Deel 2 Geneesmiddelgroepen - Springer978-90-313-8276-7/1.pdf · Pruritus senilis Onderzoek naar de werkzaamheid bij pruritus senilis ontbreekt. Waterpokken / varicella De wetenschappelijke

Deel 2 Geneesmiddelgroepen

Geneesmiddelgroepen

alfareceptorblokkerende sympathicolytica

WerkzaamheidBemoeilijkte mictie bij oudere mannenAlle alfareceptorblokkerende middelen hebben enig gunstig ef-fect op de klachten. De NHG-Standaard Bemoeilijkte mictie geeftde voorkeur aan alfuzosine en tamsulosine.

UrinesteenlijdenAangetoond is dat tamsulosine de kans op spontane lozing,vooral van distale ureterstenen, met 20-30% kan vergroten.

WerkingSelectieve alfa-1-receptorblokkers geven vaatverwijding.Ketanserine heeft naast een zwakke alfareceptorblokkerendewerking ook een serotonerge werking.

BijwerkingenOrthostatische hypotensie in het begin van de behandeling (first-dose effect). Verder: misselijkheid, duizeligheid, diarree, hoofd-pijn en palpitaties.

InteractiesCombinaties met betablokkers en calciumantagonisten verster-ken het anthypertensieve effect.

AandachtspuntenIn verband met de kans op orthostatische hypotensie in het beginvan de behandeling (first-dose effect) moet de medicatie voor-zichtig gestart worden.

L.W. Draijer et al. (eds.), Farmacotherapie voor de huisartsDOI 10.1007/ 978-90-313-8276-7,2011 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media

allylaminen

WerkingWerkingsspectrum: terbinafine is (fungicide) werkzaam tegendermatofyten en Aspergillus; in vitro minder werkzaam tegenCandida albicans.

BijwerkingenBij terbinafine oraal: maag-darmstoornissen (> 10%), huidreac-ties als rash, erytheem, jeuk en urticaria, smaakverlies (meestalreversibel) en verhoging van leverenzymen. Zelden ernstige le-verschade. Bij leverfunctiestoornis het middel staken.

InteractiesBij terbinafine oraal: cimetidine kan versnelde klaring geven. Bijgelijktijdig gebruik met orale anticonceptiva kunnen doorbraak-bloedingen en spotting optreden.Terbinafine kan de plasmaspiegels van tricylische antidepressivaverhogen.

Contra-indicatiesNiet geven bij leverschade, bij zwangerschap of borstvoeding.

AandachtspuntenBij gebruik langer dan een maand leverfuncties controleren.

anesthetica (dermaal)

WerkzaamheidHemorroıdenEr is geen gecontroleerd onderzoek naar het resultaat van lido-caıne bij hemorroıden gevonden.

Fissura aniLokale anaesthetica hebben een pijnstillend effect; het effect opde genezing van de fissuur is onduidelijk.

WerkingWerkt snel met een duur van 30 tot 45 minuten.

Farmacotherapie voor de huisarts 2011364

BijwerkingenCreme/hydrogel: lokale allergische reacties en irritatie kunnenvoorkomen.Oogdruppels: branderig gevoel, herhaalde toediening kan anes-thesia dolorosa of irreveribele corneabeschadiging veroorzaken.

antacida

WerkingAntacida (zoals algeldraat/magnesiumhydroxide) hebben eenneutraliserend effect op de zure maaginhoud.

BijwerkingenAluminiumverbindingen kunnen obstipatie veroorzaken, mag-nesiumverbindingen diarree.

InteractiesAntacida remmen de absorptie van allopurinol, ijzerpreparaten,chinolonen, tetracyclinen en ketoconazol. Houd een tijdsintervalvan minimaal 2 uur tussen het toedienen van deze stoffen enantacida.

anti-jeukmiddelen (dermaal)

WerkzaamheidDermatitis solaris / zonneallergieBij zonneallergie is de werkzaamheid van lokale anti-jeukmid-delen (zoals lidocaıne) niet aangetoond. In een placebogecon-troleerd onderzoek (n = 20) bij proefpersonen met kunstmatigopgewekte jeuk werd enig effect van de combinatie van lidocaıneen prilocaıne gevonden. Lokale toediening van menthol (zoalsmentholtalkpoeder, levomenthol 1% in carbomeerwatergel 1%FNA of levomenthol 1% in lanettecreme) zou enige verminderingvan de klachten geven.

Pruritus senilisOnderzoek naar de werkzaamheid bij pruritus senilis ontbreekt.

Waterpokken / varicellaDe wetenschappelijke onderbouwing voor de werkzaamheid vanlokaal toegediende middelen tegen jeuk is zeer beperkt. Lokale

Geneesmiddelgroepen 365

Deel

2Geneesm

iddelgroepen

applicatie van lidocaıne (bijvoorbeeld als lidocaıne-levomethol-gel FNA) zou vermindering van jeuk geven.

WerkingLidocaıne-levomentholgel FNA (beide 1%) en calamineschudsel(Calamineschudsel FNA bevat per ml 150 mg calamine, 50 mgzinkoxide en 4,2 mg fenol) werken jeukstillend en verkoelend.

BijwerkingenLidocaıne en levomenthol kunnen zelden irritatie en overgevoe-ligheidsreacties (= sterke jeuk, roodheid, zwelling of huiduitslag)geven.

AandachtspuntenLidocaıne en levomenthol mogen net als calamineschudsel nietgebruikt worden in open wonden. Calamineschudsel is vanwegede kleur niet geschikt voor gebruik op het zichtbare deel van dehuid.

antizweetmiddelen

WerkzaamheidHyperhidrosisBij lokale behandeling van axillaire hyperhidrosis en van pal-maire transpiratieklachten lijkt aluminium(hydroxy)chloride ef-fectief te zijn. Goede onderbouwing ontbreekt.

WerkingAluminium(hydroxy)chloride inactiveert de zweetproductie.

BijwerkingenHuidirritatie en hevige jeuk komen regelmatig voor. Fotosensi-bilisatie is een zeldzame bijwerking.

AandachtspuntenDe patient moet gewaarschuwd worden voor verkleuring van dekleding.


anticoagulantia (cumarinen)

WerkzaamheidTIA / CVACumarinederivaten (zoals acenocoumarol en fenprocoumon) re-duceren het herhalingsrisico van 12% naar 4%. Ook voor TIA’sdie berusten op een recent myocardinfarct is het nut van oraleanticoagulantia aangetoond.

AtriumfibrillerenBij patienten met atriumfibrilleren (zonder eerder doorgemaaktetrombo-embolie) is de ‘number needed to treat’ 40 voor behan-deling met een cumarinederivaat. Cumarinederivaten zijn bij allepatienten met atriumfibrilleren, ongeacht de aan- of afwezigheidvan bijkomende risicofactoren (zoals leeftijd), effectiever metbetrekking tot het voorkomen van een CVA en mortaliteit dantrombocytenaggregatieremmers.

Diepe veneuze tromboseZolang behandeling van DVT met cumarinederivaten wordtvoortgezet treden er weinig recidieven van DVT op (1%). Welwordt een substantiele toename van het aantal ernstige bloedin-gen gezien, maar het geven van antistolling verlaagt de mortali-teit.

WerkingCumarinen zijn vitamine K-antagonisten; ze veroorzaken eenfunctioneel defect van vitamine K-afhankelijke stollingsfactoren.

BijwerkingenBloedingen door te sterke antistolling; meest frequent huid-bloedingen en hematurie.

Interacties– het effect van anticoagulantia wordt versterkt door: amioda-

ron, kinidine, cimetidine, clofibraat, gemfibrozol, antibiotica(zoals cotrimoxazol, metronidazol, erytromycine, tetracycli-ne), danazol, disulfiram, levothyroxine, miconazol, flucon-azol, ketoconazol, tamoxifen, nalidixinezuur, allopurinol,orale antidiabetica, alcoholgebruik


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

– het effect van anticoagulantia wordt verzwakt door: carba-mazepine, colestyramine, colestipol, thiazidediuretica, gri-seofulvine, (oestrogeenbevattende) orale anticonceptiva

– bij gelijktijdig gebruik van NSAID’s is het risico op maag-bloedingen vergroot

Contra-indicaties– hypertensie (diastolische tensie herhaaldelijk > 110 mmHg)– bloedende laesie in de tractus digestivus of recent een ern-

stige bloeding in de anamnese– recent bloedig CVA– ernstige lever- en nierinsufficientie– hemorragische diathese (trombocytopenie, trombocytopa-

thie, hemofilie etc.)– diabetische en hypertensieve retinopathieen met fundusbloe-

dingen– ernstige cognitieve functiestoornissen

AandachtspuntenBij overdosering zonder bloedingen: therapie enkele dagen sta-ken. Bij bloedingen vitamine K toedienen; bij gevaarlijke bloe-dingen is 4-factorenconcentraat nodig.

antidepressiva (klassieke, tricyclische)

WerkzaamheidDepressieMiddelen als imipramine, amitriptyline en nortriptyline zijnwerkzaam bij ongeveer 70% van patienten met een ernstige de-pressie. Effect treedt pas na 1-2 weken op, bij een kwart pas na 4weken.

Pijn (neuropathisch)Enige werkzaamheid van amitriptyline is aangetoond bij diabe-tische neuropathie en bij postherpetische neuralgie.

Roken stoppenNortriptyline is effectief gebleken bij ondersteuning van stoppenmet roken. Voor minstens 6 maanden abstinentie was de ge-middelde ‘odds ratio’ (vergeleken met placebo) 2,8 en de ‘num-ber needed to treat’ 10.


BijwerkingenDroge mond (50%), duizeligheid (25%), obstipatie (20%), suf-heid (15%), tremor (12%), misselijkheid (9%), wazig zien (8%),tachycardie, glaucoom, transpireren, bemoeilijkte mictie, tre-mor, verwardheid. Orthostatische hypotensie vooral bij ouderen.Voorts gewichtstoename en seksuele stoornissen.Inname van een weekdosis is zeer toxisch en kan fataal zijn.

InteractiesNiet combineren met MAO-remmers. Antidepressiva kunnen deplasmaspiegel van carbamazepine verlagen; eventueel dosisaanpassen. Anticholinergisch werkende middelen versterken debijwerkingen. Alcohol versterkt sedatief effect. Cimetidine ver-hoogt de plasmaspiegel van een aantal klassieke antidepressiva;pas zo nodig de dosis aan (alternatief ranitidine).

Contra-indicatiesNiet geven bij hartfalen, hartritmestoornis en na recent hart-infarct.

AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij prostaathypertrofie, urinere-tentie, onbehandeld glaucoom en epilepsie.

antifibrinolytica

WerkzaamheidVaginaal bloedverliesTranexaminezuur reduceert overvloedig bloedverlies (disfynctio-neel of ten gevolge van myomen of IUD) met de helft.

WerkingTranexaminezuur remt de omzetting van plasminogeen in plas-mine en daardoor de fibrinolyse.

BijwerkingenMisselijkheid, braken en diarree komen vrij vaak voor; somsduizeligheid, allergische reacties, trombo-embolische aandoe-ningen en visusstoornissen.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

antihistaminica

WerkzaamheidRinitis (allergisch)Zijn werkzaam tegen alle symptomen, maar nauwelijks tegen deobstructie.

UrticariaTwee derde van de patienten reageert met gedeeltelijke of gehelerespons.

Pruritus senilisVan oxatomide is het effect op pruritus senilis in een gecontro-leerd onderzoek onderzocht; oxatomide leek effectiever danplacebo. Andere antihistaminica zijn bij deze indicatie niet on-derzocht.

Waterpokken / varicellaSommige studies laten enig effect op de jeuk zien. De onder-bouwing is echter mager.

WerkingAntihistaminica (bijv. cetirizine, loratidine, fexofenadine, ebas-tine, oxatomide) antagoneren histamine op de histaminerecep-toren (H1-receptor) en blokkeren daardoor de jeukreactie dieontstaat door het vrijkomen van histamine.

Bijwerkingen’Eerste generatie antihistaminica’: sedering, sufheid, slaperig-heid, moeheid, hoofdpijn. Zelden paradoxale reacties met sla-peloosheid, tremoren en geprikkeldheid. Anticholinerge effec-ten: droge mond, tachycardie, dubbelzien, urineretentie, impo-tentie.

InteractiesAlcohol versterkt het sederende effect van antihistaminica.Erytromycine, ketoconazol, itraconazol en andere CYP3A4-rem-mers kunnen de plasmaconcentratie van sommige antihistami-nica (fexofenadine, loratadine, ebastine) verhogen waardoorverlenging van het QTc-interval op kan treden met mogelijkehartritmestoornissen.


Contra-indicatiesVanwege het risico op ademdepressie geen (sederende) antihis-taminica voorschrijven aan kinderen jonger dan 2 jaar.

AandachtspuntenBij voorkeur toedienen enkele uren voor verwachte allergeenex-positie.Bij prostaathypertofie, urineretentie en nauwekamerhoekglau-coom geen antihistaminica met anticholinerge eigenschappengebruiken. Sommige orale antihistaminica mogen niet in dezwangerschap worden gebruikt.

antihistaminica (lokaal)

WerkzaamheidRinitis (allergisch)De effectiviteit bij behandeling van allergische rinitis is tenminste vergelijkbaar met die van orale antihistaminica.

WerkingLevocabastine en azelastine zijn lokaal werkende antihistaminicamet een sterk H1-antagonistisch effect. Het werkingsmecha-nisme van beide middelen komt overeen. De werking treedt snelin (10 tot 15 minuten).

BijwerkingenBij oogdruppels lichte irritatie van de ogen.

antihistaminica (vertigo)

WerkzaamheidMisselijkheid/brakenEr is geen goed placebogecontroleerd onderzoek verricht bij be-wegingsziekte. Dimenhydraat bleek even werkzaam als scopola-mine bij bewegingsziekte. De ‘moderne’ 2e generatie antihista-minica (cetirizine en fexofenadine) blijken niet werkzaam te zijnbij deze indicatie.

WerkingMiddelen als cyclizine, meclozine, dimenhydrinaat en cinnari-zine werken anti-emetisch door een remmend effect op het


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

braakcentrum. De werking begint binnen twee uur na orale in-name.

BijwerkingenCentrale bijwerkingen (sedatie, slaperigheid en coordinatie-stoornissen) en anticholinerge bijwerkingen (droge mond, ac-commodatiestoornissen en mictiestoornissen) komen voor.

InteractiesAlcohol en centraal dempende stoffen versterken de sedering.

Contra-indicatiesNiet gebruiken bij ziekte van Parkinson of extrapiramidalestoornissen in de anamnese; ook niet bij kinderen jonger dan 2jaar.

AandachtspuntenPreventief: inname 1 tot 2 uur voor de reis.

antimicrobiele middelen (lokaal)

WerkzaamheidAcneErytromycine en clindamycine verminderen het aantal pustels enpapels; niet het aantal comedonen. Bij ontstekingsverschijnseleneven werkzaam als benzoylperoxide.

ImpetigoAangetoond is dat lokale toediening van fusidinezuur 2% cremeeen gunstig effect heeft bij impetigo. Mupirocine 2% heeft eenvergelijkbaar effect als fusidinezuurcreme.

RosaceaBij rosacea geeft metronidazol lokaal bij ongeveer 75% verbete-ring.

HidradenitisIn een dubbelblind placebo-gecontroleerd onderzoek bij 30patienten is applicatie van clindamycinelotion 1% effectiever ge-bleken dan placebo.


SchaafwondenGecontroleerd onderzoek naar de effectiviteit van fusidinezuurbij schaafwonden ontbreekt.

Dermatitis perioralisIn een klein onderzoek bij zeven kinderen (leeftijd 4 tot 12 jaar)met langer bestaande periorale dermatitis leidde applicatie metmetronidazolcreme bij alle kinderen tot genezing.

WerkingFusidinezuur: het werkingsspectrum is beperkt tot grampositievekokken. Fusidinezuur is zeer actief tegen stafylokokken (inclu-sief betalactamasevormende); minder werkzaam tegen strepto-kokken.Mupirocine: is werkzaam tegen stafylokokken (inclusief Staphy-lococcus aureus-stammen die resistent zijn geworden tegen be-talactamaseongevoelige penicillinen) en streptokokken.Polymycine B: bactericide tegen gramnegatieve staafjes.Chlooramfenicol: breed werkingsspectrum.

BijwerkingenBij lokaal gebruik: voorbijgaande roodheid, irritatie of brandendgevoel; zelden overgevoeligheidsreacties.

AandachtspuntenContact met ogen en slijmvliezen vermijden.Tegen fusidinezuur en mupirocine kan resistentie optreden.Daarom niet langer dan 10 dagen toepassen.Mupirocine neemt een belangrijke plaats in bij behandeling vanMRSA, waardoor het ongewenst is dit middel in de eerste lijn tegebruiken.Gebruik van chlooramfenicol oogdruppels beperken tot 2 we-ken; langdurig gebruik kan (zelden) beenmergdepressie veroor-zaken.Lokaal metronidazol is niet geschikt voor kinderen onder de 6jaar. Blootstelling aan uv-straling, direct na gebruik, evenalscontact met slijmvliezen, vermijden.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

antipsychotica

WerkzaamheidPsychose (acute)Bij alle psychotische syndromen treedt bij 70% van de patientenaanzienlijke en bij 20% matige verbetering op. Agitatie vermin-dert binnen uren tot dagen, de hallucinaties en wanen durenaanzienlijk langer.

Delier bij ouderenBij alle psychotische syndromen treedt bij 70% van de patientenaanzienlijke en bij 20% matige verbetering op. Agitatie vermin-dert binnen uren tot dagen, de hallucinaties en wanen durenaanzienlijk langer.

Dementie met gedragsstoornissenHet succes van middelen als haloperidol en risperidon is bij ge-dragsstoornissen bij dementie moeilijk te voorspellen.

BijwerkingenExtrapiramidale stoornissen treden in het begin van de behan-deling op, zijn dosisafhankelijk en verminderen bij dosisverla-ging. Bij langdurige behandeling tardieve dyskinesie (na 4 jaarbij 20%). Droge mond, wazig zien, obstipatie, tachycardie, uri-neretentie, seksuele problemen en verwardheid. Amenorroe engynaecomastie.

InteractiesAntihistaminica, benzodiazepinen en alcohol versterken de se-dering. Combinatie met betablokkers kan orthostatische hypo-tensie geven.

AandachtspuntenVoorzichtig bij hart en vaatziekten, epilepsie, ziekte van Parkin-son en spastische verlammingen. Bij plotseling staken kunnenzich hevige onttrekkingsverschijnselen voordoen: dyskinesie,tremor, braken, transpireren en slapeloosheid.


antiseptica en desinfectantia

WerkzaamheidFolliculitis, oppervlakkigBij volwassenen is wassen met chloorhexidine of povidonjoodbevattende zeep meestal afdoende.

HidradenitisEr is geen onderzoek gevonden naar het effect van lokale desin-fectantia bij hidradenitis.

SchaafwondenDe chloorhexidineoplossing 1% is gelijkwaardig aan de povi-donjoodoplossing. Gecontroleerd onderzoek bij schaafwondenontbreekt.

WerkingChloorhexidine en povidonjood werken breed; bactericide voorzowel grampositieve als gramnegatieve bacterien en fungicide.Povidonjood is ook werkzaam tegen sporen en virussen.Waterstofperoxide heeft vooral een bactericide werking. Daar-naast speelt oxidatie van zwavelhoudende substraten een rol,waardoor vorming van vluchtige zwavelverbindingen (VZV’s)wordt gereduceerd.

BijwerkingenChloorhexidine: smaak wordt beınvloed, branderige tong, uit-droging mondslijmvlies, reversibele verkleuring van tong entanden. Kan bij gebruik op huid irritatie geven.Povidonjood: soms huidirritatie, werkt zelden sensibiliserend(erytheem en blaarvorming).Waterstofperoxide: onaangename smaak, bij gebruik langer dan1 week kans op een ‘hairy tongue’.

AandachtspuntenChloorhexidine: verkleuring van de tanden is te voorkomen doorvoor het spoelen de tanden te poetsen of de prothese even uit tedoen.Povidonjood: werkt zelden sensibiliserend.Waterstofperoxide: advies in geval van onaangename smaak: de


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

beschikbare waterstofperoxideoplossing 3% FNA 1:1 met waterverdunnen.

antivirale middelen (lokaal)

WerkzaamheidConjunctivitis (infectieus)Tijdige behandeling kan soms uitbreiding van de virale infectienaar de cornea voorkomen.

Herpes labialisAciclovir geeft bij herpes labialis een verkorting van de gene-zingsduur van 1-2 dagen bij start in prodromale fase. Geen effectop de duur van de pijn en jeuk.

BijwerkingenBranderig gevoel na applicatie.

antivirale middelen (oraal)

WerkzaamheidHerpes genitalisBij een eerste herpes genitalis-infectie zijn patienten 2 dageneerder symptoomvrij als de therapie met een virustaticumvroegtijdig wordt toegepast en lijkt de infectie milder te verlopen.Bij recidiverende herpes genitalis bleek na 1 jaar behandeling metaciclovir bijna 50% recidiefvrij (versus 2% in de controlegroep).

Herpes zosterMogelijk een geringe vermindering van pijn en huidverschijn-selen, maar geen duidelijk effect op het risico van het ontstaanvan postherpetische neuralgie (PHN). Wel is er enig effect op deernst en de duur van PHN, met name bij ouderen. Ook is er eengunstige invloed op het ontstaan en de ernst van de oogcompli-caties.

Herpes labialisOrale virustatica zijn effectief gebleken bij recidiverende herpeslabialis ter mindering van het aantal recidieven.


WerkingValaciclovir, famciclovir en aciclovir blokkeren de virale replica-tie. Eliminatie voornamelijk via de nieren.Werkingsspectrum: herpes-simplex-virus type 1 en 2, varicella-zostervirus.

BijwerkingenHoofdpijn, duizeligheid, moeheid, misselijkheid, braken, somsdiarree, koorts, jeuk, huiduitslag, verwardheid.

AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij nierfunctiestoornissen.

azelaınezuur

WerkzaamheidRosaceaAzelaınezuur geeft bij rosacea bij ongeveer 60% een verbetering.

Melasma (Chloasma)Azelaınezuur geeft bij melasma bij 50-70% een verbetering.

WerkingAzelaınezuur is een dicarbonvetzuur met een anti-inflammatoireen keratolytische werking. Het werkingsmechanisme bij rosaceais niet bekend.

BijwerkingenSoms branderigheid, jeuk, droogheid en roodheid.

Contra-indicatiesGebruik tijdens zwangerschap of lactatie wordt afgeraden.

AandachtspuntenVermijd contact met ogen en slijmvliezen.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

benzodiazepinen

WerkzaamheidSlaapproblemenBenzodiazepinen verlengen de slaapduur gedurende 2 wekenbeter dan placebo’s, daarna niet meer.Zolpidem heeft een vergelijkbaar effect als de benzodiazepinen.

AngststoornissenAlle benzodiazepinen zijn even werkzaam. Effect gedurende 4weken is bewezen, maar lijkt tijdelijk te zijn. De klachten kerenbij staken soms tijdelijk terug.

Restless legsIn verschillende onderzoeken wordt van clonazepam (0,5 tot 2mg voor de nacht) een gunstig effect beschreven ten aanzien vande kwaliteit van de slaap en een afname van de sensaties in debenen. De motorische symptomen blijken nauwelijks af te ne-men. Of het middel werkzaam blijft bij langdurige behandelingis niet bekend.

WerkingOnderscheid tussen kort- en langwerkende middelen is geba-seerd op de halfwaardetijden. Zeer kortwerkend: midazolam,brotizolam, zolpidem. Kortwerkend: temazepam, oxazepam,lor(met)azepam. Langer werkend: nitrazepam, diazepam, flura-zepam.

BijwerkingenSufheid, verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn, vermoeidheid,dubbelzien, diarree, spierslapte en coordinatiestoornissen.Vooral bij ouderen kunnen geheugenstoornissen, verwardheiden andere paradoxale reacties optreden. Vooral kortwerkendemiddelen kunnen anterograde amnesie veroorzaken. Gebruikkan leiden tot lichamelijke en psychische afhankelijkheid. Bijstaken treden bij 20-40% van de gebruikers ontwenningsver-schijnselen op; vaker bij middelen met een korte halfwaardetijd.

InteractiesAlcohol, antipsychotica, antidepressiva, opioıden, anti-epilepticaen sedatieve antihistaminica versterken de sedering. Cimetidine,


hormonale anticonceptiva, disulfram en propranolol vertragende afbraak; fenytoıne, carbamazapine en rifampicine versnellende afbraak. Dosisaanpassing kan daarom nodig zijn.

AandachtspuntenBij slapeloosheid: pas op bij gelijktijdig alcoholgebruik.Na abrupt staken kunnen onthoudingsverschijnselen optreden:vaak hartkloppingen, slapeloosheid, angst, prikkelbaarheid, ge-jaagdheid, spiertrekkingen, gespannen spieren en tremor.Terughoudendheid is geboden bij slaapapneu, bij chronischerespiratoire insufficientie en bij deelname aan gemotoriseerdverkeer.

benzoylperoxide (dermaal)

WerkzaamheidAcneWerkzaamheid bij acne is aangetoond, maar vaak pas na maan-den te beoordelen. Benzoylperoxide 5% is even werkzaam ge-bleken als 10%.Bij acne conglobata is er weinig effect.

BijwerkingenSensibilisatie (1-2%), in het begin van de behandeling tijdelijkdroogheid, roodheid, branderigheid en schilfering.

AandachtspuntenTextiel en haar kan door benzoylperoxide verbleken.Intensief contact met zonlicht en uv-straling vermijden.

benzylbenzoaat

WerkzaamheidScabiesIs bij scabies minder werkzaam dan permetrine en lindaan.

WerkingWerkt acaricide, vooral tegen Sarcoptes scabieı.

BijwerkingenHuidirritatie, allergische huidreacties.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

AandachtspuntenContact met de ogen en slijmvliezen vermijden.

beta-2-sympathicomimetica (per inhalatie)

WerkzaamheidAstma bij volwassenenZeer effectieve bronchodilatatoren bij astma en COPD. Werkenbij jongeren iets beter dan ipratropiumbromide.

WerkingVoor acute benauwdheid zijn de langwerkende preparaten (metname salmeterol) niet geschikt. Middellangwerkende preparaten(salbutamol, fenoterol, terbutaline) werken 3-6 uur, langwer-kende 12 uur (salmeterol, formoterol).

BijwerkingenTremoren, hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid. Bij hogedoseringen tachycardie en aritmie.

InteractiesBetablokkers kunnen het effect antagoneren.

betablokkers

WerkzaamheidAngststoornissenBij een specifieke vorm van sociale fobie, zoals podiumvrees, kanincidenteel een betablokker, zoals propranolol, worden voorge-schreven.

Migraine bij volwassenenBetablokkers zijn bij maximaal twee derde van de patienten ef-fectief.

Angina pectoris, stabielDoor betablokkers worden aanvallen van angina pectoris en‘stille’ ischemie voorkomen, of nemen de frequentie, duur enernst ervan af. Er is geen effect op de mortaliteit aangetoond.


AtriumfibrillerenBetablokkers zijn zowel in rust als bij inspanning effectief in hetverlagen van de ventrikelfrequentie.

Beleid na myocardinfarctBetablokkers verminderen het risico op sterfte en een recidiefhartinfarct.

Cardiovasculair risicomanagement (CVRM)Beoordeling van het antihypertensieve effect is na 6 weken mo-gelijk. Ze verlagen de bloeddruk. Vermindering van cardiovascu-laire morbiditeit en mortaliteit is aangetoond; het effect op ce-rebrovasculaire accidenten is het meest uitgesproken.

Tremor (essentiele)Propranolol geeft een significante vermindering van de tremor invergelijking met placebobehandeling.

WerkingNiet-selectieve betablokkerende sympathicolytica (propranolol,sotalol) blokkeren de beta-1 en de beta-2-receptoren. Selectievebetablokkers (metoprolol, atenolol, bisoprolol) remmen voor-namelijk de beta-1-receptoren.

BijwerkingenMoeheid, verminderde inspanningstolerantie, bronchoconstric-tie, koude handen en voeten, raynaudfenomeen, potentiestoor-nissen, decompensatio cordis, slaapstoornissen, angstige dro-men, depressie.

InteractiesCombinaties met calciumantagonisten kunnen het antihyper-tensieve effect versterken en combinatie met verapamil en dil-tiazem kunnen een versterkte vertraging van de AV-geleidinggeven. Neuroleptica en betablokkers kunnen elkaars concentra-tie verhogen. NSAID’s kunnen het bloeddrukverlagende effectvan betablokkers verminderen.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Contra-indicatiesNiet geven bij hypotensie, bradycardie, AV-block, sick sinussyn-droom, ziekte van Raynaud, perifeer arterieel vaatlijden en me-tabole acidose.

AandachtspuntenBouw betablokkers langzaam af om te voorkomen dat een tijde-lijke sympathische hyperactiviteit ontstaat: een week halve dose-ring, vervolgens een week kwart dosering.Niet gebruiken bij niet adequaat behandeld hartfalen. Bij astmaen COPD en bij insulineafhankelijke diabetes mellitus alleenbeta-1-selectieve betablokkers gebruiken (symptomen van hypo-glykemie kunnen gemaskeerd worden).

biguaniden

WerkingMetformine remt de glucoseproductie in de lever en verbetert deinsulinegevoeligheid van de perifere weefsels. Metformine geefteen verlaging van het nuchtere glucosegehalte van ongeveer 3mmol/l.

BijwerkingenGastro-intestinale bijwerkingen komen regelmatig voor (bij 10-30%): anorexie, misselijkheid, buikpijn en diarree (vaak voorbij-gaand); soms metaalsmaak; zelden lactaatacidose.

InteractiesACE-remmers kunnen in het begin het hypoglykemische effectversterken. MAO-remmers kunnen een hypoglykemisch effectteweegbrengen. Corticosteroıden en thiazidediuretica hebbeneen bloedglucoseverhogend effect.

Contra-indicatiesErnstige leverinsufficientie, ernstig nierfalen, hypoxie bij hart-falen of COPD, slechte voedingstoestand, fors alcoholgebruik enernstige infectieziekte.

AandachtspuntenDosering geleidelijk opbouwen om bijwerkingen te vermijden.


bisfosfonaten

WerkingBisfosfonaten (alendroninezuur, risedroninezuur) hebben eenremmend effect op de botafbraak.

BijwerkingenMaagklachten, slokdarmbeschadiging (erosies, ulceraties).

Contra-indicatiesNiet geven bij een distale slokdarmstenose, bij nierfalen en bijhypocalciemie.

AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij maagbloeding in verleden,twee of meer ulcera in de laatste 5 jaar, reflux- of ulcusklachtenen gastritis.

bupropion

WerkzaamheidRoken stoppenBupropion is effectief gebleken bij ondersteuning van stoppenmet roken. Gemiddelde scores voor 12 maanden abstinentie:‘odds ratio’ = 2,0; ‘number needed to treat’ = 11.

BijwerkingenHoofdpijn, slapeloosheid, droge mond, duizeligheid, buikpijn,misselijkheid; soms bloeddrukverhoging, angina pectoris, hart-kloppingen, visusstoornissen, opwinding en angst.

InteractiesNiet combineren met MAO-remmers.

Contra-indicatiesZwangerschap, levercirrose, epilepsie; in anamnese: bipolairestoornis, anorexia of boulimia nervosa.

AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij combinatie met antidepressiva,antipsychotica, antihistaminica, sommige anti-arythmica, anti-


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

malariamiddelen, anti-epileptica, tramadol, chinolonen, theofyl-line, cimetidine en systemische corticosteroıden. Geef in dat ge-val niet meer dan 150 mg per dag.Tussen 2 innamen interval van ten minste 8 uur aanhouden.Geen borstvoeding geven.

buspiron

WerkzaamheidAngststoornissenBij gegeneraliseerde angststoornis is buspiron werkzaam, hoe-wel de onderzoeksresultaten erg verschillend zijn.

WerkingDe anxiolytische werking treedt langzaam in 3-4 weken in. Heeftgeen sedatieve of anticonvulsieve eigenschappen.

BijwerkingenDuizeligheid, hoofdpijn, nervositeit, zweten, maag-darmstoor-nissen, dysforie, opwinding, moeheid, verwardheid, tachycardie,tremoren, droge mond en wazig zien kunnen voorkomen. Zel-den: allergische reacties, extrapyramidale stoornissen, halluci-naties, ataxie en epileptische aanvallen.

InteractiesIn combinatie met MAO-remmers kan hypertensie optreden.Kan interacteren met medicamenten met en remmende invloedop CYP3A4 (diltiazem, verapamil, itraconazol, erytromycine):geven een verhoging van de buspironspiegel; daarom doseringverlagen en combinatie met grapefruitsap vermijden.

AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij epilepsie.

calciumantagonisten

WerkzaamheidAngina pectoris, stabielCalciumantagonisten verhogen de inspanningstolerantie en ver-lagen de aanvalsfrequentie. Voor de indicatie angina pectoris


worden met name diltiazem en verapamil gebruikt. Er is geeneffect op de mortaliteit aangetoond.

RaynaudfenomeenIn een placebogecontroleerd onderzoek hadden de patienten inde nifedipinegroep (30 tot 60 mg per dag) gemiddeld 0.20 aan-vallen ten opzichte van 0.46 aanvallen per dag in de placebo-groep. In andere RCT’s werd bij nifedipine en andere dihydro-pyridinepreparaten circa 50% reductie in frequentie van aanval-len gevonden.

Wintertenen / pernionesSpaarzaam onderzoek geeft aan dat nifedipine retard (20 tot 60mg per dag) enig effect heeft bij perniones. Langwerkende cal-ciumantagonisten hebben de voorkeur.Nifedipine is in Nederland wel voor het fenomeen van Raynaudmaar niet voor perniones geregistreerd.

AtriumfibrillerenVerapamil en diltiazem zijn zowel in rust als bij inspanningeffectief in het verlagen van de ventrikelfrequentie.

Cardiovasculair risicomanagement (CVRM)Ter verlaging van de systolische bloeddruk is de werkzaamheidvan de langwerkende dihydropyridinen (nifedipine retard, am-lodipine, nitrendipine) op het terugdringen van hart- en vaat-ziekten aangetoond.

WerkingCalciumantagonisten werken vaatverwijdend.

BijwerkingenRoodheid van het gelaat (flush), hoofdpijn, duizeligheid, hypo-tensie, lichte hartkloppingen, maag-darmstoornissen, reflux-klachten, enkeloedeem, vermoeidheid en huidreacties. Bij vera-pamil en diltiazem worden bradycardie en geleidingsstoornissengemeld.

InteractiesCombinatie met betablokkers en verapamil en diltiazem kunneneen versterkte vertraging van de AV-geleiding veroorzaken. De


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

concentratie van digoxine kan stijgen bij gelijktijdig gebruik. Decombinatie met lithium kan neurotoxiciteit veroorzaken. Cime-tidine en ranitidine kunnen de plasmaspiegel verhogen. Carba-mazepine- en theofyllineconcentraties kunnen stijgen bij gelijk-tijdig gebruik met verapamil en diltiazem.

Contra-indicatiesNiet geven bij hypotensie, recent hartinfarct en bij instabieleangina pectoris.

AandachtspuntenBij tweede- of derdegraads AV-blok, sick-sinussyndroom, WPW-syndroom, bradycardie (< 40 slagen/min) geen verapamil ofdiltiazem gebruiken.

calciumpreparaten

WerkingDienen als suppletietherapie.

BijwerkingenMaagklachten, obstipatie, bij te royale suppletie: niersteenvor-ming.

InteractiesCalciumzouten verminderen de absorptie van tetracycline.

Aandachtspunten500 mg elementair calcium komt overeen met 1250 mg cal-ciumcarbonaat of 2000 mg calciumcitraat of 5500 mg calcium-gluconaat.

carbamazepine

WerkzaamheidPijn (neuropathisch)De werkzaamheid blijkt uit klinische ervaring, maar is ook aan-getoond bij diabetische neuropathie en bij trigeminiusneuralgie.


BijwerkingenVaak voorkomende bijwerkingen zijn neurotoxische verschijn-selen zoals hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, sufheid,moeheid, dubbelzien en ataxie. Twee uur na inname zijn dezeverschijnselen het ergst.Dosisafhankelijke reacties zijn: huidafwijkingen, gepaard metkoorts, komen bij 5-10% van de patienten voor, vooral in hetbegin van de behandeling. Bij 7% van de volwassenen en 12% vande kinderen komt een reversibele en voorbijgaande leukopenievoor, die zelden aanleiding geeft tot klinische verschijnselen.

InteractiesGeeft inductie van het leverenzym CYP2C9 en CYP3A4; vandaarinteractie met diverse andere anti-epileptica: verhoogt de elimi-natie hiervan, ook van orale coagulantia, orale anticonceptiva,vitamine D en acetylsalicylzuur.

Contra-indicatiesAtrioventriculiar blok of verlengd PQ-interval; beenmergdepres-sie in anamnese.

AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij ouderen en bij ernstige ziektenvan hart, lever en nieren.

cefalosporinen

WerkzaamheidGonorroeDe werkzaamheid van cefalosporines (zoals cefotaxim en cefu-roximaxetil) bij gonorroe is aangetoond. Resistentie komt nau-welijks voor.

WerkingBactericide breedspectrumcefalosporine.Uitscheiding voornamelijk via de nieren.Werkingsspectrum:– grampositieve en merendeel van gramnegatieve bacterien– ongevoelig zijn onder andere Listeria, Clostridium difficile,

Legionella pneumophila, Treponema pallidum, mycoplasmaen Chlamydia


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenMaag-darmstoornissen (misselijkheid, braken, buikpijn, diar-ree), overgevoeligheidsreacties, geneesmiddelkoorts.Bij injectie van cefotaxim kan lokale reactie optreden; flebitis,pijn, verharding van weefsel.

Contra-indicatiesOvergevoeligheid voor cefalosporinen.

AandachtspuntenCefotaximinjectie diep in de gluteusspier toedienen.Voorzichtigheid is geboden bij penicillineallergie; kruisallergietussen penicillinen en cefalosporinen komt in 10% van de ge-vallen voor.

chinolonen

WerkingWerkingsspectrum– de meeste gramnegatieve bacterien (inclusief Neisseria go-

norroe en Pseudomonas aeruginosa)– sommige grampositieve bacterien (stafylokokken)– Campylobacter, Chlamydia (niet norfloxacine), Legionella– veel minder gevoelig zijn streptokokken (inclusief pneumo-

kokken), enterokokken, Mycoplasma– weinig gevoelig tot resistent zijn anaerobe bacterien

BijwerkingenMaag-darmklachten (3-6%) en neurologische bijwerkingen (1-4%) als hoofdpijn, duizeligheid, slaperigheid, paresthesieen,slaapstoornis, verwardheid, psychose; zelden convulsies en hal-lucinaties. (Allergische) huidreacties (0,5-2%) inclusief fotosen-sibilisatie en zelden leverfunctiestoornissen, acute nierinsuffi-cientie, artralgieen, tendinitis en peesruptuur (< 1%).

InteractiesPipemidinezuur, perfloxacine en ciprofloxacine kunnen het meta-bolisme van theofylline remmen. Gelijktijdige inname van alumi-nium-, magnesium- of ijzerbevattende zouten of sucralfaat ver-mindert de resorptie. De fluorochinolonen (cipro-,nor- en ofloxa-cine) kunnen de werking van orale anticoagulantia versterken.


Contra-indicatiesZwangerschap, lactatie, leeftijd < 16 jaar.

AandachtspuntenNiet geven bij (actuele) tendinitis. De effectiviteit van chinolonenbij gonorroe is beperkt door de toegenomen resistentie van go-nokokken tegen chinolonen.

cholesterolsyntheseremmers

WerkingHet effect van de statinen (zoals simvastatine, pravastatine enatorvastatine) begint binnen een week en is maximaal na 4-6weken.

BijwerkingenMisselijkheid, dyspepsie, obstipatie, maag- en darmkrampen,buikpijn, diarree en flatulentie (bij 0,5-1%), spierpijn. Stijgingtransaminasen; therapie staken bij blijvende verhoging van > 3maal de normale waarde. In combinatie met nicotinezuur(deri-vaten) en fibraten neemt de kans op myopathie toe.

InteractiesHet effect van cumarinederivaten neemt iets toe: controleerantistolling. Digoxinespiegel kan gering stijgen.

clonidine

WerkzaamheidClimacteriele klachtenClonidine heeft bij overgangsklachten een gunstige invloed opopvliegers en transpireren.

WerkingClonidine is een centraal aangrijpend middel dat naast een anti-hypertensieve werking ook vermindering geeft van het effect vanvasoconstrictieve en vasodilatatoire stimuli.

BijwerkingenSedatie, onrust, slapeloosheid, droge mond, obstipatie, exan-theem en orthostatische hypotensie en bij hogere dosis moeheid.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

InteractiesVersterkt de werking van sederende middelen.

AandachtspuntenClonidine is geregistreerd voor vasomotore klachten (flushes entranspireren) in de overgang, maar niet voor de indicatie hyper-hidrosis.

colchicine

WerkzaamheidJichtIn het enige onderzoek (n = 43) naar het pijnstillende effect vancolchicine bij jichtaanvallen gaf colchicine bij 33% van depatienten binnen 24 uur verbetering.

WerkingColchicine wordt al zeer lang gebruikt bij de behandeling vanacute jicht, de werking is niet geheel duidelijk, maar berustonder meer op remming van chemotactische factoren die bij defagocytose van kristallen (jicht- en pseudojichtkristallen) wordengevormd.

BijwerkingenMisselijkheid, braken, buikkrampen en diarree. Bij overdoseringdiarree met bloed, hematurie en nierbeschadiging.

InteractiesCimetidine, erytromycine en tolbutamide kunnen de plasma-spiegels van colchicine verhogen.

AandachtspuntenHeeft een smalle therapeutische breedte.

corticosteroıd oogdruppels

WerkingZeer effectief bij allergische conjunctivitis.


BijwerkingenSoms prikkelend of branderig gevoel. Overgevoeligheid kanvoorkomen. Na langdurig gebruik kan glaucoom en een sub-capsulair posterieur cataract optreden.

Contra-indicatiesInfectieuze en ulcereuze oogaandoeningen; keratitis dendritica.

AandachtspuntenTijdens gebruik geen zachte contactlenzen dragen.

corticosteroıdzure oordruppels

BijwerkingenContactallergie.

AandachtspuntenBij trommelvliesperforatie geen corticosteroıd(zure) oordruppelsvoorschrijven.

corticosteroıden (dermaal)

WerkzaamheidHemorroıdenEr is geen gecontroleerd onderzoek bekend naar het gebruik vanlokale corticosteroıden bij hemorroıden.

Constitutioneel eczeemCorticosteroıden: klasse-1- en -2-corticosteroıden lijken evenwerkzaam als teerpreparaten.

Seborroısch eczeemDe effectiviteit van lokale corticosteroıden is ongeveer gelijk aandie van ketoconazol (ongeveer 80%).

PsoriasisVoor voldoende effect zijn klasse 3 en 4 nodig. Klasse 4 geeft bij70-95% van de patienten na 2 weken een aanzienlijke verbete-ring.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Dermatitis solaris / zonneallergieIn een kleine RCT is lokale applicatie van corticosteroıden (be-tamethason) effectief gebleken.

Pruritus senilisDermale corticosteroıden blijken een jeukstillende werking tehebben. Onderzoek naar de werkzaamheid bij pruritus senilisontbreekt.

Pruritus aniIn een RCT wordt de werking van hydrocortison 0,25% vergele-ken met hydrocortison 1,0%, zinkoxide en een neutrale water-oplosbare zalf. De hydrocortison 1,0% werkt het beste.

BijwerkingenLokaal: atrofie, gemakkelijk te beschadigen huid, hypopigmen-tatie, ecchymosen, teleangiectasieen, striae (irreversibel), rosa-cea, dermatitis perioralis, acne, verhoogde infectiegevoeligheid,maskering van bacteriele, virus- en schimmelinfecties. Contact-allergie.Voor systemische bijwerkingen wordt verwezen naar de infor-matie onder geneesmiddelgroep corticosteroıden (oraal).

InteractiesToevoegen van huidverwekende componenten of aanbrengenvan occlusie versterkt de werking en bijwerkingen.

AandachtspuntenDe dermale corticosteroıden worden ingedeeld naar sterkte in deklassen 1 t/m 4.Maximale hoeveelheden per week:– klasse-1-steroıden (hydrocortisonacetaat) bij volwassenen

geen beperking; bij kinderen boven 2 jaar 60 g, tot 2 jaar 30 g– klasse-2-steroıden (triamcinolonacetonide) bij volwassenen

100 g; bij kinderen boven 2 jaar 60 g, tot 2 jaar 30 g– klasse-3-steroıden (betamethasonvaleraat, diflucortolon) bij

volwassenen 100 g; bij kinderen boven 2 jaar 50 g, tot 2 jaar30 g

– klasse-4-steroıden (clobetasol, betamethasondipropionaat)maximaal 50 g per week


Toevoegen van huidverwekende componenten of aanbrengenvan occlusie versterkt de werking en bijwerkingen.

corticosteroıden (injectie)

WerkzaamheidJichtCorticosteroıden hebben een krachtige ontstekingsremmendewerking. Een intra-articulaire injectie werkt binnen 24 uur, vanorale behandeling is binnen 2 dagen effect te verwachten.

EpicondylitisDoor lokale injecties met een corticosteroıd (evt. in combinatiemet een anestheticum) kan de pijn verminderen. Een verkortingvan de ziekteduur is niet aangetoond. Het aantal injecties per jaardient beperkt te blijven tot 5.

SchouderklachtenEen lokale injectie met een corticosteroıd in de subacromialeruimte of in het glenohumerale gewricht is werkzaam gebleken.

Bursitis prepatellaris en olecraniIn een onderzoek bij niet-geınfecteerde bursitis olecrani bleeklokaal toegediend methylprednisolonacetaat 20 mg effectief tezijn.

Hielpijn / calcaneodynieBij fasciitis plantaris is een gering effect van corticosteroıdinjec-ties aangetoond. Van andere medicamenteuze therapie is geeneffect aangetoond.

ChalazionMet corticosteroıdinjecties worden succespercentages gegevenvan 40-80%. Wanneer bij een recidief binnen 2 weken opnieuwgeınjecteerd werd, wordt een succespercentage bereikt van 90%.In twee latere onderzoeken werd een succespercentage van 75%respectievelijk 90% vermeld.

CarpaletunnelsyndroomDe kans op herstel van klinische symptomen op de korte termijn(tot vier weken) bij een injectie met een corticosteroıd, is 2,5 keer


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

zo groot als de kans op herstel van symptomen na een placebo-behandeling. De effectiviteit van een corticosteroıdinjectie bijCTS op de lange termijn is onbekend.

Trigger finger (en trigger thumb)In 88% van de gevallen kunnen de symptomen van een triggerfinger of trigger thumb na twee corticosteroıdinjecties vermin-deren.

WerkingVoor injecties wordt vaak triamcinolonacetonide of methylpred-nisolon gebruikt.

BijwerkingenDe meest voorkomende bijwerkingen van injecties zijn: opvlie-gers (flushes) en 1 tot 3 dagen meer pijn.Lokale corticosteroıdinjecties kunnen lokale roodheid veroorza-ken. Andere bijwerkingen zijn zeldzaam.Na corticosteroıdinjecties in een pees is een grotere kans op eenpeesruptuur alleen in dierproeven aangetoond.

corticosteroıden (neusspray)

WerkzaamheidRinitis (allergisch)Beclomethason, budesonide, mometason en fluticason neus-spray verminderen alle symptomen van allergische rinitis; beterwerkzaam dan cromonen en antihistaminica.

Rinitis (niet-allergisch)Beclomethason, budesonide, mometason en fluticason neus-spray verminderen alle symptomen van niet-allergische rinitis;beter werkzaam dan cromonen en antihistaminica.

BijwerkingenVorming van bloedkorsten in de neus en zelden bloedneus.

AandachtspuntenBij gebruik van oplossingen gaat minder werkzame stof verlorendan bij aerosolen.


corticosteroıden (oraal)

WerkzaamheidAstma bij volwassenenIn een meta-analyse is aangetoond dat vroeg starten met oralecorticosteroıden bij een exacerbatie astma een vermindering vanhet aantal ziekenhuisopnamen geeft.

COPDIn een meta-analyse werd aangetoond dat behandeling met oralecorticocosteroıden bij een exacerbatie COPD een significant (enklinisch relevant) verschil geeft in toename van de FEV1 en min-der therapiefalen (hernieuwd bezoek aan SEH, sterfte) ten op-zichte van placebo.

JichtEen kuur met orale corticosteroıden is even effectief als NSAID’sbij jichtartritis. Kies voor corticosteroıden bij contra-indicatiesvoor NSAID’s (oudere leeftijd, cardiovasculaire belasting, slechtenierfunctie).

Dermatitis solaris / zonneallergieIn een RCT (N = 20) werd enig effect van orale toediening vanprednisolon (1 dd 25 mg gedurende 7 dagen) gevonden.

Polymyalgia rheumatica en arteriitis temporalisHet doel van behandeling is afwezigheid van klachten. De effec-tiviteit van prednisolon blijkt uit observationeel onderzoek enklinische ervaring.

Perifere aangezichtsverlammingIn meerdere RCT’s en meta-analyses is het gunstige effect aan-getoond van prednisolon bij de behandeling van de idiopathischeperifere aangezichtsverlamming. De kans op herstel wordt metongeveer 10% vergroot.

WerkingHet op zichzelf onwerkzame prednison wordt in de lever omge-zet tot het werkzame prednisolon. Predniso(lo)n heeft pas na 4-8uur een klinisch effect dat 12-36 uur aanhoudt. Glucocorticoıdenwerken ontstekingsremmend, immunosuppressief en antipruri-


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

gineus. Het onstekingsremmende effect is aspecifiek; er vindtontstekingsremming plaats ongeacht de achterliggende oorzaak.Zowel vroege als late ontstekingsverschijnselen worden beın-vloed. Het immunosuppressieve effect uit zich voornamelijk opde cellulaire en in mindere mate op de humorale immuniteit.

BijwerkingenBij hoge doses verhoogde infectiegevoeligheid. Perifeer kataboleeffecten: vermindering van spiermassa, negatieve stikstofbalans,osteoporose, aseptische botnecrose, ecchymosen, huidatrofie,striae, vertraagde wondgenezing. Verminderde lengtegroei, hy-perglykemie, vollemaansgezicht, gewichtstoename, stemmings-veranderingen als euforie, maar ook depressie, angst, slape-loosheid, rusteloosheid, cataract, glaucoom, hirsutisme en se-cundaire amenorroe. Oedeem, hypokaliemie, hypertensie, alka-lose en hartfalen. Suppressie bijnierschorsactiviteit.

InteractiesFenytoıne en carbamazepine kunnen de afbraak versnellen, co-lestyramine kan de opname verminderen. Oestrogenen en oraleanticonceptiva kunnen het effect versterken. Corticosteroıdenkunnen de eliminatie van salicylaten verhogen.

Contra-indicatiesNiet gebruiken bij het syndroom van Cushing en bij vaccinatiesmet verzwakt levend virus.

AandachtspuntenAlgemeen:– ontregeling/uitlokking diabetes mellitus: bij patienten met

diabetes mellitus kunnen extra controles van de glucosespie-gel aangewezen zijn. Instrueer de patient om contact op tenemen bij verschijnselen van hyperglykemie (dorst, drogemond, veel plassen, moeheid)

– immunosuppressieve werking: laat contact opnemen bijkoorts (cave latente TBC)

– preventie van gastro-intestinale complicaties: corticosteroı-den geven op zichzelf geen verhoogd risico op peptischeaandoeningen. Ze kunnen wel een bestaand ulcus pepticumverergeren of de genezing ervan vertragen. Maagbeschermingis in het algemeen niet aangewezen bij het gebruik van alleen


corticosteroıden. Bij gelijktijdig gebruik van NSAID’s of ace-tylsalicylzuur is maagbescherming wel geındiceerd

– voorzichtigheid is geboden bij virus- en schimmelinfecties,bij tropische worminfectie, bij patienten met glaucoom of meteen psychiatrische voorgeschiedenis

Bij langdurig gebruik:– bijnierschorssuppressie: instrueer de patient nooit de pred-

nis(ol)on ineens te staken bij gebruik > 3 weken– osteoporose: suppleer, indien nodig, calcium en vitamine D.

Geef tegelijk met de prednis(ol)on een bisfosfonaat bij man-nen > 70 jaar en bij postmenopauzale vrouwen. Geef anderenalleen een bisfosfonaat na een afwijkende uitslag van de bot-dichtheidsmeting. Zie de indicatie Osteoporose.

corticosteroıden (per inhalatie)

WerkzaamheidAstma bij volwassenenInhalatiecorticosteroıden (beclomethason, budesonide, flutica-son) verminderen de inflammatie bij astma effectief. Een ver-snelde afname van de longfunctie bij astma wordt door cortico-steroıden geremd. Effecten zijn pas maximaal na enige maandenbehandeling. De werkzaamheid is minder bij roken.

COPDInhalatiecorticosteroıden zijn als proefbehandeling alleen ge-wenst bij veel klachten (hoesten, kortademigheid) en frequenteexacerbaties. De effecten bij COPD op lange termijn zijn nietduidelijk.

Astma bij kinderenInhalatiecortosteroıden zijn de meest werkzame anti-inflamma-toire middelen bij astma en worden gebruikt ter verminderingvan de ontsteking van de luchtwegen waardoor de symptomenverminderen en de longfunctie verbetert.

BijwerkingenLokale bijwerkingen: dysfonie, hoesten, keelpijn, orofaryngealecandidiasis (mond spoelen na inhalatie). Bij ouderen verhoogde


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

kans op onderhuidse hematomen en incidenteel cataract. Bijkinderen mogelijk kans op groeivertraging.

AandachtspuntenNa gebruik mond spoelen en spoelsel uitspugen en slok waterdrinken.

corticosteroıden (rectaal)

WerkzaamheidProctitisCorticosteroıden komen alleen in aanmerking als mesalazine on-voldoende effect heeft of bij ernstige ontstekingsverschijnselen.

BijwerkingenLokale irritatie en huiduitslag kunnen optreden.

Contra-indicatiesOvergevoeligheid voor corticosteroıden. Lokale bacteriele of vi-rale infectie.

cromonen

WerkzaamheidRinitis (allergisch)Als neusspray werkzaam tegen alle symptomen behalve tegenobstructie; minder werkzaam dan corticosteroıden en antihista-minica.

BijwerkingenInhalatie: irritatie van de keel, hoesten, hoofdpijn, misselijkheid.Neuspray: zelden voorbijgaande irritatie van het neusslijmvlies.Oogdruppels: voorbijgaande irritatie van de ogen.

desmopressine

WerkzaamheidEnuresis nocturnaHeeft beperkt succes (dus garandeert ook geen droge nachten).Het percentage minder natte nachten tijdens gebruik van des-


mopressine varieert tussen 10 en 65. Grote terugval na staken vande behandeling.

BijwerkingenHoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, maagpijn, rinitis, epi-staxis, psychiatrische reacties en convulsies.

AandachtspuntenVochtinname ’s avonds vanaf 1 uur voor tot 8 uur na de toedie-ning beperken i.v.m. kans op waterintoxicatie/hyponatriemie.

digoxine

WerkzaamheidHartfalenDigoxine toegevoegd aan een ACE-remmer verkleint de kans opziekenhuisopname wegens verslechterend hartfalen en verbetertde klachten. Er is geen toename van de verwachte overlevings-duur.

WerkingDigoxine heeft een beperkte therapeutische breedte: er wordtgestreefd naar een plasmaspiegel tussen 0,5 en 2,0 microgram.

BijwerkingenZijn dosisgerelateerd en kunnen wijzen op overdosering. Ver-minderde eetlust, misselijkheid, braken, sufheid, duizeligheid,veranderd kleurenzien, wazig zien en fotofobie. Ritmestoornis-sen als ventriculaire extrasystolie, nodale tachycardie, AV-gelei-dingsstoornissen.

InteractiesVerlaging van de plasma-kaliumspiegel vergroot de gevoeligheidvoor digoxine: pas hiervoor op bij combinatie met een diureti-cum. Geef zo nodig een kaliumsparend diureticum.Calciumantagonisten verminderen het inotrope effect en verlen-gen de AV-geleiding.

Contra-indicatiesNiet geven bij bradyaritmische stoornissen en bij hypertrofischecardiomyopathie.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

AandachtspuntenHalveer de dosering bij creatinineklaring van 10-50 ml/min,leeftijd > 80 of gewicht < 55 kg. Controleer jaarlijks de creatini-neen kaliumconcentratie.

ditranol (antrachinonderivaat)

WerkzaamheidPsoriasisGoed werkzaam bij psoriasis, vergelijkbaar met lokale cortico-steroıden.

BijwerkingenVerkleuring van huid en kleding, huidirritatie rond laesie, jeuken erytheem.

AandachtspuntenContact met gezonde huid, gelaat, lichaamsplooien, behaardehoofd en ogen vermijden.

diuretica (kaliumsparend)

WerkzaamheidHartfalenBehandeling met spironolacton verlengt de overleving en ver-mindert de kans op ziekenhuisopnames wegens acute verslech-tering van hartfalen, indien toegevoegd aan de basisbehandelingmet een ACE-remmer en een betablokker.

WerkingTriamtereen, amiloride: kaliumsparend diureticum met zwakdiuretische werking.Spironolacton: werkt vooral in distale tubulus door competitiefantagonisme met aldosteron.

BijwerkingenHyperkaliemie, misselijkheid en braken.Bij spironolacton: nierfunctieverslechtering, gynaecomastie.


InteractiesCombinatie met ACE-remmer verhoogd het risico op hyperka-liemie vooral bij verminderde nierfunctie. Gebruik RAS-remmersniet in combinatie met kaliumsparende diuretica (dit geldt nietvoor spironolacton). In combinatie met thiazidediuretica kunnenelektrolytstoornissen optreden. Bij DM kan de insulinebehoeftewijzigen. Effect van antihypertensiva kan worden versterkt.Spironolacton: salicylaten kunnen diuretisch effect verminderen,effect van orale anticoagulantia neemt af, renale uitscheiding vandigoxine kan afnemen.

Contra-indicatiesHyperkaliemie, hyponatriemie, acute en chronische nierinsuffi-cientie (creatinineklaring< 25 ml/min), ernstige leverinsuffi-cientie.

diuretica (lis-)

WerkzaamheidHartfalenOntwatering met diuretica geeft verlichting van de symptomenbij pulmonale en systemische veneuze stuwing (overvulling).Hoewel het bewijs dat ook de mortaliteit wordt gereduceerdbuitengewoon schaars is, is dit wel aannemelijk.

WerkingMiddelen als furosemide en bumetanide werken snel en kort: zijgeven frequente mictie gedurende een halfuur tot 6 uur na in-name.

BijwerkingenHypokaliemie, hyponatriemie, dehydratie, zelden hyperglyke-misch of hyperuremisch effect. Bij prostaathypertrofie bestaathet gevaar van urineretentie bij het opwekken van snelle diurese.

Interacties– NSAID’s kunnen het diuretische effect verminderen: contro-

leer het lichaamsgewicht– bij combinatie met een ACE-remmer bestaat gevaar op ern-

stige hypotensie: stop lisdiureticum eerst enkele dagen– lisdiuretica en thiazidediuretica versterken elkaars effect


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

AandachtspuntenPas op voor urineretentie bij opwekken van snelle diurese bijprostaathyperplasie.

diuretica (thiazide-)

WerkzaamheidHartfalenOntwatering met diuretica geeft verlichting van de symptomenbij pulmonale en systemische veneuze stuwing (overvulling).Hoewel het bewijs dat ook de mortaliteit wordt gereduceerdbuitengewoon schaars is, is dit wel aannemelijk.

Cardiovasculair risicomanagement (CVRM)Morbiditeit en mortaliteit van hart- en vaatziekten worden ge-reduceerd. Effect op de preventie van cerebrovasculaire acciden-ten is het meest uitgesproken.

WerkingMiddelen als hydrochloorthiazide en chloortalidon werken matigdiuretisch, kaliuretisch en natriuretisch.

BijwerkingenVerlaging van het kaliumgehalte, verminderde glucosetolerantie,verhoging urinezuurspiegel.

InteractiesBij toevoegen van ACE-remmer aan therapie bestaat kans opernstige hypotensie: stop diureticum 2-3 dagen voor start ACE-remmer. NSAID’s verminderen het bloeddrukverlagende effect.Gelijktijdig gebruik met corticosteroıden kan hypokaliemie ge-ven. Bij gelijktijdig gebruik met lithium is er kans op lithiumin-toxicatie.

AandachtspuntenDigoxinegebruik is een relatieve contra-indicatie. Niet geven bijernstige nierinsufficientie (creatinineklaring < 30 ml/min) omdatze dan in het algemeen onvoldoende werkzaam zijn.


dopamineantagonisten

WerkzaamheidMigraine bij volwassenenAnti-emetica zoals domperidon en metoclopramide verhogen deabsorptie en effectiviteit van analgetica.

WerkingDomperidon en metoclopramide werken binnen 15-30 minutenna orale inname, bij rectale toediening na 1-2 uur. Ze zijn werk-zaam bij de symptomatische behandeling van misselijkheid enbraken.

BijwerkingenMetoclopramide: sedering, diarree of obstipatie, extrapiramidaleverschijnselen (treden vaker op bij jongvolwassenen en kinde-ren).Domperidon: voorbijgaande darmkrampen, bij kinderen somsextrapiramidale reacties, zelden acute urineretentie.

Contra-indicatiesNiet geven bij een bloeding in het maag-darmkanaal, bij darm-obstructie en bij ernstige leverfunctiestoornis.

AandachtspuntenMetoclopramide tabletten niet < 15 jaar (in zetpil niet < 10 jaar).Domperidon liever niet < 1 jaar.

ergotaminepreparaten

WerkzaamheidMigraine bij volwassenenErgotamine is bij ongeveer de helft van de patienten effectief. Bijeen derde van de patienten komt de migraine binnen 24-48 uurterug.

BijwerkingenBraken, misselijkheid, diarree, buikkrampen, algehele malaise,spierkrampen, paresthesieen. Door vasoconstrictie cardiovascu-laire bijwerkingen in het bijzonder bij perifeer vaatlijden.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Contra-indicatiesNiet geven bij hypertensie, coronairlijden en ander arterieelvaatlijden.

AandachtspuntenBij langdurig gebruik kan ergotamineafhankelijke hoofdpijnontstaan. Door stoppen van de medicatie verdwijnen de symp-tomen meestal na 72 uur.

foliumzuur

BijwerkingenDeze treden uiterst zelden op en kunnen bestaan uit overgevoe-ligheidsreacties.

InteractiesToediening van foliumzuur bij foliumzuurdeficientie en fenytoı-negebruik kan de fenytoıneconcentratie significant doen dalen.

AandachtspuntenToediening van (alleen) foliumzuur aan een patient met eenvitamine-B12-deficientie en neurologische stoornissen als gevolghiervan, kan deze niet laten verdwijnen.

fosfodiesterase-5-remmers

WerkingPDE-5-remmers remmen het cGMP waardoor de arterielebloeddoorstroming toeneemt en de gladde spiercellen verslap-pen. Daardoor houdt de erectie langer aan.

BijwerkingenVaak: hoofdpijn, blozen, dyspepsie, misselijkheid, verstopte neusen duizeligheid, vooral in het begin, kunnen na gebruik vanenkele pillen verminderen of verdwijnen.Soms: palpitaties, gezwollen (pijnlijke) oogleden, spierpijn, vi-susstoornissen.Zelden: langdurige erectie, priapisme, tensieschommelingen.


InteractiesBij gebruik van alfablokkers, ritonavir, lopinavir, CYP3A4-rem-mers (cimetidine, claritromycine, erytromycine, itraconazol,ketconazol, voriconazol, proteaseremmers) en grapefruitsap:dosering verlagen!PDE-5-remmers versterken het hypotensieve effect van nitraten.

Contra-indicatiesKlachten van hartfalen of angina pectoris (NYHA klasse III/IV),hypotensie (RR < 90/50), doorgemaakt myocardinfarct of CVAminder dan 6 maanden geleden, gebruik van nitraten of ‘pop-pers’.

AandachtspuntenSildenafil en vardenafil werken relatief kort: 4-5 uur; tadalafilwerkt lang: tot 36 uur. Daarom is het innametijdstip bij tadalafilminder belangrijk dan bij de andere middelen. De kortwerkendemiddelen moeten bij voorkeur op een lege maag worden inge-nomen (ten minste 3 uur na de maaltijd).De inwerktijd van PDE-5-remmers is 15 tot 40 minuten. Dezemiddelen zijn pas effectief na seksuele stimulatie en bij seksueleopwinding. De werkzaamheid is pas optimaal na 4 tot 6 maal eenpil gebruikt te hebben.

fosfomycine

WerkingWerkingsspectrum: zowel grampositieve (o.a Staphylococcusaureus en saprophyticus, Streptococcus faecalis) als gramnega-tieve micro-organismen (Escherichia coli, Proteus mirabilis,Haemophilus influenzae).

BijwerkingenMaag-darmklachten, huidreacties.

Contra-indicatiesNierfunctiestoornissen (creatinineklaring < 50 ml/min).


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

glucagon

WerkingNa een glucagoninjectie subcutaan of intramusculair treedt heteffect bij een hypoglykemisch coma binnen 15 minuten in.

BijwerkingenMisselijkheid en braken, tachycardie (soms hypokaliemie).

glucoseoplossingen

WerkingHet intraveneus toedienen van een glucoseoplossing bij een hy-poglykemisch coma heeft doorgaans een snel effect: binnen 2-3minuten komt de patient weer bij.

BijwerkingenHet injecteren buiten het bloedvat kan een flebitis veroorzaken.

H2-receptorantagonisten

WerkingH2-antagonisten (zoals ranitidine, cimetidine, famotidine, niza-tidine) zijn antihistaminica die de H2-receptoren in de maag-mucosa blokkeren; daardoor neemt de zoutzuurproductie af enwordt de pepsinevorming geremd.

BijwerkingenBij 1-3%: diarree, hoofdpijn, sufheid, vermoeidheid, spierpijn enobstipatie.

InteractiesCimetidine remt de afbraak van theofylline, cumarinederivatenen fenytoıne in klinisch relevante mate; dosisaanpassing kannodig zijn.


hoestprikkeldempende middelen

WerkzaamheidHoestenHet bewijs voor de werkzaamheid van codeıne en noscapine iszeer mager.

BijwerkingenCodeıne: sufheid, misselijkheid, obstipatie.Noscapine: heeft minder bijwerkingen dan codeıne en heeftdaarom de voorkeur.

InteractiesAlcohol kan de centrale werking van codeıne versterken.

AandachtspuntenBij kleine kinderen is codeıne gecontra-indiceerd in verband metremming van de ademhaling.

hydrokinine

WerkzaamheidNachtelijke spierkrampenHydrokinine is effectief in het verminderen van het aantal, maarniet de ernst van de nachtelijke spierkrampen; deze verdwijnenniet door hydrokinine. Er is alleen kortdurend onderzoek be-schikbaar en de resultaten zijn wisselend. De optimale doseringen behandelingsduur van hydrokinine bij nachtelijke spierkram-pen kan niet onderbouwd worden.

WerkingHydrokinine verlengt de refractaire periode van de spier en ver-laagt de excitatiedrempel waardoor de spier minder snel samen-trekt. Het verlaagt de prikkelbaarheid van de motorische eind-plaat waardoor de reactie op herhaalde zenuwstimulatie en opacetylcholine geringer zijn.

BijwerkingenRegelmatig: hoofdpijn, tinnitus, duizeligheid (en vooral bij ou-deren toename van de valkans), bittere smaak en maag-darm-klachten. Daarnaast is na kortdurend gebruik van therapeutische


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

doseringen reversibel gehoorverlies beschreven. Ernstige over-gevoeligheidsreacties (hemolytisch uremisch syndroom) zijnzeldzaam.

InteractiesKinine kan de werking van anticoagulantia versterken en detoxiciteit van digoxine verhogen.

Contra-indicatiesHydrokinine kan schadelijk zijn als het tijdens zwangerschapwordt gebruikt. Het kan een abortus opwekken. Zeer hoge doseszijn teratogeen gebleken. Niet gebruiken tijdens zwangerschapof lactatie.

hydroxypiridonen (lokaal)

WerkingWerking is onbekend. Ciclopiroxcreme is werkzaam tegenschimmels en gisten.

BijwerkingenLokale irritatie kan optreden; ook contactdermatitis is mogelijk.

AandachtspuntenZacht inmasseren.

ijzerpreparaten

WerkingOrale ijzerpreparaten– alle tweewaardige ijzerzouten (ferrofumaraat, ferrosulfaat)

zijn even effectief

Parenterale ijzerpreparaten– intramusculaire toediening geeft geen snellere stijging van

het Hb dan orale toediening, maar wel een snellere aanvullingvan de ijzervoorraden

BijwerkingenOrale ijzerpreparatenObstipatie en diarree (beide dosisonafhankelijk), misselijkheid


en braken (beide dosisafhankelijk). Zwarte verkleuring van deontlasting.Parenterale ijzerpreparatenLokaal: pijn op injectieplaats, ontsteking en verkleuring van dehuid. Algemeen: misselijkheid, braken, malaise, metaalsmaak.

InteractiesH2-receptorantagonisten en antacida kunnen de opname vanijzer verminderen. IJzer kan de opname van tetracyclines, bifos-fonaten, chinolonen en methyldopa verminderen.Tetracycline en ijzerpreparaten minimaal 3 uur na elkaar inne-men.

AandachtspuntenKinderen maximaal 3 mg ijzer per kg lichaamsgewicht.

imidazolen

WerkzaamheidSeborroısch eczeemVan de imidazolen is ketoconazol het meest effectief tegen Pity-rosporum ovale.De effectiviteit van ketoconazol is ongeveer gelijk aan die vanlokale corticosteroıden (ongeveer 80%).

ErythrasmaImidazolderivaten zijn bij erythrasma werkzaam gebleken.

LuieruitslagHeeft bij luieruitslag en vermoeden van secundaire Candida-in-fectie gunstig effect.

IntertrigoBij Candida-intertrigo is een imidazolderivaat goed werkzaamgebleken.

WerkingMiconazol, clotrimazol en ketoconazol zijn fungistatisch werk-zaam tegen een breed spectrum van schimmels en gisten. Keto-conazol is het meest effectief tegen Pityrosporum ovale. Imida-zolen hebben ook een lichte bactericide werking.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenLokaal: irritatie, erytheem, branderigheid, jeuk en contactder-matitis.

InteractiesOraal miconazol (ook de orale gel) kan het effect van anticoa-gulantia, orale bloedsuikerverlagende middelen en fenytoıneversterken. Maagzuurverlagende middelen verminderen de re-sorptie van ketoconazol.Ketoconazol kan het effect van orale anticoagulantia en terfena-dine (cave artimieen) versterken.

AandachtspuntenLokaal: contact met ogen, genitalia en beschadigde huid vermij-den.Bij gebruik van miconazol orale gel bij zuigelingen dient desuspensie in gedeelten (met de vinger, wattenstaafje of speen) inde mond te worden verspreid om keelobstructie te voorkomen.

imiquimod

WerkzaamheidCondylomata acuminataIn een systematische review werd gevonden dat volledige gene-zing (zonder recidief ) werd bereikt bij 37% van de met imiqui-mod behandelde groep vs 6% in de placebogroep.

WerkingImiquimod werkt immuunmodulerend en antiviraal.

BijwerkingenMeest frequent lokale reacties zoals erytheem, branderigheid,jeuk, huiderosie, ontvelling, schilfering, oedeem; systemischereacties met griepachtige symptomen zijn gemeld.

Contra-indicatiesZwangerschap.


indifferente huidmiddelen

WerkzaamheidHemorroıdenEr is geen gecontroleerd onderzoek gedaan naar het effect vanindifferente preparaten.

ContacteczeemIn een systematische review bleek toepassing van indifferentevetcremes effectief te zijn bij de acute vorm van ortho-ergischcontacteczeem; tevens bij de preventie en behandeling vanchronische vormen.

LuieruitslagIndifferente huidmiddelen werken bij luieruitslag waarschijnlijkeen indrogend beschermend.

Pruritus senilisGecontroleerd onderzoek ontbreekt. De toepassing is gebaseerdop klinische ervaring.

Droge huid / xerosisOnderzoeken waarbij indifferente cremes en zalven voor de in-dicatie droge huid met elkaar werden vergeleken, zijn niet ge-vonden.

Pruritus aniIn een RCT werd bij pruritus ani een zinkoxidepreparaat verge-leken met een hydrocortisonpreparaat. Zinkoxide gaf wel enigeverbetering, maar hydrocortison 1% gaf het beste resultaat.

Dermatitis perioralisEen indifferente creme, zoals cremor cetomacrogolis kan deklachten soms verminderen. Er is geen onderzoek bekendwaarop een voorkeur voor een bepaald indifferent preparaat ge-baseerd kan worden.

WerkingIndifferente middelen als lotio alba FNA en zinkoxidesmeerselFNA (zinkolie) hebben een indrogende werking. Zinkolie en


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

zinksulfaatcreme hebben ook een licht adstringerend en jeuk-stillend effect.Van sommige indifferente middelen wordt verondersteld dat zeeen verzachtende, verkoelende en jeukstillende werking hebben.De meest gebruikte middelen hiervoor zijn lanettecreme, ceto-macrogolcreme, vaseline-lanettecreme, vaseline-cetomacrogol-creme, vaseline-paraffine FNA en unguentum leniens.Indifferente vetcremes en zalven gaan uitdroging van de huidtegen. Preparaten met een hydraterende werking zijn vaseline-cetomacrogolcreme FNA en vaseline-lanettecreme FNA.Zalven met een hydraterende werking zijn unguentum leniens(koelzalf) en unguentum aquosum (waterhoudende zalf FNA);een sterk hydraterende werking hebben cetomacrogolzalf, la-nettezalf en vaseline.

BijwerkingenIn sommige indifferente preparaten wordt propyleenglycol alsconserveermiddel gebruikt, hetgeen bij sommige patienten eenbranderige irritatie kan geven. Propyleenglycol kan dan doorsorbinezuur vervangen worden.

AandachtspuntenEen nadeel van zinkolie is de witte kleur die cosmetisch storendkan zijn. Zinkolie kan vlekken op de kleding geven die moeilijk teverwijderen zijn.Vetcremes zijn cosmetisch aantrekkelijker dan zalven omdat zegemakkelijk zijn aan te brengen, een nauwelijks zichtbare laagachterlaten en met water afwasbaar zijn.

insulinen

WerkingDe effectiviteit van insulinetherapie is afhankelijk van descherpte van de instelling. Traditionele behandeling bestaat uittweemaal daags een injectie met een gecombineerd kort- enmiddellangwerkend preparaat. Moderner is intensieve therapiemet driemaal daags een kortwerkende insuline en een middel-langwerkende voor de nacht.Er wordt gestreefd naar een zo scherp mogelijke instelling. In-dien de insulinebehoefte groter is dan 200 IE per dag wordt vaninsulineresistentie gesproken.


BijwerkingenDe belangrijkste bijwerking is hypoglykemie.Bij kortwerkende preparaten worden de symptomen van hypo-glykemie doorgaans tijdig herkend. Bij langerwerkende prepa-raten kan ’s nachts ongemerkt hypoglykemie ontstaan. Dit kanleiden tot reactieve hyperglykemie in de ochtend, waardoor hetrisico bestaat dat de insulinedosering ten onrechte wordt opge-hoogd.Lokaal kunnen allergische reacties optreden. Op injectieplaatsenkan atrofie of hypertrofie van het subcutane vet ontstaan. Re-gelmatig wisselen van injectieplaats kan dit voorkomen.Door hogere insulinespiegels komen de meeste patienten in ge-wicht aan.

Interacties– betablokkers kunnen de verschijnselen van hypoglykemie

maskeren door vooral de tachycardie daarbij te onderdruk-ken. Voorts kunnen zij het herstel naar normoglykemie ver-tragen

– corticosteroıden kunnen bloedsuikerverhogend werken bijdiabetici. Bij starten, stoppen of dosisaanpassing van dezemiddelen is controle van de bloedsuikerspiegel en zo nodigaanpassing van de therapie aangewezen

– alcohol heeft een hypoglykemisch effect. Gebruik van kleinehoeveelheden bij de maaltijd heeft weinig invloed

– MAO-remmers kunnen een hypoglykemisch effect teweeg-brengen. Pas bij starten en stoppen van deze middelen deinsulinetherapie zo nodig aan

– hoge doseringen salicylaten kunnen het hypoglykemischeeffect van insuline versterken

– thiazidediuretica hebben een bloedglucoseverhogend effect– ACE-remmers kunnen in het begin van de behandeling het

hypoglykemische effect versterken. Pas eventueel de bloed-suikerverlagende therapie aan

AandachtspuntenKoorts verhoogt de insulinebehoefte. Bij koorts moet de insulinedan ook in dezelfde hoeveelheden worden toegediend, ook al isde voedselinname verminderd. Vaak moet de dosis zelfs wordenverhoogd.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

isotretinoıne

WerkingIsotretinoıne is zeer effectief tegen acne gebleken.

BijwerkingenMeestal dosisafhankelijk. Vaak: droge, schilferende of rode huid,droge slijmvliezen, jeuk, spieren gewrichtspijnen. Verderhoofdpijn, wazig zien, epistaxis, verhoging van leverenzym- entriglyceridenspiegels. Zelden: depressie, psychose.

InteractiesGelijktijdig gebruik met tetracyclinen kan intracraniele hyper-tensie geven.Alcoholgebruik vermijden.

Contra-indicatiesLever- en nierinsufficientie, sterk verhoogde lipidenspiegels, hy-pervitaminose A, zwangerschap, lactatie, leeftijd onder de 12jaar.

AandachtspuntenVanwege teratogeniteit is terughoudendheid in de vruchtbareperiode gewenst. Zwangerschap dient vooraf uitgesloten te wor-den. Anticonceptie is absoluut noodzakelijk van 1 maand voor tot1 maand na behandeling.Labcontrole is nodig voor en 1 maand na begin van de behande-ling en daarna 1 keer per kwartaal: Hb/Ht, bloedbeeld, creatini-ne, ALAT, y-GT, cholesterol, triglyceriden (indien lipiden na 1maand niet verhoogd, dan geen verdere bepaling nodig).Blootstelling aan zonlicht vermijden. Zonodig zonnebrandmid-del gebruiken met factor 15 of meer.

ivermectine

WerkzaamheidScabiesIn een RCT is ivermectin effectiever gebleken dan placebo. Hetgenezingspercentage met ivermectin was groter dan met placebo(RR 5.2; 95%BI: 2.1-12.9; NNT: 2).


WerkingDoodt parasieten door verlamming te veroorzaken.

BijwerkingenZijn doorgaans licht en voorbijgaand van aard. Bijwerkingenkunnen zijn: hypotensie, moeheid, hoofdpijn, anorexie, koorts,jeuk, huiderupties en pijn in spieren en gewrichten.

Contra-indicatiesIvermectin wordt ontraden bij zwangerschap en lactatie omdat eronvoldoende gegevens zijn over de veiligheid. Ook bij kinderen< 15 kg wordt het ontraden.

AandachtspuntenDosering is 0,2 mg/kg lichaamsgewicht.Binnen 2 uur voor en 2 uur na inname geen voedsel gebruiken.

keratolytica

WerkzaamheidWratten / verrucae vulgarisBij dagelijkse behandeling kan het soms 3 maanden durenvoordat de wrat verdwenen is. Salicylzuurpleisters zijn bij dage-lijks gebruik binnen 6 weken bij 70% effectief.

Droge huid / xerosisIn diverse onderzoeken is aangetoond dat ureum toegevoegd aaneen creme of zalf effectiever is dan de basis alleen.

Likdoorn / eksteroog / clavusEr is geen onderzoek bekend naar de effectiviteit van salicylzuurbij clavus.

WerkingSalicylzuur heeft sterk keratolytische en verwekende eigen-schappen.Ureum heeft keratolytische en hygroscopische eigenschappen,dringt diep door in de huid en vermindert de droogheid van dehuid doordat het water aan zich bindt. Ureum 5-10% kan wordentoegevoegd aan vaselinelanettecreme FNA, unguentum leniensen lanettecreme FNA.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenSalicylzuur: huidirritatie, dermatitis.Ureum: soms een kortdurend branderig-schrijnend gevoel.

AandachtspuntenNiet toepassen rondom de ogen, op open wonden en niet ge-bruiken bij acute dermatosen.

koperspiraal

WerkzaamheidAnticonceptie met spiraalBiedt goede anticonceptieve bescherming: aantal zwanger-schappen bedraagt 0,1 tot 1,0 per 100 gebruiksters in het eerstegebruiksjaar. Bij gebruik binnen vijf dagen na een onbeschermdecoıtus (morning-aftermethode) treedt bij slechts 0,2 tot 1,0% eenzwangerschap op.

WerkingHet koperspiraaltje geeft geleidelijk koper af. Het spiraaltje ver-oorzaakt een steriele ontsteking (‘vreemdlichaamreactie’) in hetendometrium en deels ook in de tuba en verhindert de inneste-ling van een bevruchte eicel in de baarmoeder. Koper werktcytotoxisch op zaadcellen. De verblijfsduur is 5 tot 10 jaar.

BijwerkingenMenstruaties zijn heviger, langer of pijnlijker dan voorheen,tussentijds bloedverlies, toegenomen vaginale afscheiding,buikpijn en allergische reacties (urticaria).

Contra-indicatiesZwangerschap, onbehandelde soa, onverklaard vaginaal bloed-verlies, misvorming van cavum uteri (anatomische afwijkingen,myomen).

AandachtspuntenPlaats het spiraaltje bij voorkeur binnen zeven dagen na de eerstedag van de menstruatie (voordeel: zwangerschap uitgesloten endirect bescherming) of minimaal zes weken na de bevalling.Adviseer contact op te nemen bij aanhoudende buikpijn en


koorts (PID of uterusperforatie). Gebruik van bloedverdunnerskan het bloedverlies versterken.

kunsttraanvocht

WerkzaamheidPerifere aangezichtsverlammingBij een IPAV kan een verminderde traansecretie en onvolledigeoogsluiting optreden waardoor de cornea onvoldoende bevoch-tigd wordt. Ter voorkoming van uitdroging worden lubricantiagebruikt.

WerkingOm uitdroging van het oog te voorkomen kan gebruik gemaaktworden van diverse preparaten in de vorm van druppels, gel ofzalf. Grotere viscositeit (oogzalf ) verlengt de werkingsduur maarkan ook leiden tot wazig zicht.

BijwerkingenLichte branderigheid na aanbrengen, overgevoeligheid (conser-veermiddelen).

laagmoleculairgewicht heparinen (LMWH)

WerkzaamheidDiepe veneuze tromboseHet toevoegen van een LMWH aan een cumarinederivaat bij DVTverlaagt het risico van uitbreiding van de trombus en een recidiefDVT. LMWH’s geven minder recidieven, minder ernstige bloe-dingen en een lagere mortaliteit dan de gewone ongefractio-neerde heparinen.

WerkingLMWH bevatten fragmenten van heparine met een laag molecu-lair gewicht. Zij remmen geactiveerde stollingsfactor Xa 2-3xsterker en trombine zwakker dan gewone ongefractioneerde he-parine. LMWH hebben een betere voorspelbare farmacokinetieken biologische beschikbaarheid dan heparine.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenBloedingscomplicaties door te sterke antistolling. LMWH heb-ben een kleinere kans op grote hemorragieen en trombocytope-nie dan gewone heparine. Zelden allergische reacties en reactiesop injectieplaats.

InteractiesBij gelijktijdig gebruik met stoffen die de bloedstolling negatiefkunnen beınvloeden (bijv. cumarinederivaten, NSAID’s, SSRI’s)en met ulcerogene stoffen (bijv. corticosteroıden) is de kans opbloedingscomplicaties verhoogd.

AandachtspuntenBij overdosering kan protamine langzaam i.v. als antidotumworden gegeven. Protamine is als antidotum bij LMWH echterminder effectief: zelfs bij hoge doses protamine wordt maximaal50% van de anti-Xa-activiteit geneutraliseerd.

laxantia (contact-)

WerkzaamheidObstipatieDe effectiviteit van bisacodyl is in een 1e lijns onderzoek bijvolwassenen aangetoond. De overige middelen zijn onvoldoendeonderzocht en beoordeling berust op klinische ervaring. In depraktijk worden deze middelen weinig oraal gebruikt bij kinde-ren.

WerkingTot de contactlaxantia behoren de difenylmethanen (bijvoorbeeldbisacodyl) en de anthraceenderivaten (bijvoorbeeld senna). Zebevorderen de peristaltiek door chemische prikkeling van dedarmwand. Tevens verhogen zij het watergehalte van de fecesdoor de water- en zoutresorptie door de mucosacellen te ver-minderen.Bisacodyl kan ook als zetpil worden toegediend. De defecatiekomt bij orale toediening na 5–10 uur op gang afhankelijk vanmaagvulling; bij rectale toediening na 15 tot 60 minuten.


BijwerkingenKrampende buikpijn. Bisacodyl rectaal kan proctitisklachten ge-ven, zich uitend in een branderig gevoel in de anus. Door lang-durig gebruik kunnen atonie en distensie van de darm ontstaan;tevens kunnen elektrolytstoornissen (hypokaliemie, hypocalcie-mie, metabole acidose en metabole alkalose) optreden. Chro-nisch gebruik van senna is wel geassocieerd met pseudomela-nosis coli.

InteractiesBisacodyl niet met melk of antacida innemen.

Contra-indicatiesNiet geven bij acute buikpijn en bij darmobstructie/subileus.

AandachtspuntenMelk of antacida kunnen de ‘enteric coating’ van bisacodyl op-lossen, waardoor maagirritatie kan ontstaan.

laxantia (emollientia)

WerkzaamheidObstipatieDe werkzaamheid is onvoldoende onderzocht, beoordelinghiervan berust op klinische ervaring.

WerkingNatriumdocusaat/glycerol, natriumdocusaat/sorbitol, natrium-fosfaat, natriumaurylsulfoacetaat:Een microklysma heeft een direct zachtmakende werking. Delaxerende werking van de natriumdocusaat/glycerolklysma be-rust op verweking van de feces en mogelijk stimulatie van desecretie van elektrolyten en water in het colon. Een fosfaatklysmabevat fosfaationen waardoor vocht in het darmlumen wordtvastgehouden, en het fecale volume groter wordt en de feceszachter. De werking is binnen 5-20 minuten.

BijwerkingenHeftige krampende buikpijn. Het op lichaamstemperatuur bren-gen van het klysma vermindert vaak de ernstige krampen. Bij


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

fosfaatklysma’s kunnen ernstige elektrolytstoornissen (hyper-fosfatemie en hypocalciemische tetanie) optreden.

InteractiesDe absorptie van andere geneesmiddelen kan verstoord wordendoor het gebruik van deze klysma’s en zetpillen.

AandachtspuntenKlysma’s die natriumdocusaat met sorbitol bevatten kunnen ge-durende drie dagen worden gegeven om de fecale impactie teverwijderen. Docusaatklysma’s mogen gebruikt worden vanaf 12jaar. Gebruik vooral zeer voorzichtig bij cardiovasculaire aan-doeningen, nieren leverfunctiestoornissen.Toediening van een fosfaatklysma tegen de darmwand kan per-foratie van het rectum veroorzaken.

laxantia (osmotisch werkend)

WerkzaamheidObstipatieDe werkzaamheid van deze middelen is onvoldoende onderzochtom die te bepalen. Beoordeling hiervan berust op klinische er-varing.De effectiviteit van lactulose is in diverse onderzoeken aange-toond bij volwassenen en kinderen, maar er zijn nauwelijks on-derzoeken bij langdurige obstipatie en er is weinig eerste lijns-onderzoek van goede kwaliteit. Lactulose is voldoende effectiefbij volwassenen en kinderen. De werkzaamheid van de overigemiddelen is onvoldoende onderzocht, beoordeling berust opklinische ervaring. In de praktijk worden de overige middelenechter weinig gebruikt bij kinderen.

WerkingLactulose en lactitol zijn synthetische disachariden die in hetcoecum en proximale colon door de darmflora wordt omgezet inkorteketenvetzuren (acetaat en lactaat), CO2 en methaan. Deniet-geresorbeerde korteketenvetzuren en de niet-verteerde dis-achariden zorgen voor de osmotische werking. Door vergrotingvan de darminhoud en pH-verlaging wordt de peristaltiek be-vorderd. Lactulose werkt binnen 1-2 dagen. Toediening kaneenmaal daags geschieden.


Het antacidum magnesiumoxide houdt water vast, waardoor dedarminhoud dunner wordt en het volume groter. Het werkt (af-hankelijk van de dosering) binnen 2 tot 8 uur en sneller indieningenomen op een nuchtere maag.

BijwerkingenLactulose en lactitol: opgeblazen gevoel en flatulentie; somskrampende buikpijn en diarree. Sommige mensen vinden desmaak onaangenaam. Chronisch gebruik kan diarree en versto-ring van elektrolytenbalans veroorzaken.Magnesiumzouten: bij langdurig gebruik en bij nierfunctie-stoornissen kan hypermagnesiemie optreden. Magnesiumver-bindingen kunnen niersteenvorming induceren.

InteractiesMagnesiumzouten kunnen de absorptie van tetracycline, digoxi-ne, ijzerpreparaten en ciprofloxacine verminderen.

Contra-indicatiesNiet geven bij acute buikpijn en bij darmobstructie/subileus.

AandachtspuntenBij nierfunctiestoornissen worden magnesiumpreparaten nietgeadviseerd.

laxantia (volumevergrotend)

WerkzaamheidObstipatieDe werkzaamheid van vezelsupplementen is onvoldoende on-derzocht om die te bepalen. Beoordeling hiervan berust op kli-nische ervaring.De effectiviteit van macrogol is in diverse onderzoeken aange-toond bij volwassenen en kinderen, maar er zijn nauwelijks on-derzoeken bij langdurige obstipatie en er is weinig 1e lijnson-derzoek van goede kwaliteit. Macrogol is voldoende effectief bijvolwassenen en kinderen.

HemorroıdenEen RCT bij patienten met niet spontaan prolaberende hemor-roıden heeft aangewezen dat het gebruik van vezelsupplementen


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

gedurende 6 weken leidde tot een reductie van bloedingen: RR0,6. Tevens was er een reductie van de pijn bij defaecatie: RR 0,7.Een andere RCT bij 50 patienten met prolaberende hemorroıdengedurende 40 dagen, liet bij gebruik van psylliumzaad een ver-mindering van bloedende hemorroıden zien: RR 0,2.

WerkingVolumevergrotende laxantia zijn moeilijk afbreekbare polysa-chariden, die water vasthouden en daarbij opzwellen. Bij de ge-deeltelijke afbraak door darmbacterien komen organische zurenen gassen vrij, waardoor gisting ontstaat. De gassen zorgen ookvoor een toename van de darminhoud en de zuren voor eenverlaging van de pH. Voorbeelden van volumevergrotendelaxantia zijn psylliumvezels (plantago ovata), sterculiagom, ze-melen. Ze werken binnen 2 tot 3 dagen.Macrogol (met of zonder elektrolyten) wordt ook gerekend tot devolumevergrotende laxantia. Het is een mengsel van polycon-densatieproducten van ethyleenoxide en water. Macrogol neemtwater op waardoor het volume en het watergehalte van de ont-lasting toeneemt. Macrogol wordt niet afgebroken door darm-bacterien. Macrogol werkt na 1-2 dagen.

BijwerkingenBovenbuikklachten, flatulentie en borborygmi. Voor psyllium:zelden allergische reacties zoals huiduitslag, rinitis en conjunc-tivitis.Bij onvoldoende vochtinname kunnen impactie en darmob-structie optreden.

InteractiesCellulosebevattende middelen kunnen de absorptie van hartgly-cosiden, salicylaten, cumarinederivaten en nitrofurantoıne ver-minderen. Geadviseerd wordt een tijdsinterval van minimaal2 uur tussen het innemen van psylliumzaad en de overige medi-catie aan te houden.

AandachtspuntenVeel drinken (1,5-2 liter per dag) is noodzakelijk bij gebruik vanvezelsupplementen. Bij te weinig vochtinname bestaat kans opimpactie of zelfs obstructie, bijvoorbeeld een zemelenileus.


leukotrienenantagonisten

WerkzaamheidAstma bij volwassenenMontelukast is bij astma in geringe mate werkzamer dan placeboen minder werkzaam dan een inhalatiecorticosteroıd, ook incombinatie met een langwerkend beta-2-sympathicomimeticum.

WerkingMontelukast remt de door blootstelling aan antigeen opgewektebronchocontrictie.

BijwerkingenHoofdpijn, buikpijn, maag-darmstoornissen, tandpijn, ver-moeidheid, slapeloosheid, duizeligheid, agitatie, overgevoelig-heidsreacties; zeer zelden Churg-Strausssyndroom.

InteractiesMontelukast wordt gemetaboliseerd door CYP3A4 en kan inter-acties geven o.a. met fenytoıne en fenobarbital.

AandachtspuntenTablet innemen 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd.Niet gebruiken om een astma-aanval te behandelen.

loperamide

WerkzaamheidDiarree (acute)Binnen enkele uren effectief, maar niet langer dan 2 dagen. Geeneffect < 8 jaar.

BijwerkingenMisselijkheid, droge mond, duizeligheid, obstipatie. Zelden(sub)ileus.

Contra-indicatiesNiet gebruiken bij kinderen jonger dan 8 jaar, bij koorts metbloederige diarree, bij aanhoudende diarree na gebruik van eenbreedspectrumantibioticum en bij darmobstructie.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

macroliden en lincomycinen

WerkzaamheidEndocarditisprofylaxeHet beschermend effect is nooit overtuigend aangetoond, ligtmogelijk in de orde van 50% bescherming.

Keelpijn (acute)Macroliden (azitromycine, claritromycine, erytromycine) hebbendezelfde werkzaamheid als smalspectrumpenicillines.

AcneOrale antimicrobiele middelen geven na 2-6 weken verbeteringvan verschijnselen. Bij acne conglobata is het effect meestal on-voldoende.

ErythrasmaErytromycine is effectief bij erythrasma.

Chlamydia-infectieEen eenmalige dosering van 1 gram azitromycine is vrijwel 100%effectief in de behandeling van een uretritis of cervicitis doorChlamydia. Klinische genezing wordt vaker bereikt dan met do-xycycline.

WerkingWerkingsspectrum– grampositieve kokken (streptokokken waaronder pneumo-

kokken, soms stafylokokken)– gramnegatieve kokken (meningokokken, gonokokken)– Haemophilus influenzae, Campylobacter jejuni, Mycoplasma

pneumoniae, Legionella, Chlamydia– het werkingsspectrum van lincomycinen komt overeen met

dat van macroliden, maar is iets smaller: onder andere Hae-mophilus influenzae en Legionella zijn ongevoelig

BijwerkingenMacroliden: misselijkheid, buikpijn, diarree (5-30%), overge-voeligheidsreacties (erytromycine: 0,5%), leverfunctiestoornis-sen (0-10%).Lincomycinen: misselijkheid, buikpijn, diarree (clindamycine:


10-20%). Soms pseudomembraneuze colitis (Clostridium diffi-cile).

InteractiesErytromycine en claritromycine kunnen de plasmaconcentratiesverhogen van carbamazepine, theofylline, orale anticoagulantia,terfenadine (gevaar voor aritmie) en de benzodiazepinen mida-zolam en triazolam.Voedsel vermindert de absorptie van erytromycine.

AandachtspuntenBij zwangeren en lacterenden verdient erytromycine de voorkeurboven de andere macroliden.

malathion

WerkzaamheidHoofdluis en kleerluisIn verschillende onderzoeken is gebleken dat een eenmaligeapplicatie van malathion bij hoofdluis effectiever is dan placebo(NNT 2, 95%-BI 1-3). Vergelijkbare resultaten ten gunste vanmalathion werden gevonden in een RCT waarin malathion metfenothrine of met permetrine werd vergeleken.

WerkingMalathion is een cholinesteraseremmer met insecticide en ovi-cide (netendodende) werking.

BijwerkingenBestaande hoofdroos kan tijdelijk verergeren. Zelden komenhuidirritatie, overgevoeligheid en sensibilisering voor.Cave intoxicatie door abusievelijke orale inname. De geur is on-aangenaam.

AandachtspuntenOmdat malathion door chloor wordt geınactiveerd wordt zwem-men in chloorwater tot een dag na behandeling ontraden. Ditadvies wijkt af van het advies in de bijsluiter waarin een termijnvan 1 week niet zwemmen in chloorwater wordt vermeld.Vermijd contact met de ogen, de slijmvliezen en huidlaesies.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Na de behandeling geen hoofddoek gebruiken omdat dit deabsorptie zou kunnen verhogen.Geen haardroger gebruiken en niet bij open vuur komen.Gebruik bij kinderen onder de 6 maanden wordt afgeraden.

mebendazol

WerkzaamheidWorminfectiesOp basis van ervaring kan worden gesteld dat de werkzaamheidzeer goed is. Een enkel onderzoek in Ethiopie laat zien datmebendazol goed werkzaam is bij ascariasis (spoelworm) en bijtrichuriasis (zweepworm). Onderzoek bij een Nederlandse po-pulatie met worminfectie is niet gevonden.

WerkingMebendazol is een antiwormmiddel met vermicide en larvicideeigenschappen.

BijwerkingenMebendazol wordt nauwelijks geabsorbeerd en veroorzaaktdaarom niet vaak bijwerkingen. Diarree, buikpijn, hoofdpijn,duizeligheid kunnen voorkomen.

AandachtspuntenIn de eerste drie maanden van de zwangerschap en bij kinderenonder de twee jaar wordt geadviseerd geen mebendazol te ge-bruiken. Bij hen zijn hygienische maatregelen over het algemeenafdoende. Buiten deze drie maanden alleen wanneer medica-menteuze behandeling noodzakelijk is. Tijdens borstvoedingmag mebendazol gewoon gebruikt worden.

mesalazine

WerkzaamheidProctitisEr is weinig literatuur over de behandeling van (alleen) proctitis.Klinische verbetering bij gebruik van mesalazine (1,5 g/dag) wasna 4 weken ruim 40% en na 6 weken bijna 60%.


WerkingBerust waarschijnlijk op een direct lokaal ontstekingsremmendeffect op de mucosa van colon door mesalazine (= 5-aminosali-cylzuur = 5-ASA).

BijwerkingenIrritatie of branderig gevoel van de anus, aandrang, diarree,misselijkheid, braken, buikpijn, zelden overgevoeligheidsreac-ties (acuut intolerantiesyndroom: zie aandachtspunten), ver-hoogde methemoglobinespiegels. alopecia, reversibele oligo-spermie, stijging van leverfunctiewaarden.

InteractiesGelijktijdig gebruik met nefrotoxische stoffen vergroot het risicoop renale bijwerkingen. Meer kans op bloedbeeldafwijkingen bijcombinatie met azathioprine of 6-mercaptopurine.

Contra-indicatiesOvergevoeligheid voor salicylaten, olsalazine of sulfsalazine,verhoogde bloedingsneiging, bestaand ulcus van maag of duo-denum, ernstige lever- of nierfunctiestoornis.

AandachtspuntenEr kan een acuut intolerantiesyndroom optreden dat lijkt opopleving van proctitis met kramp, bloederige diarree, somskoorts, hoofdpijn en huiduitslag. Voorzichtig bij astmapatientendie op salicylaten kunnen reageren met astma-aanval.

metronidazol

WerkingMetronidazol is een nitro-imidazolderivaat met antimicrobieleen antiprotozoaire werking tegen een groot aantal micro-orga-nismen. Het heeft tevens een ontstekingsremmend en immuno-suppressief effect. Het werkingsmechanisme van metronidazolbij rosacea is onbekend.Werkingsspectrum– anaerobe bacterien, vooral de gramnegatieve anaerobe (bijv.

Bacteroidessoorten)– protozoa (anaeroob): Entamoeba histolytica, Giardia lamblia,

Trichomonas vaginalis


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenMisselijkheid (12%), metaalsmaak, allergische (huid)reacties,hoofdpijn en duizeligheid. Bij langdurig gebruik is er kans oppolyneuropathie.

InteractiesAntacida kunnen de absorptie van metronidazol verminderen.De werking van anticoagulantia kan worden versterkt. Gelijktij-dig gebruik van alcohol kan intolerantie voor alcohol geven.

naloxon

WerkingMorfineantagonist zonder agonistische of morfineachtigeeigenschappen. Werking: binnen 2 minuten, maximaal na 5-15minuten. Werkingsduur: 1-4 uur.

BijwerkingenOntwenningsverschijnselen: onrust, braken, stijging van debloeddruk, tremoren, tachycardie, transpireren.

AandachtspuntenTerughoudend toedienen aan patient met afhankelijkheid vanopioıden in verband met kans op acuut abstinentiesyndroom natoediening.

nasale decongestiva

WerkzaamheidSinusitis (acuut)De neusdoorgankelijkheid wordt beter. De genezing en de duurvan de sinusitis worden echter niet beınvloed.

WerkingNeusdruppels met xylometazoline kunnen worden gegeven bijklachten van een verstopte neus; effect op de genezing is nietaangetoond.

BijwerkingenLokale irritatie en reactieve hyperemie (vooral bij langdurig ge-bruik).


AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij hypertensie, aritmieen en geslo-tenkamerhoekglaucoom.

neuraminidaseremmers

WerkzaamheidInfluenza / griepProfylactische toepassing van neuraminidaseremmers is eniger-mate effectief bij overigens gezonde volwassenen, maar de ef-fectiviteit van profylaxe is bij patienten met een zeer hoog risiconog weinig onderzocht.Therapeutische toepassing is alleen effectief gebleken bij gebruikbinnen 48 uur na het optreden van de eerste symptomen.

WerkingNeuraminidase is een essentieel enzym op het membraan van hetinfluenzavirus, dat het de gerepliceerde virussen mogelijk maaktom de gastheercel te verlaten. Is dit enzym uitgeschakeld, dankunnen nieuwe virussen de geınfecteerde cellen niet verlaten enkan de infectie zich niet naar andere cellen verspreiden. Depatient is daardoor minder en korter besmettelijk voor anderenen de verspreiding van het virus in de populatie blijft beperkt.

BijwerkingenOseltamivir: misselijkheid, braken, buikpijn zijn het meest ge-meld; ook komen dyspepsie, rinorroe, neusbloeding, bovensteluchtweginfectie en conjuctivitis voor. Minder vaak: allergischehuidreacties en anafylactische reactie.Zanamivir: neusen keelklachten, hoofdpijn; zelden acute bron-chospasmen.

InteractiesBij gelijktijdige toediening van geneesmiddelen met een smalletherapeutische breedte die renaal worden uitgescheiden (zoalsmethotrexaat en chloorpropamide) kan cumulatie optreden.

Contra-indicatiesErnstige nierinsufficientie (klaring < 10 ml/min). Geef bij eencreatinineklaring van 10-30 ml/min de halve dosering, of geef denormale dosering en verdubbel het doseringsinterval.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij kinderen jonger dan 1 jaar, en bijzwangeren en vrouwen die borstvoeding geven. Bij zanamivir istevens voorzichtigheid geboden bij patienten met astma ofCOPD. Altijd eerst de astmamedicatie gebruiken.

niclosamide

WerkzaamheidWorminfectiesWerkzaamheid is niet aangetoond, maar berust op klinischeervaring.

WerkingVermicide middel tegen lintwormen. De werking berust op ver-storing van de energiehuishouding van de lintworm.

BijwerkingenBij < 5%: misselijkheid, braken, buikpijn, hoofdpijn, jeuk, dui-zeligheid.

InteractiesGeen alcohol gebruiken tijdens behandeling.

AandachtspuntenOver het gebruik tijdens de zwangerschap bij de mens is onvol-doende bekend. Er zijn tot dusver geen aanwijzingen voor scha-delijkheid; liever niet in de eerste drie maanden van de zwan-gerschap gebruiken en alleen indien medicamenteuze behande-ling noodzakelijk is.Borstvoeding hoeft niet te worden onderbroken.

nicotinevervangende middelen (NVM)

WerkzaamheidRoken stoppenNicotinevervangende middelen vergroten de kans op een ge-slaagde stoppoging: 17% van de gebruikers blijkt langer dan1 jaar gestopt te zijn, tegen 10% in de controlegroep (‘numberneeded to treat’ = 14).


BijwerkingenAlgemeen: duizeligheid, hoofdpijn, slapeloosheid, stijging vanpolsfrequentie en bloeddruk.Kauwgom: hikken, maag-darmklachten, kaakpijn, mond-tand-klachten.Pleister: irritatie van de huid, slecht slapen.Zuigtablet: hikken, irritatie aan mond en keel, maag-darm-klachten, hoesten.

Contra-indicatiesRecent hartinfarct of CVA, instabiele angina pectoris, ernstigeritmestoornissen, actuele faryngitis of oesofagitis. Leeftijd be-neden 18 jaar.

AandachtspuntenTijdens de zwangerschap lijkt roken schadelijker dan het gebruikvan NVM. Geen borstvoeding geven bij roken of gebruik vanNVM.Er zijn geen aanwijzingen voor het bestaan van een verslavings-risico.Voorzichtigheid is geboden bij hypertensie, stabiele angina pec-toris, cerebrovasculaire insufficientie, hyperthyreoıdie, diabetesmellitus, peptische ulcera, astma en lever- en nierinsufficientie.

nitraathoudende zalf/creme

WerkzaamheidFissura aniDe effectiviteit van isosorbidinitraatzalf is bescheiden en wordtontleend aan het werkingmechanisme en aan de werkzaamheidvan nitroglycerinezalf.

WerkingDe neurotransmitter stikstofmonoxide (NO) die betrokken is bijde relaxatie van de interne anale sfincter, kan worden vrijge-maakt uit organische nitraten zoals nitroglycerine (glyceryltrini-traat) en isosorbidedinitraat. Anale applicatie van nitraathou-dende zalven blijkt de anale rustdruk te verlagen en de anoder-male doorbloeding te verhogen. Isosorbidinitraat heeft een kor-tere werkingsduur dan nitroglycerine zodat het frequent moetworden aangebracht.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenHoofdpijnklachten (patienten met migraine kunnen de bijwer-king van hoofdpijn nadrukkelijker en langduriger ervaren), lichtgevoel in het hoofd.

InteractiesVoorzichtigheid is geboden bij het gelijktijdig gebruik van anderenitraathoudende medicatie.

Contra-indicatiesHet gebruik in de zwangerschap of tijdens lactatie wordt afge-raden.

nitraten

WerkzaamheidAngina pectoris, stabielNitraten (nitroglycerine, isosorbidedinitraat, isosorbidemononi-traat) zijn effectief ter vermindering van de klachten en ischemiebij (stabiele) angina pectoris. Er is geen effect op de mortaliteitaangetoond.

HartfalenNitraten verminderen longstuwing bij acuut hartfalen zonder hetslagvolume of de zuurstofbehoefte van het hart ongunstig tebeınvloeden, in het bijzonder bij patienten met ACS.

Acuut coronair syndroomNitraten hebben gunstig effect op de klachten bij patienten metinstabiele angina pectoris.

WerkingBij gelijkblijvende concentratie van nitraten in het bloed neemtde werkzaamheid na 6-8 uur af (nitraattolerantie).

BijwerkingenHoofdpijn, rood gezicht, duizeligheid, vermoeidheid, misselijk-heid en hypotensie. Bij voortgezet gebruik nemen bijwerkingenmeestal af.


InteractiesAlcohol kan het bloeddrukverlagend effect versterken. Gelijktij-dig gebruik met sildenafil is gecontra-indiceerd.

Contra-indicatiesNiet geven bij ernstige anemie en bij hypotensie.

AandachtspuntenVanwege de vluchtigheid van nitroglycerine de tabletten in deafgeleverde verpakking bewaren.

nitrofurantoıne

WerkingWerkingsspectrum is werkzaam tegen de meeste grampositieve engramnegatieve bacterien die urineweginfecties veroorzaken.Pseudomonas, Serratia en Proteus zijn in het algemeen resistent.

BijwerkingenMisselijkheid, braken, diarree. Zelden acuut en chronisch pul-monaal syndroom (interstitiele pneumonitis) en leverfunctie-stoornissen.

AandachtspuntenVoorzichtig bij longziekten, leverfunctiestoornissen, allergischediathese en bij ouderen met verminderde nierfunctie.Kan urine geel-bruin verkleuren.

NSAID’s

WerkzaamheidPijnbehandeling algemeenNSAID’s (zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen) zijn effectiefgebleken voor pijnbestrijding bij tal van aandoeningen, vooraldie van het bewegingsapparaat.

Migraine bij volwassenenNSAID’s zijn bij migraine effectiever dan placebo. Het effect vanmetoclopramide met acetylsalicylzuur is vergelijkbaar met datvan sumatriptan.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Vaginaal bloedverliesNSAID’s verminderen bij overvloedig vaginaal bloedverlies (ookbij een IUD) het bloedverlies met 20-50%.

DysmenorroeBij 80% van de patienten met dysmenorroe is een NSAID goedwerkzaam.

Artrose van de handEr is beperkt bewijs voor de effectiviteit van lokale NSAID’s in hetverminderen van de pijn en de stijfheid op korte termijn (tot achtweken). Orale NSAID’s zijn na een week effectiever dan lokaleNSAID’s, maar de effecten zijn na twee, drie en vier wekenvergelijkbaar.

WerkingDe werking van diverse preparaten varieert per patient aanzien-lijk en onvoorspelbaar. Bij uitblijven van effect is het soms nuttigvan preparaat te wisselen: bij tijdelijke behandeling na 1-2 we-ken, bij chronische behandeling na 2-4 weken.

BijwerkingenMaag-darmstoornissen (zoals misselijkheid, zuurbranden, pijnin epigastrio) komen vaak voor. Erosies of ulceraties kunnenoptreden zonder dat er klachten zijn. Ernstige maagcomplicaties(bloeding, perforatie, distale stenosering) komen weinig voor.Tevens kunnen overgevoeligheidsreacties (zoals bronchospas-me, angioedeem, urticaria en huiduitslag) en renale bijwerkin-gen (water- en zoutretentie) optreden.Verder kunnen optreden hoofdpijn, duizeligheid, verwardheid en(zelden) bloeddyscrasieen. Bij een overdosis salicylaten kunnenoorsuizen, hoofdpijn, duizeligheid en verwardheid ontstaan.Vooral bij diclofenac kunnen leverfunctiestoornissen optreden.Astmapatienten kunnen met een ernstige astma-aanval reageren(aangeboren overgevoeligheid).

Interacties– gebruik bij orale anticoagulantia geen acetylsalicylzuur; an-

dere NSAID’s kunnen een voorbijgaande sterkere antistollingveroorzaken


– salicylaten versterken het hypoglykemisch effect van oraleantidiabetica

– NSAID’s kunnen de natriuretische werking van diuretica ver-minderen of tenietdoen: controleer op oedeem of op hyper-tensie

– NSAID’s kunnen de antihypertensieve werking van ACE-remmers verminderen: controleer de bloeddruk bij gelijktij-dig gebruik langer dan 2 weken

– NSAID’s kunnen de uitscheiding van digoxine en lithiumverminderen. De dosering zo nodig verlagen

– de concentratie van valproınezuur stijgt bij gebruik van ace-tylsalicylzuur

Contra-indicatiesUlcus pepticum, actieve gastritis, gastro-intestinale bloeding,stollingsstoornis, bekende overgevoeligheidsreacties op eenNSAID, ernstig hartfalen, ernstige lever- en nierfunctiestoornis-sen en het laatste trimester van de zwangerschap.De COX 2-selectieve NSAID’s zijn bovendien gecontra-indiceerdbij ischemische hartziekte, TIA/CVA en perifeer arterieel vaat-lijden.

Aandachtspunten– de kans op ernstige gastro-intestinale pathologie is groter bij:

hogere leeftijd (> 60-70 jaar), voorgeschiedenis met ulcuslij-den, aanwezigheid van Helicobacter pylori in de maag, hogedosis NSAID, gelijktijdig gebruik van meerdere NSAID’s,orale corticosteroıden, anticoagulantia of SSRI’s en ernstigecomorbiditeit zoals invaliderende reumatoıde artritis, hartfa-len en diabetes mellitus

– de kans op gastro-intestinale bijwerkingen kan enigermateworden verkleind door inname van het NSAID tijdens of kortna de maaltijd met voldoende vocht

– overweeg bij een verhoogde kans op gastro-intestinale pa-thologie gelijktijdig gebruik van een protonpompremmer ofmisoprostol

Terughoudendheid is geboden bij colitis ulcerosa; ook bij ische-mische hartziekte, TIA/CVA, en perifeer arterieel vaatlijden.Gebruik tijdens de zwangerschap wordt ontraden; dit geldt nietvoor acetylsalicylzuur in een dosering lager dan 100 mg/dag.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

oestrogeen/progestageen combinatiepreparaten

WerkzaamheidHormonale anticonceptieEenfasepreparaten hebben een hoge effectiviteit: een zwanger-schapsfrequentie van 0,1-1 per 100 gebruikersjaren. Driefasepre-paraten zijn even betrouwbaar als eenfasepreparaten, maar heb-ben praktische nadelen. Tussentijds bloedverlies wijst niet op eenverminderde betrouwbaarheid, als de pil niet vergeten is.

Vaginaal bloedverliesSub-50-combinatiepillen reduceren het bloedverlies met 50% alser geen onderliggende pathologie is, bij myomen met 25%.Onregelmatige menstruaties reageren goed op een sub-50-com-binatiepil.

DysmenorroeBij 80-90% van de patienten met dysmenorroe nemen de klach-ten sterk af door een sub-50-pil.

BijwerkingenBijwerkingen treden bij ongeveer 10% van de patienten op en zijnvaak beperkt tot de eerste paar maanden. Deze zijn afhankelijkvan de dosering van de afzonderlijke componenten.Op cardiovasculaire ziekten is er geen tot een lichte risicoverho-ging bij sub-50-pillen en een risicoverhoging bij de 50-pillen. Eris een licht hypertensief effect, een verhoogde tromboseneiging,waarschijnlijk alleen belangrijk bij roken. Combinatiepillenkunnen ook de kans op galsteenlijden vergroten.Migraine, astma en epilepsie kunnen soms verergeren. Het risicoop een trombo-embolie bij gebruik van 3e generatie-pillen die deprogestagenen gestodeen of desogestrel bevatten is ongeveertweemaal zo groot als bij pillen die levonorgestrel bevatten.

InteractiesAnticonvulsiva (fenytoıne, fenobarbital, carbamazepine, primi-don) en rifampicine kunnen de werking van de pil verminderen:geef een oraal anticonceptivum met 50 microgram ethinylestra-diol en 250 microgram levonorgestrel.


Contra-indicatiesNiet gebruiken na doorgemaakt hartinfarct, ischemisch cere-brovasculair accident, bij trombo-embolische ziekten (diepe ve-neuze trombose of longembolie) en bij hormoonafhankelijketumoren (mamma- of endometriumcarcinoom) in de anamnese,of bij ernstige leverfunctiestoornissen of cholestatische icterustijdens zwangerschap.

AandachtspuntenBij hevig braken of waterdunne diarree als bijwerking van anti-biotica staat de effectiviteit van de pil ter discussie. Volg dan hetbeleid zoals beschreven bij indicatie hormonale anticonceptie,onderdeel combinatiepil vergeten.

oestrogenen

WerkzaamheidClimacteriele klachtenVasomotore klachten verminderen door gebruik van oestrogenen(zoals oestradiol) gewoonlijk in de eerste behandelingscyclus,soms al na enkele dagen.

BijwerkingenAfhankelijk van dosering: misselijkheid, braken (bij hoge doses),vochtretentie, oedeemvorming, pijnlijke borsten, hypermenor-roe, mucorroe, fluor vaginalis (niet-infectieus), hoofdpijn, hy-pertensie, leverfunctiestoornissen en stoornissen in de hemo-stase.

Contra-indicatiesVermijd oestrogenen bij een ischemisch vaatincident en bij cho-lestatische icterus in de anamnese.

AandachtspuntenTerughoudendheid is geboden bij diepe veneuze trombose lan-ger dan 2 jaar geleden en bij endometriosis of myomatosis uteri.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

oestrogenen (lokaal)

WerkzaamheidClimacteriele klachtenKlachten door urogenitale atrofie reageren goed op vaginaletoediening van oestrogenen.

BijwerkingenIn het begin van de behandeling jeuk en irritatie.

opiaatagonisten (opiaten)

WerkingMorfine is het prototype, codeıne is als analgeticum 10 maalzwakker, fentanyl 100 maal sterker.

BijwerkingenObstipatie, misselijkheid , duizeligheid, sedatie, stemmingsver-andering, verwardheid, hallucinaties, ademhalingsdepressie,urineretentie, (orthostatische) hypotensie, jeuk en urticaria.

InteractiesDe sederende (bij)werking en ademhalingsdepressie van opiatenkan versterkt worden door gelijktijdig gebruik van andere cen-traal dempende stoffen als alcohol, anxiolytica, hypnotica enantipsychotica. Gelijktijdig gebruik van CP3A4-remmers kan debloedspiegel verhogen.Tramadol niet combineren met carbamazepine, SSRI’s en MAO-remmers.

Contra-indicatiesNiet gebruiken bij ernstig astma of COPD, bij hersentrauma ofverhoogde intracraniale druk, bij darmobstructie en bij hypo-tensie. Fentanyl intraveneus niet toedienen bij kinderen < 2 jaar.

AandachtspuntenDoseer op geleide van effect. Bij nierfunctiestoornissen (creati-nineklaring < 50 ml/min) kan aanpassing van de dosering vanmorfine nodig zijn, dit geldt niet voor fentanyl. Bij een sterkgestoorde leverfunctie is doseringsaanpassing van morfine nietnodig en doseringsaanpassing van fentanyl wel. Gebruik opiaten


terughoudend bij patienten met een geringe respiratoire reserveen bij ouderen.

paracetamol

WerkzaamheidArtrose van de handOnderzoek naar de effectiviteit van paracetamol bij artrose van dehand en pols is niet beschikbaar.

WerkingDe werking treedt in op geleide van de piekplasmaconcentratiena 30-60 minuten, na rectale toediening iets later. Halfwaardetijd1,5-3 uur.Omdat paracetamol bij rectale toediening langzamer wordt ge-absorbeerd, wordt een dubbele dosis gegeven, terwijl de fre-quentie van toediening wordt gehalveerd.

BijwerkingenZelden allergische huidreacties, gastro-intestinale klachten enleverfunctiestoornissen bij langdurig gebruik van therapeutischedoseringen.

InteractiesIn zeldzame gevallen kan bij gebruik van orale anticoagulantiaeen lichte verlenging van de stollingstijd optreden.

AandachtspuntenBij overdosering (in het algemeen 8 gram of meer in een keer)kan levernecrose optreden.Aanbevolen maximale doseringen:– voor kortdurend gebruik (< 1-2 weken) bij (sub)acute pijn: 3-4

gram per dag– voor langerdurend gebruik (> 2 weken) bij benigne aandoe-

ningen: 2,5 gram per dag (of bij afwezigheid van risicofacto-ren evt. verhogen tot 3 gram per dag)

– bij aanwezigheid van een van de ondergenoemde risicofacto-ren: 2 gram per dag. Bij aanwezigheid van meerdere risico-factoren: 1,5 gram per dag

– voor pijnbestrijding in terminale fase: 4 gram per dag


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Risicofactoren die de kans op leverschade vergroten zijn: over-matig alcoholgebruik, nierinsufficientie, bestaande leverziekte,hoge leeftijd, laag lichaamsgewicht, slechte voedingstoestand,vasten en gebruik van leverenzyminducerende middelen.

parasympathicolytica (bewegingsziekte)

WerkzaamheidMisselijkheid / brakenOnderzoek laat een gunstig effect van scopolamine TTS zien bijbewegingsziekte.

WerkingScopolamine remt de prikkeloverdracht van de vestibulairekernen en vermindert zo de prikkeling van het braakcentrum.Scopolamine is beschikbaar als pleister (TTS = transdermaaltherapeutisch systeem). Een pleister werkt maximaal 3 dagen.

BijwerkingenDroge mond (60%), slaperigheid (15%), lokale huidirritatie enaccommodatiestoornissen. Zelden, maar vooral bij ouderen: ge-heugen- en concentratiestoornissen, verwardheid en hallucina-ties. Door pupilverwijding kan er een acuut glaucoom optreden.

InteractiesAlcohol en centraal dempende stoffen kunnen de sedering ver-sterken.

AandachtspuntenVoorzichtigheid is geboden bij prostaathypertrofie, urinereten-tie, glaucoom en cardiovasculaire aandoeningen.

parasympathicolytica (biperideen)

BijwerkingenVaak: visusstoornissen, droge mond, obstipatie, urineretentie enhartkloppingen. Verder: verwardheid, agitatie, delier en cogni-tieve stoornissen.


InteractiesNeuroleptica, klassieke antidepressiva en amantadine kunnenhet effect versterken.

Contra-indicatiesBij geslotenkamerhoekglaucoom bestaat de kans op acuut glau-coom.

AandachtspuntenBij koorts kan warmte-intolerantie optreden.

parasympathicolytica (per inhalatie)

WerkzaamheidAstma bij volwassenenIpratropium is een effectief bronchodilaterend middel.

COPDIpratropium is een effectief bronchodilaterend middel. Dewerkzaamheid van tiotropium bij patienten met ernstig COPD isaangetoond. Bij (zeer) ernstig COPD en bij patienten met cardialecomorbiditeit is er een lichte voorkeur voor tiotropium boven eenlangwerkend beta-2-sympathicomimeticum.

WerkingIpratropiumbromide werkt na ongeveer 15 minuten en gedurende6 uur. Tiotropium is een langwerkend parasympathicolyticum.

BijwerkingenDroge mond (voorbijgaand), hoofdpijn, misselijkheid, lokaleirritatie, obstipatie, urineretentie, hartkloppingen, atriumfibril-leren, allergische reacties.

parasympathicomimetica

WerkingPilocarpine heeft een cholinerge werking; het is een direct wer-kend parasympaticomimeticum met voornamelijk effect op demuscarinereceptoren. Afhankelijk van de dosis verhoogt pilo-carpine de secretie van exocriene klieren, waaronder de speek-selklieren. Het effect is maximaal na 6 tot 8 weken.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenDe meest genoemde bijwerking is overmatige transpiratie. An-dere bijwerkingen zijn: misselijkheid, koude rillingen, rinitis,vasodilatatie, frequente mictie, duizeligheid, asthenie, hoofd-pijn, diarree, dyspepsie.

Contra-indicatiesGeslotenkamerhoekglaucoom, onbehandeld astma/COPD enandere chronische ziekten waarbij gebruik van cholinerge ago-nisten een risico met zich meebrengt.

AandachtspuntenBij patienten met leverfunctiestoornissen is het raadzaam meteen lagere dosis te starten (3 dd 2,5 mg).

penicillinen (breedspectrum)

WerkzaamheidSinusitis (acuut)Genezingspercentages met antibiotica varieren van 36 tot 100.Dit betekent dat de werkzaamheid onbekend is.

Prostatitis (acute)Amoxicilline/clavulaanzuur is effectief bij gecompliceerde enongecompliceerde urineweginfecties.

Endometritis puerperalisEndometritis reageert in het algemeen goed op amoxicilline 3 dd500 mg in combinatie met metronidazol 2 dd 500 mg gedurende7 dagen.

Chlamydia-infectieDe effectiviteit van amoxicilline voor de behandeling van eenchlamydia-infectie bij zwangeren is aangetoond en vergelijkbaarmet de effectiviteit van erytromycine.

GonorroeBij gonorroe bij zwangeren werden met amoxicilline vergelijk-bare genezingspercentages bereikt als met cefalosporinen (89%-97%).


WerkingBactericide; beter bij grampositieve dan bij gramnegatieve bac-terien. Zij zijn weinig lipofiel en dringen slecht in het centralezenuwstelsel door. Uitscheiding voornamelijk via de nieren,waarmee in de urine hoge concentraties worden bereikt. Zijhebben een grote therapeutische breedte en geringe toxiciteit.WerkingsspectrumGrampositieve kokken (met uitzondering van beta-lactamase-vormende stafylokokken, wel gevoelig voor amoxicilline-clavu-laanzuur); gramnegatieve kokken: meningokokken, de meestegonokokken; gramnegatieve staven: meeste E.coli-stammen,Salmonellae, Shigellae, Proteus mirabilis (echter bij de voor-gaande vier ook nogal eens resistentie), bijna alle Haemophilusinfluenzae-stammen (echter bij H.influenzae type B nogal eensresistentie);Niet gevoelig zijn (ook niet voor amoxicilline-clavulaanzuur):Proteus vulgaris, Pseudomonas, Klebsiella.

BijwerkingenBreedspectrumpenicillinen geven vaker bijwerkingen dan anderepenicillinen; vooral huiderupties (7-8%) en diarree. Gastro-in-testinale bijwerkingen komen het meeste voor: diarree, misse-lijkheid en braken. De toevoeging van clavulaanzuur aan amoxi-cilline veroorzaakt nog vaker bijwerkingen. Vooral de kans oplevertoxiciteit is bij het combinatiepreparaat amoxicilline/clavu-laanzuur hoger dan bij amoxicilline alleen.Overgevoeligheidsreacties komen voor zoals in afnemende fre-quentie maculopapulaire huiduitslag, urticariele huiduitslag,koorts, bronchospasme en anafylaxie (0,04-0,2%).Naast echte allergische reacties treedt bij ampicilline en amoxi-cilline ook regelmatig een maculopapulaire rash op na viraleinfecties. Optreden daarvan verhindert verder gebruik van dezepreparaten niet.

InteractiesDe werking van orale anticonceptiva kan verminderen. Het ad-vies is tijdens de kuur en 7 dagen erna aanvullende anticonceptiete gebruiken (zie NHG-Standaard Hormonale anticonceptie).


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

penicillinen (smalspectrum)

WerkzaamheidKeelpijn (acute)Reduceert het aantal gevallen van acuut reuma en mogelijkebacteriele complicaties als otitis media acuta, sinusitis en anderebacteriele keelontstekingen. Antibiotica bieden geen bescher-ming tegen glomerulonefritis. Er is waarschijnlijk geen bekor-ting van de ziekteduur.

SchaafwondenGecontroleerd onderzoek bij geınfecteerde schaafwonden ont-breekt.

Bursitis prepatellaris en olecraniIn een aantal onderzoeken bij een bacterieel geınfecteerde bur-sitis (olecrani en prepatellaris) zijn penicillinaseresistentepenicillines effectief gebleken. Gecontroleerd onderzoek ont-breekt.

Syfilis (lues)De effectiviteit van benzathinebenzylpenicilline bij primairesyfilis is waarschijnlijk hoog.

WerkingFeneticilline en fenoxymethylpenicilline werken bactericide; be-ter bij grampositieve dan bij gramnegatieve bacterien. Zij zijnweinig lipofiel en dringen slecht tot het centrale zenuwstelseldoor. Uitscheiding voornamelijk via de nieren, waarmee in deurine hoge concentraties worden bereikt. Zij hebben een grotetherapeutische breedte en geringe toxiciteit.Werkingsspectrum– grampositieve kokken (streptokokken inclusief pneumokok-

ken; stafylokokken met uitzondering van betalactamasevor-mende stafylokokken)

– gramnegatieve kokken (meningokokken, de meeste gono-kokken)

– betalactamaseongevoelige smalspectrumpenicillinen: boven-genoemde bacterien en de meeste betalactamasevormendestafylokokkenstammen


Bij infecties met Staphylococcus aureus worden betalactamase-ongevoelige smalspectrumpenicillinen gekozen, aangezien meerdan 80% van de Staphylococcus aureus-stammen betalactamaseproduceert. Flucloxacilline wordt het best geabsorbeerd en ver-dient daarom de voorkeur.

BijwerkingenGastro-intestinale bijwerkingen komen het meeste voor: diarree,misselijkheid en braken.Verder overgevoeligheidsreacties zoals in afnemende frequentiemaculopapulaire huiduitslag, urticariele huiduitslag, koorts,bronchospasme en (zelden) anafylaxie (0,04-0,2%).

AandachtspuntenBij overgevoeligheid voor penicillinen is een macrolide het al-ternatief.

podofyllotoxine

WerkzaamheidCondylomata acuminataIn een placebogecontroleerde RCT werd bij 37,1% volledige ge-nezing bereikt vs 2,3% in de controlegroep.

WerkingIs een mitoseremmend middel.

BijwerkingenHuiderosies, jeuk en branderigheid.

Contra-indicatiesZwangerschap, gebruik tijdens lactatie en bij kinderen.

polyenen

WerkingPolyenen werken fungicide en statisch door de celmembraan vande schimmel te beschadigen. Polyenen worden lokaal gebruikten worden vrijwel niet via de slijmvliezen of darmen geabsor-beerd.Nystatine is vooral werkzaam tegen Candida albicans.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

BijwerkingenNystatine geeft zelden overgevoeligheidsreacties.

progestagenen

WerkzaamheidVaginaal bloedverliesProgestagenen zijn voor de behandeling van acuut vaginaalbloedverlies aanvaard, maar bewijs is op weinig onderzoek ge-baseerd. Verminderen of verdwijnen van het bloedverlies mag na24 tot 48 uur worden verwacht.

Morning-aftermethodenMet het gebruik van levonorgestrel na eenmalige onbeschermdecoıtus werd in een groot onderzoek 85% (95% BI 74-93%) vanzwangerschappen voorkomen; met de Yuzpe (2x2) methode wasdit 57% (95% BI 39%-71%).

Anticonceptie met spiraalHet spiraal biedt goede anticonceptieve bescherming: het aantalzwangerschappen bedraagt 0,1 tot 0,2 per 100 vrouwen per jaar.

WerkingHormoonspiraaltjeHet hormoonspiraaltje bevat 52 mg levonorgestrel en geefthiervan gedurende minimaal vijf jaar dagelijks circa 12 micro-gram af. Hierdoor ontstaat atrofie van het endometrium metverhindering van innesteling van de bevruchte eicel en vormingvan minder doorgankelijk dik en taai cervixslijm. De systemischebelasting met progestageen is een factor tien tot dertig lager danbij gebruik van orale anticonceptie. De verblijfsduur is vijf jaar.

BijwerkingenAlgemeen. Afhankelijk van dosering: toename van het li-chaamsgewicht, toename van eetlust, zelden verminderde glu-cosetolerantie, verhoging van het hdl-cholesterolgehalte, acne,vet haar, gespannen borsten, hypomenorroe, doorbraakbloedin-gen, irritatie, depressie, afname libido, droge vagina, hypofunc-tie cervixklieren, varices en beenkrampen.Bij de prikpil: onregelmatig bloedverlies en op den duur ame-norroe.


Bij de morning-afterpil: misselijkheid, pijn in onderbuik,hoofdpijn.Bij de hormoonspiraal: menstruatie wordt korter en hoeveelheidbloedverlies neemt af (amenorroe, oligomenorroe, spotting),(soms) pijnlijke borsten, migraine, acne, gewichtstoename, oe-deem, buikpijn, stemmingsstoornissen en misselijkheid,(asymptomatische) ovariumcysten (verdwijnen spontaan). Risicovan diepe veneuze trombose is waarschijnlijk niet of nauwelijksverhoogd.

Contra-indicatiesMedroxyprogesteroninjectie: niet geven bij onverklaarde vaginalebloedingen, mammapathologie. Veneuze trombo-embolischeaandoening, leverfunctiestoornissen.Vermijd progestagenen bij cholestatische icterus in de anam-nese.Hormoonspiraaltje: niet bij zwangerschap, onbehandelde soa,onverklaard vaginaal bloedverlies, misvorming van cavum uteri(anatomische afwijkingen, myomen), (behandeld) mammacar-cinoom, een actieve diepe veneuze trombose of longembolie eneen acute leverziekte of -tumor.

AandachtspuntenNiet geven bij onverklaard vaginaal bloedverlies.

protonpompremmers (PPI’s)

WerkzaamheidMaagklachten; persisterend of recidiverendPPI’s (omeprazol, pantoprazol, lansoprazol) zijn zeer effectief bijde behandeling van ulcus pepticum en refluxoesofagitis.

WerkingProtonpompremmers verminderen in sterke mate de zuursecre-tie door de parietale cellen van het maagslijmvlies.

BijwerkingenDiarree, misselijkheid, buikpijn en hoofdpijn.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

InteractiesBij gelijktijdig gebruik van een macrolide antibioticum neemt debiologische beschikbaarheid van de PPI toe en stijgt de plasma-concetratie van de macrolide. Doordat PPI’s de pH in de maagverhoogt, kan de absorptie van geneesmiddelen afnemen (bijv.ketoconazol en itraconazol) of toenemen (bijv. digoxine).

pyretrinen en pyretroıden

WerkzaamheidScabiesPermetrine is bij scabies even werkzaam als lindaan. 90% gene-zing na twee weken; vaak is wel een tweede behandeling nodig.

WerkingPermetrine is een synthetisch pyretroıd met pediculocide enacaricide eigenschappen. Het is beschikbaar als een 1%-lotion enals een 5%-creme.Permetrinelotion of -creme is werkzaam tegen hoofd- enschaamluis en tegen scabies. 90% genezing na twee weken, vaakis wel een tweede behandeling nodig.

BijwerkingenLokale irritiatie, jeuk, branderig gevoel en roodheid van de huidis mogelijk.

AandachtspuntenContact met ogen, slijmvliezen en huidlaesies vermijden. Nietgebruiken bij uitgebreide open wonden. Bij orale inname doorkinderen bestaat de kans op maag-darmklachten en alcoholin-toxicatie. Na applicatie handen goed wassen.

RAS-remmers

WerkzaamheidHartfalenBehandeling met ACE-remmers verlengt de verwachte overlevingen doet de klachten afnemen, evenals de kans op ziekenhuis-opnames wegens acute verslechtering van hartfalen.Behandeling met AII-antagonisten doet de klachten afnemen,evenals de kans op ziekenhuisopnames wegens acute verslech-


tering van hartfalen, en verbetert de ventrikelfunctie. De kans opcardiovasculaire mortaliteit wordt verkleind.

RaynaudfenomeenBeperkt onderzoek van geringe omvang laat van losartan enigeffect zien.

Cardiovasculair risicomanagement (CVRM)RAS-remmers verlagen de bloeddruk bij essentiele en renovas-culaire hypertensie, vergelijkbaar met diuretica, betablokkers encalciumantagonisten. Bij ongeveer 60% van de patienten metlichte tot matige hypertensie wordt een normale bloeddruk be-reikt. Werkzaamheid op het terugdringen van de mortaliteit enmorbiditeit van hart- en vaatziekten ligt in dezelfde orde vangrootte als dat van diuretica en betablokkers.

WerkingRAS-remmers worden verdeeld in ACE-remmers (zoals capto-pril, enalapril, trandalopril, perindopril) en angiotensine II-an-tagonisten (losartan en valsartan); alle geven vasodilatatie.

BijwerkingenHoofdpijn, duizeligheid, orthostatische hypotensie (vooral naeerste dosis), prikkelhoest, smaakstoornissen, angioneurotischoedeem, nierfunctieverslechtering, hyperkaliemie, bij aortaklep-stenose kan ernstige hypotensie optreden.Bij angiotensine II-antagonisten (bijv. losartan of valsartan) geenof minder prikkelhoest.

InteractiesGebruik RAS-remmers niet samen met kaliumsparende diuretica(dit geldt niet voor spironolacton). Bij het starten van RAS-rem-mers tijdens behandeling van hartfalen met diuretica kan eensterke bloeddrukdaling optreden; stop diureticum 1 dag voorstarten RAS-remmer. NSAID’s kunnen het antihypertensieve ef-fect van RAS-remmers verminderen: controleer zo nodig debloeddruk en let op tekenen van hartfalen. Bij gelijktijdig gebruikmet lithium is de kans op lithiumintoxicatie verhoogd.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Aandachtspunten– begin met een lage dosering en hoog langzaam op om hypo-

tensieve reacties bij aanvang van de therapie te vermijden– controleer voor het starten en na 2 weken de nierfunctie door

een serumkreatininebepaling

Terughoudendheid is geboden bij nierarteriestenose, ernstighartfalen, hypotensie, hyponatriemie en hypovolemie.

rehydratievloeistof (oraal)

WerkzaamheidDiarree (acute)ORS heeft geen invloed op de duur van de diarree, maar iswerkzaam in het voorkomen en behandelen van dehydratie.

AandachtspuntenZelf bereiden met glucose en keukenzout kan tot fouten in desamenstelling leiden; adviseer een kant-en-klare samenstelling.

retinoıden (dermaal)

WerkzaamheidAcneTretinoıne en adapaleen zijn goed werkzame lokale middelentegen comedonen.

BijwerkingenLokale irritatie, branderigheid, erytheem, droge huid, schilferingen fotosensibilisatie. De acne kan in de eerste behandelwekenverergeren.

AandachtspuntenNiet gelijktijdig met benzoylperoxide gebruiken.Contact met ogen en slijmvliezen of beschadigde huid vermijden.Niet gebruiken bij patienten met zonnebrand.


seleensulfide

WerkzaamheidPityriasis versicolorBij pytiriasis geeft seleensulfide vaker recidieven dan een imida-zolderivaat.

BijwerkingenRuikt onaangenaam en veroorzaakt lokale irritatie van de huid.Haar en hoofdhuid kunnen sneller vet worden. Bij veelvuldigtoepassen kan het haar uitvallen.

AandachtspuntenNiet op de ogen of genitalia aanbrengen.

serotonineheropnameremmers (SSRI’s)

WerkzaamheidDepressieSSRI’s (fluvoxamine, fluoxetine, paroxetine, sertraline, venlafa-xine) zijn even werkzaam als de klassieke antidepressiva bij eenernstige depressie. Effect treedt pas na 1-2 weken op, bij eenkwart pas na 4 weken.

BijwerkingenMisselijkheid (25%), diarree (20%), sedatie, agitatie, slapeloos-heid, manie, droge mond en wazig zien.

InteractiesFluoxetine niet combineren met MAO-remmers; MAO-remmers2 weken voor begin stoppen, omgekeerd 5 weken voor beginMAO-remmer stoppen met fluoxetine.SSRI’s geven in combinatie met NSAID’s een extra verhoogdrisico van een maagbloeding; ze versterken mogelijk het effectvan orale anticoagulantia.

AandachtspuntenEr zijn weinig gegevens over overdosering. Mogelijke verschijn-selen zijn tachycardie, sufheid, tremor en misselijkheid.Fluoxetine, sertraline en citalopram hebben bij zwangerschap devoorkeur, als een SSRI geındiceerd is. Paroxetine en sertraline


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

gaan minder over in de moedermelk en hebben daarom bijlactatie de voorkeur.

serotoninereceptoragonisten (triptanen)

WerkzaamheidMigraine bij volwassenenBij subcutane toediening van sumatriptan reageert ongeveer 80%binnen 1-2 uur met belangrijke vermindering van de ernst van dehoofdpijn (tegen placebo ongeveer 35%). Binnen 24 uur keert bijongeveer 40% de hoofdpijn terug. Na orale toediening reageertbijna twee derde van de patienten. De hoofdpijn keert ook hier bijongeveer 40% terug. Oraal sumatriptan is niet effectiever dan decombinatie van metoclopramide en acetylsalicylzuur.

BijwerkingenPijn en lokale roodheid na injectie. Misselijkheid en braken,tintelend gevoel, warmtesensaties in nek of borst, duizeligheid,malaise, vermoeidheid. Minder vaak (3-5%) zwaar gevoel op deborst of elders in het lichaam. Incidenteel angina pectoris, hart-infarct, ventriculaire aritmie en voorbijgaande hypertensie.

InteractiesNiet combineren met ergotamine. Interacties mogelijk met se-rotonerge middelen (zoals SSRI’s en serotonerge TCA’s) en metMAO-remmers en lithium.

sulfonamiden en trimetoprim

WerkzaamheidProstatitis (acute)Cotrimoxazol is effectief bij gecompliceerde urineweginfecties

WerkingWerkingsspectrum– grampositieve bacterien– gramnegatieve bacterien (enterokokken en Pseudomonas ae-

ruginosa zijn van nature resistent; er is een matige activiteittegen E.coli)


– het werkingsspectrum van trimethoprim is vergelijkbaar metdat van de sulfonamiden, maar trimethoprim is beter werk-zaam tegen E.coli

BijwerkingenMisselijkheid, braken, anorexie, overgevoeligheidsreacties,vooral allergische huidreacties, vaker maculopapulair dan urti-carieel (1-3%).

InteractiesSulfonamiden kunnen de hypoglykemische effecten van oraleantidiabetica (sulfonylureumderivaten) versterken. Cotrimoxazolen trimethoprim kunnen de fenytoıneconcentratie verhogen. Bijcombinatie met orale anticoagulantia is de kans op bloedingenverhoogd.

Contra-indicatiesNiet gebruiken tijdens zwangerschap en bij gebruik van oraleanticoagulantia (cumarinederivaten).

sulfonylureumderivaten

WerkingMiddelen als tolbutamide, glimepiride en gliclazide bevorderende afgifte van insuline door de betacellen van de pancreas waar-door de glucosewaarde daalt. Ze hebben een goede respons bij60 tot 70% van de patienten. Ze geven een gemiddelde verlagingvan het nuchtere glucosegehalte met 3 mmol/l; effecten oppostprandiale waarden zijn minder constant.De tweedegeneratiepreparaten zijn op gewichtsbasis sterkerwerkend.

Bijwerkingen2% van de patienten staakt het gebruik door bijwerkingen. Meestvoorkomende bijwerkingen: gewichtstoename (2-5 kg), misse-lijkheid, braken, diarree, huidreacties, alcoholflushes en zeldenagranulocytose. Verder hypoglykemie; risicofactoren daarvoorzijn leeftijd > 60 jaar, verminderde nierfunctie, slechte voe-dingstoestand en gebruik van meer geneesmiddelen.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

InteractiesNiet-selectieve betablokkers kunnen verschijnselen van hypogly-kemie maskeren en herstel tot normoglykemie vertragen. Ge-lijktijdig alcoholgebruik kan flushing en hoofdpijn geven. Hogedoses salicylaten en sulfonamideantibiotica kunnen het hypo-glykemische effect versterken. ACE-remmers kunnen bij het be-gin het hypoglykemische effect versterken. MAO-remmers kun-nen een hypoglykemisch effect teweegbrengen. Corticosteroıdenen thiazidediuretica hebben een bloedglucoseverhogend effect.

sympathicomimetica

WerkingNa intramusculaire toediening begint de werking van adrenaline(epinefrine) na 3-5 minuten.

BijwerkingenHartkloppingen, ritmestoornissen, angst, rusteloosheid enhoofdpijn.

InteractiesBetablokkers antagoneren het betareceptorstimulerende effect.

teerpreparaten

WerkzaamheidConstitutioneel eczeemTeerpreparaten lijken even werkzaam als klasse 1- en 2- cortico-steroıden.

BijwerkingenOnaangename geur, verkleuring van textiel, teerfolliculitis (be-handeling tijdelijk stoppen en corticosteroıd geven), allergischcontacteczeem en overgevoeligheid voor licht.

AandachtspuntenNeem teerlaag met plantaardige olie af en voorkom blootstellingaan zonlicht.


tetracyclinen

WerkzaamheidAcneOrale antimicrobiele middelen geven na 2-6 weken verbeteringvan verschijnselen. Bij acne conglobata is het effect meestal on-voldoende.

RosaceaHeeft waarschijnlijk een gunstig effect (bij ongeveer 70% van depatienten trad een verbetering op).

Dermatitis perioralisEen dubbelblinde dubbeldummy gerandomiseerde studie mettetracycline (oraal 250 mg 2x daags) of metronidazolcreme 1%(2x daags) onder 108 patienten liet na 4 en na 8 weken bij beidemiddelen een siginificante verbetering zien. In de tetracycline-groep werd na 8 weken door 49 van de 51 patienten verbeteringondervonden tegenover 41 van de 46 patienten met lokaal me-tronidazol.

WerkingWerkingsspectrumTetracyline en doxycyline: grampositieve kokken en gramnega-tieve kokken; de meeste staafvormige bacterien (Proteus enPseudomonas zijn meestal resistent); Chlamydia sp., Rickettsiae,Mycoplasma, spirocheten.

BijwerkingenMisselijkheid, braken en diarree. Gebitsverkleuring bij kinderen,fotosensitiviteit, pigmentatie van de huid en andere organen.Allergische reacties op tetracyclinen komen in vergelijking metpenicillinen half zo vaak voor.

InteractiesCombinatie met aluminium-, calcium-, ijzer- en magnesiumbe-vattende preparaten vermindert de absorptie (zoals antacida enmelk) door vorming van onoplosbare complexen.Carbamazepine en fenytoıne kunnen de doxycyclineconcentratieverlagen. Tetracyclinen kunnen de werkzaamheid van orale


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

anticonceptiva verminderen. Het advies is tijdens een kuur en tot7 dagen daarna te zorgen voor aanvullende anticonceptie.De werking van orale anticoagulantia kan worden versterkt.

Contra-indicatiesDoor de schadelijke werking op bot- en tandweefsel is de toe-passing van tetracyclinen tijdens de gehele periode van zwan-gerschap alsook bij kinderen tot 8 jaar gecontra-indiceerd.Bij kinderen van 8 tot 13 jaar wordt aangeraden terughoudend tezijn met tetracyclinen, onder meer in verband met de ontwikke-ling van de derde molaren.

AandachtspuntenTussen tetracyclinen onderling bestaat kruisresistentie en kruis-overgevoeligheid.Aanbevolen wordt de capsules en tabletten in zittende of staandehouding in te nemen met voldoende water of thee om erosies vande slokdarm te voorkomen.

thiazolidinedionen

WerkingPioglitazon verlaagt de glucose-, insuline-, triglyceriden- en vet-zuurplasmawaarden.

BijwerkingenGewichtstoename (ongeveer 4 kg) door vochtretentie komt re-gelmatig voor.

InteractiesNiet gebruiken in combinatie met insuline (risico van hartfalen),kans op oedeem bij gelijktijdig gebruik met NSAID.

Contra-indicaties(Anamnestisch) hartfalen, leverfunctiestoornissen (2,5 maalverhoogde ALAT-spiegel).

AandachtspuntenGeadviseerd wordt de leverfunctie te controleren voor de startvan de behandeling en zo nodig bij symptomen van levertoxici-teit (anorexie, misselijkheid, braken, abdominale pijn).


thyreomimetica

WerkingLevothyroxine is werkzaam als suppletietherapie bij alle vormenvan hypothyreoıdie. Ook wordt het gebruikt als toevoeging aanthyreostatica bij de behandeling van hyperthyreoıdie.

BijwerkingenOverdosering kan klachten geven zoals nervositeit, tremoren,palpitaties, hypertensie, (toename van) angina pectoris, diarree,braken, gewichtsverlies, hoofdpijn en koorts. Zelden komenovergevoeligheidsreacties of jeuk voor. Bij langdurig gebruik vanhoge doses, die leiden tot te (onmeetbaar) lage TSH-spiegels,kan osteoporose optreden.

InteractiesGelijktijdige inname van thyreomimetica met ijzerpreparaten,antacida, sucralfaat en cholesterolverlagende middelen moetvermeden worden; versterkt het effect van anticoagulantia.

AandachtspuntenOp een lege maag en elke dag op een vast tijdstip innemen. Laatde patient bij voorkeur steeds hetzelfde merk gebruiken in ver-band met mogelijke absorptie verschillen.

thyreostatica

WerkingDe thionamiden (carbimazol, thiamazol) remmen de synthesevan thyroxine.

BijwerkingenBij 1-5% van de patienten ontstaat exantheem, koorts, misselijk-heid, paresthesieen, gewrichtspijnen of voorbijgaande leukope-nie. Kruisovergevoeligheid tussen thyreostatica kan voorkomen.In de eerste 3 maanden van de behandeling ontstaat bij 0,2 tot0,5% van de patienten agranulocytose; instrueer de patient bijsymptomen van agranulocytose (keelpijn en koorts) direct con-tact op te nemen met de (dienstdoende) arts voor een cito-bloedonderzoek.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

InteractiesKan het effect van cumarineanticoagulantia verminderen.

AandachtspuntenZwangerschap dient tijdens het gebruik van carbimazol en thia-mazol te worden voorkomen vanwege de risico van schadelijkeeffecten op de vrucht. Tijdens zwangerschap en lactatie heeftpropylthiouracil de voorkeur.

triazolen

WerkingFluconazol en itraconazol hebben een breed antimycotischspectrum; breder dan de imidazolen.

BijwerkingenFluconazol: misselijkheid (2%), braken, buikpijn (1%), hoofdpijn(1-2%), zelden stijging leverenzymen.Itraconazol: maag-darmstoornissen (2-5%), hoofdpijn, zeldenstijging leverenzymen.

InteractiesItraconazol kan de eliminatie van digoxine en carbamazepinevertragen. Maagzuurverlagende middelen verminderen de re-sorptie van itraconazol. Metabolisering vindt plaats via CYP-3A4in de lever; daarom is interactie mogelijk met verschillendemiddelen die ook via dit enzym gemetaboliseerd worden (zoalsde meeste statines) met kans op hartritmestoornissen.Fluconazol kan het effect van orale anticoagulantia, orale anti-diabetica (sulfonylureumderivaten) en fenytoıne versterken.Extra controle door de trombosedienst is bij beide middelennoodzakelijk.

Contra-indicatiesNiet geven bij bestaande leverschadeFluconazol: ZwangerschapItraconazol: Zwangerschap en lactatie

AandachtspuntenBij langduriger gebruik van itraconazol (> 4 weken) leverfunctiecontroleren.


trombocytenaggregatieremmers

WerkzaamheidTIA / CVAAcetylsalicylzuur en carbasalaatcalcium verminderen zowel dekans op het doormaken van een niet-dodelijk herseninfarct alseen niet-dodelijk myocardinfarct met circa 25%.Dipyridamol heeft een relevant aanvullend preventief effect.

Angina pectoris, stabielHet nut van acetylsalicylzuur is aangetoond bij patienten metcoronairlijden, waaronder stabiele en instabiele angina pectoris.

Acuut coronair syndroomAcetylsalicylzuur heeft een gunstig effect op zowel de overlevingen de reınfarcering (ook na trombolyse) als op het ontwikkelenvan een CVA, naast het relatief lage risico op bijwerkingen.Clopidogrel heeft een aanvullend antitrombotisch effect; wordttijdelijk gelijktijdig gegeven met acetylsalicylzuur bij een acuutcoronair syndroom zonder ST-stijging.

WerkingWerkingsduur: 4-6 dagen na staken van de behandeling.

BijwerkingenAcetylsalicylzuur: maag-darmstoornissen zoals misselijkheid,zuurbranden, pijn in epigastrio, zowel door lokaal als systemischeffect. Erosies of ulceraties kunnen optreden zonder dat erklachten zijn.Renale bijwerkingen: acute en chronische nierinsufficientie, ne-frotisch syndroom, interstitiele nefritis, papilnecrose en stoor-nissen in de water- en elektrolytenhuishouding. Overgevoelig-heidsreacties zoals bronchospasme, angio-oedeem, urticaria enhuiduitslag. Verder komen hoofdpijn, verwardheid, duizeligheiden bloeddyscrasieen (zelden) voor. Astmapatienten kunnen meteen ernstige astma-aanval reageren (aangeboren overgevoelig-heid).Clopidogrel: vaak maag-darmklachten: buikpijn, dyspepsie, di-arree, misselijkheid; bloedingen (o.a. van maag, subcutaan enintracerebraal); verder huiduitslag en jeuk; hoofdpijn, duizelig-heid, paresthesieen, leverfunctiestoornissen.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Dipyridamol: door vasodilatatie kunnen hoofdpijn, duizeligheid,bloeddrukdaling, ‘flushing’ en tachycardie optreden. Tevensmaag-darmklachten: misselijkheid, diarree. Soms spierpijn enovergevoeligheidsreacties: bronchoconstrictie, huiduitslagen enurticaria.

InteractiesAcetylsalicylzuur: gelijktijdig corticosteroıd- of alcoholgebruikvergroot de kans op een ulcus pepticum.Bij gebruik van orale anticoagulantia geen acetylsalicylzuur ge-bruiken; andere NSAID’s kunnen een voorbijgaande sterkereantistolling veroorzaken.Salicylaten versterken het hypoglykemisch effect van orale anti-diabetica.NSAID’s kunnen de natriuretische werking van diuretica ver-minderen of tenietdoen: controleer op oedeem of op hypertensie.NSAID’s kunnen de antihypertensieve werking van ACE-rem-mers verminderen: controleer de bloeddruk bij gelijktijdig ge-bruik langer dan 2 weken. NSAID’s kunnen de uitscheiding vandigoxine en lithium verminderen. De dosering zo nodig verla-gen. De concentratie van valproınezuur stijgt bij gebruik vanacetylsalicylzuur.Clopidogrel: versterkt de antitrombotische werking van acetyl-salicylzuur; verhoogt daardoor de kans op bloedingen bij gelijk-tijdige toediening, ook van heparine en trombolytica. Combineerclopidogrel niet met (es)omeprazol maar kies een andere pro-tonpompremmer, zoals pantoprazol, als een combinatie geındi-ceerd is.Dipyridamol: voorzichtigheid is geboden bij ernstige corono-naire vaataandoeningen.

Contra-indicatiesAcetylsalicylzuur: actief ulcus pepticum, gastro-intestinale bloe-ding, cerebrovasculaire bloeding, hemorragische diathese, be-kende overgevoeligheidsreacties op een NSAID of salicylaten.Clopidogrel: ernstige leverfunctiestoornis, pathologische bloe-dingen (bijv. van maag en intracerebraal). Niet geven tijdenszwangerschap en lactatie.Dipyridamol: niet geven tijdens zwangerschap en lactatie.


AandachtspuntenBij een overdosis salicylaten kan salicylaatintoxicatie ontstaan:oorsuizen, duizeligheid, verwardheid en hoofdpijn.Geef bij allergie voor salicylaten clopidogrel.

uricostatica

WerkingDe urinezuurspiegel wordt bij een dagelijkse dosering van 300mg allopurinol gereduceerd met 35%. Bestaande urinezuurde-pots verdwijnen vaak na 6-12 maanden.

BijwerkingenOvergevoeligheidsreacties met exantheem en jeuk (2% dan the-rapie staken), maag-darmklachten en zelden leukopenie. Bij 15%jichtaanval gedurende eerste maand.

InteractiesBij gelijktijdig gebruik van amoxicilline is de kans op huidreac-ties verhoogd. Allopurinol verhoogt bij hogere doseringen despiegel van theofylline en mogelijk van anticoagulantia.

Contra-indicatiesNiet starten tijdens jichtaanval.

AandachtspuntenOm de kans op een jichtaanval te verminderen moet de doseringlangzaam worden opgevoerd.

uricosurica

WerkingMet benzbromaron daalt de uraatspiegel in serum en weefselvocht met ongeveer 60%.

BijwerkingenDoor daling van de urinezuurconcentratie kunnen bestaandeneerslagen oplossen, waardoor een jichtaanval kan ontstaan (bij15% in de eerste maand). Verder: kans op niersteenvorming,maagklachten en diarree.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

InteractiesVerhoogt de bloedspiegels van penicillines, NSAID’s en metho-trexaat. Door acetylsalicylzuur kan het effect van probenecidworden verminderd.

Contra-indicatiesNiet gebruiken tijdens een jichtaanval, bij overgevoeligheid, bijnierstenen in anamnese en bij creatinineklaring < 30 ml/min.

urospasmolytica

WerkzaamheidUrine-incontinentieUrospasmolytica (darifenacine, solifenacine, tolterodine, oxybu-tynine) hebben een vrij gering extra effect (placebo-effect: 30-40%). Van flavoxaat is de werkzaamheid niet aangetoond.

WerkingVerminderen de contracties van de detrusor door een antago-nistisch effect op de muscarinereceptoren.

BijwerkingenDroge mond, visusproblemen, hoofdpijn, sufheid, buikpijn,misselijkheid en obstipatie. Deze anticholinerge neveneffectenkomen vooral bij oxybutinine oraal voor; iets minder bij depleister voor transdermale toediening.

InteractiesCombinatie met krachtige CYP3A4-remmers zoals ketoconazolen itraconazol is gecontra-indiceerd. Combinatie met matigeCYP3A4-remmers zoals de macroliden, SSRI’s en terbinafine kaneen verhoogde blootstelling veroorzaken. Ook is voorzichtigheidgeboden bij combinatie met middelen die het QT-interval ver-lengen. De anticholinerge (parasympathicolytische) bijwerkin-gen worden versterkt door combinatie met andere middelen metdeze bijwerkingen, zoals de TCA’s.


vitamine B12

WerkingHydroxocobalamine wordt i.m. geınjecteerd als substitutiethe-rapie.

BijwerkingenAllergische reacties komen zelden voor.

vitamine D (oraal)

WerkingColecalciferol bevordert de calcium- en fosfaatresorptie uit hetmaag-darmkanaal en de terugresorptie van calcium door denieren en mobiliseert het calcium uit botweefsel.

BijwerkingenHypercalciemie, vooral bij hoge doseringen. Symptomen hier-van: vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid, ataxie, dorst, poly-dipsie, polyurie, anorexie, misselijkheid, braken, diarree, con-vulsies. Na langere tijd: nierstenen, nierfunctiestoornis, pancre-atitis, cataract.

InteractiesGelijktijdig gebruik van digoxine kan leiden tot hartritmestoor-nissen. Paraffine vermindert de resorptie in de darm. Cortico-steroıden kunnen de respons op colecalciferol verlagen.

Contra-indicatiesHypercalciemie, hyperparathyreoıdie, sarcoıdosis.

AandachtspuntenNierfunctie vaker controleren ingeval deze gestoord was.

vitamine D3-analoga (dermaal)

WerkzaamheidPsoriasisCalcipotriol is bij psoriasis ongeveer even werkzaam als cortico-steroıden klasse 3 en 4 en ditranol.


Deel

2Geneesm

iddelgroepen

Bijwerkingen10-20%: voorbijgaande irritatie, brandend, stekend gevoel, ery-theem, droge huid. 2-5% eczeem, urticaria. Bij overdoseringkans op hypercalciemie.

InteractiesSalicylzuur inactiveert calcipotriol.

AandachtspuntenNiet gebruiken bij kinderen, niet op het gezicht en niet in delichaamsplooien, niet bij stoornissen in het calciummetabo-lisme. Na applicatie de handen goed wassen.

zure oordruppels

WerkzaamheidOtitis externaGenezingspercentages varieren van 75 tot 100% na 2 weken be-handeling.

WerkingZure oordruppels (met aluminiumacetotartraat) werken antibac-terieel en bevorderen de natuurlijke weerstand van de gehoor-ganghuid.

BijwerkingenLokale irritatie

AandachtspuntenBij trommelvliesperforatie alleen 1 : 10 verdunde aluminiumace-totartraat oordruppels geven.


Deel 3 Transcriptietabellen

Transcriptietabellenformularium editie 2011

Generieke naam Specialitenaam

acetylsalicylzuur/metoclopramide Migrafin

adapaleen Differin

aluminiumacetotartraat Alucet

atorvastatine Lipitor

azelastine Allergodil, Oculastin, OtrivinAzelastine

benzathinebenzylpenicilline Penidural

benzbromaron Desuric

budesonide/formoterol Symbicort

bupropion Wellbutrin XR, Zyban

candesartan Atacand

candesartan/hydrochloorthiazide Atacand plus

carbomeer Ooggel: Dry Eye, Lacrinorm, Lipo-sic, Siccafluid gel en unidose, ThiloTears, Vidisic Carbogel

chloorhexidine Corsodyl, Sterilon, Hibisol, Hibi-scrub

clemastine Tavegil

colecalciferol Devaron

darifenacine Emselex

desogestrel Cerazette

dimeticon XT-Luis

dimetindeen Fenistil

dydrogesteron Duphaston



epinefrine voorgevulde spuit Anapen, EpiPen

esomeprazol Nexium

estradiol/dydrogesteron Femoston

estradiol/norethisteron Trisequens

estriol Synapause-E3

feneticilline Broxil

fenoterol Berotec

fenoterol/ipratropium Berodual

fenylefrine Visadron, Boradrine

formoterol Foradil, Oxis

formeterol/beclometason Foster

formeterol/budesonide Symbicort

fosfomycine Monuril

fusidinezuur ooggel Fucithalmic

fytomenadion Konakion

glucagon voorgevulde spuit Glucagen

imiquimod Aldara

ivermectine Stromectol

lactitol Importal

lansoprazol Prezal

levocabastine Livocab

levonorgestrel Norlevo tab, Postinor tab, Mirenaspiraal

lidocaıne Xylocaıne

lidocaıne/prilocaıne Emla

lynestrenol Orgametril

macrogol Forlax

macrogol/elektrolyten Colofort, Endofalk,, Klean-Prep,Molaxole, Movicolon, Moviprep,Transipeg



malathion Prioderm

medroxyprogesteron Depo-Provera, Megestron, Provera,Sayana

methylprednisolon injectievloeistof Depo-Medrol, Solu-Medrol

natriumdocusaat/glycerol Docusaat klysma, Norgalax

natriumdocusaat/sorbitol Klyx

natriumfosfaat rectaal Colex Klysma

natriumlaurylsulfoacetaat/natriumci-traat/sorbitol

Microlax

niclosamide Yomesan

nicotinepreparaten Nicorette, Nicotinell, Nicopass,Nicopatch, Niquitin

nitrendipine Baypress

norethisteron Primolut N

nortriptyline Nortrilen

olopatadine Opatanol

oseltamivir Tamiflu

permetrine Loxazol

pioglitazon Actos

pioglitazon/metformine Competact

plantago ovata poeder Metamucil, Psylliumvezels , Volco-lon

podofyllotoxine Condyline, Wartec

polymyxine-B/trimethoprim Polytrim

povidonjood Betadine

prednisolon (oogdruppels/zalf) Prednisolon Minims, Pred Forte,Ultracortenol

psylliumzaad Metamucil, Plantago ovata poeder,Psylliumvezels, Volcolon

risedroninezuur Actonel

rizatriptan Maxalt

Transcriptietabellen formularium editie 2011 469

Deel

3Tran

scriptietabellen


salbutamol/ipratropium Combivent

salmeterol Serevent

salmeterol/fluticason Seretide

scopolamine pleister Scopoderm TTS

seleensulfide Selsun

sennosiden X-Praep

solifenacine Vesicare

sterculiagom Normacol

thiamazol Strumazol

tiotropium Spiriva

tolterodine Detrusitol

triamcinolonacetonide injectie Kenacort-A

ulipristal Ellaone

valsartan Diovan

valsartan/amlodipine Exforge

valsartan/hydrochloorthiazide Co-Diovan

zanamivir Relenza

zolmitriptan Zomig

Specialitenaam Generieke naam

Actonel risedroninezuur

Actos pioglitazon

Aldara imiquimod

Allergodil azelastine

Alucet aluminiumacetotartraat

Anapen epinefrine voorgevulde spuit

Atacand candesartan

Atacand plus candesartan/hydrochloorthiazide



Baypress nitrendipine

Berodual fenoterol/ipratropium

Berotec fenoterol

Betadine povidonjood

Boradrine fenylefrine

Broxil feneticilline

Cerazette desogestrel

Co-Diovan valsartan/hydrochloorthiazide

Colex Klysma natriumfosfaat rectaal

Colofort macrogol/elektrolyten

Combivent salbutamol/ipratropium

Competact pioglitazon/metformine

Condyline podofyllotoxine

Corsodyl chloorhexidine

Depo-Medrol methylprednisolon injectievloeistof

Depo Provera medroxyprogesteron injectiespuit

Desuric benzbromaron

Detrusitol tolterodine

Devaron colecalciferol

Differin adapaleen

Diovan valsartan

Docusaat klysma natriumdocusaat/glycerol

Drye Eye carbomeer ooggel

Duphaston dydrogesteron

Ellaone ulipristal

Emla lidocaıne/prilocaıne

Emselex darifenacine

Endofalk macrogol/elektrolyten

EpiPen epinefrine voorgevulde spuit


Deel

3Tran

scriptietabellen


Exforge valsartan/amlodipine

Femoston estradiol/dydrogesteron

Fenistil dimetindeen

Forlax macrogol

Fucithalmic fusidinezuur ooggel

Glucagen glucagon voorgevulde spuit

Hibisol, Hibiscrub chloorhexidine

Importal lactitol

Kenacort-A triamcinolonacetonide injectie

Klean-Prep macrogol/elektrolyten

Klyx natriumdocusaat/sorbitol

Konakion fytomenadion

Lacrinorm carbomeer ooggel

Lipitor atorvastatine

Liposic carbomeer ooggel

Livocab levocabastine

Loxazol permetrine

Maxalt rizatriptan

Megestron medroxyprogesteron injectiespuit

Metamucil psylliumzaad, plantago ovata poe-der

Microlax natriumlaurylsulfoacetaat/natrium-citraat/sorbitol

Migrafin acetylsalicylzuur/metoclopramide

Mirena levonorgestrel bevattend spiraal

Molaxole macrogol/elektrolyten

Monuril fosfomycine

Movicolon macrogol/elektrolyten

Moviprep macrogol/elektrolyten

Nexium esomeprazol



Nicotinell, Nicopass, Nicorette nicotine vervangende middelen

Nicopath, Niquitin

Norgalax natriumdocusaat/glycerol

Norlevo levonorgestrel

Normacol sterculiagom

Nortrilen nortriptyline

Oculastin azelastine

Opatanol olopatadine

Orgametril lynestrenol

Otrivin xylometazoline

Otrivin Azelastine azelastine

Penidural benzathinebenzylpenicilline

Polytrim polymyxine-B/trimethoprim

Postinor levonorgestrel

Pred Forte, Prednisolon Minims prednisolon (oogdruppels)

Prezal lansoprazol

Primolut N norethisteron

Prioderm malathion

Provera medroxyprogesteron

Psyllium plantago ovata poeder

Relenza zanamivir

Sayana medroxyprogesteron injectiespuit

Scopoderm TTS scopolamine pleister

Selsun seleensulfide

Seretide salmeterol/fluticason

Serevent salmeterol

Siccafluid carbomeer ooggel en unidose

Solu-Medrol methylprednisolon injectievloeistof

Spiriva tiotropium


Deel

3Tran

scriptietabellen


Sterilon chloorhexidine

Stromectol ivermectin

Strumazol thiamazol

Symbicort formoterol /budesonide

Synapause-E3 estriol

Tamiflu oseltamivir

Tavegil clemastine

Thilo Tears carbomeer ooggel

Transipeg macrogol/elektrolyten

Trisequens estradiol/norethisteron

Ultracortenol prednisolon oogzalf

Vesicare solifenacine

Vidisic Carbogel carbomeer ooggel

Visadron fenylefrine

Volcolon psylliumzaad, plantago ovatapoeder

Wartec podofyllotoxine

Wellbutrin XR bupropion

X-Praep sennosiden

XTLuis dimeticon

Xylocaıne lidocaıne

Yomesan niclosamide

Zomig zolmitriptan

Zyban bupropion


Deel 4 Trefwoordenregister

Register

De cursief gedrukte paginanummers verwijzen naar de informa-tie over geneesmiddelgroepen in Deel 2.

aaambeien 134aarsmaden 151abces 200acenocoumarol 367

–, atriumfibrilleren 79–, diepe veneuze trombose 93–, TIA/CVA bij atriumfibrille-

ren 51acetylsalicylzuur 459

–, ACS met klachten in rust 71–, ACS zonder klachten in rust

72–, angina pectoris 68–, atriumfibrilleren 79–, hypertensie met coronaire

hartziekte 62–, na myocardinfarct 74–, perifeer arterieel vaatlijden

89–, TIA/CVA 50

acetylsalicylzuur/metoclopramide433–, migraine 43

achillespeestendinitis, hielpijn/calcaneodynie 328

aciclovir, lokaal 376–, herpes conjunctivitis 303–, herpes labialis 234

aciclovir, oraal 376

–, herpes genitalis, profylaxe195

–, herpes genitalis, zwangere195

–, herpes labialis, profylaxe234

–, herpes zoster 236acne 201

–, conglobata 202–, vulgaris 201

acne ectopica 236acne inversa 236acute dystonie 52acuut coronair syndroom 71


72adapaleen 450

–, acne vulgaris 201aerofagie 134aften/stomatitis aftosa 276alcoholgebruik (problematisch)

352–, onthoudingsverschijnselen

352–, suppletie vitamine B1 352

alendroninezuur 383–, osteoporose 335–, polymyalgia rheumatica/

arteriıtis temporalis 338alfareceptorblokkers 363

Deel

4Register


alfuzosine 363–, prostaathypertrofie 162

algeldraat/magnesiumhydroxide365–, maagklachten 120

allergisch contacteczeem 217allergische conjunctivitis 301allopurinol 461

–, jicht 331allylaminen 364alopecia androgenetica 204alopecia areata 204aluminiumacetotartraat oordrup-

pels 464–, otitis externa 298

aluminiumhydroxychloride 366–, antizweetmiddel 238–, pitted keratolysis 252

aluminiumkaliumsulfaat/salicyl-zuur 366–, antizweetmiddel 238

amiloride/hydrochloorthiazide400–, hypertensie met astma/

COPD 64–, hypertensie met diabetes

mellitus type 2 63–, hypertensie zonder comor-

biditeit 61amitriptyline 368

–, depressie 32–, neuropathische pijn 27–, trigeminusneuralgie 27

amlodipine 384–, hypertensie met astma/

COPD 64–, hypertensie met diabetes


biditeit 61amoxicilline 442

–, acute sinusitis: afwijkendbeloop 289

–, chlamydia, zwangere 187–, COPD, exacerbatie 115–, endocarditisprofylaxe 98–, endometritis 183–, eradicatie H. pylori 122–, erythema migrans (Lyme)

227–, gingivitis 280–, gonorroe, zwangere 188–, otitis media acuta 295–, pneumonie 102

amoxicilline/clavulaanzuur 442–, bijtwonden 205–, bijtwondinfectie 273–, epididymitis 161–, keelpijn (ernstig) 291–, paronychia 251–, UWI, gecompliceerd 154–, UWI, kinderen 156

anafylaxie 346anemie

–, ijzergebrek 55–, pernicieuze / foliumzuurde-

ficiente 56anesthetica (dermaal) 364angina pectoris, stabiel 67

–, aanvalsbehandeling 68–, onderhoudsbehandeling 68

angio-oedeem 268angststoornissen 29

–, medicamenteuze therapievan angststoornissen 30

–, podiumvrees 30animale mycose 221anogenitale wratten 192antacida 365

–, eerste episode van maag-klachten 120

anticoagulantia (cumarinen) 367anticonceptie, hormonaal 178anticonceptie, spiraal 180antidepressiva (klassieke, tricycli-

sche) 368


antidepressiva (serotonineherop-nameremmers) 451

anti-emetica 126antifibrinolytica 369antihistaminica 370antihistaminica (vertigo) 371anti-jeukmiddelen (dermaal) 365antimicrobiele middelen (lokaal)

372antipsychotica 374antiseptica 375antivirale middelen, lokaal 376antivirale middelen, oraal 376anti-zweetmiddelen 366

–, pitted keratolysis 252–, transpiratieklachten 238

anusfissuur 132arteriitis temporalis 336artritis/reumatoıde artritis 318artrose van de hand 319ascariasis (spoelworm) 150astma bij kinderen 104

–, exacerbatie 106–, t/m 6 jaar 105–, vanaf 6 jaar 106

astma bij volwassenen 109–, exacerbatie 111–, inspanningsastma 112

atenolol 380–, essentiele tremor 41

atopisch eczeem 211atorvastatine 51, 389

–, angina pectoris 68–, CVRM 67–, na myocardinfarct 74–, perifeer arterieel vaatlijden

89–, TIA/CVA 50

atriumfibrilleren 75–, antitrombotische behande-

ling 79–, verlaging ventrikelfrequentie

bij (mogelijk) hartfalen 78

–, verlaging ventrikelfrequentiezonder hartfalen 77

azelaınezuur 377–, melasma (persisterend sto-

rend) 248–, rosacea (papulopustels) 261

azelastine 371–, allergische rinitis 285–, conjunctivitis (allergisch)

301azijnzuur/hydrocortison oordrup-

pels 391–, otitis externa 298

azijnzuur/triamcinolonacetonideoordruppels 391–, otitis externa 298

azitromycine 424–, campylobacter 130–, cellulitis en erysipelas 209–, chlamydia 187–, diarree 130–, ecthyma ulcus 225–, endometritis 183–, epididymitis, venerisch 160–, erysipeloıd 226–, erythema migrans (Lyme)

227–, erythrasma 229–, folliculitis 232–, furunculose 232–, geınfecteerd eczeem 214–, geınfecteerde bursitis 322–, kinkhoest 99–, mastitis puerperalis 184–, morning-afterspiraal 182–, otitis media acuta 295–, pneumonie 102–, shigella 130–, uretritis, man 189

bbacteriele vaginose 176bacteriurie, asymptomatisch 153

Register 479

Deel

4Register

balanitis 208beclometason (inhalatie) 397

–, astma bij kinderen t/m 6 jaar105

–, astma bij kinderen vanaf 6jaar 106

–, astma bij volwassenen 110–, COPD 115

beclometason (neusspray) 394–, allergische rinitis 285–, niet-allergische rinitis 287

beclometason (rectaal) 398–, proctitis acute fase ( 2-6

weken ) 152–, proctitis remissiefase 152

bedplassen 166bekkenbodemoefeningen 165beleid na myocardinfarct 73Bell’s palsy 52bemoeilijkte mictie 162benigne prostaathyperplasie 162benzathinebenzylpenicilline 444,

467–, recidiverende cellulitis en

erysipelas 210–, syfilis 198

benzbromaron 461–, jicht 331

benzodiazepinen 378benzoylperoxide 379

–, acne vulgaris 201benzylbenzoaat 379

–, scabies 263benzylpenicilline 444

–, recidiverende cellulitis enerysipelas 210

–, syfilis 198berg 266beta-2-sympathicomimetica (per

inhalatie) 380betablokkers 380betamethason 391

–, contacteczeem 218

–, dermatitis solaris, jeuk 220–, droog eczeem 213–, psoriasis 258

bewegingsziekte 126biguaniden 382bijbalontsteking 159bijholteontsteking 288bijtwonden 204bijtwondinfectie 273biosynthetisch verbanden 206biperideen 440

–, acute dystonie 52bisacodyl 418

–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138

bisfosfonaten 383bisoprolol 380

–, systolisch hartfalen 82blaastraining 165blefaritis 304borborygmi 134borstklierontsteking 183botdichtheidsmeting (BDM) 333BPH 162BPPD, duizeligheid 38braken 126brandwond 206bronchitis (acute) 101budesonide (inhalatie) 397

–, astma bij kinderen t/m 6 jaar105

–, astma bij kinderen vanaf 6jaar 106

–, astma bij volwassenen 110–, COPD 115

budesonide (neusspray) 394–, allergische rinitis 285–, niet-allergische rinitis 287

budesonide (rectaal) 398–, proctitis acute fase ( 2-6

weken ) 152–, proctitis remissiefase 152

buikgriep 128


bumetanide 401–, acuut hartfalen 86–, diastolisch hartfalen 85–, systolisch hartfalen 82

bupropion 383–, stoppen met roken 354

bursitis prepatellaris & olecrani–, geınfecteerde bursitis 322–, niet-geınfecteerde bursitis

322bursitis prepatellaris en olecrani

321buspiron 384

–, angststoornissen 30

ccalcipotriol 463

–, psoriasis 258calciumantagonisten 384calciumcarbonaat 386

–, osteoporose 335–, polymyalgia rheumatica/

arteriıtis temporalis 338calciumcarbonaat/lactogluconaat

386–, osteoporose 335

calciumpreparaten 386Campylobacter 130candesartan 448

–, systolisch hartfalen 82candida-balanitis 208candida-vulvovaginitis 176candidiasis, oraal 281captopril 448

–, CVRM bij hypertensie zondercomorbiditeit 61

carbamazepine 386–, neuropathische pijn 27–, trigeminusneuralgie 27

carbasalaatcalcium (NSAID) 433–, algemeen schema pijnbe-

strijding 21–, koorts 350

–, migraine 43carbasalaatcalcium (TAR) 459


72–, na myocardinfarct 74–, TIA/CVA 50

carbomeer 417–, droge ogen 308–, perifere aangezichtsverlam-

ming 54cardiovasculair risicomanagement

(CVRM) 59–, cholesterolverlaging 66–, hypertensie met astma/

COPD 64–, hypertensie met coronaire

hartziekte 62–, hypertensie met diabetes


biditeit 61carpaletunnelsyndroom 323carvedilol 380

–, systolisch hartfalen 82cefalosporinen 387cefotaxim 387

–, epididymitis, venerisch 160–, gonorroe 188–, PID 191–, uretritis, man 189

cefuroxim 387–, epididymitis, venerisch 160–, gonorroe 188–, uretritis, man 189

cellulitis en erysipelas 208–, recidiverend 210

cetirizine 370–, allergische rinitis 285–, conjunctivitis (allergisch)

301–, hinderlijke jeuk bij water-

pokken 271

Register 481

Deel

4Register

–, pruritis senilis 257–, urticaria 269

cetomacrogol 411–, contacteczeem 218–, dermatitis perioralis 219–, droge huid 224–, droog eczeem 213–, herpes labialis 234

chalazion 305cheilitis angularis 283chinolonen 388chlamydia-infectie 186chloasma 247chlooramfenicol 372

–, bacteriele conjunctivitis 303–, cornea-erosie 307

chloordiazepoxide 378–, alcoholonthouding 352

chloorethylspray, abces 200chloorhexidine 375

–, aften 276–, foetor ex ore 279–, furunculose 232–, gingivitis 280

chloortalidon 402–, hartfalen, diastolisch 85–, hartfalen, systolisch 82–, hypertensie met astma/




biditeit 61cholesterolsyntheseremmers 389ciclopirox 408

–, dermatomycosen 222cimetidine 406

–, maagklachten 120cinnarizine 371

–, bewegingsziekte 127ciprofloxacine 388

–, epididymitis, venerisch 160–, gonorroe 188–, salmonella 130–, shigella 130–, uretritis, man 189–, UWI, gecompliceerd 155–, yersinia 131

claritromycine 424–, cellulitis en erysipelas 209–, ecthyma ulcus 225–, endometritis 183–, eradicatie H. pylori 122–, erythrasma 229–, furunculose 232–, geınfecteerde bursitis 322–, mastitis puerperalis 184–, oppervlakkige folliculitis

230–, otitis media acuta 295–, pneumonie 102–, recidief cellulitis, erysipelas

210clavus 245clemastine 370

–, anafylaxie 346climacteriele klachten 172clindamycine, lokaal 372

–, acne vulgaris 201–, hidradenitis 237

clindamycine, oraal 424–, bijtwonden 205–, endocarditisprofylaxe, geın-

fecteerd weefsel 97–, endocarditisprofylaxe, tand-

heelkunde 98clobetasol 391

–, psoriasis 258clomipramine 368

–, angststoornissen 30clonazepam 378

–, restless legs 48clonidine 389

–, climacteriele klachten 173


clopidogrel 459–, angina pectoris 68–, hypertensie met coronaire

hartziekte 62–, na myocardinfarct 74–, perifeer arterieel vaatlijden

89–, TIA/CVA 50

clorazepinezuur, psychose (acute)35

clotrimazol 409–, candida-vulvovaginitis 176

clusterhoofdpijn 47Cockcroft en Gault, formule van

15codeıne 407, 438

–, algemeen schema pijnbe-strijding 21

–, prikkelhoest 99colchicine 390

–, jicht 330colecalciferol 463


arteriıtis temporalis 338colitis ulcerosa (proctitis) 151combinatiepil 178comedonen 201condylomata acuminata 192conjunctivitis (allergisch) 301conjunctivitis (door contactaller-

gie) 306conjunctivitis (infectieus) 302

–, bacteriele conjunctivitis 303–, herpes conjunctivitis 303

constitutioneel eczeem 211–, droog eczeem 213–, eczeem behaarde hoofd 213–, geınfecteerd eczeem 214–, heftig jeukend eczeem 214–, niet droog eczeem 212

contacteczeem 217Contralumen Ultra 220

COPD 113–, acute exacerbatie COPD 115–, COPD 115

corneabeschadiging 307corpus alienum in oog 307corticosteroıd oogdruppels 390corticosteroıden

–, dermaal 391–, injectie 393–, neusspray 394–, oogdruppels 390–, oraal 395–, per inhalatie 397–, rectaal 398

corticosteroıdzure oordruppels391

cotrimoxazol 452–, epididymitis 161–, otitis media acuta 295–, salmonella 130–, shigella 130–, UWI, gecompliceerd 155–, UWI, kinderen 156–, yersinia 131

cromoglicinezuur 398–, allergische rinitis 285

cromonen 398cryotherapie (condylomata) 192cyclizine 371

–, bewegingsziekte 127–, misselijk/braken bij zwan-

gerschap 127cystitis 153

ddalteparine 417

–, diepe veneuze trombose 93darifenacine 462

–, urge-incontinentie 165dauwworm 211decompensatio cordis 80delier

Register 483

Deel

4Register

–, alcohol- of benzodiazepine-onttrekking 34

–, ouderen 33dementie met gedragsstoornissen

34depressie 31dermatitis perioralis 218dermatitis solaris 220dermatomycosen 221desinfectantia 375desinfecterende zeep 231desmopressine 398

–, enuresis nocturna 166desogestrel 446

–, hormonale anticonceptie178

dexamethason 393–, anafylaxie 346–, pseudokroep 104

diabetes mellitus type 2 311diarree 128diarree (acute)

–, met ernstig ziekzijn 130–, reizigersdiarree 129

diazepam 378–, angststoornissen 30–, depressie 32–, epileptisch insult 39–, koortsconvulsie 40–, slapeloosheid 37

diclofenac/misoprostol 433–, algemeen schema pijnbe-

strijding 21–, artritis/reumatoıde artritis

319–, artrose van de hand 320–, gonartrose 326–, jicht 330–, tendovaginitis van De Quer-

vain 342–, tromboflebitis 96

diclofenac-natrium 433


–, artritis/reumatoıde artritis319

–, artrose van de hand 320–, dysmenorroe 175–, gonartrose 326–, jicht 330–, koliekpijn (galsteen) 26–, migraine 43–, migraine rond menstruatie

44–, niersteenkoliek 164–, schouderklachten 340–, tendovaginitis van De Quer-

vain 342–, tromboflebitis 96–, vaginaal bloedverlies 169

diepe dermatomycosen 222diepe folliculitis 231diepe veneuze trombose 92digoxine 399

–, atriumfibrilleren met(mogelijk) hartfalen 78

–, atriumfibrilleren zonderhartfalen 77

–, systolisch hartfalen 82diltiazem 384

–, angina pectoris 68–, atriumfibrilleren zonder

hartfalen 77dimeticon 134dimetindeen 370

–, heftig jeukend eczeem 214–, urticaria 269

dioralyte 129dipyridamol 459

–, thrombocytenaggregatie-remmers + statine 50

ditranol 400–, psoriasis 258

diuretica (kaliumsparend) 400diuretica (lis-) 401


diuretica (thiazide-) 402docusinezuur 419


docusinezuur/sorbitol 419–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138

domperidon 403–, draaiduizeligheid 38–, migraine 43–, misselijkheid 126

dopamine-antagonisten 403doxycycline 455

–, acne vulgaris 201–, acute sinusitis: afwijkend

beloop 289–, bijtwonden 205–, chlamydia 187–, COPD, exacerbatie 115–, epididymitis venerisch 160–, erythema migrans (Lyme)

227–, morning-afterspiraal 182–, PID 191–, pneumonie 102–, syfilis 198–, uretritis, man 189

droge huid 223droge mond 277droge ogen 308duizeligheid 38duodenitis 124dysmenorroe 174dyspneu (palliatieve zorg) 117

eecthyma ulcus 225eczeem 211eksteroog 245enalapril 448

–, hartfalen, diastolisch 85–, hartfalen, systolisch 82

–, hypertensie met astma/COPD 64

–, hypertensie met coronairehartziekte 62

–, hypertensie met diabetesmellitus type 2 63

–, hypertensie zonder comor-biditeit 61

endocarditisprofylaxe 96–, ingrepen in geınfecteerd

weefsel 97–, tandheelkundige behande-

ling 98endometritis puerperalis 183endoscopie (maag) 124enoxaparine 417

–, diepe veneuze trombose 93Entamoeba histolytica 130enterobiasis (aarsmaden) 151enuresis nocturna 166epicondylitis 324epididymitis, acute 159

–, niet venerisch 161–, venerisch 160

epileptisch insult 39epinefrine 454

–, anafylaxie 346episcleritis 309eradicatiekuur (H. pylori) 122erectiele disfunctie 167ergotamine/coffeine 403

–, migraine 43erosieve gastritis 124erysipelas 208erysipeloıd 226erythema migrans (Lyme) 226erythrasma 229erytromycine, lokaal 372

–, acne vulgaris 201–, pitted keratolysis 252

erytromycine, oraal 424–, acne vulgaris 201–, chlamydia 187

Register 485

Deel

4Register

–, ecthyma ulcus 225–, endometritis 183–, erythrasma 229–, folliculitis 230–, furunculose 232–, geınfecteerde bursitis 322–, kinkhoest 99–, mastitis puerperalis 184–, pneumonie 102

estradiol, lokaal, urogenitale atro-fie 173

estradiol, oraal 437–, climacteriele klachten 172

estriol, lokaal 438–, urogenitale atrofie 173–, UWI profylaxe postmeno-

pauzaal 155ethinylestradiol/levonorgestrel

436–, climacteriele klachten 172–, dysmenorroe 175–, hormonale anticonceptie

178–, vaginaal bloedverlies 169

ethinylestradiol/lynestrenol 436–, climacteriele klachten 172–, dysmenorroe 175–, hormonale anticonceptie


ethinylestradiol/norethisteron436–, climacteriele klachten 172–, dysmenorroe 175–, hormonale anticonceptie


exostose van Haglund, hielpijn/calcaneodynie 328

ffamciclovir 376

–, herpes genitalis 195

–, herpes zoster 236famotidine 406

–, maagklachten 120fasciitis plantaris /hielspoor, hiel-

pijn/calcaneodynie 328fecale impactie, kind 145fecale impactie, volwassene 139feneticilline 444

–, ecthyma ulcus 225–, keelpijn (ernstig) 291–, recidief cellulitis, erysipelas

210fenoxymethylpenicilline 444

–, ecthyma ulcus 225–, erysipeloıd 226–, recidief cellulitis / erysipelas

210fenprocoumon 367

–, atriumfibrilleren 79–, diepe veneuze trombose 93–, TIA/CVA bij atriumfibrille-

ren 51fentanyl 438

–, ACS met klachten in rust 71–, acute (traumatische) pijn 28–, algemeen schema pijnbe-

strijding 21fenylefrine, conjunctivitis (contac-

tallergische) 306ferrofumaraat 408

–, anemie (ijzergebrek) 55fijt 251fissura ani 132flatulentie 134flucloxacilline 444

–, cellulitis en erysipelas 209–, ecthyma ulcus 225–, endocarditisprofylaxe 97–, folliculitis 230–, furunculose 232–, geınfecteerd eczeem 214–, geınfecteerde bursitis 322–, impetigo 242


–, mastitis puerperalis 184–, otitis externa 298–, wondinfectie 273

fluconazol 458–, candida-balanitis 208–, candida-vulvovaginitis 176–, candidiasis (oraal) 282

fluor vaginalis 175flushing (rosacea) 261fluticason 394, 397

–, allergische rinitis 285–, astma, kinderen t/m 6 jaar

105–, astma, kinderen vanaf 6 jaar

106–, astma, volwassenen 110–, COPD 115–, niet-allergische rinitis 287

fluvoxamine 451–, angststoornissen 30–, depressie 32

foetor ex ore/halitosis 278foliumzuur 404

–, foliumzuurdeficientie 56–, foliumzuursuppletie bij

zwangerschap(swens) 57foliumzuursuppletie (profylac-

tisch) 57folliculitis, diep 231folliculitis, oppervlakkig 230formoterol 380

–, astma 110–, COPD 115–, inspanningsastma 112

fosfodiesterase-5-remmers 404–, erectiele disfunctie 168

fosfomycine 405–, UWI, ongecompliceerd 154

functionele maagklachten 125furosemide 401

–, acuut hartfalen 86–, diastolisch hartfalen 85–, systolisch hartfalen 82

furunculose 231furunkel 231fusidinezuur 372

–, bacteriele conjunctivitis 303–, blefaritis 304–, erythrasma 229–, furunculose 232–, geınfecteerd eczeem 214–, geınfecteerde schaafwond

265–, impetigo 242–, intertrigo 244–, stomatitis angularis 283

ggalbulten 268gastritis (erosieve) 124gastroscopie 124Giardia lamblia 130gingivitis 280gliclazide 453

–, diabetes mellitus type 2 312glimepiride 453

–, diabetes mellitus type 2 312glucagon 406

–, hypoglykemisch (sub)coma314

glucose 406–, hypoglykemisch (sub)coma

314gonartrose 325gonorroe 187gordelroos 235griep 348

hH. pylori, eradicatie 122H. pylori-diagnostiek 122H2-receptorantagonisten 406haarnestcyste 267haaruitval 204halitosis 278haloperidol 374

Register 487

Deel

4Register

–, acute psychose 35–, delier 34–, dementie met onrust 35

handschimmel 222hartfalen 80

–, acuut hartfalen 86–, diastolisch hartfalen 85–, systolisch hartfalen 82

hemorroıden 134herpes genitalis 193

–, met geringe klachten 194–, primo-infectie of recidief

met ernstige klachten 195–, profylaxe bij frequente reci-

dieven en bij immunosup-pressie 195

herpes labialis 233–, preventie recidieven 234

herpes zoster 235herpes-simplexvirus 233hidradenitis 236hielpijn/calcaneodynie 328hielspoor 329hoesten 99

–, kinkhoest 99–, prikkelhoest 99

hoestprikkeldempende middelen407

hoofdluis 238hoofdpijn

–, clusterhoofdpijn 47–, migraine bij kinderen 46–, migraine bij volwassenen 42–, spanningshoofdpijn 42–, trigeminusneuralgie 27

hoofdroos 266hooikoorts

–, conjunctivitis (allergisch)301

–, rinitis (allergisch) 284hordeolum 304hormonale anticonceptie 178

–, combinatiepil vergeten 179

humaan papillomavirus 192hydrochloorthiazide 402

–, hartfalen, diastolisch 85–, hartfalen, systolisch 82–, hypertensie met astma/




biditeit 61hydrocolloıd verband 206hydrocortison-acetaat 391

–, contacteczeem 218–, dermatitis solaris, jeuk 220–, droog eczeem 213–, hemorroıden 135–, intertrigo 244–, pruritis senilis 257–, pruritus ani 255–, seborroısch eczeem 266

hydrocortison-butyraat 391–, eczeem behaarde hoofd 213–, hoofdroos 266–, psoriasis 259

hydrokinine 407–, nachtelijke spierkrampen 49

hydroxocobalamine 463–, vitamine-B12-deficientie 56

hydroxypiridonen 408hydroxyzine 370

–, heftig jeukend eczeem 214–, urticaria 269

hyperemesis gravidarum 126hyperhidrosis 237hyperthyreoıdie 316hypoglykemie 314hypothyreoıdie 314hypromellose 417

–, droge ogen 308


iIBS 148ibuprofen 433



–, artrose van de hand 320–, dysmenorroe 175–, gonartrose 326–, jicht 330–, koorts 350–, migraine 43–, migraine bij kinderen 46–, migraine rond menstruatie

44–, schouderklachten 340–, tendovaginitis van De Quer-


ijzergebreksanemie 55ijzerpreparaten 408imidazolen 409imipramine 368

–, angststoornissen 30–, depressie 32

imiquimod 410–, condylomata acuminata 193

impetigo 241incontinentie 165indifferente huidmiddelen 411influenza / griep, postexpositie-

profylaxe 349influenza/griep 348

–, antivirale middelen 349insuline 412

–, diabetes mellitus type 2 312intermenstrueel bloedverlies 169intertrigo 243ipratropium 441

–, COPD 115–, exacerbatie astma 111

isosorbidedinitraat 432–, ACS met klachten in rust 71–, ACS zonder klachten in rust

72–, acuut hartfalen 86–, angina pectoris 68

isosorbidedinitraat creme 431–, fissura ani 133

isosorbidemononitraat 432–, angina pectoris 68

isotretinoıne 414–, ernstige acne of acne con-

globata 202itraconazol 458

–, candida-vulvovaginitis 176–, candidiasis (oraal) 282–, onychomycose vingernagels

250–, pityriasis versicolor 254

IUD 416–, anticonceptie 181–, bloedverlies 170–, morning-after 182–, PID 190

ivermectine 414–, scabies 263

jjacuzzidermatitis 230jeugdpuistjes 201jeuk

–, ouderen 256–, perianaal 254–, urticaria 268–, waterpokken 271

jicht 329–, acute jichtaanval 330–, urinezuurverlagende thera-

pie bij jicht 331

kkalknagels 250karbunkel 231

Register 489

Deel

4Register

keelpijn (acute) 291keratoconjunctivitis photoelec-

trica (lasogen) 309keratoconjunctivitis sicca 308keratolysis plantare sulcatum 252keratolytica 415

–, hinderlijke droge huid,schilfering of kloven 224

–, overmatige eeltvormingon-der de voet 246

–, wratten/verrucae vulgaris275

ketoconazol 409–, seborroısch eczeem 266

kinderwratten 249kinkhoest 99kleerluis 238kloven 223klysma


koelzalf (unguentum leniens) 411–, contacteczeem 218–, droge huid 224–, droog eczeem 213–, pruritis senilis 257

koliekpijn–, galsteen 26–, niersteen 163

koolteer 454–, droog eczeem 213

koorts 350koortsconvulsie 40koortslip 233koperspiraal 416

–, anticonceptie 181–, morning-after 182

krentenbaard 241kunsttraanvocht 417

llaagmoleculairgewicht heparinen

(LMWH) 417

lactitol 420–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138–, prikkelbare darm 149

lactulose 420–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138–, prikkelbare darm 149

lanette 411–, droge huid 224–, droog eczeem 213

lansoprazol 447–, eradicatie H. pylori 122–, maagbescherming

(NSAID’s) 21–, maagklachten 124

lasogen 309laxantia, contact 418laxantia, emollentia 419laxantia, osmotisch 420laxantia, volumevergrotend 421leukotrienenantagonisten 423levocabastine 371

–, allergische rinitis 285–, conjunctivitis (allergisch)

301levonorgestrel 446

–, morning-afterpil 182–, vaginaal bloedverlies 169–, vaginaal bloedverlies door

IUD 170levonorgestrel afgevend spiraal

446–, anticonceptie 181

levonorgestrelafgevend spiraal,vaginaal bloedverlies 169

levothyroxine 457–, hyperthyreoıdie 316–, hypothyreoıdie 315

lidocaine (dermaal) 364–, aften 276–, fissura ani 133–, hemorroıden 135


–, herpes genitalis 194–, herpes labialis 234–, hinderlijke jeuk bij pruritis

senilis 257lidocaine (injectie)

–, epicondylitis 325–, schouderklachten 340–, tractus iliotibialis frictiesyn-

droom 344lidocaine/levomenthol 365

–, dermatitis solaris, jeuk 220–, hinderlijke jeuk bij water-

pokken 271–, urticaria 269

lidocaıne/prilocaıne 468likdoorn/eksteroog/clavus 245lintworm 151lisinopril 448

–, diastolisch hartfalen 85–, systolisch hartfalen 82

loperamide 423–, diarree 129

loratadine 370–, allergische rinitis 285–, conjunctivitis (allergisch)

301–, hinderlijke jeuk bij water-

pokken 271–, pruritis senilis 257–, urticaria 269

lorazepam 378–, acute psychose 35–, alcohol- of benzodiazepine-

onttrekking 34–, delier 34–, slapeloosheid 37

losartan 448–, hypertensie met astma/



mellitus 2 63


–, na myocardinfarct 74–, raynaudfenomeen 90

lues 197luieruitslag 246luis 238Lyme, ziekte van 226lynestrenol 446, 468

–, vaginaal bloedverlies 170

mmaagklachten; beleid na gastro-

scopie 124–, andere gastroscopische

afwijkingen 125maagklachten; eerste episode 119maagklachten; persisterend of

recidiverend 121maagzweer 125macrogol 421


macrogol/zouten 421–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138

macroliden 424maden 149magnesiumoxide 420

–, obstipatie, volwassenen 138malathion 425

–, hoofdluis 240mastitis puerperalis 183mebendazol 426

–, enterobiasis (aarsmaden)151

meclozine 371–, bewegingsziekte 127–, misselijk/braken bij zwan-

gerschap 127medroxyprogesteron 446

–, hormonale anticonceptie178

Register 491

Deel

4Register

–, vaginaal bloedverlies 170melasma (chloasma) 247meloxicam 433


menopauze 172menorragie 169menstruatiepijn 174meralgia paresthetica 333mesalazine 426

–, proctitis 152meteorisme 134metformine 382

–, diabetes mellitus type 2 312methylprednisolon 393

–, epicondylitis 325–, gonartrose 326–, hielklachten 329–, jicht 330–, niet-geınfecteerde bursitis

322–, schouderklachten 340–, tractus iliotibialis frictiesyn-

droom 344methylprednisolon/lidocaine 393

–, niet-geınfecteerde bursitis322

–, schouderklachten 340–, tractus iliotibialis frictiesyn-

droom 344metoclopramide 403

–, draaiduizeligheid 38–, migraine 43–, misselijkheid 126

metoprolol 380–, ACS zonder klachten in rust

72–, angina pectoris 68–, atriumfibrilleren zonder

hartfalen 77–, hartfalen, diastolisch 85–, hartfalen, systolisch 82




–, hyperthyreoıdie 316–, migraine 44–, migraine rond menstruatie

44–, na myocardinfarct 74

metronidazol lokaal 372–, dermatitis perioralis 219–, rosacea (papulopustels) 261

metronidazol oraal 427–, bacteriele vaginose 176–, endometritis 183–, entamoeba histolytica 130–, eradicatie H. pylori 122–, giardia lamblia 130–, PID 191–, trichomoniasis 199

miconazol 409–, candida-balanitis 208–, candida-vulvovaginitis 176–, candidiasis (oraal) 282–, dermatomycosen 222–, erythrasma 229–, intertrigo 244–, luierdermatitis 247–, otitis externa 298–, pitted keratolysis 252–, pityriasis versicolor 254–, stomatitis angularis 283

mictieklachten 162midazolam 378

–, epileptisch insult 39–, verstikking 118

middenoorontsteking 294migraine bij kinderen 46migraine bij volwassenen 42

–, aanvalsbehandeling 43–, profylaxe 44


–, profylaxe rond menstruatie44

minipil 178misselijkheid 126

–, bewegingsziekte 127–, symptomatische behande-

ling 126–, tijdens zwangerschap 127

mocassinpatroon 222mollusca contagiosa 249mometason 394

–, allergische rinitis 285–, niet-allergische rinitis 287

mondhoekragaden 283montelukast 423

–, astma, volwassenen 110morfine 438

–, ACS met klachten in rust 71–, acuut hartfalen 86–, algemeen schema pijnbe-

strijding 21–, dyspneu (ernstig) 118–, koliekpijn (galsteen) 26–, niersteenkoliek 164

morning-aftermethoden 181–, pil 182–, spiraal 182

mupirocine 372mycotisch intertrigo 222mycotisch sycosis barbae 222

nnachtelijke spierkrampen 49nadroparine 417

–, diepe veneuze trombose 93naloxon 428

–, opiaatintoxicatie 351naproxen 433



–, dysmenorroe 175

–, jicht 330–, migraine 43–, migraine rond menstruatie

44–, schouderklachten 340–, tendovaginitis van De Quer-


nasale decongestiva 428natriumdocusaat (docusinezuur)

419natriumfosfaten 419


natriumlaurylsulfoacetaat 469natriumlaurylsulfoacet/sorbitol

419–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138

negenoog 231Neisseria gonorrhoea 187netelroos 268neten 196neuraminidaseremmers 429neuropathische pijn 27

–, postherpetische neuralgie235

–, trigeminusneuralgie 27neusbijholte ontsteking 288niclosamide 430

–, taeniasis (lintworm) 151nicotinevervangende middelen

430–, stoppen met roken 354

niersteenlijden 163nifedipine 384

–, angina pectoris 68–, raynaudfenomeen 90–, wintertenen / perniones 91

nitraathoudende zalf/creme 431nitraten 432nitrazepam 378

Register 493

Deel

4Register

–, slapeloosheid 37nitrendipine 384




nitrofurantoine 433–, UWI, gecompliceerd 154–, UWI, kinderen 156–, UWI, ongecompliceerd 154–, UWI, profylaxe 155

nitroglycerine 432–, ACS met klachten in rust 71–, ACS zonder klachten in rust

72–, acuut hartfalen 86–, angina pectoris 68

nizatidine 406–, maagklachten 120

norethisteron 446, 468–, vaginaal bloedverlies 170

norfloxacine 388nortriptyline 368

–, depressie 32–, neuropathische pijn 27–, stoppen met roken 354–, trigeminusneuralgie 27

noscapine 407–, prikkelhoest 99

NSAID’s 433nystatinesuspensie 445

–, candidiasis (oraal) 282

oobesitas 357obstipatie, kinderen 141

–, met fecale impactie 145–, zonder fecale impactie 143

obstipatie, volwassenen 136–, met fecale impactie 139–, zonder fecale impactie 138

oesofagitis (reflux) 124oestrogeen/progestageen combi-

natiepreparaten 436–, hormonale anticonceptie

178oestrogenen 437

–, climacteriele klachten 172–, migraine 44

oestrogenen (lokaal) 438ofloxacine 388

–, PID 191olopatadine 371

–, conjunctivitis (allergisch)301

omeprazol 447–, eradicatie H. pylori 122–, maagbescherming


omloop 251onychomycose 250

–, teennagels 250–, vingernagels 250

oogzalf 417–, perifere aangezichtsverlam-

ming 54oorpijn 294opiaatagonisten (opiaten) 438opiaatintoxicatie 351opvliegers 172ors 450

–, acute-/reizigersdiarree 129ortho-ergisch contacteczeem 217oseltamivir 429

–, influenza 349–, postexpositieprofylaxe 349

osteoporose 333–, preventie met bisfosfonaten

335–, preventie met calcium 335–, preventie met vitamine D

336otitis externa 297


otitis media acuta (oma) 294–, antimicrobiele therapie 295–, symptomatische behande-

ling 295overgangsklachten 172oxazepam 378

–, alcoholonthouding 352–, angststoornissen 30–, depressie 32

oxybuprocaine 364–, lasogen 309

oxybutynine 462–, ruge-incontinentie 165

oxycodon 438–, algemeen schema pijnbe-

strijding 21oxyuriasis (aarsmaden) 151

ppanaritium/paronychia 251pantoprazol 447

–, eradicatie H. pylori 122–, maagbescherming


paracetamol 439–, algemeen schema pijnbe-

strijding 21–, artrose van de hand 320–, dysmenorroe 175–, gonartrose 326–, koorts 350–, migraine 43–, migraine bij kinderen 46–, otitis media acuta 295–, schouderklachten 340–, tendovaginitis van De Quer-

vain 342parasympathicolytica 440parasympathicolytica (bewegings-

ziekte) 440parasympathicolytica (biperideen)

440

parasympathicolytica (per inhala-tie) 441

parasympathicomimetica 441paronychia 251paroxetine 451

–, angststoornissen 30–, depressie 32

PDE-5-remmers 404pediculosis pubis 196pelvic inflammatory disease (PID)

190penicilline, breed 442penicilline, smal 444perifeer arterieel vaatlijden (PAV)

88perifere aangezichtsverlamming

52perindopril 448

–, na myocardinfarct 74permetrine 448

–, hoofdluis 240–, scabies 263–, schaamluis 196

pernicieuze / foliumzuurdeficienteanemie 56–, foliumzuurdeficientie 56–, vitamine-B12-deficientie 56

PHN 235Phthirus pubis 196PID 190pijn

–, acute traumatische 28–, algemeen 21–, koliekpijn (galsteen) 26–, koliekpijn (niersteen) 163–, neuropathisch 27

pilocarpine 441–, hinderlijke droge mond 278

pioglitazon 456–, diabetes mellitus type 2 312

pitted keratolysis 252pityriasis versicolor 253plantago ovata 421, 469

Register 495

Deel

4Register

–, hemorroıden 135–, obstipatie, kinderen 143–, obstipatie, volwassenen 138–, prikkelbare darm 149

PLE 220pneumonie 101podiumvrees, medicamenteuze

therapie van podiumvrees 30podofyllotoxine 445

–, condylomata acuminata 193poepdagboek 141polyenen 445polymorfe lichteruptie (PLE) 220polymyalgia rheumatica/arteriitis

temporalis 336polymyxine 372

–, bacteriele conjunctivitis 303–, otitis externa 298

postherpetische neuralgie (PHN)235

postmenopauzaal bloedverlies169

povidonjodium 375–, furunculose 232–, geınfecteerde schaafwond

265povidonjood zalfgaas 206PPI’s 447pramipexol, restless legs 48pravastatine 389


89–, TIA/CVA 50

prednisolon 395–, COPD, exacerbatie 115–, dermatitis solaris, jeuk 220–, exacerbatie astma, kinderen

106–, exacerbatie astma, volwasse-

nen 111

–, jicht 330–, perifere aangezichtsverlam-

ming 54–, polymyalgia rheumatica/

arteriitis temporalis 338prednisolon (injectie) 393

–, bursitis (prepatellaris, ole-crani) 322

–, tractus iliotibialis frictiesyn-droom 344

prednisolon (oogdruppels) 390–, conjunctivitis (allergisch)

301–, conjunctivitis (contactaller-

gisch) 306–, episcleritis 309

prednison 395–, acuut angio-oedeem 269–, COPD, exacerbatie 115–, dermatitis solaris, jeuk 220–, exacerbatie astma, kinderen


nen 111–, polymyalgia rheumatica/

arteriıtis temporalis 338–, urticaria 269

prikkelbaredarmsyndroom 148prikpil 178proctitis 151profylaxe postcoıtum, urineweg-

infectie 153progestagenen 446promethazine 370

–, heftig jeukend eczeem 214propranolol 380

–, essentiele tremor 41–, hyperthyreoıdie 316–, migraine 44–, migraine rond menstruatie

44–, podiumvrees 30

prostaathyperplasie 162


prostatitis 159protonpomremmers 447


–, overige maagklachten 122pruritus ani 254pruritus senilis 256pseudokroep 104psoriasis 257

–, behaarde hoofd 259–, in gezicht of lichaams-

plooien of bij kinderen >2jaar 259

–, lichaam 258psychose (acute) 35psylliumzaad 421


puistjes 201pyelonefritis 153

–, gecompliceerde urinewegin-fectie (met weefselinvasie ofhoog risico) 155

pyretrinen en pyretroıden 448

qquadrupeltherapie 122

rranitidine 406

–, maagklachten 120RAS-remmers 448raynaudfenomeen 90refluxklachten 122refluxoesofagitis 124rehydratievloeistof 450

–, acute diarree en reizigersdi-arree 129

reisziekte 126reizigersdiarree 128restless legs 48

retinoıden (dermaal) 450retinoıden, lokaal 450reumatoıde artritis 318rhinofyma 261ringworm 222rinitis (allergisch) 284rinitis (niet-allergisch) 287risedroninezuur 383


arteriitis temporalis 338roken stoppen 353roodvonk 291roos 266ropirinol, restless legs 48rosacea 261ructus 134

ssalbutamol 380

–, astma, kinderen t/m 6 jaar105

–, astma, kinderen vanaf 6 jaar106

–, astma, volwassenen 110–, COPD 115–, exacerbatie astma, kinderen


nen 111–, inspanningsastma 112

salicylzuur 415–, overmatige eeltvorming/lik-

doorn 246–, psoriasis 258–, wratten/verrucae vulgaris

275salmeterol 380

–, astma 110–, COPD 115–, inspanningsastma 112

Salmonella (non-tyfi) 130scabies 262

Register 497

Deel

4Register

schaafwonden 264schaamluis 196schouderklachten 340schurft 262scopolamine 440

–, bewegingsziekte 127seborroısch eczeem 266seksueel overdraagbare aandoe-

ning (soa) 186seleensulfide 451

–, pityriasis versicolor 254sennosiden 418

–, obstipatie, volwassenen 138serotonineheropnameremmers

(SSRI’s) 451serotoninereceptoragonisten

(triptanen) 452sertraline 451

–, depressie 32Shigella 130sildenafil 404

–, erectiele disfunctie 168simvastatine 389


89–, TIA/CVA 50

sinus pilonidalis 267sinusitis (acuut) 288slaapproblemen 36smetplekken 243sneeuwblindheid 309soa 186solifenacine 462

–, urge-incontinentie 165spanningshoofdpijn 42spiraal

–, anticonceptie 181–, bloedverlies 170–, morning-after 182–, PID 190

spironolacton 400–, systolisch hartfalen 82

spoelworm 150spruw 281steenpuist 231sterculiagom 421


stomatitis aftosa 276stomatitis angularis/perleche 283stressincontinentie 165strontje 304struma 316sub-50-combinatiepil 178sulfonamiden 452sulfonylureumderivaten 453sumatriptan 452

–, clusterhoofdpijn 47–, migraine 43

syfilis 197sympathicomimetica 454

ttadalafil 404

–, erectiele disfunctie 168taeniasis (lintworm) 151tamsulosine 363

–, niersteen 164–, prostaathypertrofie 162

tandvleesontsteking 280tarsaaltunnelsyndroom, hielpijn/

calcaneodynie 328teerpreparaten 454

–, droog eczeem 213tekenbeet 226teleangiectasieen, rosacea 261temazepam 378

–, slapeloosheid 37tendovaginitis van De Quervain

342tenniselleboog 324tepelkloven 184terbinafine 364


–, dermatomycosen 222–, onychomycose teennagels

250terbutaline 380

–, astma, kinderen vanaf 6 jaar106

–, astma, volwassenen 110–, COPD 115

tetanusprofylaxe 356tetanusvaccin/immunoglobuline

–, bijtwonden 204–, profylaxe 357

tetracycline 455–, acne vulgaris 201–, dermatitis perioralis 219–, eradicatie H. pylori 122–, rosacea (papulopustels) 261

thiamazol 457–, hyperthyreoıdie 316

thiamine, alcoholmisbruik 352thiazolidinedionen 456thyreoıditis

–, na een zwangerschap 314–, van Hashimoto 314

thyreomimetica 457thyreostatica 457TIA / CVA

–, antistolling + statine bijatriumfibrilleren 51

–, thrombocytenaggregatie-remmers + statine 50

TIA/CVA 50tinea capitis 222tinea corporis 222tinea manus 222tinea pedis 222tinzaparine 417

–, diepe veneuze trombose 93tiotropium 441

–, COPD 115tolbutamide 453

–, diabetes mellitus type 2 312tolterodine 462

–, urge-incontinentie 165tonsillitis (ernstig) 291tractus iliotibialis frictiesyndroom

344tramadol 438


–, gonartrose 326trandolapril 448

–, na myocardinfarct 74tranexaminezuur 369

–, vaginaal bloedverlies 169transparant verband 206transpiratie, overmatig 237tremor (essentiele) 41Treponema pallidum 197tretinoıe, lokaal, acne vulgaris

201tretinoine, lokaal 450tretinoine, oraal 414

–, ernstige acne of acne con-globata 202

triamcinolonacetonide (dermaal)391–, contacteczeem 218–, droog eczeem 213–, jeuk door dermatitis solaris

220–, pruritus ani 255–, psoriasis 259

triamcinolonacetonide (injectie)393–, acute jichtaanval 330–, carpale tunnelsyndroom 324–, chalazion 305–, epicondylitis 325–, gonartrose 326–, schouderklachten 340–, tendovaginitis van De Quer-

vain 342–, trigger finger 345

triamtereen/hydrochloorthiazide400

Register 499

Deel

4Register




triazolen 458trichiuriasis (zweepworm) 149trichloorazijnzuur 192trichomonas vaginalis 198trichomoniasis 198tricyclische antidepressiva 368trigeminusneuralgie 27trigger finger (en trigger thumb)

345trimethoprim 452

–, UWI, gecompliceerd 154–, UWI, kinderen 156–, UWI, ongecompliceerd 154–, UWI, profylaxe 155

tripeltherapie 122trombocytenaggregatieremmers

459tromboflebitis 95trombose, diepe veneuze 92

uulcus duodeni 124ulcus durum 197ulcus ventriculi (maagzweer) 125unguentum leniens (koelzalf ) 411

–, contacteczeem 218–, droge huid 224–, droog eczeem 213–, pruritis senilis 257

uretritis, man 189ureum 415

–, droge huid, schilfering ofkloven 224

urge-incontinentie 165uricostatica 461uricosurica 461urine-incontinentie 165

urinesteenlijden 163–, acute fase 164–, postacute fase 164

urineweginfecties 153–, bij kinderen met weefselin-

vasie of hoog risico 156–, gecompliceerd 154–, kinderen 156–, ongecompliceerd 154–, recidiverend 155

urogenitale atrofie 173urospasmolytica 462urticaria 268

–, acuut angio-oedeem 269

vvaginaal bloedverlies 169vaginitis 198valaciclovir 376

–, herpes genitalis 195–, herpes labialis 234–, herpes zoster 236

valsartan 448–, na myocardinfarct 74–, systolisch hartfalen 82

vardenafil 404–, erectiele disfunctie 168

varicella 270vaseline 411

–, tepelkloven 185–, wratten/verrucae vulgaris

275vaselinecetomacrogol 411

–, contacteczeem 218–, droge huid 224–, droog eczeem 213–, hemorroıden 135–, herpes labialis 234–, pruritis senilis 257–, pruritus ani 255–, tepelkloven 185

vaselinegaas 206vaselinelanette 411


–, contacteczeem 218–, droge huid 224–, droog eczeem 213–, herpes labialis 234–, pruritis senilis 257

vasomotorische klachten 172venlafaxine 451

–, angststoornissen 30verapamil 384

–, atriumfibrilleren zonderhartfalen 77

verblijfskatheter 153verbranding 206verrucae vulgaris 275vezels 421


vitamine B1-suppletie 352vitamine B12 463vitamine D (oraal) 336, 463

–, osteoporose 336vitamine D3-analoga (dermaal)

463vitamine K-toediening (profylac-

tisch) 57voedselovergevoeligheid 358voetschimmel 222vulvovaginitis 176

wwagenziekte 126waterpokken 270

–, geımpetiginiseerd 271waterstofperoxide mondspoeling

375–, foetor ex ore 279

waterwratten 249wervelbad-dermatitis 230whirlpooldermatitis 230winderigheid 134wintertenen / perniones 91

wondinfectie 272–, bijtwond 273

worminfecties 149wratten, anogenitaal 192wratten/verrucae vulgaris 275

xxerosis 223xerostomie 277xylometazoline 428

–, otitis media acuta 295–, sinusitis 288

yYersinia 131

zzanamivir 429

–, influenza 349–, postexpositieprofylaxe 349

zeeziekte 126ziekte van Graves 316ziekte van Lyme 226zindelijk worden 166zinkoxide 411

–, hemorroıden 135–, herpes genitalis 194–, herpes labialis 234–, intertrigo 244–, luierdermatitis 247–, stomatitis angularis 283

zinksulfaat 411–, hemorroıden 135–, herpes labialis 234–, pruritus ani 255–, stomatitis angularis 283

zolpidem 378–, slapeloosheid 37

zonneallergie 220zonnebrandcreme 220zure oordruppels 464zwangerschapsmasker 247zwangerschapsmisselijkheid 126

Register 501

Deel

4Register

zweepworm 149zweetaanvallen 172

zwemmerseczeem 222


Documents

Deel 2 Geneesmiddelgroepen - Springer978-90-313-8276-7/1.pdf · Pruritus senilis Onderzoek naar de werkzaamheid bij pruritus senilis ontbreekt. Waterpokken / varicella De wetenschappelijke