1

วารสารวชาการศลปะและการออกแบบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร ฉบบพเศษ : มณฑนศลป ‘54 : 55 ป แหงการสรางสรรคนวตกรรม

กรรมการผทรงคณวฒ

ผชวยศาสตราจารยจรญ ชยประทม

รองศาสตราจารย ดร.จรวฒน พระสนต

ผชวยศาสตราจารย ดร.ฌานกลา ลระกล

อาจารยธงชย โรจนกงสดาล

อาจารยนนทวรรธน จนทนะผะลน

รองศาสตราจารยนวลนอย บญวงษ

ศาสตราจารยเกยรตคณประหยด พงษดำา

รองศาสตราจารยพศประไพ สาระศาลน

รองศาสตราจารยภรด พนธภากร

ศาสตราจารย ดร.มณรตน จนทนะผะลน

ผชวยศาสตราจารยมาโนช กงกะนนทน

รองศาสตราจารยวรลญจก บณยสรตน

ศาสตราจารยเกยรตคณวฒนะ จฑะวภาค

อาจารย ดร.วฒนะ บญจบ

รองศาสตราจารยววฒน เตมยพนธ

ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห

ผชวยศาสตราจารยศภกา ปาลเปรม

นางสพตรา ศรสข

ผชวยศาสตราจารยเสกสรรค ตนยาภรมย

ศาสตราจารยเกยรตคณเสรมศกด นาคบว

รองศาสตราจารยอารยะ ศรกลยาณบตร

ทปรกษา

รองศาสตราจารยเอกชาต จนอไรรตน

กองบรรณาธการ

ผชวยศาสตราจารยอาวน อนทรงษ

ศาสตราจารยเกยรตคณเสรมศกด นาคบว

อาจารย ดร.วรนนท โสวรรณ

ผชวยศาสตราจารยสพชญา เขมทอง

อาจารยชาคร ผาสวรรณ

อาจารยสรศกด รอดเพราะบญ

ผชวยศาสตราจารยศภกา ปาลเปรม

ผชวยศาสตราจารยภวนาท รตนรงสกล

อาจารยณฏฐน ผายจนเพง

นางภาวนา ใจประสาท

นางสาวอญทรา เพชรรตน

2

คำานำา

คณะมณฑนศลป ถอเปนผนำาในการผลตบณฑตและมหาบณฑตดาน

ศลปะและการออกแบบ มานานกวา 55 ป ไดผลตบณทตทมความร ความ

สามารถทางดานศลปะและการออกแบบสวงการวชาชพเปนจำานวนมาก ซงถอ

เปนกำาลงสำาคญในการผลตบคลากรทมความสามารถ เชยวชาญในดานการ

ออกแบบเพอสรางสรรคผลงานจนไดรบการยอมรบจากสถาบนและองคกรตางๆ

จากภายนอกมากมาย เพอเปนการพฒนาความรความสามารถของคณาจารย

นกศกษา รวมทงบคคลผสนใจจากภายนอก ทเปนกำาลงสำาคญในการผลตนก

ออกแบบของประเทศไทย คณะมณฑนศลปจงไดดำาเนนการจดทำาวารสารศลปะ

และการออกแบบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร ฉบบพเศษ: มณฑน-

ศลป ‘54 : 55 ป แหงการสรางสรรคนวตกรรมขน เพอเปนการสงเสรมศกยภาพ

ดานวชาการและวชาชพของคณาจารย และนกศกษา ใหมความเชยวชาญในดาน

ศลปะและการออกแบบ ซงไดรวบรวมบทความทางวชาการทคณาจารยไดถายทอด

ถงองคความรในดานศลปะและการออกแบบไวอยางหลากหลาย โดยทกบทความ

ไดรบการพจารณาจากผทรงคณวฒทมความร ความสามารถ ในสาขานนๆ

หวงเปนอยางยงวาจะมการจดทำาวารสารวชาการเลมตอไปอยางตอ

เนอง เพอแสดงถงความรวมมอในการสงเสรมและพฒนาศกยภาพของคณาจารย

คณะมณฑนศลป อกทงเปนการเผยแพรผลงานทางวชาการออกสวงการวชาชพ

และขอขอบพระคณผทรงคณวฒทกทานทสละเวลาในการพจารณาบทความ

ซงยงประโยชนเปนอยางยง รวมทงกองบรรณาธการและคณะทำางานทกทานท

ไดรวมมอกนสรางสรรคผลงานวารสารศลปะและการออกแบบ คณะมณฑนศลป

มหาวทยาลยศลปากร ฉบบพเศษ: มณฑนศลป ‘54 : 55 ป แหงการสรางสรรค

นวตกรรม จนลลวงสำาเรจไปดวยด

รองศาสตราจารยเอกชาต จนอไรรตน

คณบดคณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

3

สารบญ

4 ศกษาสมบตของดนเหนยวทใชผลตอฐมอญแดง อำาเภอพานทอง

จงหวดชลบร เพอการออกแบบและพฒนาเปนเครองเคลอบดนเผา

ผลตภณฑอตสาหกรรมชมชน

ดร.เกรยงศกด เขยวมง

18 การออกแบบชดตงโตะอาหารทางภมภาคตะวนตก

ชานนท ไกรรส

42 โนโบรกามะทชการาก

ณฏฐน ผายจนเพง

53 บรรจภณฑสเขยว : กรณศกษาการออกแบบบรรจภณฑทเปนมตร

ตอสงแวดลอมในประเทศญปน

ตรชฎา โชตรตนาภนนท

69 ความคดสรางสรรคมาจากไหน

ปต คปตะวาทน

78 Thai Sacred Place : Some Characteristics and its Sense of Place

ดร.วรนนท โสวรรณ

89 จากลายจำาหลกหนถงลายจำาหลกทอง :

เครองประดบทองคำาพบทปราสาทบานถนนหก จงหวดนครราชสมา

ดร.วรรณวภา สเนตตา

100 วฒนธรรมการลอกเลยนแบบ

ศดาลย ฆโนทย

121 ความรสก ความคด ความเขาใจ (ในงานศลปะ)

สหเทพ เทพบร

126 ศลปะไทยและความคดสรางสรรคในเอกลกษณของอาหารไทย

ผชวยศาสตราจารย ร.ต.อ.ดร.อนชา แพงเกษร

138 ผลตภณฑดไซนไทย ในยคเศรษฐกจสรางสรรค

อนทรธน ฟารมขาว

149 สกบงานออกแบบกราฟฟก

ผชวยศาสตราจารยอนทรา นาควชระ

4

การศกษาสมบตของดนเหนยวทใชผลตอฐมอญแดง อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร เพอการออกแบบและพฒนา เปนเครองเคลอบดนเผาผลตภณฑอตสาหกรรมชมชนA study of Red Brick Clay Properties of Phantong, Chon buri Province for Design and Development

ดร.เกรยงศกด เขยวมง | Kriengsak Kiewmang (Ph.D.)

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยบรพา | Faculty of Fine and Applied Arts, Burapha University

บทคดยอ

การศกษาสมบตของดนเหนยวทใชผลตอฐมอญแดง อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร เพอการออกแบบ และพฒนา

เปนเครองเคลอบดนเผา ผลตภณฑอตสาหกรรมชมชนครงน มจดมงหมายหลก 2 ประการ คอ 1) เพอเพมมลคาวตถดบ

“ดนเหนยว อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร” โดยใชกระบวนการออกแบบและพฒนาผลตภณฑและกระบวนการผลตทางดาน

เครองเคลอบดนเผา 2) เพอศกษาความเปนไปไดในการนำาดนทองถนมาพฒนาเปนผลตภณฑอตสาหกรรมชมชนเพม

โอกาสทางการจดจำาหนายและสรางเอกลกษณผลตภณฑชมชน

ผลการวจยและทดลองสมบตทางกายภาพของดนเหนยวทใชผลตอฐ อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร พบวาการเผา

ควรเผา 2 ครง คอเผาดบและเผาเคลอบ อณหภมทเหมาะสมในการเผาดบ อณหภม 700 องศาเซลเซยส หลงการเผา

เนอดนมความพรนตว มเปอรเซนตการดดซมนำา เทากบ 21.3 เนอดนมเปอรเซนตการหดตว เทากบ 7 เนอดนมสหลงเผา

คอสนำาตาลสมออน และอณหภมทเหมาะสมในการเผาเคลอบ อยในชวงอณหภม 1,000 – 1,050 องศาเซลเซยส บรรยากาศ

ทใชในการเผา คอ การเผาไหมแบบสมบรณ (Oxidation Firing) ดานการขนรปผลตภณฑ จากผลการทดลอง พบวา

ดนเหนยว อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร สามารถขนรปผลตภณฑขนาดเลก ประมาณ 10 x 10 x 15 เซนตเมตร ไดหลายวธ

ผวจยทดลองขนรปผลตภณฑ 3 วธ คอ การขนรปดวยวธปนบบ การขนรปดวยวธขด และการขนรปดวยแปนหมนไฟฟา

ทง 3 วธ มความเหมาะสมกบเนอดน ขนอยกบทกษะและประสบการณของผผลต สำาหรบการวจยครงน ผวจยไดเลอก

กรรมวธขนรปแบบปนบบ มาใชทดลองขนรปผลตภณฑตนแบบ

ดนเหนยว อำาเภอพานทอง เปนดนทองถนทมความเหนยวอยในระดบปานกลาง กอนนำามาใชงาน ควรหมกดน

ใชระยะเวลาประมาณ 5-6 เดอน กอนนำามาขนรปผลตภณฑ ดานการเผา การเผาดบ ใชอณหภม 700 องศาเซลเซยส

กสามารถนำาผลตภณฑไปชบเคลอบหรอตกแตงในขนตอไปได การเผาในอณหภมนจะสามารถควบคมและลดคาใชจาย

ตนทน ดานเชอเพลงได

การเผาเคลอบ ชวงอณหภมประมาณ 1,000 - 1,050 องศาเซลเซยส บรรยากาศการเผาไหมแบบสมบรณ

การเผาดวยอณหภมน เคลอบสกตว (เคลอบไฟตำา) ดนสกตว โครงสรางของดนไมเสยหาย ผลตภณฑสามารถคงรปทรง

ไดเปนอยางด

5

บรรยากาศทใชในการเผา การวจยครงนผวจยใชบรรยากาศในการเผาคอ การเผาไหมแบบสมบรณ (Oxidation

Firing) การเผาดวยบรรยากาศนจะมอตราการสนเปลองเชอเพลงนอยกวาเมอเปรยบเทยบกบการเผาไหมแบบไมสมบรณ

(Reduction Firing) ซงจะสงผลใหมตนทนการผลตตำา ขนตอนการเผาไมซบซอน มความสมพนธกบประเภทของเคลอบ

ทใชในการวจย

ดานการออกแบบผลตภณฑผวจยพบวามความเปนไปไดในการผลตในระยะเรมตน คอ ผลต ผลตภณฑประเภท

กระถางตนไมขนาดเลก ผลตภณฑทวางเทยนสำาหรบตกแตงและใชงานในสปาหรอบานพกอาศย และผลตภณฑแจกน

ประดบตกแตง กลมประเภทของผลตภณฑดงกลาวจะมโอกาสในเชงพาณชยสง เขาถงกลมเปาหมายไดงาย

ขอเสนอแนะการวจยมดงน

1. ดนอำาเภอพานทอง จงหวดชลบร มความเปนไปไดในการขนรปผลตภณฑขนาดกลาง แตควรคำานงถงตนทน

ทกษะการขนรป และอปกรณการผลต

2. ควรผงผลตภณฑใหแหงสนท กอนเผาดบ

3. ควรควบคมความหนาของผลตภณฑใหสมำาเสมอ ประมาณ 1.5 เซนตเมตร

4. พฒนารปทรงและลวดลายของผลตภณฑจนเกดเปนเอกลกษณของชมชน

Abstract

A study of Red Brick Clay Properties of Phantong, Chon buri Province for Design and Development

to be Commmunity Ceramic Handicraft Product has two main aims which are: 1) to increase the value

of raw materials “clay in Phantong, Chon buri province”. And as well use the design process, product

development and manufacturing process of the ceramics. 2) To study the possible opportunity of bringing

the local clay and develop it into an industry ceramic handicraft product, add more chances to distribute

the result and create a unique community product.

6

Based on the research and the experiment of physical properties of clay that used in bricks production

in Phantong Chon buri Province, found that the firing should has 2 times which are a biscuit firing and a

glazed firing. Temperature combustion used in the biscuit firing is 700 degrees Celsius. Physical properties

after the firing are clay body with porosity, percentage of water absorption is 21.3 percent, the clay

body shrinkage is 7 percent, and color after the firing is orange brown. The temperature glazed is in the

temperature range of 1,000-1,050 ำ degrees Celsius. The firing atmosphere is a Oxidation firing. In the

product molding process, the results showed that clay from Phantong, Chon buri can be formed a small

product, around 10 x 10 x 15 centimeters in many ways which there have been experiment in 3 different

ways. compression molding forming, coil forming, Wheel Throwing forming. The three methods are

appropriate for the clay and depending on skills and experience of the manufacturer. For this research,

researcher have selected a mold forming process by compressing to create the experimental prototype.

The product design preliminary study found that it is possible to have the early stage production which

is to produce small tree pots and candle holders to use as decorate for spa or home and as well as some

decorative vase products. The type of product will be an opportunity in terms of commercial which is easy

to reach to the target audience.

Based on the research result, researchers analyzed the relevant information which can report as

following. Phantong clay has a medium level of toughness. Before using them, there should be a fermentation

period about 5-6 months, then mold them with a biscuit firing technique with the temperature of 700

degrees Celsius. The products can be decorated in the next step. In this combustion temperature, we will

be able to control and reduce cost of the fuel. The coat firing at this rang of the combustion temperature

between 1,000 and 1,050 degrees Celsius creates a Oxidation firing atmosphere. With this combustion, the

glaze is done well (low temperature glaze), the clay is done, the clay structure won’t be ruined and the

products can be in a very good shape. In this research on the firing atmosphere, the researcher used the

atmosphere of a Oxidation firing. This atmosphere of firing technique tends to create less fuel consumption

when compared with the Reduction firing. We can get the result in lower production costs. The Oxidation

firing process is simple and correlated with the type of glaze used in this research study.

Recommendations of the study are as follows :

1. Clay from Phantong in Chon bu ri province has a medium possibility of molding. But we should

keep in mind for the cost, molding skills and production equipments.

2. Should completely dry the product before the biscuit firing.

3. Should control the thickness of the product evenly about 1.5 centimeters.

4. Develop the shape and the design of the product to create the uniqueness of the community.

7

การวจยเรอง “ศกษาสมบตของดนเหนยวทใชผลต

อฐมอญแดง อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร เพอการออกแบบ

และพฒนาเปนเครองเคลอบดนเผา ผลตภณฑอตสาหกรรม

ชมชน” (A Study of Red Brick Clay Properties of

Phantong, Chon buri Province for Design and

Development to be Community Ceramic Handicraft

Product.) เปนโครงการวจยทไดการสนบสนนงบประมาณ

จากสำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา ประจำาป

งบประมาณ 2552 ลกษณะโครงการวจยเปนโครงการวจย

เดยว ใชระยะเวลาดำาเนนการวจย 1 ป สอดคลองกบ

ยทธศาสตรการพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) (ผนวก

2) คอ ยทธศาสตรการปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดล

และยงยน ใหความสำาคญกบ การปรบโครงสรางการผลต

เพอเพมผลผลตภาพ และคณคาของสนคาและบรการบน

ฐานความรและความเปนไทย

อำาเภอพานทองแบงตามพระราชบญญตลกษณะ

ปกครองทองท พ.ศ. 2457 ม 11 ตำาบล 76 หมบาน 2 เทศบาล

ประชากรภายในอำาเภอมจำานวนทงสน 36,709 คน ชาย

17,717 คน หญง 18,992 คน (ขอมลจาก จปฐ ป 2549)

อาชพสวนใหญทำาการเกษตรกรรม อตสาหกรรม และ

คาขาย อำาเภอพานทองมคำาขวญประจำาอำาเภอ คอ “เมอง

อฐแกรง แหลงเกษตร เขตอตสาหกรรม คณธรรมหมอพระ

ศลปะชางทอง” อำาเภอพานทองมแหลงดนทสมบตของดน

สามารถนำาไปผลตเปนอฐแดง สำาหรบงานกอสรางไดเปน

อยางดดงคำาขนตนของคำาขวญประจำาอำาเภอ ซงแสดงให

เหนวา เมอนกถงอำาเภอพานทองตองนกถงอฐแดง ทม

ความแขงแกรง แขงแรง เหมาะแกการนำาไปใชกอสราง

บานเรอนหรอสงปลกสรางงานสถาปตยกรรม อฐ เปนวสด

กอสรางพนฐานสำาหรบการกอสรางอาคารทวไป อฐแบบ

ธรรมดาผลตจากสวนผสมของดนเหนยว ทราย แกลบ และ

นำา การผลตอฐโดยทวไป จะผสมดนเหนยว แกลบ ทราย

และนำา นวดใหเขากนเปนเนอเดยว กดใสลงในแบบพมพ

แลวผงแหงกอนนำาเขาเตาเผา สำาหรบอฐพเศษอน ๆ จะผสม

สารหรอวสดพเศษเพมเพอการใชงานเฉพาะดาน

อฐพานทองมการผลตมาประมาณ 50 ป ซงใน

ชวงแรกชาวบานยงไมไดมการรวมกลมกน มการทำาเฉพาะ

ในครวเรอน จนเมอป 2542 จงมการรวมกลมผคาอฐ

อำาเภอพานทองเปนชมรมผคาอฐฯโดยมวตถประสงคเพอ

อนรกษและสงเสรมอาชพดงเดม เปนสนคาทมคณภาพม

ชอเสยงของอำาเภอพานทอง ปจจบนกลมคาอฐกำาลงประสบ

ปญหาเกยวกบทางดานราคา และดานแรงงาน เนองจาก

ผรบเหมาบางรายไมยอมซออฐพานทองเพราะคดวาราคา

แพงจงไปซออฐทอยธยา ประกอบกบแรงงานในชมชน

ไมคอยมาทำางานในโรงงานอฐ จงทำาใหเกดผลกระทบกบ

ประชาชนทยดอาชพการผลตอฐมอญแดง

ดวยเหตนผวจยจงเหนความสำาคญของปญหาท

กลมชาวบานกำาลงประสบ จงสนใจทจะศกษาทดลองและ

พฒนาดนเหนยวทใชผลตอฐมอญแดงในปจจบน ใหสามารถ

พฒนาไปสผลตภณฑอตสาหกรรมชมชน ดวยกระบวนการ

ทางดานเครองเคลอบดนเผาและกระบวนการทางดานการ

ออกแบบผลตภณฑ โดยอาศยหลกวธการพฒนาแบบ

คขนาน กลาวคอ อนรกษรปแบบเดม ไปพรอมกบทดลอง

พฒนาผลตภณฑเครองเคลอบดนเผาในรปแบบใหม การ

ดำาเนนการวจยจะไมเกดผลกระทบตอกระบวนการผลต

แบบดงเดมทผลตอฐอยในปจจบน ผวจยมงเนนการใช

ทรพยากรทองถนทหาไดงายและใชเปนประจำาอยแลว คอ

ดนเหนยวทใชผลตอฐมอญแดง กระบวนการผลตอฐทผลต

อยในปจจบน และใชเครองจกร อปกรณการผลตตาม

ความจำาเปนและความเหมาะสมเทานน ตามกรอบแนวคด

บนพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เพอใหไดมาซง

ผลตภณฑเครองเคลอบดนเผาชมชน เปนการเพมมลคาตอ

ทรพยากรดนในทองถน โดยใหความสำาคญกบการมสวน

รวมจากทกฝายทเกยวของและมงใหบรรลเปาหมายตาม

ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ ดงนนการวจยครงนจงม

วตถประสงคหลกของการวจยคอ

8

1. เพอศกษาพฒนาใชวตถดบในทองถน ใหเกด

ประโยชนสงสด

2. เพอเปนองคความรและฐานขอมล ในการทำา

วจยตอไป

3. เพอเพมมลคาใหทรพยากรดนเหนยว ผลตอฐ

แดงในทองถน

4. เพอการออกแบบสรางเอกลกษณใหผลตภณฑ

ชมชน โดยใชพนฐานของวฒนธรรมทองถน

5. เพอเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและ

เศรษฐกจฐานราก

6. เพอตองการรวมมอกบภาคเอกชน กลมผคา

อฐ ในพนทอำาเภอพานทอง จงหวดชลบร

7. เพอทำาใหประชาชนทประกอบอาชพการผลต

อฐแดงมคณภาพชวตทดขน

8. เพอตองการถายทอดทกษะทางดานการผลต

เครองเคลอบดนเผาตอชมชน

การวจยในครงนผวจย ไดใชหลกการและแนวคด

ของการจดทำานโยบายและยทธศาสตรการวจยของชาต

(พ.ศ. 2551-2553) ซงมกรอบแนวคดบนพนฐานของปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง เปนแนวทางในการดำาเนนการวจย ซง

ผวจยสามารถจำาแนกขอบเขตของโครงการวจยดงน

1. มงเนนการใชทรพยากรทองถน ประเภทดน

เหนยวสำาหรบผลตอฐมอญแดง อำาเภอพานทอง จงหวด

ชลบร นำามาศกษาสมบตเบองตน โดยการทดลอง พฒนา

ทดสอบ วเคราะหและสรปผล บนทกจดเกบสรางฐาน

ขอมล

2. ศกษารวมรวมขอมลท เก ยวของในการ

ออกแบบผลตภณฑ เพอการออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม

ชมชนโดยใชดนเหนยวทผานกระบวนการพฒนา มาผลต

เปนผลตภณฑอตสาหกรรมชมชน

3. เครองจกร วสด อปกรณทใชในการวจย ตอง

สอดคลองกบกระบวนการผลตแบบดงเดม

4. สรางกระบวนผลตแบบไมซบซอน เพอการ

ถายทอดเทคโนโลยการผลตสชมชน

5. การดำาเนนงานวจยเปนแบบคขนาน คอ อนรกษ

รปแบบดงเดม ขณะเดยวกนพฒนารปแบบใหม เพอเปน

ทางเลอก

ผวจยใชกรอบแนวคดบนพนฐานของปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง พฒนาทรพยากรทองถนเดมทใชเปน

ประจำาอยและหาไดงายทำาใหมมลคาเพม โดยใชกระบวนการ

พฒนาแบบคขนาน คอ อนรกษแบบดงเดม คขนานกบ

การออกแบบพฒนาผลตภณฑชมชนรปแบบใหม เพอเปน

อกหนงทางเลอกหรออาชพเสรม ผลตภณฑทไดสามารถ

นำาไปทำาการจดสทธบตรผลตภณฑชมชน ซงจะเปนประโยชน

ตอกลมชมชนผคาอฐ อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร และ

โรงเรยน สถานศกษา

การวจยครงน จงทำาใหไดฐานขอมลทางทรพยากร

วตถดบทองถนประเภทดนเหนยวสำาหรบทมความเหมาะสม

ในงานเครองเคลอบดนเผา เกดองคความรใหมทางดาน

วตถดบและผลตภณฑอตสาหกรรมชมชน ไดผลตภณฑ

อตสาหกรรมชมชนประเภทเครองเคลอบดนเผา ทม

เอกลกษณเฉพาะ เกดเครอขายความรวมมอกบภาคเอกชน

กลมผคาอฐ อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร สามารถทำาให

ประชาชนทองถนมรายไดเสรมจากอาชพหลก สามารถ

ถายทอดกระบวนการผลตทเหมาะสมกบบรบทของทองถน

การวจยเรองศกษาสมบตของดนเหนยวทใชผลตอฐมอญ

แดง อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร เพอการออกแบบและ

พฒนาเปนเครองเคลอบดนเผา ผลตภณฑอตสาหกรรม

ชมชนในครงน ผวจยสามารถออกแบบผลตภณฑตนแบบ

แบงเปน 3 ประเภท ดงน คอ 1) ผลตภณฑเชงเทยน 2)

ผลตภณฑกระถางตนไม 3) ผลตภณฑแจกน และมขอ

เสนอแนะทเปนประโยชนตอผทสนใจจะนำาผลการวจย

น ไปประยกตใชในเชงพาณชยหรอนำาไปพฒนาตอยอด

ใหเกดประโยชนแบบบรณาการกบศาสตรอน ๆ

9

การศกษาสมบตของดนเหนยวทใชผลตอฐมอญ

แดงในบรเวณพนท อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร จาก

การทดลองพบวา ดนเหนยวทใชผลตอฐมอญแดง นนสามารถ

นำามาพฒนาใชเปนวตถดบหลกในการออกแบบผลตภณฑ

ในรปแบบใหม เพอเพมมลคาแกวตถดบ และเปนทางเลอก

ใหมสำาหรบชมชนในพนทบรเวณใกลเคยง ทมแหลงดนเหนยว

หรอมสมบตใกลเคยงกนได

ดานการออกแบบตนแบบผลตภณฑ ผวจยไดนำา

หลกการออกแบบผลตภณฑ มาปรบใชใหมความเหมาะสม

กบพนท โดยอาศยการสำารวจ ศกษาขอมลจากแหลงขอมล

เพอใหผลงานวจยสามารถนำาไปใชงานไดจรง กบกลม

เปาหมาย การคำานงถงกระบวนการผลต เปนสงหนงท

สำาคญและนกออกแบบตองคำานงถง กลาวคอ ขนตอนหรอ

กระบวนการผลตควรใชวสดอปกรณทหาไดงายในทองถน

หรอชมชนสามารถประดษฐขนมาใชเองได เปนกระบวน

การผลตทชาวบานหรอผทสนใจเมอไดรบการถายทอดแลว

สามารถทำาเองไดและคดเองเพมเตมในสวนของรายละเอยด

สวนของการออกแบบ เพอเพมเปนลกษณะเฉพาะของ

ชมชนได ผวจยไดนำาผลทไดจากการศกษาทดลองมาใช

เพอการออกแบบพฒนาผลตภณฑ เพอเพมมลคาให

ทรพยากรดนเหนยวผลตอฐแดงในทองถนและตองการ

สรางเอกลกษณใหผลตภณฑชมชน โดยใชพนฐานของ

วฒนธรรมทองถนมาผสมผสานในผลตภณฑดงกระบวนการ

ออกแบบตอไปน

ภาพท 1 : ดนเหนยวสำาหรบทำาอฐ อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร

ภาพท 2 : ดนเหนยว อำาเภอพานทอง ทผานการนวดดวยเครอง นวดไฟฟา หมกไวเพอรอใชงาน

ตารางท 1 ผลการทดสอบทางกายภาพหลงการเผา บรรยากาศ Oxidation Firing

หมายเหต : เผาดวยเตาแกส

อณหภม อณหภมการดดซมนำา (%) การหดตว (%) สหลงการเผา

700 ำ C 21.3 7 สนำาตาลสมออน

800 ำ C 20.3 7 สนำาตาลสม

900 ำ C 21.1 7 สนำาตาลสม

10

1. ศกษาสำารวจ สงแวดลอม ธรรมชาต

(Environment - Geography)

สำารวจภาคสนามเพอศกษาถงสภาพแวดลอมใน

หลายดานทมความสมพนธและเกยวของกบกระบวนการ

วจย ผลการสำารวจพบวาพนทสวนใหญยงคงความสมบรณ

มการใชประโยชนจากพนท เพอการเพาะปลก เชน ขาว

บว เปนตน

2. ศกษาสำารวจ วฒนธรรม วถชวต ภมปญญา

(Environment - Lifestyle)

สภาพความเปนอย วถชวต ยงมความเรยบงาย

เปนธรรมชาต ชาวบานในชมชนยงคงมวถ การดำาเนนชวต

โดยพงพาอาศยกน อนรกษขนบธรรมเนยมประเพณแบบ

ดงเดม ดำารงชพดวยการเกษตร

3. ศกษาสำารวจ กระบวนการผลตอฐแดง อำาเภอ

พานทอง

(Environment - Heritage of Pantong Brick)

จากการสำารวจแหลงผลตอฐแดง อำาเภอพานทอง

พบวายงมอตราการผลตอยางตอเนอง ผประกอบธรกจ ม

ยอดการสงผลตสง มความเชยวชาญเฉพาะทางสง ดงนน

การวจยครงนจงเปนอกหนงทางเลอกในการเพมมลคาให

กบทรพยากร (ดนเหนยว อำาเภอพานทอง) และการใช

ประโยชนสงสดจากทรพยากรธรรมชาตใหเกดประโยชน

ตอชมชน

4. ศกษาสำารวจ ผลตภณฑประเภทตางๆ ทมอย

ในตลาด ทงในประเทศและตางประเทศ สำาหรบเปนฐาน

ขอมล

การออกแบบเพอการพฒนาผลตภณฑครงน ผวจย

ไดเลอกสำารวจผลตภณฑเชงเทยน กระถางตนไมขนาดเลก

และแจกน

ภาพท 3 : สภาพพนทบรเวณโดยรอบของ อ.พานทอง จ.ชลบร

11

ภาพท 4 : สวนหนงของการดำารงอาชพในปจจบน ภาพท 5 : โรงงานผลตอฐ อำาเภอพานทองทยงคงดำาเนนกจการอย

12

ภาพท 6 : ฐานขอมลเพอการออกแบบผลตภณฑเชงเทยน (วสด แกว โลหะ ไม หน ฯลฯ)

ภาพท 7 : ฐานขอมลเพอการออกแบบผลตภณฑเชงเทยน (เครองเคลอบดนเผา)

13

ภาพท 8 : ฐานขอมลเพอการออกแบบผลตภณฑกระถางตนไมขนาดเลก

ภาพท 9 : ฐานขอมลเพอการออกแบบผลตภณฑแจกน

14

5. วเคราะหศกษาหาแนวทางการออกแบบเพอ

การพฒนาผลตภณฑ

การออกแบบผลตภณฑเครองเคลอบดนเผา

ผลตภณฑหตถอตสาหกรรมชมชนในการวจยครงน ผวจย

เลอกผลตภณฑจำานวน 3 ชนด คอ เชงเทยน กระถางตนไม

ขนาดเลก และแจกน เพอพฒนาเปนตวอยางผลตภณฑ

ตนแบบ สำาหรบเปนอกทางเลอกหนงสำาหรบ อำาเภอพานทอง

จงหวดชลบรโดยใชทฤษฎการออกแบบมาใชในกระบวน

การออกแบบเพอใหไดผลตภณฑตรงตามวตถประสงค

ซงแสดงกระบวนการสรางฐานขอมลสำาหรบออกแบบ

ดงรายละเอยดตอไปน

การกำาหนดกลมเปาหมาย ในกระบวนการออกแบบ

ผลตภณฑนนเปนการวางแผนการออกแบบ ซงในการ

ออกแบบผลตภณฑหตถอตสาหกรรมชมชนครงน ผวจย

ไดกำาหนดกลมเปาหมายหลกคอ กลมนกทองเทยวชาวตาง

ประเทศ 60 % ชาวไทย 30 % และ10 % สำาหรบประชาชน

ทอยในพนทจงหวดใกลเคยง

ภาพท 10 : กำาหนดกลมเปาหมาย นกทองเทยวเพอสรางฐานขอมลเบองตนเพอการออกแบบ

การวเคราะห ผลตภณฑเชงเทยน

ผลการวเคราะห จากขอมลประกอบขางตน พบวา

ผลตภณฑเชงเทยนแบบ C2 แสดงผลในเกณฑดทกดาน

คอ ดานประโยชนการใชงาน ดานความเหมาะสมของราคา

ดานรปแบบ สไตล และทางดานความสวยงามเพอใชในการ

ประดบตกแตง

จดเดน ผลตภณฑเชงเทยนแบบ C2 ออกแบบ

ดวยรปแบบหรอสไตลทนสมย ดงภาพท 4 โดยอาศยการ

คลคลายจากรปทรงของมอมนษยในลกษณะหงายและ

กางมอออก เพอเปนแนวทางในการออกแบบเชงเทยน จง

สงผลใหเกดความปลอดภยเมอใชงาน ดวยลกษณะฐาน

ผลตภณฑทมความมนคง บรเวณตรงกลางผลตภณฑเชง

เทยนมหลมลกสำาหรบวางเทยนแทงขนาดเลก สง และ

จากรปทรงของมอกางออก ซงมฐานกวางจงทำาใหสามารถ

รองรบนำาตาเทยนขณะใชงานไดเปนอยางด มการเคลอบ

ดวยเคลอบมน สามารถทำาความสะอาดไดงาย ผลตภณฑ

เปนสขาว มความเหมาะสมดเพราะขณะใชงานจะมแสงไฟ

จากเทยนตกกระทบผลตภณฑ เกดเปนเงาสะทอนสวยงาม

ตามจตนาการของผใช

15

การวเคราะห กระถางตนไมขนาดเลก

ผลการวเคราะห พบวา ผลตภณฑกระถางตนไม

แบบ P3 และP4 แสดงผลโดยรวมอยในเกณฑด ถงดมาก

สงกวารปแบบอนทแสดงเปรยบเทยบ ในกรณน ผวจยเลอก

วเคราะหแบบ P4 เนองจากไมใชเทคโนโลยหรอระบบ

อเลคโทรนค ซงมความเปนไปไดในการออกแบบและพฒนา

ผลตภณฑหตถอตสาหกรรมชมชน

จดเดน ผลตภณฑกระถางตนไม แบบ P4 ทผาน

การออกแบบใหมประโยชนใชสอยหลกและประโยชน

รอง คอใชเปนโตะสนามหรอใชงานทระเบยงทพกอาศย

ขนาดเลก และฐานดานลางทเปนกระถางตนไม นอกเหนอ

จะไดรบความสวยงามแลวยงสามารถเพมความมนคง

แขงแรงใหโตะไดเปนอยางด รปแบบทใชเรยบงายจาก

รปทรงเรขาคณต วงกลม และทรงกระบอก ผลตภณฑส

ขาวสามารถตกแตงรวมกบสงแวดลอมอน ๆ ไดด แตตอง

ระวงเรองความสะอาด ทงนขนอยกบคณภาพของวสดและ

สทใช

การวเคราะห ผลตภณฑแจกน

ผลการวเคราะห พบวา ผลตภณฑแจกนแบบ V1

มระดบคะแนนสงสด คอดานการใชงานอยในเกณฑพอใช

ดานราคาอยในเกณฑด/สง (ในเชงการตลาด ราคาสง

ถอวามคณคา) ดานรปแบบ สไตล อยในเกณฑด และทาง

ดานความงามเพอการประดบตกแตง อยในเกณฑดมาก

จดเดน ผลตภณฑแจกนแบบ V1 มขอสงเกต คอ

มเกณฑดานประโยชนใชสอย ระดบพอใช แตผวจยเลอก

ใชเปนฐานขอมล เนองจากปจจบนวถชวตในรปแบบของ

เมองหลวงเปลยนแปลง กลมผใชสวนใหญตดสนใจเลอก

และซอผลตภณฑแจกนเนองจากสวยงาม เมอนำากลบไป

ประดบตกแตง ในการออกแบบผลตภณฑแจกน จงสามารถ

สรปไดวา ออกแบบใหสวยงามเปนหลก และการใชงาน

เปนรอง ซงผลตภณฑแจกนแบบ V1 ใชรปทรงสง ใชเสน

โคงไมมาก มการเพมความนาสนใจโดยวธการเจาะ และ

จดองคประกอบของรทเจาะใหมจงหวะสมำาเสมอตลอด

ตวแจกน

16

ขอเสนอแนะ

จากการศกษาทดลอง ผวจยไดมขอเสอนแนะท

จะเกดประโยชนตอผทสนใจนำาผลการทดลองนไปพฒนา

ใช เพองายตอการเขาใจ ผวจยแบงเปน 3 ดาน คอ 1. ดาน

ดนเหนยวพานทอง 2. ดานการออกแบบผลตภณฑ 3. ดาน

ปญหาและวธแกไข ดงขอเสนอแนะ ดงตอไปน

1. ดานดนเหนยวพานทอง

1.1 ควรหมกดนเพอใหดนมความเหนยวดขน

ใชเวลาประมาณ 5-6 เดอน

1.2 การขนรปใชวธขนรปแบบเนอดนตนและ

พอเนอดนมลกษณะหมาด ใชอปกรณลวดขดดน ขดดน

ดานในออกอยางระมดระวง จนผลตภณฑมความหนา

สมำาเสมอ หนาประมาณ 1 เซนตเมตร หรอ 1.5 เซนตเมตร

(ถาผลตภณฑมความหนาเกนกวา 2 เซนตเมตร จะมความ

เสยงตอการแตก ราวผลตภณฑเสยหาย)

1.3 ผงผลตภณฑในทรม ไมควรเรงใหผลตภณฑ

แหงเรว เนองจากเนอดนมความพรนตวสง เมอสมผส

อากาศรอน จะทำาใหผลตภณฑแตกราวเสยหายได

1.4 เพอสะดวกตอการชบนำาเคลอบ ควรนำา

ผลตภณฑทแหงสนท ไปเผาดบทอณหภม ประมาณ 700

องศาเซลเซยส (ใชเวลาในการเผาขนตำา ประมาณ 12

ชวโมง)

1.5 ควรเลอกใชนำาเคลอบ อณหภม 1,000-1,050

องศาเซลเซยส เนองจากประหยดเชอเพลง และโครงสราง

ของดนไมเสยหาย

6. ออกแบบผลตภณฑและทดลองผลตผลตภณฑ

อตสาหกรรมชมชน

การออกแบบผลตภณฑสำาหรบการวจยครงน

ผวจย ไดปรบหลกการออกแบบมาใชใหเหมาะสมกบบรบท

ของชมชน อำาเภอพานทอง จงหวดชลบร ดงทไดสำารวจภาค

สนามในเขตพนท อำาเภอพานทอง ตามผลการศกษาในขอท

1 -4 และจากผลการวเคราะหขอมลในขอ 5 วเคราะห

ศกษาหาแนวทางการออกแบบเพอการพฒนาผลตภณฑ

ผวจยไดทดลองออกแบบตนแบบผลตภณฑชมชน เพอเปน

การวางแนวทางสำาหรบเปนอกหนงทางเลอกในอนาคต

หรอสามารถปรบเปลยนเปนอาชพเสรมสำาหรบผทสนใจ

โดยทวไป

ภาพท 11 : ทดลองขนรปตนแบบผลตภณฑและผงผลตภณฑใหแหงในทรม

ภาพท 12 : ตวอยางผลตภณฑหลงการเผาเคลอบอณหภม 1,050 องศาเซลเซยส

17

2. ดานการออกแบบผลตภณฑ

2.1 ไมควรออกแบบใหมรปทรงทมความสลบ

ซบซอน

2.2 นกออกแบบผลตภณฑ ควรมความเชยวชาญ

เฉพาะดาน และควรมความเขาใจในดานผลตภณฑเครอง

เคลอบดนเผาดพอสมควร

2.3 สามารถตกแตงพนผวผลตภณฑไดในขณะ

ดนยงหมาดไดหลายวธ เชน ขดขด กดลวดลาย เพอให

พนผวผลตภณฑมความงานเพมขน

2.4 ในระยะเรมตน ในกรณผลตจรงเชงพาณชย

ขนาดของผลตภณฑไมควรใหญเกนกวา 1 ฟต ในกรณ

ชมชนผลตเอง เนองจากผลตภณฑขนาดใหญจะตองม

กระบวนการทซบซอน ยากตอการควบคมในทกขนตอน

3. ดานปญหาและวธแกไข

3.1 ผลตภณฑแตกราวขณะผงแหงเนองมาจาก

ผวผลตภณฑขณะเปยกสมผสอากาศหรอไดรบลม ทำาให

ความชนในเนอดน วธแกไข คอ ควรทงชวงระยะเวลาการ

แหงของผลตภณฑใหเปนไปอยางชา ๆ ใชพลาสตกปกคลม

ผลตภณฑ เพอใหผลตภณฑแหงชา ใชระยะเวลาอยางนอย

2 อาทตย

3.2 การขนรปคอนขางลำาบาก เนองจากเนอดน

พานทองมความเหนยวนอย วธแกไขคอกอนนำาดนพานทอง

ไปใชงาน ควรมการหมกดนประมาณ 5-6 เดอน หรอ

ออกแบบใหผลตภณฑมรปทรงทขนรปไดงายแตมความ

สวยงาม

บรรณานกรมทว พรหมพฤกษ. 2523. เครองเคลอบดนเผาเบองตน. กรงเทพมหานครฯ : ม.ป.ท.ปรดา พมพขาวขำา. 2547. เซรามกส. กรงเทพมหานครฯ : พมพครงท 5 สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.ไพจตร องศรวฒน. 2541. เนอดนเซรามก. พมพครงท 1. กรงเทพมหานครฯ : โอ. เอส. พรนตง เฮาส.รฐไท พรเจรญ. 2546. เสนและแนวคดในการออกแบบผลตภณฑ 2. กรงเทพมหานครฯ : สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย – ญปน).ศกดชาย สกขา. 2551. ตอยอดภมปญญา หตถกรรมพนบาน. อบลราชธาน : พมพครงท 1 สำานกพมพมหาวทยาลยอบลราชธาน.สถาพร ดบญม ณ ชมแพ. 2550. การศกษาการออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม. กรงเทพมหานครฯ : พมพครงท 1 สำานกพมพโอเดยนสโตร.สถาพร ดบญม ณ ชมแพ. 2550. เทคโนโลยทมตอการออกแบบ. กรงเทพมหานครฯ : พมพครงครงท 1 สำานกพมพโอเดยนสโตร.เสกสรร ตนยาภรมย ภรด พนธภากร. 2545. การศกษาเทคโนโลยการทำาอฐและการกอสรางเตาเผาอฐแบบพนบานของชลบร. ชลบร : เอกสารอดสำาเนา ม.ป.ท.อายวฒน สวางผล. 2543. วตถดบทใชแพรหลายในงานเซรามกส. พมพครงท 1. กรงเทพมหานครฯ : โอเดยนสโตร.

18

การออกแบบชดตงโตะอาหารทางภมภาคตะวนตก (Western Tableware Design)

ชานนท ไกรรส | Chanon Krairos

ภาควชาเครองเคลอบดนเผา | Department of Ceramics

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพออธบายถงการออกแบบชดตงโตะอาหารทางภมภาคตะวนตก โดยมรายละเอยด

แบงออกเปนสามสวนหลกไดแก สวนทหนงแนะนำาใหผออกแบบไดเขาใจถงพนฐานทางวฒนธรรม และสภาพแวดลอม

ของธรรมชาต ตลอดจนองคประกอบอนๆ ทกอใหเกดความหลากหลายทางดานวฒนธรรมการดมและการกน ซงจะเนน

รายละเอยดหลงชวงการปฏวตอตสาหกรรม สวนทสองเพอใหผออกแบบไดเขาใจอยางลกซงถงความนาจะเปนในเชง

รปทรง จงกลาวถงวฒนธรรมการบรโภค อาหารมอสากล และอาหารแบบเปนทางการของชาวตะวนตก และสวนทสาม

เปนการแยกประเภท การกำาหนดรายการของชดตงโตะอาหารตามวธการขายและการผลต มาตรฐานของขนาดและ

ความจตามหลกการทางการยศาสตร สถานทนำาไปใชงาน ตลอดจนรายละเอยดในแงมมของความงามทผสมผสานกบ

ประโยชนใชสอย เมอผออกแบบรบรและเขาใจถงเหตและผลในการออกแบบสรางสรรค กจะสามารถนำาหลกการหรอ

แนวคดดงกลาวไปบรณาการตอการออกแบบชดตงโตะอาหารทางภมภาคอนๆ ไดอยางสมบรณ

Abstract

This article documents the concept of tableware designation of western world, describing in three

parts. The first part explains the overview about cultural basis, geographic factors and related elements

leading to cultural diversity of foods and drinks, especially during the post-industrial revolution era. Part

two describes the western dinning culture for both formal and informal setting in order to give the designer

more distinctive idea about probable shape and form. The last part focuses on tableware discrimination

according to product manufacturing and distribution, ergonomic size and volume, place of use, and product

details described as form and function. With full understanding about the elements behind the western

tableware designation process, the designer will be able to practically apply the idea or concept into his

own design of other cultures.

19

การออกแบบภาชนะสำาหรบใสอาหารของมนษย

เปนสงทถกสรางสรรคมาพรอมกบการกำาเนดของมนษย

เปนเวลาหลายพนปมาแลว มนษยในยคกอนประวตศาสตร

(Prehistoric) ดำารงชวตดวยการพงพาอาศยธรรมชาต

มนษยรจกการปรบตวเขาหาสงแวดลอมเพอความอยรอด

โดยนำาสงทมอยรอบกายมาใชเปนปจจยพนฐานในการ

ดำารงชพ เชน การเกบเกยวพชผลทเจรญงอกงามอยรอบตว

และการลาสตวเปนอาหาร เปนตน

เมอมนษยรจกและเขาใจถงการใชประโยชนจาก

ธรรมชาต ประสบการณในการดำารงชวต ชวยสอนใหมนษย

รจกสรางคณสมบตเฉพาะตว นนคอ ความคดสรางสรรค

รจกการสงเกต ทดลอง ดดแปลง และปรบปรง เมอ

พบเหนวตถสงของตลอดจนปรากฏการณทเกดขนตาม

ธรรมชาต มนษยจงไดเกบเปนความรไวในสมอง เมอม

ภาพท 1 : ภาชนะลายเชอกทาบ สมยบานเชยงตอนตน อายราว 3,000 ปกอนครสตกาล อารยธรรมยคกอนประวตศาสตร ทมา : พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554 : http://udonthani.com/bangchiang.htm

โอกาสอำานวยกนำาความรเหลานนมาทดลองปฏบตตาม

แบบอยางทไดจดจำาไว เพอประโยชนตอการพฒนาตวเอง

ใหมความเปนอยทดขน ดงนนการสรางสรรคของมนษย

จงกอใหเกดความเจรญทางอารยธรรม วฒนธรรม และ

ประเพณ โดยมเอกลกษณเฉพาะตามแตละทองถน ยก

ตวอยาง เชน การคนพบวธการทำาเครองปนดนเผา มนษย

อาจเรมตนจากการสงเกตเหนวา ดนทอยรอบกองไฟ เมอ

ถกความรอนจะแขงตวและไมละลายนำาอกตอไป เมอสงเกต

พบแลวกรจกทดลองนำาดนเหนยวมาพอกในภาชนะเครอง

จกสานและนำาไปเผาไฟ กจะไดภาชนะดนเผาทมรปทรง

ตามเครองจกรสาน แตภาชนะชนนนอาจมคณลกษณะไม

สะดวกตอการใชใสนำาหรออาหาร จงปรบปรงวธการดวย

การนำาดนเหนยวมาปนขนรปเปนภาชนะตามรปทรงให

เหมาะสมตอการนำาไปใชงาน

20

งานออกแบบชดตงโตะอาหารหลงการปฏวตอตสาหกรรม (ศตวรรษท 18)

ภาพท 2 : ภาชนะชดตงโตะอาหารของ บรษท Wedgwood หลงการปฏวตอตสาหกรรม ศตวรรษท 18

วฒนธรรมการดมและการกนของมนษย มความ

แตกตางตามพนฐานทางกายภาพ ภมภาค ดน ฟา อากาศ

ตลอดจนฤดกาลทหมนเวยนเปลยนไป ทำาใหมนษยในแต

ละพนทมความหลากหลายในการดำารงชพ ผเขยนเชอวา

ตวแปรหลกบนพนฐานความแตกตางทางอารยธรรมและ

วฒนธรรมนนคอ ธรรมชาต สภาพแวดลอมของทองถนนน ๆ

กอใหเกดความหลากหลายทางรสนยม เมอววฒนาการ

และเทคโนโลยทพฒนาขนตามกาลเวลาทลวงเลย สงสม

บมเพาะ จนการดำาเนนชวตทคนชนนนกลายเปน ขนบ

ธรรมเนยม ประเพณตามความเชอตาง ๆ สงผลใหมนษยม

ความละเอยด ประณต กบวฒนธรรมในการดำารงชพมาก

ยงขน

วฒนธรรมการดมและการกนจะสมบรณไปไม

ไดหากขาดภาชนะสำาหรบใสอาหาร รปแบบผลตภณฑชด

ตงโตะอาหารของชาวตะวนตกในยคกอนประวตศาสตร

จนถงศตวรรษท 17 ชางปนจะผลตผลงานเปนลกษณะแบบ

หตถกรรมหรองานฝมอ สรางสรรคผลงานทละชน โดยใช

ความชำานาญและประสบการณทสบทอดตอกนมาตาม

ตนตระกล รปทรงโดยสวนใหญมลกษณะเปนทรงสง โดย

ความแตกตางดานรปทรงของภาชนะแตละชน ขนอยกบ

ประโยชนใชสอยและวธการใชงาน การตกแตงลวดลาย

เปนไปตามความเชอของยคนน ๆ เชน ลวดลายเรขาคณต

เรองราวทางศาสนา เทพเจา เหตการณสำาคญดานศกสงคราม

หรอประสบการณทพบเหนตามธรรมชาต ความละเอยด

งดงามของรปทรงและลวดลายเรมสมบรณ ตงแตศตวรรษ

ท 12 โดยมการพฒนาแปรเปลยนไปตามความกาวลำา

ดานศลปะและวทยาการในแตละยคแตละสมย จดเปลยน

ทสำาคญของการออกแบบชดตงโตะอาหาร เปนชวงตน

ศตวรรษท 18 หลงจากการปฏวตอตสาหกรรมของชาว

ตะวนตก สงผลใหเกดการตนตวทางดานการศกษาในสาขา

ฟสกสและวทยาศาสตร ประเทศองกฤษนบเปนศนยกลาง

ของการประดษฐคดคนเครองจกรอตสาหกรรม มการศกษา

ถงคณสมบตของวตถดบทนำามาผลตเครองปนดนเผา การ

ผลตแบบอตสาหกรรมถอกำาเนดขนเพอใหเทาทนตอความ

ตองการทางดานเศรษฐกจ และจำานวนประชากรทเพมมากขน

21

เมอเกดการปฏวตอตสาหกรรมในประเทศองกฤษ

มการประดษฐเครองจกรกลขนเพอทำางานแทนฝมอ

แรงงานของชาง ทำาใหสามารถผลตสนคาไดจำานวนมาก

ในเวลาอนรวดเรว สงผลกระทบตอระบบการจดการ คอ

ทำาใหเกดการแบงงานตามหนาท (Division of labour) และ

การทสามารถผลตสนคาไดเปนจำานวนมากสงผลใหผผลต

เกดความตนตวดานการตลาด จงทำาใหเกดบรษทผแทน

การจำาหนายขนมากมายในลอนดอน บรษทเหลานพยายาม

สงเสรมการขาย โดยการโฆษณาสนคาใหเปนทรจกแพร-

หลาย พรอมทงตดตามความตองการของลกคาทางดาน

รปแบบและรสนยม เปนการสรางสรรคผลงานทเนนรป-

ลกษณมากกวาประโยชนใชสอยของผลตภณฑ งานของ

ชางฝมอมกมลวดลายประดบประดาอยางละเอยดงดงาม

มสวนในการสรางรากฐานดานรสนยมรปลกษณของสนคา

แมในศตวรรษท 18 จะมการพฒนาการดานเทคโนโลย

เกดขนอยางมากมาย แตในดานรสนยมของประชาชนทวไป

นนยงคงยดตดกบลกษณะรปแบบดงเดม ทมความรง-

เรองมาตงแตศตวรรษท 12 โดยเฉพาะในหมผทมฐานะ

รำารวยมกเปนผนำาในการปลกฝงใหสงคมเชอและเหนคลอย

ตามคานยมในรปแบบทหรหรา เนนการประดบประดา

ลวดลายของสมยบาโรค (Baroque) รอคโกโก (Rococo)

และนโอคลาสสค (Neo-classic) ผทมฐานะเหลานนมกสง

ซอของตามหนงสอทเรยกวา “Pattern Book” ซงมตวอยาง

สนคาทมลษณะความงามตามสมยนยม เมอสนคาสามารถ

ขายชนชนสงไดเปนอนดบแรก กจะขายไดดในหมชนชน

กลางเปนลำาดบตอมา

ความนยมทถกปลกฝงในสงคมชาวตะวนตก ม

ผลตอคณลกษณะของการออกแบบชดตงโตะอาหาร เมอ

มการผลตไดเปนจำานวนมาก ทำาใหผผลตคำานงถงความ

ตองการของชนชนกลางซงเปนลกคากลมใหญทางการตลาด

ดงนนผผลตสวนใหญจะพยายามทำาใหราคาสนคาตำาลง

ซงมผลใหคณภาพตำาลงไปดวย และการนำารปแบบมาจาก

หนงสอ Pattern Book ตลอดจนการลอกเลยนรปแบบจาก

สนคาของคแขง โดยพยายามดงดดความสนใจของลกคา

ภาพท 3 : (ซาย) สถาปนกชาวองกฤษชอ William Morris ผกอตงกลม “Arts and Crafts” ทมา: William Morris. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: http://artistquoteoftheday.files.wordpress.com/2008/03/morrids.jpg

(กลาง) หนงสอทเรยกวา “Pattern Book” ซงมตวอยางสนคาทมลษณะความงามตามสมยนยมทมา : Pattern Book. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: http://books.simsreed.com/stockimages/sized/39191.jpg

(ขวา) สถาปนกชาวองกฤษชอ John Ruskin ผกอตงกลม “Arts and Crafts” ทมา : John Ruskin. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: http://thefamouspeople.com/profiles/images/john-ruskin.jpg

22

ดวยการตกแตงประดบประดาลวดลายและใชวสดทดม

มลคา ทำาใหรปลกษณของงานออกแบบซงผลตโดยเครองจกร

นนปรากฎออกมาในทางลบมากกวา ทงนเนองจากผลงาน

ทผลตออกมาจากเครองจกรนนมกมตำาหน หรอไมเรยบรอย

การผลตจากแรงงานทไมใชชางฝมอ รปแบบทเกดจาก

ความพยายามใสลวดลายอนมากมาย ทไมคำานงถงรปทรง

โดยรวม จงทำาใหเกดกระแสการตอตานไมยอมรบลกษณะ

รปแบบทไรรสนยมของสนคาทผลตจากเครองจกร โดย

เฉพาะหลงงานแสดงสนคาครงใหญ (The Great Exhibi-

tion) ในป ค.ศ. 1851 ท Crystal Palace ในไฮดพารค

กรงลอนดอน ในขณะทตวอาคารขนาดใหญซงสรางขนจาก

เหลกและกระจกอยางเรยบงายขาดการประดบลวดลาย

แตสนคาทจดแสดงอยภายในยงคงรปแบบของสมย

วคตอเรยนทผลตขนดวยเครองจกร จงเกดความเคลอนไหว

เพอคดคานลกษณะรปแบบทขาดมาตรฐาน ในดานความงาม

เปนครงแรกโดยกลม “Arts and Crafts” นำาโดยสถาปนก

ชาวองกฤษชอ William Morris และ John Ruskin ความ

เคลอนไหวนไดรบการสนบสนนอยางกวางขวาง ในชวงป

ค.ศ. 1880-1890 มการจดตงสมาคมชางฝมอ (Guild)

เปนจำานวนมากในองกฤษ สำาหรบกลม Arts and Crafts

ไดเสนอแนวความคดเกยวกบลกษณะรปแบบซงมทมาจาก

ยคกลาง (ศตวรรษท 12-17) อนเปนระยะทสงคมมความ

กลมกลนใกลชดธรรมชาต งานฝมอของชางเตมไปดวย

ความชำานาญและความคดสรางสรรค ผลงานของกลมน

สวนใหญเปนลวดลายทเกดจากการนำารปทรงจากธรรมชาต

มาลดทอนลง เปนงานฝมอในรปลกษณทเรยบงายและ

พยายามโยงเขากบประโยชนใชสอย เพอใหเปนงานออกแบบ

ทมเหตผลควบคกบมความนาใชสอย

ภาพท 4 : (บน) ผลงาน “Catalogues” ของการแสดงสนคา Paris Exposition 1862(กลง) ลวดลายของ Arts and Crafts ทมรปแบบมาจากยคกลางอนเปนระยะทสงคมมความกลมกลนใกลชดธรรมชาตทมา: Morris Arts and Crafts. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: URL ดทายบทความ(ลาง) ภาชนะ Soup Cup 2 handle ของ บรษท Wedgwood หลงการปฏวตอตสาหกรรม ศตวรรษท 18โดยจางศลปนทมชอเสยงใหทำาการออกแบบ เพอสนบสนนทฤษฏ Arts and Craftsทมา: Wedgwood. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: http://hermitagemuseum.org/html_En/03/hm3_3_2_4b.html

23

นกออกแบบอตสาหกรรม เปนอาชพทเกดขนภาย

หลงการปฏวตอตสาหกรรม เมอประมาณรอยกวาปมาน

ในอดตผทำาหนาทดแล จดการออกแบบ ขาวของเครองใช

ตาง ๆ โดยพนฐานแลว แบงเปน 3 กลม คอ ศลปน

ชางฝมอ และชางกอสราง ชางเหลานทำางานสบเนองกนมา

หลายชวอาย จนมความเชยวชาญและมกมความสมพนธ

ใกลชดกบลกคา ดวยความคนเคยและมความไววางใจ

ตอกน จงชวยใหชางไดรบขอมลความตองการและทำาการ

ออกแบบไดอยางรใจลกคา สามารถลงมอผลตโดยใชวสด

และเครองมอชางดวยตนเองตามบานหรอหองปฏบตการ

เมอเกดการปฏวตอตสาหกรรม ภายใตระบบการผลตแบบ

โรงงาน การผลตดวยเครองจกรสงผลใหความสมพนธน

หายไป เปนสาเหตใหเกดการแยกชางจากลกคา ชางฝมอ

ไดหลดไปจากกระบวนการทำางาน ผลงานขนสดทายไมได

ผานฝมอชาง เนองจากการออกแบบสำาหรบผลตในระบบ

อตสาหกรรม จะตองทดลองและสำาเรจกอนลงมอผลตจรง

ผผลตขนาดใหญบางรายแกปญหาเกยวกบการออกแบบ

สนคารนใหม โดยการจางศลปนทมชอเสยงใหทำาการ

ออกแบบ เชน บรษท Wedgwood ในประเทศองกฤษ ผ

ผลตสนคาชดภาชนะเครองปนดนเผาเกาแก กอตงขนใน

องกฤษตงแตกลางศตวรรษท 17 ไดวาจาง John Flaxman,

Joseph Wright และ George Stubbs ปฏมากรและจตรกร

ใหทำาการออกแบบรปทรงและลวดลายทใชตกแตงบนผว

ภาชนะ จนทำาใหผกอตงบรษทประสบความสำาเรจในตลาด

การคาเปนอยางสง ดวยการนำาเอารปลกษณของความ

หรหรางดงามมาถายทอดลงบนภาชนะเครองเคลอบดนเผา

ผสมผสานกบการผลตแบบหตถอตสาหกรรมทตองใชทง

ฝมอและแรงงาน ดงนนจงเปนจดทลงตวในการออกแบบ

สรางสรรคผลงานของศลปนตอการผลตหลงการปฏวต

อตสาหกรรม ซงสงผลตอการพฒนารปแบบของชดตงโตะ

อาหารมาสปจจบน

กอนทเราจะสามารถออกแบบชดตงโตะอาหาร

ไดอยางสมบรณ ทงในแงมมความงดงามของรปทรงและ

ลวดลายทผสมผสานกบประโยชนใชสอยทลงตวนน ผ

ออกแบบควรมความเขาใจพนฐานเบองตนของวฒนธรรม

การบรโภคของชาวตะวนตกกอนเปนอนดบแรก เพอให

เขาใจถงสาเหตและความสำาคญถงทมาของการสรางสรรค

ทมความสอดคลองตอเหตและผลของรปแบบภาชนะนน ๆ

วาควรมลกษณะหรอปจจยอนใด อนสงผลแกรปทรง

สดสวน และขนาด ตลอดจนความเชอมโยงของหลก

การยศาสตร (Ergonomics) ของมนษย เพอตอบสนองให

เกดความสมบรณของการออกแบบชดตงโตะอาหารได

อยางสงสด

ภาพท 5 : ผลงานของ บรษท Wedgwood โดยการจางศลปนทมชอเสยงใหทำาการออกแบบ

24

วฒนธรรมการบรโภคทางภมภาคตะวนตก

(Western Eating Culture)

เรามกเรยกประเทศทไมไดอยในทวปเอเชยวา

ประเทศทางตะวนตก (Western countries) และเขาใจ

วาวฒนธรรมตะวนตกนนเหมอนกนทงหมดทกประเทศ

ไมวาจะเปนทวปอเมรกา ทวปยโรป แตความจรงแลวนน

วฒนธรรมการรบประทานหรอการบรโภคนน ในประเทศ

ทางตะวนตกเองกมความแตกตางกนไปในแตละประเทศ

และภายในประเทศตางๆ เองนน ในแตละภมภาควฒน-

ธรรมการบรโภคกยงแตกตางกนอกดวย เชนเดยวกนกบ

ในประเทศไทยเองนน วฒนธรรมการบรโภคกยงแตกตาง

กนไปตามแตละภมภาค

ความแตกตางของวฒนธรรมในชาตเดยวกนนน

เกดจากกลมคนหรอชมชนทมบรรพบรษมาจากเชอชาต

ตาง ๆ กน ซงไดถายทอดขนบธรรมเนยมจากรนสรน

สภาพภมประเทศทแตกตางกนทำาใหมการผลตพชผล หรอ

ทำาการปศสตวไดแตกตางกน อากาศทแตกตางทำาใหม

ความตองการอาหารตางกน เชน เขตหนาว ประชากรม

ภาพท 6 : กลมประเทศทางภมภาคตะวนตก (พนทสฟา)ทมา : วฒนธรรมตะวนตก. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: http://curriculum .kcdistancelearning.com/courses/

CWIx-HS-A09/b/unit08/resources/images/CWI_8_A_4_PartofWesternCivilization_Copyright.jpg

ความตองการอาหารททำาใหรางกายอบอนมากกวาเขต

รอน เปนตน ทายทสดสภาพทางสงคมทแตกตางทำาให

ประชากรในแตละสงคมกนอยตางกน ชนชนทแตกตาง

ยอมมลกษณะนสยการบรโภคทแตกตางกน ชนชนเจานาย

ยอมมธรรมเนยมปฏบตยงยากกวาชนชนสามญ ในสงคม

เมองหากเปนเมองใหญมพลเมองมาก ประชากรสวนใหญ

ประกอบธรกจ การดำาเนนชวตแตละวนมความเรงรบ

อาหารทรบประทานจงเปนอาหารทสะดวกในการเตรยม

หรอหาซอไดงาย เชน ตามรานสะดวกซอ ราน Fast-food

ซปเปอรมารเกต (Supermarket) หรอนยมรบประทาน

อาหารนอกบาน (Eating out) บางครงกตองเขาสงคม

ธรกจ ดงนนจงจำาเปนทจะตองสรางวฒนธรรมการกน หรอ

มารยาททางสงคมพอสมควร เพอเปนการใหเกยรตบคคลท

รวมโตะอาหารดวย สำาหรบสงคมชนบท เมองเลกแตมพนท

มาก ประชากรมจำานวนนอย แมบานไมไดทำางานนอกบาน

จงมเวลาเตรยมและปรงอาหารรบประทานดวยตนเอง อาจ

มการเพาะปลกหรอผลตอาหารเองในครวเรอน วฒนธรรม

การรบประทานกจะเปนรปแบบทงายไมยงยาก

25

ในบทความนวฒนธรรมตะวนตกทยกตวอยางมา

นำาเสนอนน เปนวฒนธรรมการบรโภคทเปนสากล ซงจะ

กลาวถงการเรยกชอมออาหารตาง ๆ อาหารทประกอบ

และนยมรบประทานในมออาหารนน ๆ การเรยกชอจาน

อาหารตาง ๆ บนโตะอาหาร ลกษณะการจดงานเลยง

อาหารตามประเพณตาง ๆ และมารยาทสากลในการรบ

ประทานอาหาร

อาหารมอสากล หมายถง อาหารมอทวๆ ไปทคน

สวนใหญนยมรบประทานกนโดยเฉพาะชนชาตทางตะวน

ตก อาหารจะแบงออกไดเปนมอหลก ๆ ทงหมด 5 มอ ดงน

1. มอเชา (Breakfast)

2. มอวางเชา (Brunch)

3. มอกลางวน (luncheon)

4. มอวางบาย (Afternoon Tea)

5. มอเยน หรอมอคำา (Dinner)

ภาพท 7 : วฒนธรรมการเตรยมและปรงอาหารรบประทานเองในครวเรอน

ภาพท 8 : การจดอาหารมอเชา

ภาพท 9 : อาหารจานหลก (Main dish) ทมา: main-dish. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554 : http://charlotteroskillcatering.com/img/food/main-course.jpg

26

1. อาหารมอเชา (Breakfast)

Breakfast มาจากคำาวา to break the fast

หมายถง การยกเลกอดอาหาร เปนมอแรกของวน

• อาหารมอเชาแบบองกฤษ (English breakfast)

อาหารมอเชาในแบบยโรปจะเปนอาหารแบบเบา ๆ

ไมนยมรบประทานอาหารประเภทไขหรอเนอสตวในมอน

อาหารทตงโตะไดแก ขนมปง เนย แยม นำาผง นำาผลไม

นมสด หรอกาแฟ จะเรมรบประทานในเวลา 07.00 -

09.00 น.

• อาหารเชาแบบอเมรกน (American breakfast)

อาหารมอเชาในแบบอเมรกนนยมรบประทาน

อาหารมอน เปนมอทหนกมาก คอ จะรบประทานอาหาร

ประเภทไขและเนอสตวเปนหลก เชน ขนมปง ไขลวก

ไสกรอก แฮม นำาผลไม นมสด หรอกาแฟ จะเรม

รบประทานในเวลา 06.00 - 09.00 น.

ประเภทของอาหารมอเชา

อาหารมอเชา แบงออกไดเปน 6 ประเภท คอ

1. อาหารมอเชาประเภทไข เชน ไขลวก (Soft

and Hard boiled eggs) ไขคน (Scramble eggs) หรอ

ไขทอดฝรง (Omelet) เปนตน

2. อาหารมอเชาประเภทเนอสตว เชน แฮมรม

ควน ไสกรอก เบคอน หรอไกอบ เปนตน

3. อาหารประเภทขนมปง เชน ขนมปงปง

(Toast) ครวซอง (Croissant) แพนเคก (Pancake) หรอ

วฟเฟล (Waffle) เปนตน

4. อาหารประเภทธญพช (Cereal) เชน คอน

เฟลค ขาวโอต ธญพชสำาเรจรป มกจะรบประทานโดยใส

นม เปนตน

5. อาหารประเภทผก เชน สลดผกและผลไม

ชนดตาง ๆ

6. อาหารประเภทเครองดมและนำาผลไม เชน

กาแฟ นมสด ชา หรอนำาผลไม เปนตน

2. อาหารมอวางเชา (Brunch)

อาหารมอวางเชา เปนอาหารมอทอยระหวางอาหาร

มอเชาและอาหารมอกลางวน อาหารวางมอเชาจะเปน

อาหารมอทหนกกวามอเชาแตไมมากเทามอกลางวน คำาวา

Brunch มาจากคำาวา Breakfast กบคำาวา Lunch รวมกน

สวนใหญจะรบประทานในเวลา 09.30 - 10.00 น. หรอ

อาจจะเลยไปกวานนแตไมเกน 11.00 น. สวนใหญนยม

รบประทานกนในวนพกผอนหรอวนหยดสดสปดาหทไม

จำาเปนตองตนเชา

3. อาหารมอกลางวน (Luncheon)

สำาหรบชาวตะวนตก อาหารมอกลางวน เปนอาหาร

สำาคญอกมอหนง เปนอาหารแบบเบา ๆ งาย ๆ และรวดเรว

โดยนยมเสรฟเปนจานตามลำาดบกอนหลง สวนใหญจะเปน

อาหารคาวเพยงสองหรอสามจาน แลวตอดวยของหวาน

ชา หรอกาแฟ 1 ถวย เพราะมเวลารบประทานเพยง 1

ชวโมง อาหารมอกลางวนของยโรป อเมรกน และองกฤษ

กจะมเวลาแตกตางกนออกไปอก คอ ถาเปนยโรปจะเรม

รบประทานเวลา 12.00 น. แตถาเปนอเมรกนหรอองกฤษ

จะเรมรบประทานในเวลา 13.00 น. - 14.00 น.

ประเภทของอาหารมอกลางวน

ประเภทท 1 เปนอาหารจานเดยว (One Course)

หมายถง อาหารทเปนอาหารคาวอยางเดยว เชน ไก เนอ

หม หรอปลา และมอาหารประเภทผดตาง ๆ หรออาจม

สลดประกอบดวย เหมาะสำาหรบผทไมตองการรบประทาน

อาหารมากหรอมเวลานอย

ประเภทท 2 เปนอาหารสองจาน (Two Course)

หมายถง อาหารทเปนประเภทอาหารคาว 2 จาน จานแรก

เปนอาหารเบา เชน คอกเทลตาง ๆ อาหารทะเลหรอซป

จานท 2 เปนอาหารหนก และมสลดเปนสวนประกอบ

ประเภทท 3 เปนอาหารสามจาน (Three Course)

หมายถง อาหารทเปนประเภทอาหารคาว 3 จาน จานแรก

เปนออรเดรฟหรอซป จานท 2 เปนอาหารทะเล จานท 3

เปนอาหารหลก ประเภทหม ไก หรอเนอ และมผกเปน

สวนประกอบ

27

4. อาหารมอวางบาย (Afternoon Tea)

อาหารมอวางบาย เปนวฒนธรรมการบรโภคของ

ชาวตะวนตกอยางหนง โดยเฉพาะชาวองกฤษเมอตกบาย

จะนยมดมชา อาจเปนเพราะประเทศองกฤษมอากาศหนาว

และมฝนตกโดยไมสามารถคาดการณลวงหนาได ชาว

องกฤษจงนยมดมชาเพอใหเกดความอบอนแกรางกาย

โดยมอวางบายแบงออกเปน 2 แบบ คอ

1. แบบ Afternoon Tea หรอทเราเรยกกนตดปาก

วา Coffee Break จรงๆ แลว คำาเตมๆ ของ Coffee Break

คอ Coffee Break Afternoon Tea จะใชเสรฟในชวงบาย

หรอระหวางพกการประชมสมมนา ซงจะเสรฟเวลาประมาณ

15.00 น. - 17.00 น. อาหารทนยมนำามาจดเปน Coffee

Break นมตงแต อาหารหวาน ขนมชนดตางๆ ไมวาจะ

เปนคกก พาย ครวซอง หรออาจจะเปนอาหารคาว หรอ

สามารถจดรวมกนเปนอาหารคาวและอาหารหวานกได

เสรฟพรอมกบนำาผลไมเยนๆ หรอเครองดมรอนรสหวาน

เปนตน

2. แบบ High Tea เปนอาหารวางบายอกประเภท

หนงทมความแตกตางจาก Afternoon Tea คอ จะเปน

อาหารทหนกทองกวา เชน พวกสลดเนอสตว หรอแซนดวช

และชวงเวลาทรบประทาน High Tea นมกจะเปนชวงท

ตองรออะไรบางสง เชน รองทองกอนไปดหนงฟงเพลง

หรอกอนเวลารบประทานอาหารเยน

5. อาหารมอเยน (Dinner)

อาหารมอนจะเปนมอทหนกทสดเพราะเตมไปดวย

อาหารประเภทเนอสตวเปนสวนใหญ มอาหารหลายอยาง

ซงจะทยอยเสรฟ มการรบประทานเปนขนเปนตอน และม

เครองดมประเภทแอลกอฮอลลเรยกนำายอยกอนรบประทาน

อาหารจานรองและจานหลก เหตทมอาหารหลายอยาง

ทยอยเสรฟ เนองจากเปนมอสดทายของวน เปนชวงเวลา

การรบประทานแบบสบาย ๆ ไมมเวลาจำากด ซงจะเรมตงแต

19.00 น. เปนตนไป มอาหารทยอยเสรฟเปนลำาดบ ดงน

1. อาหารจานแรก (Appetizers)

เปนอาหารทใชเรยกนำายอย ขนาดชนพอคำา อาจ

จะมรสจดหรอรสจดกได เสรฟในปรมาณไมมากนก เรยก

วาเปนการเรยกนำายอยกนแบบพอหอมปากหอมคอ

2. อาหารประเภทซป (Soup)

หลงจากอาหารจานแรกผานไป บรกรจะเสรฟซป

เปนอาหารจานท 2 ซงจะมทงซปขนและซปใส (Thick

Soup/Clear Soup) เสรฟในขณะซปยงรอนและมปรมาณ

ทไมมากเกนไป

3. อาหารจานรอง (Entree)

เปนอาหารชนเลกๆ ทำาจากอาหารทะเลประเภท

ปลา กง หรอหอยเชลล เสรฟปรมาณนอย และนยมเสรฟ

คกบเครองดมเรยกนำายอย

4. อาหารจานหลก (Main course)

เปนอาหารจานสดทายในประเภทอาหารคาว

ประกอบดวย เนอสตวเปนหลก ตกแตงดวยผกสกหรอผก

สด โดยคำานงถงอาหารใหครบหาหมเปนหลก อาจดดแปลง

จากมนฝรงมาเปนขาว หรอสปาเกตต (Spaghetti) กได

เชน สเตกททอดหรอยาง อาจราดดวยซอสหรอไมกได

ภาพท 10 : ของหวานหรอผลไม (Sweet Fruit)และกาแฟหรอชา (Coffee or Tea)

ทมา : coffee break. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554 : http://www.bbcgoodfood.com/recipes/1838/

images/1838_MEDIUM.jpg และ http://cdn.learners.in.th/assets/media/files/000/189/650/original_coffee.

jpg?1285386833

28

นยมเสรฟกบไวนแดงหรอไวนขาว โดยไวนขาวนยมดมกบ

อาหารประเภทปลาและอาหารทะเล สวนไวนแดงนยมดม

กบอาหารประเภทเนอ

6. ของหวานและเครองดม (Desert)

หลงจากเรารบประทานอาหารจานหลกเสรจ

เรยบรอย ของหวานหลงอาหารอาจเปนเคก ไอศกรม หรอ

ผลไม จะเสรฟพรอมกบเหลาหลงอาหารและตามดวยกาแฟ

ทายสด

วธรบประทานอาหาร

มอหยบอาหาร (Finger Food)

ออรเดรฟ (Hors d’oeuvre) เปนการรวมกนของ

อาหารหลายๆ อยาง ตดพอดคำา เชน เนอกอน กงอบ

ไสกรอก พซซา หรออาจเปนผลไมกได

คานาเป (Canapé) เปนขนมปงแผนเลกพอดคำา

ดานบนวางเนอ ตบ กง ปลา ไสกรอก ชส ครมสลด ผก

เปนตน

ครดเต (Crudités) เปนผกสดหรอผกลวกหลาก

หลายชนด จมกบซอส

ชอน สอม และมด

ชอนใชกบอาหารประเภทซปและของหวาน การ

ใชชอนสำาหรบการตกซปเขาปากจะตองตกออกจากตว

และตองใชทางดานขางตรงโคนของชอน ตกพอดอยาให

ลนชอน

สอมขนาดใหญ จะใชกบอาหารคาว ประเภทเนอ

ไก ปลา สอมขนาดเลกลงจะใชกบอาหารประเภทสลดหรอ

ของหวาน การใชสอม ถาใชสอมตกอาหารใหหงายสอมขน

แตถาใชจมอาหารใหควำาสอมลง เมอใชเสรจแลวใหวาง

สอมตรงกลางของจานอาหาร โดยหงายปลายสอมขน

มดขนาดใหญหรอมดทมฟน ใชหนเนอ มดขนาด

เลกใชตดเนยและขนมหวาน การใชมดแบบยโรปและชาว

องกฤษ จะใชมดและสอมพรอม ๆ กน องกฤษทานสเตก

แบบหนทละคำา จบมดมอขวา คกบการใชสอมมอซาย การ

ใชมดแบบอเมรกา เมอใชมดตดชนอาหารแลว ใหวางมด

บนจานอาหาร แลวเปลยนมาถอสอมดวยมอขวา ใชสอม

จมอาหารเขาปากในลกษณะควำาสอมลง โดยจะใชมดหน

ทเดยวทงหมด แลวจงรบประทาน

สำาหรบงานเลยงทเปนพธการ รายการอาหารควร

มอยางนอย 3 รายการ คอ

อาหารจานแรก (Appetizer) แตอเมรกาและ

องกฤษ เรยกเปน Main course

อาหารจานหลก (Main dish)

ของหวานหรอผลไม (Sweet Fruit) และกาแฟ

หรอชา (Coffee or Tea)

อาหารเยนแบบเปนทางการของชาวฝรงเศสและ

ชาวองกฤษ

1. Aperitif เหลาหรอเครองดมสำาหรบจบเรยก

นำายอย

2. Entree and/or Hors d’oeuvre อาหารจานแรก

และ/หรอออรเดรฟ อาจมซปตออกคอรสกได

3. Plate Principal อาหารจานหลก

4. Salad สลดเสรฟเคยงกบอาหารจานหลก

ภาพท 11 : ออรเดรฟ (Hors d’oeuvre) ทมา : Hors d’oeuvre. สบคนเมอวนท 15 เมษายน 2554: URL ดทายบทความ

29

5. Fromage เนยแขงชนดตางๆ วางบนถาดไม

6. Dessert ของหวาน

7. Fruit ผลไม

8. Coffee or Tea กาแฟหรอชา

9. Digestive เหลาหลงอาหาร

การเสรฟแบบฝรงเศส มความเปนทางการ หรหรา

อาหารจะถกปรงและจดใสจานตรงหนาบนทอนอาหารหรอ

บนเกรดอง กอนเสรฟบรกรจะเขาเสรฟทางดานขวามอ

ของแขก โดยใชมอขวาในการเสรฟ ยกเวน ขนมปง เนย

และสลด จะเขาเสรฟทางดานซายมอ การเกบจาน บรกร

จะเขาเกบทางดานขวามอของแขก

การเสรฟแบบองกฤษ จะนำาอาหารทปรงเสรจใส

ภาชนะมาเรยบรอยแลว มาวางทโตะพกอาหาร เจาภาพจะ

เปนผตดแบงอาหารใสจาน จากนนใหบรกรนำาไปเสรฟให

แขกทละคนจนครบ บรกรจะเขาเสรฟทางดานซายมอของ

แขก โดยใชมอขวาในการเสรฟ การเกบจานบรกรจะเขา

เกบทางดานขวามอของแขก

อาหารเยนแบบเปนทางการของชาวอเมรกน

1. Hors d’oeuvre ออรเดรฟ

2. Soup course or Sorbet ซป

3. Entree course อาหารจานแรก/อาหารหลก

จานยอย

4. Fish course อาหารจานหลกประเภทปลา

5. Meat course อาหารจานหลกประเภทเนอ

6. Dessert or Pudding course ของหวาน

7. Cheese course เนยแขงชนดตาง ๆ

การเสรฟแบบอเมรกน เปนรปแบบทเปนทางการ

นอยทสดแตไดรบความนยมสงสด อาหารจะถกปรงมา

เสรจเรยบรอย และใสจานสำาหรบเฉพาะคน บรกรนำามา

เสรฟไดเลย ยกเวน สลด ขนมปง และเนย บรกรอาจ

นำามาตดแบงใสจานของแขกทโตะ บรกรจะเขาเสรฟทาง

ดานขวามอของแขก โดยใชมอซายในการเสรฟ การเกบ

จานบรกรจะเขาเกบทางดานขวามอของแขก

ชองานเลยงทควรทราบ

at Buffet คอ งานเลยงอาหารแบบบรการตนเอง

at Reception คอ งานเลยงรบรอง

at Home คอ งานเลยงแบบเลยงรบรองและเลยง

นำาชา (Reception and Tea) ซงจะกำาหนดชวงเวลาจดงาน

ไวในบตร

at Coffee หรอ at Morning Coffee หรอ

Afternoon Tea หรอ at High Tea คอ งานเลยงอาหารวาง

แตไมเปนพธการ โดยปกตจะเปนงานของฝายสภาพสตร

at Cocktail Party คอ งานเลยงสงสรรคแบบ

กนเอง ไมมพธการ

Supper คอ อาหารมอดก เปนประเภทอาหารวาง

และกาแฟ

เมอทราบถงวฒนธรรมการบรโภคของชาวตะวน

ตกแลว จะทำาใหผออกแบบสามารถเขาใจถงความนาจะ

เปนของรปแบบ รปทรง และประโยชนใชสอยตามแตละ

รายการของชดตงโตะอาหาร โดยมองคประกอบความ

สำาคญทแตกตางกนไปบนพนฐานดานการใชงานและ

วฒนธรรม เชน การออกแบบกากาแฟมาตรฐาน จะม

ความจอยท 800-1200 ลกบาศกเซนตเมตร (cubic centi-

meter : cc. : เปนระบบหนวยวดปรมาตรระหวางประเทศ

ในระบบ SI : The International System of Units) จะ

สามารถรนของเหลวลงในแกวกาแฟมาตรฐาน ทความจ

180-220 ลบ.ซม. ไดประมาณ 4 แกว (มาตรฐานการวด

โดยใสของเหลวพอดขอบปากแกว) ซงหากปรมาตรของกา

กาแฟใสความจไดมากกวานจะทำาใหการใชงานไมสะดวก

เนองจากผใชตองออกแรงมากกวาคามาตรฐานตามหลก

การยศาสตร (การยศาสตร มาจากภาษากรก 2 คำา คอ

Ergon ซงหมายถง งาน และ Nomol ซงหมายถงกฏ

แหงธรรมชาต เมอนำามารวมกน คำานจะหมายถงวชาความ

รทวาดวยการทำางาน ตลอดจนความสมพนธของมนษยท

เกยวของกบงานนน ๆ) เปนตน

30

ดงนนจะพบวาหลกการออกแบบชดตงโตะอาหาร

นน สามารถจำาแนกผลงานออกเปนสองสวนใหญๆ อนไดแก

ชดตงโตะอาหารภายในทพกอาศย และชดตงโตะอาหาร

ภายนอกทพกอาศย โดยมตวแปรหลกตามประโยชนใชสอย

(Function) และตวแปรรองตามทศทางและแนวโนมของ

สมยนยม (Trend) โดยความสำาคญของตวแปรจะสงผล

ตอยอดการขายและกระบวนการผลต ซงผออกแบบตอง

คำานงถงความสมดลของสถานะ อนมเปาหมายสำาคญ คอ

ผบรโภคหรอลกคา ซงในปจจบนมการแขงขนดานธรกจ

ชดตงโตะอาหารทสงมาก การแขงขนสรางสรรคใหเกด

ความแปลกใหมในการคนหารปแบบและวตถดบ การแขงขน

ดานการผลต การลดตนทนหรอขนตอนการทำางาน การ

แขงขนดานคาจางมาตรฐานแรงงาน เปนตน

การจำาแนกประเภทของการออกแบบชดตงโตะ

อาหาร

ชดตงโตะอาหารภายนอกทพกอาศย เปนการ

ออกแบบชดตงโตะอาหารทมจำานวนรายการเปนชดใหญ

มงเนนการขายเปนจำานวนมาก (Wholesale) ใชสำาหรบ

ลกคากลมโรงแรม (Hotel ware) โรงพยาบาล (Hospital

ware) หรอภตตาคาร (Restaurant ware) เปนตน

ภาพท 12 : ตวอยางผลงานเขยนแบบชดตงโตะอาหารภายนอกทพกอาศย ประเภททใชกบโรงแรม

31

ขอสงเกตและลกษณะของชดตงโตะอาหาร

ภายนอกทพกอาศย

เปนการออกแบบทเนนประโยชนใชสอยเปน

หลก เนอดนทใชขนรปควรมความแขงแรงมกมสขาวหรอ

สครม รปทรงของภาชนะดมความแขงแรงทนทาน มนำาหนก

คอนขางมาก ชนงานสามารถวางซอน (Stackable) ซงกน

และกนได เพอเปนการประหยดเนอทในการใชงาน ในบาง

รายการจะมการออกแบบใหสามารถใชงานกบฝาปดหรอ

ถาดรองททำาจากวสดอนๆ บรเวณขอบปกจานมความหนา

อยระหวาง 5-8 มม. สามารถทดสอบคามาตรฐานการ

ทนแรงกระแทกขอบปก (Chipping test) และบรเวณกง

กลางกนจานมความหนา อยระหวาง 4.5-6 มม. สามารถ

ทดสอบคามาตรฐานการทนแรงกระแทกกงกลางกนจาน

(Impact test) ซงคามาตรฐานทงสองสวนนขนอยกบ

ขอตกลงระหวางผออกแบบและลกคา ซงจะสงผลโดยตรง

ตอการใชงาน เชน สามารถเขาเครองลางจานอตโนมตได

สามารถเขาตอบความรอนและไมโครเวฟได (การทนตอ

การเปลยนแปลงอณหภม : Thermal shock) หรอชดตงโตะ

สำาหรบปรงอาหาร (Cook ware) บางรายการอาจมแผน

กระจายความรอนตดอยบรเวณดานลางของภาชนะนนๆ

เพอใชวางลงบนเตาไฟฟาอนอาหารหรอเกรดอง เปนตน

ดงนนจากขอมลขางตน ผออกแบบจะตองมการ

วางแผนดานการออกแบบรปทรงเปนอยางด เนองจากการ

พฒนารปแบบในแตละครงจะมคาใชจายของการสรางสรรค

ทคอนขางสงในแตละรายการ ในเชงการผลตจงควรทจะ

ตองมยอดผลตตอชนใหมระยะเวลานานเพอใหเกดความ

คมคามากทสด รปแบบและรปทรงของผลงานควรมความ

เปนทางการ (Formal Form) ใชงานไดยาวนานโดยไมลา

สมย หากการออกแบบผลงานรายการใด มการนำาลวดลาย

นนตำามาใชกบรปทรง ควรจดพนทใหมความเหมาะสมตอ

การจดวางองคประกอบของลวดลายนนๆ ควรเวนพนท

บางสวนไวสำาหรบการตกแตงลวดลายดวยรปลอก (Decal)

เนองจากการตกแตงลวดลายดวยรปลอกนนสามารถปรบ

เปลยนลวดลายไดหลากหลายรปแบบและสามารถปรบ

เปลยนลวดลายได รวดเรวตามความตองการ เพราะสามารถ

สรางสรรคไดโดยมคาใชจายทถกกวาการปรบเปลยนรปทรง

ภาพท 13 : ตวอยางชดตงโตะอาหารภายนอกทพกอาศย ประเภททใชกบโรงพยาบาล

32

ชดตงโตะอาหารภายในทพกอาศย เปนการออก-

แบบชดตงโตะอาหารทมจำานวนรายการเปนชดเลก เนน

การขายปลก (Retail) อาจเปนชด 5 ชน ชด 8 ชน หรอ

ชด 12 ชน มการผลตและลกษณะการขายเฉพาะกลม

ตามฤดกาล หรอเทศกาลสำาคญตาง ๆ ใชสำาหรบกลมลกคา

ตามครวเรอน (House ware) โรงแรมหรอรสอรทขนาด

เลก (Luxury Hotel) จงเหมาะกบสถานททมความพถพถน

ดานการออกแบบคอนขางสง (High end) เปนตน ภาพท 14 : ตวอยางชดตงโตะอาหารภายในทพกอาศย

ภาพท 15 : ตวอยางผลงานเขยนแบบชดตงโตะอาหารภายในทพกอาศย

33

สนำาเงน คอ การจดชด 5 ชน ไดแก จานแบนขนาด

28 และ 24 ซม. จานกนลกขนาด 24 ซม. แกวกาแฟ และ

จานรองแกว

สแดง คอ การจดชด 8 ชน ไดแก จานแบนขนาด

28 และ 24 ซม. จานกนลกขนาด 24 ซม. แกวกาแฟ จาน

รองแกว ภาชนะใสครม ภาชนะใสนำาตาล และกากาแฟ

ขอสงเกตและลกษณะของชดตงโตะอาหาร

ภายในทพกอาศย

เปนการออกแบบทเนนความงดงามมากกวา

ประโยชนใชสอย เนอดนทใชขนรปมกเปนจำาพวกพอรซ

เลน (Porcelain) หรอโบนไชนา (Bone China) รปทรงของ

ผลงานดมความออนชอย หรหรานาทะนถนอม มนำาหนก

เบา มกมการตกแตงดวยการวนเสนทอง (Gold lining)

หรอวนเสนทองคำาขาว (Platinum lining) ขอบปกจาน

มความหนาอยระหวาง 3.5-5 มม. กงกลางกนจานม

ความหนาอยระหวาง 4-5 มม. ไมจำาเปนตองทดสอบคา

มาตรฐานแรงกระแทก การตกแตงลวดลายดวยรปลอก

มกมหลายส ไมสามารถเขาเครองลางจานอตโนมตได

สามารถเขาตอบความรอนและไมโครเวฟได (ยกเวน

ลวดลายทมการตกแตงดวยนำาทองหรอนำาทองคำาขาว)

รายการและลกษณะจำาเพาะของชดตงโตะอาหาร

ทางภมภาคตะวนตก (Items and Characteristic of

Western Tableware Set)

• จานแบน (Flat Plate)

เปนจานทรงกลมหรอรปทรงอนๆ ทสรางสรรค

ภายในรปรางของสเหลยมจตรส มขอบปกสำาหรบหยบจบ

ไดสะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสอาหารประเภทไมมนำา

มขนาดมาตรฐานอยท 32, 28, 24, 21 และ 18 ซม. จาน

แบนขนาด 32 ซม. ใชสำาหรบเปนจานรอง (Base Plate)

จานขนาด 28 ซม. (Dinner plate) เปนขนาดมาตรฐานใช

สำาหรบใสอาหารจานหลก (Main Dish) จานขนาด 24 ซม.

(Fruit plate) ใชสำาหรบใสผลไม และจานขนาด 18-21 ซม.

(Cake plate) ใชสำาหรบใสของหวาน

• จานกนลก (Deep plate)

เปนจานทรงกลมกนลก หรอรปทรงอนๆ ทสราง-

สรรคภายในรปรางของสเหลยมจตรส มขอบปกสำาหรบ

หยบจบไดสะดวก มขนาดมาตรฐานอยท 28 และ 24 ซม.

จานขนาด 28 ซม. เปนขนาดมาตรฐาน ใชสำาหรบอาหาร

จานหลกทมนำา

• จานพาสตา (Pasta Plate)

เปนจานทรงกลมกนลก หรอรปทรงอน ๆ ทสราง-

สรรคภายในรปรางของสเหลยมจตรส มขอบปกสำาหรบ

หยบจบไดสะดวก มขนาดมาตรฐาน 28 ซม. ใชสำาหรบ

อาหารจานหลกประเภทเสน

• จานกนลกมเสนขอบปก (Rim Deep Plate)

เปนจานทรงกลมกนลก หรอรปทรงอนๆ ทสราง-

สรรคภายในรปรางของสเหลยมจตรส มขอบปกสำาหรบ

หยบจบไดสะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสอาหารประเภท

นำา มขนาดมาตรฐานอยท 28, 22 ซม. จานขนาด 28 ซม.

เปนขนาดมาตรฐานใชสำาหรบอาหารจานหลกทมนำา มเสน

ขอบปกเพอใชสำาหรบทนแรงกระแทก

• ชามธญพชหรอชามผลไม (Cereal Bowl or

Fruit bowl)

เปนชามกนลก ไมมขอบปก เหมาะสำาหรบการใช

ใสธญพช นม หรอผลไม มขนาดมาตรฐาน 14 ซม.

ภาพท 16 : ตวอยางผลงาน แกวกาแฟ จานรองแกวกาแฟ (Wedgwood) กากาแฟ (University of Art: London)

34

• จานเปล (Oval Plate)

เปนจานรปวงรหรอรปทรงอน ๆ ทสรางสรรคภาย

ในรปรางของสเหลยมผนผา มขอบปกสำาหรบหยบจบได

สะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสอาหารประเภทไมมนำา ม

ขนาดมาตรฐานอยท 36, 32, 30, 28, 26 และ 22 ซม.

โดยวดทดานยาว (ขนาดทใหญกวา 30 ซม. ขนไป เรยกวา

Platter) จานเปลขนาด 28 ซม. เปนขนาดมาตรฐานใช

สำาหรบใสอาหารสวนกลางทใชรบประทานรวมกน

• จานใสผกตม (Pickle Dish)

เปนจานรปวงรหรอรปทรงอน ๆ ทสรางสรรคภาย

ในรปรางของสเหลยมผนผา อาจมขอบปกหรอไมมขอบปก

กได เหมาะสำาหรบการใชใสอาหารประเภทไมมนำา จำาพวก

ผกตมหรอเครองเคยง (Side dishes) มขนาดมาตรฐาน

21.5 ซม. ใชสำาหรบใสอาหารสวนกลางทใชรบประทาน

รวมกน

• ชามสลด (Salad Bowl)

เปนชามกนลก ไมมขอบปก เหมาะสำาหรบการใช

ใสสลด มขนาดมาตรฐานอยท 18, 17 และ14 ซม. ชาม

สลดขนาด 18 ซม. เปนขนาดมาตรฐาน ความสงของชาม

ตองใชงานไดสะดวกเมอมการคลกเคลาผกและผลไมทอย

ภายในชาม

• แกวกาแฟ (Coffee Cup : Stackable or Non

Stackable)

เปนแกวกาแฟทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ มหจบ

สำาหรบยกดมไดสะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสของเหลว ม

ความสงระหวาง 5-6.8 ซม. มขนาดมาตรฐานความจ

200 ลบ.ซม. โดยวดปรมาตรความจเมอใสของเหลวพอด

ขอบปากแกว อาจวางซอนกนได ตองใชงานรวมกบจานรอง

แกวไดอยางสมบรณ

• จานรองแกวกาแฟ : จานรองแกวชา (Coffee

Cup Saucer : Tea Cup Saucer)

เปนจานรองแกวกาแฟทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ

ทสรางสรรคภายในรปรางของสเหลยมจตรส มขอบปก

สำาหรบหยบจบไดสะดวก บรเวณกงกลางจานมกมรอง

สำาหรบวางแกว (Well) ควรออกแบบใหใชรวมกนไดหลาย

รายการ ระหวางแกวกาแฟ แกวชา แกวสำาหรบใสธญพช

และแกวสำาหรบใสซปสองห มขนาดเสนผานศนยกลาง

มาตรฐานอยท 12-15 ซม.

ภาพท 17 : ตวอยางการออกแบบผลงานชด 5 ชน จาก Rosenthal

ภาพท 18 : ตวอยางการออกแบบผลงานชด 3 ชน จาก Rosenthal

35

• แกวชา (Tea Cup : Stackable or Non Stack-

able)

เปนแกวกาแฟทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ อาจมห

จบหรอไมมกได เหมาะสำาหรบการใชใสของเหลว มความ

สง ตำากวาแกวกาแฟและมเสนผานศนยกลางกวางกวาแกว

กาแฟในการออกแบบใหเขาชดเดยวกน มขนาดมาตรฐาน

ความจ 200 ลบ.ซม. โดยวดปรมาตรความจเมอใสของ

เหลว พอดขอบปากแกว อาจวางซอนกนได ตองใชงานรวม

กบจานรองแกวไดอยางสมบรณ

• แกวกาแฟเอสเปรสโซ (Espresso Cup or AD.

Cup)

เปนแกวกาแฟทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ มหจบ

สำาหรบยกดมไดสะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสของเหลว

มความสงระหวาง 3.5-5.5 ซม. มขนาดมาตรฐานความจ

100 ลบ.ซม. (ซงเกลชอต 30 ลบ.ซม. หรอเทากบ 1 ออนซ

ดบเบลชอตหรอ 60 ลบ.ซม. หรอเทากบ 2 ออนซ /Ounce

เปนหนวยวดปรมาตรในระบบองกฤษ) โดยวดปรมาตร

ความจเมอใสของเหลวพอดขอบปากแกว อาจวางซอนกน

ได ตองใชงานรวมกบจานรองแกวไดอยางสมบรณ

• แกวกาแฟคาปชโน (Cappuccino Cup)

เปนแกวกาแฟทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ มหจบ

สำาหรบยกดมไดสะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสของเหลว

มกมความสงเทากบแกวกาแฟและมเสนผานศนยกลาง

กวางกวาแกวชาในการออกแบบใหเขาชดเดยวกน (ความจ

ทเพมขนเพอใสฟองนมตละเอยด) มขนาดมาตรฐานความจ

200-250 ลบ.ซม. โดยวดปรมาตรความจเมอใสของเหลว

พอดขอบปากแกว อาจวางซอนกนได ตองใชงานรวมกบ

จานรองแกวไดอยางสมบรณ

• แกวสำาหรบใสธญพช (Breakfast Cup or

Soup Cup 2 Handles)

เปนแกวทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ มหจบสำาหรบ

ยกดมไดสะดวก อาจมหนงหรอสองหจบ เหมาะสำาหรบการ

ใชธญพชและนม มความสงมาตรฐาน 6 ซม. มขนาด

มาตรฐานความจ 280 ลบ.ซม. โดยวดปรมาตรความจเมอ

ใสของเหลวพอดขอบปากแกว อาจวางซอนกนได ตองใช

งานรวมกบจานรองแกวไดอยางสมบรณ

• แกวมก (Mug)

เปนแกวทรงกลมหรอรปทรงอน ๆ มหจบสำาหรบ

ยกดมไดสะดวก เหมาะสำาหรบการใชใสของเหลว มความ

สง ระหวาง 10-13 ซม. มขนาดมาตรฐานความจ 320

ลบ.ซม. โดยวดปรมาตรความจเมอใสของเหลวพอดขอบ

ปากแกว

ภาพท 19 : ตวอยางการออกแบบผลงานชด 3 ชน และการออกแบบแกวมกจาก Rosenthal

36

• ภาชนะใสนำาตาล (Sugar Bowl with Lid :

Sugar Bowl without Lid / Sugar Pack Holder)

เปนภาชนะสำาหรบใสนำาตาลเกลด นำาตาลกอน

นำาตาลซอง หรอครมซอง รปแบบปรบเปลยนตามประเภท

การใชงาน มขนาดมาตรฐานความจ 250 ซม. โดยวด

ปรมาตรความจเมอใสของเหลวพอดขอบปากแกว

• ภาชนะใสนม (Creamer)

เปนภาชนะสำาหรบใสนม มหจบสำาหรบยกเทได

สะดวก มขนาดมาตรฐานความจ 300, 250, 200, 100

และ 50 ซม. (คาเฉลยมาตรฐานการเตมนมประมาณ 30-

50 ซม. / แกวกาแฟมาตรฐาน) มขนาดมาตรฐานความจ

250 ซม. โดยวดปรมาตรความจเมอใสของเหลวพอดขอบ

ปากแกว

• กากาแฟ (Coffee Pot)

เปนกากาแฟ มหจบสำาหรบยกรนไดสะดวก ม

ขนาดมาตรฐานความจ 1.2, 1.0, 0.8, 0.6, และ 0.4 ลตร

(1 litre เทากบ 1,000 ลบ.ซม. / อเมรกนใช liter) มขนาด

มาตรฐานความจ 1.0 l. โดยวดปรมาตรความจเมอใสของ

เหลวพอขอบขาดานลางของฝา บรเวณปลายพวยกาตอง

สามารถตดนำาเมอหยดการเทได ดานในบรเวณระหวาง

พวยกาและตวกาไมมตวกรอง ขณะใชงานยกรนฝากาควร

สามารถลอคตดกบตวกาได กากาแฟขนาด 400 ซม. ใช

สำาหรบเตมสองแกวกาแฟมาตรฐาน

• กาชา (Tea Pot)

เปนกาชา มหจบสำาหรบยกรนไดสะดวก มขนาด

มาตรฐานความจ 0.9, 0.8, 0.7, 0.4 และ 0.35 ลตร

มขนาดมาตรฐานความจ 0.8 l. มความสงตำากวากากาแฟ

และมความกวางมากกวากากาแฟในการออกแบบใหเขา

ชดเดยวกน โดยวดปรมาตรความจเมอใสของเหลวพอขอบ

ขาดานลางของฝา บรเวณปลายพวยกาตองสามารถตดนำา

เมอหยดการเทได ดานในบรเวณระหวางพวยกาและตวกา

ควรมตวกรองชา ขณะใชงานยกรนฝากาควรสามารถลอค

ตดกบตวกาได กาชาขนาด 350 ซม. ใชสำาหรบเตมสอง

แกวกาชามาตรฐาน (โดยพนฐานการดมชานนจะเตมนม

ในชามากกวาการเตมนมในกาแฟ ดงนนจงเปนสาเหตให

ปรมาตรความจของกาชานอยกวากากาแฟ)

• เหยอกใสนำาเกรว (Gravy Boat)

เปนเหยอกสำาหรบใสนำาเกรว หรอนำาสลด โดย

สวนใหญมกมรปทรงเปนวงร มหจบสำาหรบยกเทไดสะดวก

มขนาดมาตรฐานความจ 350 และ 200 ซม. โดยวดปรมาตร

ความจเมอใสของเหลวพอขอบปากเหยอก

• จานรองเหยอกใสนำาเกรว (Gravy Boat Stand)

จานรองเหยอกใสนำาเกรว เปนจานรปวงรหรอ

รปทรงอนๆ ทสรางสรรคภายในรปรางของสเหลยมผน

ผา มขอบปกสำาหรบหยบจบไดสะดวก มขนาดความยาว

มากกวาระยะปลายพวยเหยอกถงหเหยอก

• ภาชนะเขยบหร (Ashtray)

เปนภาชนะสำาหรบเขยบหร ควรมทวางมวนบหร

มากกวา 3 ตำาแหนง สามารถทำาความสะอาดไดสะดวก

มความสงมาตรฐานไมตำากวา 3 ซม.

• ถวยใสเนย (Butter Dish or Butter Ramekin)

เปนภาชนะสำาหรบใสเนย ควรมเสนผานศนยกลาง

ภาพท 20 : ตวอยางการออกแบบผลงานทมลวดลายนนตำาจาก Rosenthal

37

ไมนอยกวา 5.5 ซม. ความสงประมาณ 3.5 ซม. สวนโคง

ดานในของถวยตองการตรวจสอบจากลกษณะมดปาดเนย

ทนำามาใชควบคกน

• แกวใสไข (Egg Cup)

เปนแกวสำาหรบใสไข ควรออกแบบใหสามารถ

รองรบไขลวกไดเพยงพอเมอตอกลงใสแกว ความสงโดย

ประมาณ 6 ซม.

• ภาชนะใสไมจมฟน (Toothpick Holder)

เปนภาชนะสำาหรบใสไมจมฟน ควรออกแบบให

สามารถวางไมจมฟนไดในแนวตง (การหยบใชงานในแนว

ตงจะสะดวกกวา และประหยดพนทในการวางภาชนะ)

ความสงโดยประมาณ 5 ซม.

• เชงเทยน (Candlestick)

เปนฐานสำาหรบวางเชงเทยน สามารถมพนทเหลอ

สำาหรบหยบจบและเคลอนยายไดอยางสะดวก ควรตรวจ

สอบชนดของแทงเทยนทนำามาใช เนองจากมหลากหลาย

ขนาดทงเสนผานศนยกลางและความยาว

ภาพท 21 : ตวอยางการออกแบบผลงานแจกนและจานจาก Rosenthal

• แจกน (Flower Vase)

ควรออกแบบใหสามารถจดไมดอกได 2-3 ดอก

และมพนทเพยงพอสำาหรบหยบจบและเคลอนยายไดอยาง

สะดวก ฐานของแจกนควรมความมนคงและรองรบนำาหนก

ของดอกไมไดเปนอยางด

• ภาชนะใสเกลอและพรกไทย (Salt & Pepper

Shaker)

เปนภาชนะสำาหรบใสเกลอหรอพรกไทย รเจาะ

ดานบนมขนาดเสนผานศนยกลาง 1.5 มม. ความแตกตาง

ของทงสองรายการอยทจำานวนรเจาะ โดยภาชนะใสพรก

ไทยม 3 ร และภาชนะใสเกลอม 1 ร

• วงแหวนสวมผาเชดปาก (Napkin Ring)

มลกษณะเปนวงแหวนทรงกลม หรอวงร ใชสำาหรบ

สวมรดใหผาเชดปากคงรปทรง ควรตรวจสอบขนาดของ

ผาเชดปากทนำามาใช โดยขนาดผาเชดปากมาตรฐานอยท

50 x 50 ซม.

จากจำานวนรายการและลกษณะจำาเพาะของชด

ตงโตะอาหารดงขางตน จะเหนไดวาการออกแบบในแตละ

ชดนนสามารถปรบเปลยนรปแบบไดตามเหตและผลของ

การใชงาน จำานวนรายการสามารถปรบลดลงหรอเพมขน

ไดตามความเหมาะสมของวฒนธรรมการบรโภคพนท

นน ๆ โดยทกสงลวนไมมกฏเกณฑตายตวเสมอไป เชน ใน

รายการของจานแบน (Flat plate) จานขนาดใบใหญทสด

หรอจานรอง (Base plate 32 ซม.) นน ควรมความสง

ของขอบปกนอยกวาจานแบนในขนาดอน ๆ เพอใหชองวาง

ระหวางจานรองและจานแบนใบทอยขางบนมพนทมาก

เพยงพอใหหยบจบไดสะดวก หรอสาเหตของการทไม

ออกแบบเหยอกใสนำาเกรวใหมรปทรงเปนวงกลมเพราะ

จะทำาใหเทนำาสลดทมความเหนยวขนออกมาไดยากกวา

รปทรงของวงร หรอตวอยางของชามสลดไมมการกำาหนด

ความสงทตายตว แตเมอตองการออกแบบใหใชงานไดด

อาจจะตองทราบถงรปแบบ สดสวนความโคงของทพพทนำา

มาใชคลกเคลากบชามสลด วามลกษณะเปนอยางไร ทำา

จากวสดประเภทไหน เปนตน

38

ภาพท 22 : ตวอยางการออกแบบผลงานจาก Bauscher

ภาพท 23 : ตวอยางการออกแบบผลงานเพอใชรวมกบเตาอบจาน จาก Hutshenreuther

ภาพท 24 : ตวอยางการออกแบบผลงานทมแผนกระจายความรอนเพอใชกบเตาอบของโรงพยาบาลจาก Hutshenreuther

ภาพท 25 : ตวอยางการออกแบบผลงานชดตงโตะทใชสำาหรบโรงพยาบาลจาก Hutshenreuther

39

หากนกออกแบบไมสามารถจบประเดน แยกแยะ

ความสำาคญของเหตและผลของการออกแบบในแตละ

รายการได กจะทำาใหผลงานไมตอบรบตอประโยชนใชสอย

ไดอยางสมบรณ ทงนขนอยกบประสบการณทสงสมใน

การพบเจอปญหา ซงถาจะใหกลาวถงรายละเอยดทกแง

มมของทกรายการนนคงเปนไปไดยาก

ดงนนขอใหผออกแบบเปนผวเคราะหและสงเคราะห

ตามทงสามเหตผลหลกในการพจารณา อนไดแก พนฐาน

วฒนธรรมการบรโภค วฒนธรรมของสถานทใชงาน และ

รปแบบของการใชงาน เพยงหาเหตผลและพยายามเขาใจ

ถงวตถประสงคอยางเพยงพอแลวกจะทำาใหสามารถ

ออกแบบผลงาน บนพนฐานของทศนธาตและองคประกอบ

ศลปไดอยางสมบรณทสดในชวงเวลานน แตในอนาคต

ขอใหเพยรทำาใจวา เมอกาลเวลาหมนเปลยนจนกอเกด

วฒนธรรมใหม การออกแบบกจะปรบเปลยนรปแบบตาม

วฒนธรรมอกครง แลวผลงานทเคยสมบรณนนกจะไมจรง

เสมอไปในชวงกาลเวลาของวฒนธรรมใหม

ภาพท 26 : ตวอยางการออกแบบผลงานจาก Prouna

ภาพท 27 : ตวอยางการออกแบบผลงานแกวและจานรองจาก Wedgwood และ Iittala

ภาพท 28 : ตวอยางการออกแบบมาตรฐานผลงานสญลกษณ ภาพเงา (silhouette) จาก Hutshenreuther โดยมความหมายถง การวางซอน การทนแรงกระเทก การหยบจบไดงาย สามารถ นำาเขาเตาอบได สามารถนำาเขาเครองลางจานได สามารถ เกบกกความรอนได

40

บรรณานกรมนวลนอย บญวงศ. 2542. หลกการออกแบบ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ไพจตร องศรวฒน. 2541. เนอดนเซรามก. กรงเทพมหานคร : สำานกพมพโอเดยนสโตร.BA(Honours) Ceramic Design University of the Arts, Idea. London. England: Glanville Printers.Bauscher, Carat Bauscher Weltmarke des Hotelporzellans. Weiden. Germany : Drucktechnisch bedingte Farbabweichungen sind moglich.Eschenbach, Buffet - Induktion “Hold - line”. Windischeschenbach. Germany.Eschenbach. Journal System - Geschirr. Windisches chenbach. Germany.Geoffrey Wills. 1988. Wedgwood. London. England : Octopus Publishing Group Limited.Hutshenreuther. Invitation Buffet - Collection, Ludwigsmuhle. Germany.Jo Marceau. 1998. Art a World History. London. Great Britain: Dorling Kindersley Limited.Josiah Wedgwood & Sons Limited. Archive Collection Harlequin Collection. England.Josiah Wedgwood & Sons Limited. 2004. Spring Introductions 2004. England.Iittala, Everyday design against throwawayism. Prouna, Deer Indiana Shape. Rosenthal Studio - Line. Invitation to Inspiration. Germany.Royal Porcelain Public Company Limited. Form Prima. Bangkok. Thailand.Schonwald. Die Schonste Form Von Service. Germany: WAW Muller Coburg.Steelite International plc. Collections. England: Oracle Designs Ltd.

พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://udonthani.com/bangchiang.htm. (15 เมษายน 2554)ภาควชาเทคโนโลยการอาหาร คณะเทคโนโลย. วฒนธรรมการ บรโภคของตะวนตก. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://elearning.msu.ac.th/ge/ge51/0008007/ html/09.html (15 เมษายน 2554)ภาชนะดนเผากอนประวตศาสตร. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.google.co.th/imglanding?q= prehistory&um=1&hl=th&sa=N&tbm=isch&tbnid= _vj3XzIiOuQAYM:&imgrefurl=http://www.cs.ait. ac.th/wutt/prehi.html&imgurl=http://www.cs.ait. ac.th/wutt/banchian.gif&w=388&h=295&ei=7uD ETc37HoecsQOrmcidAQ&zoom=1&iact=rc&page= 2&tbnh=162&tbnw=226&start=13&ndsp=13&ved= 1t:429,r:5,s:13&biw=1024&bih=653 (15 เมษายน 2554)ภาชนะดนเผากอนประวตศาสตร. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://us.cdn3.123rf.com/168nwm/ anyka/anyka1008/anyka100800086/7686141- closeup-of-an-ammonite-prehistoric-fossil-on- a-ceramic-textured-background.jpg (15 เมษายน 2554)ภาชนะดนเผากอนประวตศาสตร. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.sarweb.org/kantner/images/ corrpot.jpg. (วนทคนขอมล 15 เมษายน 2554)ศรนทร สวรรณรงค. 2551. วฒนธรรมการบรโภคของตะวนตก. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://cyberclass. msu.ac.th/cyberclass/cyberclass-uploads/libs/ document/WesternEating1_2551_e669.pdf (15 เมษายน 2554)

41

Appetizers. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.google. co.th/imglanding?q=Appetizer&hl=th&biw=1024 &bih=610&tbm=isch&tbnid=4PYKECqO7NctvM:&i mgrefurl=http://www.thebestsauces.com/ recipes_folder/recipes/appetizers_recipes/ appetizerrollups.html&imgurl=http://www. thebestsauces.com/recipes_folder/recipes/ appetizers_recipes/appetizers.jpg&w=800&h=53 2&ei=4ufETaL8K4PIrQf-h83iBA&zoom=1 (15 เมษายน 2554) Arts and Crafts Theory. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http:// www.google.co.th/imglanding?q=morris+art+and +craft&um=1&hl=th&biw=1024&bih=653&tbm=isc h&tbnid=ZowVk0yN6MfWVM:&imgrefurl=http:// www.antique-marks.com/arts-and-crafts- artists.html&imgurl=http://www.antique-marks. com/image-files/arts-crafts-wallpaper.jpg&w=3 14&h=232&ei=cUbSTeefPNCrrAft_NCsCQ& zoom=1 (15 เมษายน 2554) Coffee and Cake. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www. bbcgoodfood.com/recipes/1838/images/1838_ MEDIUM.jpg http://cdn.learners.in.th/assets/media/files/ 000/189/650/original_coffee.jpg?1285386833 (15 เมษายน 2554)John Ruskin. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www. thefamouspeople.com/profiles/images/ john-ruskin.jpg (15 เมษายน 2554)Main course. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www. charlotteroskillcatering.com/img/food/ main-course.jpg (15 เมษายน 2554)

Morris Arts and Crafts. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http:// www.google.co.th/imglanding?q=Appetizer&hl=t h&biw=1024&bih=610&tbm=isch&tbnid=4PYKECq O7NctvM:&imgrefurl=http://www.thebestsauces. com/recipes_folder/recipes/appetizers_recipes /appetizerrollupshtml&imgurl=http://www. thebestsauces.com/recipes_folder/recipes/ appetizers_recipes/appetizers.jpg&w=800&h=53 2&ei=4ufETaL8K4PIrQf-h83iBA&zoom=1 (15 เมษายน 2554)Pattern book. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://books. simsreed.com/stockimages/sized/39191.jpg (15 เมษายน 2554)Wedgwood. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.talismancoins.com/catalog/Josiah_ Wedgwood_Portrait.jpg http://www.georgianindex.net/Shop/wedgwood /creamware.jpg http://www.hermitagemuseum.org/html_En/03/ hm3_3_2_4b.html (15 เมษายน 2554)Western civilization. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http:// curriculum.kcdistancelearning.com/courses/ CWIx-HS-A09/b/unit08/resources/images/ CWI_8_A_4_PartofWesternCivilization_ Copyright.jpg (15 เมษายน 2554)William Morris. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http:// artistquoteoftheday.files.wordpress.com/2008 /03/morrids.jpg (15 เมษายน 2554)

42

โนโบรกามะทชการากA Contemporary Experience Firing Stoneware in Noborigama Wood-fired kilns

ณฏฐน ผายจนเพง | Nattinee Phaychanpheng

ภาควชาการออกแบบเครองแตงกาย | Department of Fashion Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

เมอผเขยนไดมโอกาสไปอบรมดงาน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ในฐานะเปน Artist in Residence อย

เปนเวลา 8 เดอน ผเขยนไดมโอกาสรวมในการเผาเตาฟนแบบโบราณของญปน คอ “เตาเผาโนโบรกามะ” ซงเปนการ

เผาแบบเกาแกดงเดมสมยประวตศาสตรของญปน ตงแตศตวรรษท 5 ยคอะซกะ ผเขยนไดเคยรวบรวมเนอหาของการ

เผาเตาโนโบรกามะมาครงหนงแลว และเหนวามบทความทใหความรในเรองนอยนอยแมจะเปนขอมลทางอนเตอรเนท

ทงทเปนภาษาองกฤษและภาษาไทยกยงไมคอยพบ ผเขยนจงไดรวบรวมเนอหาขนมาใหมจากประสบการณตรง ขอมล

จากศลปนชางปน และผเชยวชาญในการเผา

การเผาเตาโนโบรกามะน เปนการเผาเตาฟนชนดหนง โดยพฒนามาจาก “เตาอานากามะ” ซงเปนเตาเผา

หองเดยว เปนเตาชนดทางเดนลมรอนในแนวนอนเชนเดยวกน แตเตาโนโบรกามะจะมหลายหองเผา สามารถบรรจภาชนะ

ในการเผาไดมากกวา มความประหยดในการเผา และสามารถเผาเคลอบเทมโมก และเคลอบเซลาดอนไดในหบทนไฟ

ซงเปนทนยมในยคสมยนน

อยางไรกตามภาชนะเครองเคลอบดนเผาทไดจากเตาทงสองชนดน เปนภาชนะทมความพเศษ มเอกลกษณ

และถอเปนศลปะชนสงของชาวญปน เพราะภาชนะแตละชนทได แฝงไวดวยหลกสนทรยศาสตร การดำาเนนชวต ความรก

และเคารพในธรรมชาต ซงถอไดวาสะทอนจตวญญาณของชาวญปนทเดยว

43

Abstract

The primitive method of firing stoneware in the Noborigama climbing kilns is a process that dates

from the seventeenth century, developed from the Anagama kiln; a kiln from the famous fifth century

Japanese historical “Era of Asuka”.

The author’s pertinent information manifested from her work as an artist in residence at the

Shigaraki Ceramic Cultural Park in Shiga prefecture. While working in Shigaraki with ceramic guest artists,

other artists in residence and with Shigaraki’s expert facilitators, the author gleaned a wealth of experience

and knowledge regarding the kilns and clay bodies.

Noborigama firing utilizes heat from wood fires in successive chambers that are built on a slope.

This kiln evolved from the Anagama or cave-kiln method, which utilizes only one firing space with a

horizontal ventilator. The Noborigama kiln employs a series of firing spaces that results in a cost efficient

process that and can also fire temmoku ware and celadon ware at high temperature.

Stoneware from both kiln types are characteristic of the Japanese and reflect their aesthetic

principles; the way of life, love and respect of nature and ultimately are the spirit of the Japanese people.

44

เมอขาพเจาไดมโอกาสไปอบรมอยทประเทศญปน

เปนเวลา 8 เดอน ในฐานะเปน Artist in Residence ทสถาบน

Shigaraki Ceramic Cultural Park ณ เมองชการาก

การผลตเครองปนดนเผาทเกาแกเปนประวต-

ศาสตรอนยาวนานในประเทศญปน มอยดวยกน 6 เตา

เรยกตามชอเมอง อนไดแก แทมบา (Tamba) อชเซน

(Echizen) บเซน (Bizen) เซโตะ (Seto) โตโกนาเมะ

(Tokoname) และชการาก (Shigaraki) แตละเมองม

รปแบบและเอกลกษณเฉพาะ ไมวาจะเปนเนอดน รปแบบ

ของภาชนะ รปแบบของเตา วธการเผา และนำาเคลอบทได

ซงความแตกตางอนเปนลกษณะเฉพาะน ทำาใหเครองปน

ดนเผาแตละเมอง มความงดงามโดดเดนแตกตางกนไป

เชน เนอดนแถบโตโกนาเมะ จะเปนดนแดงทมแรเหลก

และมความละเอยดสง เนอดนของทางบเซนเปนดนทขด

มาจากหนานาพนทลม มอนทรยสารปนอยในเนอดนมาก

สวนของชการากเปนดนจากภเขา ซงมหนฟนมา (Feld

spar) เปนจำานวนมาก เนอดนจงมความหยาบสง

ขณะทดำาเนนชวตอยทญปน ขาพเจาไดเหนสอง

ความแตกตางอนยงใหญ ทสามารถอยรวมกลมกลนกน

เปนหนงในอารยะธรรมของชาวตะวนออกน คอ ความ

กาวลำาในเทคโนโลย และความมระเบยบเรยบงายแบบ

ธรรมชาต เหตนคงจะมาจากทชาวญปนสวนใหญนบถอ

ศาสนาพทธนกายเซน (Zen Buddhism) ซงมงเนนในเรอง

ของความสงบแหงจตใจ ความกลาหาญ ความจงรกภกด

ความมระเบยบเรยบงาย และความรกในธรรมชาต แมจะ

กาวหนาทางเทคโนโลยเพยงใด แตศาสนาและความเชอ

ตางๆ กยงคงเปนทยดมนทางจตใจของชาวญปนเสมอมา

ทกวนนจงยงเหนชาวญปน ยงคงไปไหวพระ บนบานศาลเจา

อยเสมอ นอกจากหลกศาสนานกายเซนจะแฝงอยในการ

ดำาเนนชวตของพวกเขาโดยทวไปแลว หลกของเซนยงทำา

ใหเกดสนทรยศาสตรในการสรางสรรคผลงานศลปะ ของ

ชาวตะวนออกนอกดวย เชน ศลปะการวาดภาพขาวดำา

แบบจน ศลปะการจดดอกไม ศลปะการจดสวน และศลปะ

การดมชาซงเปนการแสวงหาความสงบดวยการดมชา

อยางมแบบแผนทางญปนเชอวา พธชงชา หรอชาโนย

(Chanoyu) ทสมบรณ ตองมความสงบเรยบงายทสด ม

ความสภาพทสด มความสงางามทสด และความงามทแท

จรง คอความงามจากธรรมชาต ดงนนชาวญปนจงนยมใช

ดนทขดขนมาตามธรรมชาตแสดงคณลกษณะพเศษเฉพาะ

ดวยตวของมนเอง ใชมนอยางทมนเปน โดยไมจำาเปนตอง

เพมเตมวตถดบอนใดใหคณสมบตของดนแท ๆ นนเปลยน

แปลงไป

จากรปแบบของการดำาเนนชวต และหลกสนทรย-

ศาสตรเหลานเอง ทำาใหงานเครองปนดนเผาของชาวญปน

มการทำาอยางตอเนองและยาวนาน เตาทใชในการเผาเปน

เตาเกาแกแบบดงเดม ใชฟนเปนเชอเพลง เรยกวาเตา

อานากามะ (Anagama) และเตาโนโบรกามะ (Nobori

gama) ซงถงแมในปจจบน เทคโนโลยจะกาวหนามทงเตา

ทเปนไฟฟา และเตาทใชแกสตาง ๆ เปนเชอเพลงแลวกตาม

แตทางญปนยงคงชนชมนยมเครองปนท ไดจากเตา

รปแบบเกาทง 2 นอยเรยกไดวา ผลงานทออกมาถอเปน

งานศลปะทมคณคาสง ราคาสง เนองจากเคลอบทไดเปน

เคลอบธรรมชาตจากขเถาของไมฟนทปลวมาเกาะตาม

ไหล และตวภาชนะแลวหลอมกลายเปนเคลอบ ไมมการ

เผาครงใดทจะไดผลออกมาเหมอนกนทง 2 ครง แมจะเปน

ผรหรอผมความชำานาญเปนผควบคมในการเผาแลวกตาม

เพราะการเผาเตาอานากามะและโนโบรกามะนน ขนอยกบ

ปจจยหลากหลาย อนไดแก ปรมาณออกซเจนและอากาศ

ภายในเตา ปรมาณของไมทใชเผา ชนดของไมทใชเปน

เชอเพลงจงหวะและชวงเวลาในการโยนฟน การควบคม

อณหภม ปรมาณภาชนะ ตำาแหนงและวธการวางภาชนะ

ภายในเตา ชางปนสามารถคมได 85% ของกระบวนการ

เทานน สวนทเหลอ เชน บรรยากาศภายในเตา อากาศ

ฤดกาลขณะททำาการเผา หรอสภาพของไมฟน ความแหง

ความชน เปนสงนอกเหนอจากการควบคม ยกใหธรรมชาต

เปนผสรางสรรค และ Kama no Kami คอ เทพเจาของ

เตา (Kiln God) เปนผกำาหนด

45

เตาอานากามะ เปนเตาเผาหองเดยว “อานา”

แปลวา อโมงค หรอเนนดน “กามะ” แปลวา เตา จง

เรยกวา เตาอโมงคหรอ เตาทขดลงไปในเนนดน เรมม

การใชในศตวรรษท 5 พรอม ๆ กบการเขามาของแปนหมน

(Wheel Throwing) โดยไดรบรปแบบและอทธพลมาจาก

เกาหล ทำาใหชางปนในสมยนนเรมจะเปลยนแปลงวธการ

และรปแบบจากเดม คอการขนรปดวยวธการขดดวยดนแดง

(Earthenware) ซงเผาไดอณหภมตำาไมถง 1,000 องศา

เซลเซยส ดวยวธการเผาแบบเปด (Open Firing) คอ

ลกษณะการเผาแบบสม ดวยวธการสะสมความรอนแบบ

ไมใชเตา ทำาใหเนอดนยงคงมความพรนตวสง นำาซมผาน

ได เรยกภาชนะในชวงยคนวา ภาชนะฮะจ (Haji) แตเมอ

ชาวเกาหลไดเขามาใหความรจงมการใชเนอดนสโตนแวร

(Stoneware) ในการขนรปภาชนะ ทำาใหภาชนะมความ

แขงแกรงและทนทานขน เพราะเผาในอณหภมสงถง

1,100-1,200 องศาเซลเซยส ดวยเตาอานากามะนนเอง

ภาชนะแบบใหมทผลตในยคนเรยกวา ภาชนะซเอะ (Sue)

หรอซเอก (Sueki) ซงมอทธพลและสงผลในการทำาภาชนะ

แทมบา บเซน และชการาก ในสมยศตวรรษท 13 ยคคามา

คระตอมา

เตาอานากามะถกใชเรอยมาอยางเปนทแพร

หลาย จนกลายเปนเตาสำาคญทผลตเครองปนดนเผา

ประวตศาสตรของชาวญปน โดยเฉพาะสำาหรบชางปนท

ชนชมศลปะความงามแบบธรรมชาตและลทธแหงเซน ชาว

ญปนเชอและมความคดวาปรชญาแหงเซน แมจะเปนความ

สงบเรยบงาย แตแฝงไวดวยความสมบรณแหงชวตเราอาจ

สงเกตไดจากตวอยางงานศลปะอนหลากหลายของชาว

ญปน ทมกจะสะทอนใหเหนถงความมชวตชวาและแรง

กระตนชองชวต ทสอดแทรกอยทามกลางความเปลาเปลยว

เผยใหเหนอารมณสงบ เงยบ นง และเรยบงายอยางยง ซง

หลอมรวมเปนความงดงามแบบลำาลกและลกลบ จนบาง

ครงเกอบจะเปนไปในเชงขาดแคลนหมนหมอง และสนโดษ

อนเปนบคลกและลกษณะสำาคญของรสนยมทางศลปะ

ของชนชาตน ดงประโยคหนงจากงานเขยนของจนอชโร

ทะนสะก ทชอ “เยนเงาสลว” (In Praise of Shadows)

“...เรา (ชนชาตญปน) มไดรงเกยจทกสงททอ

ประกายแวววบ แตเราสมครนยมความเรองรองอนลำาลก

มากกวาความเจดจาอนผวเผน ไมวาจะเปนรตนมณ หรอ

สงประดษฐโดยฝมอมนษย เราพอใจแสงทม ๆ ซงบงบอก

ถงความสกใสจากความเกาแก...”1 นอกจากงานวรรณกรรม

แลวยงสามารถพจารณาไดจากศลปะการจดดอกไม

อเคบานะ (Ikebana) ซงชาวญปนไมนยมการตกแตงท

มากมายจนบานลนเตมแจกน แตหยบเพยงหนงกงหรอ

ไมกกง จดวางอคประกอบใหงามแบบงาย ๆ ไมตองสมดล

ยงเขาสภาวะธรรมชาตมากเทาไหร กยงสมถะและสงางาม

เกดจงหวะและเนอทวางอยางตอเนองในทางแนวนอนและ

ดเหมอนวาไมกงนนยงคงอยตามสภาพธรรมชาตของมน

ทมนเปนทมนมา ความคดโคงของเสนกงททอดตอเนอง

กนไป ใหความรสกวามนยงคงดำาเนนชวตยดกงกานสาขา

ของมนตอไป หากกลบมาพนจพจารณาทถวยชา กคงจะ

เหนความมชวตทแฝงอยในลกษณะเดยวกนการปนดวย

มอทยงเหนความมชวตดวยสมาธ รองรอยนวมอและการ

กระทำา ความงามทเกดแบบไมจำาเปนตองเทากน (Asse-

metry) ดวยฝมอของมนษยทไมใชเครองจกรอตสาหกรรม

ความรอนจากการเผาผลกดนใหอณของเมดดน

ผดขนมา แสดงความงามบนพนผว ขเถาทไดจากฟน

ธรรมชาตปลวมาเกาะบนภาชนะ แลวหลอมกลายเปน

เคลอบ ในบางแหงซมผสมกลมกลนจนกลายเปนผนหนง

เดยวกนกบเนอดน ดวยระยะเวลาการเผาทยาวนานจนทำา

ใหถวยชาฉำางาม ในบางแหงนำาเคลอบเกาะฉาบบาง ๆ ไหล

เปนสายนำาดเหมอนจะยงเคลอนตวอยตอไปไดไมมท

สนสดและนแหละคอเสนห และทวา “เปนความสมบรณ

แหงชวต”

1 อาจารยอนธฌา ทศคร. “วะบ ซะบ สนทรยภาพในงานศลปะเซน” . 25 กมภาพนธ 2554, http://art-philosophy.blogspot.com

46

จนเมอมาถงศตวรรษท 17 สมยเอโด (Edo)

เตาอานากามะถกลดความสำาคญลง เนองจากเตาโนโบร

กามะไดเขามาแทนท เปนเตาทมหลายหองเผา สามารถ

ยาวไดถง 12 หอง หรออาจจะมากกวา แตในปจจบน

นยมสรางเพยงแค 3-5 หองเผา ภาษาองกฤษเรยก

โนโบรกามะวา Climbing Kiln เปนเตาแบบทางเดน

ลมรอนในแนวนอน (Cross Draft Kiln) เตาโนโบรกามะ

มความสำาคญขน เนองจากสาเหตหลายประการ คอ ทาง

ญปนเหนความประหยดในการเผา เมอเทยบกบปรมาณ

เชอเพลงและปรมาณของภาชนะทสามารถบรรจไดเปน

จำานวนมากกวาถง 10-20 เทา เมอเทยบกบเตาอานากามะ

และอกเหตผลสำาคญ คอ การนยมเคลอบเทมโมกและ

เคลอบเซลาดอนทไดรบอทธพลจากราชวงศซอง (Sung

Dynasty) ของจน ซงการเผาภาชนะทเคลอบนตองเผาใน

หบทนไฟ (Saggar) เพอไมใหขเถา และสงแปลกปลอม

ปลวมาถกภาชนะและเคลอบเสยหาย

ภาพท 1 : เตาโนโบรกามะทมา : Daniel Rhodes Ediciones Ceac,”Hornos para Ceramistas” Barcelona.1987

47

ขาพเจาอยทญปนไดเพยง 2 สปดาห ไดทราบ

ขาววาทสถาบน Shigaraki Cultural Park จะมการเผา

เตาโนโบรกามะกน ซงใน 1 ป จะมแคครงหรอสองครง

นบเปนความโชคดของขาพเจาทจะไดเหน ขาพเจาจงไดลง

ชอเขารวมดวย และตองเสยคาใชจายในการนเปนจำานวน

ถง 22,300 เยน เทยบเปนเงนไทยกคงประมาณ 8,000

บาท แตกนบเปนประสบการณครงแรกและครงเดยวทจะ

มโอกาส โนโบรกามะทนม 5 หองเผาหองเผาทอยหนาสด

เรยกวา Hibukuro หรอภาษาองกฤษเรยก Fire Box

หองนเปรยบเสมอนเตาอานากามะ เปนหองเผาหองแรก

และจะใหความรอนสงสดถง 1,300 องศาเซลเซยส หรอ

อาจจะมากกวา ดงนนภาชนะทจะถกนำามาวางในหองน จง

ตองเปนภาชนะทมความแขงแกรงพอทจะทนอณหภมสง

ไดโดยไมหลอมไมบดเบยว และเสยงตอการถกฟนโยน

กระทบแตกหกเสยหายได แตอยางไรกดภาชนะทงดงาม

มกจะไดจากหองเผาน โดยเฉพาะลกษณะพเศษอยางหนง

ทสามารถจะเกดได โดยไมงายนกและมความเสยงสงใน

การทจะไดมา ชาวญปนเรยก Haikaburi ซงจะปรากฏ

อยไดในเครองปนของชการาก การจะเกด Haikaburi ได

ภาชนะจะตองถกวางอยในตำาแหนงทถกฟนโยนสม และ

เปนจดสะสมของขเถา ขณะทเผาจนอณหภมสงถง 1,250

องศาเซลเซยส ความรอนและบรรยากาศทำาใหขเถานน

หลอมรวมกบเฟลสปารทมอยมากในเนอดนของชการาก

เปลยนแปลงเกดสสนจำานวนหมน ๆ เฉด ไลลออยบนพนผว

ของภาชนะ มตงแตเฉดของสเทา สนำาตาล สสม สชมพ

สมวง สนำาเงนเขม และสเขยวมรกต

การวางภาชนะอยางทกลาวไวแลววาหองแรก

ซงคอ Fire Box จะตองเปนชนงานทแขงแกรงและดนตอง

ทนไฟไดสง เพราะเปนหองทจะสมผสถกขเถา ฟน และ

ความรอนมากทสด

การวางภาชนะใหวางไวสวนหลงและดานขางของ

หองเผา เพอเวนเนอทขางหนาตรงกลางสำาหรบการใสและ

โยนฟน เพราะชองใสฟนจะอยตรงกลางหนาเตาพอด

ภาพท 2 : เครองเคลอบดนเผาจากเตาโนโบรกามะทมา : www.e-yakimono.net/html/shigaraki-er.html (Online)

ภาพท 3 : ภายในหองเผาแรก Fire Boxทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ป พ.ศ.2543

 

48

ออกไปทางปลองเรวเกนไป นบเปนเทคนคเลกๆ นอยๆ ท

ควรร และควรใสใจเชนกน

การวางภาชนะแตละชน ตองแนใจวามฐานรอง

ภาชนะซงเปนดนทนไฟ (Kiln Pad) ตดรองรบภาชนะอย

กอนทจะวางบนพนหรอแผนรองเตาเพอกนเคลอบหลอม

ตดพนเตา การทำาดนทนไฟ หรอตว Kiln Pad น ทำาได

โดยการผสมดนดำา Ball Clay (ชาวญปนเรยก Gairome

Ball Clay เปนดนเหนยวสเทาเขยวเขมเหมอนตาของกบ)

นำามาผสมกบซลกาในอตราสวน 50/50 ผสมนำา นวดให

เขากนจนเหนยวดพอทจะปนเปนกอนกลมเลกใหญตามแต

ขนาดและนำาหนกของชนงาน ชาวญปนมเทคนคทจะทำาให

Klin Pad ตดไดแนนด และไมหลดเวลาทจะเคลอนยาย

เปลยนตำาแหนงการวางภาชนะ โดยการแตะดวยโนร

(Nori) คอกาวแปงเปยกกอนจะนำาไปตดใตฐานของชนงาน

ชางปนบางคนมจนตนาการและความคดสรางสรรค โดย

การวางภาชนะในลกษณะตางๆ เชน วางนอนตะแคง วาง

กลบหว วางเอยงสงผลใหเคลอบไหลในทศทางทแตกตาง

ไปจากเดม และตว Kiln Pad เองกชวยเปนตวตกแตงใหเกด

ความงาม โดยทงรอยวงขาวๆ ขอบสสมไวเปนดวงๆ ภาชนะ

บเซนนำาเทคนครองรอยน มาใชจนกลายเปนเอกลกษณ

ของแถบบเซนไป เพยงแตเปนการใชฟางขาวแทน เพราะ

ในฟางขาวนมสารประกอบประเภทซลกาอยมาก มความ

ทนไฟสง สามารถใชรองภาชนะไมใหเคลอบหลอมตดพน

เตาได หรอมการจดวางดวยการพนรอบภาชนะใหเกดความ

งามนาสนใจ ทงรองรอยของเสนฟางเปนรวสสมๆ หลงการ

เผา บางครงชางปนยงมเทคนคการสรางสรรคโดยการใช

เปลอกของหอยแครงอดดวยดนทนไฟตวเดยวกนกบทใช

ทำา Kiln Pad ใหเตมฝาและใชวางเปนฐานรองภาชนะทนไฟ

เนองจากเปลอกหอย มสารประกอบแคลเซยมคารบอเนต

พวกหนปนจงไมหลอมตดภาชนะ เมอเผานำาเคลอบทหลอม

ไหลมาโดนเปลอกหอยกจะเกดเปนรองรอยของเปลอก

หอยนนทงไว เรยกไดวาเปนทนยมของภาชนะเครองปน

ชการากทเดยว

จากนนจงปดประตเตาโดยใชอฐวางขวางเพอ

แบงสวนของชองประตเตาออกเปนสวนบนและสวนลาง

ชวงบนจะมประตเปนแผนโลหะเหลกไว ปดเปดไดขณะท

ทำาการโยนฟนชวงแรกของการเผาเราปดสวนบนและเปด

สวนลางไวเพอทำาการอนเตา สวนหองถดมาเราเรยกวา

หองเผาทหนงวางภาชนะขนานไปตามหองเผา และเวน

พนทขางหนาประมาณหนงคนเดนผานไดขนานไปเชนกน

เพอสำาหรบโยนฟนใสทางหนาตางดานขางซายและขวาซง

จะอยตรงกนขามพอด

หองทสองสามารถวางภาชนะดนแดงเนอไมแกรง

ไดในสวนขางหลง เพราะอณหภมในหองนจะไมสงเทากบ

หองเผาแรกและหองเผาทหนง หองเผาทถดไปจากน

สามารถวางภาชนะทตองการเผาดบได เพราะอณหภมจะ

ไมสงมาก แตบงเอญวาเราไมไดมของทจะเผามากพอ

จงปลอยวางไว สวนในหองทายสดนำาหบทนไฟมาวาง

ซอนๆ กน เพอเปนตวกนทางไฟไมใหความรอนสญเสย

ภาพท 4 : ภายในหองเผาท 3, 4 และ 5ทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน

ป พ.ศ.2543

 

49

ไมฟนทใชในการเผา เปนไมทปลกในชการาก

เพราะไมฟนทไดจากพนทนจะมโซเดยมคลอไรด และสาร

ประกอบอนๆ ททำาใหไดเคลอบทมสเขยวใสและภาชนะ

โทนสนำาตาลสมเปนเอกลกษณของทน การเผาครงนเรา

ใชไมฟนอยสองชนด คอ ไมเนอแขง (Hard Wood)

ประเภทไมโอค และไมสนแดง (Red Pine) ไมเนอแขงให

เคลอบสเหลองนำาตาล สวนไมสนแดงใหเคลอบสเขยวใส

รวมแลวเราตองใชไมในการเผาประมาณ 400-500 กำา ซง

หนงกำามความยาวและมเสนผานศนยกลางประมาณ 16 นว

การเผาใชคนเพยงสคนได ผลดเปนสองกะ กะละ

หกชวโมง ใชระยะเวลาประมาณ 4-5 วน เราอนเตาโดยใช

ไมเนอแขงเปนฟนวางเผาหนาประตเตา แลวจงคอยเขยบ

เขาไปในสวนของหองเผา เปนการใหอณหภมคอยขน

อยางชาๆ ซงใชเวลาประมาณหนงคนสะสมความรอนจน

 

 

   

 

ภาพท 5 : การใชเปลอกหอยแครงเปนฐานรองชนงาน ภาพท 6 : การใชฟางขาวเปนฐานรองและตกแตงชนงานภาพท 7 : รอยวงขาวๆ ขอบสสม ภายหลงการเผาทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ป พ.ศ.2543

ภาพท 8 : ไมเนอเขง-ไมโอคทใชในการเผา ภาพท 9 : ไมเนอออน-ไมสนทใชในการเผาทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ป พ.ศ.2543

50

อณหภมขนสงถง 1,300 องศาเซลเซยส จงเรมปดประตเตา

สวนลางและโยนฟนเฉพาะชวงบนแทน

การโยนฟนกตองใหสมำาเสมอทกจดในหองเผา

โยนไปทางซายขวาและกลาง ในชวงนเราเรมใชไมสนแดง

แทนเพอขนอณหภมไดดกวา ระยะของการใสฟนใหฟงเสยง

หากไมหยดเสยงไหมและเสยงออนลงเมอไร ใหใสฟน

อก แสดงวาฟนมอดไปเกอบหมดแลว และอาศยการดส

บรรยากาศขางในเตาประกอบ สงเกตดวาเมอโยนฟนเขา

ไปใหมๆ จะไดยนเสยงของฟนทถกเผาไหมดงปอบแปบๆ

พรอมๆ กบเกดควนดำาขมกขมวและลดความเจดจาลง

ขณะนเองทเปนบรรยากาศรดกชน (Reduction) ไมกำาลง

ถกเผาผลาญและดงออกซเจน จากบรรยากาศรอบ ๆ ไป

เพอทำาการเผาไหม สกระยะหนงเสยงไมฟนเรมมอดลง

บรรยากาศขางในเตาเรมใสกระจางกลบขนมาอกจน

สามารถมองเหนชนงานทเรยงรายในเตาได จงหวะนเปน

บรรยากาศของออกซเดชน (Oxidation) เราจงเรมเตรยม

ฟนโยนเขาไปอก ชางปนญปนดสของไฟประกอบเทยบกบ

อณหภมดงน

สแสดงวาอณหภมภายในเตาเทยบเทากบ (องศาเซยลเซยส)

สของดวงอาทตยขนสแดงเขมขนอกสแดงอมชมพหรอสของดอกซากระสเกอบสมและสวางสเหลองสเหลองสวางสสวางขาว

5007009001,0001,1001,200

1,250-1,300

 

 

 

ภาพท 10 : การอนเตาหนาหองเผาแรกภาพท 11 : การเตรยมใสฟนในหองเผาแรกภาพท 12 : การโยนฟนในหองเผาแรกทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ป พ.ศ.2543

51

จะสงเกตวาชาวญปนเปนนกธรรมชาตตวยง

จรง ๆ ทก ๆ อยาง ไมจำาเปนตองใชเครองมออะไรมากมาย

ประสบการณจากธรรมชาตนน แนนอนแมนยำาทสดแต

อยางไรกด ชาวญปนปจจบนกนยมใสโคนเพอวดอณหภม

ภายในเตาดวย และมการทำาชนทดลองทสามารถคบออก

มาดไดขณะเผาโดยทำาดวยดนสขาวเขยนดวยสนำาเงนของ

โคบอลต และชบดวยเคลอบใส หากสามารถเหนสฟานำาเงน

ของโคบอลตชดภายใตเคลอบใสทมนวาว กแสดงวาเคลอบ

มการหลอมตวและไดเผาถงอณหภมแลว

การจะใหอณหภมสงขน ตองใชฟนทมซกเลกลง

และเมอหองเผาแรก (Fire Box) ถงอณหภมทตองการ คอ

1,300 องศาเซลเซยส จงทำาการปดประตเตาแรกใหสนท

โดยการอดทกชองและอดตามรอยตอของอฐดวยดนทนไฟ

ตวเดยวกบทใชทำาฐานรองภาชนะ (Kiln Pad)

จากนนจงเรมทำาการเผาในหองทหนงตอไป

การโยนฟนในหองน โยนโดยผานชองหนาตางทงซายและ

ขวา ซงอยตรงขามกนพอด โดยจะมอฐหนาไวปด ยกปดเปด

ไดเมอจะใสฟน เปนชองเลกประมาณ 8 x 10 นว บางครง

ขาพเจาจงพลาดกระแทกขอบชองหนาตางอยเสมอ เพราะ

การโยนฟนตองทำาดวยความรวดเรวหากเปดชองหนาตาง

นาน ๆ ความรอนจะสญเสยไป รอนทงรอนขณะทโยน และ

อกทงตองใชสายตามองสอดสองเขาไปเพอโยนฟนใหเปน

ระยะและระดบสมำาเสมอกนตลอดทงแนว เพอทกจดจะได

ความรอนทเทากน และไดเคลอบทสวยสมำาเสมอทวทงเตา

จงเปนการยากทเดยวสำาหรบคนเพงฝกหด การเผาหองท

สองถดไปกทำาเชนเดยวกน และเมอถงอณหภม 1,300 องศา

เซลเซยส และคดวาไดเคลอบทฉำาตามความตองการแลว

จงปดเตาได

การเผาเตาฟนนกมเทคนคอยเหมอนกน หากจะ

ตองการใหชนงานออกโทนสนำาตาลและสม เราตองรบปด

และอดทกชองของเตาทนททเผาเสรจไมใหความรอนรว

ไหลออกแตหากตองการใหเคลอบฉำามสเขยวใสไหลเปน

ทาง ควรปลอยใหอณหภมในเตาเยนลงอยางรวดเรวจนถง

ประมาณ 1,000 องศาเซลเซยส จงคอยปดทกสวนของเตา

ภาพท 13 : บรรยากาศภายในหองเผา ภาพท 14 : หองเผาแรกถงอณหภมจงทำาการปดเตาทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ป พ.ศ.2543

 

 

52

ภาพท 15 : หองเผาแรกเสรจสนการเผาทมา : ภาพถายโดยผเขยน ณ เมองชการาก ประเทศญปน ป พ.ศ.2543

 

เพราะเคลอบทกำาลงฉำาหลอมและไหลเปนเสนสายอยนน

เมอเจออณหภมท เยนกวาจากอากาศขางนอกเขาไป

กจะหยดและแขงเปนแกวเขยวใส ลกษณะนเปรยบไดกบ

การเกดของหนลาวาจากภเขาไฟ

ชาวญปนเปนนกสงเกตธรรมชาตตวยง และแมจะ

กาวลำาทางเทคโนโลยสกเพยงใด แตกยงใหความเคารพวา

ธรรมชาตนนยงใหญกวาเสมอ ชาวญปนไมลมทจะกราบ

ไหวบชาเทพเจาเตากอนทจะทำาการเผาไมวาผลทไดจะ

ออกมาอยางไร ความบงเอญทธรรมชาตรงสรรคใหเกด

ความงามในทางศลปะมกจะเปนบทเรยนทจะคนหาและ

เรยนรเปนประสบการณตอ ๆ ไปไดไมมทสนสด

บรรณานกรมศนยพฒนาอตสาหกรรมเครองเคลอบดนเผาจงหวดลำาปาง; การสมมนาวชาการเรองเทคนคการทำาเคลอบสไตลญปน. 27 เมษายน 2544.Idemitsu Museum of Arts, Tokyo; The Ceramic traditions of Japanhttp://www.e-yakimono.net/guide/html/kilns.htmlhttp://www.2000cranes.com/Profile_Kotoura-gamal.html

53

บรรจภณฑสเขยว: กรณศกษาการออกแบบบรรจภณฑ ทเปนมตรตอสงแวดลอมในประเทศญปนGreen Packaging: A Case Study of Environmentally Friendly Package Design in Japan

ตรชฎา โชตรตนาภนนท | Treechada Chotiratanapinun

ภาควชาออกแบบผลตภณฑ | Department of Product Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

ปญหาสงแวดลอมจากการผลตและการทงบรรจภณฑ ทำาใหบรรจภณฑถกนำามาเปนประเดนโตเถยงในวงกวาง

ทงในแงการใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลอง และปญหาขยะททวความรนแรงมากขนในปจจบน แนวคด “บรรจภณฑ

ทเปนมตรตอสงแวดลอม” จงเกดขน โดยเปนการผนวกเอาหลกการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ มาประยกตใชในกระบวน

การออกแบบและผลตบรรจภณฑ เพอใหสอดคลองกบหลกการพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน เนองดวยประเทศญปนเปน

หนงในประเทศชนนำาดานการจดการสงแวดลอม จงถกนำามาเปนกรณศกษาในบทความน ซงมงเนนการถายทอดองค

ความรเกยวกบแนวโนมการออกแบบบรรจภณฑ บทบาทของหนวยงานภาครฐในการผลกดนแนวทางการปรบเปลยน

พฤตกรรมของผบรโภค และการพจารณาวฏจกรชวตของบรรจภณฑ (Life Cycle Thinking) อนจะนำาไปสกลยทธการ

ออกแบบบรรจภณฑสเขยว ซงประกอบดวยหวใจสำาคญ 2 ประการ ไดแก การคดเลอกวสด (Material Selection) และ

การลดทแหลงกำาเนด (Source Reduction) อกทงยงมตวอยางผลงานการรณรงคเพออนรกษสงแวดลอมโดยรฐบาล

ญปนและตวอยางบรรจภณฑ ทเปนมตรตอสงแวดลอม จากงาน Tokyo International Packaging Exhibition 2010

(Tokyo Pack 2010) ณ กรงโตเกยว ประกอบการอธบายโดยตลอด

Abstract

Environmental policy in Japan for dealing with problems in producing and eliminating packaging

materials has been captioned under the concept of “the package in good relations with the environment”.

Packaging design and production processes must be in line with principles of sustainable economic

development. As Japan is a leader among countries in environmental management, This particular case

study focuses on trends in package design, the role of governmental organizations in promoting changes

in consumption behavior and the packaging life cycle. Green packaging design strategy encompasses

all those considerations under two main factors: material selection and source reduction. Government

campaigns for environmental conservation are discussed, along with examples of eco design packages from

Tokyo International Packaging Exhibition 2010 (“Tokyo Pack 2010”) in Japan.

54

บทนำา

การอนรกษสงแวดลอมกบการเตบโตทางเศรษฐกจเปนมมมองและ

แนวทางปฏบตทมความขดแยงกนมายาวนาน โดยเฉพาะในบรบทการออกแบบ

ผลตภณฑอตสาหกรรม เพราะการขยายตวของประชากรและการพฒนาทาง

เศรษฐกจทำาใหเกดผลตภณฑใหมสทองตลาดอยตลอดเวลา ซงใชทรพยากร

ธรรมชาตจำานวนมากเปนฐานในการผลต และปลอยของเสยในหลากหลาย

รปแบบสสภาพแวดลอม ทามกลางผลตภณฑอตสาหกรรมทงหมด เรองราวของ

บรรจภณฑมกถกนำามาเปนประเดนโตเถยง และวพากษวจารณในแงลบมากกวา

ผลตภณฑอตสาหกรรมประเภทอน ๆ การทบรรจภณฑทำาหนาทเพยงระยะสน ๆ

กอนทจะถกทงอยางถาวร ทำาใหบรรจภณฑกลายเปนหนงในตนเหตสำาคญของ

การใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลอง และนำาไปสปญหาสงแวดลอมทยาก

แกการแกไข ซงรวมถงปญหาขยะจากบรรจภณฑประเภทใชแลวทงจำานวนมาก

ทใชเวลานานมากในการยอยสลาย แตหากยอนกลบมามองในเชงมลคาทาง

เศรษฐกจ ตลาดบรรจภณฑมอตราการเตบโตอยางตอเนอง โดยมตลาดเอเซย

เปนตลาดบรรจภณฑทใหญทสดในโลก จากการสำารวจเมอป พ.ศ. 2550 พบวา

ตลาดบรรจภณฑทวโลกมมลคารวมกวา 474.79 พนลานดอลลารสหรฐ โดย

เปนตลาดในภมภาคเอเซยประมาณรอยละ 29 ของตลาดบรรจภณฑทวโลก

มลคาตลาดรวมประมาณ 156.64 พนลานดอลลารสหรฐ อตราการเตบโตกวา

รอยละ 14 ตอป (กองบรรณาธการ, 2551: 27) ดงนน แนวคดสำาคญสำาหรบ

การออกแบบบรรจภณฑในปจจบน จงหนไมพนการมงเนนการสรางความสมดล

ระหวางมตทางสงแวดลอม และมตทางเศรษฐกจ เพอรบมอกบภาวะโลกรอน

และดำาเนนตามหลกการพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน

ดวยวตถประสงคในการสรางความตระหนกรและความเขาใจเกยวกบ

การออกแบบบรรจภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอม บทความนเปนการถายทอด

องคความรจากประสบการณการทำาหนาทเปนผเชยวชาญดานการออกแบบ

ผลตภณฑอยางยงยน ในโครงการเพมขดความสามารถของผลตภณฑบรรจภณฑ

ทเปนมตรกบสงแวดลอม ซงเปนโครงการภายใตการรวมมอระหวางหนวยงาน

ในสงกดสำานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาตอนไดแก โครงการ

สนบสนนการพฒนาเทคโนโลยของอตสาหกรรมไทย (iTAP) และศนยความเปน

เลศเพอพฒนาผลตภณฑท เปนมตรตอสงแวดลอม (XCEP) ศนยเทคโนโลยโลหะ

และวสดแหงชาต (MTEC) หนงในกจกรรมของโครงการ ดงกลาว คอการศกษา

ดงานทประเทศญปนและสาธารณรฐเกาหลใต รวมกบผประกอบการบรรจภณฑ

ไทยทเปนวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม เพอแลกเปลยนและเสรมความร

ดานการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ โดยมจดเยยมชมสำาคญคองาน Tokyo

55

International Packaging Exhibition 2010 (Tokyo

Pack 2010) ณ กรงโตเกยว ซงเปนงานจดแสดงเทคโนโลย

ดานการบรรจภณฑขนาดใหญระดบนานาชาต ซงจดโดย

Japan Packaging Institute (JPI) เปนประจำาทก ๆ 2 ป

และเนองดวยประเทศญปนเปนหนงในประเทศชนนำาใน

ดานการจดการสงแวดลอม ซงสงผลใหเหนอยางชดเจนใน

ดานการออกแบบบรรจภณฑ ดานการบงคบใชกฎหมาย

เกยวกบการรไซเคลภาชนะ และบรรจภณฑ ทงสำาหรบ

บรรจภณฑประเภทแกว พลาสตก และกระดาษ ตลอดจน

การมนโยบายในการควบคม ขยะบรรจภณฑ ประเทศญปน

จงเปนบรบททเหมาะสมอยางยงทจะนำามาใชเปนกรณ

ศกษาในบทความน

แนวโนมการออกแบบบรรจภณฑ

โดยทวไปแลว การออกแบบบรรจภณฑจำาเปนตอง

ใชความรทงศาสตรและศลปในแขนงตางๆ ตงแต การ

ออกแบบโครงสรางไปจนถงการคำานงถงความสวยงาม ผ

ออกแบบและผผลตตองมความเขาใจในตวผลตภณฑท

บรรจและคณสมบตเฉพาะของผลตภณฑ มความรในเรอง

คณสมบตตาง ๆ ของบรรจภณฑ ความรในเรองของชนด

และคณสมบตของวสด ความรดานการหบหอและการใช

เครองจกรในการหบหอ ความรเกยวกบระบบการลำาเลยง

ขนสงสนคา ความรเกยวกบกฎระเบยบและขอกำาหนดตางๆ

เกยวกบบรรจภณฑ อกทงยงตองอาศยความสามารถใน

การใชบรรจภณฑเพอการสอสารทางการตลาด ไมวาจะเปน

การใหขอมลพนฐานตาง ๆ การเสรมสรางตราสนคา และ

การดงดดใจผบรโภค แตทสำาคญทสดกคอตองใชบรรจภณฑ

ทเหมาะสมกบตวผลตภณฑ เชน สามารถปองกนความชน

แสง และไขมนได ในกรณทเปนสนคาประเภทยาหรออาหาร

หรอมการยดมใหเคลอนท หรอใชวสดกนกระแทกในกรณ

ทเปนสนคาแตกหกงาย เปนตน แตคณสมบตทกลาวมาทง

หมดนกยงไมเพยงพอสำาหรบการออกแบบและผลตบรรจ

ภณฑในปจจบน เพราะการทสงคมเปลยนแปลงไปตามกาล

เวลานน ทำาใหรปแบบการใชชวตและวฒนธรรมการบรโภค

ของผคนมความแตกตางอยางมากจากสงทเคยเปนในอดต

ในขณะทเรามสงอำานวยความสะดวกในการบรโภคผลตภณฑ

ตางๆ ในจำานวนทมากขน ผลกระทบตอสงแวดลอมจาก

การผลตและการใชสอยผลตภณฑเหลานนกมมากตามไป

ดวย โดยเฉพาะผลกระทบแงลบตาง ๆ จากบรรจภณฑ

จากภาพ เปนการแสดงถงวฒนธรรมการดมชา

ของชาวญปน จากวถชวตดงเดมทการชงชามลกษณะเปน

พธรตรอง ซงใชเวลาทงสนในการชงประมาณ 1 ชวโมง

โดยเรมทการตมนำาดวยถาน การเตรยมใบชา ไปจนถงการ

ชงชาอยางพถพถนดวยอปกรณตาง ๆ และจบลงทการดม

ชาอยางละเมยดละไม การบรโภคนำาชามววฒนาการมา

ตลอดจนถงปจจบน ทกวนนผบรโภคชาวญปนสามารถซอ

หาชาบรรจขวดดมไดจากเครองจำาหนายอตโนมต โดยใช

เวลาในการซอเพยงแค 10 วนาท จะเหนไดวาการบรโภค

ภาพท 1 : รปแบบการบรโภคนำาชาของชาวญปนจากอดตถงปจจบนภาพประกอบจากผลงานตพมพชด Haikibutsuหรอ Precious Wastes โดย Hiroshi Takatsuki

ทมา : http://www.miyako-eco.jp/files/img/highmoon/en/22b.jpg

56

นำาชาในปจจบน แมเปนเพยงกจกรรมเลก ๆ ระหวางวน แต

กลบสงผลกระทบตอสงแวดลอมเปนอยางมาก ไมวาจะ

เปนการใชทรพยากรธรรมชาตและการปลอย ของเสยออก

มาระหวางการผลตขวดพลาสตกประเภท PET (Polyethy

lene Terephthalate) การใชพลงงานในการขนสงนำาชา

บรรจขวดพรอมดมเพอการจดจำาหนาย การใชพลงงาน

สำาหรบตแชเยน และหากขวดนำาชาทถกเปดดมแลวไมได

นำากลบไปรไซเคลใหม กจะกลายเปนปญหาขยะตามมา

บรรจภณฑเพอสงแวดลอมจงกลายเปนหวขอหนง

ทถกพดถงมากขนเรอยๆ ในปจจบน และความตองการ

บรรจภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอมกเรมมการเตบโตมาก

ขน สาเหตทสำาคญมากประการหนงกคอ ธรกจอตสาหกรรม

ตาง ๆ ทวโลกลวนไดรบแรงกดดนทางการแขงขนจากกระแส

ภาวะโลกรอน หากผประกอบการมความตองการหรอความ

จำาเปนทจะลดการปลอยกาซเรอนกระจกจากกระบวนการ

ผลตผลตภณฑใดกตาม กมกพจารณาการเปลยนบรรจภณฑ

กอนเปนอนดบแรก เนองจากทำาไดงายกวาขนตอนการผลต

อน ๆ แนวโนมการออกแบบบรรจภณฑในปจจบนจงมงเนน

ทการเพมความสะดวกแกผใช และลดผลกระทบตอสง

แวดลอมไปพรอม ๆ กน โดยจะเหนไดวา ทกวนนบรรจภณฑ

จำานวนมากกำาลงไดรบการพฒนาใหทำาหนาทตอบรบกบ

วถการดำาเนนชวตของผบรโภค ไปพรอม ๆ กบการมคณ

สมบตทเปนมตรกบสงแวดลอม ไมวาจะเปนการนำาวสด

รไซเคลมาใช การเปลยนไปใชวสดธรรมชาต การออกแบบ

โครงสรางใหมใหประหยด การใชวสดและลดนำาหนกบรรจ

ภณฑลง หรอแมแตการกระตนใหใชซำา ทงน การทำาใหเกด

สมดลของประเดนทงสองในตวผลตภณฑเดยวกนยงคงเปน

เรองททาทายมากสำาหรบอตสาหกรรมการผลตนอยใหญ

ทวโลก อยางไรกตาม การปรบเปลยนพฤตกรรมของผ

บรโภคเพอลดผลกระทบแงลบ ตอสงแวดลอมกเปนสงท

ทำาไดยากเชนกน เพราะการใหความรวมมอจะเกดขนกตอ

เมอผบรโภครสกวาสามารถทำาไดอยางสะดวกสบาย การ

ปรบเปลยนแนวทางการออกแบบและผลตบรรจภณฑเพอ

อนรกษสงแวดลอมจงเปนสงทตองทำาควบคกนไปกบการ

รณรงคทางสงคม ซงหนวยงานภาครฐถอวามบทบาทเปน

อยางมากในการผลกดนแนวทาง การปรบเปลยนพฤตกรรม

ของผบรโภค

ตวอยาง : บทบาทของภาครฐทมผลตอแนวโนม

การออกแบบและพฤตกรรมการใชบรรจภณฑ

จากภาพ จะเหนไดวาเปนการสอใหหวนคดถงการ

ทชาวญปนในอดตใชผา Furoshiki ในการหอของ เพอนำาพา

หรอเคลอนยายสงของไปยงสถานทตาง ๆ ไมวาจะเพอการ

จบจายใชสอย การมอบของฝาก หรอการใหของขวญ บาง

กนำามาใชหอกลองขาว และหากเปนผนผาขนาดใหญ ก

สามารถปเปนเสอเพอนงรบประทาน อาหารมอเทยง ถงแม

วาผา Furoshiki ไดถอกำาเนดขนในญปนตงแตชวงศตวรรษ

ท 14 จำานวนผนยมใชผา Furoshiki กลบลดลงเรอยๆ หลง

ชวงสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา เนองดวยการใชถง

พลาสตกมจำานวนเพมมากขนอยางตอเนอง โดยทวไป ผา

Furoshiki นนมกทำาจากผากโมโน ผาไหม หรอผาฝาย ทม

ภาพท 2 : วฒนธรรมการใชผาหอของในอดตกบวฒนธรรมการใชถงใสสนคาในสงคมปจจบน

ภาพประกอบจากผลงานตพมพชด Haikibutsuหรอ Precious Wastes โดย Hiroshi Takatsuki ทมา : http://www.japanfs.org/en/manga/

pages/020167.html

57

ลวดลายสวยงาม สามารถซกและใชซำาไดหลายครง ซง

การใชซำาถอเปนหนงในหลกการ 3R เพอลดผลกระทบตอ

สงแวดลอม อนไดแก การลดการใช (Reduce) การใชซำา

(Reuse) และการนำากลบมาผลตใหมหรอรไซเคล (Recycle)

โดยหลกการดงกลาวเปนเนอหาสาระสำาคญของโครงการ

The 3R Initiative ททางรฐบาลญปนไดทำาการรณรงคมา

ตงแตป พ.ศ. 2548 ในสมยอดตนายกรฐมนตร Junichiro

Koizumi และดำาเนนการอยางตอเนองเรอยมาถงปจจบน

โดยกระทรวงสงแวดลอม

ตวอยางหนงของการรณรงคเพออนรกษสง

แวดลอมโดยรฐบาลญปนทนาสนใจคอ เมอป พ.ศ. 2549

Yuriko Koike รฐมนตรวาการกระทรวงสงแวดลอมใน

ขณะนน ไดทำาการรณรงคการนำาหลกการ 3R มาใชใน

ชวตประจำาวน โดยนำาเสนอวาเปนสงททกคนสามารถทำาได

จงมการใชวลดงเดมของญปนทวา “มอตไตไน” ซงหมายถง

การรสกเสยดายหรออายทปลอยใหบางสงบางอยางกลาย

เปนขยะหรอสงไรคา โดยทยงไมไดใชประโยชนจากมน

อยางเตมท มาเปนใจความสำาคญทคนญปนเขาใจไดงาย

เพอเชอมโยงกบหลกการ 3R อกทงยงมการออกแบบและ

ใชเสนใย Polyester ทไดจากการรไซเคลขวดพลาสตกชนด

PET มาผลตเปนผา Furoshiki ทมความทนทานยงขนและ

เหมาะสมแกการใชงานในหลากหลายสถานการณ พรอม

ทงนำาเสนอการหอในรปแบบตาง ๆ เพอสรางภาพลกษณ

ใหมใหกบผา Furoshiki และกระตนใหประชาชนลดการใช

ถงพลาสตก โดยไดตงชอผลงานวา “Mottainai Furoshiki”

หรอ “มอตไตไน ฟโรชก” ซงสามารถแปลเปนภาษาไทย

ไดวา “ผาหอของทถกลมอยางนาเสยดาย” โครงการ

ดงกลาวไดสงเสรมใหชาวญปนรนใหมกลบมาสนใจและใช

ผา Furoshiki อกครง

วฏจกรชวตของบรรจภณฑ

ในภาพรวมนน การออกแบบผลตภณฑทเปนมตร

ตอสงแวดลอม หรอการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ เปนการ

ผนวกเอาแนวคดดานเศรษฐศาสตรและดานสงแวดลอม

ภาพท 3 : ภาพประกอบการรณรงคการใชผา Furoshiki โดยกระทรวงสงแวดลอมของประเทศญปน แสดงใหเหน วธการหอเพอการใชงานทแตกตางกนไดถง 14 แบบทมา : http://www.env.go.jp/en/focus/attach/060403-5.html

มาใชในกระบวนการออกแบบผลตภณฑ โดยพจารณา ตลอด

วฏจกรชวตของผลตภณฑ (Life Cycle Thinking) ตงแต

การวางแผน การออกแบบ การผลต การบรรจ การขนสง

การนำาไปใช การซอมบำารง ตลอดจนการกำาจดหรอการ

นำากลบมาใชประโยชนใหมอกครง ซงจะชวยลดตนทน และ

ลดผลกระทบตอสงแวดลอมไปพรอม ๆ กน สำาหรบการ

ออกแบบบรรจภณฑสเขยวกเชนกน ผประกอบการและ

นกออกแบบจำาเปนตองใหความสำาคญกบแนวคดการ

พจารณาตลอดวฏจกรชวต โดยไตรตรองถงผลกระทบของ

บรรจภณฑตอสงแวดลอมในทกๆ ขนตอน อนรวมถงการใช

และการสญเสยทรพยากร ซงเกดขนไดในทกชวงชวตของ

บรรจภณฑ และในขณะเดยวกนกยงจะสามารถพจารณา

เพอหาวธลดผลกระทบเหลานนไดตลอดชวงชวตของ

บรรจภณฑดวย วฏจกรชวตของบรรจภณฑสามารถอธบาย

เปนแผนภาพไดดงน

58

ภาพท 4 : แผนภาพวฏจกรชวตของบรรจภณฑ ดดแปลงจาก A Guide to Evolving Packagig Design: A Summary of the Packaging Life Cycle โดย Waste and Resources Action Programme (WRAP)

ทมา : http://www.wrap.org.uk/downloads/The_Packaging_Lifecycle.19473b17.6566.pdf

กาซเรอนกระจกในระหวางการจดหาและแปรรปวตถดบ

ระดบของผลกระทบลวนแตกตางกนตามชนดของวสด

เพราะกระบวนการในการหามานนแตกตางกน เชน การ

ตดไม การถลงแร การสกดสารตาง ๆ เปนตน การใช

พลงงานในการขนสงกเปนอกหนงปจจยทสงผลกระทบ

ตอสงแวดลอม หากแหลงทมาของวสดอยไกลจากแหลง

ผลตบรรจภณฑมาก กจะตองใชพลงงานในการขนสงมาก

ปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกกจะมาก ตามไปดวย

ขนตอนท 3 เปนขนตอนการผลตบรรจภณฑ ซง

รวมถงการนำาวตถดบมาขนรปเปนบรรจภณฑและการพมพ

ขนตอนนมการใชพลงงานในการผลต และมการปลอยของ

เสยหรอกอใหเกดมลพษจากการผลตตามมาดวย

ขนตอนท 4 คอขนตอนหลงจากทลำาเลยงบรรจ

ภณฑมายงแหลงผลตสนคา เปนการนำาสนคามาบรรจไว

ภายในหบหอ เพออำานวยความสะดวกในการลำาเลยงขนสง

หากมการจดสงถงทหมาย วฏจกรชวตกจะถกยนระยะทาง

โดยขามไปยง ขนตอนท 7 ซงกคอการใช

แผนภาพขางตนแสดงถงขนตอนตาง ๆ ในชวง

วฏจกรชวตของบรรจภณฑดงตอไปน

ขนตอนท 1 เรมตนตงแตการวางแผนแนวคด

ผลตภณฑและการกำาหนดโจทยในการออกแบบ ซงระบ

ความตองการและรายละเอยดของทงตวผลตภณฑและ

บรรจภณฑ รวมไปถงการเลอกใชวสด ขนตอนนเปนตว

กำาหนดทศทางทงหมดของวฏจกรชวตบรรจภณฑ จงม

ความสำาคญมากในการวางแผน เพอบรรเทาผลกระทบตอ

สงแวดลอมใหนอยทสด

ขนตอนท 2 เปนการหามาไดซงวตถดบ ซงมก

ทำาการซอผานผจดหา (supplier) โดยวตถดบดงกลาว อาจ

มแหลงทมาทหลากหลาย อาจตองทำาการนำาเขา หรออาจ

ผานกระบวนการทางอตสาหกรรมมาแลว เพอความพรอม

ในการใชงานในขนตอนถดไป เชน กระดาษแขงลกฟก

แผนอลมเนยม เปนตน เนองจากวตถดบสำาหรบบรรจภณฑ

ลวนมาจากทรพยากรธรรมชาต การหามาไดซงวตถดบจง

สงผลกระทบตอสงแวดลอมโดยตรง ซงรวมถงการปลอย

59

ขนตอนท 5 คอการขนสง เปนการกระจายสนคา

ไปตามจดขายตาง ๆ มการใชพลงงานในการขนสง และม

การปลอยกาซเรอนกระจก หากตวผลตภณฑหรอบรรจภณฑ

มนำาหนกมาก กจะสนเปลองพลงงานในการขนสงยงขน

และเปนผลใหจำานวนกาซเรอนกระจกทถกปลอยออกมา

มมากยงขน

ขนตอนท 6 เปนการจดจำาหนาย ซงเปนชวงเวลา

ทสนคาถกจดแสดงบนชนวาง มการใชพลงงานระหวางการ

ขาย และการสงเสรมการขาย

ขนตอนท 7 การใช เปนชวงทผบรโภคใชบรรจภณฑ

หรอเปดบรรจภณฑเพอใชสนคาภายใน เปนขนตอนทมก

เสรจสนในระยะเวลาอนสน

ขนตอนท 8 เปนการกำาจดหรอนำากลบไปใช

ประโยชนอกครง ซงกคอชวงทบรรจภณฑไดหมดหนาทลง

แลว ผบรโภคตองตดสนใจวาจะทำาอยางไรกบบรรจภณฑ

ซงทางเลอกทเปนไปไดหลงจากขนตอนท 8 นน ม 4 ทาง

เลอกดวยกน ไดแก

ทางเลอกท 1 การใชซำาหรอนำาบรรจภณฑไปคนท

โรงงานหรอจดขาย เพอนำาไปบรรจสนคาเพอจำาหนายใหม

ทางเลอกท 2 การนำากลบไปผลตใหม (รไซเคล)

เปนการนำาบรรจภณฑทถกใชแลวกลบสกระบวนการผลต

วสด อกครงหนง โดยจะตองทำาการรวบรวมและขนสง

บรรจภณฑทถกใชและลางจนสะอาดแลวไปยงโรงงาน

รไซเคล จะเหนไดวาเปนกระบวนการทใชเวลาและพลงงาน

จำานวนมาก แตเปนการนำาขยะบรรจภณฑกลบเขาสวฏจกร

ชวต อกครงในรปแบบวสดรไซเคล เพอยอนกลบเขาสขนตอน

ท 3 ซงเปนขนตอนการผลตบรรจภณฑตอไป

ทางเลอกท 3 การนำาไปหมกปย เปนการหมก

ขยะบรรจภณฑประเภทกระดาษและพลาสตกชวภาพให

ยอยสลายเอง ตามธรรมชาตโดยใชจลนทรย

ทางเลอกท 4 การนำาไปฝงกลบ การทงบนภเขา

ขยะ และการเผาแลวจงนำาไปฝงกลบ เปนทางเลอกทงาย

ทสด แตสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสงคมเปนอยางมาก

ซงประเทศไทยเองกใชทางเลอกนเปนหลก แตสำาหรบ

ประเทศญปน มการมงเนนการจดการกบขยะทกำาจดไดโดย

การเผา (Combustibles) ในโรงเผาขยะทมมาตรฐานสง

ขยะในสวนนรวมถงบรรจภณฑใชแลวทมเศษอาหารตดหรอ

ปนเปอน ซงยากแกการคดแยกเพอนำาไปรไซเคล หลงจาก

นนเถาจากการเผาขยะจะถกรวบรวมนำาไปใชในการถม

ทะเล เพอเพมพนทใชสอยใหกบประเทศตอไป

การพจารณาถงทกขนตอนของวฏจกรชวตของ

บรรจภณฑ ชวยใหผประกอบการและนกออกแบบเกด

ความเขาใจซงจะนำาไปสการเลอกใชกลยทธในการออกแบบ

บรรจภณฑสเขยว เชน การลดปรมาณการใชวสด การลด

การใชพลงงานในการผลตและขนสง การออกแบบให

สามารถนำากลบมาใชใหมไดหรอเตมสนคาใหมได การใช

วสดทรไซเคลไดหรอผานการรไซเคลมาแลว การใชวสด

ทยอยสลายทางชวภาพไดเพอลดปญหาขยะ เปนตน ดงนน

จะเหนไดวาการทจะระบวาบรรจภณฑนน ๆ เปนมตรตอ

สงแวดลอมหรอไม ตองวเคราะหตงแตวฎจกรชวตและแนว

ทางในการออกแบบ รวมถงการคดเลอกวสดและกระบวน

การผลตดวย

ภาพท 5 : ถงขยะทแบงแยกตามประเภทขยะ ในศนยการประชม และจดแสดงนทรรศการ Tokyo Big Sight มการจำาแนกเพอรองรบ ขยะบรรจภณฑประเภทขวดและกระปอง ขยะประเภทกระดาษ เชน นตยสารและใบปลวตางๆ และขยะทนำาไปเผาได เชน ขยะเศษอาหาร บรรจภณฑใชแลวทมเศษอาหารตด เปนตน โดยขยะ 2 ประเภทแรก จะถกนำาไปคดแยกและรไซเคล สวนประเภทหลงจะถกนำาไปกำาจดยงโรงเผาขยะ

60

การออกแบบบรรจภณฑสเขยว

หวใจสำาคญ 2 ประการของการออกแบบบรรจภณฑ

สเขยว คอ การคดเลอกวสด (Material Selection) และ

การลดทแหลงกำาเนด (Source Reduction)

1) การคดเลอกวสด (Material Selection)

การออกแบบบรรจภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

มงเนนการเลอกวสดทสงผลกระทบตอสงแวดลอมตำาและ

หลกเลยงวสดทเปนพษหรออนตราย โดยเลอกใชวสดอนท

สงผลกระทบตอสงแวดลอมตำากวามาทดแทน หรอพฒนา

วสดบรรจภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอมมากขน เพอบรรเทา

ผลกระทบตอสงแวดลอมใหนอยทสด คำาวาผลกระทบตอ

สงแวดลอมน หมายรวมถงการใชพลงงาน การปลดปลอย

กาซเรอนกระจก และการปลอยของเสยในรปแบบตาง ๆ

ตลอดชวงวฏจกรชวตของผลตภณฑ เกณฑในการเลอกใช

วสดตามหลกการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ สามารถ

ศกษาไดจากตารางดงตอไปน

ภาพท 6 : โรงเผาขยะ Shin-Koto ซงตงอยใกลกบบรเวณอาวโตเกยว โดยเถาจากการเผาขยะจะถกรวบรวมนำาไปใชในการถมทะเลเพอเพมพนทเมองทมา : http://hiyasityuuka.blog.ocn.ne.jp/.shared/image.html?/photos/uncategorized/2009/10/11/photo.jpg

ตารางท 1 : เกณฑในการเลอกใชวสด

ลกษณะของวสด ผลกระทบตอสงแวดลอมตำา ผลกระทบตอสงแวดลอมสง

แหลงวสด มจำานวนมาก

หมนเวยนทดแทนไดมจำานวนนอย หายาก หมนเวยนทดแทนไมได

ระยะหางระหวางแหลงวสดกบสถานทผลต(ยงใกลกยงลดพลงงานในการขนสงวสด)

ใกล ไกล

พลงงานสะสมรวม (embodied energy)มหนวยเปน เมกะจล ตอ กโลกรม (MJ per kg)

นอย มาก

สวนประกอบของวสดทมาจากการรไซเคล มาก นอย

การปลอยมลพษระหวางการผลตสอากาศ นำา และ/หรอ ดน ไมม / ตำา สง

ปรมาณของเสยทสรางหรอปลอยออกมาระหวางผลต ไมม / ตำา สง

ปรมาณสารพษ/สารอนตรายทสรางหรอปลอยออกมาระหวางผลต ไมม / ตำา สง

ความสามารถในการนำาไปใชซำาหรอรไซเคล สง ตำา

ปรมาณของเสย/ขยะทเกดขนเมอสนวฏจกรชวตของวสด ไมม / นอย มาก

จำานวนครงทสามารถนำาวสดมารไซเคลซำาแลวซำาอก มาก นอย

ทมา : ดดแปลงจาก A Checklist for Selecting Materials ในหนงสอ Eco-Design Handbook โดย Alastair Fuad-Luke

61

สำาหรบประเทศญปนนนเรมมการใชกลยทธ

การใชวสดอนเพอทดแทนวสดเดมในงานออกแบบบรรจ

ภณฑ เพอลดผลกระทบตอสงแวดลอมกนอยางกวางขวาง

แลว ซงสวนใหญเปนการคดคนและพฒนาเพอสอดรบกบ

งานออกแบบเชงอตสาหกรรมโดยเฉพาะ แตในหลายโอกาส

กมการใชวสดท เปนการนำาเอาภมปญญาทองถนมา

ผสมผสานกบเทคโนโลยสมยใหมดวยเชนกน นกออกแบบ

ผลตภณฑชาวญปน Toshiyuki Kita ไดนำาเสนอมมมอง

ไววา งานออกแบบทดนนเปนผลตผลทมาจากความสมดล

ขององคประกอบ 3 ประการ คอ หนาทใชสอย ตนทน

และวสด โดยมวฒนธรรมเปนสงชวยหลอหลอมใหเกดการ

สรางสรรค เขาไดใหขอสงเกตวา การทชาวญปนยคกอน

อตสาหกรรมใชชวตอยรวมกนกบธรรมชาต เปนจดเรมตน

ในการพฒนาธรรมเนยมปฏบตสำาหรบกระบวนการสราง

สรรคผลงานศลปะ หตถกรรม และการออกแบบ ซงเนน

ความสำาคญของการใชวสดธรรมชาต มาผสานกบทกษะท

มลกษณะเฉพาะถน (Toshiyuki Kita, 2554) เชนเดยวกน

กบนกวชาการดานการออกแบบ Satoshi Nakagawa ซง

เสนอวาประเทศญปนมวสดทเปนเอกลกษณจำานวนมาก

ทเปนตวอยางของการใชทรพยากรธรรมชาต ใหเกด

ประโยชนสงสด อกทงยงมการสบสาน การใชในงานมาจน

ถงทกวนน (Satoshi Nakagawa, 2553)

ตวอยาง : กระดาษสาญปน กระดาษจากไมไผ

และกระดาษจากกากใยผลปาลม

ในประเทศญปน มการผลตกระดาษทำามอทเรยกวา

Washi ซงมลกษณะคลายกบกระดาษสาของไทย แตสามารถ

ทำาจากเสนใยพชหลากหลายชนด เชน ตนปอสาญปน

ตนมตซมาตะ ตนกมป เปนตน โดยมเสนใยทใชเปนตว

กำาหนดลกษณะโครงสรางของเนอกระดาษ และใชวตถดบ

ทเรยกวา Neri เปนสารกระจายเยอกระดาษ Washi จาก

เมอง Echizen ในเขตการปกครอง Fukui มความเหนยว

มาก ยดหยนสง และมคณสมบตคลายผา ซงทนตอแรง

บดและแรงกระชาก ทงน แนวคดการใชเสนใยธรรมชาต

ดงกลาวไดถกพฒนาเพอนำามาใชประโยชน ทงในงานหตถ

อตสาหกรรมและงานออกแบบอตสาหกรรมของญปน

โดยเฉพาะวสดกระดาษ ดวยเหตผลทวา การผลตกระดาษ

นนไมจำาเปนทจะตองใชเสนใยและเนอเยอไมจากไมยนตน

ซงตองใชทรพยากรมากมายและใชระยะเวลานานในการ

เพาะปลกดแล เพราะเสนใยและเนอเยอจากพชอน ๆ พช

ลมลก หรอกากของเหลอจากพชกสามารถ นำามาใชประโยชน

ไดเชนกน

ภาพท 7 : Satoshi Nakagawa สาธตใหเหนความทนทาน ของกระดาษ Washi จากเมอง Echizen ซงมคณสมบตคลายผา โดยนำามาชบนำา บด และกระชาก ภายหลงการสาธต กระดาษ Washi กยงคงสภาพไดด ไมมการฉกขาด

62

ตามทไดกลาวถงในขางตนไววา วสดทสงผล

กระทบตอสงแวดลอมตำา คอวสดทมจำานวนมาก หางาย

และสามารถหมนเวยนทดแทนได ไมไผจงเปนตวเลอกท

โดดเดนเสมอเมอมการพจารณาใชวสดในการออกแบบ

เพอบรรเทาผลกระทบตอสงแวดลอม ในแงของบรรจภณฑ

เนองจากไผเปนพชทมการเจรญเตบโตเรว และมเสนใย

ยาว จงสามารถนำามาผลตเยอกระดาษได ซงทางบรษท

Chuetsu Pulp and Paper กไดทำาการพฒนาและทดลอง

การผลตมาตงแตป พ.ศ. 2541 และมการจำาหนายในทอง

ตลาดแลวในปจจบน โดยอยในรปแบบของกระดาษทไม

ไดผานการฟอกขาว มเนอกระดาษเปนสเหลองออนตาม

ธรรมชาต และมพนผวเรยบเนยนเมอสมผส อกทงยง

สามารถนำาเขากระบวนการพมพไดตามปกตเชนเดยวกน

กบกระดาษทวไป นอกจากนยงมการใชวสดพลอยไดจาก

การผลตนำามนปาลมมาผลตกระดาษ ซงถอเปนการนำาเศษ

วสดเหลอใชมาแปรรปใหเกดประโยชนโดยทวไป หลงจาก

ทผลปาลมถกนำาไปสกดนำามนเรยบรอยแลว กากผลปาลม

ทเหลอกจะกลายเปนสงไรคาทนท กากของผลปาลมนำามน

หมายรวมถง เศษกะลา เสนใย และทะลายเปลาของผล

ปาลม ทงหมดนสามารถนำามาเขากระบวนการแปรรปเพอ

ผลตกระดาษได บรษท Crown Package ไดวจยและพฒนา

กระดาษทผลตจากกากใยของเปลอกผลปาลมนำามน จน

สามารถผลตในระบบอตสาหกรรมไดจรง ซงเนอกระดาษ

ทไดจะปรากฏเสนใยทถกสบยอยแลวกระจายตวอยทวไป

ภาพท 9-10 : กลองปฏทนทำาจากกระดาษกระดาษจากกากใยผลปาลม โดยบรษท Crown Package

ภาพท 8 : ถงกระดาษและสมดจดททำาจากกระดาษไมไผ ผลตโดยบรษท Chuetsu Pulp and Paper

63

ตวอยาง : การเปลยนวสดในการเปดกลองกระดาษ

โดยบรษท Tawada & Sankei Kogyo

ในการออกแบบบรรจภณฑ การเปลยนวสดหรอ

ปรบวธการใชเพยงเลกนอยเพออำานวยความสะดวกใหกบ

ผใช กสามารถนำาไปสการลดผลกระทบตอสงแวดลอมควบ

คกนได ตวอยางนจะกลาวถงกลองกระดาษเพอการขนสง

ซงกลองกระดาษทวไปนนมกปดยดกลองดวยการใชกาว

หรอลวดเยบ เมอผใชตองการแกะเปด กอาจตองใชมดแงะ

กรด หรอตด ทางบรษท Tawada & Sankei Kogyo

ไดเหนความยงยากดงกลาว จงไดทำาการคดรเรมแนวทาง

ในการพฒนาวธเปดกลอง โดยปรบเปลยนเปนการใชดาย

เยบแทนการใชลวดเยบ ซงชวยใหผใชเปดกลองไดงายขน

เพยงแคดงเสนดายออกตามแนวรอยเยบ วธนสอดคลองกบ

กลยทธการใชวสดอนเพอทดแทนวสดเดม เพราะการเลก

ใชลวดเยบแบบเดมๆ นน ชวยประหยดทรพยากรและลด

การปลดปลอยกาซเรอนกระจกจากการผลตลวดเยบได

นอกจากน ดายเยบซงทำาจากฝายกสามารถยอยสลายได

งายดวย บรรจภณฑเพอการขนสงในลกษณะนจงมความ

เปนมตรตอผใชและสงแวดลอมยงขนกวาเดม

ตวอยาง : กระปองเครองดมทผลตจากกระดาษ

Carto-can

บรษท Toppan ถอเปนบรษทชนนำาในแวดวง

บรรจภณฑของประเทศญปน ซงเปนทงผออกแบบและผ

ผลตบรรจภณฑทมความทนสมย โดยเฉพาะดานเทคโนโลย

การพมพ หนงในนวตกรรมบรรจภณฑของบรษทคอกระปอง

กระดาษสำาหรบบรรจเครองดมทมชอวา Carto-can ซง

เปนการนำาคำา 2 คำามาผสมกน คอ Carton (กลองกระดาษ)

และ Can (กระปอง) ในขณะทกระปองเครองดมทพบเหน

กนทวไปนน ตวกระปองทำาจากโลหะประเภทอลมเนยม ซง

แมวาในทางทฤษฎ อลมเนยมเปนวสดทสามารถนำากลบมา

รไซเคลได แตอลมเนยมเปนวสดทมพลงงานสะสมสง เพราะ

มการใชพลงงานไปมากในขนตอนการหามาไดซงวตถดบ

อกทงยงจะใชพลงงานสง เมอทำาการรไซเคล การเปลยน

วสดเปนกระดาษจงชวยลดผลกระทบตอสงแวดลอมได

อยางมประสทธภาพ โดยใชกระดาษทมาจากการปลกปา

ทดแทน ซงเปนวสดหมนเวยน นอกจากนยงมการเคลอบ

ฟลมชนดพเศษทเรยกวา Good Layer film (GL) ลงบน

กระดาษ เพอเพมประสทธภาพใหกระปอง Carto-can

สามารถเกบเครองดมทอณหภมหองไดในระยะเวลานาน

กวาเดม และเนองดวยขนาดของกระปองทเปนมาตรฐาน

จงสามารถขายในตจำาหนายสนคาอตโนมตได ผบรโภค

สามารถนำาเครองดมทงกระปองไปอนรอนในเตาอบไมโคร

เวฟได และเมอรบประทานเสรจเรยบรอย ผใชกสามารถ

ขยำากระปองลงถงขยะรไซเคลไดโดยงาย และไมสนเปลอง

เนอทในถงขยะ

ภาพท 11 : ปายอธบายวธการใชกลองของบรษท Tawada & Senkei Kogyo แคดงเสนดาย กลองกถกเปดออกไดอยางงายดาย

64

ภาพท 12-13 : กระปอง Carto-can

2) การลดทแหลงกำาเนด (Source Reduction)

สามารถทำาไดโดยกลยทธดงตอไปน

2.1) การหลกเลยงสวนประกอบทไมจำาเปน (Avoi-

ding unnecessary components)

กลยทธนมงเนนความพยายามในการออกแบบ

บรรจภณฑใหมการใชปรมาณวสดนอยทสด โดยยงคงความ

ตองการพนฐานของบรรจภณฑในดานตาง ๆ ไว เชน ความ

สามารถในการปองกนไมใหสนคาเสยหาย ความสามารถ

ในการใชกบกระบวนการผลตหรอสายการผลตในปจจบน

ได ความสามารถในการปองกนสนคาในระหวางการจดสง

ไปจนถงผบรโภค ผลดานการตลาดและภาพลกษณสนคา

การยอมรบของลกคา ความสามารถในการใหขอมลเกยวกบ

ตวสนคาได มความปลอดภย ตอการใชงาน ถกตองตาม

กฎระเบยบหรอกฎหมายทกำาหนดไว เปนตน

ตวอยาง : เครองสำาอาง RJ Skincare Series

บรรจภณฑเครองสำาอางตามทองตลาดมกม

รปทรงและสสนสวยงามดงดดใจ มการใชวสดเพอประโยชน

ในการสอสารทางการตลาด ดานนอกสดมกหอหมดวย

พลาสตก และภายในกลองมกมแผนพบซงบอกขอมล

ผลตภณฑ อาจจะแผนเลกบางใหญบาง พบหลายทบบาง

แตกตางกนไป จะเหนไดวาบรรจภณฑเครองสำาอางมการใช

วสดทสนเปลองมากมาย ทงๆ ทเมอผใชแกะกลองใชแลว

บรรจภณฑภายนอกเหลานนกหมดหนาทลงทนท ผผลต

เครองสำาอางบรษท Yamada Apiculture Center และ

บรษท Toppan Printing จงพฒนาบรรจภณฑเครองสำาอาง

ทอำานวยความสะดวก แกผใชมากขนและเปนมตรตอสง

แวดลอมยงขน โดยตวกลองมการปรเปนแนวยาวใหผใช

ฉกเปดออกไดงาย อกทงยงมการพมพนนเปนอกษรเบรลล

เพอชวยผมปญหาทางสายตา และเมอแกะกลองออกมา

แทนทจะมคมอในลกษณะแผนพบแทรกอย กลบเปลยนเปน

การพมพขอมลลงบนดานในของกลองแทนเพอประหยด

การใชทรพยากร

65

2.2) การทำาใหมนำาหนกเบา (Light weighting)

กลยทธนนอกจากจะชวยประหยดทรพยากร

ทนำามาใชเปนวตถดบในการผลตบรรจภณฑแลว ยงเออ

ประโยชนในการลดตนทนในการผลตและการขนสง วธท

อตสาหกรรมนยมใชในการทำาบรรจภณฑใหมนำาหนกเบา

กคอการลดความหนาของผนงบรรจภณฑหรอเปลยนวสด

ใหมนำาหนกเบาลง แตยงคงความแขงแรงของโครงสรางไว

กลยทธนถกมาใชกบบรรจภณฑในประเทศญปนบางแลว

เชน ขวดซอสถวเหลองตรา Kikkoman ซงลดความหนาของ

ผนงขวดพลาสตกลง และบรรจภณฑจากบรษท Crown

Package ทนำากระดาษลกฟกลอนเลก (microflute) ซงม

คณสมบตเปนฉนวนกนความรอนและนำาหนกเบา มาผลต

เปนบรรจภณฑอาหารจานดวน เปนตน

ตวอยาง : ขวดนำาดม PlantBottle

ถงแมวานำาประปาของประเทศญปนนนขนชอ

วาสะอาด ดมได และปลอดภยตอสขภาพ แตชาวญปน

โดยเฉพาะผคนในโตเกยวกนยมบรโภคนำาดมและนำาแร

ภาพท 14 : กลองเครองสำาอาง RJ Skincare Seriesซงจดแสดงใหเหนกลองแบบสมบรณ และกลองทถกฉกเปดออกเหนรายละเอยดภายใน

บรรจขวด คานยมดงกลาวจงสงผลกระทบตอสงแวดลอม

เปนอยางมาก จนป พ.ศ. 2552 บรษท Coca-Cola

ประเทศญปน ไดเรมจำาหนายนำาแร I Lohas โดยบรรจใน

ขวดนำาดมทเรยกวา Plant Bottle ซงเปนบรรจภณฑ

ประเภทขวดนำาดมท ไดรบการยอมรบวาเบาทสดใน

ประเทศญปน โดยมนำาหนกเบากวาขวดนำาดมทวไปถง

รอยละ 40 เมอถอขวดนำาแรไวในมอ จะสามารถรสกได

ทนทวา ผนงขวดนนคอนขางบางแตกยงทำาหนาทบรรจภณฑ

ไดอยางไมขาดตกบกพรอง Plant Bottle ผลตจากวสดท

เปนพลาสตก PET (Polyethylene Terephthalate) ใน

ปรมาณรอยละ 70 และอกรอยละ 30 เปนวตถดบจากพช

ประเภทชานออยและกากนำาตาล ซงในอนาคตอาจมการ

นำาไมสบ ซงขาวโพด และตนขาวสาลมาใชเปนวตถดบรวม

ดวย ทงนวสดดงกลาว สามารถนำาไปรไซเคลไดตามปกต

และเมอผบรโภคดมนำาเสรจแลวและตองการทงลงถงขยะ

รไซเคล กสามารถบดขวดเปลาในทวงทาเดยวกนกบการ

บดผา ขวดกจะถกลดขนาดลงตามแรงบดและมรปรางเปน

เกลยว เมอหยอนลงในถงขยะรไซเคลกไมสนเปลองเนอท

ภายในถง

ภาพท 15-16 : ขวดนำาดม PlantBottle เปรยบเทยบขวด ในลกษณะสมบรณ และขวดทผานการบดแลวเพอนำาลงถงรไซเคล

66

2.3) การออกแบบเพอการใชซำา (Design for

reuse)

กลยทธนสอดคลองโดยตรงกบ R ตวท 2 ใน

หลกการ 3R (Reuse) โดยมงเนนการออกแบบเพอให

นำากลบมาใชซำาไดหลายรอบ การออกแบบใหผบรโภคนำา

บรรจภณฑมาเตมใชไดใหม (refill) ไมวาจะทบานหรอ

ณ จดขาย กสอดคลองกบกลยทธนเชนกน ในภาพรวม

ของภาคอตสาหกรรม การใชซำาเปนวธทใชกนมากสำาหรบ

บรรจภณฑเพอการขนสง ซงมงเนนโครงสรางเพอการรบ

นำาหนก มกมลกษณะทสามารถถอดพบเกบได วางซอน

ขางในได และ/หรอเรยงตงสงได เนองดวยแนวคดการใช

ซำานสามารถเขาใจไดงายและไดกลาวถงไปแลวในเรองผา

Furoshiki สำาหรบหอของ ผเขยนจงขอละเวนการใหตวอยาง

2.4) การออกแบบเพอการนำากลบมาผลตใหม

(Design for recycling)

ในขณะทอตสาหกรรมบรรจภณฑในประเทศไทย

ยงไมไดคำานงถงเรองนในวงกวาง กลยทธนเปนกลยทธท

บรษทออกแบบและผลตบรรจภณฑในประเทศญปนนำามา

ใชจนกลายเปนเรองปกต เนองดวยนโยบายการแยกขยะ

และการรณรงคเรองการรไซเคลทเสมอนเปนสวนสำาคญ

สวนหนงของสงคมญปน วสดบรรจภณฑทนยมนำามา

รไซเคลคอ กระดาษ พลาสตก อลมเนยม และแกว

อยางไรกตาม วสดรไซเคลแตละประเภทกมขอดและขอเสย

ทแตกตางกน ยกตวอยางเชน กระดาษสามารถนำาไป

รไซเคลไดหลายครงโดยไมจำาเปนตองใชพลงงานมาก และ

ยงนำาเขากระบวนการพมพได แตสารเคมทใชในกระบวน

การรไซเคลและการฟอกขาวกลบไมเปนมตรตอสงแวดลอม

มากนก อกทงเสนใยและเนอเยอกระดาษทถกรไซเคลแลว

จะมความแขงแรงนอยลง หรออลมเนยมซงเปนวสดทม

พลงงานสะสมสง เมอนำากลบมารไซเคล กยงตองใชพลงงาน

สงในการแปรรปอกเชนกน จงอาจตองพจารณากลยทธอน ๆ

สำาหรบบรรจภณฑอลมเนยมแทน เพอบรรเทาผลกระทบตอ

สงแวดลอมอยางมประสทธภาพ เปนตน

ตวอยาง : ขวดเครองดมทเออแกการฉกฉลากออก

กอนนำาไปรไซเคล โดยบรษท Ajinomoto General Foods

โดยปกตแลว หากผบรโภคจะนำาบรรจภณฑพลาสตก

ใชแลวไปรไซเคล กจะตองพจารณาถงความเปนไปไดใน

การรไซเคลเสมอ อยางเชนการรไซเคลขวดบรรจเครองดม

ประเภทพลาสตก PET (Polyethylene Terephthalate)

วธทถกตองคอตองแกะฉลากออกกอน เพราะฉลากมกม

การปนเปอนของกาว ซงการปนเปอนดงกลาวจะสงผลเสย

ตอกระบวนการรไซเคล อยางไรกตาม การแกะฉลากออก

กลบเปนกระบวนการทยงยากสำาหรบผบรโภค เพราะใน

ระหวางการผลต ฟลมฉลากถกรดใหเขากบขวดอยางพอด

จงไมมชองใหสอดนวเพอแกะฉลากออก บรษท Ajinomoto

General Foods จงแกปญหาใหกบขวดเครองดมโดยการ

เพมสวนเวาในลกษณะรอยบมตรงบรเวณใกลไหลขวด และ

เพมรอยปรลงบนฉลากขนานเปนแนวยาว เพออำานวยความ

สะดวกใหกบผใชในการฉกเอาฉลากออก กอนทจะนำาขวด

พลาสตกไปทงลงถงขยะรไซเคล

ภาพท 17 : ขวดเครองดมขนาด 900 มลลลตร ของบรษท Ajinomoto General Foods มรอยบมตรงบรเวณใกลไหลขวด และเพมรอยปรลงบนฉลาก เพอใหงายแกการแกะฉลากออก

67

2.5) การออกแบบเพอความสามารถในการยอย

สลายได (Design for degradability)

กลยทธนเปนการใชวสดทสามารถยอยสลาย

ไดตามธรรมชาต โดยไมสรางมลภาวะหรอสรางมลภาวะ

นอย ถงแมวาบรรจภณฑหลายชนดจะมการเปลยนวสดมา

ใชกระดาษแทน แตการออกแบบเพอความสามารถในการ

ยอยสลายไดกไมไดถกจำากดอยเพยงแคนน อยางในประเทศ

ไทย ปจจบนเรมมการใชบรรจภณฑอาหารททำาจากเยอ

กระดาษชานออยเพอทดแทนการใชบรรจภณฑโฟมโพล

สไตรน เพอลดภาระในการจดการกบปญหาขยะ ในขณะท

ประเทศญปนกำาลงมงเนนพฒนาวสดทดแทนในทศทางท

ตางออกไป ซงกคอพลาสตกชวภาพทยอยสลายได เพอลด

ปรมาณการบรโภคนำามนดบและกาซธรรมชาต โดยผลต

จากวตถดบทสามารถปลกทดแทนขนใหมได ใชพลงงานใน

กระบวนการผลตตำา และสามารถยอยสลายเปนกาซคาร

บอนไดออกไซดและนำาไดดวยจลนทรยในธรรมชาตภาย

หลงจากการใชงาน หากนำามาผลตเปนบรรจภณฑพลาสตก

ชวภาพทยอยสลายไดกมคณสมบตในการใชงานไดเทยบ

เทา พลาสตกจากอตสาหกรรมปโตรเคมทวไป หนงในบรษท

ผลตพลาสตกรายแรกๆ ของญปนทผลตพลาสตกชวภาพ

เพอแปรรปเปนถงขยะและภาชนะชนดตางๆ คอ บรษท

Unitika ซงผลตพลาสตกชวภาพทมชอทางการคาวา

Terramac

ตวอยาง : หลอดพลาสตกชวภาพ บรษท Nippon

Straw

บรรจภณฑกาแฟ E-Coffee Cafe’ au lait ของ

Glico ซงลวนผลตจากกระดาษทงสน ไดรบการพฒนาขน

โดยบรษท Dai Nippon Printing ใหมรปทรงเหมอน

แกวพรอมฝาปด และมาพรอมกบหลอดทยดหดไดจากบรษท

Nippon Straw ซงเปนผผลตหลอดพลาสตกชวภาพราย

แรกของโลก หลอดทสามารถยดหดไดดงกลาวทำาจาก

พลาสตกชวภาพชนด PLA หรอจากกรดโพลแลคตค (Poly

lactic Acid) การผลตพลาสตกชนดนเปนการใชแปงทได

จากพชทมแปงเปนองคประกอบหลก เชน ขาวโพดและมน

สำาปะหลงเปนวตถดบ แลวนำาเขาสกระบวนการผลต โดย

เรมตนจากการโมหรอการบดพชนนใหละเอยดเปนแปง

จากนนจงทำาการยอยแปงใหไดเปนนำาตาลดวยกระบวน

การหมก (Fermentation) จนเกดเปนกรดแลคตก (Lactic

Acid) แลวนำามาผานกระบวนการพอลเมอไรเซชน (Poly

merization) เพอเปลยนโครงสรางทางเคมใหเปนสารใหม

ทเปนสายยาวขนดวยการกลนในระบบสญญากาศ PLA จง

สามารถนำาไปผลตเปนผลตภณฑพลาสตกไดเชนเดยวกบ

เมดพลาสตกจากปโตรเลยม อกทงยงมคณสมบตพเศษ

คอสามารถยอยสลายไดเองเมอนำาไปฝงกลบในดนใน

ระยะเวลาอนสน เหมาะสมอยางยงสำาหรบนำามาใชทำา

บรรจภณฑแบบใชแลวทง

ภาพท18 บรรจภณฑกาแฟ E-Coffee Cafe’ au lait ของ Glico

ภาพท19 : หลอดพลาสตกชวภาพชนด PLAของบรษท Nippon Straw

ทมา : http://www.nipponstraw.com/products_s07.html

68

บทสรป

จากเนอหาทกลาวมาทงหมด ซงใชสภาพการณ

ตางๆ ทเกยวของกบแนวคดบรรจภณฑสเขยวในประเทศ

ญปนมาเปนกรณศกษา จะเหนไดวาทงหนวยงานภาครฐ

ผประกอบการ ผบรโภค และนกออกแบบ ตางมบทบาทท

สำาคญอยางยงในการผลกดนแนวคดและวถปฏบต ทเกยว

ของกบบรรจภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอม ทงน ในสวน

ของผประกอบการและนกออกแบบจะตองมความเขาใจ

ในเรองการจดการสงแวดลอม เพอใหสอดคลองกบแนวคด

การพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน โดยเฉพาะหลกการออกแบบ

เชงนเวศเศรษฐกจ ทมงเนนการออกแบบ บรรจภณฑให

เกดผลกระทบทางสงแวดลอมนอยทสด ซงเปนกลไกสำาคญ

ในการปองกนปญหาผลกระทบจากบรรจภณฑ โดยจะตอง

พจารณาตลอดวฏจกรชวตของบรรจภณฑ (Life Cycle

Thinking) เพอเลอกใชกลยทธในการออกแบบและการ

ผลตทเหมาะสม อนไดแก การเลอกใชวสดอยางระมดระวง

การลดการใชวสด การหลกเลยง การมสวนประกอบของ

บรรจภณฑทไมจำาเปน การออกแบบใหมนำาหนกเบา การ

ออกแบบเพอการใชซำา การออกแบบเพอการรไซเคล และ

การออกแบบเพอใหสามารถยอยสลายได

บรรณานกรมกองบรรณาธการ. 2551. การรไซเคลบรรจภณฑเครองดมเพอ สงแวดลอม. วารสารบรรจภณฑไทย. 18. 72: 27-30.Fuad-Luke, A. 2009. The Eco-design Handbook: A Complete Sourcebook for the Home and Office, 3rd ed. London: Thames & Hudson. Hiroshi Takatsuki. Precious Wastes. [Online]. from : http:// www.miyako-eco.jp/files/img/highmoon/en/22b.jpg (March 1, 2011)Hiroshi Takatsuki. Precious Wastes. [Online]. from : http:// www.japanfs.org/en/manga/pages/020167.html (March 1, 2011) JPI. 2010. Japan Packaging Contest 2010. Tokyo: Japan Packaging Institute (JPI).Kita, Toshiyuki. Design and Ecology. Eco Design in Thailand Seminar. Seminar, 19 March 2011.Lewis, H. and Gertsakis, J. et al. 2001. Design and Environment: a Global Guide to Designing Greener Goods. Sheffield: Greenleaf Publishing.Ministry of the Environment Government of Japan. How to Use Furoshiki. [Online]. from : http:// www.env.go.jp/en/focus/attach/060403-5.html (March 1, 2011) Ministry of the Environment, Government of Japan. In Focus: Minister Koike Created the “Mottainai Furoshiki”. [Online]. from : http://www.env.go.jp/en/ focus/060403.html (March 26, 2011)Nakagawa, Satoshi. Japanese Green Materials. Green Packaging Design and Implementation. Seminar, 8 October 2010.Nippon Straw. [Online]. from : http://www.nipponstraw. com/products_s07.html (March 1, 2011)Shin-Koto Incineration Plant. [Online]. from : http:// hiyasityuuka.blog.ocn.ne.jp/.shared/image.html?/ photos/uncategorized/2009/10/11/photo.jpg (March 1, 2011) Waste and Resources Action Programme (WRAP). A Guide to Evolving Packaging Design: A Summary of the Packaging Life Cycle. [Online]. from : http://www. wrap.org.uk/downloads/The_Packaging_Lifecycle. dfd9b29d.6566.pdf (March 1, 2011)

69

ความคดสรางสรรคมาจากไหน From Where Does the Creative Idea Originate?

ปต คปตะวาทน | Piti Khuptawathin

ภาควชาออกแบบผลตภณฑ | Department of Product Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

สงหนงททำาใหมนษยแตกตางจากสตวเลยงลกดวยนมชนดอนในธรรมชาตคอ มนษยสามารถ“คด”เปน และหาก

ไดรบการฝกฝนอยางเหมาะสมแลว ความคดธรรมดา ๆ สามารถถกเปลยนใหเปนความคดทดได เปนความคดไปในทางท

สรางสรรค เรมตนของความคดสรางสรรคมาจากหลายแหลงทมา (sources) ทางหนงคอเกดจากการรบรสงตาง ๆ รอบ

ตวดวยความเขาใจ ดวยการสงเกต ดวยประสบการณของแตละคน และไมวาในขณะคดนนจะอยในสภาวะทพรอมจะคด

หรอไมกตาม บางครงคำาตอบทมาจากการแกปญหายากๆ กกลบกลายเปนความคดสรางสรรคทนาสนใจขนมาได ความคด

ด ๆ ไมจำาเปนตองถกสรางขนใหมเสมอไป บางครงมนแคตองการเพยงการคนหาใหเจอ การสงเกต การเชอมโยงสงตาง ๆ

เขาดวยกน วธการคนหามหลากหลายวธ ขนอยกบความถนด ขนอยกบประสบการณ ขนอยกบการฝกฝนของแตละคน

ในทายทสดเมอมการคนพบความจรงบางอยางเกดขนแลวนน กมไดหมายความวานนเปนการเอาชนะธรรมชาตดวย หาก

แตเปนการคนพบสงทมและกำาลงดำาเนนไปอยเทานนเอง เปนสวนหนงของธรรมชาตอยแลว ทถกคนพบ ทเรมตนจาก

ปญหาและการคนหาทางออกใหเจอ

Abstract

The most obvious difference between humans and other mammals the capacity to think and act

based on thinking, especially as that reflects creativity. Human understanding, observation and individual

direct experience originate from perception in the surrounding environment. Creativity results from resolving

difficulties. Good or useful thinking does not necessarily originate from new ideas but from observation

and relation with diverse matters. Individual skillfulness and practical experience have evolved many

applications for overcoming problems.

70

มนออก(แบบ)มาจากใจ

วธการแกปญหาของสงมชวตนน มทเกดขนมาทงโดยการฝกฝนและ

โดยสญชาตญาณเพอการดำารงชวต (life instinct) ซงมมาแตกำาเนด พฤตกรรม

เหลานเปนผลมาจากแรงขบพนฐานทกระตนใหสงมชวตตองเอาชวตรอด ทงใน

เวลาปกตและยามคบขน เขาหรอมนจะมความรสกซงเกดจากการไดสมผสโดย

อวยวะรบสมผสอยางใดอยางหนง แตความรสกนนจะไมมความหมายในตวเอง

ผรบสมผสจะตองแปลความหมายของมนออกมาโดยประสบการณเดม การแปล

ความหมายของความรสกจากการสมผสดงกลาวเรยกวา “การรบร” (Percep-

tion) (จำาเนยร ชวงโชตและคณะ, 2515 : 16) หากไดเคยชมภาพยนตรเรอง

2001 อะ สเปซ ออดสซ (2001 a space odyssey) ของผกำากบ สแตนลย

คบรค (Stanley Kubrick)

ชวงหนงในตอนตนของหนง ในตอน The dawn of man เปนฉากยค

กอนประวตศาสตรทมมนษยลงตวหนงไดไปเจอกองกระดกสตวกองโตเขา มน

จงไดเขาไปสำารวจ และขณะกำาลงนงพลกกระดกชนโตชนหนงดวยความสงสย

ไปมา มนไดคนพบ (discover) จากการรบรสมผสจากการกำากระดกในกองดวย

มอขางหนงและใชกระดกนนเปนเครองมอในการคยเขย และทำาใหการคยเขย

นนมประสทธภาพ (efficiency) มากกวามอเปลา ๆ (ซง ณ ขณะนนมนอาจจะ

ยงไมเขาใจไดวา “ประสทธภาพ” หมายถงอะไร) และในขณะเดยวกนยงเรยนร

อกวามอของมนถกออกแบบ (Design) มาโดยธรรมชาตใหกำาวตถไดถนดอกดวย

หลงจากการเรยนรจากการรบรครงนน พวกมนไดใชคณสมบตทวาน ในการจบ

ทอนวตถเปนเครองมอเพอใชในการลาเหยอเปนอาหารและยงใชเปนอาวธเพอ

ใชในการตอสและปองกนฝงของมนจากผรกราน ซงเกดขนโดยอตโนมตเหมอน

มนออกมาจาก “ใจ” ตงแตบดนนเปนตนมา และถาเหตการณนเกดขนจรง

มนคงเปนกาวแรก ๆ ของการคนพบเครองมอบนผนโลกของเรา (เพยงสำาหรบ

มนษยนนถาเพอใหอยรอดและเจรญ สญชาตญาณอยางเดยวอาจจะยงไมพอ

ยงตองอาศยการเรยนรและฝกฝนควบคไปดวย)

ภาพท 1 : ปกภาพยนตรเรอง 2001 a space odysseyทมา: ผเขยน

71

มนเกดจากการเชอมโยง

มาในยคปจจบน ชาวบานรานตลาด พวกเขาได

อาศยความรความสามารถและประสบการณจากการใช

ชวตในแตละวน แกไข ปรบปรงอปกรณขาวของเครองใช

ตางๆ รอบตว เพอสรางความสะดวกสบายใหแกชวต ดวย

ความ “ตงใจ” เพอทจะใหเกดเปนเครองมอในลกษณะหรอ

รปแบบของสงทบางครงถกเรยกวา “แสวงเครอง1” และ

เราสามารถพบเหนไดทวไป ยกตวอยางเชน การใช “ไม

แขวนเสอ” ทำาหนาทแทนเสาอากาศรบภาพโทรทศนหรอท

ภาษาชาวบานเรยกวา “หนวดกง2” เพอใหไดภาพทชดขน

กระบวนการออกแบบของนกออกแบบจำาเปนของเราทม

ความสามารถในการ “เชอมตอ” ไดเรมขน เพราะสาเหต

(Cause) ทเกดจากเสาอากาศทตดมากบทวไมสามารถรบ

สญญาณไดดเทาทควร เมอผใชประสบกบสภาวะทยาก

ลำาบาก (Dilemma) จากสงทเกดขนคอภาพลม ภาพไมชด

ผลลพธ (Consequence) ทตามมากคอ เกดความคลาด

เคลอนในการรบขอมลขาวสาร ไมแขวนเสออปกรณใกล

มอทนาจะมกนแทบทกบาน โดยเฉพาะชนดททำาจากลวด

ซงในสถานการณนกลายเปนเครองมอ (tool) ชนสำาคญ ได

ถกนำามาประยกตใชแกปญหาภาพลมและไมชด ดวยเพราะ

คณสมบตทเปนสอเหนยวนำาไฟฟาและอกปจจยหนงทสำาคญ

คอหางายใกลมอ หนาทของมนคอชวยจบสญญาณภาพ

และเสยงทถกปลอยออกมาในอากาศเขาสตวรบสญญาณ

ภายในเครอง จงทำาใหภาพและเสยงชดขนหรอดขนได

การแกปญหาลกษณะนยงมใหเหนกนอยเสมอ

ไมวาจะเปนการใชถงพลาสตกใสนำาผกไวเหนอแผงขาย

อาหารในตลาดสดเพอไลแมลงวนเพราะถงนำานนจะไป

รบกวนการมองเหนของแมลงวน หรอการนำาขวดพลาสตก

ใสใสนำาวางไวตามลอรถเพอไมใหสนขฉรดเพราะมนเหน

เงาตวเองในขวดสะทอนออกมา หรอจรงจงใหญโตจนผลต

กนในเชงระบบอตสาหกรรมและใชงานกนเปนลำาเปนสน

และนยมแพรหลายอยาง รถอแตน ผลตภณฑไทยๆ ทเกด

จากการผสมผสานของสงทมอยกอนแลวและหางาย

ภายในประเทศ ทงวสดอปกรณตาง ๆ ในการประกอบ

ภาพท 2 : ภาพจากฉาก The Dawn of Man ใน ภาพยนตเรอง 2001 a space odyssey ทมา: ผเขยน

1 “แสวงเครอง” ผเขยนมไดมเจตนาหมายถงระเบดทมการเชอมตอการจดระเบดดวยวงจรไฟฟา ในทน เปนศพทแสลง หมายถงการนำาวสดหรออปกรณสำาเรจรปหรอทำาขนใหม ทอาจไมเกยวของกนเลย มาเชอมตอหรอมาประกอบรวมกนขนใหม แลวไดสงใหมขนมา2 เสาอากาศโทรทศน

72

เพยบพรอมทงเรองรถและชาง โดยเครองยนตทใชเปน

เครองยนตดเซลอเนกประสงค สามารถนำามาดดแปลงเปน

เครองสบนำา และเครองปนไฟได สวนประกอบอนๆ ของรถ

อแตนกนำามาจากอะไหลรถยนตมอสองทวไป สวนกระบะ

ทายนยมทำาดวยไมเพอไวบรรทก เชน บรรทกพชผกในสวน

เครองใชไมสอยตาง ๆ หรอบรรทกคน ในอนาคตไมแนวา

พวกเขาอาจจะผสมเชอเพลงทใชสำาหรบเตมรถอแตนแทน

เชอเพลงทราคาหมนขนทกวน งานดไซนของพวกเขาชนน

จำาเปนตอชวตของพวกเขา หรอจะพดวาพวกเขามชวตทม

ดไซนกนาจะพอได

การผสมผสานสงตาง ๆ เขาดวยกนจนเกดเปน

สงใหม ยงคงถกใชเปนสวนหนงของกลยทธในการสราง

สรรคผลตภณฑขององคกรใหญ ๆ อยาง แอปเปล (Apple)

ผบรหารสตฟ จอบส (Steve Jobs) เคยพดถงคนททำางาน

อยในสวนท ใชความคดสรางสรรคในการทำางานใหกบ

องคกรวา เมอไรกตามทคณถามพวกเขาวาคณจดการมน

อยางไรกบสงเหลานน พวกเขาจะรสกผด (guilty) และมก

สารภาพวา พวกเราไมไดทำาอะไรกบมนจรง ๆ จง ๆ ทงหมด

หรอก หากแตเราเหนอะไรบางอยางจากสงทมอยกอนแลว

คำาตอบนแสดงใหเหนวาพวกเขาสามารถทจะ “เชอมตอ”

ประสบการณทพวกเขามและสงเคราะหสงใหม ๆ ขนมา

เหตผลสำาคญทพวกเขาทำาแบบน ไดกเพราะพวกเขาม

ประสบการณในการเชอมโยงสงตาง ๆ เขาดวยกนมากกวา

คนทวไปนนเอง (Kahney, 2008 : 33)

มนเกดจากการสงเกต

เมอการ “มอง” (look) คอการเกบรวบรวมขอมล

ตรงหนาเบองตน สวนการ “เหน” (see) คอการคดเลอก

แยกแยะและเขาใจไดวาองคประกอบตาง ๆ ในสงเบองหนา

ทกำาลงมอง อะไรเปนอะไร จะเหนชดเจนจนสามารถ

จนตนาการ (imagine) (Roam, 2008 : 37) ไดเทาไร ก

ขนอยกบประสบการณของคนมอง และเมอไรแปรเปลยน

เปนการคด ซงสงทคดหรอจนตนาการอาจไมมตวตนปรากฏ

ตอหนาผคด หรอไมเคยมตวตนจรงทเปนอย ซงการคด

นเองทเปนการจดการขอมลทไดรบใหอยในรปแบบอน

เหมาะสม (ลกขณา, 2549 : 10) โดยเฉพาะบางครงเมอ

ความสามารถในการมองและเหนสงตางๆ รอบตว บวกกบ

การมสตปญญาทแตกตางจากสงมชวตชนดอนของมนษย

จนเกดเปนความคดใหม ๆ ทนาสนใจโดยเฉพาะหากเกดกบ

ผทมประสบการณ ซงการมองและเหนนเปนจดเรมตน

สำาคญในการนำาไปสการกระทำาตาง ๆ รวมถงการออกแบบ

ใหม ๆ ทแกปญหาการใชงานไดอยางหลากหลายวธ ม

ประสทธภาพและทำาใหชวตความเปนอยดขนได

และอกตวอยางหนงคองานออกแบบของคณลง

จรวย พงษชพ หรอทเพอนบานแถวนนเรยกกนวาลงดำา

เกษตรกรจากหมบานไรออย อำาเภอขลง จงหวดจนทบร

คณลงคดคนวธการใหนำาแบบใหมแกตนไมในสวน เมอได

ผานไปเหนตนเงาะตนหนงเจรญเตบโตดและมใบเขยวเขม

ผดจากตนเงาะตนอน ๆ ในบรเวณนน เมอสงเกตจงเหนวา

ภาพท 3 : The four-step visual thinking process when creating report.ทมา: The Back of Napkin: solving problem and selling ideas with pictures, page 38

73

ทอนำาทวางผานโคนตนเงาะตนนนมรรวทำาใหนำาไหลซม

จงทำาใหผนดนรอบ ๆ บรเวณนนชมชน (หนมเมองจนท,

บทบรรยายนทรรศการ, 2554) รากตนเงาะจงไดรบนำา

และสารอาหารในดนหลอเลยงอยางเหมาะสม คณลงจรวย

จงไดนำาการคนพบครงน ไปประยกตใชในการออกแบบ

และพฒนาระบบการใหนำาตนไมในสวนแบบ “นำาหยด”

(อปกรณใหนำาตนไมแบบทละหยด) เปนผลใหตนเงาะ

เจรญงอกงามด ทงยงประหยดคานำาและคาแรงในการจาง

คนงานรดนำาในสวน อปกรณของลงดำามราคาไมแพงจงเปน

ทแพรหลายในหมชาวสวนในเวลาตอมาอกดวย แตกวาจะ

มาเปนระบบนำาหยดทใชงานไดนน ลงดำายงตองแกปญหา

อกหลายอยาง เชน จะทำาอยางไรทจะไมใหเกดฟองอากาศ

ในทอสงนำา เพราะจะทำาใหระบบ “นำาหยด” กลายเปน

“นำาหยด” ไปในทนท

งานออกแบบของคณลงจรวยชนนเปนผลพวง

มาจากการทเขาไมยอม “มอง” ขามสงเลกๆ นอยๆ ทเขา

“เหน” วามนกำาลงดำาเนนอยรอบ ๆ ตวจนนำาไปสการปรบปรง

เปลยนแปลงสงทมอยเดมใหดขน และเพราะงานออกแบบ

ชนน ททำาใหเขาเปน “ดำา นำาหยด” เกษตรกรดเดนแหง

เมองจนทในเวลาตอมา

มนเกดขนทกวน

ไมวาวนนนจะเปนวนดหรอไมกตาม เหมอนกบ

เหตการณทเกดขนกบนายเจมส ไดซน (James Dyson)

เจาของผลตภณฑเครองดดฝนยหอไดซน (Dyson) ความ

คดด ๆ ของเขาเกดขนขณะทกำาลงวนอยกบการเกบกวาด

บานทกำาลงถกซอมแซมในชนบท ดวยเพราะเครองดดฝน

ทเขาใชอยทกวนเกดอาการตดขดและเสยกำาลงดดลง

นายเจมส รทนทวาเกดความไมชอบมาพากลกบเครองดด

ภาพท 4 : คณลงจรวย พงษชพ หรอ “ดำา นำาหยด” และระบบนำาหยดทมา: http://eastern.nfe.go.th/snpo/index.php?name=news&file=readnews&id=42

74

ฝนชนดม ใบพดทมถงเกบฝนดานหลงแบบเดมเสยแลว

เครองดดฝนชนดนจะใหแรงดดตำาลงเรอย ๆ เมอฝนละออง

เขาไปอดอยตามรเลก ๆ ของถงผาและปดกนการไหลเวยน

ของอากาศ ถงแมวาถงผานนจะยงไมเตมกตาม นายเจมส

ไดนำาขอสงเกตนไปใชเปนแนวคดในการออกแบบปรบปรง

และเปลยนแปลงโครงสราง ระบบการทำางานภายในของ

เครองดดฝนขนใหมทงหมด

ในเวลาตอมาเขาแนะนำาเครองดดฝนตวใหมออก

สทองตลาด เครองดดฝนทไมมผผลตรายใดกลาผลต ดวย

เพราะวามนไมมใบพดและถงเกบฝนเหมอนเครองดดฝน

แบบเดมอกแลว มหนำาซำาทเกบฝนยงดเหมอนถงพลาสตก

ทรงกระบอกททำาจากวสดใสแจวจนมองเหนฝนทถกดด

เขาไป แทนทจะใชเปนถงผาทบ ๆ เพอปกปดความไมนาด

นกการตลาดและเพอน ๆ ของเขาตางมองวา ถง

เกบฝนแบบนเปนไอเดยทไมนาจะขายได แตนายเจมสคด

ตาง เขากลบมองวา ผใชงานนาจะอยากเหนสงทเพงจะดด

ขนมาจากพรม ลอยละลวเขาไปอยในเครองขณะกำาลง

ใชงานมากกวา ตอมาไมนาน นายเจมสเปดตว ไดซน ลมเตด

(Dyson limited) บรษทเพอผลตและจำาหนายเครองดดฝน

ทมยอดขายปละหลายลานดอลลาร (Dyson, 2003 : 42)

สวนหนงจาก ดซวน(DC01)เครองดดฝนโมเดลแรก

จะเหนวาเมอไหรกตามเมอเราเรมใชการสงเกต

อยางระมดระวงแลว โอกาสและความเขาใจอยางลกซง

ทงหมดจะถกเปดออก การเหนดวยตาเปนกาวแรกทจะ

ปรบปรงหรอสรางสรรคผลตภณฑทยงใหญ ธรรมดาเรา

เรยกขนตอนนวา “มนษยดลใจ” (human inspiration)

หรออยางทผเชยวชาญเรองเออรโกโนมคส (ergonomics)

กลาวไววา “นวตกรรมเรมตนทตา” มนเปนหลกทวไปของ

มนษย นกวทยาศาสตร นกอตสาหกรรม นกมานษยวทยา

ศลปน และนกเขยนตางเขาใจตรงกนแลวในศตวรรษน

โดยเฉพาะผประกอบการ พวกเขาเขาใจมนอยางเปน

ธรรมชาต (intuitively) (Kelly and Littman, 2001 : 47)

ภาพท 5 : เครองดดฝนไดสน ดซวน (Dc01) ในป 1993 กบ เครองดดฝนแบบเกาทมา: http://www.dyson.com/insidedyson/default.asp#dc01

ภาพท 6 : ถงเกบฝนทมองเหนภายในทมา : http://www.dyson.com/insidedyson/default.asp#dc01

75

เครองดดฝนเครองนคงไมเกด ถานายเจมสมอง

ขามปญหาเดม ๆ ทเกดขนซำา ๆ โดยทไมคดจะเขาไปแกไข

ใหมนดขนและความพยายามทจะลองผดลองถกอยางไม

ยอทอเพอทจะแกปญหาเหลานนใหหมดไป งานออกแบบ

ชนนคงไมสมฤทธผลไปได หากนายเจมสขาดสวนผสมท

สำาคญในกระบวนการการออกแบบ นนกคอความมงมนท

จะทำาเครองดดฝนใหใชงานไดดสกเครองหนง เขาใชเวลา

ไปกบการพฒนามนถง 15 ป กบตนแบบจำาลองทใชใน

การตรวจสอบขนาดสดสวนการใชงาน ระบบการทำางาน

ทางวศวกรรมทมากกวา 5,000 ชน (Dyson, 2003 : 65)

เปนธรรมดาของความสำาเรจ ทตองทงความลมเหลวไว

เบองหลงบาง

จะเหนวาความคดสรางสรรคกอใหเกดนวตกรรม

ทไมหยดนง ชวยใหไดสงทดกวาแทนสงทมอยเดม ความคด

สรางสรรคมสวนชวยใหประสบผลสำาเรจในการดำาเนนชวต

ได การพยายามมองปญหาทเกดขนในสงทเปนอยจะทำาให

สามารถแกปญหาและพฒนาอาชพตนเองไดอยางตอเนอง

ในยคปจจบนนทกอาชพตองพงพาความคดสรางสรรคเพอ

เปลยนไปสสภาพทดกวาเดม

โลกแหงการแขงขน ทำาใหตองมการพฒนาทไม

หยดยงเพราะหากหยดนงเมอใด เปรยบเสมอนกบหยดคด

ความเปนไปในโลก ทกวนนจงมการแขงขนกนในเรองความ

คด เพอผลตสงใหม ๆ อกมากมายในปจจบนทเราๆ ทานๆ

อาจไมเคยคดมากอนเลยวาสตปญญาของมนษย จะสามารถ

สรางสรรคขนได (ลกขณา, 2549 : 20) อยางไรกดไดซน

(Dyson) เองกมการพฒนาสนคาออกสตลาดมาโดยตลอด

และลาสดไดเปดตว ”พดลมไมมใบพด” ออกมาอกแลว

เบองหลงการพฒนาพดลมตวนคงนาสนใจไมแพเครองดดฝน

ภาพท 7 : พดลมไมมใบพด (Bladeless fan) รน AM01ทมา: http://www.dyson.com/store/productFan.asp? product=AM01-IRONBLUE

76

มนมอยตามธรรมชาตแตตองหาใหเจอ

เหมอนเมอครงสตฟ จอบส ไดไปพบกบเอดวน

แลนด (Edwin H. Land)3 ทหองแลปของเขาหลงจากการ

เปดตวกลองโพลารอยด (Polaroid) สตฟไดพดคยกบ

แลนด และแลนดพดวา ”เขาสามารถมองเหนวากลองโพลา

รอยดควรจะเปนอยางไร มนเหมอนจรงสำาหรบผม เหมอน

มนตงอยหนาผมกอนทผมจะสรางมนอก” สตฟเองกพดวา

“ใช นนมนเหมอนทผมเหนแมคอนทอช (Macintosh) เขา

กลาวเสรมอกวา “ถาหากผมถามใครบางคนทเคยใชแต

เครองคดเลขสวนตววา แมคอนทอชควรจะเปนอยางไร

พวกเขาคงไมสามารถบอกผมได” บางครงการคดคน

(discover) อะไรใหมๆ ขนมานนตองการเสาะหาแสวงหา

(exploring) (Kahney, 2008 : 64) ไมใชแคเพยงการ

ประดษฐเทานน และคลองจองกบททานเจาคณพระพรหม

คณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) เจาอาวาสวดญาณเวศกวน

จงหวดนครปฐม ไดใหขอคดเกยวกบความเปนจรงตาม

ธรรมชาตขณะไดสนทนาธรรมกบญาตโยมเกยวกบหลก

จรยธรรมของนกวทยาศาสตร ทไดทำาการทดลองทาง

วทยาศาสตรเพอการหาคำาตอบหรอคดคนสงใหมๆ จากสง

ทดำาเนนอยตามธรรมชาต แมผลลพธของการทดลองนนๆ

บางครงทำาใหรสกเหมอนวาเอาชนะธรรมชาตได อยเหนอ

ธรรมชาตไดนน ทานใหความเหนเกยวกบการทดลองและ

การคนพบของนกวทยาศาสตรไวอยางนาสนใจวา “มนษย

ไมไดชนะธรรมชาตหรอก อนทจรง การกระทำาตาง ๆ ท

เราเรยกวาชนะธรรมชาต เราไมไดชนะ เปนการพดโดย

หลงตวเอง เราตองพดใหม ความจรงตองถอมตวบาง

ความจรงกคอเราเรยนรความจรงของธรรมชาตไดแคไหน

แลวเรากเอามาใชประโยชนโดยวธเลยนแบบบาง กททำา

กน แมแตเรองโคลนนง กเปนการเรยนรจากความจรงของ

ธรรมชาต แลวเรากเอามาใชประโยชน ไมใชวาเราทำาอะไร

ดเดนหรอวาแปลกใหม จรงๆ เปนแตเพยงวากระบวนการ

ของธรรมชาตทเคยเปนมา เหตปจจยของมนยงมาในกระแส

มนไปเทานมนกมอยางน เรามปจจยเพมเขาไปคอปจจย

ฝายมนษย เจามนษยมปญญา มเจตนา กเอาปญญากบ

เจตนาไปรวมกระบวนการนน สรางเปนเหตปจจย พลอย

เปนเหตปจจยเสรม แลวกทำาใหเกดระบบทมองคประกอบ

เพมใหม แลวกเกดผลอยางใหมขนมา มนกเทานเอง มน

ไมไดมอะไรผดธรรมชาต มนเปนเพยงธรรมชาตทมตว

มนษยนเปนปจจยเพมเขาไป แลวปจจยตวน เปนปจจยทถา

มนเกดบกพรองขนมา มนจะเปนตวรายมากมายทเดยว

แลวอนนจะเปนขอทมนษยจะตองไมประมาท” (พระพรหม

คณาภรณ, ซด, 2547) คำากลาวนนาจะสนบสนนความคด

ทวานกวทยาศาสตร ซงบางครงคดคนนวตกรรมใหม บาง

ครงสรางสงประดษฐขนมาใหม (หลายครงเปลยนโลก) ซง

องคประกอบของสงเหลานเปนสงทมอยแลวตามธรรมชาต

ดงนนไมวาจะเจอสถานการณใด มนษยกตองใช

ตาดหฟง พจารณาวาจะจดการกบมนอยางไร คดหาเหตผล

ขอดขอเสยและมองหาสงใหม มนเปนธรรมชาตของมนษย

เปนธรรมชาตของชวต แตชวตทจะอยรอดหรออยดนน

ชวตนนตองเรยนรดวย ใหการเรยนรเปนสาระสำาคญของ

ชวต และเมอแตละชวตประกอบเขาเปนสงคมมนกจะกลาย

เปนสงคมแหงการเรยนร สงคมทมชวตแตละชวตเกอหนน

กน ไมวาจะเปนนายเจมส คณลงจรวย หรอมนษยลงใน

ภาพยนตร พวกเขาตางกนำาสงทคนพบในธรรมชาตนนมา

ประยกตใชในสงคมของพวกเขา เมอมนษยเกดการเรยนร

และนำาการเรยนรนนมาแกปญหาจงทำาใหชวตความเปนอย

ของมนษยดวยกนดขน ซงงานออกแบบของพวกเขาลวน

เปนผลตภณฑทไดผานการคนพบ การคด การเรยนรโดย

นกออกแบบทมความชำานาญเฉพาะทางของตน และสงสม

จนเปนประสบการณ จนในทสดไดพฒนากลายเปนความร

และทกษะ (knowhow) เฉพาะตว เปนผลพวงทเกดจาก

การศกษาเพมเตมและฝกฝนดวยตนเองกบสงทอยรอบๆ

และเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

3 นกวทยาศาสตรและนกประดษฐชาวอเมรกน ผรวมกอตงโพลารอยด คอรเปอรเรชน

77

ในทายทสดของการเรมตนกระบวนการออกแบบ

มนกขนอยกบนกออกแบบคนนนเองวา จะตดสนใจเลอก

วธการไหนในการแกปญหาทพบไดอยางเหมาะสมและ

เปนทยอมรบในสงคม ลองคดถงสถานการณทตองใช

ความคดในเชงสรางสรรคการออกแบบแกปญหา เพยง

ตระหนกไวในใจเสมอวามนจะตองมทางออกด ๆ สำาหรบ

ปญหาทกเรอง อยาใหความกงวลมารบกวนกระบวนการ

คด คนหาวาความตองการ (need) จรง ๆ ของสงทเกยวของ

วาคออะไร จากนนมองหาโอกาส (opportunity) ความ

เปนไปได (possibility) และทางเลอก (option) ความคด

สรางสรรคเปนสวนหนงทจะนำาเราไปสกระบวนการคนพบ

สงทดำาเนนไปตามธรรมชาต ใหมนชวยเราหาทางออกด ๆ

สกทาง

บรรณานกรมพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). ธรรมมองโลก: เมอ D.N.A. เขามาจรยธรรมจะวาอยางไร? (ซด-รอม). 15 มนาคม 2554.จำาเนยร ชวงโชตและคณะ. 2515. จตวทยาการรบรและการ เรยนร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา.หนมเมองจนท. 2554. นทรรศการเทศกาลปลอยแสง 100: รอยตนคด 100 ผลผลตสรางสรรค. กรงเทพมหานคร: ศนยสรางสรรคงานออกแบบ.ลกขณา สรวฒน, รองศาสตราจารย. 2549. การคด. กรงเทพมหานคร: โอเอส ปรนตง เฮาส.กระทรวงศกษาธการ. กรมการศกษานอกโรงเรยน. ศนยการ ศกษานอกโรงเรยนภาคตะวนออก. สำานกบรหารงาน การศกษานอกโรงเรยน. ดำา นำาหยด ผพชตนำาแหงเมองขลง [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://eastern.nfe.go.th/ snpo/index.php?name=news&file=readnews&id=42 (15 มนาคม 2554)Ament, Phil. The great idea finder: Dyson vacuum cleaner [online]. Available from : http://www.ideafinder.com/ history/inventions/dysonvac.htm#ON%20THE%20WEB (25 March 2011)Roam, Dan. 2008. The Back of the Napkin: solving problem and selling ideas with pictures. USA: Portfolio,

Dyson, James. Against the Odds: An Autobiography, 2nd edition. UK: Texere, April 2003.Dyson Incorporation. AM01 Table Fan 10 inch [online]. from : http://www.dyson.com/store/productFan. asp?product=AM01-IRONBLUE (March 30, 2011) Dyson Incorporation. Inside Dyson: DC01 [online]. from : http://www.dyson.com/insidedyson/default. asp#dc01 (March 30, 2011)Thornton, Stephen P. Internet Encyclopedia of Philosophy. Sigmund Freud (1856-1939) [online]. from : http://www.iep.utm.edu/freud/ (March 5, 2011)Kahney, Leander. Inside Steve’s Brain. Great Britain: CPI Bookmarque, 2008.Kubrick, Stanley. a space odyssey. USA: Metro-Goldwyn- Mayer(MGM), (DVD). 15 March 2011.Kelly, Tom, and Jonathan Littman. The Art of Innovation: Lesson in creativity from IDEO, America’s leading design firm. 1st edition. USA: Doubleday, 2001.

78

Thai Sacred Place :Some Characteristics and its Sense of Place1

Waranan Sowannee (Ph.D.)

Department of Interior Design

Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

Abstract

The meanings of sacred space and places in Thai context lie in the spiritual space, physical Space,

social and cultural space and mind space. Thai sacred place is defined as a place that evokes a sense of

sacredness of space and time that can help layman feel the same oneness with the nature.

Characteristics of Thai sacred place are (1.) integrity in diversity, (2.) hierarchy of spaces, (3.)

complex layers, (4.) patchwork of overlap space, (5.) blurred boundary, (6.) flexibility , (7.) a symbolism

space, (8.) virtual space, (9.) experience space. Thai sacred place usually comprise these characteristics

and the last but not less is the intangible aspects of spirit and feeling or “sense of place” Sense of place is

the feeling or feelings that an individual experienced whenever they enter that place which are (1.) a sense

of awe, (2.) a sense of wonder, (3.) a sense of pride, (4.) a sense of serenity, (5.) a sense of belonging, (6.)

a sense of connection with the past, furthermore with high level of wisdom, some people will experienced

(7.) a sense of comrade to the nature, (8.) a sense of the sacred which is an appreciation and reverence

for sacred things, (9.) a sense of the absolute beauty and truth that stimulate the development of a higher

level of wisdom that will ultimately lead to enlightenment.

This article interprets and illustrates some spatial characteristics of Thai sacred place that may lead

to more comprehensive understanding of various dimension.

Key words : Sacred place, Characteristic, Sense of Place

1 This article is the part of Ph.D.Dissertation, Sacred Mountain : Interpretation of Sacred Place in Thailand. (Architec tural Heritage Management and Tourism, Faculty of Architecture, Silpakorn U.)

79

บทคดยอ

พนทศกดสทธ คอ พนทใดๆ กตามทสามารถนำามาซงความรสกทนำาพามนษยใหเกดปญญา ทจะสมผสรบรถง

ความจรง ความเปนหนงเดยวของสรรพสงทงปวงในธรรมชาต

พนทศกดสทธของไทยนน มทงในรปของพนททางจตวญญาณ พนททางกายภาพ พนททางสงคมวฒนธรรม

และพนททางจตใจ ซงพนทเหลานมลกษณะรวมกนบางประการ เชน (1.) ความเปนหนงเดยวกนในความหลากหลาย

(2.) การมลำาดบศกด มชน (3.) มความซบซอนภายในและระหวางลำาดบศกด (4.) เชอมตอกนในลกษณะคลายๆการปะ

ตดปะตอ ไมมแบบแผนตายตว มความเหลอมซอนกนในทกแกน (5.) ขอบเขตของพนทไมชดเจน และ (6.) ยดหยนได

นอกจากนนพนทศกดสทธของไทยยงเปน (7.) พนทสญลกษณ (8.) เปนโลกเสมอน และ (9.) พนทแหงประสบการณ

ทแตละบคคลตองสมผสรบรดวยตนเอง

พนทศกดสทธสามารถทำาใหเกดลกษณะรวมทางความรสก หรอ “Sense of Place” บางประการทเปนไปใน

ทำานองเดยวกนในเกอบทกคน เชน (1.) ความเคารพยำาเกรง (2.) ความพศวงประหลาดใจ (3.) ความอมเอม ปต ภาค

ภมใจ (4.) ความสงบเยน (5.) ความรสกเปนเจาของ (6.) และคลบคลายคลบคลาวาเชอมโยงกบสงทเคยสมผสในอดต

ยงไปกวานนบางคนยงเกด (7.) ความตระหนกรในความเปนไปของสรรพสง (8.) การหยงร (9.) สามารถสมผสไดถง

ความงาม ความจรง และเกดปญญาญาณในระดบทสงขนไป

80

Introduction

The characteristics of Thai Sacred Place

stem from different concepts such as local concepts

of sacred places in Thailand; the concept of the

system and the interconnection of all matters; the

concept of time and concepts about the human

relationships; and concept of inter-relationships

between human beings and nature. There are

different ways to present these concepts. In Thailand,

a lot of evidences show that people have tried to

find a way to explain the meaning and the state

of sacredness through medium of forms. These

forms may have resulted from an attempt to assist

people coming to use the sacred places. There

was a gradual evolution of forms which were passed

down for generations until they became character-

istics of Thai sacred places.

a. Some Characteristics of Thai Sacred Place

Integrity in Diversity

A Thai sacred place consists of a variety

of integrated components and concepts arranged

in integration. They blend well in the same space

and system. They are put together in harmony into

a unit or the same oneness. In Thailand, various

types of religious or superstitious beliefs can be

seen in one place. For example, a Buddhist sacred

place may include components reflecting a belief in

Brahmanism, ghosts, deities, ancestors and mythical

animals in folklore. It is sometimes difficult to

distinguish these beliefs from one another. In the

case of the divine kings, who are perceived as sacred

persons, each king may represent a reincarnation of a

specific deity. The symbols used by the king show

which gods the kings represent.

A Thai sacred place may feature many

contrasting components but these components are

all part of the universe, which has Sumeru as its

centre. They all belong to the same system and the

same oneness. Every component is woven within

the principle of Sumeru.

Hierarchy Space

Sacred places in Thailand are hierarchically

structured. Each sacred place has a certain level

of significance in Thai society. Generally, places

related with Buddhism are at the highest level,

followed by royal places, holy places in rural

areas and the sacred places of particular groups of

people. Each area has rules laying down which

architectural forms and components can be used.

These forms and components in turn indicate the

hierarchical position and status of the place as well

as the spiritual and physical duties of people who

use it or live in it.

For Example, in the layout of a sacred state,

and city plans, architectural structures and rituals,

things that represented Sumeru would be placed in the

most important position, which could be the middle,

being the most prominent point or the axis point

of the place. Sometimes, they would be surrounded

by other components to accentuate their presence.

In architecture, each structure has its own specific

status or ranking. This depends on the status of the

owners or the users of the structures. The structure

that has the highest status is the Grand Palace. It is

81

followed by royal places and royal residences. Even

houses have different status. For example, Ruen

Kreung Sub (เรอนเครองสบ) house has a higher

status than Ruen Kreung Phook (เรอนเครองผก)

house. Even Buddhist temples have different ranking.

Temples in Thailand are broadly divided into private

temples (built by commoners) and royal temples

(built by kings or high-ranking government officials)

Royal temples are classified into three classes (first

class2, second class3, third class4), based on the

ranking of the abbot or based on their own signifi-

cance, which can be assessed somewhere between

level one and level four. Each level has a name

that is attached to the end of the temple’s name.

The first and highest level is called ‘Racha Wora

Maha Viharn’ (ราชวรมหาวหาร). Temples with this

name are either built or renovated by kings, queens

or crown princes. They are normally large and

comprise many buildings. The second level is ‘Racha

Wora Viharn’ (ราชวรวหาร). Temples at this level are

renovated by kings, queens or the crown princes.

The third level is ‘Wora Maha Viharn’ (วรมหาวหาร).

Temples with this ranking are either built privately

or renovated privately by kings, queens and crown

princes. The fourth level is ‘Wora Viharn’ (วรวหาร).

Temples at this level are either built or renovated by

kings, queens and crown princes and then donated

to someone in honor of a particular individual.

Another examples are decorative elements

(both external and internal space) which also

show the status of the buildings. Such a decorative

elements of roof finials (Lamyong เครองลำายอง)

such as Cho Fah (ชอฟา), Bai Raka (ใบระกา) and

Hang Hong (หางหงส) are only used in high-ranking

structures, Buddha related buildings and royal

architecture. Even monks’ living quarters and

structures in the temples, excluding assembly halls,

ordination halls, scripture pavilions (Ho Trai หอไตร),

study halls (Sala Kan Parian ศาลาการเปรยญ) or

buildings enshrining a Buddha image, do not have

these special decorative elements. Another example

is a building with a spired roof, which has the

highest ranking of all royal buildings and is reserved

exclusively for the king. A spired roof may not thus

used on other royal buildings, royal residences or

even on religious buildings. Regalia and other items

used in royal ceremonies also possess status. For

example, items representing Sumeru using in royal

ceremonies are more elaborate than corresponding

items used in local ceremonies.

2 A first class temple or Phra Aram Luang Chan Ek is a temple that has a significant religious structure, enshrines therelics of kings or is a residence of a senior high-ranking abbot (Phra Racha Kana Phuyai). It is divided into three categories ; namely, Racha Wora Maha Viharn, Racha Wora Viharn and Wora Maha Viharn3 A second class temple is classified into Racha Wora Maha Viharn, Racha Wora Viharn, Wora Maha Viharn and Wora Viharn4 A third class temple is classified into Racha Wora Viharn, Wora Viharn and Saman5 Chatr made of white fabric.6 Nine-tier Chat or ‘Phra Noppa Patala Maha Sawetha Chat’ or ‘Phra Maha Sawetha Chat’ for a king who has been officially crowned in a coronation ceremony

82

Some royal accessories such as royal parasols

(called ‘Chat’ ฉตร in Thai) also indicate different

prominence and prestige such as Suwanna Chat5

(สวรรณฉตร), Chat Khao Lai Thong (ฉตรขาวลายทอง),

Chat Tad (ฉตรตาด) and Chat Moad (ฉตรโหมด). Their

ranks can be determined by a number of tiers. For

example, the nine-tier Chat6 (ฉตรเกาชน) belongs

to the king. The seven-tier Chat7 (ฉตรเจดชน) is

reserved for the king who has not yet been officially

crowned, the official wife of the king, the queen, the

crown prince and the crown princess. The five-tier

Chatr8 (ฉตรหาชน) is for members of the royal family

with title of prince or princess ‘Chao Fah’ (เจาฟา),

high-ranking wives of the king and the Supreme

Patriarch who has the title of “Somdet Phra Maha

SamanaChao” (สมเดจพระมหาสมณเจา), The three-

tier Chat (ฉตรสามชน) is for the Supreme Patriarch.

Some features of the furniture and the buildings

can also signify different status. Furniture with

legs resembling those of a lion commands greater

respect than furniture with legs resembling those of

a pig. Traditionally, decorative material such as gold

lacquer are found only on Buddha-related items.

Similarly, construction materials such as bricks and

stones were used mainly for temples and religious

structures while houses and other buildings were

usually made from wood.

These are some examples of things and

symbols that signify status and ranking in Thai

sacred spaces. In the past, people adhered strictly

to the rules concerning these symbols. The concepts

of social class distinction were applied in the layout

of ceremonial plans, architecture and also apparent

in the division drawn between ranks of, for example,

monks, kings, high-ranking government officials

and commoners. The respective groups determined

the roles and duty of people within their ranks. In

addition, language is also an indicator of status.

There are different levels of language used in Thailand

such as royal Thai language, polite Thai language

and official Thai language. People nowadays care so

little about social ranking and the levels of language

that they use religious and royal words in naming

things or persons or build structures that resemble

royal or religious buildings. This was generally

considered ‘inappropriate’ for Thai society in the

past. This indicates that the significance of status

and prestige in relation to buildings, ceremonies and

people is likely to decline continuously to the point

where distinctions are uncertain or ambiguous.

7 Seven-tier Chat or ‘Sabpata Patala Sawetha Chat’ for a king who is not yet officially crowned, the official wife of the king, the queen, the crown prince and the crown princess. It is called ‘Sabpata Patala Sawetha Chat’ or ‘Phra Sawetha Chat Jet Chan’ when it is used for the king’s mother and the official wife of the king. It is called ‘Phra Bowara Sawetha Chat’ when it is used by the crown prince.8 Five-tier Chat or ‘Bencha Patala Sawetha Chat’ is for members of the royal family who holds a title of ‘Chao Fah’, high-ranking wives of the king (Phra Borom Racha Thewee or Phra Akra Chaya Thur), the Supreme Patriarch who has the title of “Somdet Phra Maha Samana Chao”.

83

Complex Layers

Complex Layers are a result of the integrity

in diversity and the hierarchical structure of sacred

space. Each level of a sacred space consists of many

different and connected parts. A sacred place may

feature several minor elements of different levels.

When illustrated in a vertical and horizontal relation,

these elements reveal complex layers and display

complicated and interrelated parts, including a sacred

center of the system, a unit of the area in a city

plan, a relationship between people, a building

or group of buildings related to other units, a link

between microcosm and macrocosm.

For example ; complex layers in the Grand

Place, complex layers in the temple, complex layer

of symbols in the sacred space. The sacred space

consists of symbols derived from various faiths,

including Buddhism, Brahmanism and a belief in the

supernatural. These symbols also have a hierarchical

structure. Each place is divided into several sections

and laden with a variety of spiritual and religious

symbols. Even symbols of Sumeru can be found in

different parts of a sacred place. These elements

can coexist in a place within a complex layer.

Patchwork of Overlapping Spaces

In the horizontal axis analysis, a sacred

space is made up of so many different elements

that it appears variegated. It is a like a patchwork

of small areas, each with its own meaning, beliefs,

story, and hierarchy. Each spot has its own meaning

and story. These spots are put together in a sacred

place with sufficient distance between them to show

their own significance and purport. When one visits

a sacred place, one can detect a variety of small

sacred areas with their own meanings.

Blurred boundary

The boundary of a sacred space is not

physically measured beforehand. Rather it is drawn

from imagination. It can be said that there is an

uncertain boundary between elements having

different characteristics. To point out only one basic

discrepancy, all of the terms tend to signify areas,

districts, or frontiers, not boundary lines. They mean a

limit--an extremity without a clear-cut edge and

without the sense of division between two powers.

For example; Humans, supernatural beings,

and deities can coexist in a place that does not have

a fixed boundary, or in the case of a sacred state,

there is an unwritten border without a boundary

line. The state or the kingdom refers to the area of

the kingdom to which the jurisdiction extends the

power of the king. It is the boundary of the sacred

state in the outermost areas of a kingdom to which

the king’s power extends.

84

Flexibility

The uncertainty of boundary also extends

to the exact meaning of a sacred place. This gives

Thai sacred places another characteristic, which

is flexibility. Since a sacred place does not belong

exclusively to certain beliefs or faiths, it has the

capacity to adapt to new or changing conditions.

The place can blend in or adapt to new conditions

or even embrace them entirely. The flexibility can be

seen in the use of the sacred space too. Generally,

the sacred space is not divided into specific

sections nor is it clearly demarcated for activities or

for use by certain groups of people. It serves various

purposes at different times.

This uncertainty of boundary and flexibility

allows no boundaries for the constituent elements

of a sacred place. Everything can adapt and blend

well with the environment. For example, the

uncertain boundaries of beliefs allow people of

different faiths to live together in harmony.

Nowadays, this uncertainty and flexibility are fading

away. People are becoming more individualistic

and tend to classify themselves according to race,

culture, region, language and religion. People can

be consequently categorized as northerners, south-

erners, as coming from the three southern most

provinces, or from the border area, the rich, the

poor, yellow shirt and red shirt people. Everything

in society now has a fixed position and a set

boundary, irrespective of what it relates to, be it

political activities, economy, politics, culture or

religions and the sacredness.

A Space of Symbols

A Thai sacred place is an area of Dhamma

puzzles (ปรศนาธรรม). It comprises a system of

symbols or representations. The people who built

sacred places left the message that they wanted to

convey in the form of symbols. They invested time

and energy in inventing artistic symbols in order to

express concepts in visible or sensuous forms. Symbols

are an expression or a representation of concepts. A

symbol may have a number of underlying meanings

that need to be interpreted thoroughly.

The most popular symbol used in Thailand

in teaching the principles of religion is the sacred

mountain or Sumeru. This symbol appears in the

sacred places of the ruling elite (the king, royal

families and high-ranking government officials) and

laymen. When used by the elite class, the Sumeru

symbols take an elaborate shape and forms part of

complex rituals. When used by laymen, it takes on a

simple form with a lighter tone in order to entertain

and teach morality. Used this way, symbols become

a medium to teach, to convey messages and to

create a profound effect on people. However,

symbols are useless for people who are not open

to their underlying meanings and do not reflect

carefully on how to derive the best benefits from

them.

85

A Virtual Space

A sacred place is a virtual space of the

sacred world. It is a place where sacred conditions

have been transformed into physical forms that can

be experienced through the senses. A Thai sacred

place is energized by symbols that convey spiritually

inspiring messages.

The beauty of the sacred world is unlike the

beauty of things people see in the physical world;

it is rather something that can only be sensed. This

is the beauty that sets their minds free from their

egotistic selves and enables them to experience

profound happiness in the sacredness. The beauty

in this virtual space uplifts spirituality and

encourages intellect to truly understand the reality.

It can help a person to think, tending away from

self center centrifugal rather than centripetal. It

can help a person to think less about himself and

be aware of his status and duty in society. Then the

society will carry on peacefully.

A Place of Experiences

A Thai sacred place is a place that can be

experienced only through the senses. Each person

has their own experience that differs from that of the

next person. In Thai sacred places, the experience is

available to both people who create the place and

those who use it. The creators need to understand

the different meanings of Dhamma puzzles. They

also have to know how to express the concept of

sacredness in a physical form and have a thorough

understanding of the Thai way of life and thinking.

If the creators have this ability and knowledge,

the users of the sacred place will be more likely to

experience the sanctity of the area and the state

of sacredness. The users would, however, also need

to practice right-mindfulness and concentration,

to develop their skill in experiencing sacred

conditions.

These characteristics are the tangible

aspects of the authenticity of Thai sacred places.

Form and design, materials and substance, use and

function, traditions and techniques, location and

setting, each has its place in creating a sacred place.

The use of these sources permits an elaboration

of specific artistic, historic, social, and scientific

dimensions of the cultural heritage being examined.

However, Thai sacred places will not be complete

without the intangible aspects of senses and feeling

or “Sense of Place”

b. The Sense of Place in Thai Sacred Places

A sense of place is a feeling or feelings that

an individual has towards the place where one finds

oneself. It is an intangible characteristic that makes

a place special and different from other places. It

also fosters a sense of genuine human attachment

and belonging. Some places have this characteristic

and some places have not. At the same time, some

people believe that a sense of place originates from

a feeling or a perception held by people and does

not come from the place itself.

86

A sense of place is much the same as the

spirit of a place. It tends, however, to have a more

expansive meaning than ‘the spirit of a place’. The

spirit of a place revives the memory of people and

of places that were associated with them from birth

to death and also influenced their character and

disposition. The spirit of a sacred place is

something more than what we see on the first sight.

It has, in fact, a hidden message about the sacred

culture of people who respect that place.

A sense of Thai sacred places is more than

this. It is defined by tangible elements (such as

buildings, location, landscape, objects etc.) and

intangible elements (such as memories, narratives,

written documents, rituals, festivals, traditional

knowledge, values, textures, colors, odors, etc.).

They are physical and spiritual forces that give

meaning, value, emotion and mystery to the

place. Every Thai sacred place, both natural and

artificial, has a sense of place. It may not be easy

to identify a sense of a Thai sacred place because

individuals react differently to natural sacred places,

sacred rituals, sacred areas, building, architecture

and arts.

There are, however, certain feelings or

emotions that people in any sacred place will

experience, including

(1.) a sense of awe,

(2.) a sense of wonder,

(3.) a sense of pride,

(4.) a sense of serenity,

(5.) a sense of belonging,

(6.) a sense of connection with the past,

depending on the level of wisdom of a person,

(7.) a sense of camaraderie with respect to

nature,

(8.) a sense of sacredness, being an appre-

ciation of, and a reverence for, sacred things, and

last but not less

(9.) a sense of absolute beauty and truth,

stimulating the development of a higher level of

wisdom that will ultimately lead to enlightenment.

Thai sacred places are linked with the people

through belief, ritual, magic and religion. They are

a projection of the ideas feelings and everyday life

of the Thai people. A sense of a sacred place should

be conceptualized in terms of dominant feelings. In

a sacred dimension, it helps people to connect with

the sacredness. In a profane dimension, it help to

encourage people to be aware and proud of their

cultural identity and heritage, and to conserve

and protect its memory, vitality, continuity and

spirituality.

The spirit of a place is not an intrinsic

attribute of either the location or time. Rather it

is the result of a spiritual response of individuals

and society to the place. It is, therefore, not only

something peculiar to old sacred places but common

also in newly built places. The spirit of a place is

shown in the ways the place is used and valued by

people. The spirit of Thai sacred places is visualized

by Thai people who give their meanings. Spirituality

is linked to the sense of community, where beings

are interconnected and interdependent in their

existence. We worship symbols of sacred mountains

not only because they have a sacred meaning, but

also we are a part of them. They are sources of our

force, our spirituality and our soul.

87

Places that lack a “sense of place” are

sometimes referred to as “placeless” or “inauthentic”.

Sacred places that lack a “sense of place” places

that have no sacred meaning for the people and

no special relationship to the culture in which they

are located. Nowadays, Thailand tends to have an

increasing number of sacred places that lack a

“sense of sacred place”. It has been caused by the

change of attitudes among Thai people. Since they

began to isolate ‘the sacred’ from the ‘profane’ and

focus on success and happiness in the secular world

the sacred world has, for them, lost its worth and

appeal.

A good example of a sacred place that

lacks a sense of sacred place is Bangkok. In the past,

Bangkok is the sacred state of Thailand but this place

hardly ever have any sacred meaningful relationship

with Thai people in the present day. It is only a

profane capital city, the political and financial

centre of the country. Even if, a number of the local

temples in Bangkok do not, however, really have

meaningful relationship with the people in the area.

Religious places are built to cater for superficial

worship. Some sacred places that have been heavily

commercialized for tourism or other profane

purposes appear to have lost their sense of a sacred

place. Even the god-king status of the monarch has

been changed to that of a person displaying ideal

values and who is currently also perceived as the

father of the nation. This means that he is more

closely connected to ordinary people and losing his

status of divinity.

Summary

The meanings of sacred space and places

in Thai context are varies. It lies in the spiritual

space, physical space, social, cultural space and

mind space. In Thai notions, both sacred spaces and

sacred place is defined as a place that evokes a

sense of sacredness of space and time. It can help

layman feel the same oneness with the nature. In

Thai context, sacred place is not the sole preserve

of certain religions, faiths or the holy power. Rather

its meaning is accessible to all. In this sense, the

sacred and the secular combine. Everyone can

experience the sacredness of a place through their

senses, including their consciousness and they can

experience in daily life

Characteristics of Thai sacred place are

(1.) integrity in diversity, (2.) hierarchy of spaces, (3.)

complex layers, (4.) patchwork of overlap space, (5.)

blurred boundary, (6.) flexibility , (7.) a symbolism

space, (8.) virtual space, (9.) experience space.

Thai sacred place usually comprise these char-

acteristics and the last but not less it is the

intangible aspects of spirit and feeling or “sense of

place”.

88

Bibliography_____. Siam Mapped : A History of the Geo-Body of a Nation. Honolulu : University of Hawai’i Press. Elder D. Todd Christofferson. 2004. A Sense of the Sacred, : Brigham Young University.ICOMOS. 1994. The Nara Document on Authenticity. Nara : ICOMOS. ICOMOS. 2008. Quebec Declaration on the Preservation of the Spirit of Place. Quebec : ICOMOS.JIVE’, N. G., & LARKHAM, P. J. 2003. Sense of Place, Authenticity and Character: A Commentary. Journal of Urban Design, 8 (Number 1), 67-81. Laurence Loh. 2007. Conveying the Spirit of Place. in UNESCO. 2007. Asia Conserved : Lessons Learned from the UNESCO Asia-Pacific Heritage Awards for Culture Heritage Conservation (2000-2004). Bangkok : UNESCO.Norberg-Schulz, C. 1980. Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York : Rizzoli.Prawase Wasi. 2007. Humans’ Way of Life in the Twenty First Century (4th ed.). Bangkok : Suan Gern Mee Ma. Relph, E. 1986. Space and Place: Place and Placelessness (3rd printed). London : Pion Limited.Thongchai, W. 1994. Siam Mapped : A History of the Geo-Body of a Nation. Honolulu : University of Hawai’i Press. UNESCO-MAB. 2006. Conserving Cultural and Biological Diversity: The Role of Sacred Natural Sites and Cultural Landscapes. Paris: UNESCO.Woodward, S. C. 2008. Visitor Centres and the Spirit of Place. International Centre for Responsible Tourism Occasional Paper, 10 (Autumn 2008).

Sense of place is the feeling or feelings that

an individual experiences when in the presence

of that place which are (1.) a sense of awe, (2.) a

sense of wonder, (3.) a sense of pride, (4.) a sense

of serenity, (5.) a sense of belonging, (6.) a sense

of connection with the past, and with high level of

wisdom some people will experience (7.) a sense of

comrade to the nature, (8.) a sense of the sacred

which is an appreciation and reverence for sacred

things, and last but not lease (9.) a sense of the

absolute beauty and truth that stimulate the

development of a higher level of wisdom that will

ultimately lead to enlightenment. These are some

spatial characteristics of Thai sacred place that

may lead to more comprehensive understanding of

various dimension of Thai sacred places.

89

เครองประดบทองคำาพบทปราสาทบานถนนหก จงหวดนครราชสมา กบการกำาหนดอายสมย The Golden Statuary Jewellery at Prasart Ban Thanon Hak, Nakorn Ratchasima Province :

Stylistic Study and Dating

ดร.วรรณวภา สเนตตา | Vanvipha Suneta (Ph.D.)

ภาควชาออกแบบเครองประดบ | Department of Jewelry Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

บทความนกลาวถง เครองทองประดบประตมากรรมศลปะเขมรชดสำาคญทจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาต

พมาย พบทปราสาทบานถนนหก จงหวดนครรราชสมา ซงเคยมการศกษารปแบบศลปกรรมมาแลวอยางกวางขวาง

อยางไรกตามในการศกษาทผานมานน ยงขาดการเชอมโยงเปรยบเทยบลวดลายเครองประดบชดน กบงานประดบ

สถาปตยกรรม และตรวจสอบรวมกบรปแบบแผนผงปราสาทบานถนนหก ซงจะชวยใหการกำาหนดอายเครองประดบ

ชดนมความชดเจนยงขน และเปนอกหลกฐานหนงทสนบสนนวา เมองพมายและชมชนโดยรอบในชวงพทธศตวรรษท

16-17 เปนบานเมองขนาดใหญทมความสำาคญในระดบภมภาค

Abstract

The set of gold statuary jewellery in the National Museum of Phimai were discovered in-situ at

Prasart Ban Thanoh Hak, a provincial Khmer sanctuary south of Phimai in Nakorn Ratchasima Province,

and have been widely studied as classic examples of Baphoun style adornment. However, the comparative

study of the motifs and building plan of the sanctuary reveals a coherent chronology. Nonetheless, the age

of these gold ornaments can be precisely dated with the result that Phimai and surrounding monuments

are the most significant in the region that date from the sixteenth to seventeenth centuries of the Buddhist

Era.

90

บทนำา

ชมชนอารยธรรมเขมร ในภาคตะวนออกเฉยง

เหนอของประเทศไทยชวงพทธศตวรษท16-17 มศนยกลาง

ทเมองพมาย ในจงหวดนครราชสมา ซงเปนทตงของ

ปราสาทหนพมาย ปราสาทแบบเขมรทสถาปนาขนในชวง

ตนพทธศตวรรษท 17 โดยกลมคนชนสงทมบทบาทใน

ทองถนและเปนเครอญาตกบกษตรยเขมรทเมองพระนคร1

รอบเมองพมาย ยงปรากฏหลกฐานการสราง

ชมชนและศาสนสถานมาตงแตชวงกลางพทธศตวรรษท

16 กระจายอยในบรเวณชมชนทางทศใตและทศตะวนตก

และขยายขนไปทางทศเหนอของเมองพมาย หนงในศาสน-

สถานเหลานคอปราสาทบานถนนหก ปจจบนตงอยในเขต

อำาเภอหนองบนนากทางทศใตของเมองพมาย ซงในการ

บรณะปราสาท โดยกรมศลปากรไดพบชดเครองทองประดบ

ประตมากรรมชนสำาคญ ประกอบดวย มงกฎ กะบงหนา

กรองศอ พาหรด ทองพระกร และกณฑล ปจจบนจดแสดง

ในพพธภณฑสถานแหงชาตพมาย กำาหนดอายในศลปะแบบ

บาปวนราวปลายพทธศตวรรษท 162

อยางไรกดไดมขอสนนษฐานวาเครองประดบ

ชดนนาจะสรางขนในรชสมยของพระเจาชยวรมนท 7 (ราว

พ.ศ. 1724-1763) เพอเปนศราภรณของพระพทธรปใน

ศาสนาพทธมหายานแบบบายน ซงมศนยกลางทปราสาท

หนพมาย3 โดยมหลกฐานสำาคญคอมงกฎทรงกลบดอกบว

ซอนชน อนเปนศราภรณทพบทวไปในรปเคารพสมยบายน

เครองประดบประตมากรรมชดน ทำาขนจาก

ทองคำาดนลายประดบดวยอญมณ ยกเวนมงกฎทรงกลบ

ดอกบวซอนชนเปนงานกะไหลทองบนสำารด ประดบดวย

อญมณ การตรวจสอบลวดลายเบองตนสามารถจดกลม

กะบงหนา มงกฎทรงกรวย กรองศอ ทองพระกรและกณฑล

เปนเครองประดบชดเดยวกน สวนมงกฎทรงกลบดอกบว

ซอนชนและพาหรดมลวดลายทตางออกไป และมความเปน

ไปไดทเครองประดบเหลานอาจถกพบในสถานทตางๆ

แตนำามารวบรวมไวในชดเดยวกน หรออาจสรางขนสำาหรบ

รปเคารพหลายองค

จากประเดนดงกลาว บทความนจะไดกลาว

เชอมโยงเปรยบเทยบลวดลายเครองประดบชดน กบ

ประตมากรรมและงานประดบสถาปตยกรรมเขมรในสมย

บาปวน นครวด และบายน ประกอบกบการตรวจสอบ

รปแบบแผนผงปราสาทบานถนนหก และนำาเสนอขอ

สนนษฐานเพมเตมทชวยใหการกำาหนดอายเครองประดบ

ชดนมความชดเจนยงขน โดยมแนวโนมทเครองประดบน

อาจสรางขนในทองถน ซงมการรบอทธพลศลปกรรมจาก

ศนยกลางทเมองพระนครและการผสมผสานเขากบรสนยม

ในทองถน เชนเดยวกบทปรากฏในงานศลปกรรมเขมรท

พบทวไปในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

รปแบบและลวดลายของเครองประดบทองคำาจากปราสาท

บานถนนหก

เครองประดบประตมากรรมเขมร ปรากฏ

หลกฐานทงในเทวรปและพระพทธรปทรงเครองทสราง

จากหนทรายและสำารด ซงแสดงรายละเอยดของการสวม

เครองประดบเหลานไดอยางเสมอนจรง โดยทวไปแลว

เครองทรงและศราภรณของรปเคารพ ในศลปะเขมร

สามารถตรวจสอบววฒนาการลวดลายไดเชนเดยวกบ

งานประดบสถาปตยกรรม ซงนกวชาการ อาทเชน

ศาสตราจารยชอง บวเซอรลเยร (Boisselier J.) และ

หมอมเจาสภทรดศ ดศกล ไดทรงศกษาไว และใชเปน

บรรทดฐานในการศกษารปแบบงานศลปกรรมเขมรทงใน

ประเทศกมพชาและในดนแดนไทย

1 กรมศลปากร, เมองพมาย (กรงเทพฯ : สำานกพมพสมาพนธ, 2531), 42.2 กรมศลปากร, นำาชมพพธภณฑสถานแหงชาตพมาย (กรงเทพฯ : ถาวรกจการพมพ, 2542), 97.3 พรยะ ไกรฤกษ, รากเหงาแหงศลปะไทย (กรงเทพฯ : สำานกพมพรเวอรบคส, 2553), 314-316.

91

ภาพท 1 : เศยรพระโพธสตวอวโลกเตศวร จาก จ.นครราชสมา(พช.เชยงใหม)ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, รากเหงาแหงศลปะไทย (กรงเทพฯ : สำานกพมพรเวอรบคส, 2553), 294.

ภาพท 2 : ภาพลายเสนมงกฎทรงกลบดอกบวซอนชนและกะบงหนาลายดอกกลม ศลปะนครวดทมา : หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะขอม (กรงเทพฯ : ครสภา, 2539), 404.

เครองทรงและศราภรณประกอบดวย มงกฎทรง

กรวยสำาหรบสวมทบมวยพระเกศา และกะบงหนาซงใชคาด

รอบพระเศยร ประดบดวยกรองศอ กณฑล พาหรดและ

ทองพระกร สำาหรบเทวรปในศาสนาฮนดและพระโพธสตว

ในศาสนาพทธมหายาน มกตกแตงดวยรดพระองคคาดทบ

ผานงอยางประณตสวยงาม

รปแบบของมงกฎ และกะบงหนาปรากฏใน

ประตมากรรมเขมรสมยพะโค ราวตนพทธศตวรรษท 15

และเปนตนแบบสำาคญของศราภรณในระยะตอมา

ลวดลายสำาคญประกอบดวยลายรปสเหลยมขนมเปยกปน

4 สนต เลกสขม, กระหนกในดนแดนไทย (กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ, 2545), 80-81.5 หมอมเจา สภทรดศ ดศกล, ศลปะขอม (กรงเทพฯ : ครสภา, 2539), 94.6 Boisselier J., “Évolution du Diadème dans la Statuaire Khmère,” Bullentin de la Sociètè des Études Indochinoises 25, 2 (1950) : 13.

หรอลายหนากระดานดอกซกดอกซอน4 ลายเมดประคำา

และ “ลายใบไมรปสามเหลยมเลกๆ คนดวยลายกานตอ

ดอก”5 ซงเปนลวดลายทพบเสมอในเครองประดบประต-

มากรรมเขมรตลอดชวงพทธศตวรรษท 16

ในระยะตอมาลวดลายของกะบงหนา สมยบาปวน

(ราว พ.ศ. 1550-1650) จะปรากฏแถวลายกลบบวขนาด

เลกเพมเขามา6 (ภาพท 1) มงกฎทรงกรวยจะตกแตงดวย

ลายใบไมรปสามเหลยมเปนแถวลดหลนกน ซงตอมาลาย

ใบไมนจะมขนาดเลกลงและเพมจำานวนขน จนมลกษณะ

คลายรปฟนปลาในสมยนครวด (ราวพ.ศ.1650-1720)7

92

นอกเหนอจากลวดลายแลวสดสวนของมงกฎ

และกะบงหนามพฒนาการทเหนไดชดเจน โดยเนนแถว

ลวดลายของกะบงหนา เพมลายดอกไมขนาดใหญตรงกลาง

และเหนอใบพระกรรณทงสองขาง สดสวนของมงกฎทรง

กรวยปรบใหมความสงเพมมากขน ซงนกวชาการไดตงขอ

สงเกตไววาสดสวนมงกฎสมยนครวดเปนทรงแหลมสง ตาง

จากสมยบาปวนอยางเดนชด นอกจากนยงปรากฏมงกฎ

ทรงกลบดอกบวซอนชนลดหลนกน8 (ภาพท 2) ซงพบวา

เปนรปแบบทนยมตอมาในประตมากรรมสมยบายน (ราว

พ.ศ. 1720-1780)

แมวาววฒนาการของลวดลายจะไดมการศกษา

ไวเปนแบบแผนแลวกตาม แตรสนยมทางงานชางยอมทำาให

เกดการสรางสรรคศลปกรรมทมการผสมผสานอทธพล

ศลปะรนเกาเขากบรปแบบใหมอยเสมอ และเปนเงอนไข

สำาคญของศลปกรรมเขมรทพบในดนแดนไทย ซงรบอทธพล

ตนแบบจากเมองพระนครและผสมผสานเขากบความนยม

ในทองถน

เครองประดบทองคำาจากปราสาทบานถนนหกเปน

อกตวอยางหนงทแสดงการผสมผสานรปแบบศลปกรรม

ลวดลายสำาคญประกอบดวยลายใบไมรปสามเหลยมคนดวย

ลายกานตอดอก ลายเมดประคำา และ“ลายดอกกลม” ซง

มาแทนทลายหนากระดานดอกซกดอกซอน ทพบเสมอใน

เครองทรงประตมากรรม ในศลปะยคกอนหนา รายละเอยด

ของลวดลายมดงน กะบงหนา (ภาพท 3) ตกแตงดวยแถว

ลายใบไมรปสามเหลยม คนดวยลายกานตอดอกแถวลาย

ดอกกลม คนดวยแถวลายเมดประคำา และประดบลาย

ดอกไมแบบสกลบตรงกลาง และเหนอใบพระกรรณทงสอง

ขางฝงดวยอญมณ

ภาพท 3 : กะบงหนาทมา : Bunker E. and Latchford D., Khmer Gold Gifts from the Gods (Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd., 2008) Fig. 4.26a.

มงกฎทรงกรวย (ภาพท 4) ตกแตงดวยลาย

กลบบวขนาดเลกและลายใบไมรปสามเหลยม คนดวยลาย

กานตอดอกซอนลดหลนกน 4 ชน ตามแบบแผน

เครองประดบสมยบาปวน มงกฎเปนทรงกรวยไมแหลมสง

มากนกเมอเปรยบเทยบกบความนยมในเครองประดบ

สมยนครวด

7 หมอมเจา สภทรดศ ดศกล, ศลปะขอม (กรงเทพฯ : ครสภา, 2539), 94. 8 Boisselier J., “Évolution du Diadème dans la Statuaire Khmère,” Bullentin de la Sociètè des Études Indochinoises 25, 2 (1950) : 15.

93

ภาพท 4 : มงกฎทรงกรวย และภาพท 5 : กรองศอทมา : Bunker E. and Latchford D., Khmer Gold Gifts from the Gods (Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd., 2008) Fig. 4.26b และ 4.27a.

กรองศอ (ภาพท 5) แยกออกเปนสองชนและคง

มหวงขนาดเลกสำาหรบยดเพอประดบบรเวณบาของรป

เคารพซงหกหายไปแลว9 ลวดลายกรองศอเปนระเบยบ

เดยวกบกะบงหนา ประกอบดวยแถวลายดอกกลมคนดวย

แถวลายเมดประคำา ประดบลายดอกไมแบบสกลบ ตรง

กลางฝงดวยอญมณ นอกจากนแถวลายดอกกลมยงใช

ตกแตงทองพระกรและกณฑล (ภาพท 6-7) ซงคงเปนการ

ออกแบบลวดลายเครองประดบในชดเดยวกน

พาหรด (ภาพท 8) ประดบดวยลายดอกไมโดย

รอบลกษณะลวดลายตางไปจากเครองประดบชนอน คอ

เปนลายดอกไมแบบแปดกลบซอนกนสองชนประดบดวย

อญมณตรงกลาง ซงพบวาเปนลวดลายทใชในงานประดบ

สถาปตยกรรมสมยนครวดมากอน และเปนรปแบบทนยม

อยางมากในเครองประดบประตมากรรมสมยบายน

ศราภรณอกชนหนงคอ มงกฎทรงกลบดอกบว

ซอนชน (ภาพท 9) มรปแบบและวสดทตางออกไปโดยเปน

งานกะไหลทองบนสำารด ทำาใหมนำาหนกมากกวาเครอง

ประดบชนอน มงกฎเปนทรงกลบดอกบวซอนชนลดหลนกน

4 ชน ประดบลายวงกลมทกลบบวสวนยอดบนสดประดบ

ดวยอญมณ

สนนษฐานวาลวดลายเครองประดบชดนพฒนา

ขนจากรปแบบทพบทวไปในประตมากรรมเขมร โดยเฉพาะ

ลายดอกกลมทมาแทนลายหนากระดานดอกซกดอกซอน

ซงอาจเหมาะสมมากกวาในการประดบอญมณ

9 ตวอยางของกรองศอทสมบรณอาจเปรยบเทยบไดกบเครองทอง ประดบเทวรปอกชดหนง ปจจบนเปนสมบตสวนบคคล พบในบรเวณ เมองเกาะแกร กำาหนดอายราวปลายพทธศตวรรษท 15 ดรายละเอยดเพมเตมใน Bunker E., “Splendour and Sensuality in Angkor Period Khmer Jewellery,” Orientation 31, 3 (March, 2000) : 105.

4

5

94

ภาพท 6 : กณฑล และภาพท 7 : ทองพระกรทมา : Bunker E. and Latchford D., Khmer Gold Gifts from the Gods (Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd., 2008) Fig. 4.26c และ 4.26e.

ภาพท 8 : พาหรดทมา : Bunker E. and Latchford D., Khmer Gold Gifts from the Gods (Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd., 2008) Fig. 4.26d.

ภาพท 9 : มงกฎทรงกลบดอกบวทมา : Bunker E. and Latchford D., Khmer Gold Gifts from the Gods (Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd., 2008) Fig. 4.27b.

6

7

95

ภาพท 10 และ 11 : พาหรดและกรองศอประดบทวารบาลสำารด จากปราสาทสระกำาแพงใหญทมา : สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. ผแปล, “ประตมากรรมสมฤทธ พบทปราสาทสระกำาแพงใหญ อำาเภออทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ ของศาสตราจารยชอง บวสเซอลเย.” ศลปากร 33, 4 (กนยายน-ตลาคม 2532) : 11-12.

ภาพท 12 และ 13 : อทรพนธะ ภาพขยายจากประตมากรรมเทวสตรจาก Radcliffe Collection

ทมา : Bunker E. and Latchford D., Adoration and Glory the Golden Age of Khmer Art. (Thailand : Darnsutha Press

Co.,Ltd., 2004), Fig.79a.

อยางไรกตาม การศกษาพบวาลายดอกกลม

เรมปรากฏในเครองประดบประตมากรรมสมยบาปวน

ตวอยางสำาคญไดแกประตมากรรมทวารบาลสำารด พบท

ปราสาทสระกำาแพงใหญ จงหวดศรสะเกษ (ภาพท 10-11)

ปจจบนจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาตพมาย กรอง

ศอและพาหรดของทวารบาลองคนตกแตงดวยลายดอก

กลม ประดบดวยลายดอกไมแบบสกลบตรงกลาง และอาจ

กำาหนดอายในชวงปลายพทธศตวรรษท 16 สอดคลองกบ

จารกทปราสาทสระกำาแพงใหญซงกลาวถงการสถาปนา

เทพเจาประจำาศาสนสถานแหงน10

อกตวอยางหนงคอประตมากรรมเทวสตร สลก

จากหนทราย มลวดลายเครองประดบประกอบดวยลายดอก

กลมและลายดอกไมแบบสกลบ (ภาพท 12-13) อยางไร

กด ประตมากรรมนปจจบนเปนสมบตสวนบคคลและไม

ระบแหลงทมา ในทนจงเปนเพยงการตงขอสงเกตเรอง

ลวดลายทนาจะเกยวของกบเครองประดบในศลปะแบบ

บาปวน

10

12

13

11

96

ลายดอกกลมยงเปนลวดลายทนยมอยางมากใน

สมยนครวด พบทงในเครองประดบประตมากรรมและเปน

ลายประดบสถาปตยกรรม (ภาพท 14) หลกฐานสวนหนง

ปรากฏในศราภรณของพระโพธสตวอวโลกเตศวร ศลปะ

แบบนครวด ซงพบในประเทศกมพชาและในดนแดนไทย11

รปเคารพเหลานสลกจากหนทรายทรงมงกฎและ

กะบงหนาประดบดวยลายดอกกลม อนเปนตนแบบสำาคญ

ของลายประดบทนยมตอเนองในศลปะบายน

สำาหรบเครองประดบชนทเปนประเดนปญหาใน

การกำาหนดอาย คอมงกฎทรงกลบดอกบวซอนชน (ภาพท

9) ซงเปนศราภรณทพบเสมอในประตมากรรมพระโพธสตว

และพระพทธรปทรงเครองสมยบายน12 อยางไรกด การ

ศกษาของนกวชาการพบวา มงกฎรปแบบนมมากอนใน

ประตมากรรมทวารบาลจากปราสาทพนมกรม ศลปะสมย

นครวด13

10 กรมศลปากร, จารกในประเทศไทยเลม 3 อกษรขอม พทธศตวรรษท 15-16 (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2529), 171-175. และ สภทรดศ ดศกล,หมอมเจา. ผแปล, “ประตมากรรมสมฤทธ พบทปราสาทสระกำาแพงใหญ อำาเภออทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ ของศาสตราจารยชอง บวสเซอลเย.” ศลปากร 33, 4 (กนยายน-ตลาคม 2532) : 7. 11 ตวอยางเชนพระโพธสตวอวโลกเตศวร (BK 152) (BK182) ไดจากการบรณะบรเวณปราสาทบนทายกฎ และเศยรพระโพธสตวอวโล-กเตศวรจากสโขทยในพพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร ดรายละเอยดเพมเตมใน Ishizawa, Yoshiaki. ed., “Special Issue on the Inventory of 274 Buddhist statues and the stone pillar discovered from Banteay Kdei temple,” Renaissance Culturelle du Cambodge 21 (2004), 219. และ Woodwards H.W., The Sacred Sculpture of Thailand (Thailand : Riverbooks, 1997), 9697. 12 มงกฎรปแบบนยงสมพนธกบอษณษะของพระพทธรปหนทรายศลปะลพบรหลายองคในจงหวดลพบร ซงนกวชาการพบวาลกษณะของอษณษะทคลายทรงมงกฎรปดอกบวซอนชน คงจะเปนอทธพลศลปะแบบบายนทยงคงปรากฏตอเนองในทองถนหลงจากทอทธพลศลปะ เขมรไดคลคลายลงในชวงพทธศตวรรษท 19 ดรายละเอยดเพมเตมใน ศกดชย สายสงห, “พระพทธรปในยคหวเลยวหวตอของศลปะไทย ระหวางพทธศตวรรษท 18 ถงกลางพทธศตวรรษท 19,”เอกสารประกอบการสมมนาโครงการนำาเสนอผลงานคนควาดานประวตศาสตร ศลปะไทยและเอเชยอาคเนย เสนอทอาคารศนยรวม มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ, 3-4 กรกฎาคม 2553. (อดสำาเนา)13 Boisselier J., “Évolution du Diadème dans la Statuaire Khmère,” Bullentin de la Sociètè des Études Indochinoises 25, 2 (1950) : 15. และ หมอมเจา สภทรดศ ดศกล, ศลปะขอม (กรงเทพฯ : ครสภา, 2539), ภาพท 210.

ภาพท 14 : ลายประดบผนงปราสาทนครวดทมา : หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะขอม (กรงเทพฯ : ครสภา, 2539), 156.

97

นอกจากนการศกษาพบวามงกฎทรงกลบดอก

บวซอนชนยงเปนศราภรณของรปเคารพในศาสนาพทธ

มหายานสมยนครวด ตวอยางเชน พระพทธรปนาคปรก

ทรงเครองในพพธภณฑพนมเปญ (GA 3296)14 และ

พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร จากปราสาทบงมาเลย

(DCA 5352) ในศนยอนรกษศลปกรรมเมองพระนคร

(ภาพท 15) ซงทรงมงกฎรปกลบดอกบวซอนชนและกะบง

หนาในศลปะแบบนครวด

จากการเปรยบเทยบลวดลายทกลาวมาขางตน

สนนษฐานวาชดเครองประดบทองคำาจากปราสาทบาน

ถนนหก เปนงานทสรางขนในชวงปลายพทธศตวรรษท 16

ถงตนพทธศตวรรษท 17 โดยมแรงบนดาลใจจากศลปะ

แบบบาปวนทสบทอดมาและมการผสมผสานลวดลายใหม

ทพฒนาขนในศลปะแบบนครวด

นอกจากนสดสวน ลวดลายและวสดทตางกนของ

เครองประดบจากปราสาทบานถนนหก ทำาใหเชอไดวาเปน

การสรางถวายแกรปเคารพหลายองค โดยอาจเปนศราภรณ

ของเทวรป พระพทธรปทรงเครอง หรอพระโพธสตวกได

ดงนนจงยากทจะสรปไดอยางชดเจนวาเครองประดบชดน

เกยวของกบพทธศาสนามหายานในสมยพระเจาชยวรมน

ท 7 ตามทนกวชาการไดตงขอสงเกตไว

ประกอบกบการพบประตมากรรมพระโพธสตว-

อวโลกเตศวร และพระพทธรปนาคปรกทรงเครองศลปะ

แบบนครวดจำานวนมากทเมองพระนครและในดนแดน

ไทยเปนหลกฐานซงช ใหเหนวาการบชารปเคารพในคต

พทธศาสนามหายานไดแพรหลายมากอนหนาการสถาปนา

พทธศาสนามหายานในสมยพระเจาชยวรมนท 7 แลว โดย

เฉพาะอยางยงในแถบเมองพมาย

ปราสาทบานถนนหก : รปแบบแผนผงศาสนสถานชวง

พทธศตวรรษท 16-17

แผนผงปราสาทบานถนนหก ประกอบดวยปราสาท

ประธานหลงเดยวตงหนไปทางทศตะวนออก ลอมรอบดวย

กำาแพงแกว และเปดเปนโคประในทศตะวนออกและทศ

ตะวนตก ดานนอกลอมรอบดวยสระนำาอกชนหนงโดยม

ทางเขาเฉพาะดานทศตะวนออกอนเปนแบบแผนของ

ศาสนสถานประจำาชมชนอารยธรรมเขมรในชวงพทธ

ศตวรรษท 16-17 ทพบทวไปในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ของประเทศไทย (ภาพท 16)

ภาพท 16 : ปราสาทบานถนนหก

ภาพท 15 : พระโพธสตวอวโลกเตศวร จากปราสาทบงมาเลยทมา : International Council of Museum ed., One Missing Objects. (Spain : EFEO., 1997), 23.

98

14 Jessup H. and Zephir T. ed., Sculpture of Angkor and Ancient Cambodia : Millennium of Glory (USA. : Thames and Hudson Ltd., 1997), 272.15 ปราสาททกอดวยศลาแลงทงหลงอกแหงหนงคอกพราหมณจำาศล อำาเภอสดา ทางทศเหนอของเมองพมาย แผนผงของกพราหมณจำาศลประกอบดวย ปราสาทประธานสามหลงตงหนไปทางทศตะวนออกลอมรอบดวยกำาแพงแกวและโคประ โดยมสระนำาลอมรอบอกชนหนง กำาหนดอายจากลวดลายทบหลงและงานประดบในศลปะแบบบาปวน16 สรศกด ศรสำาอาง, “รายงานการสำารวจโบราณสถานในเขตจงหวดบรรมย สรนทรและศรสะเกษ,” โบราณคด 6, 3 (พฤษภาคม 2519) : 88-99.

ปราสาทประธาน โคประและกำาแพงแกวกอดวย

ศลาแลง ตางไปจากศาสนสถานรวมสมยในชมชนใกลเคยง

ทเปนปราสาทกอดวยอฐ15 ปราสาทประธานมผงเปนรป

สเหลยมจตรส มซมประตทางเขาดานเดยวทางทศตะวน

ออก ปจจบนสวนบนของปราสาทพงทลายลงหมดแลว คง

เหลอเพยงโครงสรางกรอบประตหนทราย (ภาพท 17)

การสำารวจศาสนสถานแหงนในระยะแรกพบชน

สวนทบหลงสลกลายหนากาลคายทอนพวงมาลยและหนา

บนสลกลายกานตอดอกซงจดอยในศลปะแบบบาปวน16

จากการบรณะโดยกรมศลปากร พบรองรอยของฐานขนาด

เลกกอดวยศลาแลงทางดานทศตะวนออกและทศใตของ

ปราสาทประธาน และสนนษฐานวาคงมอาคารขนาดเลก

เหลานตงอยทงสทศ ซงใชเปนทประดษฐานรปเคารพองค

อน ๆ ในศาสนสถาน

ภาพท 17 : ปราสาทประธาน ปราสาทบานถนนหก

ทงนการสรางอาคารขนาดเลกลอมรอบปราสาท

ประธานทงสทศไมเคยปรากฏในแผนผงศาสนสถานทสราง

ขนในชวงพทธศตวรรษนมากอน สนนษฐานวาอาคารเหลา

นอาจสรางขนเพมเตมในระยะหลงและคงมการบชารป

เคารพหลายองคในศาสนสถาน ซงนอกจากรปเคารพสำาคญ

ทประดษฐานในปราสาทประธานแลวอาจมการปรบเปลยน

โคประทศตะวนออกเพอประดษฐานรปเคารพองคอนๆ

ดวย เนองจากพบวากำาแพงแกวดานทศตะวนออกไดเวน

วางเปนชองเปดทนาจะใชเปนทางเขาออกอกทางหนง

จากรปแบบแผนผงและหลกฐานงานประดบ

สนนษฐานวาปราสาทบานถนนหกคงสรางขนในราวปลาย

พทธศตวรรษท 16 ถงตนพทธศตวรรษท 17 สมพนธกบ

กลมปราสาทรวมสมยในชมชนใกลเคยงเชนปราสาทพะโค

อำาเภอโชคชย และปราสาทบงคำา อำาเภอปกธงชย

นอกจากนเมอพจารณารวมกบขอสนนษฐานเรอง

ลวดลายเครองประดบทองคำาทพบทปราสาทแหงน ซง

แสดงการผสมผสานรปแบบศลปะแบบบาปวนทสบทอด

มาและปรากฏรปแบบใหมทพฒนาขนในศลปะแบบนครวด

ทำาใหเชอไดวาศานสถานและเครองประดบประตมากรรม

ชดนอาจสรางขนในชวงเวลาใกลเคยงกน

ศาสนสถานและงานศลปกรรมทพบในชมชน

บานถนนหกจงเปนหลกฐานสำาคญอกแหงหนงของชมชน

รอบเมองพมาย ซงแสดงใหเหนถงการตงถนฐานตลอดชวง

พทธศตวรรษท 16-17 รวมสมยกบการสถาปนาปราสาท

หนพมาย อนเปนลกษณะของบานเมองขนาดใหญทมความ

สำาคญในระดบภมภาค

99

บรรณานกรมกรมศลปากร. 2529. จารกในประเทศไทยเลม 3 อกษรขอมพทธศตวรรษท 15-16. กรงเทพฯ :กรมศลปากร.______. 2531. เมองพมาย. กรงเทพฯ : สำานกพมพสมพนธ.______. 2542. นำาชมพพธภณฑสถานแหงชาตพมาย. กรงเทพฯ : ถาวรกจการพมพ.พรยะ ไกรฤกษ. 2553. รากเหงาแหงศลปะไทย. กรงเทพฯ : สำานกพมพรเวอรบคส.ศกดชย สายสงห. พระพทธรปในยคหวเลยวหวตอของศลปะไทยระหวางพทธศตวรรษท 18 ถงกลางพทธศตวรรษท 19. เอกสารประกอบการสมมนาโครงการนำาเสนอผลงานคนควาดานประวตศาสตรศลปะไทยและเอเชยอาคเนย เสนอทอาคารศนยรวม มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ, 3-4 กรกฎาคม 2553. (อดสำาเนา)สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. 2539. ศลปะขอม. กรงเทพฯ : ครสภาสภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. ผแปล. ประตมากรรมสมฤทธพบทปราสาทสระกำาแพงใหญ อำาเภออทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ ของศาสตราจารยชอง บวสเซอลเย. ศลปากร 33, 4 (กนยายน-ตลาคม 2532) : 7-14.สรศกด ศรสำาอาง. รายงานการสำารวจโบราณสถานในเขตจงหวดบรรมย สรนทรและศรสะเกษ. โบราณคด 6, 3 (พฤษภาคม 2519) : 87-108.สนต เลกสขม. 2545. กระหนกในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ.Boisselier, Jean. Le Cambodge. 1966. Paris : Picard, Manuel d’archèologie d’Extrème-Orient 1.______. Évolution du Diadème dans la Statuaire Khmère. Bullentin de la Sociètè des Études Indochinoises 25, 2 (1950) : 1-24.Bunker, Emma. Splendour and Sensuality in Angkor Period Khmer Jewellery. Orientation 31, 3 (March, 2000) : 102-113.Bunker, Emma and Latchford, Douglas. 2004. Adoration and Glory the Golden Age of Khmer Art. Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd.______. 2008. Khmer Gold Gifts from the Gods. Thailand : Darnsutha Press Co.,Ltd.International Council of Museum. ed., 1997. One Hundred Missing Objects. Spain : EFEO.Ishizawa, Yoshiaki. ed., Special Issue on the Inventory of 274 Buddhist statues and the stone pillar discovered from Banteay Kdei temple. Renaissance Culturelle du Cambodge 21 (2004). Jessup, Helen and Zephir, Thierry ed., 1997. Sculpture of Angkor and Ancient Cambodia : Millennium of Glory. USA. : Thames and Hudson Ltd.Woodwards, Hiram Wood. 1997. The Sacred Sculpture of Thailand. Thailand : Riverbooks.

100

วฒนธรรมการลอกเลยนแบบCombating Imitation Culture

ศดาลย ฆโนทย | Sidalai Kanothai

ภาควชาออกแบบเครองประดบ | Department of Jewelry Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

ในโลกป ค.ศ. 2011 อนเตมไปดวยการนำาเสนอสงสรางสรรคเปนนวตกรรม และทขาดไมไดกคอนกโจรกรรม

นนกคงเปนกรรมของมนษยชาตทไมวาโลกจะหมนวนเปนลกขางอกไมรกรอบตอกรอบ มความเจรญถงขดสดเพยงไร

อยางไรเรากคงยงตองพบเจอการปฏบตของบคคล กลมคนทเหนแกตวเอาแตได มเจตนาเปนนกลอกเลยนแบบความคด

ทไมมปญญาคดวาคณคาของสงทไดมามนคมคาแลวหรอกบคาความเปนคนทสญเสยไป ซำายงปลกฝงความคดสราง

ความเชอใหปฏบตตามเพอผลประโยชนสวนตน และในเมอเราไมอาจคาดหวงกบสงทผานเลยไปใหดขนได เปนการดถา

เราจะปลกและฝงจตสำานกอนดทพงปฏบตแกเยาวชนในเรองกฎระเบยบของสงคม จรยธรรม จรรยาบรรณ รวมถงสทธ

ความชอบธรรมทบคคลไมควรละเมด เชน ลขสทธซงเปนทรพยสนทางปญญา ทกฎหมายใหความคมครองแกผสรางสรรค

ผลงาน เราสามารถมเจตนาคดลอกไดเพยงแรงบนดาลใจ มอาจจงใจคดลอกผลงานทมเจาของอยแลวมาเปนของตนได

หากทำาเชนนนเทากบวาเราไดกออาชญากรรม หากมนษยในสงคมตระหนกถงหนาทปฏบต รบผด รบชอบรวมกนใน

ฐานะทเปนสมาชกในสงคมเดยวกน รวมกนสรางรากฐานแหงความด และสงเสรมวฒนธรรมใหสอดคลองตามประเพณ

อนดงามเปนมรดกของคนในชาตจกตองหวงแหนแลวประเทศชาตจะพฒนาสการเตบโตทจะยงยนตราบนานเทานาน

Abstract

While creative innovation may characterize the practice of designers worldwide, imitators exist

who value their personal interests over those of the rest of humanity. Society might not be able to undo the

infringements of imitators, but it can try to instill a culture of respect for intellectual property that protects

the rights of designers. To protect its cultural heritage and support principles of sustainable national growth,

Thai society should focus on instilling proper consciousness in young people of morality, ethics and rules of

responsible behavior.

101

...นาเสยดาย ทเรามศลปวฒนธรรมเปนของตนเอง

แตเรากลบเกง “การลอกเลยนแบบ” เปนทสด...

(ว.วชรเมธ, 2553 : 148)

วฒนธรรมคออะไร

วฒนธรรม เปนคำาสมาสระหวางภาษาบาลกบสนสกฤต เพราะคำาวา

วฒน มาจากคำาบาลวา วฑฒน ซงแปลวา เจรญ งอกงาม สวนคำาวา ธรรม

มาจากภาษาสนสฤตวา ธรม (ใชในรปภาษาไทย-ธรรม) เขยนตามรปบาลลวน ๆ

คอ “วฑฒนธมม” หมายถง ความด ซงหากแปลตามรากศพทคอ สภาพอนเปน

ความเจรญงอกงามหรอลกษณะทแสดงความเจรญงอกงาม

นอกจากนคำาวา วฒนธรรม ตรงกบภาษาองกฤษวา culture และคำาวา

culture นมทมาจากภาษาฝรงเศส โดยฝรงเศสเองเอามาจากภาษาละตน คอ

cultura อกตอหนง

สวนความหมายของวฒนธรรมในภาษาไทย มาตรา 4 ในพระราช

บญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช 2485 ไดใหความหมายไวดงตอไปน

วฒนธรรม หมายความวา ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม

ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรม

อนดของประชาชน บคคลทกคนมหนาทปฏบตตามวฒนธรรมแหงชาตและตอง

ผดงสงเสรมความเจรญกาวหนาของชาต โดยรกษาไวซงวฒนธรรมตามประเพณ

อนดงามและชวยกนปรบปรงทะนบำารงใหดยงขนตามกาลสมย

วฒนธรรม หมายถง ความเจรญงอกงาม ซงเปนผลจากระบบความ

สมพนธระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบสงคม และมนษยกบธรรมชาต จำาแนก

ออกเปน 3 ดาน คอ จตใจ สงคม และวตถ มการสงสมสบทอดจากคนรน

หนงไปสคนอกรนหนง จากสงคมหนงไปสอกสงคมหนงจนกลายเปนแบบแผนท

สามารถเรยนรกอใหเกดผลตกรรมและผลตผล ทงทเปนรปธรรมและนามธรรม

อนควรคาแกการวจย อนรกษ ฟนฟ ถายทอด เสรมสรางเอตทคคะ และ

แลกเปลยน เพอสรางดลยภาพแหงความสมพนธระหวางมนษย สงคม และ

ธรรมชาต ซงจะชวยใหมนษยสามารถดำารงชวตอยางมสข สนตสข และอสรภาพ

อนเปนพนฐานแหงอารยธรรมของมนษยชาต (สำานกงานคณะกรรมการวฒน-

ธรรมแหงชาต, 2535)

102

นกวชาการวฒนธรรมหลายทานไดใหคำาจำากด

ความ คำาวา “วฒนธรรม”ไวดงน

วฒนธรรม มความหมายครอบคลมถงทกสงทก

อยางอนเปนแบบแผนในความคด และการกระทำาทแสดง

ออกถงวถชวตของมนษยในสงคมของกลมใดกลมหนง

หรอสงคมใดสงคมหนง มนษยไดคดสรางระเบยบกฎเกณฑ

วธการในการปฏบต การจดระเบยบตลอดจนความเชอ

ความนยม ความร และเทคโนโลยตาง ๆ ในการควบคม

และใชประโยชนจากธรรมชาต (สพตรา สภาพ, 2528)

วฒนธรรม หมายถง วถการดำาเนนชวต (Way

of life) หรอรปแบบแหงพฤตกรรม (Behavior patterns)

และบรรยายผลงานทงมวลทมนษยไดสรางสรรคขน ไดแก

ศาสนา ปรชญา ภาษา กฎหมาย การปกครอง ศลปวทยาการ

เครองใชตาง ๆ ฯลฯ ซงมการสงตอและสบทอดตดตอ

กนมา (เสาวณย จตตหมวด, ม.ป.ป.)

วฒนธรรม คอ สงทมนษยเปลยนแปลงปรบปรง

หรอผลตขนสรางขนเพอความเจรญงอกงามในวถของ

สวนรวม ถายทอดกนไว เอาอยางกนไว รวมทงผลตผล

ของสวนรวมทมนษยไดเรยนรมาจากคนแตกอนสบตอเปน

ประเพณกนมา ตลอดจนความรสก ความคดเหน และกรยา

อาการ หรอการกระทำาใด ๆ ของมนษยในสวนรวมลงรป

เปนพมพเดยวกน และสำาแดงออกมาไดปรากฏเปนภาษา

ศลปะ ความเชอ ระเบยบประเพณ เปนตน (พระยาอนมาน

ราชธน, ม.ป.ป.)

กลาวโดยสรป วฒนธรรม หมายถง วถการ

ดำาเนนชวต (The way of life) ของคนในสงคม นบตงแต

วธกน วธอย วธแตงกาย วธทำางาน วธพกผอน วธแสดง

อารมณ วธสอความ วธจราจรและขนสง วธอยรวมกน

เปนหมคณะ วธแสดงความสขทางใจ และหลกเกณฑการ

ดำาเนนชวต วฒนธรรมไทยเปนเอกลกษณของความเปน

ชาตไทยเปนรากฐานของความเปนอนหนงอนเดยวกนและ

ของการสรางสรรคความมนคงของชาต วฒนธรรมเปน

มรดกสงคมทคนในชาตรบไว รวมกนทำาใหเกดความเจรญ

งอกงาม ใหมความดงามขน ไมใชเพยงแตรบมรดกกนมา

แตจะตองรกษาของเดมทด แกไขดดแปลงของเดมทควรแก

หรอดดแปลงวางมาตรฐานความดความงามขนใหม แลว

สงเสรมใหเปนลกษณะทดประจำาชาตสบตอไปจนถงอนชน

รนหลง

วฒนธรรมมการเปลยนแปลง ไปตามเงอนไขและ

กาลเวลาเมอมการประดษฐหรอคนพบสงใหม วธใหมทใช

แกปญหาและตอบสนองความตองการของสงคมไดดกวา

ซงอาจทำาใหสมาชกของสงคมเกดความนยม และในทสด

อาจเลกใชวฒนธรรมเดม ดงนนการรกษาหรอธำารงไวซง

วฒนธรรมเดมจงตองมการปรบปรงเปลยนแปลง หรอพฒนา

วฒนธรรมใหเหมาะสมมประสทธภาพตามยคสมย

สวนคำาวา ลอก หมายความวา การเอาเปลอกหรอ

ผวออกมาเปนแผน ๆ เชน ลอกหนงง ลอกเปลอกปอกระเจา

กรยาทเปลอกหรอผวหลดออกเปนแผน ๆ เชน หนงลอก

ตกเอาโคลนหรอเลนเปนตนขน เชน ลอกคลอง ลอก

ทองรอง ไสหรอแซะใหลกเปนรอง เชน ลอกบว ลอก

ทองไม เขยน คด หรอจำาลองออกมาจากตนฉบบ ตนแบบ

เชน ลอกหนงสอ ลอกลวดลาย ลอกแบบ โดยปรยาย

หมายถงอาการคลายคลงเชนนน เชน ลอกความคด และ

คำาวา เลยนแบบ หมายความวา เอาอยาง ทำาหรอพยายาม

ทำาใหเหมอนหรอคลายคลงกบแบบอยาง เชน พดเลยน

เสยงเดก รองเลยนเสยงนก ชงโดยเอาเงนตราเปนเกณฑ

นำาหนก

ลอกเลยนแบบ จงนาจะหมายความวา การกระทำา

สงหนงสงใดอยางจงใจเพอใหบคคลอนเขาใจวามความ

เหมอนหรอคลายคลงกบอกสงหนงซงเปนตนแบบหรอตน

ฉบบ

เหตใดคำาวา “วฒนธรรม” จงถกเขยนนำาหนาคำาวา

“ลอกเลยนแบบ” ได ตามความเขาใจแบบไมใชความคด

ใหซบซอนมากความ “วฒนธรรมการลอกเลยนแบบ” นาจะ

หมายถง การกระทำาของมนษย สรางประดษฐสงหนงสงใด

หรอปฏบตตามอยางหนงอยางใดดวยความจงใจเพอให

บคคลอนเขาใจวามความเหมอนหรอคลายคลงกบอกสง

หนงซงเปนตนแบบหรอตนฉบบอยางมแบบแผนเปนแบบ

103

อยางมาตรฐานของความดงาม และตองแสดงออกจาก

ความคด ประสบการณ ความชำานาญทเปนทภาคภมใจแก

มนษยชาตเปนแน

หากแตความเปนจรงในปจจบน โลกป ค.ศ. 2011

อนเตมไปดวยการนำาเสนอสงสรางสรรคเปนนวตกรรม

และทขาดไมไดตามมาคอนกโจรกรรม นนกคงเปนกรรม

ของมนษยชาตทไมวาโลกจะหมนวนเปนลกขางอกไมรก

รอบตอกรอบ หรอจะมความเจรญถงขดสดเพยงใดอยางไร

เรากยงคงพบเจอกบปฏบตการของบคคล หรอกลมคนท

เหนแกตวเอาแตได เปนนกลอกเลยนแบบความคดทไมม

ปญญาคดเองได ซำายงปลกฝงความคดสรางความเชอให

เหนเปนเยยงอยาง กระทำาการเพอผลประโยชนสวนตน

หรอพวกพองนองพ โดยแฝงตวอยในสงคมของชนกลมทม

วฒนธรรมทดงาม ตามแนวทางปฏบตของผมจตใจสงสง

คำาบางคำาหรอบางประโยคทมกไดยนจากคสนทนา

หรอขอความทมการโตตอบกนบนอนเตอรเนต เราแฝงดวย

ความสงสยในคำาของประโยคเหลาน วา

“ของกอป” (คออะไร)

“ไปซอของกอปกน” (หรอจะเปนของคณกอป)

“ของกอปเกรด A ราคาถกมาก” (ของคณกอป

(อก) คณภาพด ราคาถก)

“ของกอป หาซอทไหนคะ” (หรอคอ ชอยหอ)

ของกอป ของกอปป คอ ของปลอม ของเลยน-

แบบนนเอง ไมไดเปนชอของใครแตอยางใดเลย

เปนททราบกนดอยแลววาในปจจบนการกระทำา

ซำาหรอลอกเลยนแบบจากสงทมลขสทธถกตองตาม

กฎหมายนนเปนสงผดกฎหมาย กฎหมายใหความคมครอง

ผสรางสรรคงานดวยตนเอง ผสรางสรรคงานไดรบความ

คมครองตามกฎหมายลขสทธทนททมการสรางสรรคงาน

ขน โดยมตองไปจดทะเบยนการไดมาซงสทธในลขสทธ

นอกจากการไดลขสทธมาดวยการสรางสรรคดวยตนเอง

ยงอาจไดมาดวยการรบโอนลขสทธจากผเปนเจาของ

ลขสทธโดยทางนตกรรมหรอทางมรดกไดอกดวย

ลขสทธ เปนทรพยสนทางปญญาอยางหนง ท

กฎหมายใหความคมครอง โดยใหเจาของลขสทธถอสทธ

แตเพยงผเดยว ทจะกระทำาการใด ๆ เกยวกบงานสรางสรรค

ทตนไดกระทำาขน เปนผลงานทเกดจากการใชสตปญญา

ความรความสามารถ และความวรยะอตสาหะ ในการ

สรางสรรคงานใหเกดขน ซงถอเปนทรพยสนทางปญญา

ประเภทหนงทมคณคาทางเศรษฐกจ นอกจากนสทธใน

ลขสทธเกดขนทนท นบแตผสรางสรรคไดสรางสรรค

ผลงานออกมาโดยไมตองจดทะเบยน หรอผานพธการใด ๆ

กฎหมายลขสทธมวตถประสงคใหความคมครอง

ปองกนผลประโยชนทงทางเศรษฐกจและทางศลธรรม ซง

บคคลพงไดรบจากผลงานสรางสรรคอนเกดจากความ

นกคดและสตปญญาของตน

มาตรา 4 ใน “พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537”

ใหความหมายของคำาวา “ผสรางสรรค” “ลขสทธ” “ทำาซำา”

“ดดแปลง” ไววา

“ผสรางสรรค” หมายความวา ผทำาหรอผกอให

เกดงานสรางสรรคอยางใดอยางหนงทเปนงานอนมลขสทธ

ตามพระราชบญญตน

“ลขสทธ” หมายความวา สทธแตผเดยวทจะทำา

การใดๆ ตามพระราชบญญตนเกยวกบงานทผสรางสรรค

ไดทำาขน

“ทำาซำา” หมายความรวมถง คดลอกไมวาโดยวธ

ใด ๆ เลยนแบบ ทำาสำาเนา ทำาแมพมพ บนทกเสยง บนทก

ภาพ หรอบนทกเสยงและภาพ จากตนฉบบ จากสำาเนา

หรอจากการโฆษณาในสวนอนเปนสาระสำาคญ ทงน ไมวา

ทงหมดหรอบางสวน สำาหรบในสวนทเกยวกบโปรแกรม

คอมพวเตอรใหหมายความถง คดลอกหรอทำาสำาเนา

โปรแกรมคอมพวเตอรจากสอบนทกใด ไมวาดวยวธใดๆ

ในสวนอนเปนสาระสำาคญ โดยไมมลกษณะเปนการจดทำา

งานขนใหม ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน

“ดดแปลง” หมายความวา ทำาซำาโดยเปลยน

รปใหม ปรบปรงแกไขเพมเตม หรอจำาลองงานตนฉบบใน

104

สวนอนเปนสาระสำาคญโดยไมมลกษณะเปนการจดทำางาน

ขนใหม ทงน ไมวาทงหมดหรอบางสวน

การละเมดลขสทธคออะไร

ตามมาตรา 27 ใน “พระราชบญญตลขสทธ

พ.ศ. 2537” ระบวา การกระทำาอยางใดอยางหนงแกงาน

อนมลขสทธตามพระราชบญญตน โดยไมไดรบอนญาต

ตามมาตรา 15 (5) ใหถอวาเปนการละเมดลขสทธ ถาได

กระทำาดงตอไปน

(1) ทำาซำาหรอดดแปลง

(2) เผยแพรตอสาธารณชน (รฐสภาไทย, 2537)

เปนเวลากวา 16 ปแลวทประเทศไทยไดประกาศ

ใชพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 โดยมผลบงคบใชเมอ

วนท 21 มนาคม 2538 มกำาหนดโทษหนกแกผทำาละเมด

ไวชดเจน เพอมาตรการปองกนการหาประโยชนโดยมชอบ

แตความเขาใจของประชาชนโดยทวไปในเรองลขสทธยง

ไมชดเจน ความตระหนกรถงความสำาคญของการคมครอง

ลขสทธ และทศนคตทถกตองเกยวกบการคมครองทรพยสน

ทางปญญา (Intellectual Property)1 เปนปจจยสำาคญท

จะนำาไปสการคมครองทรพยสนทางปญญา ทยงยนกวา

การปราบปรามการละเมดลขสทธซงเปนการแกปญหาท

ปลายเหต

ปจจบนประเทศไทยมพพธภณฑแหงการเรยนร

อกแหงหนง คอ “พพธภณฑสนคาปลอมและสนคาเลยนแบบ

ตลลก แอนด กบบนส” หรอทเรยกกนวา “พพธภณฑ

ของปลอม” จดตงขนในป พ.ศ.2532 พพธภณฑของปลอม

แหงนตงอยชน 26 ศภาลยแกรนดทาวเวอร ถนนพระราม 3

ซงเปนสำานกงานกฎหมายตลก แอนด กบบนส อนเตอร

เนชนแนล ทำาหนาทดแลลขสทธทรพยสนทางปญญาให

สนคาทงในและตางประเทศ จดแสดงสนคาปลอม สนคา

ลอกเลยนแบบ และสนคาละเมดลขสทธไวมากมายกวา

2,000 ชน ซงสนคาหลายชนไดมาจากการทำาคด พรอมทง

นำาเอาสนคาของแทมาวางเปรยบเทยบกนใหผเขาชมเหน

ถงความแตกตางซงเปนประโยชนในการศกษาควบคกน

ไปกบการใหความรเรองทรพยสนทางปญญา และผลตาม

กฎหมายเกยวกบการปลอมแปลงสนคาอกดวย

ภาพท 1 : พพธภณฑของปลอมทมา : http://atcloud.com/stories/60192

ภาพท 2 : ภาพสนคาแบรนดเนมชอดงทถกปลอมและลอกเลยนแบบทมา : http://www.me-dzine.com/travel/Museum-of-

Counterfeit.html

1 ทรพยสนทางปญญา (Intellectual Property) หมายถง สงทเปนรปราง (รปธรรม) หรอความคด (นามธรรม) ทเกดจาก การสรางสรรคของมนษย เชน การออกแบบอปกรณไฟฟาการออกแบบวงจร สงประดษฐ บทกว วรรณกรรม ภาพวาดแนวความคดเปนตน แตในแงของกฎหมายทรพยสนทางปญญา แลว ทรพยสนทางปญญา หมายถง ทรพยสนอนเกดจาก ผลตผลทางความคดของผสรางสรรค

105

แตไมวาจะปราบปรามจบกมไปมากเทาไร กด

เหมอนสนคาปลอมแปลงเหลาน ไมไดลดจำานวนลงเลย

เพราะถงจะจบกมผขาย แตตวโรงงานผลตซงสวนมากจะ

ตงอยในประเทศจน ซงจะผลตสนคาปลอมและเลยนแบบ

แลวสงไปจำาหนายทวโลก ปลอมกนตงแตของใชทใชตงแต

หวจรดปลายเทา แลวยงจะมของใชของจปาถะอกมากมาย

หลายตอหลายเวบไซตทมผคาประกาศเตอนผบรโภคใน

การเลอกซอสนคา พรอมตวอยางเปรยบเทยบ เพอทำาให

เราไดเหนความแตกตางระหวางสนคาแท และสนคาลอก-

เลยนแบบ ผบรโภคสวนนอยอาจมความสามารถพอทจะ

แยกความแตกตางระหวางสนคาตนแบบออกจากสนคา

ลอกเลยนได ดวยจากการศกษาขอมลกดหรอไดสมผส

สนคานน ๆ มากอน แตตองยอมรบวายงมคนสวนใหญของ

สงคมทตางออกไปถงแมวาพวกเขาจะรจกชอสนคา และ

สนคาตนแบบอยบาง แตเนองจากไมมความคนเคยมากอน

คนจำานวนมากจงยงไมสามารถแยกแยะความแตกตางใน

ตวสนคา หรออาจจะสะกดชอทถกตองของแบรนดสนคาไม

ได ไมรตำาแหนงการจดวางสงตกแตง หรอจดจำารายละเอยด

ตางๆ ของสนคาตนแบบได และทสำาคญคนสวนมากจะซอ

สนคาลอกเลยนทราคาถกและหาไดงายแทน

เปนททราบกนดหลายชวงในยคเศรษฐกจทตกตำา

ประเทศไทยมธนบตรปลอมปะปนอยในระบบเงนตรา

สรางผลกระทบตอความมนคงของประเทศ และความเชอมน

ของโลก สรางปญหาใหกบผรบเงนเพราะนอกจากจะทำาให

เงนตราทไดรบขาดจำานวนแลว ยงสงผลใหประชาชนเกด

ความไมไววางใจในธนบตรของรฐบาล สงผลกระทบตอ

เสถยรภาพทางการเงนของประเทศ ธนบตรปลอมจงถอ

เปนอาชญากรรมทรายแรง มบทลงโทษเฉพาะสำาหรบผ

กระทำาความผดฐานปลอมเงนตรา

ภาพท 3 : ภาพเปรยบเทยบธนบตรชนดราคา1,000 บาทจรง และปลอม

ทมา : http://www.gotoknow.org/blog/9nuqa/223264

โดยปกตธนบตรทรฐบาลผลตใชหมนเวยนกนทก

วนนถกออกแบบใหมลกษณะพเศษใหยากตอการปลอม

แปลง เชน ความพเศษของกระดาษทใช ความพเศษของ

หมกพมพ และลวดลายทปรากฏบนธนบตร วธทเราสามารถ

แยกแยะธนบตรจรงกบปลอมไดคอ ตองทำาความรจกกบ

แบงกจรงเสยกอน โดยตองศกษาหาขอมลของธนบตรจรง

และลกษณะพเศษทมอย จดสงเกตตามตำาแหนงตาง ๆ เพอ

ทเราจะไดมความรสามารถเปรยบเทยบไดในครงตอไป

106

ภาพท 4 : เครองหมายการคาทมการเปรยบเทยบระหวางตนแบบ และเลยนแบบทมา : http://ceoworld.biz/wp-content/uploads/2010/02/Goojje-google.jpg

เครองหมายการคากเกล (Google) ดานซายเปนตนแบบ ดานขวา Goojje เลยนแบบ จากภาพตวอยาง

สงเกตไดวา ส และรปแบบตวอกษรเหมอนกนมาก ตางกนเพยงอกษรตวท 4 และ 5 ของชอ Google และ Goojje

ทมตวสะกดไมเหมอนกน

ภาพเครองหมายการคา (logo) หนาตาเวบไซตกเกล และเวบไซตเลยนแบบทมการจดวางรปหนาทคลายกนมาก

ภาพท 5 : เวบไซตกเกล (Google) (www.Google.com) ทมา : http://www.enclick.com/img/GooglePage.gif

ภาพท 6 : เวบไซต Goojjeเลยนแบบ ทมา : http://www.webactus.net/wp-content/uploads/2010/02/goojje.jpg

107

เวบไซตกเกล (Google) (www.Google.com)

ภาพท 5 เปนเวบไซตทใหบรการในการคนหาขอมลในโลก

ของอนเตอรเนต โดยคนหาขอมลจากขอความ หรอตวอกษร

ทพมพเขาไป แลวทำาการคนหาขอมล รปภาพ หรอเวบเพจ

ทเกยวของนำามาแสดงผล

ปจจบนเวบไซตยกษใหญนมคดความฟองรอง

เวบไซต Goojje ในภาพท 6 ของสาธารณรฐประชนจน ฐาน

ละเมดเครองหมายการคาเพราะใชเครองหมายการคา

คลายกนอาจทำาใหเกดความเขาใจผดได Goojje เปนเวบ

ไซตสำาหรบหาเพอน มการตงขอสงเกตถงชอของเวบไซตวา

นอกเหนอจากรปลกษณทละมายคลายกนแลว ความหมาย

ของอกษร 2 ตวสดทาย ของ Goojje ยงมความหมายวา

Big sister หรอ พสาวคนโต ทำานองเดยวกบ Google ซง

อกษร 2 ตวทาย มความหมายวา Big brother หรอ

พชายคนโต

เชนเดยวกนกบเวบไซตอเบย (ebay) (www.

ebay.com) เปนเวบไซตการคาขายสนคาออนไลนผานทาง

เครอขายอนเตอรเนต และทำาธรกรรมในทกชองทางทเปน

อเลกทรอนกสทใหญทสดในโลก

เครองหมายการคา (logo) มความแตกตางทเหน

ไดชดเพยงจดเดยวคอตวสะกดภาษาองกฤษ ตนแบบสะกด

e-b-a-y อานวา อเบย และแบบเลยนแบบสะกดเปน

e-b-u-y รปแบบ ขนาด และสของตวอกษรเลยนแบบตาม

ตนแบบ

ภาพท 7 : ภาพเปรยบเทยบเครองหมายการคาอเบย (ebay) ตนแบบและอบาย (ebuy) เลยนแบบ

ทมา : http://colleenanderson.files.wordpresscom/2011/02/ebuy-fake-logo.jpg

ทมา : http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/EBay_Logo.svg/800px-EBay_Logo.svg.png

ภาพเครองหมายการคา (logo) ของบรษทโตโยตา

(TOYOTA) ดานซายคอรปแบบตนฉบบ ดานขวาคอรปแบบ

ทลอกเลยนแบบจากแผนดนใหญ แมจะมการเปลยนราย

ละเอยดไปบางแตยงคงดคลายตนแบบเดม

สนคาท ไดรบความนยมทมกถกเลยนแบบเปน

อนดบตน ๆ คอ โทรศพทเคลอนทโดยมแหลงผลตเลยนแบบ

ทวโลกโดยใหญทสดอยในจน

วฒนธรรมซานไจ “ซานไจ” หากแปลตรงตว

แลวจะมความหมายวาหมบานเลก ๆ ในหบเขา (Small

Mountain Village) ศพทคำานในปจจบนมไดใชตรงตว

แตบงบอกถงสนคาหรอการลอกเลยนแบบของมชอตาง ๆ

ของจนนนเอง (วรษฐ ลมทองกล, 2552) สนคาอยางเชน

โทรศพทมอถอผลตจากจนททำาเลยนแบบ ไอโฟน โนเกย

โซน เครองเลนเพลง mp3 ผลตจากจนททำาเลยนแบบ

ไอพอด รถยนตจน ทผลตใหมรปลกษณเลยนแบบรถยนต

ตางประเทศ รวมไปถงการเลยนแบบรปลกษณหนาตา

พฤตกรรม ทาทางของดาราทมชอเสยง ทงหมดนชาวจน

จดใหเปนสวนหนงของวฒนธรรมซานไจไปแลวทงสน

ปจจบน “วฒนธรรมซานไจ” มไดมความหมายแต

เพยงการเปน “วฒนธรรมของการลอกเลยนแบบ” เทานน

แตยงเปนตวแทนของบรรดาธรกจวสาหกจขนาดกลาง

และขนาดเลก หรอทเรารจกกนในชอยอ ๆ วา เอสเอมอ

ภาพท 8 : ภาพเปรยบเทยบเครองหมายการคาบรษทโตโยตาตนแบบและเลยนแบบ

ทมา : http://www.perezfox.com/images/logo_toyota_fake.jpg

108

(SMEs; Small and Medium Enterprises)2 นนเอง

เมอมองในแงมมทางเศรษฐกจ จนผลตสนคาและบรการ

ออกมาสระบบเศรษฐกจคดเปนมลคามากพอทจะเปน

ปรากฏการณทงในแงมมทางเศรษฐกจ และทางวฒนธรรม

ไดเลยทเดยว

สงเหลานหากเรามองจากมมหนงกคอ การลอก

เลยนแบบ การละเมดลขสทธ เชนเดยวกนกบการละเมด

ลขสทธซอฟตแวรตาง ๆ ทวา ในแงมมของผประกอบการ

ชาวจนเขากลบมองวา มนไมถงกบเปนการละเมดลขสทธ

บรรจภณฑเหมอนกนแทบแยกไมออก

ภาพท 9 : ภาพเปรยบเทยบโทรศพทเคลอนทยหอไอโฟนและเลยนแบบทมา : http://www.manager.co.th/ CBizReview/ViewNews.aspx?News ID=9530000139242

ของแทหนาจอตอนยงไมเปดหนาจอจะดำาสนท

ของแทเครองจะมขนาดบางกวา iPhone ดานหลงของปลอมตว “e”จะขดเปนตว “o”

ของลอกเลยนแบบมเสาอากาศทว

แตเปนแรงบนดาลใจ เปนการลอกเลยนเพยงรปแบบ-

รปลกษณเทานน อยางเชน HTC กบ HKC, NOKIA กบ

NOKLA แตการลอกเลยนรปแบบดงกลาวมไดเปนการลอก

เลยนเนอหา และความสามารถแตอยางใด เปนเรองยากท

จะเขาใจแตมนเปรยบไดกบการทเรายนอยบนเสนบาง ๆ ท

แบงระหวางการละเมดกฎหมายลขสทธทางปญหา กบการ

สรรคสรางสงใหม หากจะวากนตามจรงการยนบนเสนแบง

น อาจเปนการสรางนวตกรรมอนทนสมยจากการศกษา

และพฒนาจากสงทไดเลยนแบบมา

2 SMEs ยอมาจากภาษาองกฤษ Small and Medium Enterprises หรอแปลเปนภาษาไทยวา “วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม”สำาหรบความหมายของวสาหกจ (Enterprises) ครอบคลมกจการ 3 กลมใหญ ๆ ไดแก 1. กจการการผลต (Production Sector) ครอบคลมการผลตในภาคเกษตรกรรม (Agricultural Processing) ภาคอตสาหกรรม (Manufacturing) และเหมองแร (Mining) 2. กจการการคา (Trading Sector) ครอบคลมการคาสง (Wholesale) และการคาปลก (Retail) 3. กจการบรการ (Service Sector)

109

ขอสงเกตระหวางสนคาจรงกบสนคาเลยนแบบ

แสดงใหเหนรายละเอยดทแตกตางกนเพยงเลกนอย เทากบ

วาจนมกำาลงความสามารถในการประดษฐอยางสง เพราะ

นอกจากรปลกษณภายนอกทคลายกนมากแลว ประสทธ-

ภาพในการใชงานกไมดอยกวาตนแบบเลยจรง ๆ

ภาพนำาเสนอการโฆษณาทางการตลาดของโทรศพท

เคลอนท 2 ภาพน อาจไมเหนความแตกตางกนเลยเมอ

มองอยางผวเผน ไมวาจะเปนรปแบบ ขนาด ส วสดของ

ตวเครอง รวมทงภาพการนำาเสนอเพอโฆษณา มเพยง

รายละเอยดบางจดเทานนทพอสงเกตไดจากสนคาเลยน

แบบ คอ สญลกษณบนปมกดหนาจอทมเพมมา สญลกษณ

ดานหลงเครองรปแอบเปล และไมมอกษรไอ (i) บนชอของ

เครองหมายการคา

หากความสามารถนของจนจะถกนำาไปใชในทาง

สรางสรรคกวานอกสกหนอย ทไมใชแคการหาประโยชน

จากการนำาความคดของผอนมาพฒนาตอ แตเปนสงทพฒนา

จากความคด ความสามารถของตนเอง โลกจกตองมองจน

ในมมใหมฐานะทจนเปนประเทศผนำาตนแบบอยางแนนอน

ภาพท 10 : ภาพโทรศพทเคลอนทไอโฟน iPhone ของแททมา : http://www.iphonemod.net/wp-content/

uploads/2010/06/iphone4.jpg

ภาพท 11 : ภาพโทรศพทเคลอนทไฮโฟน Hiphone ของเลยนแบบทมา : http://www.kakatech.com/wp-content/uploads/

2010/11/android-hiphone-4g-a3-2.jpg

110

ภาพท 12 : ภาพเปรยบเทยบระหวางรถยนตซซก สวฟท และมนคเปอรทมา : http://www.gotbroken.com/wp-content/uploads/2009/10/2010-Suzuki-Swift-Plug-in-Hybrid-Front-Top-Picture.jpgทมา : http://www.cartype.com/pics/7215/small/mini_cooper_s50_camden_2_10.jpg

งานออกแบบทมแบบอยางเปนแรงบนดาลใจ

111

ภาพ 2 ภาพนเปนผลสำาเรจของการออกแบบสรางสรรครถยนตจาก

ผผลตตางบรษทตางประเทศกนมการออกแบบทดคลายคลงกน ในหลายมม

เมอนำาภาพมาจดวางในมมทใกลเคยงกน

กระแสความตองการของรถยนตขนาดเลกหรอ City Car ไดรบความ

นยมเปนอยางสงในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทย เพราะดวยขนาดท

กะทดรด มความคลองตวในการขบขเหมาะสมในภาวะทมการจราจร หนาแนน

สะดวกในการเขาถงชองทางแคบ ใชพนทนอยในการจอด ซงเปนคณลกษณะท

ทราบกนดทหลายบรษทตางกเรงการผลตสงรถยนตขนาดเลกเขามาชงยอด

ขายในตลาดกนอยแลว

มนคเปอร (MINI Cooper) เปนผลงานจากการออกแบบโดย Sir Alec

Issigonis ชาวองกฤษเชอสายกรก ทออกสสายตาชาวโลกเมอป 1959 ปจจบน

มนคเปอรถกออกแบบโดยวศวกรของบรษทโรเวอร (Rover) และถกซอโดยบรษท

บเอมดบเบลย (BMW) ภายใตรปลกษณใหม

ซซก สวฟท (Suzuki Swift) ถอกำาเนดขนครงแรกในป 1985 และถก

พฒนาอยางตอเนองจนถงรนปจจบน โดย บรษท ซซก มอเตอร คอรปอเรชน เปน

รถรนกลยทธ (strategic model) คนแรกของโลก เปนรถรนทกาวถงหลกชยของ

การผลตไดเรวทสดเทาทซซกเคยมมา “เปนรถทสรางความประทบใจในทก ๆ

ดาน” และได 4 เตม 5 ดาวในการทดสอบการชนโดยสถาบน EURO NCAP

ของยโรป และยงไดรบรางวลรถยนตยอดเยยมแหงปจากหลายสถาบนทวโลก

การนตคณภาพ

ภาพท 13 : ภาพเปรยบเทยบรปแบบตวถงรถยนตในมมทใกลเคยงกนระหวางรถยนตมนคเปอร และซซก สวฟททมา : http://www.motorbeam.com/wp-content/uploads/2009/07/mini_cooper_john_cooper_works.jpgทมา : http://img.infobomba.hu/swift_sport_01.jpgทมา : http://www.miniforum.com/forums/showthread.php?t=1182

112

พจารณาการออกแบบรถยนตของ 2 คายน นอก

จากจะมรปลกษณสวยงามโดดเดนทไมนอยหนากน รางวล

การนตคณภาพและความเชอมนจากผใช ตองยอมรบวา

ใกลเคยงกน แตความทคลายกนมากนอาจเปนไดวาซซก

สวฟทไดแรงบนดาลใจมาจาก มน คเปอร กเปนได ซงตาม

ความเหนของผเขยนแลวลกษณะนไมถอเปนการลอกเลยน

แบบแตอยางใดงานออกแบบ งานศลปะ หรองานสราง

สรรคทกแบบทกประเภทลวนเปนผลมาจากการประมวล

ความคด ความรสก สมผส รบรจากความงามของผออกแบบ

แรงบนดาลใจกเปนสวนหนง หากแตเราไดนำาแรงบลดาล

ใจนนมาเปนสวนหนงของการผลกดนความคด พฒนางาน

ออกแบบ คำานงทงดานรปแบบ โครงสราง ความงาม รวม

ถงคณภาพ ประโยชนใชสอยหรอการใชงานแลวนนกมได

หมายความวาสงนนเปนการลอกเลยน

จากการทไดรบความนยมอยางมาก มยอดขาย

สงจากผลประกอบการ แตมราคาขายทตำากวากนเกนครง

ทำาใหผบรโภคเกดการเลอกทจะบรโภคซซก สวฟท ทม

ความสมเหตสมผลกวา ชใหเหนชองทางธรกจทำารายได

ของรานประดบยนตและของแตงรถท ในขณะนมการ

ออกแบบผลตอปกรณแตงรถททำาให ซซก สวฟท ดคลาย

กบ มน คเปอร ตนแบบจากคายบเอมดบเบลย

ภาพท 14 : ภาพดานขางของรถยนตมนคเปอร และซซก สวฟททมา : http://www.todoautos.com.pe/attachments/f6/241 337d1254028617-suzuki-swift-2010-suzuki-swift-turbo.jpg

ภาพท 15 : ภาพเปรยบเทยบลกษณะการตกแตงรถและอปกรณแตงรถททำาให ซซก สวฟท (ภาพลาง)

ดคลายกบ มน คเปอร (ภาพบน)ทมา : http://www.gotbroken.com/wp-content/

uploads/2009/05/2009-mini-john-cooper-works-world-championship-50-front-angle-picture.jpg

ทมา : http://www.street-race.org/ebay/ebay-images/suzuki/suzuki_sprint.jpg

113

กระเปาแบรนดหลยส วตตอง (Louis Vuitton)

(LV) ถอวาเปนกระเปาถอสตรหรหรามราคาสงทไดรบ

ความนยมมากทวโลก จนกลายเปนสนคาตดอนดบตนทมก

ถกเลยนแบบและพบของปลอมหรอของเกบอยทสดและ

เหมอนทสด เหมอนจนกระทงใบเสรจและการบรรจหบหอ

(packaging) (Admin, 2554)

มผประกอบการหลายรายประสงคดทแนะนำา

ใหผบรโภคทราบในความแตกตางระหวางสนคาตนแบบ

และเลยนแบบ โดยการใหขอสงเกตเพอทจะไดทำาความ

รจกสนคาใหดกอนซอสนคานนมาบรโภค ยกตวอยาง กระเปา

แบรนดหลยส วตตอง มการแนะนำาใหพจารณาเลอกซอ

สนคาโดยวธการหาขอมล ราคาหรอรปแบบรน (Model)

ของสนคา จดสงเกต ลกษณะลวดลายทเปนสญลกษณ

เฉพาะของหลยส วตตอง (LV Monogram) วสดทใช

คณภาพการตดเยบ เครองหมายการคา (Trademark)

ตราสนคา (Logo) การวางตำาแหนงของสงตกแตง (date

code)3 วากระเปาใบนน ๆ ผลตจากทไหนและอายเทาไร

รวมกระทงรายละเอยดของถงใสกนฝน ททำาจากผาลนน

หนาโทนสเหลอง เขยนชอแบรนดหลยส วตตอง (Louis

Vuitton) เทานนยงไมพอ ดวยความทเปนแบรนดใหญทม

ชอเสยงยาวนานไดรบความนยมสงอนดบตน จงมนโยบาย

ของตวเองไวบาง เชน สนคาหลยส วตตอง ไมมการขาย

ภาพท 16 : กระเปาแบรนดหลยส วตตอง (Louis Vuitton) ทมา : http://www.louisvuitton78.com/Louis-Vuitton/Utah.html

ลดราคาสนคามตำาหนจากโรงงาน ไมมการขายสง เพอเปน

การปองกนผซอถกหลอกจากของเลยนแบบ

พอไดอานบทความของผประกอบการทเผยแพร

บนเวบไซตแนะนำาวธการสงเกตสนคา เพอปองกนการถก

หลอกจากของเลยนแบบ กทำาใหผเขยนรสกดใจวาอยางนอย

ทสดสงคมกยงมคนด มคณธรรม มความรบผดชอบตอ

สงคมทไมเอาเปรยบผบรโภค และไมอยากใหผบรโภคถก

เอาเปรยบ สวนตวผเขยนกไมไดมความรความสนใจเกยวกบ

สนคาทไดรบความนยมสงแบรนดนเลย และมความเชอมน

วาจะไมถกหลอก เสยรจากสนคาลอกเลยนแบบแบรนด

หลยส วตตอง (Louis Vuitton) แนนอน เพราะเนองจาก

ราคาสนคาทสงเกนกำาลงทรพยในขณะนทจะสามารถมไว

ในครอบครอง อกประการคอรปแบบของสนคาไมตรงกบ

รสนยม ไมเหมาะกบการแตงกาย และบคลกของผเขยน

จงสามารถพดอยางเตมปากหนกแนนรอดตวจากการโดน

หลอก และแมในวนหนงพจารณาแลววาสนคาบางชนบาง

ประเภทเหมาะสมตรงกบความตองการ อาจดวยมทนทรพย

3 Date Code คอ สงทบอกวน/เดอน/ปทผลตกระเปาและสนคา ทกอยางของหลยส วตตอง (Louis Vuitton) สนคาสวนใหญทผลตจากเครองหนงของ LV จะม date code กำากบเพอบอกวน เดอนปทผลต

114

เพมขน มเงนใชจายเหลอเฟอ พรอมทจะบรโภคกจะไมถก

หลอกจากสนคาเลยนแบบไดงายๆ เมอในวนนไดรแลววา

จะหาขอมล คำาแนะนำาในการซอกบขอสงเกตด ๆ ทเปน

ประโยชนจากผลตภณฑไดจากไหน

นอกจากน การปองกนการลอกเลยนแบบตรา

สนคาอกวธหนงกคอบรรจภณฑ บรษทจำานวนมากใชวธ

กำาหนดดวยภาพสามมตเพอรบรองความแทจรงของสนคา

ในขณะเดยวกนกมการแนะนำาวธการสงเกตใหผบรโภค ซง

ตอใหภาพเหลานสามารถถกลอกเลยนแบบไดแตมนกเปน

การยากและมคาใชจายสง เพยงเพอทจะเลยนแบบความ

คมชดของภาพตนแบบ นอกเหนอจากน การโฆษณากถอ

เปนอาวธทมพลงอกอยางหนงในการตอตานพวกลอกเลยน

แบบ แตทวา สำาหรบบางตราสนคากพบกบการคกคามท

มากขนของสนคาเลยนแบบในตลาด ตวอยางเชน ฟจ

ซรอกซ ซงกไดมการปนสวนงบประมาณอยางดเพอรณรงค

ใหผบรโภคคำานงถงการซอเครองฟจ ซรอกซ ของแทเทานน

โดยไดใหรางวลกบผบรโภคทปฏบตตามเปนบตรสมนาคณ

เงนสดดวย

อยางไรกด แทนทจะตอส บางครงมนดมเหตผล

กวาทจะกาวใหไกลกวาพวกลอกเลยนแบบ ตวอยางเชน

ไวลดวด บรษทผผลตกลองคาเลโดสโคปทเตบโตอยางไม

หยดยงซงอลรชผกอตงสรปวาการปองกนทดทสดของเขา

กคอการแนะนำาผลตภณฑใหมอยางนอย 3 รนตอป และ

ฉวยโอกาสกอนพวกลอกเลยนแบบจะเลนงาน เขาใหขอ

สงเกตวา “มนเปนการจายเพอปองกนไมใชแคเพอฟาดฟน”

(Integrated Expressions, ขยายความจรง: การผลตตรา

สนคาลอกเลยน, 2009) แตละบรษทตางคดกลยทธเพอมา

ใชรบมอกบพวกลอกเลยนแบบ เพอกระตนยอดขายของ

ผลประกอบการในแตละป

การศกษาวจยทนำามาซงวธการตรวจรายละเอยด

สนคาดวยเครองอานรหส (Barcode Scanners) เปนความ

เจรญและพฒนาทางเทคโนโลยทอาจจะถกนำามาใชในสก

วนเปนอกหนงมาตรการแกปญหาในขณะน เพอชวยลด

จำานวนสนคาทถกปลอมแปลงลอกเลยนแบบใหนอยลง

การลอกเลยนแบบคอการโจรกรรม “Pirated is a crime?”

บอยครงทเรองราวของโรบน ฮด ผดลอยเขามา

ในความคดของผเขยนขณะรวบรวมความคด ทำาไมถงเปน

เชนนน อาจเปนเพราะพฤตกรรมบางอยาง สถานการณบาง

สถานการณ และวรกรรมการปลนคนรวยมาชวยคนจนของ

โรบน ฮด (Robin Hood) มาพองกบอารมณขนสวนตวผ

เขยนนนเอง

โรบน ฮด คอตำานานทเลาขานสบตอกนมาอยาง

ยาวนานกวา 800 ป ซงถอหนงในตำานานทเกาแกทสดของ

องกฤษ แมวาจะไมเกยวกบเรองของการลอกเลยนแบบ

หรอละเมดลขสทธแตอยางใด ผเขยนใครขอยอเรองราว

ประวตของวรบรษในตำานานขวญใจของใครหลายคนผน

เพอใหผเขยนไดเชอมโยงวาในความคลายของเรองวรกรรม

ของวรบรษผนมความแตกตางกบการกระทำาของคนใน

สงคมปจจบนหรอไมอยางไร

เรองราวของโรบน ฮด วากนวาเกดขนในชวงยค

กลางของยโรป (ราวศตวรรษท 5 – 15) เปนชวงทยโรป

กำาลงรงเรอง เปนยคทเปนตนกำาเนดของตำานานหรอนทาน

ปรมปรามากเปนพเศษ ประมาณกาลวาโรบนฮดนนอยใน

รชสมยของพระเจารชารดใจสงห พระองคเปนกษตรยนกรบ

เดดเดยว กลาหาญ จงไดรบการขนานนามเชนนน ซงเปน

ยคทบานเมองกำาลงอยในภาวะสงคราม พระเจารชารด

ยาตราทพเขารวมรบในสงครามครเสดครงท 3 พอกษตรย

ไมอย บานเมองกวนวาย ผมอำานาจไมใชอำานาจเพอ

ประชาชน เกดภาวะขาวยากหมากแพงไปทว ในยคท

บานเมองกำาลงอยในภาวะสงคราม บรรดาขนนางตางก

รดนาทาเรนราษฎร ตกตวงผลประโยชนใสตว โรบน

ชายหนมทรกความเปนธรรมชกชวนใหชาวบานลกขนสตอ

อำานาจรฐทไมเปนธรรม เขาตงตวเปนผนำาออกปลนสะดม

พวกขนนางและเศรษฐแลวนำาสมบตทไดมาแจกจายใหแก

ชาวบาน ทำาใหหลายคนวาเขาเปนจอมโจรผรกคณธรรม

ตอสเพอชวยเหลอคนยากไร จนเขากลายเปนทรกของ

ประชาชน เปนวรบรษทยนเคยงขางประชาชนแตเปนทชง

นำาหนาของเหลาขนนางฉอฉล

115

จากทผเขยนไดคางประโยคชวนใหเกดความสงสย

นน จงขอเรมเขยนตำานานหรอเรองเลาในความคดของผ

เขยนเองตามนวา หากสถานทแหงนคอประเทศไทยใชเมอง

นอตตงแฮม ประเทศองกฤษ ไมมปาเชอรวด และไมม

วรบรษ

เรองราวของประเทศทมประชากรกวาครงประกอบ

อาชพคาขายเปนพอคา แมคา และอกครงเปนลกคา สภาพ

เศรษฐกจกขน ๆ ลง ๆ งงไปหมด มการละเมดลขสทธผลต

สนคาลอกเลยนผดกฎหมายโดยฝมอของโจรกองกำาลงใหญ

กระจายตวอยทวโลกแบบตวใครตวมน ขยนโจรกรรม ละเมด

ทรพยสนทางปญญามาจากผสรางสรรคมาผลตเปนของ

เลยนแบบราคาถก โกยทรพยสนเขากระเปาตวเองและพวก

พอง แลวมหนามาบอกวาเปนการเกอกลมนษยชาตใหไดม

โอกาสไดครอบครองของคณภาพด และราคาถก หากจรง

แลวพฤตกรรมทกระทำาการเปนหมนเปนการปลนเงนจาก

เพอนมนษยดวยกนเอง

สนคาลอกเลยนแบบไดเกดขนพรอมกบการคา

ระหวางประเทศทงทพฒนาแลวและกำาลงพฒนา อาชญา

กรรมไดเอาประโยชนจากความถกตองตามกฎหมาย การ

ปลอมแปลงสนคาอปโภคบรโภคมผลกระทบเศรษฐกจโลก

สขภาพ ความปลอดภยในชวตและทรพยสน การตอสหาวธ

การปองกนสนคาจากวฒนธรรมปลอมแปลงทแอบอาง เปน

สงทมนษยในสงคมตองรวมมอกนเผชญกบสภาพการณท

เลวรายน เปนหวงทสดกแตสขภาพของมนษยหากสงท

เขาใจและปฏบตกนตลอดมา ยาเปนสงสำาคญหนงในปจจย

ส เวชภณฑทางการแพทยมคณสมบตปองกน บรรเทา และ

รกษาโรคยามทมนษยเจบไขไดปวยใหหายทเลาจากอาการ

ปวยกลบมาสขภาพดดำาเนนชวตตออยางเปนสขได แต

ปจจบนเราไมอาจทราบไดเลยวา ยาทเราทานนนมการปน

เปอนของสารพษจากการปลอมยาอยหรอไม สงทจะเปน

การปองกนเราจากสารพษปนเปอน คอการเลอกซอยาจาก

รานขายยาทไดรบอนญาตถกตองตามกฎหมาย หรอจาก

ผผลตทไดรบอนญาตอยางถกตอง โดยสงเกตไดจากปาย

สถานทประกอบการดานยาหรอใบอนญาตทแสดงใหเหน

ในสถานทประกอบการนน ๆ นอกจากนยงตองอานฉลาก

และเอกสารกำากบยาตามทขนทะเบยนตำารบยาไวอยาง

ละเอยดเพอความปลอดภย

คำาถาม เราจะทราบไดอยางไรวาสนคาทอปโภค

บรโภคในทกวนนไมไดเปนของลอกเลยน ของปลอม ของ

ปนเปอน หรอของคณกอป(ป)

คำาตอบ รได หากแตไมรทงหมด เราจะรไดจาก

การมความร รจากขอมล รจากการสงเกต การรจกเลอก

สรรสงดมประโยชนจากแหลงทเชอถอได ผเขยนมขอ

สงเกตอกประการหนง คอ ไมมของลอกเลยนแบบชนไหน

ขายราคาแพงกวาของตนแบบ สนคาลอกเลยนแบบถก

ผลตขนเพอเลยนแบบตนแบบ ราคาถกกวา เขาถงผบรโภค

ไดมากกวา มมากมายหลายหมวดหลายประเภทของสนคา

สดทจะบรรยาย เมอสงคมเรามผคด มผผลต ทตามมากจะ

มผผลตตาม ผบรโภค กจะมผบรโภคตาม เราคงไมสามารถ

ขจดความโลภของคนเหนแกตวเหลานได แตเราเรมทตว

เราในการสรางนสยชางเลอก ชางสงเกต วเคราะหสนคา

ทเราซอหามาบรโภคในทก ๆ วน เพอความปลอดภยตอ

สขภาพกาย และความสบายใจของผบรโภคเองกแลวกน

การกระทำาหรอความเปนจรงของ เจตนา เปนอก

ประการหนงของการพจารณาผลการกระทำาของมนษย

เชน หากการลอกเลยนแบบเปนไปโดยเจตนา คอ ตงใจ

จงใจแลวนนแสดงใหเหนวาผกระทำามความคด แผนการท

จะกระทำาการโดยไดไตรตรองมากอนแลว จงนาจะสรปได

วาเจตนาเปนมลเหตของการกระทำาความผดได

แรงบนดาลใจ (Inspiration) หมายถง พลงอำานาจ

ในตนเองชนดหนง ทใชในการขบเคลอนการคดและการ

กระทำาใด ๆ ทพงประสงค เพอใหบรรลผลสำาเรจไดตาม

ตองการ

แรงบนดาลใจเปนอกสวนสำาคญของการคดใน

การออกแบบ อาจมาจากสรรพสงกอใหเกดเปนรปแบบ

รปราง รปทรง สสน ลกษณะพนผวในงานออกแบบ

116

ภาพท 17 : ภาพเครองประดบทไดแรงบนดาลใจจากสะดอทมา : http://www.bing.com/images/search?q=thumbs+up+jewelry&view=detail&id=307A24191023FC85652418A38C1958

3E9832650A&first=211&FORM=IDFRIR

ภาพท 18 : งานออกแบบหลอดไฟฟา ชอ Energy Efficient Lamp ของ solovyovdesign ไดแรงบนดาลใจมาจากสมองมนษยทมา : http://viacomit.net/2011/04/04/insight-by-solovyov-design/

Oyule The Lightbulb ของ Sergio Silva

การออกแบบใหหลอดไฟฟาทใชกนอยใน

ทกวนนใหกลายเปนตะเกยงทเคยใชกน

ในอดต การผสมผสานกนนกลายมาเปน

ผลงานชอ Oyule The Lightbulb ทเหมอนเปน

การเชอมตอระหวางอดต ปจจบน และอนาคต

ภาพท 19 : ภาพผลงานชอ Oyule The Lightbulb การออกแบบของ Sergio Silvaทมา : http://www.growsunday.com/2011/03/oyule-the-modern-day-lightbulb-by-sergio-silva/

117

การนำางานออกแบบทมอยเดมของผอนมาคด

พฒนาตอยอดหรอเพมแนวความคดทเปนของตนเองลงไป

แลวนำาเสนอในมมมองใหม ไมถอเปนการลอกเลยนแบบ

แตประการใด หากยงไดรบการชนชมในความฉลาดคดท

สามารถเปลยนแปลงสงธรรมดาทชนตาใหมบทบาทใหมท

แปลกตาหรอแตกตางไป

ภาพตวอยางทนำามาใหนกออกแบบลองพจารณา

วเคราะหเปรยบเทยบกนด งานของนกออกแบบทงสองคน

ทอยคนละฟากฟา คนละเวลา จะใจตรงกนไดจรง ๆ หรอ

ภาพชดแรก (ภาพท 20) เปนถงใสสนคาของหาง

ภาพท 20 : ภาพบรรจภณฑของหางสรรพสนคาจาก 2 ประเทศ ภาพท 21 : ภาพบรรจภณฑนำาผลไมของสองยหอทดคลายกนทมา : http://kajorn.wordpress.com/2010/05/28

สรรพสนคาดงแหงหนงอยถงขวโลกเหนอ อกหางหนงอย

ในบานเรา นกออกแบบชางบงเอญใจตรงกน

ภาพชดตอมา (ภาพท 21) เปนนำาผลไมตรา

เซปเป Juice Me ใจตรงกนกบนกออกแบบบรรจภณฑ

นำาผลไมขององกฤษ ตรา Firefly รสนยมเดยวกนทงฟอนท

และอารตไดเรคชนดวย ...บพเพสนนวาสจรง ๆ

มผเชยวชาญในวงการออกแบบ ไดกลาวถงกรณ

นวา เมอดแบบแลวไมใชเรองบงเอญแนนอนอาจเปนไดวา

1. โดนใบสงลกคามาหรอลกพ

2. มกงาย หลอกลกคา

118

การลอกเลยนแบบในเชงพฤตกรรม

เพอความอยรอด การเลยนแบบเพอธรรมชาต

เพอพรางตวจากศตรของสตวและแมลงบางชนด

เพอความมชอเสยง มหนามตาในสงคม เทยบเทา

เสมอนผอน

หรอ เพอชดเชย ลดปมดอยของตวเอง เนองจาก

ความขาดบางประการ

การลอกเลยนแบบเกดขน เมออยากไดของแท

แตตนแบบมราคาสง รายไดนอยไมพอทจะซอ

ซอของเลยนแบบกเพราะมราคาถกกวา คณภาพ

กด หลายคนดไมรวาเปนของปลอม

พอเปรยบเทยบราคา คณภาพ วสด ความทนทาน

แขงแรงคงทน ประสทธภาพการใชงานกพอ ๆ กน

และอกประการหนงทคนสวนใหญไมคดให

ถงกนคอ คนเหลานนกำาลงชวยกนบรโภคสมองของกลมผ

สรางสรรคงานอย

เราสามารถปลกและฝงจตสำานกอนดทพงปฏบต

แกเยาวชน ใหทราบดถงจรยธรรม สงควรประพฤตทถกตอง

ชอบธรรม จรรยาบรรณวชาชพททกมนษยในสงคมตอง

ปฏบต รบผด รบชอบรวมกน ปฏบตในฐานะทเปนสมาชก

ในสงคมเดยวกน จรรยาบรรณเปนคณธรรมประจำาใจ ประจำา

ตนของคนทกคน กำาหนดขน เพอใหสมาชกในกลมหรอใน

สงคมนนยดถอเปนแบบอยางปฏบต มนษยผทมปญญา

สามารถคดไดกจะมจตสำานกดรทจะบรโภคสนคาทพอเพยง

กบรายได ใหเกยรตกบความสรางสรรคของมนษยดวยกน

เองแลวนน อาจเปนการดงเงนออกจากกระเปาผกระทำาผด

บางกเปนได แตหากยงมผทตงใจจะซอสนคาเลยนแบบ

เพราะมรายไดนอยคาครองชพสงกขนเรอย ๆ เศรษฐกจ

ครวเรอนกยงตกตำาแตยงอยากมอยากได จงหนไปเลอก

อดหนนสนคาทผดกฎหมาย เพราะมราคาถกกวามาสนอง

ความตองการของตนเองอยางนน ไมนานคงไมมผสรางงาน

คนใดมกำาลงใจจะสอกตอไป

การลอกเลยนแบบสนคา รปรางหนาตา พฤตกรรม

การแสดงออก ทาทาง อปนสย การแตงกาย รปแบบ การ

ใชชวตตาง ๆ ตลอดจนละเมดลขสทธทางปญญาของผอน

ทกอยางทยกตวอยางมาลวนเปนการกระทำาจากพฤตกรรม

ทไดรบตกทอดจากรนกอนจรงหรอ หากแทจรงแลวเปน

เพยงพฤตกรรมของมนษยทไมมความสำานกรบผดชอบจาก

สงทไดกระทำาหวงกอบโกยประโยชนแกตนเทานนเอง

ตามหลกเศรษฐศาสตรจะอธบายถงพฤตกรรม

ของมนษยวาเกดจากแรงจงใจ ซงทวไปแลวเปนแรงจงใจ

ทางเศรษฐกจ นนคอผประดษฐคดคนนวตกรรมใหม ม

เปาหมายเพอแสวงหากำาไรสงสด โดยนวตกรรมใหมอาจ

จะเปนการคดคนสนคาใหม (ซงหมายถงผลงานเพลงใน

ธรกจคายเทป) หรอวธการในการผลตใหมทใชตนทนถก

กวาคแขงแตไมวารปแบบของนวตกรรมจะเปนเชนไร

จดประสงคของการผลตนวตกรรม (ในภาคเอกชน) กคอ

เพอจะสรางความแตกตางและกลายเปนผผลตไดรายเดยว

ในตลาด (Monopoly) ซงกอใหเกดกำาไรจากการผกขาด

นน (นลน ทวสน ดร., 2554)

ในเมอมนษยทกคนในโลกนลวนมความแตกตาง

กน มสมองมสองมอ แตทำาไมยงคงเลอกทจะทำาอะไรให

เหมอนกน และยงคงดนรนวนเวยนอยในวฏจกรของการ

เลยนแบบกนและกน

กลาวไดวาไมมสงทดสงใดทจะเจรญเตบโต

งอกงามใหไดชนชมเหนอชาตเหนอวฒนธรรมทมคนใน

สงคมกระทำาผดกฎหมาย ผดศาสนา และผดตอคนในชาต

การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญาเปนระบบพนฐาน

ทสงเสรมการประดษฐคดคน การสรางประเทศทมความคด

สรางสรรคและใหระบบเศรษฐกจการตลาดแหงสงคมนยม

สมบรณยงขนตองใหความสำาคญกบการคมครองสทธใน

ทรพยสนทางปญญา ผกระทำาความผดลอกเลยนแบบ

ความคดละเมดทรพยสนทางปญญา เทากบเปนการดหมน

119

ตนเองใหละอาย และชาตทมคนเยยงนจะไมบงเกดความ

เจรญ ไมสามารถจะพฒนาสการเตบโตทจะแขงแกรงอยาง

ยงยนไดเลย การกระทำาการลอกเลยนแบบเปนสงผด

กฎหมายผนนตองรบโทษอนเปนผลจากการกระทำาทกอไว

แกผเสยหายทไดรบความเดอดรอนและอนตราย เปนภย

แกชาต

แมวนนเราอาจทำาไดเพยงการยกมอขนพนมเพอ

รองขอใหคนในชาตไดตระหนกถงความทกขยากและ

เสยหายของประเทศชาตจากผลของการกระทำาลอกเลยน

แบบ หรอละเมดความคด สทธอนชอบธรรมของผสราง

งานอยางสรางสรรคถงแมวาการยนมอเขามาของกรม

ทรพยสนทางปญญาทรวมกบหนวยงานภาครฐและเอกชน

ทเกยวของดำาเนนการรณรงคประชาสมพนธในเรองการ

ไมซอ ไมขาย ไมใชสนคาของปลอมจะยงไมอาจประสบผล

สำาเรจไดแตกหวงวาในสกวนความพยายามจกบงเกดผล

การแกปญหาในระยะยาวทไมเกนสามารถของทกคน คอ

การปลกฝงจตสำานก จรรยาบรรณทดของนกออกแบบแก

ผสรางงาน และการสำานกรในบาป บญ คณ โทษของการ

กระทำาใด ๆ ทจกสงผลเสยหายตอความมนคงของประเทศ

และความเปนอยของประชาชนได การถายทอดความคด

ปลกฝงคณธรรมความดแกเดกและเยาวชนของชาตให

ตงมนประพฤต ปฏบตอยบนพนฐานของการไมเอารดเอา

เปรยบกน การแกปญหานบจากนตองอาศยความรวมมอ

รวมใจของคนในชาตทมเปาหมายเดยวกนนนกคอตองการ

ใหประเทศชาตมความเจรญดำารงคงอยอยางมนคง ยงยน

ในกระแสโลกาภวตน สงหนงทเราตองยอมรบคอเราไมอาจ

เปลยนผอนใหคด หรอปฏบตตามอยางเราได การปฏบต

โดยเรมตนจากตวเราใหเปนแบบอยางยอมกอใหเกดพลง

ททวคณในอนาคต พลงของคนทงชาต สบรนตอรนกวา

ความพยายามจะบรรลผล เราคงตองตดตามดอกนานกวา

การปลกฝงวฒนธรรมทดจะงอกเงยบนประเทศไทยแผนดน

เกดของเรา มเชนนน...

มนษยคงตองจำายอมรบไวและดำาเนนชวตตอไปใน

สงคมทมวฒนธรรมการลอกเลยนแบบเปนมรดกหนของ

ชาต และคนทงชาตตองรวมกนรบผด จากการชอบกระทำา

ของคนในชาตดวยกนเองทเปนผสราง ผกระทำา และขยน

ทำาลายกนเองอยางไมรจกจบสน ขณะเดยวกนโดยทกวถ

ทางทมนษยแสวงหาสงทตนตองการทจะเตมเตมความสข

มากอดเกบไวกบตวแบบไมรจกพอ ซำารายยงคดจรงจงวา

สงเหลานนจะคงอยกบตนไปนานแสนนาน แตจะมประโยชน

อะไรเมอวนหนงมนษยเราจะอยกบความเจรญแบบวฒน-

ธรรมของการกระทำาความผด เหนแกประโยชนสวนตน

แลวเชนนมนษยจะพบกบความสขทกอดเกบไวตอไปได

อยางไร ทายสดสขหาไดดวย...

“...ความสขความเจรญอนแทจรงนน หมายถงความ

สขความเจรญทบคคลแสวงหามาไดดวยความเปนธรรม

ทงในเจตนาและการกระทำา ไมใชไดมาดวยความบงเอญ

หรอดวยแกงแยงเบยดเบยนมาจากผอน ความเจรญทแทนม

ลกษณะเปนการสรางสรรคเพราะอำานวยประโยชนถงผอน

และสวนรวมดวย ตรงกนขามกบความเจรญอยางเทจเทยม

ทเกดขนมาดวยความประพฤตไมเปนธรรมของบคคล

ซงมลกษณะเปนการทำาลายลาง เพราะใหโทษบอนเบยน

ทำาลายผอนและสวนรวม การบอนเบยนทำาลายนนทสดกจะ

กลบมาทำาลายตน ดวยเหตทเมอสวนรวมถกทำาลายเสยแลว

ตนเองกจะยนตวอยไมได จะตองลมจมลงไปเหมอนกน...”

พระบรมราโชวาทในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ

ในพธพระราชทานปรญญาและอนปรญญาบตรของจฬา

ลงกรณมหาวทยาลย วนท 10 กรกฏาคม 2518 (ศนยการ

เรยนรทางไกลเศรษฐกจพอเพยง มสธ., 2554)

120

บรรณานกรมกลมสงคมนกกฎหมาย ลอวสยาม ดอทคอม. พระราชบญญต ลขสทธ พ.ศ. 2537. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www.lawsiam.com/?name=know ledge &file=read knowledge&id=46 (29 มนาคม 2554) นลน ทวสน ดร. การคมครองทรพยสนทางปญญากบสวสดการ ของสงคม. [ออนไลน}. สบคนจาก : http://www. nalineetaveesin.com/issue_concern/issues_license 01.htm. (14 สงหาคม 2554)ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน 2542. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://rirs3.royin.go.th/ dictionary.asp (27 มนาคม 2554)ว.วชรเมธ. ความทกขมาโปรด ความสขโปรยปราย. พมพครงท 1. ธรรมะบรรยาย ลำาดบท 4. กรงเทพฯ: ปราณ พบลชชง, 2553.รฐสภาไทย. พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www.tmd.go.th/documents/ copyright.pdf (30 มนาคม 2554)ศาสนา ศลปะ วฒนธรรม ภมปญญาไทย โดย สำานกงาน เลขาธการสภาการศกษา (สกศ.) ความหมายของ “วฒนธรรม”. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www. thaiwisdom.org/p_culture/api/api_1.htm (27 มนาคม 2554)ศนยการเรยนรทางไกลเศรษฐกจพอเพยง มหาวทยาลยสโขทย ธรรมาธราช. พระบรมราโชวาท และกระแสพระราช ดำารส พระบาทสมเดจพระเจาอยหว [ออนไลน]. สบคนจาก : http://cdlearnse.stou.ac.th/main/speech/royal2.asp (30 มนาคม 2554)สทธคณ กองทอง. ตลลก แอนด กบบนส... เปดพพธภณฑ ของ(ปลอม) [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www. oknation.net/blog/sutku/2009/06/09/entry-1 (30 มนาคม 2554)ETdict.com. ดกชนนาร องกฤษ-ไทย Dictionary English-Thai. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://etdict.com/index. php?text=copy (30 มนาคม 2554)

Integrated Expressions. วารสารเครอขายทางการตลาด Marketing Frontier [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www. omg-asia.com/mf/issue7/thai/perspective.htm (30 มนาคม 2554)Janghuman. โรบน ฮด (Robin Hood). [ออนไลน]. สบคนจาก : https://janghuman.wordpress.com/category/%E0%B9 %82%E0%B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%B4%E0%B8%99% E0%B8%AE%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%94/ (30 มนาคม 2554)ผจดการออนไลน. “พพธภณฑของปลอม” รจรง!ไมมวนม. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www.me-dzine.com/ travel/Museum-of-Counterfeit.html (30 มนาคม 2554)Admin. เปรยบเทยบของจรงของเลยนแบบ. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www.asiashoppingtour.com/index. php?lay=boardshow&ac=webboard_show&Category= asiashoppingtourcom&thispage=&No=1246448& WBntype=5 (30 มนาคม 2554)ASTVผจดการออนไลน. ระวง! ไอโฟน4 จากจน..เหมอนแทบ ทกกระเบยดนว. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www. manager.co.th/CBizReview/ViewNews.aspx? NewsID=9530000139242 (30 มนาคม 2554)@cloud (แอท-คลาวด). ตลลก แอนด กบบนส... เปด พพธภณฑของ(ปลอม) [ออนไลน]. สบคนจาก : http:// atcloud.com/stories/60192 (30 มนาคม 2554)

121

ความรสก ความคด ความเขาใจ (ในงานศลปะ)Role of Feeling, Thought and Perception in Realizing Artistic Potential

สหเทพ เทพบร | Sahathep Thepburi

ภาควชาประยกตศลปศกษา | Department of Applied Art Studies

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

การเรมตนสรางสรรคผลงานศลปะ เปนขอจำากดทเกดไดกบผทสนใจและศลปน หากแตมไดมทาทในการทำา

ความเขาใจทถกตองในการทำางาน จะเปนการปดกนมใหคนพบความสามารถทมอยภายในของผสรางสรรคเอง การใช

ผสสะหรอความรสกทรบรไดทางตา เปนจดสงเกตเบองตนทสำาคญในการสรางสรรค การเปลยนทศนคตตอการรบรท

เกดจากประสบการณในสงตาง ๆ จากปกตทวไป ใหมผลตออารมณความรสกของตนเอง โดยไมผานความคดทเปน

เหตผลซงตรงกวาการใชหลกการทางศลปะมาเปนจดเรมในการทำางาน เพราะหลกการทางศลปะ เปนเพยงเครองชวย

ทจะประคบประคองเราใหมทศทาง หรอเปาหมายในการทำางานเทานน

ดงนนการเรมตนของความคดสรางสรรค จะเกดขนกตอเมอผสรางสรรคมความรสกกบสงใด และนำาสงนนมา

เปนจดเรมในการสรางแรงบนดาลใจ ประสบการณทางทกษะ ความชำานาญ จะเปนผเลอกวาวธการอะไรทจะเหมาะสม

และสอดคลองกบผลงานทแสดงออก

Abstract

Artists may limit their creative potential through misunderstanding the creative process. In the

visual arts, feeling or inspiration that is generated through visual perception is essential as a first step in

artistic creativity. An emotional response or connection opens the way to realizing the artistic goal more

directly than does a step-by-step, methodological process in responding to the creative inspiration. Artists

with a strong feeling about their work are in the best position to decide which methods and materials are

appropriate to realizing their inspiration.

122

การเรมตนสรางสรรคงานศลปะ บางครงดจะเปน

ขอจำากดสำาหรบผสนใจหรอแมแตตวศลปนเอง เชน ยงหา

ขอสรปของเรองททำาไมได หรอทำามาแลวมแตเรองไมแสดง

เนอหาทชดเจน เทคนควธการไมนาสนใจและใชเวลามาก

เกนไป เหลานเปนสาเหตอยางหนงทำาใหเกดการชะงกงน

ในการทำางานใหตอเนอง แมจะมหลกอางองทใชเปนเกณฑ

กำาหนดพจารณาการประเมนคณคาทางศลปะ กใชวาจะ

เปนทพงในการเรมตนทำางานไดทงหมด โดยทวไป การ

สรางสรรคตองมแรงบนดาลใจ จนเกดอารมณสะเทอนใจ

ถงขนาดแลว จงแสดงอารมณออกมาโดยอาศยรปทรง

และเทคนคใหเปนไปตามแนวเรอง (Theme)

ศลปะมสวนประกอบของ รปทรง (Form) และ

เนอหา (Content) ในสวนของรปทรงเปนองคประกอบของ

รปธรรม เกดจากการประสานกนของทศนธาต (Visual

Elements) ของวตถดวยวธการตาง ๆ สรางความหมายท

เปนสญลกษณ ใหความรสกทางจตใจ สวนเนอหาเปน

องคประกอบของนามธรรมทไดรบจากการทำางานศลปะ

มความเกยวเนองกบรปทรง ประกอบดวยเนอหาภายนอก

และภายใน เนอหาภายนอกของรปทรงจะบอกเรองราว

ทางสญลกษณวาเกยวกบของกบอะไร เนอหาภายในเปน

สวนสำาคญในการทำางานศลปะเกดจากการประสานกนของ

แนวเรองกบรปทรงทใหคณคาอารมณทางสนทรยภาพ

แกเรา

นนหมายความวา เมอเราเกดแรงบนดาลใจม

ความคด ความเชอตามจนตนาการ แลวจงเลอกวธการทจะ

กอรปตามวตถทมอยใหเปนไปตามแนวเรองทกำาหนด โดย

ผานหลกการทางศลปะ (Principle of Arts) แตในการ

ปฏบตจรงอาจไมไดผลตามทกำาหนดไวเสมอไป ขอจำากด

ในการสรางสรรคสวนใหญเกดจากการควบคมทศนธาต

ของรปทรงใหเปนไปตามแนวความคด และแรงบนดาลใจ

ในแตละเรองมสวนประกอบทซบซอนหลากหลาย เชน

การกำาหนดรปทรงของแนวเรอง ลกษณะของรปทรงทนำา

มาใชดวยวธการตาง ๆ จงจะทำาใหทศนธาตมความประสาน

รวมตวเปนอนหนงอนเดยวกนคงไมสามารถทจะทำาออกมา

โดยงายนก เพราะสวนประกอบของทศนธาตไมไดกำาหนด

ใหมความหมายอยางใดอยางหนงทชดเจนเสมอไป

ผเขยนตงขอสงเกตวาหากเราเอาเงอนไขของ

หลกการ หรอทฤษฎมากำาหนดในการทำางานมากเกนไป จะ

ทำาใหเกดความสบสนไมเปนไปตามความตองการภายใน

อยางแทจรง เนองจากการเลอกสงใดกตองคำานงถงสวน

ประกอบอนดวยวา จะประสานกลมกลนกนหรอไม ถา

กำาหนดทศนธาตไวมากจะควบคมใหเกดความกลมกลน

ไดยาก แตถามจำานวนนอยเกนไปกจะขาดแรงสนบสนน

ไมมความนาสนใจในการแสดงออก การเปลยนทศนะหรอ

มมมองบางอยางในการทำางานอาจมสวนชวยใหการทำางาน

งายขน โดยทำาความเขาใจเกยวกบการรบรทางใจ ทเกด

จากประสบการณของสงตางๆ เปนหลกเบองตนกอน

หมายความวา เมอเราจบความรสกสงทมากระทบใจได

เรากจะรองคาพยพ หรอสรรพสงทเกยวของในเรองนนๆ

ดวย จงขออธบายตามหลกพทธะดงน

123

พทธธรรมแยกแยะและบญญต “บคคล” ออก

เปนสวนประกอบตาง ๆ 5 ประเภท หรอเรยกวาขนธ 5

ไดแก

1. รป หมายถง สวนประกอบฝายรปธรรมทงหมด

คอ รางกาย และพฤตกรรม

2. เวทนา หมายถง ความรสกทเกดจากผสสะ

ทางใจ เชน ชอบ ไมชอบ หรอเฉยๆ

3. สญญา หมายถง เครองหมายหรอลกษณะตางๆ

เปนเหตใหจำาอารมณนนได

4. สงขาร หมายถง เครองปรงความคดใหเปนไป

ตามเจตนา

5. วญญาณ หมายถง การรแจงของอารมณทไดรบ

จากผสสะทางกายและใจ

สงทรบร (ทางตา) จากสงใดสงหนงตามบญญต

ของขนธ 5 ประกอบดวยโครงสราง 2 สวน รปขนธ กคอ

สวนของรปทรง นามขนธทงส (เวทนา สญญา สงขาร

วญญาณ) เปนสวนของเนอหา ทงสองสวนทำาหนาท

ประสานสอดคลองมอทธพลอาศยซงกนและกน การรบร

ของจตเปนเรองละเอยดออน ซบซอนและรวดเรว หาก

ไมไดฝกฝนจนชำานาญจะไมสามารถแยกแยะความละเอยด

วาสงใดเกดกอน-หลงได เชน เมอเรามองเหนดอกไม

(ตา+แสง+วญญาณ) รสกชอบ (เวทนา) หมายรวาเปน

ของสวย (สญญา) อยากไดเปนเจาของ คดจะไปซอดอกไม

(สงขาร)

การรบรเบองตนของจตเราเรยกวา “ผสสะ” จะ

เกดขนกตอเมอมองคประกอบครบ 3 อยางคอ สวนแรก

เปนอายตนะภายนอก (รป) คอสงทถกรบร สวนทสองเปน

อายตนะภายใน (ตา) คอสงทรบรและ สวนทสาม คอ

การกระทบของอายตนะภายนอกกบอายตนะภายใน

เรยกวาการรบรหรอ “วญญาณ” ผสสะจงเปนขนตอน

สำาคญเบองตนในกระบวนการรบร เมอผสสะเกดขนแลว

การทำางานของจตกดำาเนนตอไปสความรสกของอารมณ

ทรบรเขามา (เวทนา) การจำาไดหมายร (สญญา) และ

การนำาอารมณไปปรงแตง (สงขาร)

ความรสก ความคด ความเขาใจ ในความหมาย

นจงเปนขนการรบรของจตทเกดจากผสสะ เปนหลกใหเรา

พจารณาทจะรบรจากผสสะกอนแลวจงนำาสความคดและ

ความเขาใจ การใชความเขาใจหรอความคดเปนตวนำากจะ

คลายกบการมทฤษฎหรอหลกการอยในมอ แตไมรจะเรมตน

อยางไร จงเปนขอจำากดหรอเครองปดกนไมใหเราเขาถง

ธรรมชาตความเปนจรงในอารมณนน ๆ จากประสบการณ

ทไดรบ.... บางทอาจตองปลอยใหผสสะทำางานอยางเตมท

กอนโดยไมมอะไรไปบงคบ การรบรหรอการรทเกดขน

ลกษณะน ในทางลกเรยกวาการเหนแจง (Intuition) เปน

การรทเกดขนอยางฉบพลนโดยไมผานความคดทเปน

เหตผล

ทฤษฎหรอหลกการทางศลปะ จงเปนเพยงเครอง

ชวยทจะประคบประคองเราใหมทศทาง หรอเปาหมาย

ในการทำางานเทานน การเรมตนทงายทสดใหดทความรสก

หรอผสสะของประสบการณทไดรบของตวเองวา มรสนยม

หรอความชอบตออารมณนนอยางไร เชน รสกถงความ

สงบ ความอบอน ความปลอดภย เมอรสกกบอะไรกใหทำา

อยางนน ตรงนจะเปนชวงเวลาทสำาคญในการจดประกาย

ใหเราไดรเรมตอบโตกบสงทเกดขนทตรงกบความตองการ

ภายใน หลงจากนนความคด ความเหน ความเขาใจ จาก

เรองททำาจะตามมาเอง

เครองมอทนำามาใชถายทอดรปทรงในงานศลปะ

กมสวนประกอบมากมายเชนกน สงทมองเหนชดเจนมาก

ทสดเหนจะเปนทศนธาต

ทศนธาตเปนสวนประกอบของรปทรงในการ

มองเหน เพอสอความหมายตามแนวความคดทเกดจาก

ความรสก โดยปกตลกษณะของทศนธาตจะมความหมาย

ทางความรสกในตวเองอยางตรงไปตรงมา เชน เสนตรง

แนวตง ใหความรสกสมดล มนคงแขงแรง เสนตรงแนวนอน

ใหความรสกกลมกลนกบแรงดงดดของโลก ผอนคลาย

เงยบสงบ สดำาใหความรสกทบตน ลกลบ ไมปลอดภย

สแดงใหความรสกตนเตน รอนแรง ระวงตว สงเหลานจะ

ถกซมซบ สะสม และเรยนรผานประสบการณของแตละคน

124

ในงานศลปะการประสานกนของทศนธาตตาง

ชนดทรวมตวกนเปนรปทรง จะทำาใหเกดความหมายขนใหม

อกอยาง ตามลกษณะของรปแบบ เชน รปทรงแนวตง

ใหความรสกสมดล มนคงแขงแรง แตถารปทรงนนเปนตก

หรออาคาร จะรสกวามความมนคง แขงแรง ปลอดภย

ในทางตรงกนขามหากตกเอยงจะใหความรสกไมมนคง

ไมนาเขาไปอยภายใน ดงนน ลกษณะของทศนธาตทให

ความหมายทางอารมณอยางหนง เมอไปประกอบกบ

ทศนธาตอน ๆ กจะเกดความหมายทางอารมณขนใหม

หรอมความลกซงมากกวาเดม

ผลงานทสรางสรรคโดยสวนรวม จะประกอบดวย

ทศนธาตมากมาย เรยงตวกนอยอยางกลมกลน และ

ขดแยงกน การกำาหนดใหเปนรปลษณะอยางไรขนอยกบ

ความหมายของเนอหาเปนสำาคญ เชนผลงานของ วนเซนต

แวน กอก (The Starry Night) มการใชทศนธาตของเสน

ทเปนสปายอยางอสระเปนจงหวะหนกเบา บดงอ เปลยน

ทศทางไป-มา ใหความรสกเคลอนไหว เสนของสทมา

ประกอบกนเปนความหมายของรปทรงขบเคลอนดวยความ

รวดเรว อยางแขงขนมพลง อสระจากการควบคม ไหลลน

ไมสนสด การประสานกลมกลนกน ระหวางเสนทเปนส

และรปทรงมความเดนชดทางอารมณ มากกวาความหมาย

ของรปทรงทเกดขนในภาพ แสดงใหเหนวาศลปนตองการ

ภาพท 1 : Vincent Van Gogh (The Starry Night,1889 Oil on canvas). New York.

125

สำาแดงพลงอารมณสะเทอนใจออกอยางรนแรง อสระ ตรง

ไปตรงมา โดยใชเสนทเปนสและรปทรงแทนความหมายนน

ภาพท 2 ผลงานชดน ไมบอกชองาน แตตองการ

แสดงการประสานกนของทศนธาตของถวยโฟมจำานวนมาก

ประกอบกนเปนปรมาตรของรปทรง เคลอนไหวลอยวน

อยบนอากาศ ไมกำาหนดรปทรงใหมองเหนชดเจนวาเปนรป

ของสงใด แตเปดใหผดจนตนาการตามประสบการณของ

ตนเอง ดงนนเมอเรารสกกบอะไร ประสบการณทางทกษะ

ความชำานาญจะเลอกใชทศนธาตทมอย แทนทความหมาย

ตามความรสกนนไดเองโดยอตโนมต เปนบอเกดของความ

คดสรางสรรคมากมาย ผดกจะเขาถงความรสกนกคดของ

ศลปน ทแสดงใหเหนคณคาและความงามในงานศลปะ

ภาพท 2 : Untitled (Styrofoam cups), 2008, Styrofoam cups. Hot glue, Dimension variable

บรรณานกรมชลด นมเสมอ. 2539. องคประกอบของศลปะ. กรงเทพมหานคร : บรษทสำานกพมพไทยวฒนาพานช จำากด.ชาญณรงค ดฐานนท. 2540. รวมบทความอาจารยเพาะชาง (มองศลปะดวยพทธปรชญา). กรงเทพมหานคร : โดยศนยคอมพวเตอรจฑาธช.พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). 2538. พทธธรรม. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ, Charles Wallschlaeger. 1992. Basic Visual Concepts and Principles for Artists, Architects and Designer. USA : Copyright by Wm. c. Brown Publisers. James Goggin, Regis Tosetti. 2009. Vitamin3-d New Perspective in sculpture and Installation. Chaina : Published by Phaidon Press Limited. Paul Zelanski, Mary Pat Fisher. 2007. The Art of Seeing. New Jersey : Published by Pearson Education.

126

ศลปะไทย และความคดสรางสรรค ในเอกลกษณใหมของอาหารไทยThai Arts & Creativity in The New Identity for Thai Foods

ผศ.ร.ต.อ.ดร.อนชา แพงเกษร | Asst. Prof. (Police Captain) Anucha Pangkesorn (Ph.D.)

ภาควชาออกแบบตกแตงภายใน | Department of Interior Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

สงคมไทยจงมวถชวตความเปนอยกนหลายระดบชน ตงแตสงคมทเรยบงาย จนถงสงคมชนสง ตามสถานะ

ทางเศรษฐกจ สงคม และภมภาคตามถนทอยอาศย อนเนองจากมประเพณ ศาสนา และสถาบนพระมหากษตรยทเปน

เครองยดเหนยวจตใจของคนไทย จากความหลากหลายของกลมคนและสงคม จงกอเกดบรณาการเปนความคด ความเชอ

แลวถายทอดเปนประเพณวฒนธรรมไทยทงดงาม อนเปนทยอมรบในสงคมหนงๆ ใหคนในสงคมนนไดรบรแลวขยายไป

ในขอบเขตทกวางขน โดยผานสญลกษณทอยในผลงานแขนงตาง ๆ เรยกวา ศลปะไทย (Thai Arts) อนเปนเอกลกษณ

ของชาตไทยทมคณคา ทงดานรปทรง และดานเรองราว

ปจจบนศลปะไทยกำาลงจะถกลม เพราะอทธพลทางเทคโนโลยสมยใหม และอทธพลของการเปลยนถาย

วฒนธรรมเปนไปอยางรวดเรว ทำาใหวถชวตประจำาวนของคนไทยในเมองใหญๆ ตองมพฤตกรรมการบรโภคอยางเรงรบ

ตามไปดวย จงมธรกจอาหารจานดวน (fast food) เพอตอบสนองความตองการของผบรโภค ทำาใหคนไทยหนไปให

ความสนใจและรบประทานอาหารจากตางประเทศมากขน จนหลงลมความเปนตวตน ลมความเปนเอกลกษณของชาต

โดยเฉพาะเอกลกษณทมการสบทอดและสบสานกนมายาวนาน เชน อาหารไทย

ดงนนเอกลกษณใหมของอาหารไทย ไดนำาแนวความคดในดานศลปะไทย และความคดสรางสรรค (Creativity)

ในการคดนอกกรอบ (Lateral) ซงประกอบไปดวย 6 แนวทาง คอ (1) การแทนท (Substitution) (2) การกระทำาในสง

ตรงขาม (Opposition) (3) การรวมเขาดวยกน (Incorporation) (4) การขยาย (Expand) (5) การกำาจด (Eradication)

และ (6) การจดระเบยบใหม (Regulation) (De Bono, 1971; Kotler & Trias de bes, 2547; Point, 2004; Sloane, 2004)

มาใชในงานศลปะและการออกแบบ เพอเปนการสงเสรมการสงออกอาหารไทย การทองเทยว และสนคาผลตภณฑอนๆ

ทเกยวของ ใหเปนทยอมรบในระดบนานาชาตตอไป

คำาสำาคญ : ศลปะไทย, ความคดสรางสรรค, การคดนอกกรอบ, เอกลกษณใหมของอาหารไทย

127

Abstract

Thai artistic traditions are neglected nowadays under the influences of modern technologies and

rapid assimilation of items of foreign cultures. Urban ways of daily life and consumption behavior stand

out as points in question. Thais are increasingly consume international food items, thereby forgetting and

abandoning their traditional dietary legacy. Concepts of Thai art and creativity in lateral or parallel thinking

(“outside the box”) can be applied in six ways: (1) substitution [thaen thii]; (2) opposition; (3) incorporation

[ruam khaw duaikan]; (4) expansion; (5) eradication [kam jad]; (6) regulation [jad rabiap mai]. All six are

used in art and design applications to support Thai food exports, tourism and related products towards wide

acceptance at an international level.

Keywords : Thai art, Creativity, creative thinking, New identity of Thai foods

128

คนไทยเปนคนทรกความสงบสขทผกพนในจตใจ

มความอดมสมบรณทางดานเกษตรกรรม มความเปนอย

กบธรรมชาตรอบตวมวถชวตการทำามาหากนและมประเพณ

ในทองถนจงมความเปนอยทเรยบงาย ในขณะทคนบางกลม

มความประณต ซบซอน งดงาม วจตรและพสดาร ซงม

แรงบนดาลใจมาจากศาสนา และสถาบนพระมหากษตรย

โดยมความเชอความศรทธาในสงศกดสทธ กลมคนจง

รวมแรงรวมใจ มความพากเพยร วรยะ อตสาหะ ฝกฝน จนม

ศลปะและฝมอเลศ เพอทำาถวายหรอเพอการบชา สงคมไทย

จงมวถชวตความเปนอยกหลายระดบชน ตงแตสงคมท

เรยบงาย จนถงสงคมชนสงตามสถานะทางเศรษฐกจ สงคม

และภมภาคตามถนทอยอาศย อนเนองจากมประเพณ

ศาสนา และสถาบนพระมหากษตรย ทเปนเครองยดเหนยว

จตใจของคนไทย จากความหลากหลายของกลมคนและ

สงคมน จงกอเกดบรณาการเปนความคด ความเชอ แลว

ถายทอดเปนประเพณวฒนธรรมไทยทงดงามอนเปนท

ยอมรบในสงคมหนง ๆ ใหคนในสงคมนนไดรบรแลวขยาย

ไปในขอบเขตทกวางขน โดยผานสญลกษณทอยในผลงาน

แขนงตาง ๆ เรยกวา ศลปะไทย

ศลปะไทย (Thai arts) เปนเอกลกษณของ

ชาตไทย ทคนไทยทงชาตตางภาคภมใจอยางยง ซงเปน

ความงดงามทสบทอดอนยาวนานตงแตอดตจนถงปจจบน

บงบอกถงวฒนธรรมทเกดขน โดยมพฒนาการบนพนฐาน

ของความเปนไทย ศลปะไทยลวนมคณคาอย 2 ประการ

คอ คณคาทางดานรปทรง และคณคาทางดานเรองราว

คณคาทางดานรปทรงเกดจากการนำาเอาองค

ประกอบตาง ๆ ของศลปะ อนไดแก เสน ส แสงและเงา

รปราง รปทรง พนผวเขาดวยกน ซงการนำาองคประกอบ

ตาง ๆ มาจดรวมกนนนเรยกวา การจดองคประกอบศลป

(Art composition) ทำาใหเกดความงามทางศลปะ เพอ

ประโยชนใชสอย สวนคณคาทางดานเรองราวหรอสาระ

ของผลงาน ทแสดงออกดวยการสมผสรบร อนเปนความ

งามทางจตใจ โดยอาศยรปลกษณะทเกดจากการจดองค

ประกอบศลปถาองคประกอบทจดขนไมสมพนธกบเนอหา

เรองราวทนำาเสนองานศลปะนนกจะขาดคณคาทางความ

งามไป (ชลด นมเสมอ, 2554)

ดงนนการจดองคประกอบของศลปะ จงมหลกท

ควรคำานงอย 5 ประการ คอ

1) สดสวน (Proportion)

2) ความสมดล (Balance)

3) จงหวะลลา (Rhythm)

4) การเนน (Emphasis)

5) เอกภาพ (Unity)

ซงมความสำาคญในการสรางสรรคงานศลปะเปน

อยางยง เพราะจะทำาใหงานศลปะทรงคณคาทางความงาม

อยางสมบรณ

ปจจบนศลปะไทยกำาลงจะถกลม เพราะอทธพล

ทางเทคโนโลยสมยใหมเขามาแทนทสงคมเกาของไทย โดย

เฉพาะอยางยงดวยอำานาจแหงวฒนธรรมสอสารทรบเรง

รวดเรว มความวนวาย จนกลายเปนสงสบสนอยกบสงคม

ภาพ 1 : ความงามทางศลปะการแกะสลกผลไมและการรอยมาลยของไทย

129

ใหมอยางไมรตว ในขณะทอทธพลของการเปลยนถาย

วฒนธรรมเปนไปอยางรวดเรว ทำาใหวถชวตประจำาวนของ

คนไทยในเมองใหญๆตองมพฤตกรรมการบรโภคอยาง

เรงรบตามไปดวย ตองรบดม รบกน จงมธรกจอาหาร

จานดวน (fast food) ทหลากหลายจากตางประเทศเปน

จำานวนมากเขามาเปนทางเลอกหนง เพอตอบสนองความ

ตองการของผบรโภค อนเนองดวยความสะดวกสบาย

หลากหลายรสชาต และความแปลกใหม จงทำาใหคนไทย

หนไปใหความสนใจและรบประทานอาหารจากตางประเทศ

มากขน ทำาใหคนไทยลมความเปนตวตน ลมความเปน

เอกลกษณของชาต โดยเฉพาะเอกลกษณทมการสบทอด

และสบสานกนมาอยางยาวนาน เชน อาหารไทย

อาหารไทย (Thai Foods) เปนหนงในเอกลกษณ

และภมปญญาของบรรพบรษของชาตไทย โดยอาหารไทย

เปนทนยมยอมรบและรจกอยางแพรทงในประเทศและตาง

ประเทศ นอกจากนยงตดอนดบ 1 ใน 5 อาหารยอดนยม

ของโลก เพราะอาหารไทยเปนอาหารเพอสขภาพ ทมคณคา

ทางโภชนาการสง และมสรรพคณทางยาในคราวเดยวกน

ซงสามารถจำาแนกคณคาได 3 ดานคอ

1) คณคาทางโภชนาการอาหารไทยแตละจานม

สารอาหารหลายตวซงสารอาหารแตละตว รางกายจะใช

ประโยชนไดตองทำางานรวมกน

2) คณคาสรรพคณทางยาของผกและสมนไพรท

เปนเครองปรงของอาหาร

3) คณคาทางภมปญญาและวฒนธรรมโดยจะม

รสชาตและลกษณะเปนเอกลกษณของตวเอง (ศรสมร

คงพนธ, 2547)

ตาราง 1 : สรปแนวความคดของศลปะไทย การแกะสลกผก ผลไมและการรอยมาลยสการออกแบบ

ผดไทกงสด

ตมยำากง

Title : “Thai Kitchen World Cuisine” : Aesthetic and sense of Thai food Latent : Tha Arts

Manifest Review Literature Synthesis/Key word Applied to Design Elements Design Arts1. Thai foods crafting

2. Thai garlands arts

Betty Gosling, 2004William Warren and Luca Invernizzi Telloni, 1994ชลด นมเสมอ, 2531น. ณ ปากนำา, 2532Maryvelma o’Neil, 2009พฒนา เจรญสข, 2550

ReliefPattern

Light & ShadowNeatnessRepeatedRhythmColorful

130

อยางไรกตามอาหารไทยเปนภมปญญาทคนไทย

ชอบคดคน ดดแปลง และประยกตจากวฒนธรรมตางๆ

นำามาใชใหเหมาะกบสภาพแวดลอม โดยเฉพาะการคดคน

การปรงอาหารทแปลกใหม การแปรรปอาหารการถนอม

อาหาร และการบรรจหบหอ ดวยประสบการณตาง ๆ เหลาน

สะสมเปนองคความร สบสานตอกนมาเปนนวตกรรมอาหาร

สารพด ตงแตการปรงแตงรสชาตทหลากหลาย ทงรสจด

เผด เปรยว หวานและรสคเคยง อยในรปแบบตาง ๆ เชน แกง

ตม ลวกจม ผด เผา ปง ยาง พลา ยำา ลาบ ทอด นำาพรก ผกจม

กวนและนง ฯลฯ สวนสสรรทสวยงามไดจากพชผก ผลไม

ดอกไมสดทปลอดสารพษ ในการประกอบและตกแตงอาหาร

สำาหรบกลนทไดจากกระบวนการปรงอาหาร และไดจาก

สมนไพร เครองเทศ และผลตผลจากธรรมชาต ทงหมดน

สามารถสมผสความนม กรอบ นม เหนยวหนบ ฯลฯ

ในอาหารไทยทงสน ทำาใหผทไดรบประทานอาหารไทยแลว

เกดความพงพอใจ ประทบใจ และจดจำาในเอกลกษณรสชาต

ของอาหารไทย

วธการรบประทานและการประดบตกแตงจดวาง

กมหลายรปแบบ เชน อาหารชดสำารบหลายชนดอาหาร

จานเดยว และอาหารชดเลกทประกอบดวยอาหารหลกและ

เครองเคยงเขาดวยกน ซงวธการจดกมความหลากหลาย

เชนกน ขนอยกบโอกาสตางๆ เชน งานเลยงโอกาสพเศษ

งานแตงงาน งานวนเกด งานเลยงฉลองเทศกาลตางๆ

ตลอดจนงานพธตามประเพณ เชน การถวายภตตาหารพระ

ทำาบญบาน งานบายศรสขวญ ฯลฯ ทงนรปแบบการนำาเสนอ

วธการรบประทานและการประดบตกแตงจดวาง จะตองม

ความสวยงามงายตอการรบประทาน และพรอมดวยการให

บรการทเนนความปลอดภยดวย

หอหมกปลาชอน

แกงสมผกรวม

ชอมวง

ตมยำากง

ทองหยอด

นำาพรกกะป

ภาพ 2 : อาหารไทยคาวหวาน (Thai Foods)

ภาพ 3 : การรบประทานและการประดบตกแตงจดวางใน ลกษณะตางๆ

นอกจากอาหารไทยทเอกลกษณทโดดเดนแลว

ยงม ผลไมไทยตามฤดกาล และเครองดมไทย เชน นำา

ตะไคร นำาฝรง นำาใบบวบก นำามะตม ฯลฯ ทเสรฟพรอม

กบอาหารไทย และทขาดไมไดคอขนมไทยยอดนยมทม

รปลกษณสวยงาม และรสชาตทเปนเอกลกษณของชาต

อกอยางทไมเหมอนชาตใดโดยเสรฟหลงจากรบประทาน

อาหาร มทงขนมไทยทรบประทานในโอกาสพเศษ เชน

จามงกฎ เสนหจนทร ทองเอก และขนมหวานอกหลาก

หลายชนดทรบประทานในชวตประจำาวน

131

นอกจากนประเทศไทยเปนแหลงผลตอาหารท

สมบรณ เปนทนยมของตางชาตซงนอกจากความโดดเดน

ดานรสชาต อาหารไทยยงแสดงถงความประณตบรรจง

รวมทงมประโยชนตอสขภาพรฐบาลจงมนโยบายสงเสรม

ใหประเทศไทยเปนครวของโลก คอ โครงการครวไทย ส

ครวโลก (Thai Kitchen World Cuisine) โดยมงดำาเนนการ

อยางเปนระบบ ใหมการขยายตวของรานอาหารไทยจำานวน

มาก ซงจะสงผลดตอการสรางภาพลกษณทดของประเทศ

รวมทงการสงเสรมการทองเทยวไทย การสงออกสนคา

อาหารและสนคาอน ๆภาพ 4 : ผลไมไทยตามฤดกาล และขนมไทยในโอกาสพเศษ เชน จามงกฎ เสนหจนทร ทองเอก

ตาราง 2 : สรปแนวความคดเอกลกษณใหมของอาหารไทยสการออกแบบ

Title : “Thai Kitchen World Cuisine” : Aesthetic and sense of Thai food Latent : Tha Foods

Manifest Review Literature Synthesis/Key word Applied to Design Elements Design Arts1. Quality

2. Identity

3. Aesthetic

4. Wisdom

David Thomson, 2010Building Safety Thai Food for the World, 2005

David Thomson, 1993Van Esterik, 1997Pissnu Chanvitan, 1897

Chat Mingkwan, 2001Judd Brown, 2007

Keith Floyd, 2010Ron Gorodesky and Eileer Madigan, 2005

FreshHealthCleanGoodFairTaste

ProportionBalanceRhythmEmphasis

UnityLineColor

Light & ShadowTextureForm

AtmosphereBelief

AttitudeArts & cultureKnowledgeNatural

132

ดงนนการสรางเอกลกษณใหมของอาหารไทย จง

ไดนำาแนวความคดในดานศลปะไทยมาเปนองคประกอบ

ซงศลปะไทยไดรบอทธพลจากธรรมชาต และสงแวดลอม

ในสงคมไทยมลกษณะเดนคอ ความงามอยางนมนวล ม

ความละเอยดประณต ทแสดงใหเหนถงลกษณะนสย และ

จตใจของคนไทยทไดสอดแทรกไวในผลงานทสรางสรรคขน

โดยเฉพาะศลปะการแกะสลกผก ผลไม และศลปะการรอย

มาลยของไทย ทเปนรจกอยางดและเลองชอไปทวโลก การ

ทอาหารไทยจะสามารถใหเปนทนยมยอมรบจากทวโลก

ไดนน ตองมความคดสรางสรรคดวยความคดสรางสรรค

(Creativity) ในเอกลกษณใหมของอาหารไทย ทใหความ

สำาคญตอเปาหมายของการคดนอกกรอบ (Lateral Thinking)

ซงปฏบตตามหลกการนนประกอบดวย 6 แนวทาง คอ

1) การแทนท (substitution) หมายถง การ

รวบรวมความคดในตวสนคาหรอผลตภณฑใหม เพอเขามา

แทนทสนคาหรอบรการเกาโดยไมมงเนนการออกสนคาใหม

2) การกระทำาในสงตรงขาม (opposition) หมายถง

การคดทนอกเหนอกฎเกณฑ เพอกอใหเกดความแตกตาง

จากการปฏบตเดม ๆ ทเคยกำาหนดเอาไว

3) การรวมเขาดวยกน (incorporation) หมายถง

การนำาสนคาหรอบรการทมอยรวมเขาดวยกน เพอกอให

เกดนวตกรรมใหม

4) การขยาย (expand) หมายถง การแตกหนอ

ขยายสนคาหรอบรการทมอยใหแตกตางออกจากเดม

5) การกำาจด (eradication) หมายถง การกำาจด

จดออนของสนคาหรอบรการทมอยในตวสนคาหรอบรการ

นำาเพยงจดทนาสนใจและสงทสามารถประยกตมาใชเพอ

กอใหเกดสงใหม

6) การจดระเบยบใหม (regulation) หมายถง

การจดระเบยบสนคาหรอบรการเกาใหอยในรปแบบใหม

(De Bono, 1971; Kotler & Trias de bes, 2547; Point,

2004; Sloane, 2004)

ภาพ 5 : การสรางเอกลกษณใหมของอาหารไทย ในการคดนอกกรอบ (Lateral Thinking)

133

จากแนวความคดนอกกรอบทจะทำาให อาหารไทย

ดงเดม เปนเอกลกษณใหมในอาหารไทย จะตองให

ความสำาคญใน 3 องคประกอบ ดงน

1) การรบร (Perception) หมายถง การแปล

ความหมายจากการสมผส โดยเรมตงแต การมสงเรามา

กระทบกบประสาทสมผส และสงกระแสเพอการแปลความ

ซงกระบวนการของการรบร เปนเรองของความเขาใจ การ

คด การรสก (Sensing) ความจำา (Memory) การเรยนร

(Learning) และการตดสนใจ (Decision making)

2) การจดจำา (Cognition) เนนเกยวกบความ

เขาใจหรอการคาดคะเนเหตการณตางๆ โดยอาศยการ

กำาหนดการรบร (Perception) อาจรวมทงการคดคนและ

การตดสนใจ การกระตนไปสเปาประสงค (Goal-Seeking

Behavior) เกดจากความรทเคยพบมาเปนตวกำาหนด

นอกจากนนยงตองอาศยเหตการณในอดต สงแวดลอมใน

ปจจบนและความคาดหวงในอนาคต (Festinger,1957)

3) การตอบสนอง (Response) จะเกดเมอมสง

เรามาสมผส โดยใชประสาทสมผส ทำาใหมการแปลความ

หมายจากการสมผสสงเรา เปนการรบร จำาได ประสาน

ความรเขาดวยกนมการเปรยบเทยบและคดอยางมเหตผล

จากการดำาเนนการตามขนตอนของการคดนอก

กรอบดงกลาวนน โดยกำาหนดวตถประสงคในการสรางสรรค

เพอตอบคำาถามกลมเปาหมายทเคยรบประทานอาหารไทย

มาแลวใหได จะตองประกอบดวยประเดนดงน

1) การทำาใหลกคาพอใจกบอาหารและบรการ

ใหมหากเรามการเปลยนแปลง

2) ตองกอใหเกดความแตกตางจากประสบการณ

การรบประทานอาหารไทยแบบเดม และตางจากชาตอน

3) ทำาใหลกคาเขาถงการเปลยนแปลงของอาหาร

ใหได

4) กอใหเกดการจดจำา ฝงใจชนชอบในเอกลกษณ

รสชาตของอาหารไทย

5) สรางสถานการณอนทจะมาใหกบสนคาถามน

เปลยนไป

6) ไดอะไรใหม ๆ ทจะนำามาใชกบอาหารไทยได

อยางเหมาะสม

7) ตองสามารถไดอะไรทใหมมาแทนทในตลาด

ทมคแขง (De Bono, 2004; Kotler, 2004)

โคเลอร (kohler,1925) วทคน (Witkin,1971)

มแนวคดของทฤษฎน ทจะเนนความพอใจของการทำางาน

ตาราง 3 : สรปแนวความคดสรางสรรคสการออกแบบ

Title : “Thai Kitchen World Cuisine” : Aesthetic and sense of Thai food Latent : Creativity

Manifest Review Literature Synthesis/Key word Applied to Design Elements Design Arts1. Lateral Festinger, Leon, 1957

Ralph w.Hood, Jr. Peter c.Bernard Spika, 2009Roy Osborn, 2000-2004De Bono, E, 2004Martinus Nijhoff, 1955

SubstitutionOppositeExpand

EradicationIncorporationRegulation

134

ตามความสามารถ และคอยกระตนใหประสบความสำาเรจ

เนนใหการลงมอกระทำาดวยตวเอง โดยมผชแนะการนำา

แนวคดของนกจตวทยากลมความร (Cognition) มาใชคอ

การจดการเรยนรตองไดรบรจากประสาทสมผสเพอกระตน

ใหเกดการเรยนร

การเรยนรเปนพนฐานของการดำาเนนชวตมนษย

มการเรยนรตงแตแรกเกดจนถงกอนตาย ซงธรรมชาตของ

การเรยนรม 4 ขนตอนคอ

1) ความตองการของผเรยน (Want) คอ ผเรยน

อยากทราบอะไร เมอผเรยนมความตองการอยากรอยาก

เหนในสงใดกตามจะเปนสงทยวยใหผเรยนเกดการเรยนร

ได หรอการเรยนรทไดรบการสงสอนการชนำาโดยตรงจาก

บพการ คร อาจารย และผรทวไป เพราะทานเหลานน

เจาะจงใหมการเรยนรเพอชวต

2) สงเราทนาสนใจ (Stimulus) กอนทจะเรยนร

ได จะตองมสงเราทนาสนใจและนาสมผสสำาหรบมนษย

ทำาใหมนษยดนรนขวนขวาย และใฝใจทจะเรยนรในสงท

นาสนใจนนๆ จากสงแวดลอมรอบตว ซงเปนปจจยภายนอก

ทกระตนความอยากใหเกดการเรยนร โดยองคประกอบ

ของการรบรสงเรา ไดแก วตถ แสง เสยง กลน และรสตางๆ

ประสาทสมผส ไดแก ห ตา จมก ลน ผวหนงและจตใจมนษย

เมอพบสงเราไมไดรบรตามทสงเราปรากฏ แตจะนำามาจด

ระบบตามหลกดงน

• หลกแหงความคลายคลง (Principle of

similarity) สงเราใดทมความคลายกนจะรบรวาเปนพวก

เดยวกน

• หลกแหงความใกลชด (Principle of proxi-

mity) สงเราทมความใกลกนจะรบรวาเปนพวกเดยวกน

• หลกแหงความสมบรณ (Principle of closure)

เปนการรบรสงทไมสมบรณใหสมบรณขนความคงทของ

การรบร (Perceptual constancy) โดยความคงทในการ

รบรม 3 ประการ ไดแก การคงทของขนาด การคงทของ

รปแบบ การคงทของสและแสงสวาง แตมนษยกยงรบร

ผดพลาดได เชน ภาพลวงตา การรบฟงความบอกเลา ทำาให

เรองบดเบอนไป การมประสบการณ และคานยมท

แตกตางกน ดงนนการรบรถาจะใหถกตอง จะตองรบร

โดยผานประสาทสมผสทง 6 และผานกระบวนการคด

ไตรตรองใหมากขน

3) การตอบสนอง (Response) เมอมสงเราทนา

สนใจและนาสมผส มนษยจะทำาการสมผสโดยใชประสาท

สมผสทง 6 คอ ตาด หฟง ลนชม จมกดม ผวหนงสมผส

และสมผสดวยใจ ทำาใหมการแปลความหมายจากการสมผส

สงเราเปนการรบร ประสานความรเขาดวยกน โดยมการ

เปรยบเทยบและคดอยางมเหตผล เพอตอบสนองความ

ตองการของชวตทงรางกายและจตใจ และเปนแนวทางการ

แกปญหา

ตาราง 4 : สรปแนวความคดการรบรของอาหารไทยสการออกแบบ

Title : “Thai Kitchen World Cuisine” : Aesthetic and sense of Thai food Latent : Creativity

Manifest Review Literature Synthesis/Key word Applied to Design Elements Design Arts1. Perception2. Recognition3. Response

Crow, 1948Festinger, 1957Van Esterik, 1997Ron Gorodesky and Eileen Madigan, 2005Judd Brown, 2007

RetationshipNeatnessFullnessFlexibleMatching

Harmony in ContrastSurprise

Time & Space

135

4) การไดรบรางวล (Reward) ภายหลงจากการ

ตอบสนอง มนษยอาจเกดความพงพอใจ ซงเปนกำาไรชวต

อยางหนง จะไดนำาไปพฒนาคณภาพชวต เชนการไดเรยนร

ในวชาชพชนสง จนสามารถออกไปประกอบอาชพชนสง

(Professional) ได นอกจากจะไดรบรางวลทางเศรษฐกจ

เปนเงนตราแลวยงจะไดรบเกยรตยศจากสงคมเปนศกดศร

และความภาคภมใจทางสงคม

นอกจากนยงการเรยนรอน ๆ ทเปนความแตกตาง

ระหวางบคคล ซงตองการเรยนรแตละเรอง แตละระดบ

แตกตางกนหรอแมกระทงบางคนไมอยากเรยนรสงใดๆเลย

การศกษาครงนมการเกบขอมลเชงปรมาณ โดย

การแจกแบบสอบถาม และเนนการเกบขอมลเชงคณภาพ

โดยการสมภาษณและการสงเกตพฤตกรรมจากประชากร

เปาหมายซงสวนใหญเปนนกศกษา และประชาชนทสนใจ

ทงชาวไทยจำานวน 80 คน และเกาหล จำานวน 20 คน รวม

100 คน ทไดเขาชมในสวนจดแสดงเอกลกษณใหมของ

อาหารไทย เนองในวนเปดนทรรศการไทย-เกาหล โดยให

ภาพ 6 : บรรยากาศของการนำาเสนอความคดสรางสรรคเอกลกษณใหมของอาหารไทย

แสดงความคดเหนจากการชมและชมอาหารทจดแสดงไว

ผวจยไดนำาเสนอรปแบบการจดวางอาหารไทยแบบแนวตง

ดวยงานศลปะการตดตง (Installation Arts) พรอมกบการ

แสดงแบบฉบพลน (Happening Arts) เพอสรางความ

สะเทอนใจใหคนดไดมอารมณรวมในระหวางการทำางาน

ศลปะทจดแสดงไว โดยใหผเขาชมไดยนชมอาหารไทย ทง

อาหารคาวหวาน และผลไมดวยการเสยบไมขนาดตาง ๆ

ประชากรกลมเปาหมายใหความสนใจรปแบบ

การจดแสดงผลงานเปนอยางมาก ทงรปแบบคอกเทล

(cocktail) เปนอาหารเรยกนำายอย โดยการนำาเสนอดวย

การจดวางแนวตงใหผเขาชมไดเดนชมและชมในบรรยากาศ

ของการจดแสดง ภายใตโครงซกไมไผทหอหมผลงาน

การตดตงแสงจากเพดานถกกำาหนดใหสองลงในจดตดตง

ผลงาน ทำาใหเกดแสงและเงาทผลงานทำาใหนาสนใจและ

ดโดดเดนขน ซงจากการสมภาษณและการสงเกต พบวา

ผเขาชมขอถายรปผลงานการจดแสดงเดนเลอกชมอาหาร

ไดหลากหลาย และไดมการพดคยทมขอซกถามในประเดน

136

ดงน ทานไดไหม เปนอาหารอะไร จดแบบนทำาไม ขอไม

เสยบกลบบานไดไหม ทานแลวเอาไมเสยบไปทงทไหน ซง

คำาถามดงกลาวนำามาใชในการปรบปรงและพฒนาการ

ออกแบบสรางรรคเอกลกษณใหมของอาหารไทยไดชดเจน

มากขน

จากการศกษาพบวา เอกลกษณใหมของอาหาร

ไทยมความสมพนธใน 4 ประเดนดงตอไปน

1) ศลปะไทยทมองคประกอบในเรองการแกะ

สลกลายไทยและการรอยพวงมาลย

2) ความเปนเอกลกษณของอาหารไทยทมองค

ประกอบในเรองคณสมบตของเครองปรง เอกลกษณของ

รสชาต สนทรยการนำาเสนอและภมปญญาไทยในการปรง

3) การนำาเสนอของอาหารไทย โดยอาศยความคด

สรางสรรคในเรองการคดนอกกรอบ

4) ศลปะและการออกแบบเอกลกษณใหมของ

อาหารไทย ดวยประสาทสมผสทง 6 ทมองคประกอบใน

เรองการรบร การจดจำาและการตอบสนอง

ภาพ 7 : การออกแบบสรางสรรคในเอกลกษณใหมของอาหารไทย

การศกษานจะกอเกดประโยชนตอโดยรวม ดงน

1) นกสรางสรรคอาหารสามารถนำาผล ไปใชเปน

แนวทางในการเปลยนแปลงการรบรดวยประสาทสมผส

ทง 6 ของอาหารไทยทำาใหผบรโภคมการจดจำาและมความ

พงพอใจมากยงขน

2) ขอมลเชงประจกษสามารถชใหเหนถงความ

เกยวของและความสมพนธของศลปะไทย และความคด

สรางสรรคทมตอการสรางเอกลษณใหมของอาหารไทย

ทำาใหเกดความโดดเดน และมอตลกษณของอาหารไทย

มากยงขน

3) ขอคนพบสามารถนำาไปสรางองคความรดาน

ศลปะและกระบวนการออกแบบสรางสรรค ทมความ

เหมาะสมตอการรบรอยางมประสทธภาพมากขน

137

บรรณานกรมชลด นมเสมอ. 2531. องคประกอบของศลปะ. กรงเทพมหานคร : อมรนทร. พฒนา เจรญสข. 2550. ศลปะมาลยไทยประยกตสการออกแบบ ภายในศนยผลตภณฑชมชนและทองถน.สชาต ประสทธรฐสนธ. 2546. ระเบยบวธการวจยทางสงคมศาสตร. กรงเทพมหานคร : เฟองฟา พรนตง. น. ณ ปากนำา. 2532. ความเขาใจในศลปะ. กรงเทพมหานคร : อลฟา มเดย. อมรา พงศาพชญ. 2534. วฒนธรรม ศาสนา และ ชาตพนธ : วเคราะหสงคมไทยแนวมานษยวทยา. กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, De Bono, E. 1970. Lateral thinking a textbook of creativity. NY : Ward Lock Education. De Bono, E. 1971. Lateral thinking for management. NY : American Management Association. De Bono, E. & Collins, H. . Lateral thinking : Creativity step by step. [online] from : http://www. adwise.cz/recenzelateral_thinking_en.doc (Retrieved February 10, 2006) Kotler, P. Maketing managemant. [online] from http://www.kpmg.gr/services/file/kotler_article.pdf (Retrieved January 7, 2006) Kotler, P. & Trias de bes, F. Lateral marketing. [online] from http://cicks.com/features/critical_eye/article (Retrieved March 19, 2006)Point, K. 2 The power of positive thinking. [online] from http://www.marin.cc.ca.us/~don/study/2positive. html (Retrieved February 25, 2006)Sloane, P. Paul Sloane‘s list of classic lateral thinking puzzles. [online] from : http://www.rec-puzzlesorg/ lateral.html (Retrieved March 2, 2006)

ผลตภณฑดไซนไทย ในยคเศรษฐกจสรางสรรคThai Designed Products in a Creative Economy

อนทรธน ฟารมขาว | Inthanu Faromkao

ภาควชาออกแบบผลตภณฑ | Department of Product Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

การขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศตามแนวคดเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) เปนนโยบายทจะ

สรางความสามารถทางการแขงขนในเวทการคาโลกของหลาย ๆ ประเทศ รวมทงประเทศไทยมแนวคดคอการใช

องคความรหรอภมปญญาของสงคม รากฐานทางวฒนธรรม ทรพยากรในประเทศ เทคโนโลยหรอนวตกรรม และท

สำาคญคอความคดสรางสรรค เพอสรางความโดดเดนและแตกตางในการผลตสนคาและบรการของประเทศนอกจาก

นโยบายนแลว ยงมปจจยดานความตองการของสงคมอนๆในยคน ทนกออกแบบผลตภณฑตองใหความสำาคญ เชน

การออกแบบผลตภณฑทใสใจตอสงแวดลอม ความตองการผลตภณฑทมคณคาทางจตใจ และการเปนปจเจกชนมากขน

ของคนในสงคม ดงนนวงการออกแบบผลตภณฑไทยจงจำาเปนตองปรบตวบนพนฐานแนวคดขางตน รวมทงสรางสรรค

ผลงานทมความโดดเดนดวยการออกแบบ และสรางความแตกตางดวยความเปนไทย ในบทความนมขอเสนอแนะเรอง

การออกแบบผลตภณฑสะทอนถงอตลกษณ “งานออกแบบไทย” โดยใชรากฐานทางวฒนธรรมและขนบธรรมเนยม

ประเพณ เชนเรองความเชอตางๆมาเปนแนวคด ใชขาวของเครองใชแบบภมปญญาทองถน เชน ปนโตหรอกระบวยตกนำา

มาตอยอดใชทรพยากรธรรมชาตในประเทศเชน กกหวายมาเปนวตถดบ และใหความสำาคญกบงานฝมอและหตถกรรมไทย

นอกจากนยงมขอเสนอแนะเรองการผสมผสานเทคโนโลยในปจจบน หรอนวตกรรมการผลตใหมๆ ทอาจนำามาประยกตใช

เพอผลตชนงานแบบอตสาหกรรมแตมคณคาเสมอนงานหตถกรรม ทงน เพอสรางผลตภณฑดไซนไทย ในยคเศรษฐกจ

สรางสรรค ใหมคณคา มความโดดเดน และมความแตกตางกบคแขงอนๆในตลาดโลกได

139

Abstract

The concept of “creative economy” guides official policy in Thailand to increase its competitive

efficiency as a world commercial center. The policy seeks to combine notions of the country’s cultural heritage,

its range of social and natural resources and innovative technologies and apply them with creativity to

enhance the output of national production and services. Design is an essential component in realizing the

goals of a creative economy. Working in this context, the designer must respond to specific social demands

such as product design that supports environmental conservation, enhances the value of intellectual property

and highlights the value of people’s individuality. Designers should incorporate in their work the elements

of a true Thai stylistic identity that reflects traditional culture, beliefs and local design elements. Typical

traditional products include food containers and water dippers. Creative design with natural resources

includes use of sedge and rattan as production materials. Designers should give precedence to handicrafts

as part of the contemporary technological mixture, using innovative approaches for industrial products that

have the same characteristics of handicrafts. With such principles, Thai designed products from a creative

economy can improve competitiveness in the world market.

140

ดวยสถานการณทางเศรษฐกจของโลกในปจจบน

ทมการแขงขนกนอยางรนแรง ประเทศทมเทคโนโลยลำาสมย

มศกยภาพในการผลตหรอเพยบพรอมดวยทรพยากร

ธรรมชาตอนอดมสมบรณนนไมเพยงพอตอการแขงขน

หรอการกาวขนมาเปนผนำา การสรางความไดเปรยบทาง

เศรษฐกจในเวทการคาโลกดวยวธการปรบตวและวเคราะห

สถานการณอยางแมนยำา การเลอกใชปจจยในการผลตท

ถกตองและมประสทธภาพดวย “ความคดสรางสรรค” จง

เปนหนงในแนวคดของหลาย ๆ ประเทศ รวมทงประเทศ

ไทยทจะสรางความสามารถในการแขงขนทางเศรษฐกจ

ของประเทศได

แมวาการขบเคลอนเศรษฐกจดวยความคด

สรางสรรค (Creative Economy) จะยงคงเปนเรอง (คำา)

ใหมทกำาลงพฒนาอยและมคำานยามทหลากหลายแตกตาง

กนไปตามกลมอาท องคกรยเนสโก (UNESCO) องคการ

ทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) หรอสหราชอาณาจกร

ซงถอเปนศนยกลางการสรางสรรคโลก (World Creative

Hub) แตโดยสรปจะมองคประกอบรวมของแนวคดบน

พนฐานของการใชองคความร (Knowledge) การศกษา

(Education) การใชทรพยสนทางปญญา (Intellectual

Property) และการสรางสรรค (Creativity) ทเชอมโยง

กบรากฐานทางวฒนธรรมและเทคโนโลย หรอนวตกรรม

สมยใหม ในการขบเคลอนเศรษฐกจ

แมวาการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคในประเทศ

ไทย ไมไดถกกำาหนดไวอยางชดเจนในแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ.2550-2554) แตกม

แนวคดทสอดคลองตามคำาแถลงนโยบายของคณะรฐมนตร

ตอรฐสภาวาจะพฒนาการผลตของประเทศดวยการเชอม

โยงธรกจภาคการเกษตร บรการ และอตสาหกรรมเขา

ดวยกนใหเปนกลม โดยใชความคดสรางสรรคบนพนฐาน

“วฒนธรรมและภมปญญา ความคดและเทคโนโลยใหม”

กลาวคอเปนระบบเศรษฐกจทเนนความคดสรางสรรคใน

การผลตสนคาและบรการ ทมคณลกษณะโดดเดนเฉพาะตว

ผสมผสานกบสนทรพยทางวฒนธรรม วถความเปนไทย

การสงสมความรของสงคม ภมปญญาไทย ทรพยากร

ธรรมชาตมากมายในประเทศ ผนวกกบเทคโนโลยหรอ

นวตกรรมใหม เพอสรางมลคาและคณคาใหกบสนคาและ

บรการ ทจะเปนจดเดนในการแขงขนพรอมทงยงสามารถ

ตอบสนองความตองการของผบรโภคในตลาดโลกได

รวมทงจะเปนสวนในการเสรมศกยภาพของสงคมไทย

โดยใชทนทางสงคม และทนทางปญญาสำาหรบการสราง

ความเขมแขงทางเศรษฐกจอยางยงยน

จากการกำาหนดขอบเขต และแบงแยกประเภท

อตสาหกรรมสรางสรรค โดยสำานกงานคณะกรรมการ

พฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ทแบงเปน

4 กลมหลก อนประกอบไปดวย การสบทอดทางมรดก

ตารางแสดงขอบเขตเศรษฐกจสรางสรรคในประเทศไทย ทมา : รายงานการศกษาเบองตนเศรษฐกจสรางสรรคโดยสำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตและศนยสรางสรรคงานออกแบบ

มรดกทางวฒนธรรม ศลปะ สอ งานสรางสรรคและออกแบบ

งานฝมอและหตถกรรมการแพทยแผนไทยอาหารไทยการทองเทยวเชงวฒนธรรม

ศลปะการแสดงทศนศลป

ภาพยนตรและวดทศนการพมพการกระจายเสยงดนตร

การออกแบบแฟชนสถาปตยกรรมการโฆษณาซอฟตแวร

141

และวฒนธรรม ศลปะ สอสมยใหม งานสรางสรรคและ

ออกแบบนน อตสาหกรรมการออกแบบผลตภณฑตาง ๆ

ถกจดเปนหนงในกลมของงานสรางสรรคและออกแบบ

ทยอมจะตองปรบตวตามนโยบายของรฐ ทงในภาคของ

ผประกอบการทตองปรบกลยทธและโครงสรางของตน

จากผผลตสนคาตามใบสง (OEM) กลายมาเปนการสราง

สนคาทมการออกแบบของตนเอง (ODM) หรอการสราง

แบรนดและตราสนคาของตน (OBM) การใหความสำาคญ

กบการสรางคณคาเฉพาะตวของทงสนคาและตวผประกอบ

การเองจงมความสำาคญยง ดงนนการบรหารจดการ

ภาพลกษณ การตลาดเชงสรางสรรค รวมทงการออกแบบ

ผลตภณฑจะเปนกญแจสำาคญทจะทำาใหอตสาหกรรมของ

ประเทศพฒนาและแขงแกรงขนอยางยงยน

นอกจากการปรบตวตามนโยบายของรฐบาล

วงการการออกแบบผลตภณฑ ยงตองปรบตวตามกระแส

ความตองการของผบรโภค ในตลาดโลกตางๆ ทปรบเปลยน

ไป ดงเชน

1) กระแสการรณรงคเรองสงแวดลอมทผบรโภค

ตางตนตวและใหความใสใจตอเรองราวภมหลงของผลตภณฑ

มากขน เครองเรอนทเปนมตรตอสงแวดลอมทงระบบ ไมวา

จะเปนการเลอกใชวสดทไมสงผลรบกวนตอระบบนเวศ

วสดเหลอใช หรอวสดทสามารถยอยสลายหรอนำากลบ

มาใชใหมได การลดการใชวสด หรอลดกระบวนการการ

ผลตทเปนพษ และสนเปลองพลงงาน

2) กระแสการเปลยนแปลงของผคนในสงคม

ปจจบนทเปนปจเจกมากขน มความตองการทจะผลกดน

ตนเองใหแตกตางและโดดเดนเปนทสนใจ เพอการยอมรบ

จากสงคม ทำาใหผบรโภคมองหาผลตภณฑทแปลกใหม

และมคณคา ตางจากผลตภณฑทผลตจำานวนมากในระบบ

อตสาหกรรม (Mass Production) แบบเดม ๆ ทใครกมไว

ในครอบครองได

3) ผลจากวกฤตทางการเงนทโลกกำาลงเผชญ

อยในขณะนทำาใหปจจบนผบรโภคหนมามองหาคณคาท

แทจรงของสนคาทเลอกใช ตรกตรองมากขนในการจบจาย

ใชสอยวาคมคากบจำานวนเงนทเสยไปหรอไม ผลตภณฑ

ยหอหรหรา ดไซนสวยงามอาจไมสามารถชนะใจผบรโภค

เพราะปจจบนการปนราคา “งานดไซน” ทเกนจรงนน

สามารถพบเหนไดทวไปในทองตลาดจนหลาย ๆ ยหอ ตอง

หนกลบมามอง “คณคา” ทแทจรงนนคอ คณภาพทเปน

เอกลกษณและความละเอยดทใสใจในการผลตใหเหมาะสม

ตาม “มลคา” ของสนคานน ๆ มตวอยางใหเหนไดจาก

Louis Vuitton แบรนดหรหราจากประเทศฝรงเศส ทปรบ

เปลยนการโฆษณาจากภาพนางแบบนายแบบใชสนคาอย

เปนการเลาเรองจดกำาเนด การเดนทาง และการพฒนา

ตราสนคา (Brand) การผลตดวยงานฝมอดวยวสดทคดสรร

มาอยางดดวยเทคนคอนประณตตามแบบดงเดม

4) ผลจากการปรบกลยทธทางการตลาดเพอ

แขงขนกบประเทศจน ทปจจบนกาวขนมาเปนมหาอำานาจ

ทางการคา ดวยพนฐานคาแรงตำาและการแขงขนทสงภายใน

ประเทศเอง ทำาใหการผลตสนคาในประเทศจนมตนทนตำา

ทงยงมความชำานาญในการลอกเลยนแบบ ประกอบกบ

นโยบายเชงรกของจนทสนบสนนการพฒนาการออกแบบ

ผลตภณฑ สนบสนนการสรางสนคาทออกแบบเอง รวมทง

ยงพฒนากระบวนการผลตอตสาหกรรมใหมคณภาพสง

ขน ทำาใหหลายประเทศตองปรบเปลยนลกษณะอตสาหกรรม

ของตนเอง เชน ในอตสาหกรรมเครองเรอนทประเทศ

แถบยโรปหนมาใชเทคโนโลย และนวตกรรมใหม ๆ แทนท

สนคาทสามารถลอกเลยนแบบไดงาย

จากปจจยตางๆ ทกลาวมาขางตน ทำาใหไดแนวคด

(Concept) ในภาพรวม ทจะเปนแนวทางการออกแบบ

ผลตภณฑของไทยในยคเศรษฐกจสรางสรรคนวา ตองเปน

ผลตภณฑทมความโดดเดน “เฉพาะตว” มความรวมสมย

มคณภาพและมคณคาทางจตใจ ใสใจในกระบวนการผลต

เปนมตรกบสงแวดลอม ถงแมวากลมงานออกแบบจะไมได

ถกจดอยในกรอบของกลมศลปวฒนธรรม แตผเขยนมขอ

สงเกตในการออกแบบผลตภณฑทสามารถสะทอนใหเหน

142

ถงอตลกษณ “งานออกแบบไทย” โดยใชขอไดเปรยบหรอ

จดแขงเรองทรพยากรธรรมชาต ภมปญญาและวฒนธรรม

ของไทยเปนพนฐานของการคด ได 4 ประเดนใหญ ๆ ดงน

ประเดนทหนง ดวยความรำารวยทางวฒนธรรม

และขนบธรรมเนยมประเพณท หลากหลาย และเปน

เอกลกษณเฉพาะของไทย มรากเหงาประวตศาสตร และ

มรดกทางวฒนธรรมทยงคงไดรบการสบทอดและอยใน

สภาพทดพอสมควร นกออกแบบผลตภณฑสามารถหยบยม

ความเชอ หรอวธคด วธปฏบตตาง ๆ มาใชได โดยเฉพาะ

ประเภทผลตภณฑของทระลก สวนผลตภณฑเชงพาณชย

อน ๆ เชน เครองเรอน หรอผลตภณฑเพอการใชสอย

ผเขยนเชอวาเปนเรองยากในระยะแรกเพราะตองอาศย

ความเขาใจและการยอมรบของผบรโภคโดยเฉพาะชาว

ตางชาต แตการรวมกนสรางรปแบบทเปนอตลกษณ เฉพาะ

ของไทยใหอนหนงอนเดยวกนของงานออกแบบหลาย ๆ

สาขา แลวแสดงออกมาพรอม ๆ กนอยางตอเนอง ประกอบ

กบการพฒนาในภาคสวนอน ๆ ไมวาจะเปนในสวนของ

กลมการสบทอดทางมรดกและวฒนธรรม ทสนบสนนการ

ทองเทยวเชงวฒนธรรม กลมศลปะสนบสนนงานจตรกรรม

ไทยหรอนาฏศลป กลมสอสมยใหมสนบสนนภาพยนตร

เชงวฒนธรรมและสงคมไทยดง เชน ประเทศเกาหลใต

(ทใชสอสงเสรมวฒนธรรมเปนปจจยสำาคญในการขบเคลอน

เศรษฐกจ) กจะทำาใหเกดการยอมรบตามมาได ผเขยนขอ

ยกตวอยางงานออกแบบผลตภณฑของญปนทแสดงแนวคด

ของลทธเซน ทเนนความสงบนง เรยบงาย แตแฝงดวยจต

วญญาณ ทสอออกมาจนผรบสารเกอบทงโลกยอมรบและ

เขาใจ แตกตางกบงานมนมอลลสม (Minimalism) ของ

ตะวนตกทดทอแขง ไมเปนมตร และไมมทมาของเรองราว

ท งน เราอาจหนกลบมามองศาสนาพทธ ท ม

เอกลกษณมความเชอ และหลกการปฏบตหลายประการท

นาสนใจ ซงสามารถนำามาใชในการออกแบบได ผลงานการ

ออกแบบโตะหมบชาของ จตรน จนตปรชา* เปนหนงใน

ตวอยางของการออกแบบผลตภณฑตามหลกศาสนาพทธ

ทมทงหลกการการวางตำาแหนง ตามการจดโตะหมความสงบ

นงของเสนสายและสดสวนเหมอนการทำาสมาธองคประกอบ

ภาพท 1 : ผลงานการออกแบบของ Naoto Fukasawa ภายใตแบรนด MUJI ทแสดงออกถงความเรยบงายตามแบบความเชอเซน

ภาพท 2 : โตะหมบชาในคอลเลคชน กาญจนาออกแบบโดย จตรน จนตปรชา * นกออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม ทมผลงานการออกแบบเครองเรอน มากมายในหลายๆ แบรนด

143

ของเสนตรงตงและความโคงไรมมแหลม เหมอนความออน

นอมแตมนคงทงยงดเปนสากลและสามารถนำามาประยกต

ใชในการอน ๆ ได ตามแตผบรโภคจะนกคด

ประเดนทสอง ภมปญญาทองถน ทไดรบการสบ

ทอดและรกษาไวเปนจำานวนมากและหลากหลาย สะทอน

ออกมาในขาวของเครองใชตาง ๆ ไลเรยงตงแตในครว

กระตายขดมะพราว ครกและสาก ทพพจากกะลามะพราว

กระบวยตกนำา ภาชนะใสอาหารเชน ถวยตราไก ปนโต

กระตบขาวแบบตางๆ เรอยไปจนถงผลตภณฑในชวต

ประจำาวน เชน พดไมไผสาน หรอพดใบลานการหอขนม

หวาน อาหารคาวจากใบกลวย ใบบวหรอใบไมอน ผลตภณฑ

เหลานมคณคาทางจตวญญาณในแบบฉบบไทย และม

ประโยชนใชสอยจรง ทผานการปรบปรงและพฒนามาแลว

รนตอรน หากแตเปนเพราะกระแสวตถนยมตางหาททำาให

ผคนหนไปหลงใหลกบสงของทนสมยทหาซองาย จนทำาให

ผลตภณฑภมปญญาทองถนของเราเลอนหายไป

นกออกแบบผลตภณฑบางทานอาจโตแยงวาของ

เหลานลาสมย ไมสวยงาม แตในมมมองผเขยนเหนวาเรา

สามารถหาสมดลของภมปญญาไทยกบความรวมสมยได

ความงดงามของผลตภณฑ(ทวา)โบราณดงกลาว ทมรปราง

และรปทรง (Shape & Form) ออนชอยแตตอบรบการใชงาน

จากการเลอกใชวสดและเทคนคในการประดษฐ (Material

&Process) ทมความละเอยดและใสใจจากประโยชนใชสอย

(Function) ทเรยบงายตรงไปตรงมาแตมประสทธภาพ

และทสำาคญคอ ความงดงามและมคณคาดวยความเปนไทย

ผเขยนยงชนชมในความยดหยนของผประดษฐ (หรอ

นกออกแบบในสมยนน) ทสามารถปรบเปลยนรปแบบชน

งานไปตามวสดและและการใชงานตามแตละทองท ดงนน

การประยกตนำาผลตภณฑทองถนมาออกแบบใหม อาจจะ

ดงเอาเอกลกษณทางดานเสนสายมาใชซงจะลดทอนหรอ

เตมแตงกตามแตใหตงอยบนพนฐานของความรวมสมย

อาจนำาลกษณะการใชงานมาใชแตตองคำานงถงผใชปจจบน

และบรบทโดยรอบทไมเหมอนเดม อาจผสมผสานวสดและ

กรรมวธการผลตทงแบบดงเดมและแบบใหม แตตอง

สามารถควบคมคณภาพไดและสามารถผลตในปรมาณ

มากได

อนง ผเขยนมขอเสนอแนะวากลมงานผลตภณฑ

ของเลน เปนอตสาหกรรมหนงทสามารถนำาของเลนภม

ปญญาทองถนมาแตกแขนง หรอตอยอดไดอกดวย เชน

มากานกลวย ปนกลวย ปลาตะเพยนใบลาน หาก

นกออกแบบของเลนสามารถพฒนาใหมความรวมสมยและ

เปนสากลมากขน เพมเตมประโยชนใชสอยบางประการ

ลงไป คำานงถงความแขงแรงและความปลอดภย โดยยงคง

มลกเลนทยงสามารถดงดดความสนใจของเดกได รวมทง

มรากฐานของเสนสายหรอการใชงานเหมอนเดมจะเปน

ผลตภณฑของเลนทมกลนไอของความเปนไทยเราสงมาก

ภาพท 3 : จากกระบอกนำาไมไผในอดต ถกนำามาออกแบบใหมเปนกระตกนำาไมไผแบบพกพาโดย Jaime Derringer

144

ประเดนทสาม ดวยพนฐานของประเทศทยงคงม

ทรพยากรธรรมชาตทหลากหลาย ถอวาเปนขอไดเปรยบ

หนงทนกออกแบบผลตภณฑไทยสามารถใชประโยชนวสด

เหลาน เปนตวตงของโจทยในการออกแบบได ไมวาจะเปน

แหลงดนขาวทลำาปางสำาหรบงานเซรามก แหลงเลยงไหม

ทนครราชสมาและจงหวดอนๆในภาคอสานสำาหรบการผลต

ผาไหม ผาบาตกของจงหวดภเกต พนธไมหายากตางๆ

วสดธรรมชาตเพองานถกทอเชน กก หวาย ยานลเภา หรอ

ไมไผ เศษใยธรรมชาตทเหลอ จากอตสาหกรรมการเกษตร

เชน ขาว ออย สบปะรด หรอยางพารา ดวยทรพยากร

ธรรมชาตบางอยางทมแตเฉพาะในประเทศไทย และละแวก

ประเทศเพอนบานผลตภณฑทถกออกแบบโดยใชวสดเหลา

นกยอมมความแตกตางและยากทประเทศอนๆจะลอกเลยน

แบบหรอแขงขนไดในอตสากรรมเครองเรอน เปนหนงใน

ตวอยางทดจะเหนไดวางานเฟอรนเจอรไมจรง ในปจจบน

มการใชไมยางกนเปนจำานวนมาก เนองจากหาไดงายราคา

ตำาถงแมวาคณภาพของไมยางจะไมจดอยในเกณฑทด

มาก ทงปญหาเรองความแขงแรงตาไมหรอความสวยงาม

ของเสยนไม แตดวยการพฒนาในหลายๆดานทงการควบคม

คณภาพไม การคดสรรแบงเกรดไม รวมไปถการแกปญหา

ในเชงออกแบบทรวา ควรใชไมยางอยางไร ตำาแหนงไหน

ทำาสอยางไร จงทำาใหผลงานทออกมาไมไดแตกตางจาก

การใชไมชนดอนๆอกตวอยางทนาสนใจ คอ การพฒนาวสด

จากเสนใยใบสบปะรดทเดมเปนภมปญญาของชาวฟลปปนส

พฒนามาเปนผลตภณฑกระดาษใยสบปะรดทมคณสมบต

เหนยวและทนทานกวากระดาษทำามอชนดอนๆ ซงบรษท

โยธกาแบรนดเฟอรนเจอรหรของไทย ไดนำามาออกแบบ

เปนเกาอ ททงมสสน สามารถใสกลนหอมไดรวมทงยง

ผลตจากมอและเปนมตรกบสงแวดลอม จนไดรบรางวล

ในงานนวตกรรมแหงชาต

และประเดนสดทาย งานฝมอและหตถกรรมไทย

ศลปะเชงชาง ความประณตละเอยดออนในการสรางสรรค

ผลงานทใชฝมอ จนเปนทยอมรบและมชอเสยงในระดบโลก

แมวาการผลตสนคาไดครงละมากๆ (Mass Production)

ดวยเครองจกรอตสาหกรรมซงสงผลใหตนทนของสนคา

ถกลงจนผคนทงโลกสามารถจบตองไดนนจะทำาใหคณภาพ

ชวตของคนทกชนชนดขนอยางเทาเทยมกน และเปนเฟอง

จกรสำาคญในการขบเคลอนเศรษฐกจมาตงแตชวงศตวรรษ

ท 18 เปนตนมา จากสงคมเกษตรกรรมทแปรเปลยนเปน

สงคมอตสาหกรรม ชาวไรชาวนาหนมาทำางานในโรงงาน

การทจะมานงทอผาสานกระบงตะกราในเวลาวางเรมลด

นอยลง การหาซอตะกราพลาสตกสสดใสททนทานกวา

ราคาถกกวาและหาซอไดทวไปจากประเทศจนดจะสะดวก

กวาคมกวาการผลตขาวของเครองใชดวยมอ จนนานวนเขา

ศลปะเชงชางหลายๆอยางกเรมเลอนหาย จากทเคยเรยนร

สบตอกนมารนตอรนหรอใชลกษณะครพกลกจำา กระทง

เดยวนแทบจะไมมผสบทอดความรเหลานนแลว อยางไร

กตามในยคทสนคาอตสาหกรรมเรมถงทางตน ปญหาการ

แขงขนเรองราคาตนทนกบประเทศทมคาแรงตำากวาอยาง

ประเทศจนหรอแมแตเวยดนาม แมวาการใชกลยทธทาง

การออกแบบและความคดสรางสรรคจะทำาใหผลตภณฑ

มความโดดเดนไดแตกไมแตกตาง ดงนนอาจถงเวลาท

ประเทศไทยตองหนกลบมามอง “คณคา” ทใครกแขงขน

หรอลอกเลยนแบบไมไดดวยความสามารถทางหตถกรรม

ภาพท 4 : Baco Chair สตลกระดาษใยสบปะรดของโยธกา

145

และศลปะเชงชางทถกฝงอยในสายเลอดของเราหากไล

ตงแตเหนอจรดใตประเทศไทยมแหลงหตถกรรมทโดดเดน

อยโดยทวเชน ศลปะงานสงทอ ทงผาไหมหรอผาซนท

สามารถพฒนาลายใหงดงามรวมสมย นำามาใชในผลตภณฑ

เครองแตงกาย ของตกแตง เครองเรอน งานบรรจภณฑ

ฯลฯ งานจกสานวสดธรรมชาตตาง ๆ ทมขอเดนเรองลาย

ละเอยดรปแบบลายสานตางๆ อารมณของพนผว (Texture)

และการขนรปชนงานทหลากหลายมกใชในงานเครอง

เรอน หรอเครองใชในครวเรอน ศลปะงานโลหะในงาน

เครองปะดบ หรอของตกแตง งานเครองปนดนเผาและ

งานเปาแกว ศลปะงานแกะสลกไมทขนชอ ของไทยดวย

ความออนชอยแตอลงการ ทงยงสามารถประยกตจากแบบ

ดงเดมใหรวมสมยหรองานเครองหนงทมบรษทตางชาตมา

เปดโรงงานเปนฐานการผลตในไทยดวยเหตผล “คนไทยม

ความสามารถเรองงานฝมอทประเทศอนไมม” นอกจากน

งานหตถกรรมยงมทงคณคาดานจตใจดวยความผกพน

ระหวางคนกบวฒนธรรมในทองถนนนๆทำาใหเกคความรสก

ภาคภมใจและระลกถงรากเหงาของตนเอง คณคาดานวธ

คดเนองดวยการประดษฐทมการพฒนาตอยอดมา เรอยจน

ตกผลกมคณคาดานงานฝมอทตองอาศยความชำานาญ

ความประณตละเอยดออนรวมถงประโยชนใชสอย เชน

ลวดลายใชสอยของงานจกสานททงสวยงามและตอบโจทย

การใชงานทแตกตางกน เปนตน

นอกเหนอจากการใชทนทางวฒนธรรม และ

ทรพยากรขางตน ทสามารถนำามาใชสรางงานออกแบบไทย

แลวผเขยนมขอเสนอแนะในเรองการผสมผสานการใช

เทคโนโลยและนวตกรรมการผลตใหมๆทอาจนำามาประยกต

ใชได โดยตงอยบนพนฐานของงานอตสาหกรรมทมคณคา

เสมอนงานฝมอ ไดแก

1) เครองซเอนซ (CNC: Computer Numerical

Controlled Cutting) ซงมรปแบบการทำางานเหมอนเราท

เตอรหรอสว ใชในการแกะ ขด สรางรปขนชนงาน ทงแบบ

นนตำาหรอนนสงบนกอนวสดเนอเตม (Solid Materials)

หลากหลายชนด เชน ปน โลหะ แวกซ โฟม และ

โดยเฉพาะไม MDF หรอไมจรง ดวยความทสามารถ

ทำาหนาทไดเหมอนชางแกะสลกปรบความละเอยดหรอ

ลกษณะรอยกดไดทำาใหนกออกแบบสามารถเลอกใช

เครองมอน ในการผลตงานทเนนลวดลายทบซอน หรองาน

เชงประตมากรรมทตองการความประณตและเหมอนกน

ในทกชนทผลต แตแนนอนวายงมขอดอยเรองจตวญญาณ

ของผลงาน ทออกมาจากเครองจกรทยอมลดนอยลงตามไป

และเรองความเรวในการผลตทคอนขางชา

ภาพท 5 : กระเปาหนงจระเขทำามอแบรนด Maison Takuya ออกแบบ โดย Francois Russo ทใชเมองไทยเปนฐานการผลต ภาพท 6 : โคมไฟไมไผสาน Flog Egg Wall Lamp ออกแบบโดยกรกต อารมณด ภาพท 7 : เกาอสานยานลเภา Gula Lipao Armchair ของแบรนด Yothaka

5 6 7

146

2) เครองตดเลเซอร (Lazer Cutting) และ

เครองตดพลงงานนำา (Water-Jet Cutting) ทำาหนาท

เหมอนเลอยเหมาะกบการฉลเปนลวดลายตางๆ ทอาจเปน

การถอดรหสลายเสนมาจากงานจตกรรมไทย หรอลายผา

ซนปรบใหรวมสมยไปตามแตละตลาด แลวฉลบนวสด

ประเภทแผน เชน แผนโลหะ แผนไมหรอ แผนโพลเมอร

ดวยเพราะขนาดเสนผานศนยกลางแค 0.025 มม. ของ

เลเซอร และ 0.5 มม.ของวอเตอรเจท ชนงานทออกมา

จงมความแมนยำาและมความละเอยดสงมาก

ภาพท 8 : Very round Seat ออกแบบโดย Louise Cambell ใชเลเซอรทำาลวดลายบนแผนเหลกภาพท 9 : Chair for Person Wishing to be Heard ออกแบบโดย Ditte Hammerstroem ใชเลเซอรทำาลวดลายบนไมภาพท 10 : Prince Chair ออกแบบโดย Louise Cambell ใชเครองตดพลงงานนำาทำาลวดลายบนพลาสตกและกำามะหย

8

9

10

ภาพท 12 : CI Chair ออกแบบโดย Patrick Jouin ใชกระบวนการผลตแบบ SLA

ภาพท 11 : Table from the ‘Cinderella’ range ออกแบบโดย Jeroen Verhoeven แกะไมอดเบรชดวยเครอง CNC

147

3) Stereolithography (SLA) เปนนวตกรรม

การผลตแบบใหมทเปนทรจกกนดในเทคนคการสราง

ตนแบบอยางรวดเรว (Rapid Prototype) โดยการใชแสง

เลเซอรอลตราไวโอเลตยงลงไปในวสดโฟโตเซนซทฟเรซน

เหลว (Photosensitive Resin) หรอโพลเมอรอนๆ เชน

เอบเอส ยาง โพลโพรพลน แมกระทงเซรามก ทำาใหเกด

สานกนของโมเลกลของเหลวกลายเปนของแขง ชนงาน

ทผลตโดยกระบวนการนจะไมมขอจำากดของรปทรง และ

พนผวสวยงาม ผเขยนเหนวาสามารถประยกตใชในการ

สรางผลตภณฑทใหอารมณเปนทงงานอตสาหกรรมและ

งานฝมอ ทมความประณตอยในตวเดยวกนได แตมขอดอย

ในเรองราคาการผลตทคอนขางสง

4) Selective Laser Sintering (SLS) เปน

นวตกรรมการผลตแบบใหมทคลายคลงกบ SLA แตกตาง

กนทใชวสดผงจำาพวกโลหะตาง ๆ เหลก ไทเทเนยม หรอ

พลาสตกบางชนด มขอดทสามารถสรางชนงานทมนำาหนก

เบา โครงสรางบางแตแขงแรง สรางชนงานไดทกรปทรง

และงายตอการผลตตามคำาสงเฉพาะ (Customization)

5) เครองพมพดจตอล (Digital Printing)

เทคโนโลยการพมพระบบดจตอลทเปดโอกาสใหนกออกแบบ

เลอกใชวสดหลากหลายพมพลายลงมาได โดยทสามารถ

เลอกส ความละเอยดความทบสไดอยางเตมท อาจประยกต

ใชการพมพทำาลายลงรกปดทองหรหราลงบนหนาบาน

เฟอรนเจอรแทนของจรง หรอพมพลายเบญจรงคทแสน

ละเอยดบนภาชนะพลาสตก

นอกเหนอไปจากน กรรมวธการผลตแบบเดมทมอย

ในอตสาหกรรมกอาจนำามาประยกตดวยความคดสรางสรรค

จนสามารถสรางชนงานทเหมอนงานฝมอได เชน เกาอ

The Fresh Fat Chair ทออกแบบโดย ทอม ดกซสน ดวย

ความรความเขาใจในหลกการผลตแบบ Extrusion รในขด

ความสามารถของเครองจกรและวสด ทำาใหเกาอตวนเปน

การผลตรวมของเครองจกรอตสาหกรรมและงานฝมอดง

ความเหนของเขาทวา “This product is somewhere

between industry and craft” หรออกตวอยางคองาน

หลออลมเนยม (Cast Aluminum) ทมมานานแลวโดยเฉพาะ

ในอตสาหกรรมพระพทธรปหลอ โดย Reddish Studio

ไดออกแบบสตลลกษณะกงงานฝมอ ทเกดจากการสราง

ตนแบบดวยการปะตดปะตอเมดโฟมเขาดวยกนกอนนำา

ไปเปนแมแบบหลออกครงหนง จนไดผลงานทวสดดเปน

อตสาหกรรม แตลายละเอยดดเปนงานฝมอ

อยางไรกตาม ไมวาจะเปนทางตรงหรอทางออม

ทเหลานกออกแบบผลตภณฑลายๆคนจากทวโลก ตางปรบ

ตวเขาสยคเศรษฐกจสรางสรรคนแลว การสรางสรรคผลงาน

ทสะทอนแนวคดนเรมเตบโตและพฒนาขนเปนลำาดบ การ

แขงขนในเชงออกแบบดวยความคดสรางสรรคจะกลายมา

ภาพท 13 : ผลงานการทดลองโครงสรางดวยกระบวนการผลตแบบ SLS ดวยวสดสแตนเลสสตล ไมปรากฏผออกแบบ

ภาพท 14 : Yakuza Table ออกแบบโดย Reddish Studio ใชการพมพดจตอลลงบนไม MDF ปดผววเนยรเปนลายสก ทเปนเอกลกษณของยากซาญปน

148

ภาพท 16 : Dove Table and Stool ออกแบบโดย Reddish Studio ใชกระบวนการผลตหลอโลหะ

เปนปจจยสำาคญททำาใหอตสาหกรรมตางๆในประเทศเตบ

โตขนได นอกเหนอจากการสรางผลตภณฑให “โดดเดน”

ดวยการออกแบบ การสรางสนคาให “แตกตาง” โดย

การประยกตและใชประโยชนจากรากเหงาความเปนไทย

เปนแรงบนดาลใจตงตนในการออกแบบผนวกกบการเลอก

ใชเทคโนโลยหรอนวตกรรมทงดานวสดหรอกรรมวธการ

ผลตซงจะเปนแบบเกาหรอใหมกตามแตเพอสรางผลตภณฑ

ทมคณคาดวยอตลกษณอยาง“งานออกแบบไทย” นจะเปน

กญแจสำาคญสำาหรบการแขงขนในตลาดโลกไดเปนอยางด

บรรณานกรมสำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และศนยสรางสรรคงานออกแบบ. 2552.เศรษฐกจสรางสรรค สบคน มนาคม 2554, http://www.nesdb.go.th/Portals /0/tasks/dev_ability/report/CreativeEconomy.pdfศกดชาย สกขา. 2552. ตอยอดภมปญญาหตถกรรมพนบาน. อบลราชธาน : โรงพมพมหาวทยาลยอบลราชธาน.วารสาร Design Vision ฉบบ SEP/2010, หวขอ Global Focus และ Design Featureอาคม เตมพทยาไพสฐ. 2553. Thailand’s Creative Economy, สบคน มนาคม 2554, www.mfa.go.th/internet/BDU/ 100408113123_TCDC1.pdf Robert Klanten, Sven Ehmann, Andrej Kupetz, Shonquis Moreno. 2009. Once Upon a Chair. Berlin : Gestalten.Richard Morris. 2009. The Fundamentals of Product Desuign. Switzerland : AVA Pubilishing SA.Chris Lefteri. 2007. Making It (Manufacturing Technique for Product Design). London : Laurence King Publishing Ltd.Leenava Teerapongramkul. 2006. Making Thai (Everyday Objects of Thailand), SNP Leefung Printers (Shenzhen)

ภาพท 15 : โตะกลางในคอลเลคชน Fresh Fat Chair ออกแบบโดย Tom Dixon ใชกระบวนการผลตแบบ Extrusion และงานฝมอ

149

ประสทธภาพการจดการสและการเลอกใชสเพอสอความหมายในงานออกแบบกราฟกColors and Graphic Design

ผชวยศาสตราจารยอนทรา นาควชระ | Asst.Prof. Indrira Narkwatchara

ภาควชาออกแบบผลตภณฑ | Department of Product Design

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร | Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University

บทคดยอ

การออกแบบกราฟกหรอการออกแบบเลขนศลป (Graphic Design) คอ การสรางสรรครปแบบการนำาเสนอ

ขอมลทตองการจะสอไปยงผชมทเปนกลมเปาหมายใหรบร โดยผานประสาทสมผสการรบรทางการมอง กลาวคอเปน

การออกแบบสอเพอใหรบรทางสายตา (Visual Communication) ซงจะใชตวอกษร และ/หรอภาพมาเปนสวนประกอบ

ในการออกแบบ นอกจากนสวนประกอบทสำาคญอกอยางหนงในการออกแบบกราฟกคอเรองส สอาจไมใชสวนประกอบ

ทเปนเนอหาสาระของขอมลโดยตรง แตเปนสวนทสงเสรมใหเกดการรบรขอมลไดมประสทธภาพมากขน กลาวคอ รบร

ไดรวดเรวขน งายขน ชดเจนขน หรอ สรางความดงดดใจใหกบผชมทเปนกลมเปาหมายมากขน ปจจบนการแขงขนดาน

การตลาดของสนคาและบรการตางๆ หนมาใชกลยทธเรองสกนมากขน เชน กจการธนาคาร ทแตละแหงพยายามยด

ครองสใดสหนงหรอเปนคส ใหเปนสทแสดงเอกลกษณเฉพาะของธนาคารนน ๆ เพอสรางการจดจำาแกลกคา นอกจาก

นในบรรจภณฑของสนคาตางๆ มกคำานงถงโครงสในภาพรวมวาจะออกมาเปนโครงสใด ทสรางความสะดดตาใหกบผ

บรโภคเมอวางแขงขนกบสนคาอนๆ บนชนวาง ดงนนจากทกลาวมาแลวขางตนจะเหนไดวา สจดวาเปนสวนประกอบท

สำาคญในงานออกแบบกราฟก

ปญหาเกยวกบสทนกออกแบบกราฟกมกเจอบอย คอ สทปรากฏอยบนหนาจอคอมพวเตอรในขนตอนของการ

ออกแบบบอยครงมกจะแตกตางกบสทปรากฏใหเหนเมอพมพออกมาดวยเครองพมพแบบองคเจท และ สทพมพในระบบ

อตสาหกรรม เชน การพมพระบบออฟเซต (Offset) ซงสงผลทำาใหเกดปญหาระหวางลกคากบนกออกแบบอยเสมอ เชน

ลกคาสงเปลยนสเพราะสทพมพดวยออฟเซตแตกตางจากทเหนในจอคอมพวเตอรตอนออกแบบ ทำาใหตนทนการพมพสง

ขน ดงนนนกออกแบบจงตองมวธการเพอแกปญหา เชน การตงโหมดสในคอมพวเตอรใหเหมาะสมกบงานสงพมพ การ

ใชแผนแพนโทนเพอระบสสงโรงพมพ

150

Abstract

Graphic design is the creative pattern of data presentation to be perceived by the target group

through their visions, namely, it is the media design with various alphabets and/or pictures through visual

communications. In addition, the colors are the vital constituents in graphic design. Although the colors are

not the main components of substances but it is a part of efficient supplement to have more speed, easiness,

obviousness or more attraction to the target group. The marketable competition of many products and

services presently esteem to design the strategy on various colors. For instance, each bank popularly

proposed one or two colors to show their own identities of banks and be recognized by the customers.

Furthermore, the package designs of several products are regarded which colors from all schemes of colors

can be noticeable by the consumers while they are displaying on the shelves. All above-mentioned

essences indicated that the colors are the significant constituents in graphic design.

The graphic designers mostly encountered with the problems of deviated colors from the computer

screen when having offset printing through the inkjet printer and industrial processes. As a result, it

regularly caused to the problems between the customers and designers. For example, the customer ordered

to change the colors from the offset printing to match with the color design on the computer screen, it has

thus influenced to have higher cost of printing. By this reason, the designer solved the problem by setting

the modes of colors on computer screen to be in line with offset printing and fixing the shades of colors on

the Pantone to the printing office.

151

พนฐานการพมพสในงานออกแบบกราฟก

การใชสในงานออกแบบกราฟก คอ การวางโครงสในภาพรวมของ

งานออกแบบ เพอใหเกดการรบรในเรองสซงสงผลทำาใหการรบรเรองการสอสาร

เปนไปอยางมประสทธภาพ หลกการเลอกโครงสเพอใชในงานออกแบบแตละ

โครงการจะขนอยกบเลยเอาท1 (Layout) พนหลง (Background) และชนดของ

สอ (Media) ทจะนำาเสนอผลงานออกแบบ

การทำางานออกแบบกราฟกในขนตอนของการทำางานดวยคอมพวเตอร

สทเกดบนคอมพวเตอรใชหลกการผสมสบนพนฐานของการผสมสแบบบวก

(การผสมสดวยแสง) เมอเลอกสไดถกใจผออกแบบและลกคาแลว กจะทำาการ

พมพงานออกแบบทสำาเรจแลวออกทางเครองพมพหรอนำาไปพมพในระบบ

อตสาหกรรม ซงสทเกดจากการพมพเปนการสรางสโดยใชหลกการผสมสแบบ

ลบ (การผสมสของเนอสาร)

จากหลกการผสมสเพอสรางเนอสทตางกนในขนตอนการออกแบบ

และการพมพน มกสรางปญหาใหกบลกคาและนกออกแบบ ซงปญหาทพบม 2

ปญหาหลก ๆ คอ

ปญหาแรก คอ สทปรากฏบนหนาจอคอมพวเตอร มกจะสวางกวาสท

เมอพมพออกทางเครองพมพ ซงมกสรางความเขาใจผดระหวางลกคาและนก

ออกแบบไดในบางครง ลกคาและนกออกแบบไดเลอกสทถกใจผานหนาจอ

คอมพวเตอรแลว ลกคาจะคาดหวงไววาสทพมพออกมาจากเครองพมพจะตรง

ตามทเหนบนหนาจอคอมพวเตอร ดงนนนกออกแบบมกแกปญหานโดยการ

ปรบเลอกสใหมอกครงเพอใหงานทพมพออกจากเครองพมพตรงกบสตาม

ความตองการของลกคาทเหนบนหนาจอ นอกจากนนกออกแบบตองปรบโหมด

สในโปรแกรมทใชออกแบบใหตรงกบความตองการ เชน ถาตองการออกแบบ

งานสงพมพตองปรบโหมดสเปนโหมด CMYK เพอวาระบบคอมพวเตอรจะทำา

การปรบชดสใหใกลเคยงกบระบบสของงานสงพมพมากทสด หรอถาตองการ

ออกแบบเพอใชงานผานสอโทรทศน คอมพวเตอร หรอหนาจอของเครองใช

ตางๆ ตองปรบโหมดสใหเปน RGB เพอวาระบบคอมพวเตอรจะปรบชดสให

ใกลเคยงกบระบบสของการผสมสดวยแสง (เนองจากสอโทรทศน สอคอมพวเตอร

หรอหนาจอเครองใชตางๆ ใชหลกการสรางสดวยการผสมสดวยแสง)

1 เลยเอาท (Layout) คอ การจดการนำาสวนประกอบตาง ๆ มาจดวางเพอสรางใหเกดเนอหาสาระในการออกแบบ

152

ปญหาทสองคอ สทพมพออกทางเครองพมพ

ระบบองคเจท (Inkjet) ของเครองพมพสำานกงาน จะแตกตาง

จากสทพมพไดจากเครองพมพในระบบอตสาหกรรม

เชน ระบบการพมพแบบออฟเซต (Offset) เนองจากเนอส

ของเครองพมพแบบองคเจทมคณสมบตสเปนแบบโปรง

แสง ในขณะทเนอสของการพมพในระบบอตสาหกรรมม

คณสมบตทบแสงกวา ลกคาเมอดผลงานออกแบบจาก

งานทพมพดวยเครองพมพองคเจตและพอใจแลว ลกคาจะ

คาดหวงดวยวางานออกแบบทไดจากการพมพในระบบ

อตสาหกรรมจะมสสนออกมาเหมอนทเหนกบตวอยาง

งานพมพจากเครองพมพแบบองคเจต ดงนนในการสงไฟล

อารตเวรคใหกบทางโรงพมพนกออกแบบมกจะสงงาน

ออกแบบโดยทำาเปนตนแบบ (Dummy) ทพมพดวยเครอง

พมพแบบองคเจททมสตรงตามความตองการแนบไป

ดวย เพอวาทางโรงพมพจะไดใชเทยบสกบสทจะใชพมพใน

ระบบอตสาหกรรม นอกจากน นกออกแบบมกนยมแนบ

แผนสแพนโทน (Pantone) ซงเปนแผนสตางๆ มากมาย ท

พมพออกมาดวยระบบพมพอตสาหกรรม โดยนกออกแบบ

จะฉกเลอกสทตรงตามความตองการแนบไปกบไฟล

อารตเวรค โดยในไฟลอารตเวรคจะปรบสใหมคาของการ

ผสมสทตรงกบสของแพนโทนทตองการ ซงผลทออกมา

อาจทำาใหสทเหนผานหนาจอคอมพวเตอรผดเพยนไป แต

มนใจไดมากขนวาสทโรงพมพจะพมพออกมาจะตรงตาม

ความตองการมากขน เพราะเราเลอกสใหไดตามความ

ตองการจากสแพนโทนกอนซงเปนสทพมพออกมาจรง

จากระบบออฟเซตอตสาหกรรม แลวจงไปแกไขในจอ

คอมพวเตอร และการแนบสแพนโทนไปใหทางโรงพมพ

จะทำาใหทางโรงพมพทราบความตองการสทแทจรงได

เนองจากมหลายกรณทสไดจากเครองพมพของโรงพมพ

อาจพมพออกมาไมตรงกบสทนกออกแบบพมพจากเครอง

พมพองคเจทหรอสแพนโทนทแนบไปให ดงนนทางโรงพมพ

จะทำาการปรบสใหใหมโดยยดตามสแพนโทนทแนบไปให

นอกจากนสทปรากฏบนหนาจอคอมพวเตอรของ

นกออกแบบกบสทปรากฏบนหนาจอของโรงพมพกแตกตาง

กน สทเกดจากการสรางงานในโปรแกรมคอมพวเตอรท

ตางกน กทำาใหสดแตกตางกนได กระดาษสำาหรบงานพมพ

กสงผลตอสทเหนบนเนอกระดาษดวย เชน กระดาษผวมน

วาวใหสทสดกวากระดาษผวดานหรอกระดาษรไซเคล

สงทสงผลตอการรบรส

มปจจยหลายอยางทสงผลทำาใหรบรเรองสงายขน

(ซงจะหมายรวมถงความชดเจนในการมองหรออานบาง

สงไดดและชดเจน) โดยปจจยพนฐานไดแก สภาพแวดลอม

ในการมองนนเอง เชน แสงสวางในการอานหรอมอง ซง

สงผลตอความชดเจนในการด ซงรวมถงความสวางของ

หนาจอคอมพวเตอรในขนตอนการทำางานออกแบบและ

เลอกใชสในโปรแกรมคอมพวเตอร ลองเปรยบเทยบสบน

หนาจอคอมพวเตอรในหองทมดกบหองทมแสงสวางปกต

หรอมองโปสเตอรในหองทแสงมดสลว กบในทแสงปกต

จะสงเกตเหนไดวาแมจะเปนเนอสเดยวกน แตเมออยใน

สภาพแวดลอมในการมองทตางกน กจะสงผลทำาใหรบรส

ไดแตกตางกน

อกปจจยหนงทสงผลทำาใหรบรเรองสงายขน กคอ

การเลอกใชพนหลงของงานออกแบบ (Background) โดย

สวนประกอบทจะวางอยบนพนหลงตองมสหรอความเขมส

ทแตกตางกบพนหลง เชน ใชสคตรงขามกน หรอถาใชสท

กลมกลนกน (Harmony) ตองสรางความเขมสระหวางภาพ

และพนใหแตกตางกน (Contrast)

153

ภาพท 1 : ชดสแพนโทน ซงพมพดวยหมกพมพจากโรงงาน ซงนก ออกแบบสามารถเลอกชดสในเลมน ใหตรงตามความตองการ (เพราะการกำาหนดสโดยดจากหนาจอคอมพวเตอรอาจผดเพยนไป) จากนนใหแนบรหสสทตองการไปกบอารตเวรคทสงโรงพมพดวย (แพนโทนบางเลมอาจมรอยปรใหฉกไดงาย เพอสงเปนตวอยางใหกบโรงพมพดวย)

ภาพท 2 (บน) ภาพท 3 (ลาง) : ภาพแสดงการเปรยบเทยบระหวาง สทปรากฏใหเหนบนจอคอมพวเตอร (ภาพบน) มความสวางสดใสกวาสทปรากฏบนกระดาษพมพจากโรงพมพ (ภาพลาง)ทมาของภาพ : ปกซดสจบตรโครงการอบรมเชงปฏบตการทางศลปะ พนฐาน สำาหรบคนพการทางหครงท 2 ป พ.ศ. 2553 จดโดยหอศลปะ และการออกแบบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

154

ภาพท 4 : ตวอยางผลงานทออกแบบโดยใชสแบบกลมกลนกน แต สรางความเขมระหวางพนหลงกบตวอกษรใหแตกตางกน เพอทำาใหรบรขอมลไดงายขนทมาของภาพ : Chen Design Associates/Templin Brink Design. The best of 1-color + 2-color graphics. Singapore: Page One Publishing Private Limited, 2006.

ภาพท 5 : ตวอยางผลงานทออกแบบโดยใชสแบบกลมกลนกน แต สรางความเขมระหวางพนหลงกบตวอกษรและรปภาพใหแตกตางกน เพอทำาใหรบรขอมลไดงายขน จากตวอยางจะเหนวา สวนของ ภาพมความเขมสทแตกตางกบพนหลงมากกวาความเขมสระหวางพนหลงกบตวอกษร ทำาใหเหนวา การใชความเขมสทแตกตางกนสามารถสรางจดเดนใหกบผลงานได สวนทมความเขมสแตกตาง จากพนหลงมาก จะดเปนจดเดนมากกวาสวนทมความเขมสแตกตาง จากพนหลงนอย จากตวอยางจะเหนไดวาสวนของภาพเปนจดเดนของงานทมาของภาพ : Chen Design Associates/Templin Brink Design. The best of 1-color + 2-color graphics. Singapore: Page One Publishing Private Limited, 2006.

155

จตวทยาในการเลอกใชส

ทำาไมคนเราถงชอบสสหนงมากกวาสอกสหนง

หรอมความคดเหนวาสสนนมความเหมาะสมมากกวาส

อกสหนง นอกจากน ถาสถานการณของการเลอกใชส

เปลยนไป หรอแตกตางไปกอาจจะทำาใหเลอกชอบอกสหนง

หรออกสหนงมความเหมาะสมมากกวากได ทงนเกดจาก

ประสบการณในการรบรจากอดต รปแบบการนำาสมาใช

การใชคสตาง ๆ มกนำาแนวทางมาจากธรรมชาต แตในยค

ปจจบนรปแบบของการเลอกใชสจะคำานงถงจตวทยาการ

รบรของมนษย

ดงนนในงานออกแบบของนกออกแบบสวนใหญ

ในปจจบนจงอางจากทฤษฎจตวทยาของส ซงองคความร

ในเรองจตวทยาของสทมผลตอมนษยตองยกเครดตใหกบ

วลเฮลม ออสทวาลด (Wilhelm Ostwald) ผไดรบรางวล

โนเบลสาขาเคมกอนชวงสงครามโลกครงท 1 เขาไดทำาการ

วเคราะหวาการจบคสหรอเลอกการใชชดสแบบไหนท

กระตนใหเกดการรบรและความพงพอใจหรอไมพอใจ

อยางไรตอมนษย บทสรปของงานวจยของเขาคอ หลกการ

ใชสเพอสงผลตออารมณและความรสกของมนษย ซง

หลกการนนำาไปสการเขาใจและสามารถเลอกใชสในการ

นำาไปใชงานตาง ๆ ในสงคมมนษยไดอยางมประสทธภาพ

ภาพท 6 : ตวอยางผลงานออกแบบโดยใชสแยงกน ในทนสวนของพนทเปนสเขยว เปนสตรงขามกบสวนของภาพ ทเปนสแดง ซงสงผลทำาใหเกดการรบรขอมลไดงายและชดเจนขนทมาของภาพ : Chen Design Associates/Templin Brink Design. The best of 1-color + 2-color graphics. Singapore: Page One Publishing Private Limited, 2006.

156

และประสทธผลสงสดตอความพงพอใจของมนษย แตใน

การนำาสไปใชงานในดานตางๆ จะมปจจยเกยวกบวฒนธรรม

ของแตละทองถน ศาสนาดวย ซงในบางครงวฒนธรรม

หรอศาสนาทแตกตางกนนนทำาใหหลกการความเชอและ

จตวทยาในการรบรเรองสจะแตกตางกน ซงจะสงผลถง

อารมณทเกดขนจากการรบรสดวย

การใชสในแตละวฒนธรรม

ประสบการณและความทรงจำาในอดตอนเกด

จากวฒนธรรมและวถชวตของแตละคน เปนปจจยหนงท

สงผลตอการรบรและการตอบสนองในเรองของอารมณ

และความรสกในเรองส แตกไมไดหมายความวาแตละคน

จะมการรบรทแตกตางกนอยางสนเชง เพยงแตวาการรบร

ทแตกตางกนของแตละคนนนขนอยกบจตวทยาการรบร

และวฒนธรรมภมหลงของแตละคน สเปรยบเหมอน

สญลกษณอยางหนงทปรากฏอยในสงคมตาง ๆ ไมวาสทใช

ในแตละฤดกาล ในระบบการเมองการปกครอง สภาพ

แวดลอมหรอเรองของเพศ เปนทแนนอนวาพนฐานของ

วฒนธรรมทแตกตางกนยอมสรางการรบรในความหมาย

ของสแตละสทแตกตางกนดวย เชน สดำามความหมายถง

ความเศราโศกความตายในประเทศแถบตะวนตกแตใน

ขณะทประเทศจนคอสขาว นอกจากนสแดงทตามความ

หมายสากลแปลวา “หยด” ในบางประเทศกไมไดใชตาม

ความหมายสากลดงกลาว ในชวงครสตศตวรรษท 19 ส

เขยวถกใชในความหมายถงสารหนหรอสารทเปนพษ แต

ในปจจบนดเหมอนวาความหมายจะไปในทางของความ

สดชนและความรสกถงสภาพแวดลอมทเปนธรรมชาต ใน

สหรฐอเมรกาถาจะหาตไปรษณยจะกวาดสายตาไปตาม

ทองถนนเพอหาตทมสนำาเงน ในขณะทประเทศสวเดนหรอ

สหราชอาณาจกรตองกวาดสายตาหาตสแดง จากตวอยาง

ทกลาวมาแสดงใหเหนวาความหมายของสสามารถแปร

เปลยนไปตามเวลาและสถานท ดงนนถาจะออกแบบงาน

เพอใชในระดบนานาชาตควรจะทำาความเขาใจความแตกตาง

ของแตละวฒนธรรมดวย

อารมณและความรสกทเกดจากการรบรส

ถงแมวาแตละภมภาคจะแตกตางกน แตวาสแต

ละสกมลกษณะเอกลกษณทเปนสากล กลาวคอคนทวโลก

รบรตรงกนในลกษณะของสแตละส เชน สแดง เหลอง

สม สรางความรสกทอบอน กระตนใหเกดความตนเตนม

ชวตชวา ความสดใส หรอ ความกาวราวรนแรง ในขณะท

สทอยตรงกนขามกนในวงจรส เชน สนำาเงนและสเขยว ท

ใหความรสกเยน นอกจากน ยงมความหมายสอถง ความ

สงบ สนตสข ความปลอดภย ความเศราเหงาหงอย สโทน

อนจะสรางความรสกเหมอนเพมความรอนและแรงดนเลอด

ในตว ในขณะทสโทนเยนสราง ความรสกผอนคลาย สแดง

สรางความรสกเดนชดในการมองด ในขณะทสนำาเงนจะ

ทำาใหรสกกลมกลนมดทมและไมเพยงตอสงผลในเรองของ

ความรสกของการมองเหนชดไมชด แตยงสรางความรสก

ในเรองของขนาด นำาหนก ความหนาแนนดวย การจด

องคประกอบทวางใกลชดกนทำาใหมองเหนแตละวตถได

ไมแจมแจงดคลมเครอ ในขณะทสเขมกอใหเกดความรสก

ดเปนกลางคน ยามราตร ดนากลว หรอ มตำานานเรนลบ

เราสามารถบอกไดวาการสออารมณ โดยรบร

จากเรองสอยใตจตสำานกของแตละคนอยแลว จะเหนไดวา

บางครงภาษาของการแสดงออกทางความรสกจะเชอมโยง

ถงส เชน “He turned purple with rage” หมายถง

เขาจดไฟปรารถนา ซงสมวงเปนสทสอถงอารมณพศวาสได

หรอ “I’m felling Blue” หมายถงรสกเศรา

การใชสแยงกน / การใชสกลมกลน

เมอเรมโครงงานออกแบบกราฟกใด ๆ สงหนงท

ตองตระหนกคอจะเอาสงใดท เปนสอถงสาระสำาคญ

(Message) ออกมา สกเปนสงหนงทใชประกอบดวย ใน

การสอความหมายและสออารมณความรสก โดยอารมณ

ความรสกทเกดขนจะใหความรสกเงยบสงบหรอดไมหยดนง

สสามารถสอใหรสกหยดนงหรอดเคลอนไหว มชวตชวา

ดเยนตา ดสบสนรนแรง การใชชดสในงานออกแบบทเปน

ชดสคลายคลงกน (เมอดในวงจรส เชน สเขยว สเหลอง)

157

จะสรางความรสกทกลมกลน ดนมนวล ไมกาวราว ใน

ขณะชดสคตรงขามกน (เมอดในวงจรส เชน สเขยว สแดง)

หรอตางวรรณะกน (เชนใชสรอนกบสเยน) จะสรางความ

รสกมชวตชวา ความไมหยดนง มความกาวราวรนแรง และ

มอำานาจดงดดสายตามากกวา นอกจากนเราสรางอารมณ

อนๆ ของงานได เชน ตลกขบขน ประชดประชน เสยดส

ความรสกเงยบ หรอดเสยงดง ความรสกเครยด หรอด

ผอนคลาย ใหดลกลบตนเตนหรอดโลง ชดเจน จะเหนไดวา

เราสามารถสรางอารมณความรสกตาง ๆ ไดหลากหลาย

โดยการเลอกใชชดสใหเหมาะสม การเรยนรเรองการใชส

เพอสอความหมายและอารมณสามารถทำาใหเราสราง

ผลงานออกแบบทมประสทธภาพ

ปจจยทตองคำานงถงในการเลอกใชส นอกจาก

จะเปนเรองของชดสแลว ยงตองคำานงถงสดสวนของการ

ใชสดวย ตวอยาง เชน การใชคสเขยว สแดง ถาสแดงใน

พนททเลกนอยกวาสเขยว สแดงดงกลาวจะดโดดเดน และ

ดงดดสายตามากกวาทจะใชสแดงและสเขยวในปรมาณ

ทเทากน นอกจากนการลดความสดของส (Saturation)

ควรหลกเลยงการลดความสดของทงสเขยวและสแดง

ในสดสวนทเทา ๆ กน เพราะทำาใหสดมความสดและสวาง

ของสทไมแตกตางกน จะเหนไดวาความสดและความสวาง

ของสททำาใหดมความแตกตางกน (Contrast) กเปนปจจย

หนงทตองคำานงถง ดงนน ถาเราใชสเขยวในสดสวนทมาก

กวาสแดงและสเขยวดงกลาวถกลดความสดของสจะทำาให

สแดงทแมจะมสดสวนนอยกวาสเขยวแตมความสดมากกวา

จะดนาสนใจมากขน สำาหรบการใชกลมสแบบคลายคลงกน

(เมอดจากวงจรส) กตองคำานงถงสดสวนส และความสด

ของสเชนเดยวกน

การเลอกวาจะใชชดสอยางไรไมไดเปนสงท

กำาหนดตามความพอใจ แตการเลอกตองมเหตผลวาสท

เลอกมาใชดงกลาวจะสรางความดงดดใจและนา สนใจกบ

กลมเปาหมายอยางไรและนกออกแบบจะเปนผทพฒนา

รปแบบการใชสทตอบสนองตอกลมเปาหมายไดหลากหลาย

ขนและคนพบแนวทางใหมๆ เพอตอบโจทยทซบซอนขนได

ดงนนการเลอกใชสทสรางแรงจงใจไดดมสอง

แนวทางทตองยดถอ แนวทางแรกใหเลอกใชชดสทมความ

สมพนธกน (วาจะเลอกแบบกลมสแยงกน กลมสคลายคลง

กน หรออน ๆ ) ทเหมาะสมลงตวทางหลกขององคประกอบ

ศลป และแนวทางทสองคอเลอกสทตอบสนองตออารมณ

และจตวทยาตอผชมทเปนกลมเปาหมาย

ในปจจบนซอฟทแวรและคอมพวเตอรชวยใหนก

ออกแบบเลอกสมาใชไดอยางหลากหลาย สามารถทดลอง

เลอกดใหเหมาะสมทสดไดโดยเลอกเปลยนแปลงแกไข

ไปมาไดอยางรวดเรวผานหนาจอคอมพวเตอร นอกจากน

เทคโนโลยทางงานพมพในระบบอตสาหกรรมกรดหนา

ไปมาก สามารถพมพงานสสนตาง ๆ ไดมากขน แตการท

สามารถเลอกใชสไดมากมายหลากหลายขน กใชวาจะไม

สรางปญหาในการออกแบบ เพราะการใชสมากแตเปนส

ทไมกอใหเกดประโยชนในการสอสารและสรางอารมณ

ความรสก กเปนการสรางสรรคทไมกอใหเกดประโยชนสง

สด ดงนนในหลายกรณ การใชสนอยส แตสรางแรงจงใจ

และแรงดงดดไดมประสทธภาพทมากกวาใชหลาย ๆ ส

บรรณานกรมChen Design Associates/Templin Brink Design. 2006. The best of 1-color + 2-color graphics. Singapore: Page One Publishing Private Limited.David Dabner. 2004. Graphic Design School, The Principles and Practices of Graphic Design. UK: Quarto Publishing plc.

158

เนองจากวารสารวชาการแปนแหลงทจะเผยแพรงาน

วชาการ สำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.)

และ สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) จงกำาหนด

เกณฑคณภาพวารสารวชาการทสมควรไดรบการสนบสนน

ดงตอไปน

1. กองบรรณาธการของวารสารวชาการในประเทศ

ตองมศาสตราจารย หรอเทยบเทา หรอผทรงคณวฒระดบ

ปรญญาเอกจากภายนอกสถาบนทจดพมพวารสาร

2. ผประเมนบทความตองเปนผเชยวชาญในสาขา

นน ทำางานวจย และมผลงานวจยอยางตอเนอง

3. บทความทตพมพในวารสารวชาการ ผเขยนควร

มาจากสถาบนอนทมใชสถาบนทจดทำาวารสารนน บทความ

ดงกลาวควรมจำานวนไมนอยกวา 10% ของจำานวนบทความ

ทงหมด ในอนาคต ควรมการเพมจำานวนบทความประเภท

ดงกลาว ใหถง 25% ของบทความทงหมด เพอเปนการ

พฒนาคณภาพวชาการของประเทศ

4. บทความทเขยนโดยนกวชาการในสถาบนทจดทำา

วารสารนน ตองใหผประเมนจากสถาบนภายนอกเปนผ

พจารณาเทานน

5. กำาหนดใหมการประเมนคณภาพวารสารทกๆ 2 ป

ตามเกณฑทกำาหนดไว

6. บทความแตละบทความ ตองมบทคดยอภาษา

องกฤษ ในกรณทตพมพเปนภาษาตางประเทศ ตองมบท

คดยอเปนภาษาไทยดวย

7. วารสารตองออกตรงตามเวลาอยางตอเนอง

วารสารฯ มกำาหนดออกปละ 1 ฉบบ ในเดอน

กนยายน โดยมหลกเกณฑการจดทำาตนฉบบดงน

1. ประเภทของบทความ

1. บทความวจย จากงานวจยหรองานวจยสรางสรรค

2. บทความวชาการทเสนอองคความรทางดานศลปะ

และการออกแบบ

3. บทความวจารณหนงสอ หรอบทความปรทรรศน

2. รปแบบการพมพบทความ

บทความควรมความยาวประมาณ 10 หนากระดาษ

A4 แตไมควรเกน 30 หนา (รวมภาพประกอบ)

มขอมลทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ (เฉพาะขอ 1-3)

ดงน

1. ชอ-นามสกล และตำาแหนงทางวชาการ

2. หนวยงานทสงกด

3. บทคดยอ

4. บทความ

5. บรรณานกรม

การเวนขอบหนากระดาษ (Margin) ดานละ 1 นว

แบบตวพมพ (Font) TH Sarabun ขนาด 16 point

ภาพประกอบ ใหสงไฟลแยกตางหาก ความละเอยด

ภาพไมนอยกวา 300 ppi ขนาด กวาง x ยาว เทาขนาด

จรงทใชพมพในหนากระดาษ หรอขนาดไฟลไมต ำากวา

500 KB และตองมคำาบรรยายภาพกำากบหมายเลขทกภาพ

(ภาพประกอบทฝงในไฟล Microsoft Word มคณภาพไม

เหมาะสมในการพมพ)

หลกเกณฑการจดทำาตนฉบบเพอพจารณาตพมพในวารสารวชาการศลปะและการออกแบบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

159

3. การจดสงตนฉบบ

1. เอกสารบทความวชาการ จำานวน 2 ชด

2. ไฟลบทความทจดพมพดวยโปรแกรม Microsoft Word หรอ Pages บนทกลงบนแผน CD-Rom

จดสงบทความระหวางเดอนตลาคม - มนาคม ทสำานกงานเลขานการ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

วงทาพระ 31 ถนนหนาพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทรศพท 02 221 5874 หรอ

อเมล decsujournal@gmail.com

4. การพจารณาบทความ

1. กองบรรณาธการจะพจารณากลนกรองบทความ โดยแบงเปน 2 ชวง คอ ปลายเดอนธนวาคม และปลายเดอน

มนาคม โดยจะจดรปแบบของบทความใหเปนรปแบบเดยวกนทกบทความ กอนนำาเสนอใหผทรงคณวฒ (Peer Review)

พจารณา

2. ผทรงคณวฒ จำานวน 2 ทาน จะพจาณาบทความ โดยใชเวลาไมเกน 1 เดอน ตอ 1 บทความ

3. หากผลการพจารณาบทความจากผทรงคณวฒระบใหมการแกไขปรบปรง กองบรรณาธการจะจดสงใหผเขยน

บทความแกไขปรบปรงใหเรยบรอยสมบรณ แลวจงสงคนใหกองบรรณาธการภายใน 1 เดอน นบจากวนทไดรบผลการ

พจารณา

5. กำาหนดการจดทำาวารสารฯตค พย ธค มค กพ มค เมย พค มย กค สค กย

ผเขยนจดสงบทความ 1* 2*กองบรรณาธการกลนกรองบทความ 1* 2*ผทรงคณวฒพจารณาบทความ 1* 2*ผเขยนแกไขบทความแลวจดสงใหกองบรรณาธการ 1* 2*จดทำาตนฉบบเพอการพมพจดพมพเผยแพรวารสาร

หมายเหต 1* หมายถง รอบท 1 2* หมายถง รอบท 2

6. การอางองและรายการอางอง

การอางองแทรกปนในเนอเรองใหใชระบบนาม-ป (Name-Year System) เทานน และเอกสารอางองทกเรองท

ปรากฏในรายการอางองใหนำามาเขยนเปนบรรณานกรมทกรายการ โดยใชรปแบบเดยวกนกบการจดพมพวทยานพนธ

ของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ผเขยนบทความสามารถศกษาขอมลเพมเตมไดท http://www2.graduate.

su.ac.th/files/thesis/2/2_04.pdf

160

วารสารวชาการศลปะและการออกแบบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

ฉบบพเศษ : มณฑนศลป ‘54 : 55 ป แหงการสรางสรรคนวตกรรม

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ

31 ถนนหนาพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200

โทรศพท 02 221 5874 โทรสาร 02 225 4350

www.decorate.su.ac.th อเมล decsujournal@gmail.com

กนยายน 2554

ISSN 1906 0238

ออกแบบปกและจดวางรปเลม :

อาจารยอนชา แสงสขเอยม

ผชวยศาสตราจารยอาวน อนทรงษ

พมพท :

ilastthing design and printing Co., Ltd.

37/22 หม 6 ซอยจอมทอง 19 ถนนรตนกว

แขวงจอมทอง เขตจอมทอง กรงเทพฯ 10150

โทรศพท 02 875 1799 โทรสาร 02 875 1890

www.ilastthing.com อเมล a@ilastthing.com