'S

DE RELAPSU REGENlTORUM

DISSERTATIO THEOLOGICA,

CUJUS PARTEM PRIMAM

VENIA MAX. VEN. FACULT. TH EO L UPSAL.

P R A E S I D E

MAG. ANDREA FR ED . HECKMAN6. S. T H EO L. LIC. TH E O L O C I DOGM ATIC ET MOR ALIS PROFESSORS

PRO CANDIDATURA TH EO LO G IC A

r. p.

h a g . CAROLUS CAMILLUS OLDENBURGSUDERMANNO-INERICIUS.

IN AUDIT. ECCLES. DIE X X V I MAJI M DCCCUI.

II. A. M. S.

U P S A L I W a h l s t r m & C.

IN S. REG. MAJEST.

SUMM F ID E I VIRO

DIOECESEOS AROSIENSIS

EPISCOPO EMINENTISSIMO REG. ORDINIS DE STELLA POLARI MEMBRO

S. S. THEOLOGI ET PHILOSOP1II DOCTORI REVERENDISSIMO DOMINO

CHRISTIANO ER. FAHLCRANTZ

hanc commentationem sacram esse voluit, debuit,

beneficiorum pie memor

humillimus

C. . O ,

IN S. REG. MAJEST.SPECTAT F ID E I VIRO

PHIL. DOCTORI, AD REG. GYMIV. STRENGNES.

ANTEHAC ELOQUENTI ET POESIS LECTORI

PR POSITO ET PASTORI PAROECIARUM

GLANSHAMMAR ET RINGKARLEBY

DOCTISSIMO ET MAXIME REVERENDO

FBEDEttECO AB. RAM STRMKT

CONJUGI EJUS SPECTATISSIM

ULRICAS GUST. RA M 8TR UNAT LAURENT

Ceterisque omnibus, quos pia colo memoria, praeceptoribus et

superioribus, qui generositate et liberalitate ducti, mihi, et quum

Gymnasium frequentarem et postea summa liberalitate et ami

citia faverunt,

hoc opusculum

gratissimo animo

dicatum volui

c. c. o.

V is regenerationis, breviter et summatim explicata, sic definitur ut regeneratio nihil aliud sit, nisi origo et initium illius nov vit , quam Spiritus Dei communicaverit homini, qui per fidem propter Christum justificatus fuerit. Hc vita idem valet, quod vita in Christo vel quod C hristus, qui per spiritum sanctum in nobis vivit et viget. Regeneratus est igitur ille, qui talem ingressus est vitam. Per se ipse homo numquam talem vitam inchoare vel eam sibi parare potuit. Minime quidem; a Deo enim est generatus (Joh. 5: 4). A natura vero solummodo propensionem et facultatem resistendi vel illam vitam a - spernandi habet, quamquam vis qudam eandem percipiendi ponenda est. Hc nova vita, qualis s it, cernitur in amore erga Deum et in obsequio sanct voluntatis divin. Jam vero regeneratus ille et debet et potest impulsu et ductu Spiritus Sancti magis magisque studere, ut illam vitam assequatur, confirmet et excolat, de qua respectu principii ejus et ide dictum Formuke Cone, valet: regeneratio jam nunc est absoluta; respectu autem regenerationis, qualis re vera sit: regeneratio nondum est absoluta, sed solummodo in nobis inchoata; nemo enim nascitur adultus. Quamobrem Spiritus Christi in eo magis magisque adolescere et vigere oportet. Quod tamen non nisi pugnando fieri potest. Nam pristina peccati semina quidem remota, non vero exstirpata sunt. Etiam nunc enim hrent in corde ejus, et diabolus m un- dusque semper laborant ut efflorescant. Tamen Spiritu sancto adjuvante, si quidem regeneratus diligenter utitur viis, qu ad salutem ducunt, vigilando et precando, potest superior discedere, et quo saepius victoriam reportat, eo majorem assequitur vincendi facultatem. Dficiente scientia, dficiente vigilantia et cura perfacile tamen eo ven it, u t mala concupiscentia, ipso invito, invalescat. Poenitenti quidem quotidian hc mala concupiscentia repellitur, dum vita nova fide crescente confirmatur. Sed quum Spiritus divinus hominem non

irresistibiliter cogat, hc poenitentia quotidiana negligi po test, quo fit>

ut peccata involuntaria vim potestatemque sibi induant voluntariorum

et in tam pravam consuetudinem abeant, u t, Spiritum expellentia, no-

v vit homini privent; quin etiam aliquando fieri potest, ut

peccatum, quo jam antea gaudebat, tam blandum faciat irritamentum

regenerato, ut contra conscientiam voluntarie ad id sese relinquat sta-

timque novam vitam exstinguat.

Hc autem , qu hactenus diximus, quum quidem pro certo sint

habita argumentis tamen nondum probata, primum, ut oportet, osten

demus id, de quo maxima est dissensio, hominem e statu gratiae posse

relabi, deinde breviter proponemus quomodo aut quibus peccatis id

in hominibus eveniat, denique res varias adumbrabimus, qu cum pro

posito nostro interius conjunctae sunt.

Si relapsus e statu gratiae fieri non posset, causa, cur esset im

possibilis, aut in rebus externis aut in homine ipso ponenda esse vi

detur. Nam impedimenta essent aut externa, qu, velut vis quaedam

naturae rerum , regeneratos homines a relapsu arcerent, aut etiam in

terna, qu in ipsa vi atque natura ejus vitae, quam .generatio accen

d it, cernerentur, h. e. necesse sane esset, at Deum fortunam, facta

et voluntatem hominum grati providentique ita recturum esse atque

constituturum, u t libertatem eorum absolute determ inaret, aut omne

quidem malum ex animo humano regeneratione deletum et simul

diabolo mundoque eam potestatem abrogatam esse, qua pratoplasti

ad peccandum impellerentur, aut certe bonum animi habitum tam fir

mum validumque regeneratione factum esse ut a malo non amplius vince

retur.

Has sententias inter se contrarias jam separatim contemplari vo

lumus, u t, quam justa unaququ earum sit, videamus. Itaque con

siderantes, quomodo Deus intra regnum potenti atque gratiae agat, pri

mum meditari debemus, quo animo divinitas jam in principio creatio

nis ortum malum tulerit ut conclusiones experientiae inde deducamus.

Num Deus quid voluit, quod erat inhonestum? Minime, id sanctitati

ejus prorsus repugnaret atque amori. Quum autem libertatem dedisset,

eam impedire, quominus malum quoque amplectatur, nullo modo potuit,

nisi ipse ea, qu creaverat, perderet. Ita diabolus lapsus est ejus-

que angeli. Quibus hominem tentare concessum est, u t bonum, quod

ad eu m divinitus quasi affluebat quodque ei natur erat datum*), conf irm aretur et libero arbitrio possideretur. Videmus igitur, Deum jam inde ab initio libertati concessisse, ut se ipsa determinaret, quamvis etiam ei ta n tu m dedisse potestatis, quantum ad illecebras voluptatis e t peccati vincendas satis esset, necesse sit. Quumque Deus sit immutabilis, nobis est c redendum , ipsum in mundo gubernando et sustentando eandem legem semper secutum esse et secuturum. Quamquam vero nos neque quidem possumus neque volumus id negare, quod fides experienti ducta pro certo habe t , Deum non universum solum, sed etiam spe m irabilem in modum vitam singulorom hominum gubernare et conservare; contendere tamen vere v idem ur, libero arbitrio tantum datum esse lo-

*) Sententi Augustini de primo hominum statu et de differentia inter illum statum et hunc, in quo homo a Deo regeneratione locatur, non omnino assentire possum us (Vide ex . gr. De correptione et gratia cap. 11). In statu nempe gratiae homo bonum vult nec quidquam aliud velle potest. In statu autem integritatis hom ini bonam voluntatem fuisse p utat, cujus bonitas in eo tantum consistebat, quod non mala erat et adjutorio d iv ino, quod simul a voluntate plane sejunctum esse c e n se t , bona esse poterat. Quamvis vero haec perceptio Augustini ingeniosa sit nec in ulla re a syst fe ejus valde subtili, acuto atque artificioso abhorreat, probari tam en cogitanti nullo modo posso videtur. (Hanc in doctrina S: S: non n iti, om ittim us). Si enim homo re vera erat bonus, talis sine intima conjunctione cum Deo non esse p otu it; nemo en im , nisi Deus so lu s, bonus est. (Matth. 1 9 : 17). Deus vero est quoque vita atque efficacitas, ob eamque rem divinum adjutorium in vo lu n ta te , si quidem erat b on a , semper inesset et ageret, necesse est, salva tamen libertate, ita ut voluntas, quam diu in honestate perm anserit, in Deo quoque perm aneret, atqu e, quum bonum am plecteretur, hoc impulsu Dei faceret, sed ab eo sese abalienaret, quotiescumque malum eligeret. Adjutorium igitur divinum tamquam aliquid, quod a voluntate humana omnino erat distinctum , cujusque ope voluntas quidem ad libidenem uti potuit (velut auxilia hoste appropinquanto acciri solent) putare non possum us, sed nobis e contrario id voluntatis proprium et sem per praesens fuisse videtur, etsi voluntas eidem resistere atque adspernari potu it, ita ut relatio inter has notiones fere eadem sit atque illa inter voluntatem humanam et gratiam Dei convertentem. Differentia autem ita fere exprimi posse videtur. T unc homo lum en divinum , ut speculum , perfecte reflectebat et tamquam illud ad lumen capiendum et remittendum aptus erat atque proclivis, etsi, ut in lapsu accid it, tenebris maliti se obtegi sinere poterat et obscurus fieri (Confr. Matth. 6 : 2 9 ). N unc autem caligo oculis ejus animi offusa e s t , quam sol justitiae solus dispellere va let, quaeque dispulsa rursus ad oboriendum semper est parata. Tum homo ad Deum versus erat et impulsum ad bene agendum in se ipsa habebat. Quum autem nunc a Deo aversus s it , necesse e s t , u t D eus ipse eum in se convertat eique impulsum illum condonet, quem homo suum proprium red^ dere magis magisquo studere debet, ut prima conditio restituatur.

cum , u t id contra voluntatem divinam quoque agere possit, nisi fort

omnia et summa et infima modo machinarum predestinata atque pr-

determinata sunt. Credamus, necesse e st, totum mundum in eum fi

nem tendere, u t omnia voluntate humana sui conscia e t erudita magis

magisque fiant, eademque simul et libertatem humanam et sanctam

voluntatem divinam pr se ferant; ita u t ea, subjective vel humana

ex parte considerata, sola libertate humana esse effecta, sed , objective

spectata, a numine divino quasi in lucem prolata atque inspirata esse

videantur. Tum demum miracula illa potenti et grati minus vide

bis, qu ut fulgura in grati animique regnis inertibus atque mortuis

effulgent, sed omnipotentia Dei hominibus que valida aderit et gratia

ejus in eos que copiose sese effundet, quamquam omnia magna, ex

celsa et mirabilia, qu in rebus humanis apparent, ex libertate hu

mana necessario prodire videbuntur.

Talem opinionem de mutua inter Deum et homines relatione ex

perientia quoque affirmat. Si enim cursum mundi, quum generaliter

respectu ad mores habito, tum specialiter in iis, qu ad regnum di

vinum pertinent, contemplamur; quocunque oculos vertim us, dilucide

videmus, modo providentiam spiritumque divinum vehementius quasi et

evidentius se aperire, modo vires mortalium liberius agere expeditius-

que sese movere. Nam initio omnium tempestatum memorabiliorum,

de quibus historia na rra t, Deus ipse universum quasi disposuisse e t,

u t ita dicam, viam, qu generi humano erat ingredienda, accuratius

demonstrasse videtur. Deinde, u t apparet, hominibus libere acceptis

suis viribus agere atque materiem datam , quamvis duce Deo, formare

licuit. Atque rem ita se habere jam inde plane intelligi potest, quod

via, quam libertas illa eligit, spenumero est mala atque perniciosa.

Ita populum quendam, amore libertatis honestatisque ductum , bonis

animi et corporis virtutibus divitem in scenam gentium prodire vide

mus. Omnia, qu ad salutem ejus publicam atque privatam perti

nent, constituuntur, studia litterarum artiumque liberalium efflorescunt

et cives in magnis rebus gerendis inter se fere certare videntur. Sed

sensim vincula morum laxantur, libertas in licentiam transit, nec ani

mi solum civium, sed etiam corpora degenerant. Talem recessum, ta

lem pravitatem animorum occasumque rerum publicarum non in po

pulis solum ethnicis, sed etiam in christianis invenimus, in quibus igi

tu r neque vires, quibus Deus in providentia sua homines movere so-

f

let, neque gratia illa, qu per spiritum Christi communicatur, se irre - stibiliter efficaces esse prberunt. An Deus eos quidem ad libidinem reliquisset, auxilium iis negasset iisque vim et gratiam subtraxisset, ita u t ob eam causam ad interitum ruerint, tamquam omnia finita, qu verbo divino non sustinentur? Minime, Deus ita arbitrarius agere non potest. Hi igitur populi ad exitium sua ipsorum culpa praecip itarun t, libertate perverse usi sun t, pravis cupiditatibus obediverunt et ideo vim sapientiae grati bonitatisqu divin a se ipsi abalienarunt. Si contra experientia ducti ea intuem ur, qu gratia divina in regno suo efficit; ibi multa sane his similia nobis occurrunt. Ita ad Ethnicos auctore Domino praedicatores perveniunt, qui cum vi spirituque apostolorum concionantur, qui miracula non modo in mundo animi sed etiam in regno natur faciunt et numen coeleste omnes casus gubernare o - mnesque res ad efficientiam Spiritus Sancti et praesentiam parare videtur. Sed u t nos docet historia, quam dicimus missionis, prsentia illa spiritus spe jam initio impeditur, quia prava hominum voluntas ipsi resistit. Quum enim fundamentis jactis sacerdotes et praeceptores creati sunt atque templa aedificata etc., efficacitas spiritus sancti his institutis ex altera parte dispergitur, ex altera vero hominibus ipsis permissum est, u t fructus ex his instrum entis, quibus Spiritus dona sua communicat, capiant atque demetant. Sic ecclesia pergere et tranquille quieteque srescere potest, simulque, u t ex Apocal. cap. II et III confirm atur, libertate abuti e t non solum primum amorem relinquere sed etiam pati vitam spiritualem emori. Quod autem populo cuidam usu venit, idem hominibus singulis usu venire videmus. Divinitus fit, ut animum hominis tangat vox aliqua e somno suscitans, cum qua plures conjungantur casus ad id quasi apte parati, u t ad terminum illum, qui conversio dicitur, homo perducatur. Jam vero sibi ipsi quasi comm ittitur, u t vitam , quam spiritus produxit, mediis salutis utendo sustineat. Opponi quidem potest, Spiritum Christi ipsius nunc etiam esse ducem semper fidelem, Spiritum studium exitare verbi divini et ad fontes suos grati illum accurate et efficaciter ducere, ut plus etiam grati communicetur, h. e. Deum ipsius esse tutorem eumque a periculis tentationum defendere etc. Sit ita. Sed quicumque ad suam i- psius experientiam animum studiosius attendit facile reperit, quantum hac in re sit propri libertati traditum, quam multa omissa et imprudenter facta sibi exprobranda sint in iis, qu ex arbitrio ipsius hoc-

G

Tel illud faciendi pependerunt. Neque sine causa dicitur: iisva (poov etc. (Philipp. II: \ bl) . Occasiones gratiae oblatae nobis ipsis observandae sunt et captand, m etu lapsus cavendum nobis est, ne tentationibus nos objiciamus, pugnandum est et decertandum, nos ipsos exploremus necesse est, u t , quid desit nobis et opus sit, perspiciamus et quid animo nostro magis minusve nocere possit, quid vitam spiritualem turbet - aut infringat, videamus. Quemadmodum in vita quotidiana, cum casus miserabiles incidere videmus, id vitio nobis ipsis spe vertendum est, quod non satis adhibuimus prudenti cur circumspectionis, sic etiam est in rebus illis summis et spiritualibus. Quid multa? Vigilandum nobis est et orandum. Quod si omnia essent prdeterminata, et praedestinata si peccatum esset a Deo praedispositum et gratia irrestibilis, tum hc quoque, qu u t vitia nobis objiciamus, tantum speciosa essent et ludum divinitatis cum se ipsa factum quodam modo repraesentarent. Si enim ad sensum intimum doctrinae illius de decreto absoluto penetramus/equidem timeo, si coelum et terram vinculo rationis quodam copulata videre volumus, si Deum ut dominum perjurum et perfidum animo fingere aversamur, qui, cum dicit se amorem summum ostendere velle, excepta particula grati particularis, maximam indicat duritatem et arbitrium , ne difficile nobis sit evitare Deum illum Pantheismi, qui vim motumque vitalem eo exserit, quod in se ipso negationem usque ponit et tollit. Ut nos Lutherani rem percipimus et ut experientia docet, ex altera parte praedestinatio et particularismus cum in universa hominum vita, tum in iis, qu ad regnum Dei pertinent, conjuncta esse videntur, ex altera parte libertas et universalismus; atque etiamsi non omnia ratione humana circumscripta explicari possunt, jure tamen dicere possumus, particularismum necessariam esse formam initii con- siliornm divinorum de bono perficiendo, qui quidem magis magisque ad universalismum tendit.

Cum salutem, qu est vita in vero illo Deo, qui in Christo est revelatus, ii non adipiscantur, qui eam solam sapientiam et bonitatem, quam Deus in regno mundi universi patefecit, in animos suos influere patiuntur, vel qui sub regimine et influxu solius providenti divin sunt (hoc loco omittitur qustio illa, num beatitudinis cujusdam in altera vita participes speciali Dei gratia fieri possint), cum hic quidem influxus providenti ad gratiam ducer possit, eam vero per se communicare nequeat ideoque etiam cum consilium grati promovet, eidem

V\

plane suppositus s it, hoc loco jure quaestionem de v i 'e t efficacia, quam in conditionem hominis ultimam habet influxus ille regni divini universi, omittimus. Sed cum contra id, quod supra breviter dictum est quodque demonstraret, experientiam certe docere, videri Deum neque providentia neque gratia sua conditionem hominis contra voluntatem ejus et libertate sublata determ inare, facile contendi possit, magnam libertatis human vim speciose tantum declaratam esse, ob eamque rem nullum grave argumentum aut contra prdeterminationem aut praedestinationem absolutam osse allatum , propterea quod cum libertas in vires datas morales seu dona gratiae singulare imperium habere videtur, id ipsius imperium re vera nihil nisi species est, quodque, cum hc libertas populi vel ecclesiae in licentiam et corruptionem sese vertit, efficacia spiritus divini sub idem tempus se retraxit, exceptis et quasi excerptis iis, qui ad salutem essent praedestinati; nostrum esse existimamus*)

*) Non necesse esse videtur contra Augustini theoriam argumentari, quippe quae verbum Bibliorum submissius sequi et ab aliis ducta principiis medium veritatis continere et ntionem Dei sanctitatis, amoris et justiti servare posse videatur. Re vera tamen utraque doctrina iisdem refellitur argum entis, neutra enim haec Dei attributa servare et a Deo crimen illud , quod malum voluerit, repellere potest. Judico Augustino Deus quidem neque malum produxit neque voluit, ut oriretur. Res tamen non ita se habere videtur cogitantibus quomodo Augustinus describat, quam exigua esset tentatio primorum hominum, (ille non stetit in tanta felicitate, in tanta non peccandi facilitate (de corr. et gr. c. 1 2 )) etsi lapsi su n t, comparata cum tentationibus, quibus regenerati superiores tuenti gratia evadunt, et reputantib u s, quam quasi indifferenter divinum illud adjutorium, qnod dicitur, se ad hominem referret. IIoc certe indicat, Deum bonum quodammodo negligere; sed bonum negligere idem est atque malum vel originem ejus probare. Etiam occurrunt dicta , qu satis clare ind icant, lapsum a Deo fuisse ordinatum v. gr. hoc memorabile: (de corr et gr. c. 1 0 ) mala ex bonis exoritura esse, praescivit, e t scivit magis ad suam omnipotentiam bonitatem pertinere, etiam de malis bene facere (plures Mss. bona facere) quam mala esse non sinere, sic o rd in a sse Angelor. e t hominum vitam , ut in ea prius o stenderetj quid posset liberum arbitr. deinde qfiid possit su grati beneficium justitique judicium. Quum electio prterea ex arbitrio re verapendeat, fie tn a vero est ccvo[xia: aberartio a leg e , arbitrium, vereor, ut Deus Augustini ipsius malo liberetur. Si quis dicat, arbitrium esse levissim um , immo re ipsa nullum , quum reprobati in Adamo peccantes poenam m eruerint, hoc tum juro diceretur, si gratia ipsis tantopere succurreret, ut ipsi eadem adjutrice decernere possent evitare perniciem , quam primo peccato inscienter com m isso, sibi contraxerunt, quod cum ita non s it , injuriam illi patiuntur, quia ad poenam , quam inviti sibi contraxerant, necessitate quadam irresistibili perducuntur. Neque vero , ut excusetur Augustinus vel potius Deus ipsius, dicere possumus, illu m , ut

contra doctrinam illam do decreto absoluto argumentari*). Quod qut-

creationem perficeret, voluisse et necesse habuisse naturas creare liberas, qu ipsae

perniciem eligere possent; hc enim voluntas parum seria et necessaria videtur,

quum duobus creatis liberis hominibus libertatem gratia irresistibili tollit. Sententia

igitur Calvini m agis aperta et sibi constans esse videtur.

*) Quamquam nos nitentes e t scriptura sacr, quae notionem D ei nobis d i

lucido explicat e t multa aperta continet d ic ta , quibus doctrina illa praedestinationis

rigida refellitur, e t ratione, quae quatenus veritate divina illum inata e s t , veritatem

quoquo percipit et sibi ipsa exp licat, praedestinationem absolutam non possumus

non explodere; nobis tamen fatendum e s t , doctrinam illam praedestinationis, quae

a parti Dei n ih il, nisi praescientia quaedam conditionata s it , neque omnia com

plecti v ideri, quae Scriptura de rationibus, quibus ultima hominum conditio ver

titu r , proponit, neque rationi satis dare loci, ut quaestio respectu quoque ob

servationum experientiae, optato persolvatur. S it , u t haec explicatio Christianae

vitae religiosae congruat, quatenus ea in duobus illis contrariis, poenitentia et

fide versatur, quarum altera pravitatem hum anam , culpam , im becillitatem , vani

tatem novit e t agnoscit, altera gratiam divinam , vim atque amorem grato animo

amplectitur et accipit; s it , ut omnia pia animi desideria expleat et fidem simplicem

d electet, qu dum omnem investigationem arrogantem contem nit, nec de salute

aliena immoderate curat partim reatum culpae et suam im becillitatem , partim m i

sericordiam gratiamque divinam perspicit, et ita condem nationem abusu libertatis

et servationem electione gratiae effectam esse in te llig it; vereor ut ei satisfaciat,

qui theoria abstracta quamvis probabili non contentus e s t , sed etiam perfectam the

oriae accommodationem desiderat, id stu d en s, u t rerum , qu v identur, velamen p er-

sp iciat, et totum genus humanum m ente complectatur. Utrum hanc rem umquam

ita exponere possit ratio humana fin ita , u t omnibus plane satisfiat, an omnia conata

ad extremum hoc verbo repellantur: faciem Domini nemo mortalis videre potest et

vivere (Exod. 3 3 : 2 0 ) , nos non inquirimus. Hanc explicationem nondum inven

tam esse existimamus. In regione quidem philosophica explicatio quaedam rei ex

speculatione Ilegeliana deduci posset, sed cum hc speculatio quaestionem ita so l

v a t , ut hujus tantummodo vitae non futurae ratio habeatur, f it , ut explicatio illa ,

quamvis naturali et a fido Christiana separatae conscientiae sufficiat, tamen re vera

n e hujus quidem conscientiae et intim i animi desideriis infinitis, nedum postulatis ma

joribus conscientiae fide Christiana innutritae satisfaciat. In regione dogmatices Chri

stianae difficultates vincere et ea qu experientia percipiuntur, cum theoria aspera

con nectere, eo modo tentatum e s t , ut ttnoxaraTaatv dari putatum s it , qua f ieret,

u t praedestinatio ad salutem sensim perficeretur atque in altera vita continuaretur;

quam rei explicationem , quamvis solatium habeat, neque scriptura satis affirmat

neque ratio judicans probat. Hoc loco nobis liceat difficultates indicaro et ea pro

ponere, qu nostra sententia ad totam rem plane explicandam pertinere videntur.

Dijudicare conandum est, quali et quanta vi voluntas divina non in rebus u n i

versis solum sed etiam in singulis agat (et ita percipere, quomodo hc verba sal

vatoris : Passer non ad terram cadit etc. (Math. X . 2 9 ) intelligenda sint). N otiones