂ «√æ÷ Ï‰È Ò¬∆ ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ ¡Â∂ Íø‹ ’’≈∆ «‘ Á∆ ’ج∆ ÒØÛ È‘∆∫ «’™«’ «¬‘ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ È‘∆∫, ÓßÈ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «’ ¿π‘ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Á∂ √ÓπßÁ «Ú⁄ ◊ØÂ∂ ÷≈ ‘∂ ‘ÈÕ
«‹‘Û∂ ¡÷ΩÂ∆ «ÚÁÚ≈È «¬‘ Íz⁄≈ ’ ‘∂ ‘È «’ Á√Ó ◊π± Á∆ Ï≈‰∆ ¡≈«Á ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈Ï∆ È‘∆∫ ’ √’Á∆, ¿π‘ Ù≈«¬Á ÌπæÒ ◊¬∂ «’ Á√Ó∂Ù ‹∆ È∂ ıπÁ ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ «Â¡≈ ’È Ú∂Ò∂ ‹Íπ‹∆ √≈«‘Ï Á∂ Í≈· «Í¤Ø∫ ‹≈Íπ, √πË≈ √Úæ¬∆¬∂ ¡Â∂ ⁄ØÍ∆ Á≈ Í≈· ’’∂ «Î ¡≈ÈßÁ √≈«‘Ï Á≈ Í≈· ’∆Â≈ √∆Õ ÍzßÍ≈ ¡Èπ√≈ ‘π‰ Ì∆ ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ «Â¡≈ ’È Ú∂Ò∂ «¬√∂ ÂÂ∆Ï È≈Ò «¬‘ Ï≈‰∆¡ª ÍÛ∑∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ‹Á ıπÁ ’Ò◊∆Ë Ó‘≈≈‹ «¬√ Ï≈‰∆ 鱧 Ï≈Ï Á≈ ‘æ’ Á∂ ◊¬∂ ‘È Âª ‘π‰ Á∂ ¡À∂ ◊À∂ ¡÷ΩÂ∆ «ÚÁÚ≈Ȫ Á∆ «¬√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ’∆ Úπ’¡Â ˛? Ï≈Ï≈ Á∆Í «√ßÿ Ù‘∆Á Á∆ «ÈÂÈ∂Ó Á∆ ÍØÊ∆ «Â¿π‰≈ Íπ‹≈∆¡ª «˜Ò∑≈ Ï«·ß‚≈ ÂØ∫ Íz≈Í ‘ج∆ ˛, ¿π√ «Ú⁄ ÁØÈØ∫ ◊zßʪ Á∆¡ª Ï≈‰∆¡ª, Á‹ ‘ÈÕ √Ø ‘π‰ ‘Ø «’√∂ ÍÓ≈‰ Á∆ ÒØÛ «¬√ Ó≈ÓÒ∂ «Ú⁄ È‘∆∫ ‘∆Õ
«√æ÷ «Ó√Òª Ú∂Ò∂ ÁØȪ ◊zßʪ Á≈ «¬’Ø «‹‘≈ √«Â’≈ «√æ÷ ’Á∂ √È ¡Â∂ ÍøÊ’ ÎÀ√«Ò¡ª Ò¬∆ ““√Ï ÷≈Ò√≈”” Á∂ «¬’æ· «Ú⁄ ◊πÓÂ≈ ’È Ò¬∆ ÁØȪ ◊zßʪ Á≈ Íz’≈Ù ‘πßÁ≈ √∆Õ Johan Malcom
È∂ AHAB ¬∆. «Ú⁄ «Ò÷∆ ¡≈͉∆ «’Â≈Ï Shetch of the Siks «Ú⁄ «¬√ Â∑ª Á‹ ’∆Â≈ ˛Õ
When the chiefs meet upon this solemn occarsin
concluded that all private animosties ceases and that
every man sacrifices his personal feelings at the shrine
of the general good, and actanated by principles of pure
patriotism, thinks of nothing but the interest of religion
and the commonwealth to which he belong. When the
chiefs and principal leaders are seated, the ‘Adi
Garanth’ and Duswend “Padeshah Ka Garanth” are
placed before them, They all bend their heads before
these scripitures and exclaim -”Waheguru Ji ka Khalsa
Waheguru Ji ki Fateh.” ‹Ø«Â ±Í ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï Á≈ √«Â’≈ ¡’≈Ò Â÷ ÚÒØ∫ ‘πßÁ≈
«‘≈ ˛Õ «¬√∂ Ò¬∆ ¡’≈Ò Â÷ √≈«‘Ï ÚæÒ Á≈ «ÈÙ≈È √≈«‘Ï ¤Ø‡≈ ˛Õ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Ó‘≈≈‹ Á≈ Íz’≈Ù ¡Â∂ ’∆ÂÈ Â÷ √≈«‘Ï ÂØ∫ Í«‘Òª Ùπ± ‘πßÁ≈ ˛Õ Ù≈Ó È±ß √ØÁπ Á≈ Í≈· Ì∆ Â÷ √≈«‘Ï Â∂ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï Ùπ± ‘Ø‰ ÂØ∫ «Í¤Ø∫ ‘πßÁ≈ ˛Õ ¡À√≈ Ì∆ ÍÛ∑È È±ß «Ó«Ò¡≈ ˛ «’ Â÷ √≈«‘Ï Â∂ √Ïæ ÷≈Ò√∂ Á∂ Ò¬∂ ÎÀ√«Ò¡ª Ò¬∆ ¡Á≈√ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï ‘ßπÁ∆ ‘∆ ˛Õ Íz≈⁄∆È ÍøÊ Íz’≈Ù Á∂ ’Â≈ ÂÈ «√ßÿ Ìß◊± ¡Èπ√≈ Ï≈Ï≈ ◊πÏ÷Ù «√ßÿ Ù‘∆Á È∂ Ù‘∆Á∆ ◊≈È≈ Â÷ √≈«‘Ï Â∂ ÏßÈ∑ ’∂ ¡Á≈√ ‘«ÓßÁ √≈«‘Ï ’∆Â∆ √∆Õ «¬√ ‘«ÓßÁ Á∆ ≈÷∆ Ò¬∆ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ È∂ «¬ÂÈ∂ «√ «ÁæÂ∂ ‘È «’ ‹∂ √≈∆ Í’Ó≈ «Ú⁄ ‹ØÛ ’∂ ÷ Á∂¬∆¬∂ ª Ì∆ ͱ∂ È‘∆∫ √Óª √’‰◊∂Õ ÍøÊ È±ß ◊π«¡≈¬∆ ÁÙÓ∂Ù ‹∆ È∂ ⁄Ó’Ω Á∆ ◊Û∑∆ «Ú⁄ Ï÷Ù∆, ‹Á ÍøÊ Á≈ ‘π’Ó ÓßÈ ’∂ ◊Û∑∆ ¤æ‚ ’∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂ ¡Â∂ ◊zßÊ È±ß ◊π«¡≈¬∆ ‹ØÂ∆ ‹Ø«Â √Ó≈¿π‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ȪÁ∂Û (‘˜± √≈«‘Ï) «ÁæÂ∆ √∆Õ «¬√ Â∑ª ¡≈«Á ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï ¡Â∂ Á√Ó ◊zßÊ Á∂ √πÓ∂Ò È≈Ò Ê‰Á≈ ˛, Ï≈‰∆ ¡Â∂ Ï≈‰≈, Á∂◊ ¡Â∂ Â∂◊, Ó≈Ò≈ ¡Â∂ Ì≈Ò≈, √∂Ú≈ ¡Â∂ «√Ó‰ Ú≈Ò∂ √ß «√Í≈‘∆¡ª Á≈ √Ó±‘ ÍøÊ ÷≈Ò√≈Õ ¡«◊¡≈ÈÂ≈ Úæ√ ‘π‰ Á√Ó ◊zßÊ «ÚπæË ’πÍz⁄≈ ’È Ú≈Ò∂ ◊π± Á∂ ‹∆¿π ¡Â∂ «Íø‚ «Ú⁄≈Ò∂ Á∆Ú≈ ÷Û∑∆ ’’∂ Í≈Û≈ Í≈¿π‰ Ò¬∆ ÂÂÍ ‘ÈÕ
¡≈«Á √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á≈ √Á’≈ ◊π± ’∂ «√æ÷, ÍzÓ≈ÂÓ≈ Á∂ È≈Ó «Ú⁄ Ò∆È ‘Ø ’∂ ÚÀ≈◊∆, «Â¡≈◊∆, ÁÔ≈, ËÓ, √Â, √ßÂØ÷ ¡Â∂ ‘Ø æÏ∆ ◊π‰ª Ú≈Ò∂ √ß ω ◊¬∂Õ Á√Ó∂Ù «ÍÂ≈ È∂ ¡≈͉∆¡ª Á√Ó ◊zßÊ Á∆¡ª ⁄È≈Úª Áπ¡≈≈ «¬È∑ª √ߪ 鱧 ÷ø‚∂, «¥Í≈Ȫ, Â∆ ’Ó≈‰ ¡Â∂ Ì≈«Ò¡ª È≈Ò √‹≈ ’∂, Ó√ ‘≈Ê∆¡ª È≈Ò ‡æ’ ÒÀ‰ Ú≈Ò∂, √Ú≈ Òæ÷ È≈Ò ÒÛÈ Ú≈Ò∂, Áπ«È¡≈Ú∆ Â÷ª È≈Ò ‡æ’ ÒÀ‰ Ú≈Ò∂ «ÈÌ¿π «√ßÿ (Ù∂) ω≈ «ÁæÂ≈Õ
√≈‚∂ Á∂Ù «Ú⁄ Í«‘Òª «¬’ Ú◊ √ߪ Á≈ √∆ ¡Â∂ Á±√≈ Ú◊ (≈‹Í±Â) «ÈØÒ «√Í≈‘∆ √∆Õ «¬’æÒ≈ «¬’æÒ≈ Íæ÷ ¡Ë±≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ˆπÒ≈Ó∆ Ìπ◊‰∆ ͬ∆Õ ◊π± È≈È’, ◊π± ◊Ø«ÏßÁ √≈«‘Ï (¡≈«Á √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï ¡Â∂ Á√Ó ◊zßÊ) Á≈ √Á’≈ «È¡≈∂ Â∆√ ÍøÊ Ú≈«Ò¡ª È∂ ‹Ø «¬«Â‘≈√ «√«‹¡≈ ¿π‘ Áπ«È∆¡ª «Ú⁄ Ò≈«Ó√≈Ò ˛Õ
¡«‘ÓÁ Ù≈‘ ¡ÏÁ≈Ò∆ È≈Ò ¡≈¬∂ «¬«Â‘≈√’≈ ’≈˜∆ ȱ Óπ‘ßÓÁ È∂, «¬√ «È¡≈∂ ÷≈Ò√∂ Á∂ ÁØȪ Íæ÷ª Á∆ √ß√≈ √≈‘Ó‰∂ √‘∆ Â√Ú∆ Í∂Ù ’’∂ æ‹ ’∂ Â≈∆¯ ’∆Â∆ ˛Õ
““«¬È∑ª Á≈ ¡√Ò∆ È≈Ó «√ßÿ ˛ «‹√ Á≈ Ó≈¡È≈ «‘ßÁ∆ «Ú⁄ Ù∂ ˛Õ ‹Á «¬‘ ÓÀÁ≈È∂ ‹ß◊ «Ú⁄ ‘πßÁ∂ ‘È Âª Ù∂ Úª◊ ÚÀ∆ Â∂ fi͇Á∂ ‘È ¡Â∂ ‹Á ¡ÓÈ «Ú⁄ ‘πßÁ∂ ‘È Âª «¬ßÈ∂ «Á¡≈Ò± ‘πßÁ∂ ‘È «’ ‘≈ÂÓ Â≈¬∆ (¬∆≈È Á≈ «¬’ Ï≈ÁÙ≈‘ ‹Ø Ï‘π «Á¡≈Ò± √∆) 鱧 Ó≈ Í≈ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ
¶◊ ω≈ ’∂ ¿π⁄∆ ¡≈Ú≈˜ «ÁßÁ∂ ‘È ““◊π± ’≈ ¶◊ «Â¡≈ ˛ √Ì ¤’ØÕ”” «’æ‚≈ ‘∆ Úæ‚≈ ÁπÙÓ‰ ¡≈ ’∂ Íø◊ «Ú⁄ ÏÀ· ‹≈Ú∂ «¬‘ ’Á∂ ¿π·≈™Á∂ È‘∆∫Õ
«‹Ê∂ ¡≈«Á ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï «¬’æ·∂ ÏÀ· ’∂ ÍÓ∂Ù Á∂ ◊π‰ ◊≈«¬È ’È Á≈ ¿πÍÁ∂Ù ’Á≈ ˛:
‘Ø«¬ «¬’Âz «ÓÒ‘π Ó∂∂ Ì≈¬∆
Áπ«ÏË≈ Á± ’‘π «ÒÚ Ò≈«¬®
‘« È≈ÓÀ ’∂ ‘ØÚ‘π ‹ØÛ∆ ◊πÓ«π÷ ÏÀ√‘π √Î≈ «Ú¤≈«¬®
(¡ß◊ 1185)
¿πÊ∂, Á√Ó∂Ù «ÍÂ≈ Á∂ Á√Ó ◊zßÊ ÂØ∫ ÚØ√≈«¬¡≈ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ ¿πÍÒ∂ ¿πÍÁ∂Ù ’Ó≈¿π‰ Á∂ È≈Ò ‘∆ È◊≈∂ Á∆ ⁄؇ È≈Ò, «ÈÙ≈È √≈«‘Ï Ò«‘≈™Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡≈ÈßÁÍπ √≈«‘Ï Á∆ ⁄È ◊ß◊≈ Á∆ Ï∂Â∆ «Ú⁄ ‘ØÒ∂ Ó‘æÒ∂ Â∂ ‹ß◊∆ ’ÂæϪ È≈Ò ÍøÊ È±ß ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈ ÚæÒ «Ò‹ªÁ≈ ˛Õ
«√æ÷-«√ßÿ-÷≈Ò√≈«¬æ‡ª, ØÛ∂ √∆«Ó߇ ¡≈«Á È≈Ò ’ج∆ «¬Ó≈ ωÁ∆ ˛Õ «¬‘Ø √Ì ’πfi
È≈Ò «√È∂Ó≈ Â∂ ÓÀ-÷≈È≈ ωÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬√∂ √Ì ’≈√∂ È≈Ò √’±Ò ¡Â∂ ◊πÁπ¡≈≈ ωÁ≈ ˛Õ «√¡≈‰≈ ÓÈπæ÷ «ÏÒ«‚ß◊ Á≈ È’Ù≈ Á∂÷ ’∂ √Ófi ‹ªÁ≈ ˛ «’ «¬√ È’Ù∂ ¡Èπ√≈ ÏÀ∫’ ω∂◊≈ ‹ª √’±Ò ω∂◊≈Õ
«ÏÒ«‚ß◊ ω≈È Ò¬∆ Í«‘Òª È’Ù≈ ωÁ≈ ˛ «Î «È¿±∫ Ì∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬√ «Í¤Ø∫ ¿π√≈∆ ’’∂ ¡ßÁ Ï≈‘ ’ßÓ Í±≈ ’’∂ ‹Á «ÏÒ«‚ß◊ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ ª «ÏÒ«‚ß◊ Á≈ “¡Ó «ÚÒ≈”, ’Â≈ ’≈‡∂‹ ¡≈«Á È≈™ «Ò«÷¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ «‹√ ÂØ∫ «ÏÒ«‚ß◊ Á∆ Í«‘⁄≈È ¡Â∂ «¬√ «Ú⁄ «‘‰ Ú≈«Ò¡ª Á≈ ÍÂ≈ Ò◊Á≈ ˛Õ
«‹√ «√æ÷∆ Á∂ Ó‘æÒ Á∆ «È™ ◊π± È≈È’ √æ⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ È∂ æ÷∆, √Ó∂∫ √Ó∂∫ Ï≈’∆ ◊π± √≈«‘Ϫ È∂ «¬√ Ó‘æÒ Á∆ ¿π√≈∆ ’∆Â∆, ¡ßÁØ∫ Ï≈‘Ø∫ √Ú≈«¡≈ ¡Â∂ ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ È∂ «¬√ Ó‘æÒ È±ß ¡ßÂÓ ¤Ø‘ª Á∂ ’∂ Ï≈‘Ø∫ Ï≈‰∂ È≈Ò «Ùß◊≈«¡≈ ¡Â∂ ÷≈Ò√≈¬∆ «‘ Á∆ Ú≈Û ’ ’∂ È≈™ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ æ«÷¡≈Õ
«¬Ê∂ «¬‘ Áæ√‰≈ Ú∆ ˜±∆ ˛ «’ ◊π± È≈È’ √≈«‘Ï Á∆ ⁄Ò≈¬∆ «√æ÷ Ò«‘ Á≈ È≈™ Á∂ÙÚ≈√∆¡ª «Ú⁄ ¡Â∂ √’≈∂ ÁÏ≈∂ È≈È’ ÍøÊ∆ Íz⁄Ò √∆Õ ¬∆≈È Ú≈√∆ Óπ‘√È Î≈È∆ È∂ Á∂Ù Á≈ ÌzÓ‰ ’ ’∂, «¬Ê∂ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ ËÓª Ï≈∂ ‹Ø «’Â≈Ï “˜«Ï√ Â≈È∂ Ó˜≈‘Ï” «Ò÷∆ ¿π√ «Ú⁄ «√æ÷ Ò«‘ 鱧 “È≈È’ ÍøÊ∆” Á≈ È≈™ «ÁæÂ≈ ˛Õ «¬‘ √ÀÒ≈È∆ √z∆ ◊π± ‘«◊Ø«ÏßÁ √≈«‘Ï Á≈ √Ó’≈Ò∆ √∆, ’¬∆ Ú≈∆ ◊π± √≈«‘Ï È±ß «Ó«Ò¡≈ ¡Â∂ Á∂Ù Í ’∂ Ì∆ ◊π± √≈«‘Ï È≈È’ «⁄æ·∆ Íæ «Ò÷Á≈ «‘≈Õ Ó‘≈È ’ØÙ «Ú⁄ Ì≈¬∆ ’≈È∑ «√ßÿ ‹∆ È∂ «¬√ ÂæÊ È±ß ’ϱ«Ò¡≈ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª Ò≈‘Ω ÁÏ≈ ÂØ∫
Á√ßÏ AGA@ «Ú⁄ ‹Ø «√æ÷ª Á∆ ’ÂÒ∂¡≈Ó Á≈ ÎπÓ≈È ‹≈∆ ‘Ø«¬¡≈ ¿π√ Á∆ «Ò÷ √∆ : È≈È’ Í√ª ≈ ‘ ‹≈ «’ ÏÔ≈ÏßÁ, Ï ’ÂÒ √≈ÈßÁÕ” Ì≈Ú : «‹Ê∂ «’Â∂ Ì∆ È≈È’ ÍøÊ∆ «Á÷‰ ’ÂÒ ’ «ÁæÂ∂ ‹≈‰Õ
√z∆ ◊π± È≈È’ Á∂Ú Ó‘≈≈‹ È∂ È≈Ó, Á≈È, «¬ÙÈ≈È Ú≈Ò∂ «√æ÷∆ Ó‘æÒ Á∆ «È™ æ÷∆Õ √Ì È±ß ˝ Á≈ Ï∆‹ Óß «ÁæÂ≈Õ «¬’ ÍÓ∂√ ‹Ø ““¡≈«Á √æ⁄, ‹π◊≈«Á √æ⁄ ˛ Ì∆ √¸ È≈È’ ‘Ø√∆ Ì∆ √⁄”” 鱧 «Ë¡≈¿π‰ Á≈ ¿πÍÁ∂Ù «ÁæÂ≈Õ ‘æÊ∆∫ «’ ’’∂ ‹∆ÚÈ «ÈÏ≈‘ ’È ¡Â∂ √Ó≈‹’ ÌÒ≈¬∆ Ò¬∆ Úß‚ ¤’‰ Á≈ È∆ÔÓ Ï‰≈«¬¡≈Õ ¿±⁄ È∆⁄ Á≈ «ÚÂ’≈ ÷ÂÓ ’È Ò¬∆ “¬∂’ «ÍÂ≈ ¬∂’√ ’∂ ‘Ó Ï≈«’” Á≈ Í≈· ÍÛ∑≈«¬¡≈Õ ¡≈͉∆ Ú∆⁄≈Ë≈≈ 鱧 √Á∆Ú ’≈Ò ’≈«¬Ó æ÷‰ Ò¬∆ Ï≈‰∆ ⁄∆Õ “ÙÏÁ ◊π± √π«Â Ëπ«È ⁄∂Ò≈”” Á∆ Ó«Ô≈Á≈ ’≈«¬Ó ’∆Â∆Õ
√ß◊ ¡Â∂ Íø◊ Á≈ È∆ÔÓ Ï‰≈ ’∂ ¡ß«Óz Ú∂Ò∂ Á∆ √ßÌ≈Ò, ‹Íπ ‹∆ Á≈ «ÈÂÈ∂Ó È≈Ò Í≈· ¡Â∂ ¡≈√≈ Á∆ Ú≈ Á≈ ’∆ÂÈ Á∆ ∆ ÂØ∆Õ Ì≈¬∆ ◊πÁ≈√ ‹∆ È∂ Í«‘Ò∆ Ú≈ Á∆ 31Ú∆∫ Í¿πÛ∆ «Ú⁄ «¬™ Áæ«√¡≈ :
Ï≈Ï≈ ¡≈«¬¡≈ ’Â≈ Íπ« Ì∂÷ ¿πÁ≈√∆ √◊Ò ¿πÂ≈≈Õ
Í«‘ √ß√≈∆ ’ÍÛ∂ Óß‹∆ ÏÀ· ’∆¡≈ ¡ÚÂ≈≈Õ
------------
◊Ô≈È ◊ØÙ‡ ⁄⁄≈ √Á≈ ¡È‘Á ÙÏÁ ¿π·∂ Ëπ«È’≈≈Õ
√ØÁ ¡≈Â∆ ◊≈Ú∆¡À ¡ß«Óz Ú∂Ò∂ ‹≈Í ¿π⁄≈≈Õ
È≈È’ Á∆ Á±√∆ ‹Ø È∂ Ï≈Ï∂ È≈È’ Á∂ ͱ«È¡ª ”Â∂ ⁄Ò«Á¡ª ◊πÓπ÷∆ «ÒÍ∆ «Ú◊√ ’ ’∂ Ï≈‰∆ «Ú⁄ Ú≈Ë≈ ’∆Â≈Õ ◊π± «¬Â«‘≈√ ¡Â∂ ◊πÏ≈‰∆ Á∆¡ª ÍØÊ∆¡ª Íz⁄Ò ’∆Â∆¡ªÕ
√z∆ ◊π± ¡ÓÁ≈√ ‹∆ È∂ Í«‘Ò∂ ÍzØ◊≈Ó È±ß «ÈÏ≈‘πß«Á¡ª √Ó≈‹’ √πË≈ Ò¬∆ Ï¿πÒ∆ ¡Â∂ Íß◊Â È±ß Íæ«’¡ª ’∆Â≈ ª ‹Ø √ß◊Â∆ «¬ÙÈ≈È
¡Â∂ Íø◊ Á∆ ∆ È≈Ò ¿±⁄-È∆⁄ Á≈ Í≈Û≈ ÷ÂÓ ’∆Â≈ ‹≈ √’∂Õ «¬√Â∆¡ª «Ú⁄ ÍÁ∂ ¡Â∂ √Â∆ Á∆ √Ó ÷ÂÓ ’È Ò¬∆ ¿πÍÁ∂Ù «ÁæÂ≈ : √Â∆¡≈ ¬∂«‘ È ¡≈÷∆¡≈«È ‹Ø Ó«Û¡ª Ò«◊ ‹¶«È®
È≈È’ √Â∆¡≈ ‹≈‰∆¡È «‹ «Ï‘∂ ⁄Ø«‡ Óß«È®
Ì∆ √Ø √Â∆¡≈ ‹≈‰∆¡È, √∆Ò √ßÂØ÷ ‘ß«È® ¡ß◊ 787
«√æ÷∆ Íz⁄≈ Ò¬∆ Á∂Ù Á∂ √≈∂ √±«Ï¡ª «Ú⁄ Óß‹∆¡ª √Ê≈Í ’∆Â∆¡ª «‹È∑ª «Ú⁄ ’πfi «¬√Â∆¡ª Ì∆ √ÈÕ Ï≈¡Á «Ú⁄ «¬‘Ø Ó√ßÁ ¡÷Ú≈¬∂Õ
√z∆ ◊π± ≈ÓÁ≈√ ‹∆ È∂ «√æ÷ª Ò¬∆ ’∂∫Á∆ ¡√Ê≈È √Ê≈Í ’∆Â≈Õ ‹Ø Í«‘Òª, ◊ππ ⁄’ Á∂ È≈¿π∫ È≈Ò ÓÙ‘± ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂ √ØÚ Ï‰È ’’∂ ¡ß«ÓzÂ√ ’‘≈™Á≈ ˛Õ «¬√ 鱧 ÚÍ≈’ ’∂∫Á ω≈«¬¡≈ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ Â∑ª Á∂ EB «’æÂ∂ ’È Ú≈Ò∂ ÒØ’ Ú√≈¬∂Õ «¬Ê∂ «¬‘ Ì∆ Áæ√‰≈ ˜±∆ ˛ «’ ◊π± √≈«‘Ï È∂ «¬√ Ù«‘ Â∂ ¡≈√ Í≈√ Á∆ ˜Ó∆È √æ √Ω ¡’Ï∆ πͬ∂ Á∂ ’∂ ÓπæÒ ÷∆Á∆ √∆Õ √Ø ¡ß«ÓzÂ√ Ù«‘ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á∆ «Ú≈√ ˛Õ
√z∆ ◊π± ¡‹È Á∂Ú Ó‘≈≈‹ È∂ «ÍÂ≈ ◊π± Á∂ Ú√≈¬∂ È◊ «Ú⁄ √ØÚ Á∆ ÷πÁ≈¬∆ ’Ú≈¬∆ ‘«ÓßÁ Á∆ ¿π√≈∆ ’∆Â∆ ¡Â∂ ÓÈπæ÷Â≈ Á∆ ’«Ò¡≈‰ Ò¬∆ √z∆ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï Á∆ √ßÍ≈ÁÈ≈ ’∆Â∆Õ ÂÈ Â≈È ¡Â∂ ’Â≈Íπ («˜Ò∑≈ ‹¶Ë) Ù«‘ Ú√≈¬∂Õ ÂÈ Â≈È «Ú⁄ ’Ø‘Û∆¡ª ¡Â∂ ‘Ø Ø◊ª Á∂ «¬Ò≈‹ Ò¬∆ ‘√ÍÂ≈Ò ⁄≈Ò± ’∆Â≈Õ ÒØÛ ÍÀ‰ ”Â∂ ÓÈπæ÷Â≈ Á∆ √∂Ú≈ Ò¬∆ Ò≈‘Ω ’≈Ò ÍÀ‰ Â∂ ¡≈Í ¶◊ Ò≈«¬¡≈ ¡Â∂ Óπ«Á¡ª Á∆ √ßÌ≈Ò ’’∂ «√æ÷ È±ß Í¿πÍ’≈ ’È Ò¬∆ ¿πÂÙ≈«‘ ’∆Â≈Õ ¡ßÂ È±ß √æ ËÓ Â∂ ’πÏ≈È ‘؉ Á≈ Í≈· ÍÛ∑≈¿π‰ Ò¬∆ Ò≈√≈È∆ Ù‘∆Á∆ Í≈¬∆Õ
√z∆ ◊π± ‘«◊Ø«ÏßÁ √≈«‘Ï È∂ ¡’≈Ò Â÷ Á∆ ⁄È≈ ’∆Â∆, «√æ÷ª «Ú⁄ Ï∆ √ ÌÈ Ò¬∆ ◊πÏ≈‰∆ Á∂ È≈Ò È≈Ò „≈‚∆ Ú≈ª Á≈ ◊≈¿π‰≈ Ùπ± ’∆Â≈Õ ◊Ú≈Ò∆¡ Á∂ «’Ò∂ «Ú⁄ EB «‘ßÁ± ≈‹Í±Â ≈«‹¡ª 鱧 «‘≈ ’≈ ’∂ ÏßÁ∆ ¤ØÛ ’‘≈¬∂Õ Ó∆∆ Í∆∆ Á≈ «√˪ ⁄Ò≈«¬¡≈, Ù√ Ë≈∆
‹ØË∂ ω≈ ’∂ ‘’±Ó È≈Ò ⁄≈ ‹ß◊ª «‹æ ’∂ Á∂Ù Ú≈√∆¡ª Á≈ ÓÈØÏÒ ¿π⁄≈ ’∆Â≈ ¡Â∂ √≈Ï ’ Á«æÂ≈ «’ «ÚÁ∂Ù∆, ˜≈ÒÓ ‘≈’Ó ¡«‹æ ȑ∆∫, «¬’Óπæ· ‘Ø ’∂ Ò«Û¡ª «‹æÂ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ ◊π ¡√Ê≈È Á∆ √ßÌ≈Ò ’∆Â∆ ¡Â∂ Ó≈fi∂, Ó≈ÒÚ∂, ’ÙÓ∆, Ϫ◊, Í∆Ò∆ Ì∆ (¿π ÍzÁ∂Ù) Âæ’ «√æ÷∆ Íz⁄≈ ’∆Â≈Õ
√z∆ ◊π± ‘«≈«¬ √≈«‘Ï È∂ Í«‘Ò∂ ◊π±¡ª È∂ ÍÁ-«⁄ßÈ∑ª ”Â∂ ⁄ÒÁ∂ ‘ج∂, «Èæ‹∆ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ’∂ «√æ÷ª «Ú⁄ ◊πÏ≈‰∆ Á∂ √«Â’≈ Á≈ ¿πÍÁ∂Ù Á∂ ’∂ «’‘≈ : «‹È ÓÈ Ï≈‰∆ ¡ÁÏ Á≈ Ë≈≈Õ
√Ø È‘ ’‘∆¡Â «√÷ ‘Ó≈≈Õ (◊π. Íz. √±‹ Íz’≈Ù)
«¬√∂ √ßÁÌ «Ú⁄ ◊πÏ≈‰∆ Á∆ Âπ’ Á≈ «¬’ ¡æ÷ ÏÁÒ‰ Ò¬∆ ¡≈͉∂ Úæ‚∂ Íπæ Ï≈Ï≈ ≈Ó ≈«¬ 鱧 «Âz√’≈ «ÁæÂ≈Õ «’™«’ ¿π√ È∂ ¡Ωß◊˜∂Ï Á∂ ÁÏ≈ «Ú⁄ Ù≈‘∆ ‹Ò≈Ò ÂØ∫ fi∂Í ÷≈ ’∂
«Óæ‡∆ Óπ√ÒÓ≈È ’∆ Í∂ÛÀ ͬ∆ ’π«Ó¡≈® ¡ß◊ 466
鱧 “«Óæ‡∆ Ï∂¬∆Ó≈È” ’«‘ «ÁæÂ≈ √∆Õ ◊π± Ï≈Ï∂ Á∆ ¡æ·Ú∆∫ ‹Ø √z∆ ◊π± ‘««’ÙÈ √≈«‘Ï È∂ ÁπÈ∆¡ª ȱß
«Á÷≈ «ÁæÂ≈ «’ ◊π± ◊æÁ∆ ¡◊ßÓ∆ Ï÷«ÙÙ ˛Õ «¬√ Á≈ ¿πÓ È≈Ò ’ج∆ Âπ¡Ò’ È‘∆∫Õ «¬√ ◊æÒ È±ß √≈Ï ’È Ò¬∆ ◊±ß◊∂ ¤‹± fi∆Ú ÂØ∫ ◊∆Â≈ Á∂ ¡Ê ’Ú≈ ’∂ ‘ß’≈∆ Ïz≈‘Ó‰, Ò≈Ò ⁄ßÁ Á≈ ¡‘ß’≈ ÂØ«Û¡≈, ¡≈͉∆ ‹∂Ï Á≈ πÓ≈Ò Á∂ ’∂ ’Ø‘Û∆ Á≈ Áπ÷ Á± ’∆Â≈ ¡Â∂ «ÁæÒ∆ «Ú⁄ Ó≈Â≈ Á∂ Íz’ØÍ ÂØ∫ Áπ÷∆ «ÁæÒ∆ Ú≈√∆¡ª Á≈ Áπæ÷ ‘«¡≈Õ ¡ß «Ú⁄ Ï≈Ï∂ È≈È’ Úª◊ «ÈÌÀ ¡Ú√Ê≈ «Ú⁄ «Ú⁄Á∂ ‘ج∂, «ÍÂ≈ ◊π± Á≈ ‘π’Ó ÓßÈ’∂ :
È≈«‘ Óπ◊Ò ’Ø ÁÙÈ ÁÀ ˛∫Õ
Â∂, Í«‘≈ «ÁßÁ∂ ‘ج∂ «ÁæÒ∆ «Ú⁄ ¡Ωß◊˜∂Ï È±ß «ÓÒ∂ Ï◊À ÍÒØ’ ÍË≈È∂ ’’∂ √ß√≈ Ò¬∆ «¬’ ¿πÁ≈‘‰ ω ◊¬∂Õ
¡ÓÈ, ÙªÂ∆ ¡Â∂ ÚÀ≈◊ Á∆ ӱ √z∆ ◊π± Â∂ˆ Ï‘≈Á √≈«‘Ï È∂ Ïz‘Ó «◊¡≈È∆ Á∂ ‹Ø ◊π‰, √π÷Ó‰∆ √≈«‘Ï «Ú⁄ Íø⁄Ó «ÍÂ≈ È∂ «Ò÷∂ ¡Â∂ ‹Ø ¿πÍÁ∂Ù ¡≈Í «ÁæÂ≈ :
‹Ø Èπ Áπ÷ ÓÀ Áπ÷π È‘∆∫ Ó≈ÈÀ®
√π÷ √È∂‘π ¡π ÌÀ È‘∆ ‹≈ ’À ’ß⁄È Ó≈‡∆ Ó≈ÈÀ®1®‘≈¿π®
È‘ «ÈßÁ≈ È‘ ¿π√« ‹≈ ’∂ ÒØÌπ ÓØ‘π ¡«Ì¡≈È≈®
‘÷ √Ø◊ Â∂ ˛ «È¡≈¿π È≈«‘ Ó≈Èπ ¡ÍÓ≈È≈®1®
’≈Óπ ’ØzË «‹‘ Í√À È≈«‘È «Â‘ ÿ«‡ Ïz‘Ó «ÈÚ≈√≈®2®
◊π« «’Í≈ «‹‘ È ’¿π ’∆È∆ «Â‘ «¬‘ ‹π◊«Â ͤ≈È∆®
È≈È’ Ò∆È ÌØ«¬˙ ◊Ø«ÏßÁ «√¿π «‹¿π Í≈È∆ √ß«◊ Í≈È∆®2®
«¬√ 鱧 ¡≈͉∂ Â∂ ÿ‡≈ ’∂ ◊π¿πÍÁ∂Ù È±ß √‘∆ √≈Ï ’ «ÁæÂ≈Õ √z∆ ◊π±
È≈È’ Á∂Ú Ó‘≈≈‹ Á≈ ¿πÍÁ∂Ù :
√Ì ’Ø «ÈÚÀ ¡≈Í ’Ø Í ’¿π «’ÚÀ È ’Ø«¬®
Ë« Â≈≈‹± ÂØÒ∆¡À «’ÚÀ √Ø ◊¿π≈ ‘Ø«¬® Ú≈ ¡≈√≈
Ì≈Ú ¡≈͉∆ ÒØÛ È±ß √Ì ’ج∆ ◊∆Ï∆ ¡Â∂ ‘Ò∆Ó∆ «Á÷≈™Á≈ ˛, Í Í¿πÍ’≈ Ò¬∆ ’ج∆ È‘∆∫ «ÈßÚÁ≈ ¡Â∂ «¬‘ ÍzÂæ÷ ˛ «’ «‹√ Â∑ª Â’Û∆ Á≈ Ì≈± ÍÒÛ≈ «ÈÚÁ≈ ˛Õ √ß√≈ «Ú⁄ «‹√ ÓÈ ¡ßÁ ◊π‰ Ì≈± ‘؉ ¿π‘ ‘∆ Í¿πÍ’≈ Ò¬∆ «ÈÚ’∂ Á◊≈‘ «Ú⁄ ÍzÚ≈‰ ‘πßÁ≈ ˛Õ √z∆ ◊π± Â∂ˆ Ï‘≈Á √≈«‘Ï È∂ Í≈¬∂ ËÓ Ò¬∆ ’πÏ≈È∆ Á∂ ’∂ √ß√≈ «Ú⁄ Ò≈√≈È∆ Ù‘∆Á∆ Í≈¬∆, «‹√ 鱧 √ß√≈ Á∆ √ÏØÂÓ √ß√Ê≈ Ô±. ¡ÀÈ. ˙. È∂ Ì∆ ÍzÚ≈È ’∆Â≈ ˛Õ
«Èß’≈∆ Ï≈Ï∂ Á∆ ⁄Ò≈¬∆ «√æ÷∆ Ò«‘ 鱧 ¡ßÂÓ ¤Ø‘ª Á∂ ’∂, ’πfi ’ª‡ ¤ª‡ ¡Â∂ ’πfi ÈÚ∆∫ ÿ≈Û ’’∂ √ßÍ±È ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ È∂ ’∆Â≈Õ Í«‘Ò∂ ◊π± √≈«‘Ï≈È Á∆ Ú∆⁄≈Ë≈≈ ◊πÓπ«÷ È≈Ó Á≈È «¬Ù≈È Â∂ Í«‘≈ «ÁæÂ≈, Íø⁄Ó «ÍÂ≈ Á∂ ⁄∂ ◊zßÊ √≈«‘Ï «Ú⁄ ◊π± Â∂ˆ Ï‘≈Á √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆
Á‹ ’’∂ ◊π± ÍÁÚ∆ Â∂ «Ï≈‹Ó≈È ’’∂ ÙÏÁ ◊π± Á∂ «√ËªÂ È±ß «ÁzÛ ’Ú≈«¬¡≈Õ ¿π⁄-È∆⁄, ß◊-Ì∂Á, ‹≈Â-Í≈ ¡Â∂ «¶◊ Ì∂Á ÷ÂÓ ’’∂ “¬∂’ «ÍÂ≈ ¬∂’√ ’∂ ‘Ó Ï≈«’” 鱧 ÍzÍæ’ ’È Ò¬∆ √Ì Ò¬∆ «¬’Ø «ÈÂÈ∂Ó, «¬‘Ø «‘ ÏıÙ ’∂ √Ì È±ß «¬’ ¡’≈Ò Á∂ ÒÛ Ò≈«¬¡≈Õ Í«‘Ò∆ Í≈ÂÙ≈‘∆ Á≈ ¿πÍÁ∂Ù :
Í«‘Ò≈ Ó‰π ’ϱ«Ò ‹∆Ú‰ ’∆ ¤«‚ ¡≈√® ¡ß◊ 1102
Ó‰π Óπ‰√≈ √±«¡ª ‘’π ˛ ‹Ø ‘Ø«¬ Ó«È ÍÚ≈‰Ø®
¡ß◊ 520
ȱß, √≈’≈ ’È Ò¬∆ AFII Á∆ ÚÀ√≈÷∆ Â∂ √∆√ Ì∂‡ Á≈ ’ΩÂ’ ÚÂ≈«¬¡≈Õ Íø⁄ ÍÚ≈‰, Íø⁄ ÍË≈È Á∂ «√ËªÂ È±ß √Á≈ Ò¬∆ Í±È ÂΩ ”Â∂ ’≈«¬Ó æ÷‰ Ò¬∆ Íø‹ «Í¡≈«¡ª 鱧 Ó≈ÈÂ≈ «ÁæÂ∆Õ √Óª ÍÀ‰ Â∂ Íø‹ª È±ß Ú«‚¡≈¿π‰ Ò¬∆ ¡≈Í ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ Á∆ ‹≈⁄È≈ ’∆Â≈ ¡Â∂ Íø‹ª Á≈ ‘π’Ó ÓßÈ ’∂ ⁄Ó’Ω Á∆ ◊Û∑∆ «Ú⁄ Í≈ÂÙ≈‘∆ ÷≈Ò√∂ 鱧 Ï÷Ù ’∂ ◊Û∑∆ «Ú⁄Ø∫ ’±⁄ ’∆Â≈Õ Í«‘Ò∂ ◊π± √≈«‘Ï Á∆ ⁄Ò≈¬∆ ⁄È Í‘πÒ Á∆ ∆Â È±ß ıÂÓ ’ ’∂ √Ì È±ß ÷ø‚≈ Í‘πÒ ÒÀ‰ Á≈ ‘π’Ó ’∆Â≈Õ «¬√∂ Â∑ª Â∆√∆ Í≈ÂÙ≈‘∆ Á∆ ⁄Ò≈¬∆ Ó√ßÁ ÍzÊ≈ 鱧 ıÂÓ ’’∂ √Ì È±ß «√æË∂ ◊π± Á∂ ÒÛ Òæ◊‰ Á∆ Â≈’∆Á ’∆Â∆Õ ◊π± È≈È’ Í≈ÂÙ≈‘ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ◊π± Â∂ˆ Ï‘≈Á √≈«‘Ï Âæ’ ◊π± Á≈ «√æ÷ Ï‰È Ò¬∆ ⁄È Í‘πÒ Á∆ ∆ ⁄æÒ∆ ¡≈ ‘∆ √∆ «‹√ Ï≈∂ Ì≈¬∆ ◊πÁ≈√ ‹∆ È∂ Áæ«√¡≈ ˛ : √π‰∆ Íπ’≈ Á≈Â≈ ÍzÌ ◊π È≈È’ ‹◊ Ó≈«‘ ÍÈ≈«¬¡≈Õ
⁄È ËØ«¬ «‘≈√ ’« ⁄È≈«Óz «√æ÷ª Í∆Ò≈«¬¡≈Õ
Ú≈∆1 Í¿πÛ∆23
Ì≈¬∆ ’≈È∑ «√ßÿ ‹∆ È∂ Ó‘≈È ’ØÙ Á∂ ÍøÈ≈ 457 Â∂ ⁄‰≈«Óz Á∂ ¡Ê «¬√ Â∑ª ’∆Â∂ ‘È :
⁄‰ª «Óz : ⁄‰≈ Á≈ ¡ß«ÓzÂ, ⁄‰ØÁ’, Á∂ÚÂ≈ Á∆ Ó±Â∆ ¡ÊÚ≈ ËÓ¿πÍÁ∂Ù‡≈ ◊π±Á∂ ⁄‰≈ Á≈ ‹Ò, ¿π‘ ‹Ò «‹√ È≈Ò ◊π± Á∂ ÍÀ ËØÂ∂ ‘È, ÈΩ∫ √«Â◊πª Ú∂Ò∂ «√æ÷ ËÓ «Ú⁄ «Ò¡≈¿π‰ Ò¬∆ ⁄‰≈«Óz «Í¡≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆ : «¬√ Á≈ È≈Ó ⁄‰Í≈‘πÒ ¡Â∂ Í◊Í‘πÒ Ì∆ «Ò«÷¡≈ ˛ Õ
ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ È∂ ÙÏÁ ◊π± 鱧 ◊π«¡≈¬∆ Ï÷Ù ’∂ ⁄‰ Í‘πÒ Á∆ ∆ ıÂÓ ’∆Â∆ ¡Â∂ “Íø⁄ ÍÚ≈‰, Íø⁄ ÍË≈È” Á∆ ∆ ≈‘∆∫ Íø‹ª ÂØ∫ «Â¡≈ ’∆Â∆ ÷ø‚≈ Í‘πÒ Á∆ ÈÚ∆∫ ∆ ÂØ∆Õ «¬√ Â∑ª È≈È’ ÍøÊ∆ ÂØ∫ “Ú≈«‘◊π± ‹∆ ’≈ ÷≈Ò√≈” ω≈ ’∂ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Íz◊‡ ’∆Â≈Õ
◊π± È≈È’ √⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ È∂ «‹√ «√æ÷∆ Ó‘Ò Á∆ «È™ æ÷∆ ¡Â∂ Ï≈’∆ ◊π± √≈«‘Ï È∂ ¿π√ Á∆ ¿π√≈∆ ’∆Â∆ ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ È∂ ¿π√ 鱧 √ßͱÈÂ≈ Ï÷Ù ’∂ «¬√ Ó‘Ò Á≈ “÷≈Ò√≈ ÍøÊ” È≈Ó ’‰ ’∆Â≈Õ ◊π± ◊zßÊ √≈«‘Ï ±Í∆ «ÚË≈È, ÷ø‚∂ «¥Í≈È Ú≈Ò≈ ’∂√∆ «ÈÙ≈È ¡Â∂ Íø‹ ’’≈∆ «‘ Ú≈Ò∆ Í«‘⁄≈È Ï÷Ù ’∂ √ßÍ±È ¡Â∂ √πÂß ’ΩÓ∆¡Â Á≈ Á‹≈ «ÁæÂ≈Õ «‹√ Â∑ª ◊π± È≈È’ √æ⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ È∂ ¡≈͉∂ Ï≈∂ Áæ«√¡≈ :
√«Â◊π «Ú«⁄ ¡≈Í «÷˙È
’« Íz◊‡ ¡≈«÷ √π‰≈«¬¡≈® Ú≈ ¡≈√≈
¿π√∂ Â∑ª ÁÙÓ∂Ù ‹∆ È∂ Áæ«√¡≈, ÷≈Ò√≈ Ó∂Ø ±Í ˛ ÷≈√®
÷≈Ò√∂ Ó«‘ ‘¿π ’∂¿π «ÈÚ≈√®
¡≈ÂÓ √ «‹‘ ‹≈Ȭ∆ √Ø ˛ ÷≈Ò√≈ Á∂Ú,
Íẕ ÓÀ∫, ÓØ ÓÀ∫, Â≈√ Ó«‘ ß⁄’ È≈«‘È ÌÀÁÕ””
(√Ï ÒØ‘ ◊zßÊ)
√Ø ◊π± È≈È’ ◊π± ◊π«ÏßÁ «√ßÿ Á∂ √‹≈«¬ «√æ÷∆ Ó«‘Ò «Ú⁄ Á≈÷Ò ‘؉
Ò¬∆ “÷ø‚≈ Í‘πÒ” ¤’‰≈, ÍzÚ∂Ù Áπ¡≈ ˛Õ ◊π± È≈È’ Í≈ÂÙ≈‘ Á∆ ÏıÙ∆
‹∆ÚÈ ‹π◊Â, «√æ÷∆ Ú∆⁄≈Ë≈≈ ˛Õ «¬√ Ú∆⁄≈Ë≈≈ 鱧 ¡Í‰≈¿π‰ Ú≈Ò≈
(¡ß«Óz Ë≈∆) «√ßÿ ˛, «¬√ ‹∆ÚÈ ‹π◊Â È±ß ’Ó≈ ’∂ Í±È ÍÁ Á∆ Íz≈ÍÂ∆
Ú≈Ò≈ ÷≈Ò√≈ ˛Õ «¬√ Ó≈◊ Â∂ ⁄Ò‰ Ú≈Ò≈ ‹È √Ó±‘ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ∆ ‹ª
÷≈Ò√≈ ÍøÊ ˛Õ
÷≈Ò√∂ Á∆ «ÍzÌ≈Ù≈ ÁÙÓ∂Ù «ÍÂ≈ È∂ «¬ß‹ Áæ√∆ ˛ :
‹≈◊ ‹Ø«Â ‹ÍÀ «È√ Ï≈√π ¬∂’ «ÏÈ≈ ÓÈ ÈÀ’ È ¡≈ÈÀ®
Í±È Íz∂Ó ÍzÂ∆ √‹À, Ï ◊Ω ÓÛ∑∆ Ó‡ Ì±Ò È≈ Ó≈ÈÀ®
Â∆Ê Á≈È Á«¬¡≈ ÂÍ √ß‹Ó ¬∂’ «ÏÈ È≈«‘ ¬∂’ ͤ≈ÈÀ®
ͱ‹ ‹Ø«Â ‹◊À ÿ‡ ÓÀ ÂÏ ÷≈Ò√ Â≈«‘ «È÷≈Ò√ ‹≈ÈÀ®
¬∂‘ «ÍzÌ≈Ù≈ Í±È ÂΩ ”Â∂ ◊π± È≈È’ √æ⁄∂ Í≈ÂÙ≈‘ Á∂ Ú∆⁄≈ ¡Èπ√≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ Ì≈¬∆ ÈßÁ Ò≈Ò («√ßÿ) ‹∆ È∂ «Ò«÷¡≈ ˛ :
‘Ó± ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‘Ó± È≈È’ ¡√ÂÕÕ
‘Ó± ÂÈ ‹Ω‘ ‘Ó± Ó≈‰’ ¡√®
(‹Ø«Â «ÏÓ≈√ Ì≈. ÈßÁ Ò≈Ò)
¡Ê : ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ ‹∆ Ì∆ ¿π‘∆ ‘È ¡Â∂ ◊π± È≈È’ √≈«‘Ï Ì∆ ¿π‘∆ ‘ÈÕ ¿π‘∆ Ó≈‰’ ÓØÂ∆ ¡Â∂ ¿π‘∆ ÂÈ ‘ÈÕ
Í ‘π‰ ¡≈͉∂ ¡≈Í È±ß Ï‘Âπ «◊¡≈ÈÚ≈È √Ófi‰ Ú≈Ò∂, «’√∂ ◊«‘∆ √≈«˜Ù ¡Ë∆È, ÍøÊ «ÚØË∆ Â≈’ª Á∂ ‡∂‡∂ ⁄Û∑’∂ ‹ª ‘·ËÓ∆ ¡Ë∆È, ÷ø‚≈ Í‘πÒ ÂØ∫ ÓπÈ’ ‘Ø ’∂ ◊π± È≈È’ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ Á∂ √≈‹∂ ÷≈Ò√≈ Ó‘æÒ «Ú⁄ Â∂zÛª Í¿π‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’ ‘∂ ‘È, ‹Ø È ’Á∂ √¯Ò ‘؉◊∂ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ∆ «¬È∑ª Á∂ Ï«‘’≈Ú∂ «Ú⁄ ¡≈¿π‰◊∂Õ
÷ø‚≈ Í≈‘πÒ ¤’‰≈, ◊π± È≈Ò ¡≈ÂÓ’ √ªfi Í≈ ’∂ ÁÙÓ∂Ù ‹∆ Á≈ È≈Á∆
Íπæ ωÈ≈ ˛Õ ¡ß«Óz ±Í∆ È≈Ó Á∆ Á≈ Íz≈Í ’È≈ ˛, ◊π± Á∆ Áæ√∆
‹∆ÚÈ ‹π◊ Â∂ ⁄Ò‰ Á≈ ◊π± È≈Ò Íz‰ ’È≈ ˛ ¡Â∂ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ’
‹Ê∂ÏßÁ∆ Á≈ ¡ß◊ ωÈ≈ ˛Õ ÁÙÓ∂Ù ‹∆ Á≈ ‘π’Ó ‘À : ÷∂ ’∂√ Í‘πÒ «ÏÈ Ì∂÷∆ Ó±÷ «√æ÷Õ
Ó∂≈ ÁÙÈ È≈«‘ «Â√ Í≈Í∆ «Â¡≈◊∂ «Ì÷®
ÙØzÓ‰∆ ◊π. Íz. ’Ó∂‡∆ Á∆ ËÓ Íz⁄≈ ’Ó∂‡∆ ÚÒØ∫ Íz’≈«Ù Á√Ó «ÍÂ≈ Á≈ ‘π’ÓÈ≈Ó≈, ‹Ø ’≈ÏÒ Á∆ √ß◊ ÚÒ «Ò«÷¡≈ √∆ ¿π√ Á∆ «¬Ï≈ «¬√ Â∑ª ˛ :
˝ √«Â◊π ‹∆ √‘≈«¬® √Ï √ß◊ ’≈ÏÒ ◊π± æ÷∂◊≈Õ Âπ√ª ¿πÂ∂ ¡√≈‚∆ Ï‘π ÷πÙ∆ ˛ Â∂
Âπ√ª ÷ø‚∂ Á≈ ¡ß«Óz Íø‹≈ ÂØ∫ ÒÀ‘‰≈ ’∂√ æ÷‰∂ «¬‘ ¡√≈‚∆ ÓØ‘ ˛Õ ’¤ «’Í≈È Á≈ «ÚÙ≈‘ ’È≈ È≈‘∆ √Ï ÒØ‘ Á≈ ’Û≈ ‘æÊ æ÷‰≈ ÁØÈØ∫ Ú’Â ’∂√ª Á∆ Í≈Ò‰≈ ’ßÿ∂ √¿π ’È∆Õ √Ï √ß◊ ¡Ì≈«÷¡≈ ’≈ ’π·≈ Ó≈√ ÷≈Ú∂ È≈‘∆Õ ÂÓ≈’± È Ú‰≈Õ Ì≈Á‰∆ ÂÊ≈ ’ß«È¡≈ Ó≈È Ú≈Ò∂ √∂ Ó∂Ò È≈ æ÷ØÕ Ó∆‰∆ Ó√ßÁ∆¬∂ ≈Ó ≈¬∆¬∂ ’∆ √ß◊ È≈ ÏÀ√ØÕ ◊πÏ≈‰∆ ÍÛ∑‰∆ Ú≈«‘◊π± Ú≈«‘◊π± ‹ÍÈ≈ ◊π ’∆ Ó ÷È∆ √Ï √ß◊ ¿πÍ Ó∂∆ ÷πÙ∆ ˛Õ (Í≈ÂÙ≈‘∆ 10 ‹∂· 29 √ßÌ 1759)
’Ò◊∆¡ª Ú≈Ò∂ Á≈ «¬‘ ‘π’ÓÈ≈Ó≈ √Ì Ò¬∆ ˛ È≈ «’ «’√∂ ÷≈√ Ú◊ Ò¬∆Õ Í ‘π‰ ’πÍz⁄≈ «¬‘ ‘Ø «‘≈ ˛ «’ ◊π± ◊Ø«ÏßÁ «√ßÿ √≈«‘Ï ÈÀ ’∂ÚÒ ÓÀÁ≈«È ‹ß◊ «Ú⁄ ÒÛÈ Ú≈Ò∂ ÎΩ‹∆ «√ßÿª Ò¬∆ ÷ø‚≈ Í≈‘πÒ ¡Â∂ Íø‹ ’’≈∆ «‘ Á∆ ÓÔ≈Á≈ ⁄Ò≈¬∆ √∆ Ï≈’∆¡ª Ò¬∆ È‘∆∫Õ √‘∆ «È‰≈ ¡√∆∫ Í≈·’ª Â∂ ‘∆ ¤æ‚Á∂ ‘ªÕ
’Ï∆ √≈«‘Ï Á≈ Ï⁄È ‘ª : Á≈◊∂ ‘Ø«‘ √π ÈÒ Ó«‘ ‹±fi«‘,
«ÏÈ Á≈◊∂ Ì‹ ‹≈¬∆Õ ¡ß◊ 899
√Ø ◊π± Ï÷«ÙÙ Ú≈Ò≈ ÷ø‚∂ Á∆ Í≈‘πÒ Ú≈Ò≈ Á≈◊ «‹È∑ª ◊πÓπ÷ª 鱧 Òæ◊≈ ¿πÈ∑ª È∂ «‹√ Â∑ª Á∂◊ ¡Â∂ Â∂ˆ ⁄Ò≈¬∆, ◊π± Á∂ È≈™ Â∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª ¡‘±Â∆¡ª «ÁæÂ∆¡ª, √∆ª Â∂ ¡√«‘ ¡Â∂ ¡’«‘ ’Ù‡ √‘≈Á∂ ÏßÁ ÏßÁ ’‡Ú≈¬∂, ⁄÷Û∆¡ª ”Â∂ ⁄Û∑∂ ÷ØÍ∆¡ª ¿πÂÚ≈¬∆¡ª, ÷æÒª ´‘≈¬∆¡ª, Áπæ÷, Ìπæ÷ Èß◊ È±ß Â’∆ÏÈ «¬’ √Á∆ ‹ª ’‘Ø ⁄≈ Íø‹ ÍπÙª ¡≈͉∂ «Íø‚∂ ”Â∂ ‘ß„≈ ’∂ ⁄Û∑Á∆’Ò≈ «Ú⁄ «‘ ’∂ ¡≈ÂÓ «ÚÙÚ≈√ È≈Ò, ◊π± Á∆ ‡∂’ È≈Ò ‹Ø «¬«Â‘≈√ «√«‹¡≈ ¿π‘ ÷≈Ò√≈ ÍøÊ Á≈ √πÈ«‘∆ ¡Â∂ Ù≈ÈÁ≈ «Ú√≈ ˛Õ Ó˜∂ Á∆ ◊æÒ ˛ «’ «¬√ «¬«Â‘≈√ 鱧 Íz◊‡ Ì∆ ¿πÈ∑ª ’ÒÓª È∂ ’∆Â≈ ˛ ‹Ø «ÚÁ∂Ù∆ ‹Ú≈«‰¡ª È≈Ò«√æ÷∆ Á≈ ÷π≈ ÷Ø‹ «Ó‡≈¿π‰ Ò¬∆ ¡≈¬∂ √ÈÕ
◊πÏ≈‰∆ Á≈ ÎπÓ≈È ˛ : «‹«È ’À ÍÒÀ ËÈπ Ú√À «ÂÈ ’≈ È≈™ Î’∆®
«‹«È ’À «‘ÁÀ Â∂ ’ ◊π‰∆ ◊‘∆® ¡ß◊ 1287
¡≈Ê’ Íæ÷Ø∫ ¡Â∆ «ÈËÈ, È≈ «’√∂ Á∂Ù Á≈ ≈‹, È ’ج∆ Ó≈«¬¡≈ Á≈ √≈ËÈ, Í≈‡∂ Ï√ ¡Â∂ È≈ ’ج∆ ÓÁÁ◊≈,, «¬È∑ª ̱∂ Ú≈Ò∂ ¡’≈Ò∆ Ï≈«Ï¡ª Á∆ ’ß◊≈Ò∆ Á≈ «⁄æ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√ßÿ È∂ «¬™ ¿πÒ∆«’¡≈ ˛ Õ
«Î‚≈ ‹À√≈ ‡‡±¡≈ ¡Ω ‹πÒæÛ ’≈ ’≈·∆ Í≈«¬
√Û∆ Ò◊≈Ó ¡Â∂ √Û∆ ’≈Ï ‹±
(ÓË≈ «‹‘≈ ‡æ‡± «‹√ 鱧 «√ßÿ ¡≈͉∂ ÏØÒ∂ «Ú⁄ «¬≈’≈ «√ßÿ ’«‘ßÁ∂
√ÈÕ ¿π√ ¿πÍ ‹πæÒÛ Á∆ ’≈·∆ ˛Õ æ√∆ Á∆ Ò◊≈Ó ¡Â∂ √∆ Á∆ ‘∆ ’≈Ï ˛)
Í≈«‡¡≈ √≈ ’¤Û± Â∂ È∆ÒÛ≈ √≈ ⁄≈Á± ˛
‚π⁄± ‹À√≈ Íæ◊Û± ω≈«¬¡≈ «√ Â≈‹ ‹±Õ
(Í≈«‡¡≈ ’¤«‘≈ Â∂Û ˛ ¿πÍ È∆Ò∂ ß◊ Á∆ ⁄≈Á ˛ «√ Â∂ «Î‚∆
«‹‘∆ Íæ◊ ˛ «‹√ 鱧 ◊π± ’∂ «√ßÿ ◊π± Á≈ Ï÷«Ù¡≈ Â≈‹ ’«‘ßÁ∂ √È)
‡π‡≈ ‹À√≈ Â∂◊Û± Â∂ Ò∆Û± «Ó¡≈È ‹ª ’Ø
◊æ‚ √æ· ◊≈Â≈ ω≈«¬¡≈ √Ì √≈‹ ‹±Õ
(‡πæ‡∆ «‹‘∆ ÂÒÚ≈ ˛ «‹√ ¿πÍ «Ó¡≈È Á∆ Ï‹≈«¬ Ò∆ ÒÍ∂‡∆
‘ج∆ ˛ ¡Â∂ √∆ Á≈ ◊Â≈ ˛ «‹√ 鱧 √æ· ◊ß„≈ ‘È)
È≈Ó ÂØ∫ ¡’≈ÒÛ± √Ø «ÎÀ∫ Ïπ∂ ‘≈ÒÛ± √Ø
Ò±‡ ’±‡ ÷≈Ú‰∂ ’Ø ‚≈„Ø ¿π√Â≈‹ ‹±Õ (¡≈͉∂ ¡≈Í È±ß ¡’≈Ò∆ ’‘≈™Á≈ ˛, ‘≈Ò ÓßÁ≈ ˛ Í Ï∆Â≈ Á≈
Óπ‹æ√Ó≈ ÚÀ∆ 鱧 ´‡‰, ’π‡‰ Ò¬∆ Ï‘π Â∂˜ ˛Õ) «¬«Â‘≈√’≈ ˛≈È ‘È «’ ¡«‹‘∂ ÓßÁ∂ ‘≈Ò Ú≈Ò∂ ¡’≈Ò∆ «È‘ß◊ª
È∂ ¡≈͉∂ √Ó∂∫ Á∂ ¬∂Ù∆¡≈ Á∂ Ó‘≈È ‹ÈÀÒ ¡«‘ÓÁ Ù≈‘ ¡ÏÁ≈Ò∆ Á∆¡ª ÈÒ∆¡ª ’愪 «ÁæÂ∆¡ªÕ «√ßÿ ◊æ‹ ’∂ ¡≈÷Á∂ ‘È “«ÏæÒ≈ (¡ÏÁ≈Ò∆) ‹≈‰ È≈ Í≈¬∂” ¡Â∂ ¿π‘ ‚Á≈ √≈‘Ó‰∂ È‘∆∫ ¡≈™Á≈ ’¬∆ ’¬∆ ’±‘ Á± ¡≈͉≈ ’À∫Í Ò◊≈™Á≈ ˛Õ
«ÁæÒ∆ Á∂ Í≈ÂÙ≈‘ Á∆¡ª Ï∂ˆÓª 鱧 «¬’ Ú≈∆ «¬È∑ª «√ßÿª Á∂ ÁÙÈ ’È Á≈ ⁄≈¿π ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ’πfi Ï≈ÁÙ≈‘ Á∂ ÓÈ Á∆ «¬æ¤≈ √∆ √Ø È’Ò∆¡ª 鱧 ÏπÒÚ≈ ’∂ «√ßÿª Á∆ È’Ò Ò≈¿π‰ Ò¬∆ «’‘≈ «◊¡≈Õ Í«‘Òª ª ¿π‘ È’Ò Ò≈¿π‰ 鱧 «Â¡≈ È≈ ‘ج∂ «Î Ù≈‘∆ ‹Ò≈Ò ÂØ∫ ‚«Á¡ª, ¿πÈ∑ª ÁØ Í≈‡∆¡ª ω≈¬∆¡ªÕ «¬’È≈ È∂ Âπ’∆ «ÒÏ≈√ Í≈ ’∂ Ù≈‘∆ ÒÙ’ Ï«‰¡≈ Á±√∆ Í≈‡∆ È∂ «√ßÿª Ú≈Ò≈ Ú∂√ ω≈ ’∂ È’Òª Ò≈¿π‰∆¡ª Ùπ± ’∆Â∆¡ª ¿π√ Á≈ È’Ù≈ Ì∆ «◊¡≈È∆ «◊¡≈È «√ßÿ ‹∆ È∂ ÂÚ≈∆÷ ◊π± ÷≈Ò√≈ «Ú⁄ «¬√ Â∑ª «÷æ«⁄¡≈ ˛Õ «ÓÒ Ï‘π ̪‚È ⁄∆¡ª È’ÒªÕ Ò◊∂ √‹‰ ÂÏ «√ßÿÈ Ù’ÒªÕ
¤π‡∂ ÁπÓ≈Ò∂ Ô≈ «Ï«Ë fi±Ò∂Õ ÓÈØ ¶◊± √π ’∂‘ ±ÒÀ∫Õ
’Ó ’¤«‘∂ Í‘∂ Í≈‡∂Õ Ò‡’ Ó≈ÈØ √π ’∂‘ √ª‡∂Õ
̱∂ ⁄≈Á Î≈‡∂ Ï√ÂÕ ‡±‡∂ α‡∂ ‹÷Ò Ù√ÂÕ
«√ Í ⁄æ¥ ÷ø‚∂ ÂØÛ∂Õ √‹∂, È ¡ΩÀ∫ Ù√Âz ÊØÛ∑∂Õ
‹∂Â’ «√ßÿÈ ’∂ ÏØÒ∂Õ √Ì∆ √πÈ≈¬∂ ’ ··ØÒ∂Õ
’«‘ ˛∫ Óπ◊Òª Á∆¬∂ Ó≈«¬Õ Â∂∂ «√ßÿ ‹Ó≈¬∆ ¡≈«¬Õ
√π‰ ± ‘∂ Âπ’ª Á∆ ÌÀ‰∂Õ Â∂∂ «√ßÿª ◊«‘‰∂ ÒÀ‰∂Õ
√π‰ ’∆ √æÔÁ≈‰∆ Óπ◊Ò≈‰∆Õ ÂÀÊØ∫ ⁄æ’∆ «√ßÿª «Í‘≈‰∆
Ì≈Ï∆ Ù∂«÷¡≈‰∆ Í·≈‰∆Õ ÂπÓÈÀ ÿØ«Û¡ª Ò∆Á ‘‡≈‰∆Õ
ÂπÓ √Ø «√ßÿ ¡≈ÈßÁ Í„À∫ ˛∫Õ Í«‘ÒÀ ¡ß«Óz √± ¤’À ˛∫Õ
È∆ ‘Ó ◊π ’∂ «√ßÿ ¡’≈Ò∆Õ «‹√ ’∆ √Ì Â∂ ∆ «È≈Ò∆Õ
ÂØÛÀ √ ’πÎ ’∂ ‹ßÁ∂Õ ÷À∫ Âπ’È ’Ø ’« ÏßÁ∂Õ
‘Ó ¡Ï «ÁÒ∆ Â÷ √ßÌ≈ÒÀ∫Õ ÂπÓ’Ø ÷πÒ∆ ÓΩ‹ «Á÷≈ÒÀ∫Õ
‘Ó≈ «È‘’¶’ ˛ ÍøÊ≈Õ Ó≈ÈÀ Ù≈ È «’√ ’∆ √ßÊ≈Õ
«‘ßÁ± ¡ßË∂ Âπ’± ’≈‰∂Õ ‘Ó ¡Ò◊≈È Áπ‘±ß Â∂ «√¡≈‰∂Õ
Á∂◊ «Â¡≈ ’« ’À∫ ¡≈Ú≈ ÀÕ «‹È ’Ø √𫉠√𫉠ÂπÈ √Ø Ò≈‹ÀÕ
⁄ÒØ ÓÀÁ≈È∆ ’≈Ï∂ ‘π¬∆¬∂Õ √Á ’≈˜∆¡≈ ’Ø ÁÀ ¡≈¬∆¬∂Õ
«¤æ ÍΩÒ≈ ÓπÒª Â≈¬∆∫Õ ‡ª’ Ï∂◊Óª ’Ø √Ï≈¬∆Õ
‹±Â∂ fi≈Û ÂÒ∂ ÎÛ’≈ÚÀÕ ’˛∫ Í·≈ȉ ӱ߂ «ÌÛ≈ÚÀÕ
Í≈Á Ó≈ Ú‚ ÙÏÁ √π‰≈Ú≈Õ Ó≈ÔØ ÓπˆÒ √π ÌÀ‰ Ô‘≈Ú≈
πÍ∂ ÌßÈ ’˛∫ «√ ÓπˆÒ∂Õ ÍØ√ ‚Ø∫‚ ÓÒ˛∫ ⁄π◊ÒÀ∫Õ
Ì≈÷À∫ Âπ’È ’Ø ’« ÏßÈ∂Õ Ò∂‘ Í≈«ÂÙ≈‘∆ ‘ßÈ∂ ‘ßÈ∂Õ
È’Òª Á∂÷ ’∂ ’¬∆¡ª Á∆¡ª ‘æ√«Á¡ª «„‚ Í∆Ûª ͬ∆¡ª Í √±fiÚ≈È ‘≈’Ó ÁÒ √Ø⁄ª «Ú⁄ ÍÀ «◊¡≈ «’ ¡«‹‘∂ Ó‹∆Ú«Û¡ª 鱧 ÁÏ≈ ’∂ æ÷‰≈ ÓπÙ«’Ò ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ‘’±Ó È∂ È≈È’Íz√ª Á∂ ’ÂÒ∂¡≈Ó Á≈ ‘π’Ó Ú≈Í√ ÒÀ ’∂ Ó∂Ò ‹ØÒ ÍÀÁ≈ ’È Á≈ ÓÈ Ï‰≈ «Ò¡≈Õ
«’ßÈ∂ ¡¯√Ø√ Á∆ ◊æÒ ˛ «’ ¡«‹‘≈ Ù≈ÈÁ≈ «¬«Â‘≈√ «√‹‰‘≈∂ Ó‹∆Ú«Û¡ª Á∂ Ú≈«√ ¡æ‹ Ï≈‰∆ ¡Â∂ Ï≈‰∂ ˘ «ÂÒª‹Ò∆ Á∂ ’∂ È«Ù¡ª Á∂ √ÓπßÁ «Ú⁄ ◊ØÂ∂ ÷≈ ‘∂ ‘ÈÕ
J J J
;jkfJe g[;seK dh ;uh;jkfJe g[;seK dh ;uh;jkfJe g[;seK dh ;uh;jkfJe g[;seK dh ;uh 1a wjkB e'Ù L feqs GkJh ekBQ f;zx BkGk .
2a efenK dh ftfEnk L feqs vka rzvk f;zx .
3a An early european Accounts of Sikhs : By Dr. Ganda
Singh
4a okXk ;[nkwh ws L GkJh gqskg f;zx, ;kpek iE/dko ;qh
nekb sys ;kfjp .
5a Bebh fBozekoh L GkJh gqskg f;zx, ;kpek iE/dko ;qh
nekb sys ;kfjp .
6a ;/ feB/fjnk
7a i/b fuZmhnK L GkJh oDXho f;zx .
Website: www.gurmatvichar.info
Email: [email protected]