DE POLITIEK VAN HET GENOT

Reeks FILOSOFIE IN DIALOOG

Onder redactie van Jacques De Visscher

Reeds verschenen:

Luc Ferry en Marcel Gauchet Religie na de religie

Gesprekken over de toekomst van het religieuze

Martin Heidegger / Der Spiegel Alleen nog een God kan ons redden

Heidegger in gesprek met Der Spiegel

Jürgen Habermas en Jacques Derrida Filosofie in een tijd van terreur

Gesprekken met Giovanna Borradori 2de druk

Friedrich Nietzsche en Malwida von Meysenbug

‘U heeft nooit een woord van mij begrepen’ Briefwisseling

Jean-Paul Sartre en Benny Lévy

Wat blijft is de hoop De gesprekken van 1980

Slavoj Žižek & Glyn Daly

DE POLITIEK VAN HET GENOT

Gesprekken met Žižek

UITGEVERIJ KLEMENT / KAMPEN UITGEVERIJ PELCKMANS / KAPELLEN

Oorspronkelijke titel: Conversations with Žižek © 2004, Slavoj Žižek en Glyn Daly

Een uitgave van Polity Press Ltd., Cambridge

Nederlandse vertaling: Johan Schokker

© Nederlandse uitgave, 2005, Uitgeverij Klement, Kampen Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou-digd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar ge-

maakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande

schriftelijke toestemming van de uitgever.

Omslagontwerp Rob Lucas

ISBN 90 77070 70 2 (Nederland) ISBN 90 289 3645 9 (België)

D/2005/0055/162

5

Inhoud

Inleiding Het onmogelijke riskeren 7 Eerste gesprek Toetreding tot het terrein van de filosofie 31 Tweede gesprek De waanzin van de rede: ontmoetingen met het reële 63 Derde gesprek Subjecten van de moderniteit: 95 virtualiteit en fragiliteit van het reële Vierde gesprek Verdraagzaamheid en het onverdraaglijke: genot, ethiek en gebeurtenis 129 Vijfde gesprek Wonderen gebeuren: globalisering(en) en politiek 163 Bibliografie 195 Namenregister 198

7

Inleiding Het onmogelijke riskeren

Glyn Daly

Er is een anekdote van Lacan over een terloopse opmerking van Freud aan Jung. Uitgenodigd door de Clark Universiteit reisden de twee psychoanalytici naar de Verenigde Staten. Toen ze in de haven van New York aankwamen, wees Freud op het Vrijheidsbeeld en zei: ‘Zij beseffen niet dat wij hun de plaag brengen.’ Tegenwoordig zouden we misschien hetzelfde kunnen zeggen over Žižek. Dat wil zeggen, te midden van de platitudes en de banaliteit van de heersende postmoderne cul-tuur staat Žižek voor het filosofische equivalent van een viru-lente plaag of misschien, om de metafoor te actualiseren, een computervirus dat als doel heeft om de aangename uiterlijke schijn te verstoren van wat men de matrix van het liberale we-reldkapitalisme zou kunnen noemen. Staande in een cartesi-aanse traditie infecteert Žižek ons met een fundamentele twij-fel over de vooronderstellingen van onze sociale werkelijkheid. Maar dit is pas het vertrekpunt van een veel breder georiën-teerd ethisch/politiek engagement dat gepaard gaat met een radicaal emancipatorisch universalisme. Dit engagement pro-beert het steeds sterker wordende prohibitieve karakter van het huidige kapitalisme het hoofd te bieden en de daarmee corresponderende vormen van politieke correctheid en ‘multi-culturalisme’1.

Žižeks werk staat al meer dan een decennium in de voor-hoede van het filosofische, politieke en culturele debat. Zijn invloed is groot en divers, van de ideologie-theorie tot de sub-jectiviteitkritiek, de ethiek, de globalisering, cyberspace, de filmwetenschap, het cognitivisme, de theologie, de muziek en de opera. Zijn interventies, altijd een bron van controverse,

8

veranderen de manier waarop wij over deze onderwerpen den-ken. Wanneer men een tekst van Žižek oppakt, wordt men ge-confronteerd met een wilde mix: boute stellingen, een stijl met bravoure en een intellectuele durf die niet schroomt om zich te bewegen van de hoogten van conceptuele abstracties naar de schijnbaar basale en wellustige aspecten van het alle-daagse en sensuele leven. Dit laatste is echter niet alleen een oefening in het opvoeren van cerebraal vuurwerk maar heeft een precies doel. We kunnen Žižeks vertoog inderdaad karak-teriseren als een voortdurende demonstratie van het onont-warbare verband tussen wat men de niveaus van het godde-lijke of het eeuwige zou kunnen noemen, en de door ons on-middellijk ervaren werkelijkheid. Door van Kant naar cunni-lingus te gaan, probeert Žižek ons ervan te overtuigen dat we het intiemste van onze fysieke ervaringen niet van zijn trans-cendentale dimensies kunnen scheiden.

Het heeft geen zin om te proberen het werk samen te vat-ten van iemand die ongetwijfeld een van de meest vruchtbare en verbazingwekkende denkers is van het ogenblik. In deze korte introductie zal ik mij daarom beperken tot een aantal fundamentele kwesties die door heel het denken van Žižek een rol spelen. Ik zal deze kwesties uitwerken in de context van zijn meer recente en voortgaande interventies in het filo-sofische-culturele en politieke leven. DE CONSTITUERENDE WAANZIN VAN HET ZIJN Het žižekiaanse paradigma – als we dat zo kunnen noemen – ontleent zijn kracht hoofdzakelijk aan twee filosofische bron-nen: het Duitse idealisme en de psychoanalyse. In beide ge-vallen gaat Žižeks aandacht voornamelijk uit naar een bepaal-de mislukking/exces in de orde van het zijn. In het Duitse idealisme wordt dit kenmerk steeds explicieter door de verwij-zing naar een onverklaarbare ‘waanzin’ die inherent is aan en constituerend voor het cogito en de subjectiviteit als zodanig. Voor Kant is dit de dimensie van het ‘diabolische Kwaad’ ter-