272
deteqtivi gari CafiZe gari CafiZe gari CafiZe gari CafiZe gari CafiZe siyvarulis msxverpli Tbilisi 2012 Tbilisi 2012 Tbilisi 2012 Tbilisi 2012 Tbilisi 2012

deteqtivi - Iverieli: Homedspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/5333/1/Siyvarulis...4 jmuxa Sexedulebis SavulvaSianma mamakacma jer wy-narad daakakuna, Semdeg ufro Zlierad, saZinebeli

  • Upload
    hakien

  • View
    353

  • Download
    7

Embed Size (px)

Citation preview

1

deteqtivi

gari CafiZegari CafiZegari CafiZegari CafiZegari CafiZe

siyvarulis msxverpli

Tbilisi 2012Tbilisi 2012Tbilisi 2012Tbilisi 2012Tbilisi 2012

2

ISBN 978-9941-0-4317-8

gamoCenili qarTveli mweralisa da sazogado moR-vawis, akademikos gari CafiZis gari CafiZis gari CafiZis gari CafiZis gari CafiZis kalams ara erTi sain-tereso nawarmoebi ekuTvnis. maT ricxvs Seemata dete-qtiuri romani ̀ siyvarulis msverpli~, romelSic aisaxaavtoris msoflmxedveloba, rwmenis, siyvarulis, patios-nebis xedva. romanis Tematika mravalmxrivia, RrmadSi-naarsiani da erTi amosunTqviT ikiTxeba.

redaqtori: n. kakiaSvilin. kakiaSvilin. kakiaSvilin. kakiaSvilin. kakiaSvili

3

TTTTTaaaaavi pirvvi pirvvi pirvvi pirvvi pirvelielielielieli

– deda! ai me la adle avdeqi, xom kalgi gogo val?deda al gesmis? gamiRe kalebi, Tolem xom ici, me vitilebda Cems tililze mamilo gajavldeba, dedilo, al ges-mis? dedaaa!

... da bavSvs rom aravin gamoexmaura, yelSi cremlebimoebjina da, isedac gaumarTavad molaparakes, axla lapar-aks dedac veRar gaugebda.

oTaxSi bavSvis funCula fexebis wynari xma gaisma,mSoblebis saZinebeli oTaxis karebs miawva, daketiliaRmoCnda, wynarad daakakuna, aravin gamoepasuxa, Semdeg mou-mata da karebs mTeli bavSvuri ZaliT muStebi dauSina,scemda, sanam xelebi ar etkina, mainc aravin gamoepasuxa.axla ki yelSi mobjenil cremlTa cTunebas veRar gauZ-lo, guli amoujda, karebTan Cajda da tirili daiwyo...

jer kidev adre iyo, mtredisferi riJraJi Tu iqne-boda oTaxebSi Semofrenili. yvelas eZina dilis siwy-nareSi bavSvis tirilis xmam yvela mezobelTan SeaRwia,Zilis buranidan gamoiyvana isini da TiTqmis yvela, sa-darbazos karebTan Seikriba.

binis karebi Signidan aRmoCda daketili, bavSvs arSeeZlo gaReba, mezoblebi garedan anugeSebdnen da Tankarebis gaRebas cdilobdnen, magram saidumlo saketiaravis emorCileboda da iZulebuli gaxdnen, ZalayiniTSeemtvriaT.

bavSvi erTerTma dedakacma xelSi aiyvana, jer mSob-liuri alersiT daawynara da Semdeg tansacmeli Caacva.

bavSvi dawynarda, tirili Sewyvita da xangamoSve-biT Tu amoislokinebda.

mezoblebs vera exsnaT bavSvis mSoblebisagan mar-to datoveba da saZinebeli karebis gaReba scades, sa-dac Rrma ZilSi wasuli mSoblebi egulebodaT.

4

jmuxa Sexedulebis SavulvaSianma mamakacma jer wy-narad daakakuna, Semdeg ufro Zlierad, saZinebeli oTaxismiRmidan ki pasuxi ar ismoda.

jmuxa mamakaci qeraTmianma axalgazrda kacma Secva-la, gasaRebebis acma moimarjva da karebis gaReba scada,magram amaod, saZinebeli oTaxis karebi Signidan CaketiliaRmoCnda romelsac sxva gasaRebi ar ergeboda.

– SevamtvrioT! – Tqva jmuxam, magram ZalayiniTkarebis Semtvrevaze mezoblebi ar daTanxmdnen da saer-To molaparakebiT gadawyvites miliciis ganyofilebi-saTvis SeetyobinebinaT momxdaris Sesaxeb.

male movida sagangebod Semdgari sagamomZieblojgufi, romelsac gamocdili gamomZiebeli, maiori ju-Reli xelmZRvanelobda.

juRelma naCqarevad, magram yuradRebiT dakiTxa me-zoblebi da yvelasagan erTi da igive pasuxi miiRo:

– arabulebis ojaxSi saRamos yvelani saxlSi iyvnenda arsad ar gasulan, Tu sadme wavidodnen, aucileblad Tanwaiyvandnen, an romelime mezobels dautovebdnen bavSvs.

eWvgareSe iyo, rom col–qmari saZinebel oTaxSiiyvnen Caketilebi, magram risTvis?

miliciis maiorma scada karebis gaReba, magram arcmas daemorCila saketi da iZulebuli gaxda, oqmi Seedginakarebis gatexvis Taobaze. oqmis boloSi mezoblebmacmoaweres xeli da maiorma saZinebeli oTaxis karebisgatexva brZana.

SemaZrwunebeli suraTi gadaiSala mnaxvelTa winaSe,col–qmari arabulebi erT sawolze iyvnen dawolile-bi, valeri arabuli marjvena mxares iwva, odnav wingadaxriliyo da marcxena xeli meuRlis mzia cercvaZe–arabulis mkerdze daedo. mzia cercvaZe–arabuli zurg-ze iwva, marjvena xeli meuRlis marcxena xelze daedo,xolo marcxena xeli meuRlis kiserqveS gaeyo da erTi

5

danaxviT Rrma ZilSi wasulebs gavdnen, xolo yura-dRebas Tu gavamaxvilebdiT da davukvirdebodiT, Sevam-CnevdiT, rom isini aRar sunTqavdnen.

juRelma mezoblebi daiTxova da saeqimo–saeqsper-to komisias gamouZaxa.

male movida saswrafo daxmarebis avtomanqana, said-anac sami gamocdili eqimi gadmovida.

adgilzeve gasinjes micvalebulTa gvamebi da ga-momZiebel juRelTan SeTanxmebiT gadawyvites, eqspe-rtizisaTvis saavadmyofoSi gadaeyvanaT.

juReli samZebro saqmes Seudga, guldasmiT daaTva-liera saZinebeli oTaxis Semosasvleli kari, romelicam ramdenime wuTis win misive brZanebiT Seamtvries.ara! aqedan borotmoqmedis Semosvla SeuZlebeli iyo,magram mainc yuradRebiT daaTvaliera kari, gamocdiliTvaliT xelis anabeWdebsac ki dauwyo Zebna, magram amaod,saeWvo veraferi ipova.

oTaxis meore karebi Ria aivanze gadioda, romelicinglisuri saidumlo saketiT iyo daketili da SignidangasaRebis gareSe iReboda, xolo garedan amaod. saketikarebSi mWidrod iyo Casmuli, ase rom mTel karebs damis CarCos nemsiswverisodena RriWoc ki arsad hqonda.

aivani erTi metri siganisa da oTxi metri sigrZisaiqneboda, garSemo dabali, erTi metri simaRlis rkinisgisosebiani moajiri hqonda Semovlebuli, iataki marma-rilos filaqaniT iyo mopirkeTebuli, zevidan ki maR-lari venaxiT lamazad daxuruli.

juReli aivanze gavida, karebi garedan gamoiketa dagaReba scada, magram saketi ar daemorCila da bolosiZulebuli Seiqmna, oTaxSi darCenili sagamomZieblojgufis wevrebisaTvis eTxova karebis gaReba.

maiorma aivani guldasmiT daaTvaliera, saeWvo ve-raferi SeniSna, pirvelad venaxis Zirze hqonda eWvi,

6

magram isic gauqra, roca foTolSeuSleli venaxisaSoltili mTeli tani gadaamowma, ase rom arc yofil-iyo, venaxi saSualo adamianis wonas ver gauZlebda, misibolo TiTqmis daumagrebeli iyo rkinis gisosebze.

isev saZinebel oTaxs daubrunda gamomZiebeli dayovelgvari nivTebis aRweras Seudga. sawolTan dadgmulipatara karadis ujra gamoswia, ujraSi oTxi cali oqrosbeWedi da erTi cali oqrosive yelsabami iyo, oricali beWedi Tvliani, oric uTvlo, saqorwino, erTiuTvlo saqorwino beWedi sxvebTan SedarebiT gacilebiTdidi zomis iyo, es beWedi, albaT, valeri arabuls ekuTv-nis. es sami ki mzias, yelsabamic, ra Tqma unda, qalisaa.gaifiqra da karadis meore ujras gamoswia, Sig 283maneTi aRmoCnda.

„borotmoqmedeba gaZarcvis mizniT ar unda iyosCadenili, SeiZleba aravis xelic ki ar urevia mkvlelo-baSi, vnaxoT, rogori iqneba eqspertis daskvna, Tu borot-moqmedebaa, me mas Camovxsni niRabs da gamoviyvan mzissinaTleze, yvelas dasanaxavad! eh, ramdeni bneliT mo-sili borotmoqmedebisaTvis Camomixsnia farda da axlaki ra iqneba Cemi gamourkveveli? mTeli axalgazrdobaam saqmes Sevalie, arc Tu advilia uZilo Rameebi dabrZola saSiS recidivistebTan, ocdaTxuTmeti wlismanZilze Cemi miugnebeli kvali ar yofila da nuTu,moxucebulobis dros mimtyuvnebs alRo?!~ – fiqrobdajuReli da sawolTan muxlze Camjdari muSaobas ga-nagrZobda. – „netav ra momdis? aseTi daRla arasodesmigrZvnia, Rameebic bevrjer TeTrad miTenebia, axla ki...wuxeli kargad meZina, ho! mgoni veRarc vazrovneb!“ –sigareti amoiRo, moukida, da ufro daRla igrZno, Zilicki moekida, rom ar waqceuliyo, Tavs Zala daatana, aivan-ze gavida, Rrmad CaisunTqa sufTa haeri, erTjer, meoredda raRac simxneve daubrunda, daRlac TiTqos viRacis

7

uxilavma xelma moxsna, azrovnebac uwindeli daubrunda,kidev undoda ramdenime wuTi gaCerebuliyo sufTa haerze,magram erT–erTma TanamSromelma moaxsena:

– amxanago maioro! – juReli Semobrunda da imisnacvlad, rom pataki moesmina, TanamSromels uyvira.

– fexi! fexi iataks ar daakaro! ar gainZre! –Semdeg TanamSromelTan mivida, xeli mohkida, uCvena, sadunda daedga fexi da im adgilidan gasuliyo. Tanam-Sromeli gancvifrebiT Sescqeroda da veraferi gaego,ra xdeboda, juRelma TviTon gamoafxizla da gauge-brobidan gamoiyvana igi.

– ai, iatakze raRac laqas xedav? mas fexi ardaadga! ra gindoda, sergo CemTvis geTqva? – weRan yvi-roda, axla ki, wynarad, megobruli kiloTi uTxra ju-Relma.

– samedicino daskvna moitanes eqimebma. amxanagomaioro! – moaxsena TanamSromelma.

– Zalian kargi! Tqva juRelma da misaReb oTaxSigavida eqimebTan, erT–erT maTgans eqspertis daskvnisbaraTi gamoarTva da xmamaRla waikiTxa:

– „didi doziT dasaZinebeli narkozis xangrZliviSesunTqvis gamo, gardaicvala col–qmari valeri damzia arabulebi.

sisxlis mimoqceva da gulis muSaoba Sewyvetilia,daaxloebiT, dilis eqvs saaTze...“

daskvnas xels awerda sami eqimi, teqstis boloSiki mrgvali beWedi iyo dasmuli.

– sami saaTiT adre rom movsuliyaviT, gadavarCen-diT? – Tqva igive xmam da sinanuliT Tavi gadaaqnia,Semdeg eqimebisken Sebrunda da naxevrad mbrZaneblurikiloTi dasZina – me mesaWiroeba Tqveni daxmareba! eswuTia, iatakze SevamCnie raRac xsnaris laqa, unda Semow-mdes da dadgindes, ra iyo iq daRvrili!

8

– Cven mzada varT! – Tqva erT–erTma eqimma dayvelani saZinebel oTaxSi gavidnen, laqas daacqerdnen,romlis nakadic aivnis karebidan iwyeboda da wvrilxazad sawolis fexTan wydeboda, laqis danaxva Seuiar-aRebeli TvaliT arc Tu ise advili iyo da erT–erTmaeqimma jibidan gamadidebeli SuSa amoiRo, ramodenimeadgilze specialuri CogniT frTxilad mofxika, monafxekilaqa specialur SuSaSi moaTavsa da gasasinjad waiRes.

juReli aRarafers akeTebda, ucdida, rodis movi-doda laboratoriidan sinjis cnoba, wuTi weliwadadeCveneboda, magram saaTs weliwadi ar uCvenebia, da naxe-vari saaTs Semdeg juReli cnobas kiTxulobs.

–„moqalaqe arabulis saZinebel oTaxSi daRvrilixsnari, iatakze anafxekis gasinjvis Sedegad, aRmoCndadasaZinebeli narkozis siTxe...“

cnobas xels awerda laboratoriis mTavari eqimida wesisamebr mrgvali beWdiT iyo damowmebuli.

– asec vicodi! – Tqva maiorma da Wiqa wyliT aavso,aivanze gavida, karebi gaixura, Caketa da wyali karebiszRurblze neli nakadiT daasxa, siTxe ukan gadmoiRvara,aRmoCnda, rom karebs damcveli ficrebi hqonda miWede-buli, kidev guldasmiT daaTvaliera juRelma karebida bevri gasinjvis Semdeg, daadgina, rom karebSi siTxisSeSveba SeuZlebeli iyo. maS, saidan unda moxvedriliyooTaxSi dasaZinebeli xsnari? eWvgareSea, rom borotmo-qmeds aqvs aivnis karebis saketis gasaRebi, gaifiqrajuRelma da oTaxSi Sevida gasaRebis mosaZebnad.

rgolze acmuli aivnis karebis samive gasaRebi adg-ilze aRmoCnda da mwyerze monadire ZaRliviT gaitruna,man kargad icoda, rom sakets mxolod sami gasaRebimoyveboda, kvali ukve dakarguli hqonda da iZulebuliiyo, Tavidan daewyo yvelaferi.

9

TTTTTaaaaavi meorevi meorevi meorevi meorevi meore

saxli, romelSiac arabulebi cxovrobdnen, oTxsarTu-liani iyo da ori sadarbazo hqonda, aq mcxovreblebskargi warsuli akavSirebdaT sazogadoebasTan da Seu-Zlebeli iyo, borotmoqmedi am saxlSi macxovrebeliyofiliyo, magram juRelma mainc aqedan daiwyo, gamoZiebasTavisi saidumloebani aqvs, ramdeni ram aRmouCeniaT gamo-ZiebaSi, da jer kidev, ramdeni ramea aRmosaCeni, SeiZleba,swored axals aRmoaCens maiori da borotmoqmeds iqdaakavebs, sadac Cven ar gvgonia, is ra borotmoqmedia, Tumas eWvis TvaliT miCerebia sazogadoeba? borotmoqmedsvercerTi TvalTmaqci ver unda Seedrebodes Tavisi cbiere-biT! borotmoqmedi bneliTmosili da sibneleSi eSmakiv-iT SeumCneveli unda iyos, ai, swored aseTi borotmoqme-dis xelSi Cagdeba aris vaJkacoba, Torem, mas raRa daW-era unda, kaci sisxlian danas rom miutans miliciisufross, magidaze daudebs da etyvis: – „esa da es adami-ani me movkalio“ – juRelma kargad icis, Tu rogorniRabs atarebs borotmoqmedi da Cven ver SevusworebT...

ramodenime dReSi morCa pirvel sadarbazoSi mcx-ovrebTa dakiTxvas maiori da meore sadarbazoSi, sadacarabulebis ojaxi cxovrobda, pirveli sarTulidan dai-wyo, Tormeti ojaxis dakiTxvas erT Tveze met xansmoandoma, TiTqmis yovelgvari Zieba sworad mihyavda,magram Sedegi ki ar Canda, mkvleloba, isev ise burusiTmoculi rCeboda, maiori xedavda Tavis pirvel damarcx-ebas da sinanuliT igonebda warsuls, ocdaTxuTmetiwlis daumarcxebeli dRes marcxdeba! ocdaTxuTmetiweliwadi mbrZaneblobda yovelgvar borotmoqmedebze,axla ki, piriqiT, mbrZanebloben masze!

„albaT, davberdi, mRalatobs mexsiereba“ – fiqrob-da maiori – „es ukanaskneli gamoZieba iqneba Cemi, an

10

gamoviZieb da an Cemive gancxadebiT waval samZebro or-ganodan, aRar vargivar am saqmisaTvis, uwindeburad veRarvemsaxurebi samSoblos! yvelas Seswevs imisi Zala, romsxvisi ubedureba gadaitanos, me ki ara! umeteswilad,Ziebas CemisTanebi swiraven Tavs, ara winaswari gadaw-yvetilebiT, aramed ZiebaSi Setopili brma CveulebisZaliT, da gamomZieblebi ufro xSirad imitom vixoce-biT, rom ar SegviZlia, Tavi avaridoT mas!“ – fiqrsganagrZobda maiori, magram es fiqric far–xmals verayrevinebda, piriqiT, kidev meti mondomebiT daeZebdakvals...

arabulebis ojaxi meoTxe sarTulze cxovrobda,valeri arabuli samoqalaqo mSeneblobis konstruq-tori iyo, komunisti, partiuli organizaciis mdivani,direqcia da sxva, dadebiTad axasiaTebdnen mas: wynari,Tavaziani, ar eweoda, ar svamda, mteri ar hyavda da arcSeiZleboda hyoloda aseTi bunebis adamians...

mzia cercvaZe–arabuli, maswavlebeli iyo, ojaxisada bavSvebis didad mosiyvarule, araviTari urTierTo-ba ar hqonia aravisTan, aseT adamianze ityvian, „karCa-ketiliao“, samtro aravisTvis dauSavebia ra da arcmteri ar hyolia...

arabulebis ojaxs erTi gogona hyavda, xaTuna, samiwlisa, es iyo ojaxis yvelaze didi simdidre, Tumcaarc materialuri simdidre akldaT da yovel nivTsxaTunas saxeli erqva, vin ar Seiyvarebda xaTunas, mter-ic ki siyvarulic Caikravda mkerdSi da funCula loyebsdaukocnida, es iyo bavSvi auRwereli silamazisa, kalm-iT naxati, swored iseTi, miqelanjelos rom dauxatavs,angelozis suraTi.

oblad darCenili xaTuna meri deidam Seikedla,romelic amave sadarbazoSi, meore sarTulze cxovrob-da, erT oTaxian keTilmowyobil binaSi, meri deidac

11

maswavlebeli iyo, rusul enasa da literaturas aswav-lida imave skolaSi, sadac me vswavlobdi da SemiZliavTqva, rom kargad vicnobdi.

meri maswavlebeli Zalian saTno gulisa iyo, veritanda bavSvis wyeninebas, da xandaxan, roca xaTunasguls moayvaninebda vinme, bavSvebs verafers eubneboda,TviTon gadmoscvivdeboda cremlebi... yvelas mimarTTavazianobiT, siwynariT da tkbili sityviT, sasiamovno,mimzidveli saubriT gamoirCeoda, mas verasdros vernaxavdiT usaqmod, an skolaSi iyo da an saxlSi Caketili,werda, recxavda, iataks aprialebda, Tavisi xeliT akeTeb-da yvelafers. me, pirvexanebSi, Zalian mikvirda, Tu saidanhqonda aseT patara qals amxela Sromisunarianoba.diax, woniT 48 kilograms Tu Zlivs iwonida merimaswavlebeli, patara tanisa iyo, magram iseTi lamazida moxdenili tani hqonda, rom bevri Senatroda imisigamoZerwili sxeulis aRnagobas, saxec iseTi lamazihqonda, rom erTi SexedviT, xaTunas hgavda, ho, xaTunasaiyvanda Tu ara xelSi da guli Caikravda, orivenierTad miqelanjelos suraTs mogagonebdaT, RvTismSo-bels yrmiTurT.

meri maswavlebeli marto cxovrobda, masTan aravindadioda da arc TviTon aravisTan dadioda stumrad.axla ki saqme ufro moemata, xaTunas movla–patronobaikisra, aravis daaneba oboli da meri maswavleblisfrTis qveS amofarebul xaTunas arc ugrZvnia obloba,rac dro gadioda, miT ufro Tavs evleboda xaTunas,xSirad dahyavda mSoblebis sasaflaoze, TviTonac bevrstiroda da bavSvsac ar aviwyebda mSoblebis saflavs,mas sxva sikeTesTan erTad, gardacvlili mSoblebissiyvarulsac unergavda. nagrovebi fuliT marmarilosfilebiT moapirkeTa maTi sasaflao da zed sxvadasxvaferis vardebi aayvava, es, albaT, imitom gaakeTa, rom

12

kidev metad damaxsovreboda patara xaTunas mSoblebisadgilsamyofeli, da zrdasTan erTad, egrno maTi siTbo.

xaTunasac Zalian uyvarda meri deida, ar Sordebo-da arc erTi wuTiT, arc baRSi rCeboda, arc aravisTanCerdeboda mis gareSe, mxolod erTs ki ver itanda, merideida „Svilos“ rom dauZaxebda, SekrTeboda da crem-lebi wamocvivdeboda, mis TvalebSi maSin SeiZleba amogve-kiTxa imxeda sibraluli, rasac adamiani daWrili, mo-makvdavi irmis cremlian TvalebSi amoikiTxavs. crem-lian Tvalebs SeanaTebda xolme meri maswavlebels, TqmiTki, verafers eubneboda da samagieros mxolod imiTuxdida, rom arasdros ar dauZaxnia meri deidasTvis„deda“.

krialosnebiviT Camoimarcvlen wlebi, me da xaTunapirvel seqtembers erTad mivediT pirvel klasSi, Cvenssixaruls sazRvari ar hqonda, roca erTad movxvdiTjgufSi da oriveni erT merxze davjeqiT. xaTuna gul-CaTxrobili, sevdiani da miukarebeli iyo yvelas mimarT,me, erTaderTs, momwonda misi daRvremili, sevdiani daxSirad cremliT danamuli Tvalebis mzera, albaT, me-braleboda kidec da yvelaferSi TanavugrZnobdi. CemsgulkeTilobasa da spetak damokidebulebaSi rom dar-wmunda, (Turme arc iseTi miukarebeli yofila, rogorcgvegona), male Seecvala xasiaTi da Cemi ganuyreli me-gobari gaxda.

meri maswavlebeli Cvens skolaSi aswavlida dasxva moswavleebTan erTad Cvenc viricxebodiT masTan,man roca SemamCnia, xaTunasTan karg damokidebulebaSiviyavi, xaTunaze aranakleb Semiyvara da xaTunas mxolodmaSin agzavnida kinoSi an raime sazeimo Sekrebaze, Tumec wavidodi...

me da xaTunam erTad gavatareT bavSvobisa da siyr-mis sanukvari wlebi, saSualo skola davamTavreT da

13

erTad SevaReT institutis karebi, saocreba moxda pirda-pir, roca orive CaviricxeT institutSi, bavSvobaSi er-Tad aRzrdilebs, xuTi welic erTad unda gagvetarebia.

meri deidam kidev ufro gaamaxvila Cvendami yura-dReba, SeZlebisdagvarad, arafers gvaklebda, TviTonzamTar–zafxul erTi kabiT dadioda, romelic bavSviv-iT hqonda tanze Semosxepili, CvenTvis ki, yovel aTricxvSi, xelfasis aRebis dros, raRacas yidulobda.albaT, bavSvobaSi ver vamCnevdi da axla TvalnaTlivvxedav, rom meri deidasac xaTunasaviT naRvliani Tvalebiaqvs, aravis ar daunaxavs gacinebuli da mxiauli, mgonixaTunaze ufro gulCaTxrobilicaa.

14

TTTTTaaaaavi mesamevi mesamevi mesamevi mesamevi mesame

oci weliwadi gavida mas Semdeg, rac xaTunas mSobleb-is daRupva jer kidev bneliT iyo mosili, me da xaTunaminstituti davamTavreT da imave skolaSi gagvanawilesmaswavleblad, sadac saSualo ganaTleba miviReT, pirvelxanebSi Zalian merideboda Cemi yofili maswavleblebis,aba, rogor vyofiliyavi maTTan megobrulad, roca am ram-denime wlis winad yvelani Cemi aRmzrdelebi iyvnen?

Cemze ufro xaTriani xaTuna gamodga, Tavis yofilmaswavlebels dainaxavda Tu ara, misalmebas veravin daaswreb-da da TiTqos raRac danaSaulze waeswroT, TavdaxriligawiTldeboda. ase viyaviT ramodenime Tves, magram yve-lafers miveCvieT, Cveni maswavleblebi amxanagobaSi ZalzekeTilSobilni gamodgnen, Segvatyves Tu ara mokrZaleba,isev Cveuli, pedagogiuri taqtiT dagviaxloves, Cagvinerg-es, rom Cvens Soris aRar iyo iseTi didi zRvari, rogorcuwin da Cvenc gaTamamdiT, magram pativiscema, rogorcaRmzrdelisa, ra Tqma unda, Zveleburad SemogvrCa.

samSabaTi dRe iyo, meore gakveTils vatarebdi mecxreklasSi, moulodnelad, gakveTilze, atirebuli xaTunaSemovarda, atirebuli bevrjer minaxavs xaTuna, magramase gafiTrebuli ki ara, ver gavige, ra moxda, aTiodewuTis win iseTi mxiaruli iyo, rom mec gadmomedo imismxiaruleba da ase uceb, netavi, ra mouvida, rom sulsver iTqvams da sityvis Tqmas ver axerxebs.

– ra moxda? – mgoni meaTejer SevekiTxe da bolos,rogorc iqna, xma amoiRo:

– deda yofila ukanasknel dReSi, saavadmyofodandamirekes!

me kidev ufro gamikvirda, xom vicodi, rom xaTunasdeda ar hyavda, meri deidasTvis ki deda arasodes ardauZaxia, magram ar SevimCnie da vuTxari:

15

– wavideT! axlave wavideT!... meri deida gardacvlili dagvxvda, xaTuna cxe-

dars daemxo da me pirvelad vixile, xaTuna ki ara,adamiani, romelic ase cxared, alali, spetaki cremlebiTamkobda gamzrdelis cxedars.

veRar gavuZeli misi gulis damTuTqvel sityvebs,vTxove, gareT gamomyoloda, uxmod dameTanxma.

saxlSi wamovediT, ukan gamogvyva saswrafo dax-marebis avtomanqana meri deidas cxedriT, xaTunam verSeZlo aTrTolebuli xeliT karebis saketis gaReba dagasaRebi me gamomiwoda, karebi gavaRe, oTaxSi SevediTTu ara, sicariele vigrZeniT, yvelaferi sagangebod da-sufTavebuli momeCvena, TiTqos yvelaferi meri deidaselodeboda, magidaze werili ido, werilze ki gasaRebebisacma...

– werili albaT me mekuTvnis, Seminaxe! – miTxraxaTunam da werili gasaRebTan erTad jibeSi Camido.

saswrafo daxmarebis avtomanqanac movida, meri dei-das cxedari oTaxSi Semoasvenes, xaTunam tirili atexa,daemxo gvams da akankalda, tirili–isterikad iqca, kanka-li – krunCxvebad da mdgomareobidan nemsis gakeTebamdever gamovida.

eqvsdRiani glovis Semdeg meri deida valeri arab-ulis gverdiT davasaflaveT, vinaidan mzia arabulisgverdiT Tavisufali adgili ar iyo da sxvagan dasa-flaveba ki xaTunam ar hqna, – „samive Cemi mSobelia daerTad unda iyoso“.

kviras davkrZaleT meri maswavlebeli...da raRa aRsaweria adamianis dakrZalvis ceremoni-

amli, romel mwuxarebasac TiTqmis mTeli qalaqis mo-saxleoba iziarebda.

16

TTTTTaaaaavi meoTxvi meoTxvi meoTxvi meoTxvi meoTxeeeee

xaTunam meri deidas dakrZalvidan ormoci dRisSemdeg momTxova werili, mec dauyovnebliv gavuwodeamdeni xnis saTuTad Senaxuli baraTi, gasaRebi ki mag-idaze davde. adresatma baraTi waikiTxa, SeCerda, dafiqrda,isev Tavidan daiwyo kiTxva, roca mTlianad waikiTxa,dafiqrebuli saxiT momaCerda da miTxra:

– Sen waikiTxe es werili?– me ra uflebiT unda wamekiTxa? – cota wyeniTac

ki vupasuxe, magram man, Cems wyenas yuradReba ar miaqciada werili gamomiwoda

– aha, waikiTxe!undoblad CamovarTvi baraTi, erTi Tvalis gadav-

lebiT mindoda imis wakiTxva, magram imdenad sainteresoaRmoCnda, rom kiTxva ganmeorebiT daviwye, meti mondome-biTa da yuradRebiT. xaTunam SeamCnia werilis, kiTxvaTavidan rom daviwye da mTxova, xmamaRla wamekiTxa, mecSevusrule Txovna:

werili Seucdomlad wavikiTxe da aseve Seucdom-lad, frCxilebisa da sasveni niSnebis ucvlelad Semo-maqvs am nawarmoebSi:

„Svilo, xaTuna!(me yovelTvis gamCnevdi, „Svilos“ daZaxeba Cemgan

ar gsiamovnebda, magram Sen cremliani TvaliT maincmoTminebiT mismendi yovelTvis da axlac, am ukanaskneladac,yuradRebiTa da moTminebiT momismine, Svilo!)

vambob `Svilos~ da ar vcodeb, es sruli simarTlearis, adamiani sikvdilis win, aRsarebis dros, ar ityue-ba, sanam sxva sabuTebsac waikiTxavde Cveni deda–Svilo-bis dasamtkiceblad, imedi maqvs, manamdec damijereb, Svi-lo, yovelTvis mexvewebodi, Cemi seifi gageRo, gaintere-sebda, Tu ras vinaxavdi Sig, mapatie, Tu amdenxans ver

17

Segisrule Txovna, samagierod, axla seifis gasaRebs amwerilTan erTad vtoveb. vici, gaaReb, Seni TvaliT naxavda waikiTxav metad savalalo istorias, romelic aramarto Sens RviZl mSoblebs, aramed Senc gekuTvnis, Senpatara aRara xar, waikiTxav da TviTon gansji mtyuansada marTals, Tumca, CemTvis amas raRa mniSvneloba eqneba,gamamaTrleben Tu gamamtyuneben, me xom cocxali aRarviqnebi, roca Sen yvelafers gaigeb? vambob „mniSvnelobaara aqvs meTqi“. magram vcodav, SenTvis didi mniSvnelo-ba aqvs, icode simarTle da pativi sce gansvenebulimSoblebis xsovnas, mindoda, Svilo, Sens daojaxebasmovswrebodi, magram aRar SemiZlia lodini, me isedacdidxans viyavi Sens gverdiT, romelic ar mekuTvnoda,axla, TiTqmis, gzaze dayenebuls gtoveb, Sen geyofa Cemigulis dedobrivi siTbo da TandaTan gaigeb, Tu ra Zalaaqvs mas, mkvdrad nu miguleb, me yovelTvis mxsneladgadagefarebi, Svilo! SenTvis Rame arasodes ar iqnebada Tu RameSi SeniSno fermkrTali sinaTle, es me viqnebi,SenTvis sanTlad anTebuli. daviwvebi, lamprad viqcevi,rom ukuneTi gaginaTo da Sen uvnebeli iyo. ra vqna, romcotaoden guli gatkine mSoblebis dakargviT, aba, naxeCemi guli... am guls seifSi naxav! gaigeb mtyuans damarTals, Sen TviTon awoni simarTlis sasworze Cvenssulebs, da yovelgvari urTierTmidgomis gareSe, gansji,vin aris borotmoqmedi.

me ki im imediT damSvidebuli, rom Sen gzaze day-enebuls gtoveb, im qveyanaSi mivdivar, sadac Seni mama wavida(me gangeb ar davatovebine adgili mesaflaves „dedaSenis:“gverdiT, rom mis gverdiT aravis davemarxe), dammarxe, SvilomamaSenis gverdiT, rom axla mainc viyo masTan da sanukvariZilis sasufevelSi myudroeba vigrZno...

me swrafad momqmedi sawamlavi davlie, vici naxevarsaaTSi movkvdebi, magram ise ki ar waval, rom

18

locva_kurTxeva ar dagitovo: – iyav dalocvili, yvelais fiqrebi Segsrulebodes, romelic dedis gulma dagi-mowmos, Svilo!

SenTvis aRzrda ar damiklia da Senc ise moiqecicxovrebaSi, rogorc xar aRzrdili, me mwams yvela iamayebsSeni aRzrdiT, mjera, dRes kargi moqalaqe xar da xvalsamSoblos gamosadegi adamiani iqnebi, qarTvel adamiansarasdros daviwyebia samSoblo. mSoblebi da RmerTi!es sameba ixsnida yovelTvis maT gasaWirisgan, nurc Sendahkargav Zvel gzas, mihyevi winaparTa sibrZnes.

cxovreba Seadgine, martoobas nu miscem Tavs, marTa-lia ojaxis Seqmna zogisaTvis Tvalis davsebaa da zo-gisaTvis Tvalis axela, magram aman ki ar unda SegaSinos,cxovreba yovelTvis maTda sasikeTod brunavs, visacmfarvelobs!

SeuRleba Tu mynobaa kvirtisa, fesvi unda SearCio,romelzedac amynob, Semdeg unda SefuTo da mouaro, Toremyvela rodi ixarebs namyeni...

adamianebi unakloni ar arian, magram mainc siam-ovnebT sxvebis naklovanebaTa Cxrekva, amitom ecade, da-faro sakuTari nakli vinem Cxriko sxvisi da Worikanassaxeli Segerqvas.

sikvdilis win Tavis tvini ise muSaobs, rogorcarasdros, kidev minda SenTan visaubro, magram ukve ZalawamerTva, Svilo! da kidev erTjer gTxov patiebas daTu ram miwyeninebia SenTvis.

Seni RviZli deda meri!“werilze boloSi areuli xeliT iyo miwerili.PS. _ Svilo xaTuna, me TviTon davreke saswrafo

daxmarebisaTvis.Zneli yofila sikvdili!..

19

TTTTTaaaaavi mevi mevi mevi mevi mexuTxuTxuTxuTxuTeeeee

werils vkiTxulobdi da xaTunas Rapa–RupiT Camo-dioda cremlebi, romelic CemTvisac gadamdebi gaxda dawerils varidebdi Tvals, rom cremliT ar damesvara,kiTxva rom davamTavre, xaTunam cxvirsaxociT damalasaxe, ar vici, ratom Sercxva cremlebis, mec saTqmeliveraferi vipove da ase viyaviT ramodenime wuTs gaCume-buli, bolos, isev xaTunam gamoaCina cremlebSeumSralebe-li, odnav damSvidebuli saxe, gasaRebi aiRo da seifTanmivida, gaCerda, dafiqrda, Semdeg me Semomxeda, Cemi danax-viT TiTqos imedi mieca da gasaRebi ise frTxiladmoargo sakets, TiTqos, axlac daukiTxavad aRebda mTeliaxalgazrdobis dros saocnebod gadaqceul seifs, sa-ketma samjer gaitkacuna da Zlivs gaiRo seifis mZimekari. pirveli Tarodan daiwyo xaTunam: – pirvelad CvilibavSvis uxmari tansacmeli da sacvlebi gadmoiRo, Semdegpatara leibi da sabani, romelic akvnis artaxebiT iyoSekruli, am nivTebs iseTi sasiamovno suni asdioda, romaSkarad etyoboda, raRac surnelovani xsnari unda hqon-oda napkurebi, Tumca yvelaferi Zveleburi da Raribuliiyo, magram Zalian mondomebiT Sekerili da SenaxuliCanda, uxmod davaTvaliereT yovelive da nivTebi xaTunamimave Taroze isev ise moaTavsa, rogorc ewyo, meore Ta-ros ar SevxebivarT, TvalnaTliv Canda, rom masze mxolodsami cali boTli idga, romlebSic raRac gamWvirvalesiTxe esxa.

xaTunam gasaRebi moimarjva da seifis saidumloujra gaaRo. ujridan pirvelad, sqeli, xeliT akinZulirveuli gadmoiRo, romelsac yda mTlad SemocveToda,magram warwera mainc garkveviT aCnda.

20

Cemi dRiuriCemi dRiuriCemi dRiuriCemi dRiuriCemi dRiuri„meri“„meri“„meri“„meri“„meri“

xaTuna fexis wverebze dadga, ujraSi Seixeda daSemdeg Rrmad Sehyo xeli, gamousva da oqros yelsabamigamoiRo, masze oqrosive mrgvali kuloni ekida, romel-Sic valeri arabulis axalgazrdobis suraTi iyo Casmuli,xaTuna suraTs daakvirda da Zlivs gasagonad Tqva: –`Cemi mama“.

yelsabamze, kulonTan erTad Camokidebuli ingli-suri saidumlo saketis ubralo gasaRebi daJanguliiyo, rac imas mowmobda, rom xmarebaSi ar unda yofil-iyo.

xaTunam yelsabami, kulonTan da gasaRebTan erTad,seifSi Seinaxa da karebi gasaRebis gareSe mixura, Semdegrveuli aiRo da savarZelSi Cajda, mec imis pirdapirmovikalaTe savarZelSi, ise rom nebarTvac ar miTxovia.

rveuli ar gadauSlia, me gamomiwoda da miTxra:– me ar SemiZlia, Sen waikiTxe, mxolod cota xmama-

Rla da yuradReba ar momaqcio, roca me vtirivar, Senccremlebic nu gevseba Tvalebi!

rveuli uxmod CamovarTvi da yda gadavSale, aq mx-olod brWyalebSi Casmuli „meri“ ewera.

kidev erTi furcelic gadavSale da dRiuric dai-wyo.

21

TTTTTaaaaavi meeqvsevi meeqvsevi meeqvsevi meeqvsevi meeqvse

– me guSin davamTavre saSualo skola, saRamos saze-imo sufrac gamiSales mSoblebma, ai. iseTi, rogoric Seef-ereba omis qarcecxlian dRes, Raribuli, dardiani da umx-iarulo, Cemi mama magidasTan ar gamoCenila, miTxra – „Seniamxanagebis merideba, yvelas mSoblebi frontzea, SeiZlebaifiqron, Tavs aridebso samSoblos dacvas, es swori ariqneba, Svilo! me aq metad vWirdebi samSoblos, magram amasyvela ver gaigebs da me rom eWvis TvaliT aravin Semomxe-dos, male waval wina xazze, samSoblos dasacavad!“

ase iyo, Tu ise, damTavrda Cemi sazeimo ceremonialida dReidan, gadawyvite vwero dRiuri, me xom axalcxovrebas viwyeb? mxolod am furclebs minda gavandoyovelive, Cemi saidumloebani, (Tu ram saidumlo moxdebaCems cxovrebaSi), rveuli uenoa da ver aalaparakebs vercsiyvaruli da verc Rvino, Tu boroti adamianis Tvaliar moxvda da Semdeg boroti eniT ar ametyvelda, boro-ti adamianisagan ki TviTon me vecdebi davicva Cemi said-umloebani, Cemi naweri, Cemi yoveldRiuri borgva sulisa.

– vTqvi: – „vecdebi, Cemi dRiuri davicva borotiadamianisagan“ – magram SeiZleba Tqven keTili adamianibrZandebiT, romelsac Cemi dRiuris wakiTxva gadagiwyvetiaT,es mainc boroteba mgonia, rom SeukiTxavad xels afa-TurebT Cems sulSi da iparavT „yvelaze did saganZurs„saidumloebas“, amitom umorCilesad gTxovT, „keTilo“adamiano, daxuroT da Tavis adgilze dadoT rveuli!

„meri“„meri“„meri“„meri“„meri“

bolo striqonis wakiTxvisas xelebi amikankaldada Cemda uneblied davxure rveuli, xaTunas ar gah-kvirebia aseTi moqceva, gamiRima da miTxra:

22

– ganagrZe, kiTxva, me xom uflebamosili var, romwavikiTxo dRiuri? Cem uflebebs Sen giTmob, mxolodicode, aq wakiTxuli yovelive saidumlod Seinaxe, „sai-dumlos sanam gatexavde, Seni patimaria, gatexav da Senxar misi patimari“, gaxsovdes es!

sityvis Tqma ver movaxerxe da uxerxulobisaganTavis dasaRwevad, rveuli gadavSale, davfiqrdi, rogormovqceuliyavi, da gadawyvetilebac male miviRe, kiTxvagamegrZelebia.

1942 weli, 22 ivnisi, (orSabaTi)

– diliT gvian avdeqi, mama Cafiqrebuli ijda mis-aReb oTaxSi da imdeni Tambaqos kvamli daegrovebia,rom SevisunTqe Tu ara oTaxis haeri, im wuTSi saSine-li xvela amityda.

raRac mousvenroba Sevatye mSoblebs, maTi uZiloTvalebi raRac usiamovnebas miqadda, mamaCems kalTaSiCavujeqi da TvalebSi Cavxede, rom amomekiTxa ojaxissaidumloebani, damenaxa usiamovnebis mizezi, magram mamaganzraxvas mimixvda, naZaladevi RimiliT dafara saxe,Tvalebi gaabrwyina da Sublze makoca.

– cudi xom araferi momxdara, mamiko?– kio, _ Tavi damiqnia.– ra moxda? – gavumeore kiTxva.– omi daiwyo!– omi erTi weliwadia daiwyo da Sen axla gaige?

– gavexumre.– egec saqmea, erTi weliwadia, daiwyo da me aqave

var, samSoblo gasaWirSia, dacva esaWiroeba, samSoblomxom unda iarsebos da Sen icocxlo!

adamianebs ubedureba bunebis wyalobiT ki ar aty-debaT Tavs, aramed sakuTari Secdomis Sedegad, Wkviani

23

adamiani ubedurebas Tavs ar daitexs, me davagviane, sam-Soblos aqamdis unda mivSvelebodi, yvela rom CemsaviTmoqceuliyo, axla omi damTavrebuli iqneboda da sam-Soblo daRupuli, sindisis qenjnas sikvdili sjobia,me sindisis qejnas ganvicdi, Svilo!

– ratom ambob ase, mamiko, Sen ramdenjer miakiTxeda ar wagiyvanes. Sen aq esaWiroebodi xalxs.

– marTalia, xalxs aq vesaWiroebodi samSoblos kiiq!

– ras ambob, mamiko? gana xalxi samSoblo ar aris?rogor samSoblo marto miwaa?

– vinc zurgSia, is samSoblos xalxi ar aris daCemi azriT, maTi daxmareba Secdomaa, medicinis muSakebifrontzea saWiro, xom SeiZleba gmirebi daiRupon upa-tronod, ueqimod?

aqamdis Seni martod datoveba gviWirda, axla didixar, saSualo ganaTleba gaqvs da imedia, sakuTar Tavsmouvli Cvens dabrunebamdis!

– rogor, „Cvens dabrunebamdis“ dedac modis?– deda Cemze ukeTesi qirurgia, swored imisi xeli

ufro saWiroa samxedro hospitalSi.– maSin mec wamoval, me Tu eqimi ara var, iq medici-

nis dac xom iqneba saWiro?– ara, Svilo, Sen jer patara xar, Sen jer ar unda

naxo adamianis daRvrili sisxli, esec rom ar iyos, Senojaxis sicocxlis gamgrZelebeli xar da Seni daRupvaar SeiZleba!

Sen xom bavSvobidanve giyvars cirki, direqtoriCemi kargi megobaria, guSin movelaparake, Tanxmoba gan-micxada. unda masTan dagtovo, yuradRebis qveS eyolebi,kidev ufro SeeCvevi saqanelaze trials da vin icis,iqneb cirkis damsaxurebuli ostatic ki gaxde.

– rao cirkis direqtorma ra giTxra?

24

– damTanxmda, gaexarda kidec, mas naxuli hqoniakulturis sasaxleSi, Sens mier Sesrulebuli nomrebi,da didad mowonebia...

agvistoSi umaRles saswavlebelSi Caabare SvilomisaRebi gamocdebi! cota gaiWirve, iswavle, vin icisrogori dro dagvidgeba, uswavleli adamiani fuqsava-tia da Tavqarianoba aiZulebs, dauyovnebliv daeTanxmossxvebis yovelgvar azrs, Tugind mcdaric iyos igi, vi-naidan uswavlelobis sibrmaviT ar SeuZlia dainaxoscudi da kargi...

aqamdis ase megona, mamiko xumrobda, magram mis seri-ozul laparakSi, roca xumroba ver aRmovaCine, kiserzemovexvie da avqviTindi, ramden xans vitire, mec ar vici,Cems dawynarebas saSveli ar daadga, saRamos temper-aturam amiwia, Cemi mSoblebi xan mkvdrebi, xan kidevdaWrilebi melandebodnen, me, Turme, sinamdvileSi, vigle-jdi Tmas da saxes vixokavdi, Cemi mSoblebi eqimebiarian, miSveles, gamikeTes dasawynarebeli saSualebebida diliT, wuxandelTan SedarebiT, kargad vgrZnobdiTavs.

1942 weli, 24 ivnisi, (oTxSabaTi)

guSin cirkSi mimiyvanes mSoblebma, direqtorma miTxra,sxvadasxva nomrebi Semesrulebina, kerZod, bagirze coc-va da cekva, miuxedavad imisa, rom cudad var, maincdavimsaxure mowoneba da samuSaozedac uyoymanod mim-iRes.

wuxel mTel ojaxs ar gveZina, mSoblebma frontzewasvlis uwyeba miiRes da wasasvlelad emzadebian, meadgils ver vpoulob, cuds migrZnobs guli, erTi gada-wyveta gadavwyvite, ar davSorde mSoblebs, magram wy-eninebas veridebi da uyoymanod vemorCilebi maT brZa-

25

nebas, mSoblebi cud rCevas ar momcemen da maTi TxovnisTu brZanebis Sesruleba, Cems yvela Rirseul Cvevebzeufro saTayvanebel Cvevad mimaCnia, me arasodes ar miRalat-nia mSoblebis rCevisaTvis da xSirad qebac damimsax-urebia, keTili saqmis gamo.

dRes TerTmet saaTze gavacile mSoblebi, rkinig-zis sadguridan, mindoda cremli ar gametanebia da racSemeZlo, Tavs vikavebdi, magram rodesac gamovemSvidobe,mxolod erTi saaTis Semdeg damibrunda grZnoba, rkinig-zis janpunqtSi taxtze wamowolils.

ase davrCi dReidan martodmarto da vin icis, ram-den xans? megobari mainc myavdes vinme, rom gavuziaroCemi gulis sevda, magram vis naxav axla iseTs, romaraferi awuxebdes? TiTqmis yvela Cems dReSia, yvelaguldaTuTquli, sevdiani da sanugeSo.

es aris erTaderTi Cemi megobari da nugeSi, Cemirveuli, mas vandob yvelafers, radgan adamianis bunebayofila aseTi, gulSi ver daitevs verc naRvels, vercsixaruls, viRacas Tu ar gauziara.

SezRuduli, magram lamazad dawerili da saRadmoazrovne dRiuri ufro mimzidvelia, vidre farTo, magramdaxlarTuli, gulCaTxrobili da gulRvarZliani megobari.

gamocnobiT ki, vis gamoicnob, xandaxan sakuTar Tavsacver cnobs adamiani.

1942 weli, 3 ivlisi, (paraskevi)

ki, marTalia, xdeba Cems cxovrebaSi iseTi ram, yovel-dRe vwero dRiuri, magram meSinia erTferovnebisa daganmeorebiTi dReebis. rogorc CemTvis, aseve sxvisTvisacmosawyeni iqneba, amitom gadavwyvite, erTferovnebas TavidavaRwio da dRiurSi mxolod RirsSesaniSnavi Tar-iRebi davwero.

26

dRes sabuTebi Sevitane pedagogiur institutSida misaRebi gamocdebisaTvis mzadeba daviwye. meti araferiar minda, Tu mSoblebis Txovna Sevasrule da studentigavxdi, oh! ras gaixareben, metyvian – „yoCaR, gimarjvniao“!– da es ori sityva, ramxela alersiani, Tbili da sasix-arulo iqneba, – albaT dRiuriTac ver aRvwer.

sixaruli adamianis sulis damamSvidebeli uebariwamalia, simSvideSi ki, suli xarbad isrutavs idumalsitkbos, amitom sixaruliT suldamSvidebulebi, droe-biT viviwyebT yvelaze did zraxvasa da ubedurebebsacki, mec minda daviviwyo mSoblebis yovelgvari ubedure-ba Cems mier miniWebuli sixaruliT.

... cirkSi yoveldRiur warmatebebs vaRwv, Cems arenazegamoCenas taSis grialiT xvdeba mayurebeli, varjiSmaTavisi gaitana da mivaRwie mas, riTac gancvifrebaSimomyavs mayurebeli.

bavSvobidanve miyvars cirki da axla kidev ufrogagiJebiT, siyvaruli erTi maqvs, cirkis siyvaruli, oc-neba ki ori: mSoblebis dabruneba da umaRles saswav-lebelSi misaRebi gamocdebis Cabareba.

1942 weli, 28 ivlisi, (samSabaTi)

Tveze metia mSoblebis werilis molodinSi nerve-bi damawyda, dRes Cems sixaruls sazRvari ar hqonda,miviRe werilebi,saCqarod gavxseni samkuTxedi baraTebida Sevitye yovelive maTi janmrTelobisa da saqmiano-bis Sesaxeb, oriveni erTad muSaoben samxedro hospi-talSi.

vkiTxulob dedis werils da mTels tanSi siTboCameRvara, is, Cveuli alersiT, brZnulad mesaubreba: – „Svilo, meri! Cemo imedo, Cemo erTaderTo, Cemo siyvaru-lo da nugeSo, vibrZvi, Seni aCrdili mimiZRvis win da

27

tyvia ar mekareba, Seni imediT cocxali davbrundebi,gamarjvebuli...

ojaxSi Sena xar qalica da kacic, Sena xar saku-Tari Tavis mrCevelic, vici, umaRles saswavlebelSiSeitandi sabuTebs, icode, Svilo, swavla tvinis salese-lia, magram ki ar icviTeba, piriqiT, uswavlelobisa dauxmarobisagan iJangeba.

Sen ar ifiqro, rom marto xar, aqedanac geyofa CemisiTbo, dedis gulma manZili ar icis, Svilo! yovelTvisvgrZnob Sens siaxloves, Tvalwin midgexar, gaTbob dagealersebi...“

meramdened wavikiTxe dedis werili, saTvalavi ame-ria, marTlac, maTbobs da mealerseba, xan vtiri, xan vici-ni da sakuTar Tavs imdenad vgavar am wuTebSi, ramdena-dac sxvebs.

mamis werili mkacri da damrigebluri meCvena:– „Svilo, meri, gaxsovdes, visi gorisa xar, xalxs

ar aTqmevino, `mSoblebis gareSe izrdebao“, Tavi armogvWra, Cven vibrZviT da kidec gavimarjvebT, CveniTavdacva samarTliania da vibrZvi ise, rogorc Sehferiskomunists, adamians, Sen frontze ara xar, magram Senicxovrebac brZolaa da valdebuli xar, gaimarjvo, Tugaimarjveb, iswavli da iqnebi patiosani moqalaqe, xalxiRirsebisTvis gcems pativs, mawanwalebi ki SewyalebisTvis,me mgonia, xalxis pativiscema sjobia da maTi Rirsebisdacva, vinem mawanwalas lukma_puri gadaugdo, ho, TugagiWirdes, yvelaferi gayide, mxolod cocxali dagvxv-di, Svilo!..~

guli vijere mSoblebis werilis kiTxviT, maTTansaubriT, davtkbi maTi siaxloviT da dauyovnebliv davw-ere pasuxi, yovelgvar warmatebasTan erTad mivwere, rompedagogiur institutSi Sevitane sabuTebi, Tumca metira unda damewera, TiTqmis saxlidan ar gamovdivar,

28

dazepirebuli maqvs gza saxlidan cirkamdis da cir-kidan saxlamdis, Tavisufal dros ki mecadineobas van-domeb, esaa da es, Cemi axalgazrduli cxovreba, seirnobada keklucoba Cvens qalaqSi didi xania, Sewyda. Talxe-bCacmuli bavSvebisa da moxucebis ricxvi gaizarda, aRarekekluceba xalxs.

1942 weli, 1 agvisto, (SabaTi)

mTeli Rame TeTrad gavaTene, ganvicdidi pirvelgamocdaze gasvlas, magram „eSmaki arc iseTi saSiSi yofi-la, rogorc xataven“. gavedi gamocdaze. aviRe bileTi dapirveli xuTiani Cauqrob imedad akiafda Cems sagamocdofurcelze, saCqarod wamovedi saxlSi, TiTqos mSoblebimelodebodnen da unda mimexarebina, pirveli warmateba.

aravin myolia gulSematkivari, aravin Semomgebebia,saxlis sicarielem guli matkina, martoobisa da six-arulis cremlebiT davasvele baliSi. Semdeg cirkSiwavedi, amxanagebs gaugiaT Cemi warmateba da TaigulebiTmomiloces, isev damibrunda sixaruli, momeca Zala damominda saqanelaze triali, arc erTi nomeri ar dami-tovebia Seusrulebeli, gancvifrebaSi moviyvane maswav-lebeli da TviT direqtoric ki.

saxlSi daRlili davbrundi, magram ar davisvene,mSoblebTan saubari mominda, da vrceli werili davw-ere, aRvwere dRevandeli gancda, vaxare pirveli war-mateba, isic ki ar gamomrCenia, romeli nomeri bileTiSemxvda da ra sakiTxebze gaveci pasuxi.

1942 weli, 25 agvisto (samSabaTi)

Rirsi iyo im SesaniSnav dReebs Cems dRiurSi Tavi-si adgili daekavebia, roca danarCeni misaRebi gamocde-

29

bi Cavabare institutSi, magram ratomRac erTferovanimeCvena, amitom cota mogvianebiT mouwia Cems dRiursfurclis gadaSla.

dRes ki ori sixaruli mewvia da es ori naperwka-li Cauqrobi kelaptariviT agizgizda Cem martoobiTdatanjul gulSi.

dRes institutSi uTenia wavedi, gamocdebi Cavabareda vicodi Caricxuli viqnebodi, magram sakuTari TvaliTmindoda menaxa studentTa siaSi Cemi gvaric. kedelzegakrul siasTan axlos misvla Zlivs movaxerxe, imdenigogo–biWebi iyvnen, kinaRam gamTeles, rogorc iqna, amov-ikiTxe Cemi saxeli da gvari, sixaruls sazRvari arhqonda, me ukve pirveli kursis studenti viyavi daseqtembridan Sevudgebodi swavlas, avasrule mSobleb-is natvra–ocneba da sakuTar warmatebaze metad ismixaria, rom mSoblebs gavaxareb, gadavwyvite, saCqarodmivwero werili da sirbiliT wamovedi saxlisaken.

movedi da mSoblebis werili damxvda, esec meoresixaruli mewvia da aRmafrTovana kidec,. werili erTfurcelze iyo dawerili, furclis erT gverdze dedasdaewera, meoreze mamas.

mSoblebi, rogorc yovelTvis, darigebiT iwyebdnenda darigebiTve asrulebdnen baraTs, me ki, rac mainter-esebda, TavianT Tavze arafers iwerebodnen.

davjeqi da vrceli werili davwere, vaxare umaRlessaswavlebelSi Cemi Caricxvis ambavi, aRvniSne, maTi wer-ili rom miviRe da vTxove cota vrclad moeweraTmomavalSi TavianT saqmianobaze, romelic Zlier main-teresebda.

ar damviwyebia, damewera, cirkSi yoveldRiur war-matebebs rom vaRwevdi, vicodi, mSoblebs esec gaexarde-bodaT da mcdeloba ar davakeli, raTa maT guls six-aruli egrZno...

30

– „Tqvena xarT sicocxle Cemi sulisa da gulisa,mfarveli angelozi da xati salocavi, me Tqvens su-raTze vloculob yoveldRe, me Tqveni aCrdili midgasTvalwin, roca misaReb gamocdebs vabarebdi, me TqvengcemdiT SekiTxvaze rasuxs da ara sxvas, imitomac mo-miwoneT pasuxi da xuTianebs maziareT, gmadlobT, mSoblebo,rom erTi wuTiTac ar miviwyebT da Tqveni aCrdilidamyveba mudam gverdiT“.

1942 weli, 1 seqtemberi (samSabaTi)

dRes pirveli zari daireka CemTvis, romelmac insti-tutSi leqciebis dawyeba mauwya, maxsovs pirveli zari,rodesac dedam mimiyvana skolaSi, maSin vtirodi, miZnelde-boda mSoblebis moSoreba, magram miveCvie da male iseTisayvareli gaxda CemTvis skolis zaris mosmena, rom raRacmusikalur wkrials vkiTxulobdi Sig, yovelTvis sayvare-li da sasixarulo iyo skolis zaris xma, pirveli seqtem-brisa ki mainc gansxvavdeboda, is raRac ufro harmoniulimeCveneboda yovelTvis, magram amxela sixaruli arasodesar mouniWebia skolis zars, rogoric institutis zarmamomaniWa. dRevandeli zaris xmaSi sikeTisaken mowodebaamovikiTxe da mgonia, rom mec wvlili maqvs masSi.

gavicani axali amxanagebi, zogi adgilobrivebi arian,zogic sxva raionebidan da soflebidan mosulebi, um-etesoba gogonebi varT. aseve maswavlebelTa umetesobaqalebia, TiTqmis yvela erTnairi gamometyvelebis mqone,mgloviaroba, sevda da dardi amoikiTxeba maT TvalebSi,me minda Cems axal maswavleblebs, im pirveli maswav-leblis ukvdavyofiT, romelmac pirveli anbani maswavla,janmrTeloba da mxiaruleba vusurvo.

... dRes, ubralod, erTmaneTis gacnoba da saubarigvqonda, albaT, xvalidan daiwyeba „kargi“ swavla, leqciebi

31

damTavrda Tu ara saxlSi wamovedi, mSoblebs naCqare-vad davuwere werili da cirkSi wavedi.

1942 weli, 18 oqtomberi (kvira)

oh! RmerTo, risTvis gamiTene dRevandeli dRe, Tuamxela simware unda menaxa, nuTu ar gemeteba erTi mciresixarulic ki CemTvis, nuTu, RmerTo imitom xar RmerTi,rom boroteba sTeso qveynad? ratom damtove, RmerTo,oblad? risTvis momispe mSoblebis naxvis survili?imedi?.. oh, Cemo deda! Cemo sayvarelo mama! muxlebzemaqvs dadebuli Tqveni suraTi da davtiri Tqvens cxe-dars. ar gvaRirsa RmerTma, rom Tqvens Svils TqvenTviserTi muWa mSobliuri miwa daeyara, miTxariT, veRar vix-ilav Tqvens keTil Tvalebs, veRar momexveva Tqveni Tbilixelebi, wamiyvaneT TqvenTan, wamiyvaneT, me ar SemiZlia TqvensgareSe sicocxle! daviRale, am qveyanaze mxolod borotebada simware yofila daTesili, Tqven SecdomiT iyaviTgaCenili, keTili adamianebi da borotebam mogiswrafaTdReni, vaime, deda! ratom gamaCine, Tu amxela tanjva mo-meloda, oh, RmerTo! risTvis momaswari am dRes, risTvis,Tu yovlis SemZle xar, ratom ver dagimarcxebia eSmaki,pirsisxliani eSmaki, ratom wamarTvi mSoblebi, ratom!!! –dilidanve ase movTqvam, viglej Tmas da vixokav saxes...netavi mSoblebis daRupvis Setyobineba ar mimeRo da memovmkvdariyavi, netav ar moetanaT Cemamdis, ar gamoeCinaT,es didi imedi iqneboda CemTvis, Cems mexsierebaSi isiniicocxlebdnen, davelodebodi maT dabrunebas. da lodin-Si amomxdeboda tanjuli suli, guli imediT xarobs,adamianic imediT cocxlobs da vin iyo is, es erTaderTiimedi rom momispo?

SemZulda xalxi, Cems TvalSi dRes yvela faSistebixarT, yvela mkvlelebi, nu mogaqvT sisxliani baraTebi

32

CvenisTana umanko bavSvebisaTvis... mkvlelebo, Tqveni sisx-liani xelebi Sors, Tqveni damamSvidebeli sityvebiTCven ver mSviddebiT!

mSoblebis daRupvis cnoba, rom momitanes, me movkv-di, maxsovs, rogor Cavikece, viRacam xeli SemaSvela, Zirsar davcemulvar, Semdeg nel–nela gamicivda xelebi, fex-ebi da sicivem mTel tanSi damiara, guli gacivda dasasiamovno Jruantelma damiara, Semdeg TiTqos frTebiSemasxes, avfrindi da TeTr Rrublebze movikalaTe, mx-olod es iyo, rom ver vazrovnebdi, TiTqos viRacasdaveZebdi, rogorc movkvdi, aseve gavcocxldi mesame dRes,mxolod, sicivis nacvlad siTbo damibrunda da dRes,24 dekembers, mSoblebis daRupvidan ori Tvis Semdeg,gamomweres saavadmyofodan, eqimma saTanado rCeva–dari-geba momca – Turme Cemi nerviuloba ar SeiZleba, Tu ara,marTla movkvdebi, Tumca me sikvdilis ar meSinia daarc vdardob didad, magram mamaCemis sityva maxsendeba –„Sen ojaxis sicocxlis gamgrZelebeli xar da SenidaRupva ar SeiZleba!“ radac ar unda damijdes, undaSevasrulo „brZaneba“, ar unda Cavaqro ojaxis kera daunda gavagrZelo misi arseboba, gadavwyvite, me ar movkvde!

1943 weli, 23 Tebervali (samSabaTi)

omis qarcecxli mZvinvarebs msoflioSi, 23 Teberv-lis dResaswauls, albaT, sangarSi zeimoben Cveni jare-bi da Setevaze gadadianb kidec. daetyo faSistebs CvenimebrZolebis xeli sagrZnoblad gatyda welSi faSizmi,Cveni jarebi ibruneben dapyrobil adgilebs da winmiiweven berlinisaken!

me, piradad, ver vzeimob dRevandel dResaswauls,arc axal weliwads ar mqonia sazeimo sufra, vmuSaob,virCen Tavs, vswavlob, vaRrmaveb codnas da esaa sul

33

Cemi cxovreba, cirkis meSveobiT ar ganvicdi maincd-amainc xelmokleobas, samyofi maqvs puri da wyali, aserom, ojaxidan arcerTi nivTi ar gamitania jer gasayid-lad, vcxovrob CemTvis, martodmarto, marTalia, avadmyo-fobis Semdeg cota gamiWirda cirkSi xelovnebis aRd-gena da institutSi swavlas CamorCenili, Zlivs davew-ie amxanagebs, magram radganac gadavwyvite, rom me arunda movkvde, yvelaferi aRvadgine sul mokle xanSi.

sazeimod aRaravis aqvs saqme Cvens qalaqSi, materi-aluri SesaZlebloba rom hqondeT, lxinis sufra maincar gaiSleba, mTeli qalaqis mosaxleoba SavebSi Semo-sili dadis, Cemi Savi tansacmelic miemata qalaqs davin icis, rodis gavixdi mas, mSoblebze guldaTuTquli,me xom maTi aCrdili ar mSordeba, RamiT rCeva–darige-bas maZleven da dRisiT mexmarebian mocemuli rCeva–darigebis ganxorcielebaSi.

arasdros ar mjeroda RmerTis arsebobisa da axla,mSoblebis daRupvis Semdeg, sasacilodac ki mimaCniaimisi yofna, RmerTi rom iyos, amden keTil adamianebs radaRupavda, magram ar vici, rogor aixsneba sizmari, yvelasxvadasxvagvarad xsnis da arc me ZalmiZs swori axsna–ganmarteba mivce mas:

es sizmari Tormet oqtombers vnaxe, maSin Cemi mSoble-bi cocxlebi iyvnen: viTom deda movida CemTan. vicodi,frontze rom iyo wasuli, da mixaroda misi dabruneba,dedam kalTaSi Camisva patara bavSviviT, damiwyo kocnada gamomemSvidoba.

– ratom memSvidobebi isev, ise midixar? – Seve-kiTxe.

– ho, diliT adre waval, movedi, rom gamogemSvido-bo, Seni unaxavi ar mindoda wavsuliyavi, aba, Sen ici,rogor Wkvianad moiqcevi, xalxs ar aTqmevino, rom upa-trono xar da Seni Wkua ar gagaCnia. xalxs araferi

34

daaviwydeba, kargsac miscemen saTanado Sefasebas dacudsac, adamianebi imdenad samarTlianebi arian, rom maTindoba kanonzomieria, amitom maSinac ki ar unda veri-doT maT, roca savsebiT borotebi arian, boroti adami-anebis gareSe keTili adamianebi ver icxovrebdnen, aninteresi ar eqneboda cxovrebas, xom xedav, daWrileb-sac ar indoben boroti adamianebi, hospitalsac kiwvaven da angreven, magram maT Sorisac arian keTiliadamianebi, yvela faSisti rodia, amitom gavimarjvebTCven! erTad SekavSirebuli keTili adamianebi yovelgvargaerTianebul borotebasTan gaimarjveben!..

me axla unda wavide, Svilo! unda mtlad gadavefa-ro daWrilebs – miTxra dedam da wasasvlelad wamod-ga, me kiserze Semovexvie, vkocnidi da vtirodi...

wavida, Sors gavacile, ukan dabrunebisas gza dameb-na, uRran tyeSi aRmovCndi, tansacmeli mTlad Semomexa,saxlSi dabrunebis mrcxvenoda, deda mobrunebuliyo, mo-miaxlovda da damtuqsa, ratom ase Sors gamomacileo,miTxra, Semdeg Sav TavsafarSi gaxveudi, Savi kaba da SaviTavsafari momca, kaba Camacva, Tavsafari damaxura, tyidangamomiyvana da gzaze damayena.

– gimeoreb, Svilo, me ara maqvs dro, saxlamdismigacilo, wadi saxlSi da yuradReba miaqcie sakuTarTavs, Sen patara aRar xar da imdeni unda icode, romSeni dakargviT veravis gadaarCen...

deda wavida da me atirebuli wamovedi saxlSi, romgamomeRviZa, sinamdvileSic vtirodi, sul mTlad sveliiyo baliSi, mivxvdi, rom sizmari iyo da gamexarda.

Tvramet oqtombers mSoblebis daRupvis Setyobin-eba miviRe.

camet oqtombers, diliT, xuT saaTze, WurvebiT daun-greviaT hospitali germanelebs da Cemi mSoblebicdaWrilebTan erTad daRupulan...

35

Tvramet oqtombers, rogorc aRvniSne, me movkvdi daTeTr Rrubelze movikalaTe, dedam arc iq damtova mar-to gansacdelSi, mezobeli Rrublidan gadmoabija, sulmTlad TeTrebSi Semosilma, fexSiSvelma da CemTan mov-ida:

– ara grcxvenia? – miTxra dedam – nuTu fuWadCaiara Cemma Sromam, Cemma darigebam, nuTu veraferi Segas-mine? ha! dalie es wamali! – da wamali Tavis xeliTCamido pirSi, (Cems sicocxleSi aseTi tkbili araferidamilevia, ai, axlac, roca am dRiurs vwer, im wamliTpiri isev tkbili maqvs da nerwyvs mgvris imisi sitk-boeba).

wamali gadavylape.– oh! ra tkbilia – aRmomxda.– dedisgan mowodebuli sawamlavic tkbilia da

Svilze wamlad moqmedebs, aseTia dedis guli da dedisxeli, rasac dedis xeli moxvdeba, yvelaferi tkbilia!

dedam Tavi wamomiwia, kalTaSi Caido da Tmis TiTe-biT varcxna damiwyo, sasiamovno grZnoba dameufla dagavinabe, magram xanmokle gamodga Cemi gatrunva, loyazecremli dameca da zeze wamoviWeri.

– tirixar, deda?– ara, Svilo – mipasuxa da Tavsafris yuriT crem-

lebi SeimSrala.– deda, Sen tirixar! – vikivle me da xelebze veci,

kocna davuwye, xelebi gamarida, muxlebze daveci daSiSvel fexebze davuwye kocna, vkocnidi da vtirodi,xmamaRla vtirodi da axlac, roca am dRiurs vwer,vficavar dedas, axlac vtiri, deda adga wasasvlelad,moemzada, jer damkocna, cremlebi mxurvale tuCebiT am-omimSrala, Semdeg xeli momkida da Rrublebidan Tov-lis fifqiviT gadmomagdo, me vikivle, organizmSi siTboCameRvara...

36

dRes, ocdasam Tebervals, gamTeniisas, ise movidadeda, momialersa, gaxarebuli iyo, kargad rom viyavi,karadidan saWmelebi gamoviRe da sufra gavawyve, xeliarafers ar axlo.

– Cven mTavroba gvaWmevs ufasod! – miTxra daTefSi Cemsken gamoswia.

– aba, ra moxda, ratom xar aseTi dardiani? –SevekiTxe.

– qva mawevs, Svilo, gulze, gaWirvebas arasdros arSevuSinebivar, magram veRar vuZleb!

gamomeRviZa da, erTaderTi, Cemi cremlebi moviSvelie,vtirivar da vfiqrob: iqneb marTlac nangrevebSi daima-rxnen Cemi mSoblebi, jer marTlac, aravis scalia maTamosaRebad da dasasaflaveblad, biWi mainc viyo, wavi-dodi maTi gvamebis saZebnelad, axla, ra vqna, ra SemiZlia,uZlursa da umweos...

aseTi sizmrebis naxvis Semdeg, mec damebada mecnier-uli Sexeduleba sizmarze:

CvenTvis cnobilia, rom safrTxis moaxloebas cx-ovelebi winaswar ramodenime dRiT adre grZnoben, Tur-me, virTxebi da Tagvebi sami dRiT adre grZnoben gemisCaZirvas da gemze darbian Tavis gadasarCenad.

sami dRiT adre grZnoben mxecebi da gareuli cx-ovelebi tyeSi mosalodnel xanZars da tyidan garbian.Sinauri cxovelebi winaswar grZnoben mtacebeli mxe-cis moaxloebas da bRavian...

adamians ara aqvs aseTi SegrZnebis unari ganviTare-buli, magram gamoricxuli ar aris, ZilSi, rodesac ad-amianis Tavis tvinis zogierTi ujredi fxizelia, Sei-Zleba es ujredebi iyos winaswar SemgrZnobi ujredebida sizmarSi vxedavdeT mosalodnel saSiSroebas.

dadgenilia, rom tvini Sedgeba daaxloebiT 14–16miliardi nervuli ujredisagan, maTgan ki aqtiurad, Semo-

37

qmedebiTad moqmedebs mxolod 5–7 procenti, ese igi,adamians gacilebiT meti SeZlebia, vidre akeTebs dagamoricxuli ar aris, es didi raodenobis tvinis ma-luli maragi moqmedebaSi iyos organizmis dasvenebisdros da ZilSi vxedavdeT yovelives maTi meSveobiT.

istoriaSi mravlad aris magaliTebi, roca adamian-Si maluli rezervebi iRviZebs, ara erTbaSad, aramedsicocxlis raRac periodSi, adamians azradac ar mosv-lia, boroteba Caedina, magram masSi gaiRviZa mimalulma(Tu SeiZleba ase vuwodoT „mxecurma rezervma“) daborotmoqmedeba Caadenina, jerjerobiT, kacobriobauZluria, gamovaRviZoT Cveni SemoqmedebiTi maragi dagamoviyenoT is, es rezervebi TavisiT iRviZeben mou-lodnelad da umetes SemTxvevaSi, organizmis dasvenebisdros, rodesac sZinavs da isvenebs adamianis Tavis tvi-nis nerviuli ujredis moqmedi procenti.

1944 weli, 25 seqtemberi (orSabaTi)

marTali uTqvamT, dro yofila yvelafris mkurnali,dro da dro adamianis gulSi Cndeba mciredi sixarulida ikurneba sevdisagan, marTlac, dro yofila mefe xalx-isa da wuTisoflisa, WeSmaritad, gamWriaxia is, vincicis drois fasi, xandaxan dro Cven keTilSobili gvgo-nia da keTilSobilurad viyenebT mas, roca is didgansacdels gvimzadebs, magram sikeTis gulisTvis qebisRirsia mxolod drois is erTi wami, romelsac imisiZalac Seswevs, xandaxan boroti iyos, winaaRmdeg SemTx-vevaSi sikeTe sxva ara aris ra, Tu ara bunebis an droissisuste.

SeiZleba viRacam Cemi dRiuri waikiTxos da if-iqros, „dros mSoblebi dauviwyebia, am gogonasTviso“ –es swori ar iqneba, maTi naTeli xsovna arasdros ar

38

mokvdeba Cems gulSi, „maS, ar yofila dro mkurnali“ –ityvis is viRaca, ara, me isev Cemsas vambob, dromkurnalia,magram Cemi mSoblebis daRupvidan ar gasulais dro,rom daviwyebas miscemodnen, rameTu mSoblebisdaviwyeba maTi Svilebis gardacvalebis Semdeg iwyeba...

arian iseTebic, romlebic cocxal mSoblebsac kiiviwyeben, es qceva gadamdebia, kacTa modgmis yvelakeTilismyofelsa Tu borotmoqmeds TavianTi mimbaZ-velebi hyavs, magram kacTa modgma sikeTisaken aris mima-rTuli da Cven, umetesoba, kacobriobis am gzas undagavyveT, raTa keTilismyofelma xalxma Tavis drozedagvaviwyos dakarguli adamianebi.

me ukve mesame kursis studenti var da cirkisdamsaxurebuli ostati, ise miveCvie bagirze siaruls, cekvasda qanaobs, rom meCveneba, TiTqos miwaze miWirdes siaruli.

gancvifrebaSi momyavs mayurebeli, ar vici, ra arisdaRla, albaT, am warmatebas, Cemma fizikurma janmrTe-lobam, siZlierem da varjiSma mimaRwevina.

araerTjer mourTmevia mayurebels CemTvis yvavile-bi, vardebis Taiguli da dafnis gvirgvinic, ki magramdRevandeli vardebis kona, yvela gansakuTrebulisagangansxvavdeboda; vardebis konaSi yvela jiSis vardi iyo,Reroebi yvelas erTnairad hqonda gadamtvreuli, es kiutyuari mowme imisa, rom vardebi moparuli unda yo-filiyo, aseTi vardebi ki aravis mourTmevia jer CemTvisda vardebis CamorTmevisTanave imisi momtanic Semebra-la, miuxedavad imisa, rom sxva mayureblebisagan isicgansxvavdeboda, mas ecva studenturi tansacmeli, ubra-lo, albaT, Raribulic, saSualo simaRlis tani, saxemrgvali da imdenad lamazi, rom lamazi qaliSvilisaganmxolod saulvaSeze ayvavebuli bususebiT gansxvavde-boda,. Tma wablisferi, datalRuli, romelic TiTebiTdaevarcxna da kidev met silamazes aZlevda.

39

axalgazrda qals ar gamoepareboda da arc me ga-momparvia, rom es axalgazrda aq cirkis sanaxavad ariyo mosuli, mas raRac sxva awuxebda, amas misi Taflis-feri sevdiani Tvalebi meubnebodnen.

momarTva vardebi, mec gamovarTvi, madloba gadavux-ade, mayureblebs Tavi davukari da kulisebSi gavuCinar-di, ra iyo Zirfesvianad wuTieri Seswavla im axal-gazrdisa, mec ar vici, cirkidan saxlSi vbrundebodi daimisi gamowvdili xelebi melandeboda, dasaZinebladdavweqi da sizmarSi vnaxe.

netav, ra memarTeba? deda, damifare, makmare is simware,rac vnaxe, daTrgune da amacile mavne, rogorc yovelTvis,damafare Seni kalTa da mixseni borotebisagan.

am sityvebis butbutiT avdeqi sawolidan, movZebneim ymawvilis naCuqari vardebi, romelic upatronosaviTeyara magidaze da brolis vazaSi movaTavse.

saaTi vnaxe, ors TxuTmeti wuTi aklda da isevdavweqi dasaZineblad, magram ar iqna da ar dameZina,avdeqi, Cavicvi da dRiuris wera daviwye, riJraJma Se-moaRwia fanjaraSi, saaTs davxede, eqvs oci wuTi aklda,dRiuris weras movrCi da saxlis dalagebas Sevudeqi.

1944 weli, 26 seqtemberi (samSabaTi)

institutidan saxlSi wamosvlas vapirebdi, rom„gansakuTrebuli vardebis“ momZRvneli ymawvili SevniSne,is me miaxlovdeboda, mindoda, yuradReba ar mimeqcia dagverdi amevlo, magram ver SevZeli, monusxuliviT Sevdeqida imisken wavedi, erTmaneTs SevxvdiT, salami momca, mexma ar amomiRia, man ki ganagrZo:

– meri, ver micani? Tumca, ras micnobdi erTjernaxul adamians, roca mravali Cemze ukeTesi Tayvanism-cemlebi gyavT, mwams Cems saxes ver daimaxsovrebdiT!

40

imisi sityvebi Seuracxyofad miviRe da TiTqos amSeuracxyofam Zala momcao, rogorc iqna, xma amoviRe,raTa samagiero mimezRo am axalgazrdisTvis.

– me Tayvanismcemlebi aravinac ar myavs. cirkismayureblebi Cemi gulgSematkivrebia da iq SensaviT aravinar dadis, visac cirki ar ainteresebs, arc ase uxvad armoaqvT CemTvis moparuli vardebi, rogorc Sen momitane!

– imitom gadayare Cemi moparuli vardebi, rom naqur-dali iyo?

– diax, imitom!– ki magram, ar Segebrala imisi momparavi? romel-

sac fuli ar gaaCnda da vardebis Sovna ki sicocxleduRirda, raTa SenTvis moerTmia, wamieri sixarulis gancdi-saTvis, nuTu eklebze sisxlis kvali ver SevniSne, romel-mac Cemi xelis gulebi daglija? nuTu, ver SeniSne imaxalgazrdis erTaderTi Camoxeuli Sarvali, romelicZaRlma Semoaglija da TviTon SemTxveviT gadarCa?

kinaRam tvirili daviwye, imxela siTbo CameRvaragulSi, magram mainc ase vupasuxe:

– yvelaferi SevamCnie!– da mainc gadayare?– ara, ar gadamiyria.– ar gadayridi, ara! brolis vazaSi geqneba Cadebu-

li da vaza yvelas Sesaxedav adgilze dadebuli...– sworedac rom asea!– qveynis daqcevas davijereb da amas vera, verc imas,

rom tyuilis Tqma SegiZlia.– me Tqven arafers ar gajerebT, mxolod Cemi gu-

lis simarTles vlaparakob da Tqven gind daijereT,gind ara.

– marto dRes ki ara, yovelTvis Tqvens simarTleSirom davrwmunebuliyavi da dRes momesurvebina vazaSiCawyobili yvavilebis naxva, nebas damrTavdiT?

41

– amas CemTvis mniSvneloba ara aqvs, momavalSi CemssimarTleSi darwmundebiT Tu ara, mxolod dRes, saku-Tari TvaliT daganaxvebT Cems simarTles, wamobrZan-diT!..

fexiT gavuyeviT TiTqmis dacarielebul quCas, vaJiZalian morcxvobs, Cumad mivdivarT, saxelic ki ar vici,ra hqvia, mec raRac gaognebuli var da ase uxmod, Seum-Cnevlad mivadeqiT Cemi saxlis sadarbazos, kibeebi avi-areT da saxlis karebTan avituzeT, CanTaSi karebisgasaRebi movZebne da ucnobs gavuwode, karebi gaaRo,erTi nabijiT ukan daiwia da gza damiTmo, oTaxSi pirveliSevedi, Semdeg is Semovida, misaReb oTaxSi, uxvad varde-bCawyobili vaza TvalsaCino adgilze ido.

uxmod Sescqeroda vaJi vardebs da Tan oTaxisgawyobilobas aTvalierebda, arafers ambobda. imisma si-Cumem guli gamiwyala da myudroeba isev me davarRvie.

– xom naxeT sakuTari TvaliT. rom udierad arveqcevi arc vardebs da arc gulSematkivrebs.

– vnaxe, vxedav da mixaria!– axla bodiSi, marTalia, qarTvelebi stumarTmoy-

vareebi varT, magram marto var saxlSi da naxvamdis.– me arasodes, aravisTan ar Caviden iseTs, rom

davZraxo, Sevarcxvino sakuTari Rirseba da ojaxi.– ara, me magisi ar meSinia, rogorc martod mcx-

ovrebs, bevri Tvalyuris mdevnebeli myavs da CemTan didxansvaJis yofnam, SeiZleba saxelis gatexva momitanos.

– kargi, me waval, mxolod mindoda gagcnobodiT daoriode sityva meTqva, rac aucileblad mimaCnia:

fanjarasTan mivida, Zirs gadaixeda, amoixvneSa daganagrZo: – vin icis, ramdeni Rame gamiTenebia im xesamofarebuls, velodi Tqven gamoCenas, daginaxavdi, davw-ynardebodi, da wavidodi... gvarad arabuli var, valerimqvia, vswavlob meoTxe kursze universitetSi...

42

– dabrZandiT, magidasTan! – bolos da bolos, zrdi-loba movixmare, valeri savarZelSi Cajda.

samzareuloSi gavedi, naCqarevad Cai avaduRe da mag-idaze ori finjani movitane, mec magidasTan davjeqi,valeris TvalebSi Sevxede da amiT vagrZnobine, gaegr-Zelebina saubari, man amoixvneSa, jibidan oTxad gadake-cili qaRaldis furceli amoiRo, gamomiwoda da Zlivsgasagonad Tqva: „mSoblebi da erTaderTi Zma omma Sei-wira“.. akankalebuli xeliT Zlivs gavSale maTi ugzo–ukvlod dakargvis cnoba, imwamsve Cemi mSoblebi damid-ga Tvalwin da avqviTindi, valeris ar davuwynarebivar,isic tiroda, Cai gacivebuli iyo, rodesac davwynardiT,valeri cremliani xmiT saubrobda.

– Tavi mindoda momekla, an mters Sevkdomodi, rocamaTi dakargvis cnlba miviRe, magram gaWirveba aranaklebuwyobs adamianis xsnas xels, vidre siWabukis sificxe,da Tu gadavrCi, swored gaWirvebam gadamarCina.

dResdReobiT, vswavlob da naqiraveb binaSi vcx-ovrob, var stipendiis kmayofaze, magram yvelafers Tavisidro aqvs, miuxedavad materialuri sisustisa, siyvarulsacTurme...

Tqvens vinaobas nu momiyvebiT, me Tqven gicnobT, viciyvelaferi Tqvens Sesaxeb, Tqveni mSoblebic xom...

siwynare Camovarda, valeri aRar laparakobda, me kigulisyuriT vaTvalierebdi mas, SevniSne ZaRlisagan Camox-euli Sarvali, romelic ulamazod iyo dakerili, etyo-boda, qalis xeli aklda da kidev meti sibraluliCameRvara gulSi, valerim SemniSna, gasayidiviT rom vaTva-lierebdi, uxerxulad igrZno Tavi, Rame mSvidobisa mis-urva da wavida...

wavida da mTlad amaforiaqa, mTeli Rame TeTradgavaTene, ar vici, ras vfiqrob, an ra momdis, ara, essiyvaruli ar aris, valeri, ubralod, Semebrala, oboli,

43

usaxlkaro, romelsac adamiani ver unaxavs, gulistkiviligauziaros da daxmarebis xeli gauwodos, ara, xval Tumnaxa, me TviTon vnaxav, minda myavdes mesaidumle me-gobari, vaJebi gana cudi samegobroni arian?

1944 weli, 27 seqtemberi (oTxSabaTi)

diliT adre avdeqi da institutisaken wavedi, kibezekaris mezobeli eTeri Semomxvda, moxucebuli qalia, Zal-dian saTno, keTili, ara mgonia, boroteba imalebodesimis spetak sulSi, martod cxovrobs, qmari da orivaJi samSoblos dasacavad hyavs gagzavnili, TviTon kiqarxanaSi muSaobs, sabrZolo iaraRs awvdis qmar_Svils,eTeris umcros vaJze, roca patarebi viyaviT, me max-elebdnen, eTeric „cugrumela rZals“ meZaxda da Tavidanfexebamdis mkocnida pataras.

– dila mSvidobisa! – vuTxari, magram ar mipasuxa,kibis ramdenime safexuriT rom davcildi, Semdeg dam-iZaxa:

– Svilo meri!_ xom kargi ambavia, eTeri deida?– Svilo! me miWirs Tqma, magram manc unda giTxra,

xalxi sxvanairad laparakobs Senze, es ambavi ar SeSve-nis Sens ojaxs, sircxilia, Svilo, jer mSoblebi argacivebulan da Sen ki sayvarlebi mogyavs saxlSi.

– ras ambob, eTeri deida?– imas, Svilo, rasac mTeli quCa laparakobs!– me vis davunaxivar vaJTan gavlili? mxolod

guSin momacila Cemma amxanagma, saqme hqonda da malewavida.

– Sen aqamdis aravis mocileba ar dagWirvebia dais Seni „amxanagi“ „saqmeze“ SeiZleba dRe mosuliyo,Ramis Tormet saaTamde araferi saqme gqondaT albaT!

44

– ratomac ara, omis sakiTxebs wyvetdnen! – ixumraromeliRac mezobelma – da me axla SevamCnie, kibe me-zoblebiT rom iyo savse.

kinaRam waviqeci, ar mekadreboda daumsaxurebelilanZRva da Sercxvena, viyo rameSi damnaSave mainc, magram,vis ginda daumtkico Seni simarTle? kibeze daveSvi dagavuCinardi, ukan damcinavi xarxari momsdevda...

institutSi mivedi, erT–erT auditoriaSi ganmar-toebiT davjeqi da fiqrs miveci Tavi, pirvelad gadavw-yvite, aravisTvis ar gamendo es ambavi da aravisTan argamevlo, sicocxlis manZilze, magram es azri isev uarvyavi,amiT Rirsebas ver aRvidgendi, meore azri ufro sworimeCvena, radac ar unda damjdomoda, valeri Cemi meuRleunda gamxdariyo, mxolod am gziT SeiZleboda ojaxisSedgena, damcvelis yola da yovelgvari Wirvaramis me-gobrebTan gaziareba, sxvagvarad ar SeiZleboda Rirseb-is aRdgena, vinaidan mezoblebi, axalgazrdoba daviwyebu-li moxucebi arian da maTi Seneburad STagoneba Znelia.

esec rom ar iyos, me gavakeTeb keTil saqmes, stu-dents mivcem TavSesafars, mivuCen tkbil lukmas, Sevaqm-nevineb Tbil ojaxs, gana es cota samsaxuria samSoblo-saTvis?

es fiqri aRar vuaryavi, auditoriidan fexakrefiTgamovedi da universitetisaken wavedi, movZebne is audi-toria, sadac meoTxe kursis studentebi iyvnen da valerimdaminaxa Tu ara SekrTa, ar eloda Cems universitetSigamoCenas da Cem win damnaSavesaviT dadga.

– saqme maqvs SenTan! – vuTxari da gareT gamoviyvane.– cudi xom araferi momxdara, meri? – SeSinebuli

xmiT SemekiTxa valeri.– ara, cudi araferi! arc kargi! axla ara maqvs dro,

saRamos cirkSi viqnebi varjiSze, iq modi, gzaSi yve-lafers getyvi!

45

– kargi, magram saRamomdis ra gamaCerebs, axlavemiTxari, ra moxda?

– ara, ara, saRamos! – vuTxari da ise wamovedi, arcdavmSvidobebivar.

institutSi davbrundi, danarCen leqciebs daveswarida pirdapir cirkSi wavedi, rac mezoblebma Seuracxyo-fa momayenes, amis Semdeg, saxlSi misvla mezareba, magramvecdebi, isev daviaxlovo isini, Tu rogor, es farulimofiqrebaa Cemi da dRiurs ver gavandob! daaxloeba kiimitom aris saWiro, rom uwindeburad miyvardes mSob-liuri kera da yvela madlieri myavdes iq, sadac micx-ovria.

vfiqrob da Cems qcevaSi saZraxisi vera minaxavs ra,magram mgonia, rom sxva ufro naTeli TvaliT momCerebiada xmas ar viReb, Tumca cudia, rom yvela ise ganmartavsCems qcevas, rogorc moesurveba, radac ar unda dam-ijdes, Tugind sicocxlis fasad, unda gavimarjvo, undagamovide saZraxisi mdgomareobidan, ai, erTaderTi xsna,romlis wyalobiTac Semicnoben sxvebi da, rac mTavaria,TviTonve Sevicnob sakuTar Tavs!

cirkSi ugemurad vvarjiSob, cali Tvali karebisak-en maqvs, valeris gamoCenas velodebi da ai, varjiSisdasasruls isic movida, saCqarod Cavicvi, valeris vaniSneda kulisebidan gavedi quCaSi.

uxmod mivyvebodi quCas, valerim veRar moiTmina daSemekiTxa:

_ meri, xom kargi ambavia, ra gindoda geTqva?– araferi, ise, wuxeli rogor geZina?– mxolod es? wuxeli ar mZinebia saxlSi ar vyo-

filvar.– aba, sad iyavi? –sadgurSi, rkinigzis sadgurSi!– es rogor?

46

– eh! meri, Sen rom Cemi ambavi icode, albaT, aRarcSemekiTxebodi.

– Tu mecodineboda, ratomRa SegekiTxebodi?– ho da moyolac miZneldeba, ar minda, Cemi dardi

sxvas gavuziaro da sxvac davasevdiano.– maSin megobaric ar unda agerCia, momiyevi, Cems

dardTan, iqneb Seni sevda araferi gamoCndes, udardeladamians dRes vis naxav?

– bina naqiravebi sadac maqvs, ezos ori metri sima-Rlis Robe akravs, WiSkars saRamos aT saaTze ketavenda ezoSi ZaRls uSveben, ase rom, saRamos aTi saaTisSemdeg, saxlSi ki ara, ezoSi Sesvlac SeuZlebelia, bev-rjer vcade gadasvla sxva binaSi, magram saxlis mepa-trone Cveni Soreuli naTesavia, ukadrisobs Cems gaSve-bas, amiT kidev ufro autaneli pirobebi maqvs, albaT,dResac rkinigzis sadgurSi momiwevs Ramis gaTeva...

SeumCnevlad aRmovCndi Cveni saxlis sadarbazoswin, kibes uxmod avuyevi, riTac valeris vagrZnobine,gamomyoloda, gasaRebi mivawode, karebi gaaRo da binaSiSevediT, imis ambis moyoliT kidev meti sibraluliCameRvara gulSi da gadavwyvite, dReidan aRarsad gameS-va.

savarZelze mivuTiTe, uxmod Camojda, me samzareu-loSi gavedi Cais mosamzadeblad, magidze ori CaiT savsefinjani davdevi, valeri moviwvie, Cai movsvi da saubri-saTvis movemzade, magram Zalian miWirs dawyeba, TumcavaleriSi Zalian axlobel adamians mivCerebivar da cotaZalas mmatebs es, magram mainc, qaluri saTnoeba mwevsukan, mayoymanebs, bolos, rogorc iqna, Zala movikribe dadaviwye.

– ici, risi Tqma mindoda? dReidan me Sen arsadacar gagiSveb! xval diliT sakuTar nivTebs gadmoitanCemTan, Savi ZaRlis mepatrone naTesavidan, amas moiTxovs

47

rogorc Cemi, ise Seni piradi cxovreba! – valeris mo-vuyevi yovelive, Tu rogori Seuracxyofa momayenes me-zoblebma.

vaJi Cafiqrda. me megona gaixarebda Cemi winadadeb-iT da sixarulis grZnobiT iyo gatrunuli, magram Sevcdi,didi dumilis Semdeg valerim uari miTxra Cems wi-nadadebaze.

– es didi bedniereba aris CemTvis, frTebi esxmebadidi xnis ocnebas, magram jerjerobiT SeuZlebelia, mevar Raribi, usaxlkaro studenti, umweo gogonas verdagawvebi kiserze sarCenad da dasaxmareblad, damTavrdebaomi, davamTavreb universitets, daviwyeb samsaxurs damxolod maSin, im dResve SevuRldebiT.

– mere, sircxvili? mezoblebisgan Sercxvena? riTan rogor moviwmindo sircxvilis laqa? an Sen ratomfiqrob, kiserze damawvebi, meuRle–meuRlisaTvis xomcocxali organizmia, guli Tu TvalisaTvis fiqrobs,Tvalmac unda ifiqros gulisTvis? SeiZleba bevri ramemogvakldes magram unda iyos spetaki siyvaruli!

– meri, avadmyofi adamiani yvelaze Zneli mosavle-lia, magram mas ar agdeben, Tumca, gamojanmrTelebis Sem-deg asayvedureben, vin icis, SeiZleba Senc damasayveduroodesme lukma–puri da TavSesafari, aman ki ojaxis dan-greva gamoiwvios, yvelaferze ufro me amas veridebi!

– amas Tu Cemze fiqrob, Sen meri ver gicvnia, SensakuTar Tavze SexedulebiT sazRvrav sxvas, ar vici,ratom, Sen xom Tanamedrove xar, nuTu ver gamogicvniaadamiani?

saRi goneba yovelTvis sworad wyvets sakiTxs, gvin-ergavs momWirneobasa da windaxedulobas, xolo racSeexeba sikeTes, mas buneba gvaniWebs, ar vici, sakuTarTavze verafers vityvi bevrs, magram mgonia, bunebis wy-alobiT, keTili unda viyo, me moqalaqeobrivi movaleoba

48

ar maZlevs uflebas, dResac gareT gagagdo da rkinig-zis sadgurSi gaaTio Rame, rodesac me, erT adamians,samoTaxiani keTilmorwyobili bina maqvs, Sen ar ifiqro,rom me mindodes SenTan siaxlove da gexvewebode, Cvenrogorc aqamdis, isev ise Sors viqnebiT, mxolod Senicxovreb im oTaxSi! – am sityvebTan erTd avdeqi, saZine-beli oTaxis karebi gavaRe da sawolze logini avSale– axla Zilis droa „Rame mSvidobisa!“ – vTqvi dameore saZnebel oTaxSi gavedi, karebi saimedod Cavketegavixade da dasaZineblad davweqi, magram mTeli RameZili ar momkidebia, saZinebeli oTaxebis SuaSi misaRebioTaxia, TiTqmis sakmao manZili gvaSorebs erTi meo-resTan, magram mainc vgrZnob imis sunTqvas, mesmis imisigulis cema da es siaxlove Zlier maforiaqebs.

vgrZnob, rom arc mas sZinavs, minda guli gadavayo-lo, avdeqi da dRiuris wera daviwye, cota davwynardi,Semdeg Cavicvi da valeris saZinebeli oTaxis karebifrTxilad gavaRe, vici, valeris ar sZinavs, magram TavimoimZinara da verc me SevamCnie TiTqos, wynarad mivuax-lovdi, savarZelze gadafenili imisi tansacmeli aviReda fexakrefiT gamovedi, nemsi da Zafi movZebne, gul-dasmiT davkere Sarvali da gawmenda daviwye, magramiseTi WuWyiania Sarvali da perangis sayelo, iZulebuliSeviqeni, rom gamerecxa, aravisi ar momridebia, tansacmeligareT gavfine gasaSrobad, simSvide vigrZeni dadasaZineblad gauxdeli wamovweqi, madloba RmerTs, maleCameZina.

1944 weli, 28 seqtemberi (xuTSabaTi)

albaT, erTi saaTi meZina, meti ara, fanjaraSi dilissinaTlem SemoanaTa, saCqarod avdeqi, valeris tansacme-li Semovitane, cota svelia, magram uToTi gavaSre da

49

lamazad garecxil–gauToebuli Tavis adgilze gada-vkide.

Semdeg sauzme movamzade da institutSi wasvlisdromac moaRwia, frTxilad davakakune valeris saZine-beli oTaxis karebze – „axlave“, momca pasuxi. rogorcetyoba, amdgara da icvams, gamovida, piri daibana, madlobagadamixada tansacmlis dasufTavebisaTvis da kocniTundoda davejildovebine, magram ise mkacrad Sevxelde,rom adgilze gaiyina da ramdenime wuTi xelgamowvdiliidga.

magidasTan miviwvie, erTad visauzmeT da Semdeg in-stitutamde mimacila, saRamos aq damelode, vuTxari meda institutis SenobaSi gavuCinardi, institutidan gam-ovedi Tu ara, dabarebis Tanaxmad, valeri adgilze damx-vda. xelkavi gamovdevi da saxlSi wavediT, ar vici,ratom var mxiaruli, albaT, meamayeba valeris gverdiTdgoma, sadili naCqarevad gavakeTe da cirkSi wavedi,amJamad, gzaze Tu saxlSi, saerTo saqmeze vlaparakobT,umetesad ki, Cveni saubari omsa da swavlas exeba.

miuxedavad daRlilobisa, cirkSi TavganwirviT Sevas-rule yvela Cemze mikuTvnebuli nomeri, albaT, valeriscqera Zalas mmatebda.

valeri pirveli adamiania Cems cxovrebaSi, rom-lisTvisac sikeTes vTesav da madlobeli var maszed,rom sikeTiTve mixdis, vinc rac unda isa Tqvas, yura-dRebas aravis da arafers mivaqcev, mxolod viyo saku-Tari sindisis winaSe spetaki, RmerTma icis da Cemmasindisma, rom valeri jerjerobiT Cemi mdgmuria dameti araferi, sxvam ki, rogorc unda, ise CaTvalos, undameuRled da unda sayvarlad, zog adamians bunebam daanaTla:sibriyve, sibece da Woraoba, isini sisuleles ara mar-to sakuTari neba_surviliT Cadian, aramed bunebis gan-CinebiTac da maT ver gadaaTqmevineb da gadaajereb sisxl–

50

xorcSi gamjdar rwmenas, aseT adamianebs TavdaWerilo-ba akliaT da samagierod, Cven unda viyoT maTTan TavdaW-erilni, albaT, TavdaWeriloba imitom moigones, romgasaqani ar miecaT materialurad SeZlebuli briyvebi-saTvis, Torem aseTi brbo fexqveS gaTelavda qveyanas,amave dros, TavdaWeriloba didi nugeSia, materialuradsusti, patara, keTili adamianisaTvis, raTa mtkivneuladar ganicadon TavianTi siRatake da sulieri simware.

cirkidan gamovedi, valeri gareT melodeboda, xe-lkavi gavukeTe da saxlSi aCqarebuli nabijiT wam-ovediT, vivaxSmeT Raribulad, magram mxiarulad, madi-anad da gemrielad, cota xans visaubreT, mere valeris –„Rame mSvidobisa“ vusurve da Cems saZinebel oTaxSisaimedod Cavikete, gavixade da romel gverdzedac daviZine,imave gverdze gamomeRviZa, ase gemrielad da ase uSiSrad,mSoblebis wasvlis Semdeg aRar mZinebia.

1944 weli, 29 seqtemberi (paraskevi)

avdeqi, davibane, Cavicvi da samzareuloSi gavedi sauz-mis mosamzadeblad, megona, valeris isev eZina, magramSevcdi, is samzareulSi Semovida – „dila mSvidobisa“– misurva da Cems win patara skamze Camojda, vgrZnob,raRac unda miTxras, magram TiTqos ver gaubedavs daisev me Sevaguliane.

– ratom ase adre adeqi, valeri? – alersianadSevekiTxe.

– aqamdisac unda avmdgariyav, me mTeli Rame armiZinia, ici ras getyvi, meri? borotmoqmedeba xSir SemTx-vevaSi arc ise saSiSia, rogorc metismeti sikeTis qmna.

me meti aRar SemiZlia, an Sen Sewyvitav Cems mimarT,ucxo adamianis mimarT, sikeTis qmnas, an me dResve wavalam qalaqidan.

51

bevri Rame gamiTenebia imis fiqrSi rom Sen siax-loves vyofiliyavi, es natvra amisrulda, varT erTWerqveS da isev ise ucxoni. Cven ojaxSi aRaravin aRargvyavs, rom rCeva vkiTxoT, amitom sakuTari TaviT gada-vwyvitoT, Cven an SevuRldebiT, an me samudamod waval amqalaqidan.

– mainc sad apireb wasvlas?– frontze... da vin icis, iqneb samudamod davrCe iq,

yovel SemTxvevaSi, Tu davbrundi, Semdeg gavagrZeleb uni-versitetSi swavlas...

– rogorc genebos!– mxolod am sityviT risi Tqma ginda?– risi Tqmac mindoda, giTxari, rCevas ver mogcem,

romelic Sens wasvlas Tu darCenas Seexeba, SeuRlebazeki, albaT, winaaRmdegi viqnebi, jer gaTxovebas ar vapireb,omi damTavrdeba, davamTavreb swavlas, movewyobi samsax-urSi da mere vnaxoT...

– Cems sityvebs imeoreb?– ra Tqma unda, Tu sakuTari Tavi ar uvarga adami-

ans, sxvisi TaviT unda ixelmZRvanelos.– me Tu gawyenine, bodiSs vixdi, albaT, aseT dasas-

ruls ar movelodi, magram keTilSobili adamianis val-ia, borots keTilSobileba Caunergos da gaakeTilSobi-los sazogado keTilSobil adamianad, me vxedav, TqvenCemze metad SeZlebuli xarT materialuradac da bune-brivi niWiTac, magram gana Tqven iciT, ras sCadixarT?Tqven sakuTari uariT RupavT adamians, romlis siy-varulic gulSi gaqvT, mxolod Tqveni bunebrivi prin-cipiT akeTebT amas, rac ar gwadiaT.

„ufalo! Seunde maT, rame Tu ar uwyian, ras Cadian!“esa sTqva da wasasvlelad moemzada, magram me Zala

movikribe, xelkavi gavukeTe da samzareuloSi gamov-abrune.

52

– SeuRleba erTaderTia, gadadebas rom ar egueba,Cemo valeri, guli nu Segwydeba, var Tanaxma! mxolod impirobiT, rom Seni siyvaruli yovelTvis iqneba aseTiveZlieri, rogoric aris dRes...

– vficav! siyvarulis im lamaz da saTno cnebas,romelic gagvaCnia!

amis Semdeg kidev bevri visaubreT da bolos dabolos gadavwyviteT, rom viqorwinoT.

1944 weli, 30 seqtemberi (SabaTi)SabaT dRis dila gaTenda, kedelze xaliCa Camovxs-

eni da bazarze waviReT gasayidlad me da valerim, Se-Zlebul adamianebs ra gamolevT, xaliCa male gavyideT,cotodeni Cems mier nagrovebi fulic davumate da saR-amosaTvis, rogorc movilaparakeT, saqorwilo mzadebasSevudeqiT... omia, SimSilobs xalxi, magram Cven dResuxvad gvaqvs saWmel–sasmeli.

saRamosaTvis movipatiJe yvela nacnobi da axlomezobeli, qarcecxlian dRes rom Seefereba, imaze ukeTe-si puris Wama movawyveT movkide xeli da dasawoladwaviyvane Cems loginSi, tanSi sasiamovno Jruantelmadamiara, Semdeg mezoblebi gavacile, saCqarod davketekarebi, magida aulagebeli davtove da davweqi, TumcamTeli Rame TeTrad gavaTene, ar miZinia, valeris ki tk-bilad eZina.

1944 weli, 1 oqtomberi (orSabaTi)

me da valeri saxlidan erTad gavediT, amJamad me kiara, valeris aqvs CemTvis xelkavi gakeTebuli, aRarcmrcxvenia da aRarc mexaTreba mezoblebis, valeri dRe-idan Cemi kanonieri meuRlea da rac bunebas dauwesebia,samarcxvinoc ar aris.

53

valerim institutis karebamde mimacila, TviTonuniversitetSi wavida, Tan gulic waiRo Cemi, ar vici,ratom dameufla aseTi sulis SemxuTavi grZnoba, aras-dros ar ganmicdia aseTi martooba, sami saaTi viyaviinstitutSi, metxans veRar gavCerdi da valerisTan wavedi,wamoviyvane, jer cirkSi wavediT, Semdeg naadrevad saxl-Si, ar vici, ra momdis, sul am adamianTan minda yofna,mxolod viyo mis siaxloves, vgrZnobde mis sunTqvas,mesmodes misi gulis cema, mivCerebode mas TvalebSi dameti araferi.

vgrZnob, valerisac vuyvarvar, zedmiweniT alersian-ic aris Cems mimarT, esaa mxolod, cota xaTriania, isegrZnobs Tavs, TiTqos Cems kmayofaze iyos da es ki armomwons, magram ara uSavs, mivaCvev, Cveni gaWirveba dasixarulic saerTo iqneba.

tkbili dReebi gvaqvs, Sesanatri, erTimeores TvalebSiSevcicinebT, vtkbebiT erTimeoris siyvaruliT, es arismxolod, guls miRonavs kedelze Camoxsnil xaliCasdarCenili anabeWdi, magram Cvens bednierebasTan es Seum-Cnevelia.

valeri ojaxSi imaze ukeTesi gamodga, me rom megona,wynari, tkbili da damjere, mets ki arasodes ar moiTx-ovs qali kacisgan.

1944 weli, 9 dekemberi (SabaTi)

araCveulebrivi zamTaria, Zalze susxiani, magram Cvenspatara ojaxs zamTris susxi ver aSinebs, kargi xelfa-si maqvs cirkidan, amas kidev stipendia emateba daSeZlebul ojaxad viTvlebiT.

valeris sakuTari xeliT gadavukeTe mamaCemis tansac-meli da mTel qalaqSi „stilni biWis“ saxeli daisakuTra,omis qarcecxlma mamakacebi sagrZnoblad SeaTxela qalaq-

54

Si da valeris mtredis gundiviT dasdevdnen gogoebi,cota ar iyos, aman nerviuli gamxada da valeris nakva-levs davyvebi, meSinia, aravin wamarTvas, ar miRalatos, argamcvalos vinmeze, Tumca masze Zalian kmayofili var, isTiTqos verc amCnevs gogoebis gamomwvev mzeras da suyve-las magivrad marto me mealerseba.

dRes didi sasixarulo ambavi gavumxile valeris– „male deda gavxdebi–meTqi“ – oh! rom icodeT, rogorgaubrwyinda Tvalebi, Semdeg gulSi Camikra da xelSiamitaca, mTeli naxevari saaTi macekva xelSi ayvanili,kidev metad davrwmundi valeris siyvarulSi, mwams, ara-sodes ar miRalatebs da sakuTari Tavi davtuqse eWvi-anobisaTvis, awi, aravis ar Sevxedav eWvis TvaliT, marTa-lia, siyvarulma icis eWvianoba, magram eWvis Wiam mtrisgulSi Caibuda, erTjer naxuli jobia mudam eWvianobas,xandaxan eWvianobiT SeiZleba iseT adamians davwamoTcili, romelsac azradac ar mosvlia imis gakeTeba, rasacvabralebT.

1944 weli, 21 dekemberi (xuTSabaTi)

wuxeli valeri saxlSi ar yofila, Semoviare yvelanacnobebi, magram imis kvals ver mivageni, mTeli RameTeTrad gavaTene, quCidan fexis xma Semomesmeboda Tuara, gareT gavrbodi, ase velodi mTeli Rame, magram armovida, netavi ra SeemTxva? sad aris, sad veZebo? dagamosavals rom ver vxedav, damamSvideblad cremls viS-velieb...

diliT adre universitetisaken wavedi, raTa val-eris ambavi gamego, didxans velodi, arada, mec magviande-ba institutSi, magram mtkiced gadavwyvite; institutidankidec rom gamomricxon, mainc ar waval, sanam kvals armivagneb, sanam valeris ar vnaxav, leqciebi daiwyo da

55

ufro momekida cecxli, kargad ar aris valeris saqme,Torem aqamde gamoCndeboda, saCqarod daveSvi kibeebzeda saavadmyofosaken sirbiliT gaveSure, yvela ganyo-filebaSi movikiTxe, magram valeri arabuli aravin aR-moCnda.

saavadmyofodan miliciis ganyofilebaSi gaviqeci,magram arc iq aRmoCnda valeri arabuli.

isev universitetSi davbrundi, kibeebi avirbine davaleris Sevejaxe, is auditoriidan gamodioda, sayve-duri arc momifiqrebia, ise gamaxara imisma danaxvam,kiserze Semovexvie da sixaruliT avqviTindi.

rogorc iqna, Cveuli alersiT damawynara valerimda is amxanagi damisaxela – „masTan viyavio“ – romel-sac me saxlSi mivakiTxe, ar minda eWvianoba, magram amambavma sagonebelSi Camagdo, Zala movikribe, cremlebiSevimSrale da alersianad vuTxari.

– xom ici, uSenod gaCereba ar SemiZlia, xom SegeZlo,Segetyobinebina, sad iyavi? rom ar meZebne! saRamos maincar daigviano, biWo!

institutSi sagrZnoblad damagvianda, valeris nax-viT gaxarebulma, es arafrad Cavagde da institutSidagvianebiT misvla gadavwyvite.

davjeqi, magram leqciebi ar mesmis, mxolod erTifiqri mitrialebs TavSi – „valeri mRalatobs, valerimatyuebs!“ – da gadavwyvite, Tu kidev ganmeordeba aseTiram, davudarajde da faqtze gamoviWiro.

megona, valeri leqciebis damTavrebis Semdeg insti-tutSi momakiTxavda, magram Sevcdi, yvelaze gvian me gam-ovedi institutidan da Zlivs wavlaslasdi saxlSi,cirkSi ar wavedi, valeris velodebi, am lodinma kiRamis or saaTamde gastana, diax, Ramis ori saaTi srul-deboda, roca valeri movida, momialersa, magram ar ga-momparvia, rom misi alersi naZaladevi iyo. Sevatyve,

56

imisi guli raRac sevdas Seepyro, Rrmad Cavxede TvalebSida Cveni gacnobis pirveli dRe davinaxe, RmerTo, dami-fare, nuTu sxva Seuyvarda im siZlieriT, rogorc mevuyvardi?“

qaluri sifrTxile gamoviCine, kargad SevniRbe CemiaRmoCena da Rimilnarevi alersiT misaReb oTaxSi gavediT.

me arafers ar vekiTxebi valeris, magram adamiani-saTvis siCume da uxmod mitevebuli danaSauli metadmZime yofila, vinem dakiTxva da dakiTxvaze Tavis mar-Tleba, vgrZnob valeris momzadebuli aqvs pasuxi, si-cruiT Tavis motyuebas vamjobine araferi vuTxra, meamiT erTgvari simSvide vigrZeni, magram valeris ki mous-venroba daetyo, rogorc Cans, veRar moiTmina da TviTonSemekiTxa:

– meri, ratom ar mekiTxebi, risTvis davigviane? anguSin ratom ar movedi? an risTvis mogatyue amxanagTanviyavi meTqi? misayvedure rame, adamiani ara xar!

– valeri, adamiani rom xar, zustad mitom arafersgsayvedurob, adamians siTbo esaWiroeba, albaT, me arvvargivar, Sen ar gyofnis Cemi gulis siTbo da naxe is,vinc Cemze meti alersiania, visac Cemze meti siTbo dasiyvaruli aqvs, amas vxvdebi da raRac SegekiTxo?

– ara, meri, me bednieri var Seni Tbili guliT, SenialersiT da Seni siyvaruliT, me SenTvis ar miRalatniada arc arasdros giRalateb, ai, naxav, awi, arasodes ardavigvianeb!

– me mjera Seni, dResac ise, rogorc yovelTvis,mxolod icode, qalsac iseTive nervul sistemaTa age-buleba aqvs, rogorc mamakacebs ai, sakuTar Tavze ig-ulisxme,, me rom mTeli Rame saxlSi ar movsuliyavi, SenCems siyvaruls eWvis TvaliT Sexedavdi Tu ara.? raTqma unda ki, da metyvi – „qals meti patiosneba mar-Tebs, vinem mamakacs“ – magram scdeba, vinc ase fiqrobs,

57

yovelgvari patiosneba adamianebis mimarT aris dakanon-ebuli da kanoni qalsa da kacs ar arCevs. me ar geub-nevi rom vinmeze gamcvale, mxolod erTs getyvi, romerido susti nebisyofis qalebs, me qali var da vicimaTi xasiaTi, Cvenze Zlieri ojaxebi dangreula qalisuxilavi ZaliT da arasdros ar miendo maT, vaJkacisvalia, ar gadadgas windauxedavi nabiji da winaswargansazRvros, ra iqneba mosalodneli mcdari nabijisgadadgmiT.

arsebobs adamianebi, vis avkacobasac arafriT ardaijereb, sanam sakuTari TvaliT ar darwmundebi amaSi,magram ar arsebobs adamiani, visma avkacobamac SeiZlebagagancvifros, mas Semdeg, rac sakuTari TvaliT ixilavTmis naavkacars, gasakvirvebeli da gansacvifrebeli ad-amians aRaraferi darCenia, mxolod ki valia maTi, eca-dos naavkacariT ar ganacvifros xalxi, valeri, Tqvenverafers ver CaidenT maseTs!..

valeri gancvifrebuli mismenda, vgrZnobdi imis gada-wyvetilebas, rom arasodes ar uRalatebda sakuTaorpatara ojaxs, gulSi mixaroda, rom tkbili laparakiTmivaRwie mizans, valeri axlos movida da madlobisniSnad loyaze makoca, Tumca ki ver mivxvdi, risTvisacgadamixada madloba.

vaxSami movamzade, vivaxSmeT, kidev bevri visaubreT,ZiriTadad Cvens momavalze da Tavzedac dagvaTenda.

1944 weli, 25 dekemberi (orSabaTi)

miuxedavad imisa, rom valerisagan mtkice fici miviRe,ramac gamiqarwyla yovelgvari eWvi, Tvalyuris devnebamainc gavaZliere imis mimarT.

institutidan adre wamovedi da universitetis Se-nobis kuTxeSi SeumCnevel adgilze davdeqi, davelode

58

valeris gamosvlas, gaviToSe, magram gadawyvetilebas vervRalatob, guli migrZnobs, raRac axals, saswauls aR-movaCen Cems cxovrebaSi, lodins vagrZeleb.

valeri TiTqmis yvelaze bolos gamovida univer-sitetidan, paltos sayelo aiwia da aCqarebuli nabijiTgauyva Tovlian gzas. cota Sevicade da SeumCnevladgavyevi ukan, Cvens saxls rom gavuswordi, megona, valerisaxlSi midioda da sixarulis Rimilma damifara saxe,magram Sevcdi, roca Cvens saxls ukan Cauara, quCa gada-Wra da mezobeli saxlis sadarbazoSi Sevida, RimilisimwriT Semeyina tuCebze, sadarbazoSi Sevedi, Tovliani,sveli fexsacmlis kvals mivyevi, meore sarTulze oro-Taxiani binis win gavCerdi, yvelaferi gasagebia, aq londacxovrobs.

londa 3 an 4 wliT aris Cemze ufrosi, mama frontzedaeRupa, dedas gaWirvebisaTvis Tavi rom daeRwia, axaliqmari moZebna da colad omidan dabrunebul xeibarsgahyva, darCa saxlSi martodmarto sabralo gogona, swav-las Tavi daaneba da daadga ioli cxovrebis mcdargzas,. jer iyo da qurdobisaTvis daakaves, Semdeg speku-laciisaTvis... avi enebi amboben, axla mamakacebze nad-irobso... faqti erTia, arsad ar muSaobs da zomazemetad xelgaSlilad cxovrobs!

ai, aseTi warsulis adamianTan moxvda valeri, aRarvici, rogor davixsna, oRond Zalian lamazi gogonaa, memas verc taniT da verc silamaziT ver Sevedrebi.

saCqarod wamoveli saxlSi, raRac unda movifiqro,Torem guli migrZnobs, londas silamaze valeris wama-rTmevs, saxlSi movedi, minda vitiro, magram adamiansgabrazebis dros ar scodnia tirili, oTaxebSi siaru-li daviwye, adgils ver vpoulob, bolos, gadavwyvite,raRac gamekeTebina, rom guli gadameyolebia, karada gam-ovaRe da valeris tansacmlis wmenda daviwye, gavwminde

59

da gavuTaove Sarvali, pijakis wmendis dros jibeSibaraTi vipove, ar minda wavikiTxo, ar aris lamazi sxvi-si werilebis wakiTxva, da arc adamianis Cumad ukanadevneba, magram qalurma cTunebam mZlia da baraTi gavx-seni.

– „Zvirfaso valeri. mapatie, rom Tqveni myudroebadavarRvie da gawuxebT ucnobi adamianis werilis wak-iTxviT, Tumca adamianis werilis wakiTxvis ki ara, ubral-od cxovrebasa da sazogadoebas mowyvetili qalis wer-ilis wakiTxviT, romelsac arsebobisaTvis „susti neb-isyofis qals eZaxian“, vici Tqven sakuTari patara, tkbilida myudro ojaxi gaqvT, da albaT arc gesiamovnebaTCemgan werilis miReba, magram damerwmunebiT, imitom argigzavniT am baraTs, Tqveni ojaxis myudroeba davarRvio.RmerTma Segaberos Tqven rCeulTan, Tu masTan SeCerebaukvdavebas moganiWebT.

am samiode wlis winaT mec vswavlobdi univer-sitetSi, maSin gaJRenTili viyavi Tanamedrove suliskveT-ebiTa da Cems irgvliv ra xdeboda, ver vxedavdi, me arvambob, rom Tvalebi amexila da universitetSi swavlaimitom mivatove, ara, swavla gaWirvebam mimatovebina dagaWirvebamde amixila Tvalebi, lukma purisaTvis bevrivaeba vnaxe, ra Tqma unda, SemeZlo memuSavna da iseTivelimitirebuli puris lukma mimeRo, rogorsac mravaliRebulobs, kargi muSaobisaTvis, magram, Tu bunebis Svilivar, imisi mmarTvelic me unda viyo, Sesabamisi SromiTunda SeiZlebodes adamianis arsebobisaTvis aucilebe-li sagnebis SeZena da ara fizikuri SromiT; fizikuriSromisaTvis bunebam cxeni, xari, viri, aqlemi da sxvamravali adamianTa sasargeblo cxoveli gaaCina, ara, mear minda, pirutyvebis magivroba gavwio, dazgasTan vidgeocdaori saaTi, raTa diliT, kuWis naxevrad dasakmay-ofileblad puri miviRo, ar minda maRviZara loginis

60

TavTan Camovkido, raTa ufro ixmauros da diliT adregameRviZos, rom saswavleblad gaviqce, iqedan samuSaozeda maimunis magivrad bawarze Camovekido zogierTebiviT,kargi, avitan yovelgvar tanjvas, magram amiT gana ukv-davi gavxdebi? an sicocxlis wlebi damemateba? TupiriqiT, mZime Sroma damamaxinjebs. beWebSi momxris,kuziansa da brucians gamxdis da bunebisagan moniWebulsicocxlis wlebsac Semimcirebs?

maxsovs mamaCemi dedaCems rZeSi banda Zilis win,rom ufro afuebuli yofiliyo qalis nazi da saTuTisxeuli, raTa meti siamovneba enaxa masTan alersSi, qalsTu kacze meti muskulebi aqvs, da imis organizmi gaxeve-bulia, qals Tu benzinisa da taotis suni asdis, mamaka-ci masTan rogor moisvenebs?

ar gewyinos da gatyob, rom Sen ar ginaxavs namd-vili qali, ar gangicdia qaluri alersi, Torem ityodi:– „netavi, RmerTma TavisTvis ukeTesi ra daitova, qale-bi Cven, mamakacebs rom gamogvigzavnao“.

Cemi azriT adamianebi unda cxovrobdnen ise, rogorcmoesurvebaT, me ar minda dRes muSaoba, Cemma organizmmagaseirneba momTxova, magram valdebuli var samuSaozewavide, ar minda, dRes diliT adre avdge, mivatovo ma-makacis Tmiani an qalis savse mkerdi da samuSaozegaviqce, magram maiZuleben, me ar minda dRes vWamo Savipuri, romelic saZRomadac ara maqvs, me dRes wiwilisxorci mirCevnia, magram ara maqvs, Tumca organizmiyovelTvis imas mTxovs, rac ara maqvs da iZulebulivxdebi, me TviTon vacxovro sakuTari organizmi ise,rogorc mas moesurveba, gadavwyvite, vicxovro ise, romar moviklo araferi, arc Casacmeli, arc sasmeli, arcsaWmeli da, rac mTavaria, arc mamakacTa alersi...

kargi batono, aseT samoTxisebur cxovrebas davT-mobdi da mec fizikuri Sromis ferxulSi Cavebmebodi,

61

Tu ukvdavi gavxdebodi an gavaxangrZlivebdi sakuTarisicocxlis wlebs, magram es SeuZlebelia, Cven yvelanimomakvdavebi varT da imitom viyo umwikvlo, SromiTwelSi gawyvetili adamiani, raTa sikvdilis SemdegsamoTxis imedi mqondes!

marTalia, yvela aqebs sakuTar guls da veravin verbedavs sakuTari gonebis qebas, ar SeiZleba vcdebode,sakuTari gonebis saaSkaraoze gamoyvaniT, magram imdenaddarwmunebuli var sakuTari gonebis simarTleSi, sx-vasac msurs, Tvalebi avuxilo...

mjera, adamiani maimunisagan rom aris warmoSobili,adamianis magvari maimunebisagan TandaTan ganviTarda ad-amiani da dRes Tanamedrove adamianad gvevlinebian, me kiratomRac mgonia, rom Tanamedrove adamianebi, maimunzemet tanjvas gadian, sanam maimunad gadaiqcevian, sami we-liwadi patara Cvil bagaSi dahyavT, usustdebaT pat-araobidan nervebi, mSoblebis alerss moklebulT, bagidanbaRSi kidev oTxi weliwadi, raTa mTlad dakargos bavSvmabavSvoba, baRidan skolaSi TerTmeti weliwadi, raTamTlad daiviwyos bavSvma mSoblebi, misi alersi; skol-idan – umaRles saswavlebelSi, raTa diplomi miiRos.imuSaos kuWis amosavsebad da sicocxlis manZilze„imaimunos“, ukeTesi xom ar iqneboda, rom is pirvelimaimunebi an ganviTarebuliyvnen da Tavidan bolomdemaimunad gvecxovra, raTa swavlis tanjva mainc agvcde-boda da maimunis banjgvlian mkerdze aRzrdiliyo TavisipirmSo.

iqneb Sen miTxra: – „Tanamedrove dedamac aRzardosSvili, vin uSliso?“ – mas ar scalia, lukma–purissaSovnelad aris wasuli...

raRai bunebam es sikeTe gviyo da amxela ganvi-Tarebas migvaRwevina, xom ar ajobebda, pirobebic moeca,rom dedas Svilebi aRezarda da saojaxo saqmeebi

62

gaekeTebina? gana cota aris ojaxSi qalis saqme? ganasamsaxuria Svilebis keTilad aRzrda? gana damarwmunebT,rom dedaze ukeT sxva aRzrdis Svilebs. vici, rasacmetyviT, dRes qveyanas uWirs, xval ukeTesad iqnebacxovreba, ara, matyuebs! omi ar iyo, magram erTs bevrihqonda, meores srulebiT araferi, Sioda, lukma puriaravin moutexa, cioda, aravin gaaTbo, mxolod yvelaTavis xazinas amdidrebda, arasodes ar damaviwydeba, –meeqvse klasSi rom vswavlobdi, mSoblebma dabadebisdRe gadamixades, sxvebTan erTad erTi Cveni naTesavi,Raribi almasxanic moviwvieT, man ZviradRirebuli xaliCamomiZRvna. daRlils kinaRam magidaze daeZina, bodiSimogvixada da male wavida, ori Tu sami Tvis Semdegalmasxanmac gadauxada Tavis Svils dabadebis dRe, CvencdagvpatiJa, mSoblebma wasvlaze uari ganacxades da megamagzavnes, saCuqrad ki zRaprebis wigni gamatanes, mamaCemsvuTxari:

– almasxan biZiam iseTi Zvirfasi saCuqari mogvi-tana da Sen wigns ratom matan–mTqi, mamas gaecina damiTxra“

– metis Rirsi ar aris, almasxani Raribia, raSigamogvadgebao.

mainc ver gavige, gana almasxanma imitom mogvitanaZvirfasi saCuqari, rom Cveni mdidari ojaxi kidev metadgaemdidrebia? Cemi azriT, es piriqiT unda momxdariyo,Tu adamians adamianisaTvis kargi unda...

valeri! Zalian gTxov, am werils Cems gamWriaxobasada windaxedulebas nu miawer, es mxolod gonebis sicx-adis Sedegi gaxlavs da meti araferi, Tumca „Cemi gonebissicxade: vrceli werilis saxiT mogevlinaT, magram ime-di maqvs, mapatieb da vimedovneb, xval saRamos pirispirvisaubrebT, ufro naTlad, ufro gasagebad da ufroTamamad.

63

dagelodebiT universitetis win, ezoSi da leqcie-bis damTavrebis Semdeg saxlamdis ki ara, saxlSi mimac-ilebT...

„londa!“„londa!“„londa!“„londa!“„londa!“

werili wavikiTxe da Tavzari damca, aseTi umgvanoadamianurma azrebma, axla ki gavige, rogor soroSidacmoxvda valeri, vai, Tu ver gaigos swori gza da isiclondasTan erTad molipul gzas daadges? magram valerinuTu iseTi gaugebaria, rom ver mixvdes kargsa da cuds?ver gaigos, ra aris ojaxi da ra aris gaxrwnileba?nuTu patiosneba londas saxsenebelia? da mis fexqveSgasaTeli? nuTu londas hgavs is patiosani mSromeliadamianebi, romelTac is dascinis? nuTu londas saxe-li da maTi saxelebi, vinc samSoblos gmirulad See-wira, erTi iqneba? londa scdeba: adamiani drosatare-blad ki ar aris gaCenili, aramed patiosnebisa da gmir-uli saxelis mosaxveWad, gana mas ucxovria am qveyanaze,vinc xalxis mosagonebels arafers Seqmnis da datovebs?es qveyana aseTi zRapruli iqneboda, rom Cvens winaprebsaraferi gaekeTebina da CvenTvis ar daetovebina? sxvisSeqmnilze da namoqmedarze rom apireb tkbil cxovre-bas da dros gatarebas, ar grcxvenia? Sen ras qmni daras utoveb momavals?

SeiZleba londa Tavis Tavs ityuebs, sakuTari Tavismotyueba ki advilia, magram Znelia da arc arsebobs,rom sxvisi motyueba vinmes SerCenodes, Zalian gTxovlonda, nu momityueb valeris, nu aacden swor gzas, mevici, Sen yvelaferis SemZle xar, magram Seibrale Cemipatara ojaxi...

pijaki aRar gamiwmendia, werili, rogorc iyo, isevise davkece, jibeSi Cavde da Tavis adgilze davkide.

64

arafris Tavi ara maqvs, werilma nervebi momiSala,valeri ki igvianebs, vin icis, iqneb sulac ar movides,gulmokluli savarZeSi CaveSvi da daRlili goneba fiqr-ma wamarTva.

bevri vifiqre, Semdeg gadavwyvite, xval londasTanmivide;

qalis guli da grZnoba xom saTuTia, me mgonia,gamigebs, Semibralebs da meuRles damibrunebs, anda, ra-tom ar unda gamigos, me xom imisaTvis araferi wa-miTrmevia, arc sayveduri ar miTqvams arasdros cudiqcevisaTvis.

gadawyvetileba gadawyvetilebad rCeba, fiqrs fex-is xmam SeuSala xeli, kibeebze valeri modis, vicaniimisi fexis xma da guli daWrili CitiviT amifrTxi-alda, saaTs gadavxede, oris aTi wuTia, saCqarod karebigavaRe da valeris kibeebze Cavudeqi.

valeri alersianad momepyro.– kidev ar gZinavs, Cemo Ciora? – miTxra da namti-

ralevi Tvalebi amomikocna.„madloba RmerTs“ – gavifiqre – „valeri Wkviani

biWia da rogorc hgavs, veraferi dauklia londas TaT-birs“.

moulodnelma alersma myisve Semacvlevina gada-wyvetileba – „iqneb awi aRarc ki wavides lo-ndasTan, iqneb awi aRarc ki daigvianos, am ambavsyvelafers saidumlod Sevinaxav da aRarc lon-dasTan waval dRes, magram xvalac Tu daigviana,zeg aucileblad vewvevi Cemi patara ojaxis dam-angrevels!“

vivaxSmeT, valerim umadod Wama, etyoboda na-vaxSmi iyo, marTalia, simTvrale ar emCneoda, magramRvinis suni sakmaod asdioda. davweqiT, valerismale daeZina.

65

1944 weli, 27 dekemberi (oTxSabaTi)

Cemi varaudi mcdari gamodga, valeris alersi kiCemi Tvalis asaxvevi saSualebaa.

am dReebSidac aseve grZeldeba, rogorc yovelTvis,guSinac dagvianebiT movida valeri, cremli gamiSra daboRma maxrCobs, rogor moviqce, ar vici, bevri fiqrisSemdeg isev im gadawyvetilebas davadeqi, romelic guS-inwin miviRe, mivide londasTan da movelaparako.

dRes, diliT, mogvianebiT avdeqiT, saxeldaxelodvisauzmeT da erTad wavediT, me institutisaken, is kiuniversitetSi.

pirvel orsaaTian leqcias daveswari, guli ar miC-erdeba, gadawyvetileba sisruleSi una moviyvano, dav-tove danarCeni leqciebi da londas saxlisken wavedi,frTxilad, gulis fancqaliT davaWire xeli zariseleqtroRilaks, wuTic da karebi farTod gaiRo, lon-da ar moeloda moulodnelobisagan cota daibna, magramar SeimCnia da saxlSi mimiwvia.

– ooo... meri, razed SewuxebulxarT, mobrZandiT!oTaxSi uxmod Sevedi, londam savarZelze mimiTiTa,

Cavjeqi, SesamCnevad aTrTolebuli var, vRelav, saerTodase vici, sanam laparaks daviwyebde, Semden TandaTanvmSviddebi, magram amJamad laparaki ver momixerxebia,saidan daviwyo, ar vici.

uxerxuloba londam SemamCnia da TviTon daiwyo:– meri! guli migrZnobs, karg saqmeze ara xar mosu-

li, magram „stumari RvTisaa“, qalebi erTi–meores ga-vugebT, Cais mogarTmevT, jer mec ar misauzmia, erTadvisauzmoT!

mindoda meTqva, nasauzmevi var meTqi, magram ver movax-erxe da magidaze uxvad gaCnda xili, tkbileuli, namcx-vari, erTi boTli koniaki da Cai.

66

londas iseTi sikekluciT mohqonda yvelaferi, tanisiseTi mixvra–moxvriT, rom mamakacebis arseboba Semex-arba da gavifiqre, netavi mec mamakaci mqna da londasTavs veravin wamarTmevs meTqi.

marTlac da, iSviaTia aseTi tanis, aseTi silamazisqalebi, valeris ver gavamtyuneb, me rom valeris adg-ilze mqna, albaT uaresad moviqceodi, arasodes ar mivi-dodi saxlSi.

ar vici, vuTxra Tu ara londas Cemi saTqmeli,razedac var mosuli, minda am sakiTxze davfiqrde,magram londam fiqri Semawyvetina da magidasTanmimiwvia, minda davwynarde, finjani aviRe da Cai xarbadmovsvi.

– ara, ara, Zvirfaso! pirvelad koniaki miirTvi, xomici, sasmeli madas aRviZebs da mets SeWam!

– eh! londa, dRes iseTi dro aris madis gamaRvi-Zebel saSualebas ar daeZebs xalxi, saWmeliT naxevradTu mainc daikmayofile organizmi, esec didi miRwevaa...

– ras izam, unda gamonaklisad icxovro, Torem cx-ovrebas fasi ar eqneba, yvelam erTnairad Tu icxovra!

– ar muSaob da aseTad mainc saidan?– koniaki dalie da aseTi SekiTxva ar gagigono! Sen

ra, borotmoqmedebis gamosaZieblad xom ara xar mosu-li?

– ara, mainc umuSevari, rom xar...– sworia, umuSevari rom var, imitom maqvs, Torem

muSas arasdros araferi ar hqonia, romeli muSa, Tug-ind swavluli, ginaxavs Seni xelfasiT fufunebaSi macx-ovrebeli?

– fufunebaSi cxovreba ra saWiroa? adamianisaTvisfufunebaSi cxovreba aucilebeli ar aris da saxelismoxveWa aucilebelia. saxels ki Sroma aamaRlebs dameti araferi?

67

– eh! Sen komunisturi suliskveTebiT gaJRenTiliadamiani brZanebulxar, Cemo keTilo da mudam carielimucliTa da SxamSi alesili eniT ilaybeb simdidriswinaaRmdeg, magram icode, simdidrisa da bunebis winaaRmdegmebrZoli yovelTvis damarcxebulia, modi, davlioT!

miTxra da brolis sasmisi momiWaxuna, erTad ux-mod davcaleT, TiTo naWeri namcxvari davayoleT dalondas lukma isev pirSi hqonda, saubari rom ganagrZo:

– meoTxe klasSi vswavlobdi, qarTulSi „arsenasleqsi“ gvqonda gakveTilad, leqsi maswavlebels kargadmovuyevi da Semdeg aseTi SekiTxva momca – „aba, Tumetyvi, londa, arsena ratom Zarcvavda mdidrebs“, daufiqre-blad vupasuxe: „Raribebs araferi hqondaT da mdi-drebs Zarcvavda–meTqi“ – maSin es bavSvuri gulubryvi-lobiT vTqvi da axla ki meRimeba maSindel simarTleze,dRes Tu me mdidrad vcxovrob, SenTvis da SenisTanebi-sTvis araferi wamirTmevia, imitom ki ara, meSinia Tqveni,ara, araferi gagaCniaT da...

me vici, Tqven razedac xarT mosuli da is saxlicgecodinebaT, sadac valeri mdgmurad iyo, im ojaxisarcerT wevrs arasodes ar umuSavniaT, magram saxliori metri sisqis rkina betonis bunkerze udgaT, ommaaqamdis rom moaRwios da mTeli qalaqi gawyvitos, issaxli gadarCeba, gekiTxebiT; saidan aqvT es simdidremaT? ra Tqma unda, uSromeli, ioli gziT aqvT SeZenilida aseTebs rom waarTva, gana Secodebaa? man xommTavrobas mopara, aba, saidan gaCnda? me da Cemma RmerTma,mecodeba mTavroba, da me Cemeburad vebrZvi mTavrobisqurdebs.

udidesi simamacea moparulis moparva, romelic cx-ovrebaSi Zalze iSviaTad gvxvdeba, albaT, es imitom, rommomparavi mamaci unda iyos, magram momparavis momparavi,mamacze mamaci, mTeli uzarmazari sivrce simamacis aTas-

68

gvari nairsaxeobiT gvxvdeba, romelTa Sorisac iseTivegansxvavebaa, rogoric adamianTa saxeebsa da xasiaTebsSoris, zogi kaci cxovrebis dasawyisSive warbSeuxreladegebeba gansacdels da keTilsindisieri SromiT undamiaRwios bednierebas, magram Tuki bedniereba Sors iqnada Sroma gaWianurda, simxneve Ralatobs da suliTecema, zogierTi mxolod imas asrulebs, rasac misganmoiTxovs xalxi, „vemsaxurebi xalxso“ gaiZaxis da sx-vas aRaras dagidevsT, zogierTni, sxvadasxva umniSvnelogansacdels rom SeeCvevian, iseTnairad iwrTobian su-liT, rom Semdeg ukve Tamamad egebebian ufro did gan-sacdels, zogierTma srulebiT ar icis fizikuri Sro-mis Zala da imisi moqmedeba organizmze, mxolod arcodniTa da ofliT gadauwyvetia lukmapuris Sovna,zogierTni dascinian maT da oflis mopovebuls sisx-liT mopovebuli urCevniaT, amrigad, asea Tu ise, luk-mapuris verSovnis SiSi, yovelTvis akankalebs Cvens si-mamaces da SimSilamde ar icis adamianma, romeli gzaairCios!

– magram, Cemi azriT, patiosani SromiT mopovebulilukma, ufro uSiSari da ufro gemrielia! borotmo-qmedebis erTi dro aravis SerCeba!

– rogor, ukvdavi vin aris, erTi dro gana patiosanmSromels SerCenia? Cemi azriT, mokledRiani, magram bed-nierad macxovrebeli jobia adamians, dakninebuls dapatiosans...

modi, meri, kidev davlioT, ufro Tavisuflad vi-saubrebT! – miTxra londam da Wiqebi koniakiT Seavso,davlieT, sasiamovno siTbom damiara tanSi, axla ki, movemza-de sxva Temaze sasaubrod, romelic piradad me da Cemspatara ojaxs, exeba, Tumca londam ukve icis, razedacavar aq mosuli, magram sxvagvarad ar iqneba, TviTon meunda vTqva saTqmeli da Soridan SemovliT daviwye:

69

– londa, nu gabrazdebiT da cxovrebis Sexedule-baze mcdari azrisa xarT. adamiani kargi cxovrebisada drois satareblad aris gaCenili, adamianma undamomavals dautovos tkbili mosagonari, kacma mamoba,qalma dedoba, es aucilebelia orive sqesis adamia-nisaTvis da maTi mSoblebis patiosneba aucilebelzeaucilebelia, raTa mSoblebis upatiosnebam simware aranaxoT Svilebs, Torem naTqvamia: „babuas naWammatyemalma...“

– dedoba mec ganmizraxavs, Cemo meri, vfiqrob, Sen-zed ukeTes dedobas gavwev da Senze ukeTes jiSianSTamomavlobas davtoveb. mxolod, rac Seexeba Cems pi-rad cxovrebas, nuravin xels nu SemiSlis, davtkbeimisi sitkboebiT da simwariT, arc imden tyemals arSevWam, rom Cems garda sxvasac mohkveTos kbili, meyovelTvis iseT lukmas vylapav, romelic yelSigadameteva, boloqanqala Citi xom ici? maSin imfrinvelze Tqmulebac gecodineba da mec swored iseviqcevi, rogorc is!

– Sen rom moiTxov, datkbe sakuTari cxovrebis,sitkbo–simwariT, xeli aravin SegiSalos da boloqan-qaliseburad icxovro, TviT rad uSli xels sxvas.sxvasac xom unda, datkbes Tavisi ojaxis sitkbo–sim-wariT?

– me xels aravisac ar vuSli, Cemdgarvari bunebisqalebi, mebadurebsa hgavs. visvriT bades, Tu mohyva, xomkargi da Tu ara, ar vjarobT mainc, arxeinad vbrundebiTsaxlSi, Sen ginda, rom miTxra valerize, ratom wama-rTvio, Semibrale, damibruneo... magram rogorc sxva mravali,Sen arc kacis buneba gcolnia da amitom me getyvi, awimainc rom icode, kaci futkarsa hgavs, sitkbos etaneba,magram aris kacTa sxva saxeobac, Sen rom patiosanmSromels eZaxi, isini xarabuas hgavs, Sromoben dRe da

70

Rame nexvSi da Ramis gasaTevad nexvSive rCebian, Sendasavalalod, valeri futkris magvari kaci gamodga, sit-kbo moZebna, nu gewyineba, Cemo meri da gen safutkre kiara, saxarabue xar da futkari Tu SenTan ver gaCerdeba,„vinmem wamarTvao“, ar unda ifiqro, is TviTon gafrin-deboda, TviTon wavidoda...

– ki magram, valeri xom Cemi kanonieri meuRlea, vergamigia, Seni futkrisa da xarabuas araki, ra SuaSia?

– meri, ras eZaxi Sen kanonier meuRles? erTi vax-Sami rom Wamo mamakacTan erTad da gverdiT miuwve? esiqneba kanonieri meuRleoba? Tu xelis mowera an jvarisdawera, romelsac erTad akavSirebs religia an partia,Sen riT gansxvavdebi Cemgan, rom Sen erTi sayvareligyavdes da me mravali? es bunebrivia, bulbulni vardsumRerian, ekalzec SeiZleba droebiT Camojdes bulbu-li, romelsac erTi suli aqvs, male afrindes da vardsumReros!

– meramdene bulbulia valeri TqvenTvis, ar ityviT?Tqven vardi ki ar xarT, romelsac bulbuli umReris,Tqven bulbulis damWersa hgavxarT, romelic iWersmgalobel frinvels, saimedod aTavsebs galiaSi da gasay-idad mihyavs, xolod erTi gansxvaveba aris Tqvens Soris,rodesac sakuTar ojaxSi bulbulis galoba mogewy-inebaT, gasayidlad ki ar „imetebT“, cixeSi agzavniT daiadonis saZebnelad midixarT, Tqvenma gulma ar icissiyvaruli da sxvasac uxSobT siyvaruls, rameTu borotadamianad xarT dabadebuli!

– romel siyvarulze melaparakebiT, es ubraloddroebiTi gataceba iyo Seni da meti araferi, drohklavs yvelafers, nu geSinia, gaivlis dro da dagaviw-ydeba Seni valeri, iqneba Tvalis dasanaxavad SegZuldeskidec, romelsac Sen siyvaruls eZaxi, es gataceba, Tav-daviwyeba da meti araferia, aseTi avadmyofoba xSirad

71

unebisyofo adamianebs emarTebaT, siyvaruli ar arse-bobs, es sityva ubralod aris dRemde SemorCenili,romelsac Seni msgavsi xalxi sityvis masalaTa da raimesdasamtkiceblad iyenebs, rom gkiTxo metyvi: valeri Tav-daviwyebiT giyvars, sakuTar sicocxles girCevnia, umi-sod sicocxle ar SegiZlia da sxva, magram sakmarisia,valerim migatovos, darwmunde, rom is Seni aRar iqneba,saWmelSi sawamlavs Seurev da mohklav, ra Tqma unda,Tuki amis SesaZlebloba mogecaT, ese igi, siyvaruli ararseobs, es ubralod, boroti grZnobis asruleba yofi-la da meti araferi, ar miTxra axla, rom Seyvarebulebs,qals kaci an kacs qali ar moeklas da aseTi SemTxvevaaxali „xili“ iyos Cvens epoqaSi.

– vxedav, londa, Sen aravin ar gyvarebia arasodesda amitom ase Tavisuflad wyvet am sakiTxs, sircxviliki aris, siyvarulze ilaparakos SenisTana uwmindurmada Seni saxsenebeli iyos siyvarulis wminda mcneba, rackacobriobas saTayvanebel wmindanad aqvs naRiarebi,rogorc vxedav, Sen ar gqonia imisi dro, namdvili siy-varuli gamogecada, es grZnoba sikvdilmisjilisgrZnobasa hgavs, romelic jer ar uTqvamT da arc dau-weriaT, es ori grZnoba sakuTar Tavze Tu ar gamoscadaadamianma, mas ar ecodineba sicocxlis fasi, rameTusiyvaruli sicocxlesa hgavs da sicocxle siyvaruls,maT erTi–meoris gareSe arseboba ar SeuZliaT!

– me Zalian veridebodi, meri, Cems ojaxSi SenTvismewyeninebia, magram Cven erTimeores ver gavugeT, Tumca meSenTvis uwminduri ar miwodebia, marTalia, SeiZleba meuwminduri viyo, SenisTana umwikvlo gogonasaTvis, ma-gram icodeT, ramdenadac Cven uwmindurebi varT, miTmeti Tavmoyvareoba gagvaCnia, da SenisTana „umwikvloe-bi“ ver gvibedaven pirispir iseT saubars, rac sxvazemetad viciT sakuTar Tavze.

72

Semebrale, mindoda valeri saxlSi aRar SemomeSvadReidan, magram axla gadavifiqre da icode, valeri SeniaRarasodes aRar iqneba! amitom gTxovT mibrZandeT daukanaskneli iyos Seni fexi am ojaxSi, Tumca me Taviunda Semekavebina da sakuTar ojaxSi ar unda meceme,magram gadadebuli saqme ar miyvars da dResve es gasam-rjelod Cemi galanZRvisaTvis, rom Cemi saxe ar dagavi-wydes!

es miTxra da iseTi mTxliSa, rom skamidan gadav-trialdi da iatakze movadine zRarTani, mkvircxladwamovxti, cxvirze da Tvalebze cxvirsaxoci avifare daaqviTinebuli savarZelSi Cavjeqi, megona, Cemi tiriliguls moulbobda londas, magram Sevcdi, man TmebSi xelimomavlo, zeviT amqaCa, zeze amayena, karebTan mimiyvana, karebigaaRo, sajdomze amomartya fexi da gareT gamomiZaxa.Cems ukan elvis siswrafiT daixura karebi da amavesiswrafiT kedels Sevaskdi, gons rodis movedi, ar vici,saxlSi atirebuli wamovedi, movedi Tu ara, baliSisqveS Sevrge Tavi da tiriliT vijere guli, cremlmacota damamSvida da aTasnairi fi qri damitrialdaTavSi, nuTu, marTla miTxra londam, nuTu, marTla say-vareli aris Cemi valeri da ara kanonieri qmari? arauSavs, rogorc dabrundeba, xels movawerT da am sala-parakosac gamoulevs xalxs, magram valeri igvianebs,SuaRame gadavida da is ki ar Cans, nuTu aRar mova?mTeli Rame velode valeris fexis xmas, ase lodinSiSemomaTenda, valeri ar movida, rogorc Cans, londa mix-dis samagieros da misrulebs danapirebs.

oh! londa, vficavar Cems mSoblebs da jer qveynadmouvlenel Cems pirmSos, romlis dedac male gavxdebi,rom ar SegarCen Cems Seuracxyofas, Cems daCagvrasa daCemze Zaladobas, me Sen sisastikiT gadagixdi samagi-eros~

73

1945 weli, 12 Tebervali (orSabaTi)

TiTqmis ori Tvea, rac valeri aRar mosula, univer-sitetSidac mivakiTxe, Cems Sexvedras erideba, rogorcCans, samudamod wamarTva londam da, rac dro gadis, miTufro micxoveldeba SurisZiebis grZnoba, aTasnairi rammovigone londas gzidan Camosacileblad, magram erTze,ufro sastikze da kvalmiugnebelze, SevaCere fiqri, jeradrea, kidev ar damikargavs valeris dabrunebis imedi,magram am dReebSi Tu ar damibrunda, wasvlidan oriTvis Tavze sisruleSi moviyvan Cems ganzraxvas!

rac Seexeba Cems pirad cxovrebas, var martodmar-to, sakuTari cremlebis amara, vswavlob da vmuSaob,mxiarulebamoklebuli, yvelaferi maqvs, mxolod es aris,valeris siaxlove maklia, mters hqondes iseTi axaliweli, me rom mqonda, aTasjer gadavwyvite Tavis mokvla,magram ar minda Cemi pirmSo CemTan erTad daiRupos dalonda cocxali darCes Cems sayvarel adamianTan erTad,mxolod SurisZiebis grZnoba masuldgmulebs, rodesacCems ganzraxvas sisruleSi moviyvan, Semdeg sikvdilicar iqneba dasanani!

aqamdis Tu mezoblebi sxvagvarad momCerebodnen,axla yvela sibraluliT miyurebs! nugeSs maZleven dazogi sanaZleosac ki midebs, rom valeri damibrundeba,gamocdili xalxia Cemi mezoblebi metis mnaxveli daalbaT metic daejerebaT, esec ar iyos, mainc madlobelivar mezoblebze, nugeSisaTvis, swavlebisa da saqmianirCevisaTvis, Tumca vici, maTi saqmiani rCeviT ar visarge-blo, axla Cemzea damokidebuli yovelive, me TviTonunda vibrZolo, mrCeveli da damcveli ojaxisa argamaCnia, veravis ver gavandob Cems saidumlos, es mxolodme da Cems rveuls gvecodineba, ar veli aravisgan sworrCevas, sakuTari Tavi gamaCnia da sakuTari guli, romel-

74

Sidac mxolod SurisZieba da siZulvilia aRbeWdili,siZulvili yvela mamakacebisa da SurisZieba mxoloderTaderTi qalisa, netavi romeli ufro mZimea, SurisZ-ieba Tu siZulvili? vekiTxebi sakuTar Tavs da mgonia,rom SurisZieba ufro ulmobelia da daundobeli, vi-dre siZulvili, amitom, pirvel rigSi, Surs viZieb darac damamZimebel formebSi Caviden mas, imiT met siam-ovnebas momgvris! Semdeg SeiZleba siZulvili vaqcioSurisZiebad da saTiTaod gavusworde siZulvils!

1945 weli, 27 Tebervali (samSabaTi)

– dRes, zustad ori Tve Sesrulda, valerisgzaTac ar gauvlia Cemi saxlis siaxloves, dRes,sabolood aivso Cemi moTminebis fiala da dResgadawyda ori Tvis nafiqrali, SurisZiebis sisruleSimoyvanis sakiTxi, adamians bevris gakeTeba SeZlebiada mec bevri saqme gavakeTe am dReebSi, zustaddavadgine, romel saaTze gamodis gareT londa,romelze valeri.

diliT oriveni erTad gamodian saxlidan, erTsa daimave dros, londa valeris universitetamde acilebsda arsad ar Cerdeba, ukan brundeba, saxlSi diasax-lisobs,. naSuaRdevs xandaxan ucxo pirebic akiTxavenxolme, magram yovelTvis ara, am saqmis zust dadgenaSiaravin gamirevia, me da Cemma dRiurma davadgineT yove-live, Cven mowmeebi ar gvWirdeba!

guSin diliT, bazarze, eleqtrouTo viyide, viSovedeniT asafeTqebeli dinamiti da wuxelis mTeliRame movandome, uToSi dinamitis damontaJebas, yvel-aferi SeumCnevlad da faqizad gavakeTe sakuTarixeliT, Semdeg „mfeTqebadi uTo“ Tavisive yuTSi Cavde,Tavi gadavawebe da dRes diliT, rodesac londam

75

valeri gaacila da ukan aCqarebuli nabijiTbrundeboda, uTo SeumCnevlad win davdevi, ufrosworad, ise davagde, TiTqos viRacas daekarga, megavuCinardi da Soridan TvalTvali davuwye, londamuTos yuTi SeamCnia, garemo SeaTvaliera da rom veravinSeniSna, iRliis qveS gamoirWo.

me sxva gziT wavedi, londas saxlis fanjrebsTvals ar vaSoreb, vgrZnob, raRac sazareli moxdeba dasakuTari TvaliT minda vixilo, ai, londac gamoCndalamazi mixvra–moxvriT, Sevida sadarbazoSi da gulmareCxi miyo, nuTu dReidan londa veRar gaarxevs Tavislamaz tans? kinaRam viyvire, „uTo ar CarTo–meTqi“,magram Tavi Sevimagre da vigrZeni, rogor gaaRo saxliskarebi londam, rogor Sevida misaReb oTaxSi da...afeTqebis xmam bina Seazanzara, TiTqmis mTeli binisfanjrebidan Camocvivdnen minebi, xalxi Segrovda, londassaxlis karebi Caketili iyo da viRacam mxariT Seamtvria,binaSi Secvivdnen, mec „samalavidan“ gamovedi da londassaxlisaken wavedi, raTa sakuTari TvaliT menaxa Ceminamoqmedari, sazareli suraTi gadameSala Tvalwin: oTax-is kedlebi sisxlis SxefebiT iyo dasvrili da londaslamazi nakvTebi oTaxSi iyo mimofantuli, xalxi gaog-nebuli misCereboda am sazarel suraTs, yvela gafi-Trebuli iyo, mxolod me erTi nakvTic ar Semrxevia,ase mSvidad arasdros migrZvnia Tavi da cotasiamovnebac momgvara „damamZimebel formaSi CadenilmaSurisZiebam“. ise moviqeci, TiTqos cudad Seviqeni, jergareT gamovedi sufTa haerze, Semdeg cota gaviwie dasaxlSi wavedi, raTa saxlidan meTvalyurebia movlenebisganviTareba, marTlac, male gamoCnda miliciis avtomanqanada TxuTmeti wuTis Semdeg londas gvamic waiRes.

damSvidebuli institutSi wavedi, am ori Tvis gan-mavlobaSi pirvelad vusmen leqciebs, saRamos cirkSi

76

wavedi, albaT, arc arasdros ar miTamaSnia ase, rogorcdRes, daRlili davweqi da tkbilad dameZina, valerisdRes arc veli da arc mosula!

1945 weli, 8 marti (xuTSabaTi)

dRes qalTa saerTaSoriso solidarobis dRea,aravis scalia am dResaswaulis aRsaniSnavad, ubralosityviT vulocavT nacnobebs, arc me movmzadebulvaram TariRis aRsaniSnavad, Tu vinmem momiloca, madlobasvetyvi, Tu arada... verafers ver vxedav kargs qalisgaCenaSi, CvenTvis erTi dRe weliwadSi sazeimod ki arunda iyos daarsebuli, piriqiT, qalTa modgmisgasaJletad, „daeuflos sikvdili qalTa, raTa acildestanjva SemdgomSi...“

Cems gulSi, vin icis, rodis iqneba zeimi, valerimsamudamod wamarTva sazeimod ganwyobilebis xasiaTi,jer kidev ar dabrunebula, ar vici, sad aTevs Rames, sadaris dRisiT, Tumca cirkSi samjer SevniSne, gzazedacxSirad SevamCnie, undoda Cemi Sexvedra, gamolaparakeba,magram axla me viwev TavSi, TiTqos verc vamCnev, gauvligverds da mivdivar Cems saqmeze.

Cemi uyuradReboba veRar aitana valerim da guSin-win gzaze gadamidga, „gamarjoba, meri!“ miTxra morcxvadda xeli gamomiwoda, me, rogorc ucnob adamians, gakvirve-buli mzera mivaStere, Tavi gadavaqnie, „umaduri“, vTqvida gza gavagrZele, valeri adgilze darCa Tavdaxrilida xelgamowvdili, TviTon ver vZleb umisod, magram arminda ubrZolvelad davnebde, rogorc pirvelad, marTa-lia, vitanjebi, magram, rac mtanja, imisi sanacvlo iyos,adamianma rom Cems gulSi Caixedos, namdvilad SeaqebsCems nebisyofas da Seebraleba siyvaruliT datanjulisuli:

77

netavi saxlSi ratom ar modis? albaT, mezoblebiserideba da kidev kargi, Tu aqvs SerCenili ridi danamusi?

dRes, miuxedavad sazeimo ganwyobilebisa, rogorcyovelTvis, naRvliani avdeqi diliT adre, visauzme dacirkSi wasasvlelad movemzade, institutidan dRes vis-venebT.

karebi gavaRe, karebTan erTi kalaTa vardebi dgas,danaxvisTanave cirkSi, arenaze, valeris naCuqarivardebi momagonda, es vardebic iseTive sifrTxiliTiyo dakrefili, rogorc isini. kalaTa saxlSi Sevitane,vardebsa da vardebis SuaSi oTxad gakecili weriliido, kalaTa magidaze davde, werili gavxseni dawakiTxva daviwye:

– ̀ meri, ar vici, bodiSebiT daviwyo, Tu ise, pirdapir,rogorc gabutul meuRleebs SeeferebaT, Tumca Cvenar wavCxubebulvarT, ubralod, gaugebroba moxda dameti araferi, Sen dRemde icodi yvelaferi, magram arimCnevdi da xom SeiZleba, arc axla SeimCnio da arcgaixseno warsuli? rogorc ar unda iyos, unda mapatio,amas moviTxov piradad Seni sindisisagan, me xom pirvelisiyvaruli var da momavali pirveli Svilis mama, memgonia, ase advilad ver hkrav xels siyvaruls, verwaiSli gulSi samudamod aRbeWdil grZnobas, nuiwvaleb, Zvirfaso, Tavs, mec nu mawvaleb, saRamos moval,nu mkrav xels, mimiRe ise, rogorc yovelTvis!

es mciredi saCuqari, vardebis kona, qalTa saer-TaSoriso dRis aRsaniSnavad momirTmevia, ar mqondaufleba, ar momeloca TqvenTvis es RirsSesaniSnaviTariRi, ise, rogorc Tqven ara gaqvT ufleba, Secdomaar mapatioT.

Seni valeri.Seni valeri.Seni valeri.Seni valeri.Seni valeri.08.03.1945 weli.~08.03.1945 weli.~08.03.1945 weli.~08.03.1945 weli.~08.03.1945 weli.~

78

– werils vkiTxulob da mgonia, TiTqos valerimiTvalTvalebs, wynarad gavaRe karebi, kibeebi CavaTva-liere, aq ar aris, iqneb fanjridan miTvalTvalebs, fan-jris Riad darCenil RriWoSi gavixede, veraferi SevniSne,magram mainc mgonia, mwams da vici, rom miTvalTvalebs,vardebiT savse kalaTa aviRe, werili Tavis adgilzemovaTavse, fanjara gavaRe da kalaTas quCaSi gadavuZaxe,gulze Sveba vigrZeni, TiTqos raRac tvirTi momxsnes,fanjara davxure da cirkSi wavedi.

ara var varjiSisTvis ganwyobili, magram SeZlebis-dagvarad xeliT miWiravs nervebi, arafers vimCnev.

varjiSi rom davamTavre, saCqarod gamovicvale tansac-meli da saxli, wamovedi, saxls rom gauswordi, uceb,moCvenebasaviT, moulodnelad win valeri gadamidga.

– amas ki aRar movelodi, Tu sarvamarto saCuqarsTavze gadmomayridi! – sabyveduri miTxra, ise rom armomsalmebia.

– me is vazac gavtexe, romelSidac Sens mier pirveladmotanili vardebi movaTavse! es iyo yvelaze didi SecdomaCems cxovrebaSi, axla mainc SemeSvi, nuRar menaxvebi, TviTonminda gamovasworo sakuTari Secdoma, aRvzrdi Svils,martoobiT datanjuli gavmxiaruldebi da Svilis sixarulimeyofa Cems sicocxleSi, neta gogo daibadebodes, mamakacebiTvalis dasanaxad Semjavrda yvelani...

– ese igi, yvelaferi damTavrda Cvens Soris?_ yvelaferi! da ufro metic, me ver vfarav Seni

saxiT yvela mamakacis siZulvils, wadi Sors Cemgan, mear vvaWrob Cemi sxeuliTa da spetaki grZnobiT, umankogza amirCevia cxovrebisaTvis da nu miSli xels, CemigziT viaro, arafers gTxov, mxolod nu Semxvdebi, romSeni saxiT yvela adamiani ar SemZuldes! iqneb yvelaSenisTana ki ar aris da Secodebaa udanaSaulo adami-anis siZulvili!

79

– arsadac ar waval! vbrundebi sakuTar ojaxSi,sakuTar col–SvilTan da aravis ara aqvs ufleba sak-uTari ojaxidan gamaZeos, momkali da damitire, erTidRidan cocjxalic Seni var da mkvdaric...

kidev rom raime meTqva, SemeSinda, SeiZleba valerimarTla wasuliyo da gaCereba varCie, TiTqmis uxmodmivediT saxlamdis, karebi Tavisi gasaRebiT gaaRo, gzadamiTmo da me pirveli Sevedi, valeri savarZelSi Cajda,me samzareuloSi gavedi, raRac gaborotebuli var, dav-fusfuseb, TiTqos raRac minda gavakeTo da gakeTebiTki arafers vakeTeb...

valeric gaCumebulia, xmas ar iRebs, is mgoni Cemzeuxerxulad grZnobs Tavs, ase wynarad da gabutuliviTviyaviT TiTqmis erTi saaTi, meti veRar gavZeli, mdu-mareba momwyinda da myudroeba pirvelma me davarRvie:

– valeri, modi gagebulad vilaparakoT, Cveni asak-isa da ganaTlebis adamianebi SeiZleba saxalxo sasa-marTloSi miiwvion ama Tu im sakiTxis sworad gadaw-yvetisaTvis, mwams, rom mosamarTlem Cvenze meti ar icisCveni ojaxisa da Seuracxyofad mimaCnia, sxvas davuZax-oT sakuTar ojaxSi, mamakacis mcdari nabijis gadadgmi-saTvis gasakicxavad.

sakuTar Tavsa da sakuTar ojaxs Cirqi rom armovacxoT, amitom Cven TviTon tkbilad movilaparakoTda gavakeToT ise, rom dReidan erTimeoris TvalebSiSexedvis ar Segvrcxves!

– me ukve Cavidine iseTi, rom mrcxvenia Seni Tvaleb-Si Sexedvisa!

– es mipatiebia, rac iyo, viviwyeb, mxolod aseTi ramTu arasodes ar ganmeordeba!

– vficav Cvens siyvaruls! rom arasodes ganmeordeba!– ara, fici ar minda, mosmenili maqvs ukve Sens mier,

Seni ficis Semdeg SemZulda yvela brtyel–brtyeli

80

sityva da maTi mTqmelebi, mgonia, rom yvela sityva si-cruea da yvela adamiani matyuara.

– Cems mier mcdari nabijis gadadgma Tu yoveldRemoigone, es patieba ar iqneba, vxedav, Sens gulSi Zvele-buri siyvarulis natamalic ar SemorCenila, Cemi si-tyvebi, brtyel–brtyel sityvebad geCveneba da sicrued,bolos da bolos, ras moiTxov, rom aRvadgino Zvelisiyvaruli?

– dRes Cven xels movawerT, rom meored, Sens miermitovebis Semdeg, bavSvs darCes kanonieri mamis gvari!

– bolos da bolos, damijere, meri, rom ar iqnebaaraviTari mitoveba, mSoblebs geficebi!

– ficiT nu miyolieb, saqmiT damimtkice siyvaruli,dResve moawer xels Tu ara CemTan?

– ar miTqvavs, batono, ar movawer–meTqi, me mzad var,axlave wavideT, Tumca Sen cdebi, Tu fiqrob, rom maiZu-leb, me Tu SenTan dRes qedmoxrili vdgavar da ganvic-di Sens dakargvas, amiT Sens bednierebaze ufro davsti-ri sakuTar Tavs, davstiri dakargul bednierebas, sim-didres, gavlenas, vglovob im gulisxmierebas, romelsacar maklebdi, amrigad, davstiri sakuTar xvedrs, SenTanganSorebiT sakuTar TavSi bevri sisaZagle aRmovaCine,qedis moxra da pirferobac ki, magram amnairi pirfer-oba me mimaCnia gulubryvilod, vinaidan am SemTxvevaSiara marto Sen gatyueb, aramed sakuTar Tavsac, prsebobsufro ukeTesi pirferoba, roca adamiani Segnebuladacdunebs yvelas, me vgulisxmob imaT sulis borgvas,visac surs gauqarvebeli mwuxarebiT moixveWos saxe-li. daacxrobs ra, dro maT Wir–varams, isini maincdaJinebiT Rvrian cremls, unugeSobis niRabs amofare-bulni, cdiloben dagvarwmunon, rom maT mwuxarebas mx-olod maTive sikvdili Tu daasrulebs, isini amas mx-olod yalbi sityvebiT cdiloben.

81

arsebobs kidev erTi wyaro cremlebisa, romlebicadvilad iRvrebian da adviladve Srebian, tirian imitom,rom mgrZnobiared mogvaCvenon Tavi, rameTu, TanagrZnobadaimsaxuron da bolos, tirian imitom, rom sircxvilia,ar itiron, aseT cremls mekuboves cremlebi hqvia, TiTqostiris micvalebuls da uxaria kubos gayidva, me kisrulebiT ar SemiZlia tirili da saqmiani Tu us-aqmuri cremlebi vRvaro, vdgavar Sens winaSe qedmoxrilida vinanieb Secdomebs, Tumca Sen Cemze ukeTesad undaicode Cemi xasiaTi!

– me vicodi Seni xasiaTi, magram adamianis saxiTimdenadve amoucnobi yofila, ramdenadac msoflios Svi-di saocreba, martod gatarebulma dReebma damarwmuna,rom Sen arasodes ar gyvarebivar, Torem ar SeiZlebodaase advilad Caqrobiliyo siyvarulis xanZari.

gadadgmuli mcdari nabiji sanTlis magvarad, moki-afe siyvaruls aqrobs, Torem xanZars verafers uSvreba,piriqiT, ufro aCaRebs mas, mwams, rom Sens gulSisiyvaruli arc dRes ar aris, mxolod, Tu CemTancxovreba gadagiwyvetia, albaT, adamianuri movaleobisgulisaTvis, rogorc Seni sityvebi metyveleben,.aRadgino dakarguli bedniereba, simdidre da gavlena,kargi, batono, me am pirobiTac bednieri viqnebi SensgverdiT...

axla visadiloT da wavideT, xeli movaweroT...magida gavawyve madianad visadileT, Semdeg valeris

vuTxari Tavis oTaxSi Sesuliyo da tansacmeli gamo-ecvala, didi lodini ar damWirvebia, valeri sufTadCacmuli gamovida, xelkavi gamomdo da xelismosaweradwavediT...

qorwinebis saxlTan misvlamde arc ki gamxsenebia,rom dRes rva martia da dawesebulebebi isveneben, qor-winebis saxli daketili dagvixvda, esec Cemi ukuRmarTi

82

bedis gaumarTleblobas mivawere, gulmosuli gamovb-rundiT ukan.

dRes, saRamos, warmodgena maqvs cirkSi, saxlSi aRargagvivlia da pirdapir wavediT, valeris saukeTeso adg-ilze davsvi. gamovicvale, varjiSi daviwye da dro Se-umCnevlad gafrinda, koncerti daiwyo, rogorc yovelTvis,dResac mowoneba davimsaxure, yvela Taigulis kona medavisakuTre, warmodgena damTavrda, valerim xelkavi ga-momdo da erTad davbrundiT saxlSi, daiwyo axalicxovreba!

RmerTo! axla mainc mogvimarTe xeli!

1945 weli, 9 maisi (oTxSabaTi)

orma Tvem gaiara dRiuri arc ki gadamiSlia, sain-tereso araferi momxdara Cems cxovrebaSi, movSinaur-diT me da valeri, veridebiT erTimeoris wyeninebas,sitkbo da sixaruli sufevs Cems patara ojaxSi, mar-Tlacda, am oriode TveSi yvelaferi damaviwyda, Tvaleb-Si SevcicinebT erTmaneTs da uTqmelad vgrZnobT, romelCvenTagans ra gaexardeba, aseTi yuradRebiani arc kimegona valeri, marto arsad ar miSvebs, Tu ar gamacila,diliT institutamdis mimacilebs da leqciebisdamTavrebis dros karebTan mxvdeba, rom saxlSi erTadwamovideT.

dRes 9 maisia, msoflio zeimobs faSizmze gamar-jvebas, Cveni jarebi, didi xania, rac berlinSi Sevidnen,ori kviriT adre damTavrda brZola, magram dRes, sab-olood moeRo bolo faSizmis arsebobas, me da valer-ic vuerTdebiT gamarjvebis did zeims, mamaCemis sas-melebis aqamdis xeluxlebeli bari gamovaRe, sufrazeori boTli koniaki davde da pirveli sadRegrelo,Cveni mSoblebis saxiT, maT xsovnas mivuZRveniT, vinc

83

Tavi Seswira did samamulo oms da gamarjvebis dResver daeswro, Semdegi sadRegrZeloebi valerim Tanmim-devrobiT gaagrZela, erTi boTli koniakic dacala,sagrZnoblad daTvra da meore boTli aRar gauxsnia,didxans vilaparakeT, miyvars sityvaZviri valeris saubari,roca daTvreba, maSin amoidgams enas, moyveba mTisa dabarisas, umetesad ki sakuTar warsuls, cudi araferiar dascdeba simTvraleSi, mxolod es aris, rom tiriliuyvars. ar vici, uyvars, Tu Cvevad aqvs gadaqceuli, vervitan valeris cremlebsa da mec vtiri, dResac ase iyo,jer tkbilad daiwyo laparaki, Semdeg mSoblebi moigo-na, mere Tavisi xelmokle cxovreba da cremlebic moay-ola, mec maqvs mosagonebeli, mec myavda mSoblebi damaTi wili cremlic aris yovelTvis momdgari Cems Tvale-bze. tiris valeri da vtirivar mec! cremli damamSvide-beli saSualebaa adamianisaTvis, Cemi azriT, arasdrosar unda rcxvenodes vinmes daRvrili cremlis valeriski rcxvenia da xSirad saxes maridebs.

cremli maSin iqneboda adamianisTvs nakli, Tu TvalT-maqcobiT naklis miCqmalvas ikadrebda, valeri kisimTvraleSi ar TvalTmaqcobs, simTvraleSi imisidaRvrili cremli msoflioSi yvela qalis cremlzeufro alali da spetakia.

marTalia, valeris rcxvenia CemTan, erTjer mcdarinabijis gadadgmis Semdeg, magram man es danaSauli ukvegamoisyida, ar arsebobs adamiani, rom mas sircxvilidastexodes Tavze da ar darCenodes imisi SesaZle-bloba, aRadginos dakarguli saxeli Tu siyvaruli,valerimac ukve aRidgina Tavisi siyvaruli da erTjer-ac ar dacdenia CemTan im qalis saxeli, romelic CemzeZlier uyvarda.

... cremlma oriveni sagrZnoblad dagvamSvida. valeriTiTqmis gamofxizlda kidec da koniakis meore boTli

84

gaxsna, pirveli Wiqa omis Rvawlmosil mxedarTmTavarsstalins miuZRvna, aRniSna, rom is aris legendaruli adamiani,romelic xalxTa sakeTildReod, Wabukobidanve Caebarevoluciur moZraobaSi, aris komunisturi partiis wevri1898 wlidan, 1912 wlidan muSaobs centraluri komitetisSemadgenlobaSi monawileobs bolSevikuri gazeTebis„zvezdasa“ da „pravdas“ gamoSvebaSi. dawera mTeli rigiTeoriuli naSromebi, rogorc prrofesionalurirevolucioneri, igi araerTxel daapatimres da gadaasaxles,1917 wlidan partiis centraluri komitetis biurosada „pravdis“ redaqciaSi airCies, Tanmimdevrulad icavdabolSevikebis taqtikas, carizmis damxobis kurss.

revoluciis gamarjvebis Semdeg, pirveli sabWoTamTavrobis erovnebis saqmeTa saxalxo komisari, 1922wels airCies partiis centraluri komitetis gener-alur mdivnad, 1941 wlidan braleulad saTaveSi udgassabWoTa kavSiris saxalxo komisarTa sabWos, omisqarcecxlian dReebSi, rogorc uniWieresi mxedarTmTa-vari, airCies Tavdacvis saxelmwifo komitetis Tavmj-domared da daniSnes umaRles mTavarsardlad, dResacdauRalavi SromiT, aqtiurad icavs marqs_engels–le-ninizmis principebsa da partiis saqmes...

rom cocxlob adamiani qveynad da sunTqav, ai, aseunda icxovro!

dideba did stalins! didxans sicocxle da gamar-jveba!

valerim sadRegrZelo daamTavra da ise swrafadgadahkra koniaki, kinaRam Wiqac Tan gadaayola, me kitaSiT davajildove sadRegrZelo, kidev didxans vila-parakeT, mTeli Rame qalaqSi sazeimo maSxalebis sro-laa da ra dagvaZinebs, Cvenc farTod gavaReT fanjrebi,SevxariT saerTo zeims, maSxalebis koriantels, Taiguliv-iT rom iSleba cis kidobanze.

85

1945 weli, 28 maisi (orSabaTi)

me da valeri Zalian Sexmatkbilebulad vcxovrobT,erTad vmecadineobT da yovelgvar Wir–varams viziarebT,samecadino ki bevri gvaqvs, me meoTxe kursi unda davx-uro da mexuTeze gadavide, valeri ki wels amTavrebsunivesitets da mpirdeba, amave qalaqSi davrCebi sam-uSaod, sanam Senc ar daamTavreb institutso. albaT,aqvs saqme „Cawyobili“, Torem ganawilebaze uars rogorityvis? Tu darCa aqve samuSaod, kargia, davamTavrebinstituts, iqneb mec aqve gamanawilon da ra jobiamSobliur qalaqSi cxovrebas, bina saZebari ar meqnebada aveji, nacnobebi da megobrebi, am qalaqs var Sezrdilida SeCveuli, aq cxovreba mirCevnia, samoTxeSi yofnas, amquCaze dedaCems da mamaCems gauvliaT, ar minda davkargoda daviviwyo maTi fexis nadgami adgilebi, gavscqeri amquCebs da xandaxan mgonia, sul male gamoCndeba sam-uSaodan momavali deda an mama, me xom mudam am fanjri-dan gavscqerodi quCas da velodi maT! isinic gamoCnde-bodnen, gaviqceodi, gzaze Sevegebebodi da kiserze Cam-ovekideboldi, arasodes damaviwydeba es qalaqi da qu-Cebi, ar minda sxvagan, ara! arc valeris gavuSveb, ra Tqmaunda, Tu es Cemi saqme iqneba...

me da valerim dRes movilaparakeT, rom kursisdaxurvis Semdeg cirkidan Svebuleba aviRo da gagraSiwavideT dasasveneblad, valerim damarwmuna, rom zRvishaeri Cems organizmze kargad imoqmedebs, bavSvic janm-rTeli daibadeba da mSobliur qalaqSi janmrTeliCviliT davbrundebiT!

ra Tqma unda, kargia zRvis haeri, Tu ginda cudiciyos, ra ufleba maqvs, ojaxis ufrosis gadawyvetileba-ze uari vTqva. qmarTan wyenac ki ar unda gamoavlinosqalma, imdenad TavdaWerili unda iyos, TavdaWeriloba

86

ki qalisaTvis igivea, rac ZvirfasTvliani samkauli, rom-liTac isini TavianT silamazes amkoben.

yovel SemTxvevaSi, valeri ar aris iseTi, rom si-tyvis Sebruneba ar SeiZlebodes, piriqiT, is yovelTvismomixmobs, SemekiTxeba, ai, esa da is saqme rogor mog-vardebao, pirvelad Cems pasuxs moismens, Semdeg Tavisasityvis da vakeTebT imas, romelic jobia, dResac asemoxda, pirvelad me SemekiTxa:

– bavSvis molodinis dReebi zRvaze rom gagatare-bino, rogori iqneba?

– kargi, mxolod im pirobiT, Tu Senc CemTan iqnebi!– vupasuxe.

– xom ar geSinia, Cemo Ciora? – RimiliT SemekiTxa.– meSinia! – Tavi davuqnie – magram sikvdilis ki ar

meSinia, sicocxle menaneba, ar minda, imis unaxavi movkvde,visi gulisTvisac SeiZleba veRar vicocxlo!

– nu geSinia, ar mokvdebi! me SenTan viqnebi da Cemisiaxlove yovelgvar safrTxes gaganridebs!

valerim kidev Tqva raRac, magram aRar gamigonia,raRac winaswarma alRom mikarnaxa, valeris Cemi moSorebaunda am qalaqidan, rom Tavisuflad imoqmedos, magramara mgonia, yovelTvis rodi gaamarTlebs adamianis winaT-grZnoba, esec rom ar iyos, valeri xom mpirdeba, romCemTan iqneba, maS, raRasi unda meSinodes? guli davi-imede, Tumca Cemi gulis nakarnaxevi ar davmale valerisTan.

– valeri Cemi moSoreba xom ar ginda am qalaqidan,rom ufro Tamamad iseirno qalebSi?

– oh meri! Sen kidev Sensas ar iSli? Tumca sityvamomeci, warsuls aRar movigonebo!

– ara, valeri, arc vigoneb, arc gZraxav da arcgzas giRobav, mxolod uqralod gafrTxileb, sustinebisyofis qalebs bevri ojaxi daungrevia da arSetopo...

87

– mamakacebs epatiebaT qalebSi seirnoba, Tumca, CemiazriT, arc qalebi unda iyvnen am bunebis jildos mok-lebulni, Sen Zalian patiosnad migaCnia Tavi da mec vici,zedmiwevniT patiosani xar, Sen sulierad xan mtkice dajansaRi, es yvelaferi am ori mtkice ujredis moqmede-baa da droebiTia, radgan sulieri sijansaRe broliviTmsxvrevadia, ise rogorc xorcieli da visac vnebisaganTavisufali hgonia Tavi, iseve SeiZleba daavaddes amseniT, rogorc janmrTeli adamiani gripiT!

– ver gamigia, nuTu Sen daavadebuli xar am seniT damxolod qalebis trfobaa Seni cxovrebis mizani?

– ki magram, me xom Sen gverdidan ar gSordebi daratom ggonia, rom qalebze Seyvarebuli var? me, marTa-lia, qalebi miyvars, magram ramdenadac miyvars imdenadvemejavreba isini, miyvaran imitom, rom miyvars, qalebi!mejavrebian imitom, rom yvelani Cemi ar arian!

– da arc SeiZleba iyon! – swored amitom varmxolod SenTan, vjerdebi erTs da gverdidan ar gSor-debi, Cemo Ciora!

1945 weli, 16 ivnisi (SabaTi)

guSin davamTavre gamocdebi, warCinebiT davxure kursida dReidan mexuTe kursis studentad viTvlebi.

valerim ki sami dRis win daamTavra sadiplomosamuSaoebi da am dReebSi albaT diploms miiRebs, Sem-deg samsaxuri da cxovreba Tavis axal kalapotSi Cadgeba,xalxSi meti gavlena eqneba, meti avtoriteti da, racmTavaria, ojaxSi meti fuli, (oh! Cveni gamCenis dRedaiwva, qals rom mudam fuli axsovs), magram me mgonia,ar vcdebi, fuli xom adamianisaTvis mzerisa da smenisorganosa hgavs, am Rirsebas moklebul adamians ar Seu-Zlia dainaxos cxovrebis msvleloba im TvaliT, rogori-

88

Tac mimdinareobs is... da arc SeuZlia mousminos cx-ovrebis gulis cemas iseve maxvili yuriT, rogorc masunda esmodes!

valeri pirvel xanebSi mebraleboda da SeuRlebisSemdeg gulSi vzeimobdi im pirvel warmatebas, romelickeTilis saqmis gakeTebas mivuZRveni, es sibraluli sulmale imxela siyvarulis xanZrad iqca, rom sikeklucisadgilic ki aRar darCenila Cems gulSi, marTalia, us-azRvroa qalis sikeuluce, magram Cemi azriT, qali gaTx-ovebamdis unda keklucobdes, gaTxovebis Semdeg qalissikekluce da xSirad sarkesTan triali, gulSi, ojaxismimarT borot zraxvebs badebs. qalebis umetesoba, raTqma unda, Cems Sexedulebaze ar dameTanxmebian, vinaidan,zogierTi qali ufro advilad iokebs TavianT vnebas,vidre sikekluces, imis mimarT, vinc gezizReba, Cemi azriTsimtkice unda SeinarCuno, imis mimarTac, vinc mogwons,giyvars, mxolod ki ar gekuTvnis! maS, raRa saWiroaqmris siyvarulis Semdeg, zedmet sikeklucesac hqondesadgili qalis gulSi?

dRes SabaTia, me da valeri saxlSi varT, gvian avd-eqiT da oTaxSi davborialobT, raRac mowyeniloba dagveu-fla, albaT, es amindis bralic aris cota, ca dilidanvemoRrublulia da ise nazad wvims... aseT amindSi mx-olod Zils Tu inatrebs adamiani.

valeris TiTqos Cemi laparaki ar esmis, oTaxSigadi–gamodis da papiross eweva, vatyob, Cemi saubariar ainteresebs da raRac mniSvnelovans fiqrobs, cotaxnis Semdeg „axlave moval, erT karg saqmeze mivdivaro“,miTxra, pijaki moicva da Cems pasuxs ar dalodebia,ise wavida, marTlac, erTi saaTis Semdeg gaxarebulidabrunda, matareblis ori cali bileTi gamomiwodada miTxra:

– moemzadeT!

89

me raRac davibeni, dRes am ambavs ar movelodi dagamikvirda valeris winaswar, rom araferi uTqvams. memetic ar mindoda da sayvedurebis qoqola mivayare, manTavi imarTla, ar megona, Tu bileTebs viSovnidi daamitom ver gagafrTxileo, raRac cuds migrZnobs guli,arsad wasvla ar minda da valeris vuTxari:

– jer xelic ar mogviweria da bileTebi ki SeiZine,gagraSi bavSvs xelis mouwerlad vin gagvitarebs, ax-lave wavideT jer xeli movaweroT da wasvlaze SemdegvifiqroT!

– oh! Cemo ugnuro Ciora, xom ici, dRes SabaTia:qorwilebis saxli dRes da xval ar muSaobs, me Senwamosvlas ki ar gaZaleb, magram bileTebi ratom undagavauqmoT? rogor, xels gagraSi ver movawerT? bavSviki aq gavataroT, rom davbrundebiT!

– ase uceb, moulodnelad, momzadeba mainc ar gvin-da?

– nu dardob, Seni dardi ar SeiZleba, bavSvi nervi-uli daibadeba, Cven ki, Tu davSviddebiT, yvelafersmovaswrebT, matareblis gasvlamde kidev blomad arisdro!

rogorc yovelTvis, valerim gaimarjva da daviwyeTsamzadisi wasvlisaTvis, marTlac, male gamzadda yve-laferi, saRamos aT saaTze mzad viyaviT gasamgzavre-blad, matarebeli ki TerTmet saaTze gadis...

valeri xuTi wuTiT sadRac gauCinarda da rode-sac dabrunda, ori axalgazrda rkinigzis sadguris muSamoiyvana, TiTos or–ori Cemodani ahkida, or–oric xel-Si misca da sadgurisaken gza dauloca.

muSebs jer valeri gahyva ukan, Semdeg me, sul bolosgamovedi saxlidan, Cumad, Cems gulSi davloce mSobli-uri fuZe, Cveni mgzavroba, keTili gadarCena da karebisaimedod davkete (samjer gadavatriale gasaRebi).

90

saxli codoa, martod ar unda miatovo, mitovebu-li saxlis aveji mtvriT ifareba, uCndeba mkili, Wia dagulSi am Wiis Cabudeba ojaxis dangrevasa da saxlisCamongrevas iwvevs, swored am Wiis gaCenis eSinia saxls,romelic adamianiviT cocxali arsebaa, romelic sunTqavs,yvelafers ixedeba da amboben, ojaxis ufross kidecelaparakebao!

saxls uyvars Tavisi mfarveli angelozi, xalxmrav-lobaa, bavSvTa Jriamuli da xeebiT daCrdiluli ezo,cvriani balaxi, diliT adre SiSveli fexi rom CaTe-lavs balaxs da kvnesa aRmoxdeba, magram mzis sxivimixvdeba Tu ara, welSi gaimarTeba da xeebs Seexmianeba,qari srulebiT rom ar qrodes, xeebi mainc aSrialdebada saxls gaagebinebs dilis mobrZanebas, saxli ki, TiTqosmeti simZime daawvao, wlovanebaze kidev erTi dRis mo-matebiT kedlebs SeaJrJolebs da ojaxis ufross au-wyebs: – mzis amosvlam mogaswro zeze adgomao.

uh! Tavze damTenebia! – ityvis ojaxis ufrosi daTbil oTaxs frTxilad tovebs, raTa meuRle ar gamo-aRviZos, magram meuRles ar gamoepareba ojaxis ufro-sis wynari fexis xma da TviTonac saCqarod adgeba.

– dila mSvidobisa! – etyvis ojaxis ufross dagauRimebs.

– mSvidoba nu mogiSalos RmerTma! – raki adeqi,bavSvebic gaaRviZe barem!

– jer iZinon, sanam sauzmes gavamzadebde! – ityvisqali da buxarTan daiwyebs fusfuss...

ai, aseTi ram uyvars saxls, sadac yoveldRe Wersulocaven da fuZes. sadac erTi meores siyvarulia,xaTri da pativiscema...

me ki ramodenime TviT vtoveb mSobliur keras dakarebis daketvisas TiTqos mesmis saxlis kedlebiscremliani xma – nu waxval, meri, Sen xom erTaderTi

91

mfarveliRa xar Cemi, nu mimatoveb marto! me davcari-eldebi, uSenod gulSi Wia gamiCndeba da yvelani daviR-upebiT. ratom hqolav karebs, Sen xom ubralo gaketvaicodi xolme mag karebis? Tqvens winaprebs roca say-vareli meuRle moukvdebodaT, mxolod misi oTaxis karebsqolavdnen da sayvarel arsebasTan erTad kvdeboda misioTaxic, Sen ki mTlianad hqolav mTel saxls, iklavTavs da mklav mec! netavi ra dagiSave! es aris mSobli-uri amagis magieri? eg aris mSoblebis brZanebis Ses-ruleba? nu waxval, meri! gemudarebi!

CurCuleben saxlis kedlebi...vCurCuleb mec:– ra vqna, unda wavide, ojaxis ufross ase gadauw-

yvetia!– sad aris ojaxis ufrosi, ufrosma TqvenTvis

Seswira Tavi, rom kera ar Camqraliyo! mudam Tbili dasufTa yofiliyo Cemi Weri, fuZe da kedlebi, Sen kimtoveb da vicode mainc, vis eZaxi ojaxis ufross? sadmidixar? visTan?..

metis mosmena aRar SemiZdia, saCqarod vketav karebs,gavrbivar da isev yurSi Camesmis sayvedurebi...

baqanze matarebeli damdgari dagvixvda da muSebmavaleris mier miTiTebuli kupeSi Seitanes Cemodnebi,valerim gza gamikafa da Zlivs mivaRwie naCveneb adg-ilebamdis, Cems dReSi ar minaxavs amdeni qali da bavSvierTad, ar msmenia amxela xmauri da Rrianceli, gulikidev ufro SemekumSa, arafers ar vinatrebdi Cems sic-ocxleSi, mxolod axla matarebeli ar wamovidodes dasaxlSi damabruna, – dabrundi! – CamZaxis uxilavi Zala,magram me ar SemiZlia gavakeTo, Cemi TviTneburi nabijisgadadgma, vici, valeris dakargvas gamoiwvevs da es kiyvelaferze ufro metad Znelia, Zalian autaneli, vidreyovelgvari tanjva qveynad, valerisTan erTad yvelafers

92

avitan, mxolod male gavSorde aqaurobas, sul maledavbrundebiT samive ukan, gavaxarebT mSobliur qalaqsda mSobliur saxls, marTlac da, ras gaixarebs, aCur-Culdeba da abuzRundeba kedlebi, damtuqsaven, me kigavCndebi, Tavs davxri da gavwiTldebi, kedlebs gaex-ardeba, esiamovneba Cemi morcxvoba da Semirigdeba!

matarebeli jer kidev nela gascda baqans, SemdegsiCqares umata da borblebis ritmul xmaurSi gavir-inde, fiqrebs miveZale, Semdeg fiqriTac daviRale davaleris mkerdze davdevi Tavi dasaZineblad...

1945 weli, 17 ivnisi (kvira)

ar minda avRwero, wuxandeli is autaneli xmauri,romelic matarebelSi ganvicade... ZiliT oriode wuTiTu wameZina valeris mkerdze Tavmisvenebuls da dilas,ra Tqma unda, isev matarebelSi Sevxvdi!

valeri vaJkaci Sexedulebis biWia, Tavis dacvacSeuZlia da vgrZnob, imis SiSiT Cemskenac veravin ixede-ba gabedulad, ase rom valerisTan mgzavroba ar miWirs,Torem, ra gamolevs ayrolebul xalxs, ager Cems Tval-winac ki ayeneben Seuracxyofas qalebs, qaliSvilebsacda kacebsac ki...

Cems pirdapir erTi Suaxnis dedakaci zis, romel-sac gverdiT 12–13 wlis gogona mousvavs da welze iseSemouxvevia xeli, TiTqos eSinia, aravin wamarTvaso, rome-liRac gaCerebaze Cvens samgzavro ganyofilebaSi oriaxalgazrda Semovida, ramdenimejer gagviar–gamogviaresgverdiT, Semdeg es 12–13 wlis gogona amoiRes mizanSida lazRandaroba dauwyes, qalma, romelic gogonas axl-da, veRar moiTmina da dacva daiwyo, magram erTma imxelaTavxedoba gamoiCina, rom qals tuCebze xedi miafara dagamafrTxilebeli sityvebiT uTxra:

93

– nu texav, bebojan! gamorTe arRani!– SegveSvi, Svilo! mgzavrebi varT, hospitalSi viyaviT

daWrilis sanaxavad, arc araferi gagvaCnia, dagvexseniRmerTi ar gwamT?

– maS, bebojan, gaWirvebuli xarT ara? es Zaliankargia, gaWirvebuls Tu fexi ar daaWire, maS eSmaks vindaiWers?

– ras gvTxov, Svilo, ver gamigia!– bevrs arafers, dedijan, ai, am gogonas waviyvanT,

gana SevWamT?gogonas mklavSi xeli staces ZaliT wasayvanad, aq

valerim veRar moiTmina, albaT, verc me ver moviTmendi,rom marto vyofiliyavi, magram axla valerisi momerida,imis win wasvla ar iyo lamazi.

valeri zeze wamodga da is xuliganic Semotrial-da, romelsac gogonas mklavi xelSi eWira, valerim Se-motrialeba da SublSi muStis dakvra erTdrouladmoaxerxa. moZalade gulwasuli daeca Zirs, meore xulig-nis xelSi ki danam ielva da valerze aRmarTa zurgSiCasacemad, aq fiqris droc ki gviani iyo, elvisiswrafiTmovwydi adgilidan da ise moulodnelad, mTeli CemiZaliT, movartyi orive fexebi xuligans ybaSi, rom aramarto dana gauvarda xelidan, aramed vagonis ormagifanjris orive mina Caamsxvria.

sul male cnobis moyvarulebma Cvens irgvliv wreSehkres, matareblis gamcilebelic movida da morige mi-liciac. mindoda xulignebi miliciisaTvis Camebarebia, magramvalerim ar qna, bevri TaTbirisa da xvewna–mudaris Semdegvalerim jarima da Camsxvreuli minebis safasuri gadaixada.

Ramis ori saaTia, gagraSi SevediT, valerim Cemodne-bi sabargo ganyofilebas Caabara da Semdeg sadgurissastumroSi iSova adgili, raTa daRlilebs dilamdisdagvesvena.

94

miuxedavad imisa, rom Cems sicocxleSi pirveladviCxube da Zalze anerviulebuli var, mainc mkvdariviTCameZina dawolisTanave.

1945 weli, 18 ivnisi (orSabaTi)

kargad gamoviZine da karg xasiaTzedac gamomeRviZa,valeris CemTvis mouswria adgoma da sarkesTan Tmebsivarcxnis, gamoRviZlebuli rom daminaxa, gamiRima daxelebis moZraobiT maniSna – adeqi, wasvlis dro ariso.– avdeqi, Cavicvi da valeris xelkavi gavukeTe, pirveladsadguris sasadiloSi SevediT, saxeldaxelod visauzmeT,Semdeg fexiT gavuyeviT trotuars, mTavar quCaze gavediT.

gagra patara qalaqi yofila, mTlianad mwvaneSi Camj-dari, mTavari quCa erTaderTi aqvs, romelic Suaze hy-ofs qalaqs.

qalaqi zRvispiras aris ganlagebuli da aq umete-soba sakuTari sacxovrebeli saxlebi dgas, romelTameti nawili kapitaluria, TiTqmis yvelas erTnairi pataraezo aqvs da TiTqmis yvela saxlis Wikarze gancxadebaaris gakruli: – „vaqiravebT binas“.

me da valeri vkiTxulobT gancxadebebs da seirnobasvagrZelebT, gvinda zRvis axlos viqiraoT bina da ai,zRvac gamoCnda, Cems sicocxleSi pirvelad vixile zRva,axlos movedi da gavxede imis uZiro horizonts, caavismomaswavebel tyviisfer Rrublebs daefara, zRvaSfoTavda da im uZiro horizontidan talRebi isemogoravdnen, TiTqos qveyanas walekviT emuqrebodnen, ma-gram talRebis borot ganzraxvas Sesruleba ar ewera,isini brolis WurWeliviT imsxvreodnen...

erTxans videqiT me da valeri gabutulebiviT, zR-vas gavscqerodiT, vtkbebodiT imis silamaziT da vmS-viddebodiT.

95

zRvas fiqri scodnia, sanam fiqrTa talRas zRvistalRebi SeuerTdeboda da gamitacebda, valerim gamo-miyvana mdgomareobidan:

– wavideT, Cemi Ciora, jer bina viqiraoT da aqyofnas yovelTvis moveswrebiT!

amjerad valerim gamomdva xelkavi, me uxmod gavyevi,ociode nabiji Tu gveqneboda gadadgmuli, rom rkinisWiSkarze tradiciuli warwera SevniSneT – „vaqiravebbinas“ – WiSkris SigniT wiTeli aguris orsarTulianisaxli idga, saxlis win ki uzarmazari cacxvis xe ay-vavebula.

– ai, aq yvelas ajobebs binis Sovna, Tqva valerim daWiSkari daukiTxavad gaaRo, WiSkris gaRebisTanave, sadRacmimagrebuli eleqtrozari awkrialda da myisve saxl-idan Suaxnis qali gamovida, wamierad Sevavle Tvali,rom Semeswavla Cemi momavali diasaxlisis buneba, saSu-alo simaRlisa, Savgvremani da odnav Casuqebuli, ZadianxSiri, gruza da mTlianad TeTri Tma, Sav TeTrkoplebi-ani TavsafriT aqvs wakruli, saxe keTili, Tvalebi TiTqosnamtiralevi da naRvliani, ar SeiZleba aseT adamianSikeTili suli ar budobdes, gavifiqre da valeris xmacmomesma:

– deida, binas Tu aqiravebT?– ki, Svilo, mobrZandiT!odnav damtvreuli qarTuliT upasuxa qalma da

saxlisaken gagviZRva, oTaxSi SevediT, romlis fanjaraczRvas gadasCereboda, oTaxSi ori gawyobili sawoli,erTi patara magida da tansacmlis karada idga.

– ai, aq icxovrebT! – gviTxra qalma da gagviRima.– am oTaxis safasuri TqveSi ramdeni iqneba? –

hkiTxa valerim.– arc ramdeni Svilo! xmis gamcemi mainc meyoleba,

icxovreT da iyaviT ramden xansac gindaT, axla sxva

96

droa, dros sWirdeba fuli da adamiani droebiT mixedviTiyenebs mas, me fuli rad minda movaklo aseT keTiladamianebs, rogoric Tqven CanxarT, me ki Sevinaxo? ara,amas ar vizam, ai, omi damTavrda, Camovlen Cemi biWebimale da yvelaferi iqneba, fulica da sicocxlec!

– omSi arian? – SevekiTxe.– omSi arian! stalingradidan daiwyes brZola da

erTi kviris winaT germaniidan miviRe werili, brZoliTSemoiares qveyana, axla ki iwerebian: „omi damTavrda da maleCamovalTo“ – orive Zmebi erTad arian, erT nawilSi, ufrosiaSoTi, ufrosi leitenantia, umcrosi – xoreni, kapitani.

Cven kirakosianebi varT, ufro sworad, Cemi qmariiyo kirakosiani, me varTaniani gaxlavarT, magram axla,meuRlis gvarze vwerivar.

qmari lova kirakosiani revoluciam Seiwira, samegre-loSi mokles, 1924 wels, bavSvebi patarebi iyvnen daver SevZeliT cxedari aq Camogvesvenebia, Semdeg ki veRarvnaxeT, veRar mivageniT, vin icis, SeiZleba qristianuladdamarxvac ar Rirsebia cxonebuls.

– Zalian ekliani istoria gqonebiaT deida, magrammale biWebi Camovlen da yvelaferi bednierebiT Seicv-leba! – uTxra valerim da sakuTari Tavi warudgina: –me valeri var, arabuli, es ki meri qarTveliSvili, CemimeuRle! mSoblebi orives frontze dagveRupa da gada-vwyviteT, oblebs sakuTari tkbili ojaxi Segveqmna.

– moxaruli var Svilo, RmerTma bednierad gamyo-foT, mogaSenoT, mogamravloT da SegaberoT, bednieriiyos Tqveni fexi, sadac waxvid_wamoxvideT!

me mariami mqvia, varTanian–kirakosiani, Tqven ki, ubral-od, mariam deida, an mariami damiZaxeT, roca axalgazrde-bi marto saxels meZaxian, mec axalgazrda mgonia Tavida mixaria! – siciliT Tqva mariamma da mzera me msty-orcna:

97

– fexmZimed xar, Svilo? SemekiTxa.– ki! – vupasuxe da yurebamdis ki ara, yurebianad

gavwiTldi.– rogorc Sen pataras moveswrebi, netav ise SviliS-

vilebs momaswros RmerTma, Sen bednieri xar, dedisaTvisSvilis gaCenaze udidesi bedniereba ar arsebobs, Svilo.

Svili mSoblebisaTvis cocxali organizmia, Svilisguliscema da sisxlis moZraobac ki sakuTari orga-nizmiviT esmis mSobels!

dardi ar gqondes, Svilo, Seni mSobiaroba brwyin-valed Caivlis, me specialobiT ferSali var da RmerT-ma imis meaTedi Svili SegZinos, ramden axalSobilsacCems xelSi gauvlia.

mariami adga – daRlilebi iqnebiT, daisveneTo –gviTxra da gavida.

– ukeTes adgilas albaT ver vinatrebdiT! – miTxravalerim da msubuqad makoca loyaze, mec mixaria aseTtkbil ojaxSi Semosvla, Tavs ise vgrZnob, TiTqos sak-uTar ojaxSi momiyvana valerim da mariamis saxiT ojaxSitkbili dedamTili damxvda, wamovweqiT, cotaxans davis-veneT, gamovediT.

valerim patara bavSviviT damiwyo darigeba:– zRvaSi ar Sexvide, ar gacivde, SenTvis sakmarisia

zRvis sufTa haeri, icode, rom sakuTari Tavi Sen aRargekuTvnis, Sen male Svilis deda gaxdebi da mxolodSvilisTvis gmarTebs daTmo yovelive es, xuligans danaxelidan rom gaagdebine, me gadamarCine da bavSvis sic-ocxle ki safrTxeSi Caagde, awi, aseTi ram ar gaakeTo,SvilisaTvis mSobeli Tu Tavs gaswiravs, es araferiamaincdamainc!

– ras ambob, valeri, SenTvis rom dana daekraT,moekaliT, mec xom Tavs moviklavdi da Cvilic xomCemTan erTad daiRupeboda?

98

– es kidev Tavisas ambobs! nuTu ar gesmis, romdedam yvelaferi unda aitanos da moiTminos Svili-saTvis?

_ mamam!– mamamac!– erTi ram mainteresebs, Cveni yofna–aryofnis sak-

iTxi sasworze rom dadges, Sen romels gadaarCendi, meTu jer TvaliT arnaxul Svils?

– arc davfiqrdebodi, Tuginda yvela qalebi gaw-yvetiliyvnen qveynad, me mainc Svils gadavarCendi! –RimiliT miTxra, magram imdenad damajereblad, rom sima-rTleSi eWvic ar Semparvia.

... zRvis sanapiroze gavediT saseirnod, valerimicurava kidec, magram me imdenad guldamZimebuli varvalerianis saubriT, rom zRvis macdurma talRebmac kiver damibrunda xasiaTi.

oriode saaTis Semdeg davbrundiT saxlSi, mariamdeidas sadili gaemzadebina da Cven gveloda, tkbiladda madianad visadileT, cota xans visaubreT, Semdeg ki„mkvdari saaTi miviReT“ da marTlac, zRvis sufTa haerzegemrielad gamoviZineT. amJamad karg gunebazed var, aRarmaxsovs valeris sayvedurebi, gavcqeri, delfiniviT zRvistalRebze mocurave valeris da vtkbebi am silamaziT,Tumca, rac Sors micuravs Cemgan, imdenive kvnesa aR-momxdeba da SiSis grZnoba miRrnis guls, albaT, asegagrZeldeba ramdenime dRe da, nuTu, bolosdabolos,mosawyeni iqneba yovelive es?

1945 weli, 22 ivnisi (paraskevi)

tkbilad da mxiarulad gaiara dReebma. rac aqvimyofebiT, marTlac, RirsSesaniSnav dReebad CavTvliCems cxovrebaSi, pirdapir Tavze mevleba valeri,

99

aseTi Tavaziani da tkbili mosaubre arasdros mi-naxavs.

deida mariami adamianebTan saubars monatrebuliCans, sul erTad varT, sul erTad vsaubrobT, uWirsqarTulad laparaki da xSirad bodiSebs iSveliebsxolme, magram dRes, kidev bodiSi moixada Tu ara qarTulienis damaxinjebisaTvis, me somxurad vuTxari:

– nu wuxdebiT qarTulad laparakiT, somxuradisaubreT meTqi.

mariam deidas Tvalebi gaufarTovda, miixed–moixe-la, albaT egona, sxvam xom aravin dailaparakao da romdarwmunda, somxuri sityvebis avtori me viyavi, gadamex-via, damkocna da SviliviT Camikra mkerdSi, mec gavuRime,man ki Tavsafris yurebiT SeimSrala margalitiviT sufTada alali, sixarulis cremli.

sadilobis drom moaRwia da deida mariami sufrisgawyobas Seudga, swored am dros fostalionma gaaRoezos WiSkari da eleqtrozaris xmam cacvxvebamdis moaR-wia, sadac me vijeqi.

axla fosta movida, Jurnal–gazeTebi da erTi calisamkuTxa werili, deida mariamma arc ki Sexeda Jur-nal–gazeTebs, pirvelad werili Caikra gulSi da saTva-leebis gamosatanad gaiqca, gamoitana, werili Cumad wai-kiTxa da me miTxra:

– Tqven laparaki SegiZliaT somxurad da iqnebwera–kiTxvac iciT, wamikiTxeT, aq ra weria!

werili gamovarTvi da wavikiTxe, Tavzardamcemi am-bavi:

– „dediko, marTalia omi damTavrda, faSisturi ger-maniasTan, Cven gavimarjveT dampyrobelTa winaaRmdeg, ma-gram axla gamoCnda axali mteri, iaponia! romelmac Se-mogvitia aRmosavleTidan da Cvenc valdebulni varT,mters davxvdeT mtrulad da moyvares moyvrulad! Cven

100

mivdivarT iaponiasTan sabrZolvelad, rogorc gamar-jvebuli davbrundi germaniidan, ise gamarjvebuli davbrun-debi, deda!“

wavikiTxe es werili da mariamze aranaklebad damewvaguli, moiwyina deida mariamma, moviwyine mec, valerimTiTqos adgili ver ipova, gadis da gamodis, SemdegWiSkari gaixura da wavida, albaT, sevdis gasaqarveblad,deida mariami saxlSi Sevida, vici, rom tiris, magram meZala ar Semwevs vanugeSo, vzivar cacxvis ZirSi dadgmulsavarZelSi da vfiqrob, netavi, rodis eSveleba xalxs?nuTu kidev omi undodaT omiT daqancul qveyanas? vinicis, kidev ramden sicocxles Seiwiravs iaponia, CvengavimarjvebT! damTavrdeba iaponiasTan omi, magram amiTSewydeba omebi da sisxlisRvra? ara, kidev Tavs iCensaxali omi, ar ZRebian sisxliT, sisxlimsmelebi da arfiqroben, rom maTi sisxli meti iRvreba, vinem samSob-los damcveli mSromeli adamianisa!

vzivar cacxvis ZirSi da Sevscqeri am aswlovanmcenares, romelsac zRvisferamdis gaudgams fesvebi. vinicis, iqneb zogierT adamianze ufro mgrZnobiare dakeTilia es axovani da ueno mcenare, iqneb esmis da verlaparakobs, iqneb werilis Sinaarsic gaigo da Cvenzemetad moiwyina, marTlac, aRar Srialeben cacxvis foT-lebi, TiTqos totebi dauxria da Sarvlis jibeebSixelebCawyobili adamianiviT dgas, mxrebCamoyrili.

cacxvis, axovansa da xavsmokidebul tans, xeli movxvieda mivualerse, TiTqos Cemma Sexebam grZnoba aumRvria,gaaJrJola da mTlianad aakankala, Tvali gavapare orimZlavri totisaken, romelic zRvis mxares gadaxrilada zRapruli devis mklavebi warmomidga Tvalwin, TiTqoses mklavebi xels uwevs aSoTsa da xorens, TiTqosCurCulebs cacxvi, „Cqara dagvibrundiT, biWebo, vidresevdam ar momiklas, erTaderTi xmis gamcemi mariami!“

101

ar vici, marTla cacxvis xem gamaxsena mariami, Tuzebunebrivi CurCuli Camesma da zeze wamoviWeri, frTx-ilad SevaRe deida mariamis saZinebeli oTaxis karebi,fexakrefiT mivuaxlovdi pirqve damxobils da mozlu-qunes, frTxilad meTqi, vambob, magram mainc gaigo fexisxma, gverdze gadmobrunda, cremliT amRvreuli TvalebiSemomanaTa da TiTqos Sercxva Tavisi cremlisa, kedlisak-en ibruna piri.

me erTxans umoZraod viyavi da uxerxulad vgrZnobdiTavs, TandaTan gamovedi mdgomareobidan, deida mariamissawolze Camovjeqi da Tmaze mivualerse.

– damacade, Svilo, cremli mamSvidebs xolme! – miTxramariamma ise, rom Cemsken arc ki Semobrunebula.

– vis gaugonia, deida mariam cocxali adamianistirili, dawynardi, RmerTma ar gviwyinos?

_ sad aris, Svilo, RmerTi? RmerTi rom iyos, axaloms gaaCaRebda? gana ar eyofoda, ramdeni adamianissicocxle Seiwira? RmerTis saxels Cven vambobT mokrZa-lebulad, Tumca did pativad ar aris miCneuli damainc xandisxan did saxels vuxveWT mas, vidre CvenssakuTar Rirsebas, Cven ar gvaviwydeba saxeli misi davigonebT locva–kurTxeviT, is gviviwyebs dalocvisaTvis madlobasac ar ambobs, aseTi gagebisadamiani rom gyavdeT megobrad, xom xels CaiqnevdiTmasTan megobrobaze?

– ara, deida mariam, adamians unda xelis CasaWidihqondes raRac, unda imedis naperwkali ukiafobdes, rw-mena da sarwmunoeba cudi mogonili ar aris da arcsamarcxvino, viwamoT is, rac swamda Cvens winaprebs, ra-mac Semogvinaxa samSoblo, ena da patiosneba, nu dardob,deida mariam, iaponias omis Tavi ara aqvs, es omi didx-ans ar gagrZeldeba da sul male dabrundebian SenivaJkacebi!

102

– rodisRa, Svilo, lodini aRar SemiZdia, SemWama dardisWiam, mudam ase mgonia, rom maT dabrunebas ver moveswrebi,xandaxan vfiqrob, Cavicvam kacurad da waval, mec imaTgverdiT viomeb, gana cxra Zma xerxeuliZeebs deda argauZRva win sabrZolvelad? rad minda Tofi, vinc CemsSvils tyvias esvris, mas kbiliT davglej da Svilebi, meTu mkvdars daminaxaven, miwas mimabareben da ufro gabeduladiomeben, aravis SearCenen dedis sisxls Cemi lomebi!

am sityvebs tiriliT laparakobda deida mariami,mec veRar moviTmine, guli amomijda, mariams mkerdzeCavekari da avzluqundi, ramdenxans vitire, ar vici, bo-los, eleqtrozaris wkrialma gamogvarkvia, viRacamWiSkari gaaRo, orivem erTdroulad SevimSraleT crem-lebi da ezoSi gamovediT, valeri dabrunebula, isev isenaRvliani da uxasiaTo Cans, rogorc wavida.

uxmod da uxerxulad davborialebT ezoSi, vercer-Ti ver vbedavT xmis amoRebas, gvgonia, TiTqos Cveni xmisamoRebiT myudroeba dairRveva da raRac cudis momas-wavebeli ambavi moxdeba. ase gagrZelda ramodenime xansda bolos, valerim cota xmamaRla, Tu myudroebaSi asemomeCvena, Tqva:

– me am saRamos unda wavide!– sad? – gakvirvebuli mzera vstyorcne.– universitetSi cota mosagvarebeli saqme maqvs,

iqneb adgilze damtovon!– axla gagaxsenda es ambavi? netavi aqamdis sad

iyavi?– ara, meri, gadawyvetili mqonda, me dRes es ambavi

yovel mizezgareSe unda meTqva, an ki aq aseTi ra aris,gavakeTeb Cems saqmes da male davbrundebi!

– mainc ramden xanSi dabrundebi?– rogorc ki Cems saqmes movrCebi, im dResve, me

mgonia, erT kviraSi, iqneb, ufro adrec!

103

– xom xedav, ra pirobebSi var, dRiTidRe miZneldebasiaruli, nu daigvianeb, vin icis, iqneb veRarasodes veR-ar gnaxo, nu damtoveb uyuradRebod! – vuTxari dacremlebi wamskda.

– nu tiri, Cemo Ciora, xom giTxari, male moval–meTqi, Cems mosvlamdis ki deida mariami Sen arafersgagiWirvebs!

– wadi, Svilo, wadi! Cveni dardi nu geqneba, erTkviraSi TavSi qva rom mcemo, mainc ar movkvdebi, Sensdabrunebas moveswrebi, neta ise Cemi lomebis dabrunebasmomaswro! – uTxra mariamma da imis Tvalebzedac amo-brwyinda cremli.

saRamos valerim mxolod erTi perangi CaagdoCemodanSi da gamogvemSvidoba, Cems gayol–gacilebazeuari Tqva, msubuqad makoca loyaze da WiSkridan dam-abruna...

1945 weli, 28 ivnisi (xuTSabaTi)

deida mariami Cems ojaxSi „gadmosaxlda“, mudamerTad varT da marclac, ise Segviyvarda erTmaneTi, verwarmogvidgenia erTmaneTis ganSoreba, ar vici, deida mar-iamis zRapruli Tavgadasavali Sevitano Tu ara CemsdRiurSi, Tumca dRiurSi Sesatani ki ara da calkewignad gamosaSvebia, amis araCveulebrivi, faTerakianiTavgadasavali, romlis msgavsic mxolod saTavgadasav-lo an fantastikur wignebSi SeiZleba waikiTxos ad-amianma.

vnaxoT, Tu cocxali gadavrCi, SeiZleba Sevitanocota ram Cems dRiurSi deida mariamis cxovrebidan,dRes karg xasiaTze gamomeRviZa, amindic araCveulebrivia,mziani da wynari, Zlier mominda zRvis sanapiroze gas-eirneba da deida mariams vuTxari...

104

– zRvis sanapiroze gaviseirneb, Tu raime dagWird-es, an Semagviandes, Tqvenc gamoiseirneT, Cems sayvareladgilze viqnebi Camomjdari!

– wadi, Svilo, isunTqve zRvis sufTa haeri, zRvabrZenia, daugde imis CurCuls yuri da Tu verafersSegZens, arc arafers wagarTmevs!

sportuli tansacmeli Cavicvi, aviRe baliSi dawavedi, zRva wynarad molivlive Cans, mzis sxivebSi garin-dula, TiTqos CasZinebiao, me jer zRvis sanapiros gavyevi,gaTamamebuli ise axlos mivedi masTan, rom wynari tal-Rebi SiSvel fexebze melamuneba da fexis aRebisTanaveSlis Cems nakvalevs...

siaruliT TiTqos daviRale, momewyina kidec damominda, sadRac, myudro adgilas Camovjde, gavxedo zRvisuZiro horizonts da gavesaubro mas.

marTlac, Sors wavedi qviSnari napiridan, movZebnekldeze mimagrebuli uzarmazari lodi, zed gaWirvebiTavcocdi, baliSi davifine da Camovjeqi, gavcqeri zRvas,vtkbebi imisi silamaziT da CemTvis wynarad vbutbuteb:

– lamazi da Zlieri xar, zRvao, magram veragi dagautaneli, mindorSi gafantuli yayaCoebis yanasaviT liv-livebs Seni zedapiri, magram rogorc yayaCo adamianisxelis Sexebas ver iTmens da kvdeba, aseTive xar Senc,amayi, ver iTmen adamianis xelis Sexebas da ki ar kvdeba,hklav! vin icis, ramdeni adamiani imsxverple, vin moTvlis,ramdeni adamianis codva gadevs mag aqoCril beber kiserze!

talRa moaskda Cems lodis savarZels da margalite-bis mZivebiviT gaifanta, Semdeg ukan dabrunda, qviSanigaitaca da TiTqos daiCurCula:

–me mxolod SenisTana gaunaTleblebs vklav, rom-lebmac ar ician Cemi fasi, vklav imitom, rom sxvamiswavlos da icodes, marTalia, ver vitan xelis Sexebas,ara var monobas Cveuli! me Cemi bude maqvs, imdagvari,

105

rogoric Tqven, adamianebs gagaCniaT, me arasodes armovdivar da ar vangrev Tqvens budes, Tqven ras me-marTlebiT, rad miseravT guls da marTmevT yovelgvarsaunjes, dawyebuli Tevzidan, damTavrebuli balaxebam-dis, nuTu Tqven ar gyofniT miwa, rom sabrZolveladmainc ar gamoiyenoT Cemi guli, ar CamceT Sig maxvili, armomwamloT da aTasnairi naRm–WurvebiT ar amafori-aqoT?

– adamiani bunebis mmarTvelia, zRvao, adamianma undagardagqmnas Sen da adamianTa sasargeblod unda ga-mogiyenos:

– ki, batono, sasargeblod Tu gamomiyenebs, mec movex-marebi, gana cotas vukeTeb? me vaZlev 160–aTas dasax-elebis Tevzeuls da sasargeblo wyalmcenares, Cemi„folofora“ da „cistozira“ oqroze metad Zvirfasia,mxolod me movaSene dedamiwaze adamianTa sasargeblodyvela Sinauri Tu gareuli cxoveli, mxeci da frinveli,adamiani ki, riT mixdis samagieros, afeTqebiTa da mowamv-liT? me ki ara, veragi da gautanlebi Tqvena xarT,adamianebi!

– ara, zRva yovelTvis ar iqneba ase, axla omicdamTavrdeba da Tqvenc aravin SegexebaT!

– netavi ra gaqvT saomari, ras moiTxovT, ra argyofniT. Tqven imdeni xalxi gawyviteT, imdeni teqnikagaanadgureT da imdeni Zala daxarjeT, rom es yovelivexalxTa keTildReobas moxmardeboda, ayvavebuli iqne-boda Tqveni samyaro, adamiani me aRar Semawuxebda dauzrunvelyofili iqneboda yovelnairad!

Tqven, adamianebs SuRli da mtroba mogsdgamT dasa-bamidan, gZulT gamZRari adamiani, hklavT mas, raTa misiqoneba miiTvisoT da me borotebaSi miTvliT, rom SuriviZio da mkvleli movkla? Sen ra, mkvleli ara xar?qonebisaTvis Tu ara, sakuTari bednierebisaTvis xom

106

imsxverple adamiani? Sen rom Cemodena guli gqondes,msoflios walekavdi, mxolod erTaderTs, Sens valerisdatovebdi cocxals da es ki ar vici, geyofodaT Tuara mTeli samyaro or adamians!

– marTla brZeni yofilxar, zRvao, magram me arciseTi gulqva var, rogorc ggoniaT, SeiZleba sakuTariTavi gavwiro adamianTa sakeTildReod! Cemi nakliis aris,. ver vitan Ralatsa da damcirebas, TqvenTqveneburad uswordebiT cud adamianebs, me kiCemeburad!

– aba, Caufiqrdi sakuTar gonebas; xom gagaCnia dide-bis siyvaruli, sircxvilis SiSi, bednieri da saamuricxovrebis survili, simdidrisaken swrafva, wyurviliSorsmWvretelobisa, magram ver amCnev sakuTar sibecesda ki ar ici, Wkuis Clungi, SorsmWvreteli ver gaxdebada verc im didebis patroni,. romelTa survilic gagaC-nia!

– rac Sen CamoTvale, zRvao, es survilebi marto meki ara, Tumca Tqven cdebiT, me arasodes ar mqonia gamdi-drebis survili, mxolod ar minda damamciros vinmem, essiamaye damyva Tavidan da amays ar SeuZlia valSi darC-es vinmesTan ise, rogorc Tavmoyvares ar SeuZlia valisgadaxda!

rad gmob adamianTa modgmas, TviTon ara sTqvi, rom dedamiwaze yve-

laferi Seni gaCenilia? iqneb adamianic da vin icis,iqneb Sen aswavle adamians erTimeoris SeWma? Sens gulSimobinadre Tevzebi Tu sxva faunebic xom ZalmomreobiTcxovroben da erTmaneTiT ikvebebian, marTalia, bevrismomswre da mnaxveli xar, magram, me mgonia, didi sibriyveiqneba, yovelTvis Tavi gamoiCino, raTa sxvaze WkvianigamoCnde da Seecado sakuTari naklis dafarvas, sxvisinaklis gamomzeurebiT...

107

ar vici, kidev ramdenxans visaubrebdi zRvasTan, romdeida mariami ar amosuliyo;

– sada xar, gogo, mTeli sanapiro Semoviare, netaviras fiqrob amdens, ar mogSivda mainc?

– movdivar, deida mariam, axlave movdivar! – vuTx-ari da lodidan davsrialdi.

– ui, damidges Tvalebi, ra TxasaviT darbixar, netaqva xom ar gaqvs mucelSi, Se dalocvilo, ar undamoufrTxilde cota Tavs? – sayvedurebis qoqola daa-yara mariamma, me didad ar mwyenia mSobliuri darigeba.

mivvardi, kiserze Camovekide da yeli davukocne, CemmaaseTma moqcevam, ar vici, daawynara, Tu ufro aaforiaqamariami, mxolod es ki aris, gakvirvebuli momaSterda,gamiRima da miTxra:

– ra iyo, Svilo, ase ram gagaxara, oqros Tevzi xomar dagiWeria? an ra giTxra aseTi gasaxareli zRvam?

– ra miTxra da aSoTi da xoreni keTili xalxiada male movliano!

– zRvac keTilia, Svilo, Seni xnis rom viyavi, mezRvam SeminarCuna sicocxle, gamovdiodi, davjdebodimyudro adgilas da mebaaseboda zRva, marigebda, Tu rogorunda gameZlo WirisaTvis. mtuqsavda, Tu raime cudizraxvani momividoda TavSi da ase movatane dRemde!

– deida mariam, marTla laparakobs zRva?– ar vici, Svilo, me mgonia, zRva ar laparakobs,

mxolod zRvas rom misCerebixar, fiqri icis adamianmada fiqrobs yovelTvis imaze, rac mas awuxebs, esaubrebaTavis Tavs zRvis eniT da TviTon gmobs borots daaqebs keTil zraxvebs, zRva adamiansa hgavs, gulCaTxro-bili, boroti adamianiviT hfaravs Tavis borotebas,radgan hgonia, mis mier Cadenili boroteba aravin icis,xandaxan keTilia, wynari, qaliviT kekluci da mimzidve-li, mzada xar, Caekra farTo mkerdSi, magram Seexebi Tu

108

ara, erTxans gaqanavebs, ganebivrebs da gealerseba, Semdegki gagitacebs da rogorc Znelia lamazi qalisaganTavis daxsna, aseve Znelia ukan dabruneba, talRebi ukangeweva, ar gaZlevs napirze dabrunebis uflebas da Tugamoucdeli xar, samudamod dagitovebs Tavis TavTan.

mariamis saubarma, zRvis qalTan Sedarebam, momagonalonda da valeri, ra zusti Sedareba moaxdina, marTlac,Znelia lamazi qalisagan Tavis daxsna, albaT, valeridResac londasTan iqneba, rom ubeduri SemTxveva armomxdariyo...

Zlivs moviSore abezara fiqris korianteli dasaubris Tema Sevcvale:

– deida mariam, xom aravin mosula?– ara, Svilo, aravin! – amoxvneSiT mipasuxa mariamma

da gaCumda, albaT, esec fiqrebma gaitaca, xeli ar SemiS-lia, SeumCnevlad mivadeqi WiSkars, gavaRe WiSkari, zariawkrialda da mxolod axla gamoerkva mariami.

– oh, movsulvarT ukve, daloca RmerTma, rom Sen ara,Svilo, albaT saxlsac ver movagnebdi, nametani gamtexadardma!

– Senc nurafers ifiqreb da idardeb, mariam deida!– ar minda, Svilo, vidardo, magram guli Tavisas

Svreba, udardeli da ufiqrali adamiani giJia, me mixar-ia, rom vfiqrob da vdardob, ese igi, jer kidev arSevSlilvar, riTa var cocxali mec mikvirs. eSmaki ararsebobs! adamiania TviTon eSmaki da qali albaT eS-makebis deda. me rac gadavitane, eSmaks gauWirdebodaimisi gadatana!

– ras izav, deida mariam, TiToeuli CvenTagani rommoyves Tavis gasaWirs, msmenels Tavisi gaWirveba daavi-wydeba, dro dadga aseTi, adamianebi, marTlac, satanazeamtanianebi Seiqmnen da, me mgonia, satana cdeba, Tu fiqrobs,rom adamianebs uaress gaxdis, vinem arian!

109

yvelafers Seguebia adamiani da Cvenc adamianebi varT,yvelafers unda SeveguoT!

– yvelafers Seguebia adamiani, yvelafers Seveguemec, magram vici, Sens ganSorebas ver SevZleb, Svilo,dafiqrdi, iqneb darCe CemTan biWebis Camosvlamdis mainc,.codo var, Svilo, meSinia ar gavgiJde, weRan, erT saaTSiise momenatre, rom ar menaxe, albaT gavgiJdebodi dazRvaSi gadavvardebodi, ara, Sen ki ar miyvarxar. imedimaqvs Seni, ase mgonia, movkvdebi da ar minda upatronodsikvdili, Sen nugeSi xar Cemi, rom mogCerebivar, sikvdilzeaRar vfiqrob!

– nu dardob, deida mariam, me arsadac ar waval, SeniSvilebis Camosvlamdis, mxolod seqtembramdis Tu arCamovidnen, Senc CemTan wamodi.

kidev bevri vilaparakeT me da mariamma, Tumca, ragasakviralia, qalebs salaparakos ra gamoulevs, marTa-li Tqva mariamma, „qali eSmakis dedaao“, saidan vigonebTamden ambavs, ver warmomidgenia, eSmaksac gauWirdeboda,daemaxsovrebia is, rasac Cven vsaubrobT, Cven ki araferiar dagvaviwydeba.

daRamda da Cemi saZinebeli oTaxisaken wavediT,karebi gavaRe Tu ara, Cems gancvifrebas sazRvari arhqonda da mRelvarebac ver davfare, roca Cems sa-wolTan gawyobili akvani davinaxe, mariams mivaSterdida madlobis tirili amityda, didxans vitire, mariamsar davuwynarebivar, roca tiriliT guli vijere,igi momiaxlovda, Tmaze xeli gadamisva da alersiTmiTxra:

– es Cveni sagvareulo akvania, kargi vaJkacebi dasaxelovani qalebi aRuzrdia am akvans, imedi maqvs, arcaxla gviRalatebs es nakurTxi fiWvi da Sen ki, kargdedobas gaswev, es pawawina logini axalTaxalia, Svilo,Svili wlis winaT viyide, Cemi SviliSvili unda gazrdil-

110

iyo Sig, magram, rac moxda, Senc ici yvelaferi, CemsrZals, CemTan Sendami siyvaruli ar daumsaxurebia daSecodebac ar iqneba, Tu Sen mogakuTneb nivTebsac daimisi nawili siyvaruliT gaJRenTil gulsac, karg de-dobas gisurveb, Svilo! moSenebasa da momravlebas, mecdamloce, Svilo, rom SenisTana angelozi Cems ojaxSi-dac Semofreniliyo.

– damilocnixar, deida mariamo, damilocnixar daCvenc SegvZlebodes Tqveni pativiscemis gadaxda, RmerT-sac davuviwyebivarT, Tu odesme dagiviwyoT!

1945 weli, 1 ivlisi (kvira)

dRes, dilidanve, iseTi papanaqebaa, sunTqva Wirs, arcer-Ti mxridan ar iZvris qari, cota rom mainc gaagriloshaeri, zRvac iseTi wynaria, uzarmazar vazaSi xelovnuradCasxmul wyalsa hgavs.

me da deida mariami xSirad SevdivarT abazanaSi,civi wyliT vgrildebiT da cacxvis CrdilSi vsaubrobT,Cveni saubari, ZiriTadad, aSoTs, xorensa da valerisexeba, valerim daigviana, netavi, cudi xom araferi SeemTxva?fiqrma gamitaca da am wuTSi ise mominda valeris naxva,rom ezoSi adgili veRar vipove, uecrad moviwyine,saZinebel oTaxs mivaSure, sawolze wamovweqi da tir-ilic daviwye, deida mariams ar gamoparvia Cemi uxasia-Toba da isic fexakrefiT Semovida saZinebel oTaxSi,Tvalcremliani rom daminaxa, Zalzec gaukvirda da damS-videba damiwyo:

– nu stiri, Svilo, marTalia, cremli amSvidebsadamians, magram aglaxavebs kidec, me rac cremli maqvsdaRvrili, marto is eyofa hitlers dasaxrCobad, ma-gram boroteba umanko cremlSi rodi ixrCoba, maT isevise boroteba anadgurebs... wuxeli sizmari vnaxe, dRes

111

Seni valeri aucileblad mova da sul male qaliSvi-lis dedac gaxdebi?

– mainc ra naxe aseTi, deida mariam? – cremlSeum-Srali Tvalebi mivanaTe me.

– iseTi araferi, magram es ase iqneba! axla ki adeqi,Caicvi, rkinigzis sadgurze gaviaroT, cota gulic gada-ayole da, vin icis, iqneb Sens valerisac movuwyoT Sex-vedra! – uxmod avdeqi, Cavicvi da rkinigzis sadgurisakenmimaval quCas wynari nabijiT gavuyeviT.

sadgurze aTasi rjulis xalxi ireva, umetesobasamxedro piria da meti nawili xeibari.

– RmerTo, Cemi vaJkacebis Camosvlas momaswari daar daveZeb, aseTive xeibari damibrundes, rogorc isaris! – locviT warmosTqva deida mariamma da xeligaiSvira Cvensken momavali yavarjnebiani axalgazrdis-aken.

yavarjnebiani mogviaxlovda, Cvens win hitleris mkv-leviviT gaijgima da TxovniT ki ara, ufro brZanebiskiloTi gviTxra:

– camet nomers, leninis quCas, ver mimaswavliT?– rogor ara, ai, aq SeuxvieT, Semdeg pirdapir wax-

valT da yvelaze farTo quCaze rom aRmoCndebiT, isiqneba leninis quCa! – uTxra deida mariamma da cotakidec gaacila.

– ubeduri, kantuzia aqvs miRebuli da xeirianadveRarc ki azrovnebs! – miTxra mariamma da TvalebiTavsafris yuriT SeimSrala.

baqanze Tavisufali savarZedi movZebneT da oriveniSig movkalaTdiT, gavscqeriT xalxmraval, moyayane baqansda yoveli xeibris gamoCenaze kvnesis deida mariami.

Cvens win samxedro mundirSi gamowyobilma qeraT-mianma qaliSvilma Caiara, mariamma qalebze monadire va-JiviT gaayola mzera da wynarad miTxra:

112

– msoflioSi yvelaze ukeTesebi arian rusi gogonebi,taniT, silamaziTa da gambedaobiT, albaT, gamoricxulicar aris, rom rusi qalebis trfobiT yofiliyos gamowveu-li, magram ise CaZaRlda hitleri, ver eRirsa sasurvelimiznis ganxorcielebas.

– Tqvenma vaJebma rom rusi colebi moiyvanon, gagex-ardebodaT?

– imaT dabrunebas moveswro da vinc undaT, ismoiyvanon!

... samgzavro matarebeli Camodga, Seiqna miwev–mowe-va, zogi adis, zogi Camodis da zogic nivTebs awyobs,. meyuradRebas ar vaqcev xalxis Rriancels, am mxridanmomavals aravis velodebi, valeri Tu mova, sawinaaRm-dego mxridan unda movides da meti yuradRebac sawi-naaRmdego mxridan mosul matarebelze maqvs mipyro-bili, magram sakuTar Tvalebs ar daujere da deidamariams davanaxe valeri, romelic sawinaaRmdego mxri-dan mosuli matareblis kibeze Camodioda, man ver gaigoCemi gakvirveba da RimiliT miTxra:

– xom giTxari, dRes mova–meTqi!valerim Cven SegvamCnia, albaT, arc gveloda aq da

baqani Cqari nabijiT gadaWra, Cvenc avdeqiT da im mima-rTulebiT wavediT, saiTac is wavida, valeri gulgaReR-ili ijda savarZelSi cacxvis Ziras, roca Cven mivediT,dagvinaxa Tu ara, zeze wamoiWra, saTiTaod gulSi Cag-vikra da msubuqad gadagvkocna.

Semdeg moyva, Tu rogor gauWirda samuSaod mSobliurqalaqSi darCeniliyo, yvelafers sworad da damajerebladlaparakobs, magram me mainc eWvi mepareba, Tumca TqmiT arafersveubnebi da verc mamCnevs eWvianobas, roca laparakiT TutrabaxiT guli ijera, mxolod Semdeg SevekiTxe:

– Cven axla rkinigzis sadgurze viyaviT, daginaxe,Sen ruseTis mxridan moyevi matarebels, sad iyavi, valeri?

113

– nuRar mkiTxav, daRlils ise CamZineboda, wuxelmatarebelSi, rom araferi gamigia da Tavi tuafseSiamovyavi.

me mxolod gameRima, TiTqos winaswar mofiqrebulpasuxze, Tumca vgrZnob, esec tyuilia da vin icis, iqnebpasuxic winaswar SemuSavebuli Cemi TvaliT asaxvevad,magram me es ar mwyins, tyuils RmerTic utevebs mTqmels,Tu boroteba araferi moaqvs adamianisaTvis, esec ariyos, tyuilis TqmaSi SeiZleba siyvarulic dainaxosmeuRlem, tyuilSi amoikiTxos xaTri, morideba, siyvaru-li da, rac mTavaria, mcdeloba, ar gatkinos guli, WeS-maritad, keTilSobili meuRle da adamiania is, vincdasamalavs malavs da saTqmels laparakobs, gvian saRa-momdis visaubreT, axla Cveni saubari ufro mxiaruliada warmogidgeniaT? deida mariamic gamxiarulebuliaCvenTan erTad, ise ealerseba valeris, Tugind RviZliSvili dabrunebodes frontidan, vin icis, ras ambobs,dedis guli, SeiZleba, marTlac xedavs Tavisi Svilistansa da silamazes valeris zebunebriv qcevaSi, iqnebamitom ufro xSirad ikravs mkerdSi, ukocnis kisersda TiTebiT uvarcxnis Tmas.

dawolis win isev Tavis saZinebel oTaxSi „gada-saxlda“ deida mariami, me da valeris loginebiT cal-calke agviSala, es ki imas niSnavs, rom Cveni erTaddawoda yovlad SeuZlebelia.

bolos, Zili nebisa gvisurva da karebi gaixura.me da valerim kidev didxans visaubreT, Tumca vaty-

ob, raRac awuxebs valeris, sigaretis kvamliT gaavsooTaxi da saferfle namwvavebiT, me kidec vusayvedure –ra moxda amdeni sigaretis moweva, mokidebuls xom aryidulob mag dalocvils meTqi – pasuxi ar gaucia,sigareti saferfleze dasrisa, amoixvneSa da kedlisak-en gadabrunda.

114

1945 weli, 15 ivlisi (kvira)

dRes pirvelad iyivla dezebianma mamalma deidamariamis saqaTmeSi da TiTqos mamlis yivils mohyvaiseTi tkivili, rom TmaSi wamavlebina xeli, mucelimetkina ise, rom aseTi tkivili jer arafris ganmicdia,TiTqos dana gamomisves da mTlianad damiWres nawlave-bi, TvalT mibneldeba, vgrZnob, vkvdebi da vikivle,gaborotebuli, namZinarevi valeri fexze wamoiWra daver mimxvdariyo, ra xdeba, an ra unda gaekeTebia, tkivil-ma ori Tu sami wuTis Semdeg gadamiara da valerisvuTxari, deida mariamisaTvis daeZaxna, magram deida mar-iam, daZaxili ar dasWirda, mas Cemi Sekivleba gaugoniada jer kidev saubari ar mqonda damTavrebuli, oTaxiskarebi gaiRo da Ramis perangis amara Semovida CvensoTaxSi, davinaxe Tu ara, amas mxolod qali, Svilebisdeda gamigebs, ramxela imedi Camesaxa gulSi, es deidamariams ki ara, wminda mariams ufro hgavda, gansacdel-idan mxsnels da sicocxlis SemnarCunebels.

deida mariamma valeri Cveni oTaxidan daiTxova daubrZana, ezoSidac ar gaCerebuliyo _ wadi, zRvis sana-piroze gaiseirneo – uTxra da karebi miuxura, mesrulebiT aRaraferi aRar mtkiva, magram am oriodewuTis tkivilma ise momqanca, deida mariamis Cems sa-wolTan moaxloebac ver SevniSne, CameZina da TiTqossizmris sanaxavad CamZinebodes, rogorc cxadSi, ise dav-inaxe, Tu rogor moaxvia Tavze TeTri, SavkoplebianiTavsafari deida mariamma valeris, wuTieri iyo Cemisizmaric da CaJinebac, isev tkivilebma gamomaRviZa, ma-gram aRar mikivlia, deida mariams movexvie kiserze daase viyavi manam, sanam ar gadamiara, dilis xuT saaTze,rodesac gariJraJis fermkrTali Suqi fanjaraSi Semof-rinda da dilis siom zRvis gamoucnobi surneleba

115

oTaxSi Semoitana, Cemma kivilis xmamac am siosaviT gada-uqrola zRvas da Sen daibade...

Sen tirodi da pirvelad Cemi sicocxlis manZilzemsiamovnebda „sxvisi“ tirili..

me vgrZobdi, Tu rogor agiZgerda patara guli,rogor CageRvara da amoZravda sisxli ZarRvebSi, vgrZnob-di, Tu rogor gaipo Seni fermkrTali bageni, romelicnel–nela atmis yvaviliviT SeiReba da satirlad emza-deboda.

didma tkivilebma, didi sixaruli momitana da arcSeiZleba ufro meti sixaruli ganicados dedam odesme,Tu ara Svilis gaCenisa, romelsac eufleba grZnobaaxali organizmis, sakuTar organizmSi ganviTarebisa...

deida mariamma valeris perangi gamoiRo, Suaze gax-ia, Sig saTuTad Segaxvia da Tan TiTqos TavisTvis, ma-gram Cems gasagonad butbutebda:

– naTqvamia ZvelTagan, bavSvs pirvelad vis perangSi-ac Seaxvev, yvelaze metad is eyvarebao, Sen ki deda xar,dedas Svili siyvarulic hyofnis, SvilisTvis ki dediszedmetad siyvaruli ar aris aucilebeli, mas sakmarisad,mSobliuri grZnobiT, isedac eyvareba rogorc deda,rogorc mSobeli da aRmzrdeli, gana es cota siyvaru-li iqneba SenTvis? – deida mariami momiaxlovda dasaTuTad Sexveuli Cvili mkerdze damido, ise rom CemTansaubari ar Seuwyvetia, romlis laparakSi siTbo, siy-varuli da sixaruli igrZnoboda.

– gogoa, Svilo, gogo! RmerTma gagizardos, netavimec gogoebi SemZenoda da mainc madloba RmerTs, romkidev moveswari angelozis gaCenas Cems ojaxSi, aRzrdaZneli ar aris, Tu mas Tandayolil sifaqizesa da saT-noebas SeunarCuneb, bavSvTan yovelTvis Tavaziani undaiyo, bavSvis saTno grZnobebs batonoba ar uyvars,yovelTvis zrdil kacad unda CaTvalo, ojaxuri rCevac

116

unda hkiTxo, es mas cxovrebaSi gamoadgeba, ar moisur-vebs sxvis daCagvras da sxvaze batonobas, deda Svili-saTvis ara marto aRmzrdeli, aramed magaliTis momce-mic aris, ar arsebobs, rom mSoblis Cvevebi Svils, adreTu gvian, ar gaemeorebinos, amitom SvilTan meti TavdaW-eriloba gmarTebs, vinem sxvasTan, meuRlsTanac ki...

– deida mariam, valeris dauZaxe ra! vgrZnob, romis ezoSi mousvenrad dadis da CvenTan Semosvlas verbedavs!

deida mariamma karebi gamoaRo, valeri marTlac iqvemdgariyo da rodesac deida mariamis momRimari saxedainaxa, nebarTvas aRar dalodebia, ise amoirbina kibeebi,magram karebSi deida mariami gadaudga, orive yurebSierTdroulad waavlo xeldebi da ise Zlierad daqaCa, –rom – „miSveleTo“ – iyvira, me da mariams siciliagvityda, valeri ki yurebze xelebafarebuli oTaxSiSemovida, gakvirvebuli momaCerda da Semdeg RimiliTmiTxra:

– es ra mogsvlia, qalo, daCutul tiks rom dams-gavsebixar!

– ho, aba ra , ai, Cveni Rvinoc! – RimiliTve vupa-suxe da Cvili mivawode, man Zalze saTuTad CamomarTva,saxe Seibruna, rom amonasunTqi haeri mas ar mox-vedroda da gadmotrialebuli TvalebiT SeaTvaliera,sixarulis grZnobiT gaebadra saxe, gulTan axlosmiitana, fexze akoca, isev Cems mkerdze daabrZana daTviTon Cems sawolze, fexebTan axlos Camojda, miRimisda TvalebSi Semomcinebs, madlierebis gamomxatvelisityva ver unaxavs da mis TvalebSi vkiTxulobyovelives, ramodenime wuTs ase viyaviT, Semdeg isevvalerim daarRvia myudroeba, albaT imitom, romuxerxulobidan gamovsuliyavi da xmamaRla Tqva“, iserom mariamsac gaegona:

117

– „ucxo stumari mestumra, aqamdis ustumrebeli,mas ori kerZi mivarTviT, sufraze daudebeli!“am gamocanas vinc mixvdeba, samaxaroblosac is mi-

iRebs! – da jibidan Sokoladis filebi amoiRo.– ra da ai, aqamdis ustumrebeli stumari! – vuTx-

ari da xeli Cvils davade.– sworia, magram kidev, kidev is ori kerZi, raRa

unda iyos sufraze daudebeli?– es ukve aRar vici! – vicrue im ganzraxviT, rom

deida mariami mixvdriliyo da samaxarbelo gasamrje-lo imasac Sexvedroda.

– es, Svilo, Seni mkerdia, sufraze daudebeli,ori brZolis WurWeli! – Tqva mariamma da valerimaciyvira:

– bravo, deida mariam, ar damviwyebia, yurebi rommatkine, magram gasamrjelo mainc gekuTvnis! – Semdeggadaexvia, mSobliuri sisaTuTiT dakocna da Tavdaxrilidaeloda mis locva–kurTxevas, mariamsac ar gauxsniaskivri locvebis amosalageblad, iseTi zepirsityvierilocvebis korianteli daayena, rom mec mominda deidamariamisTvis meambora, raTa locvebis naxevari CemTvisgaeziarebina.

nasadilevs valeri sadRac gaqra da orsaaTianigauCinarebis Semdeg rZiT, mawovaraTi da safafe fxv-niliT datvirTuli dabrunda.

– bavSvi dabadebidanve unda miaCvio xelovnur kve-bas, Txis rZe mdidaria vitaminebiT da bavSvic janmrTe-li gaizrdeba – miTxra valerim da bavSvis sanovagekaradaSi Seawyo.

– ras ambob, valeri, Txis rZe rogor ajobebs de-dis rZes? – cota wyenac gamovxate.

– ara, ki ar ajobebs, magram Sen sada gaqvs imdenirZe, bavSvis yovel wamotirebaze mkerdi moawodo?

118

– maqvs! ratomac ara maqvs! qarTveli dedebi aT daTormet Svils zrdian sakuTari mkerdiT da me erTiveRar gamizrdia?

– ki, magram me SeiZleba bavSvi minda martod waviy-vano saseirnod, minda ganvmartovde masTan da raRacsaidumlo veCurCulo, Seni mkerdi rogorRa waviRo iq?

– ra saidumlos gagigebs axlad dabadebuli?– rom ver gamigebs da daimaxsovrebs, imitom minda,

veCurCulo, Torem maSin Senc mogiyvebodi, Sen Tu Segx-vedria zRvasTan saubari, gana esmis mas da gebulobsSensas? magram Cven, adamianebi, mainc vesaubrebiT, vgebu-lobT misas da gvwams, rom isic gebulobs Cvensas!

vgrZnob, rom raRac arasasiamovnos fiqrobs valeri,magram ver iqna da ver Cavxvdi imis gulisnadebs, qalieSmakze adrea dabadebuli, qalma icis, ras fiqrobseSmaki, magram eSmaks fiqradac ar mosdis, ras akeTebs daras gaakeTebs qali, valeri, albaT, eSmakze ki ara, qaliscbierebaze uaresia, swored amitom, me ki ara, albaT,arcerT qals ar SeuZlia Cawvdes mis saidumlos...

saRamos, Cveni ojaxis TaTbirs deida mariamic es-wreboda, gadasawyveti iyo erTaderTi sakiTxi, Tu rasaxeli dagverqmia bavSvisaTvis, valeris xmas ar iRebs,am sakiTxis gadawyveta me da deida mariams mogvando,.qalebi xarT da qalis saxelic Tqven SearCieTo, deidamariamma ki me mompayro mzera – deda xar da TavigaanZrieo – cotaxans Cavfiqrdi, mindoda dedaCemis sax-eli damerqmia, magram myisve gadavifiqre, iseTi uiRblo,RmerTma nu hqnas Cemi Svili, rogorc dedaCemi iyo, Sem-deg fiqri valeris dedaze SevaCere, magram male isicuarvyavi, Semdeg deida mariams Sevxede TvalebSi, gavi-fiqre, mariams davarqmev meTqi, magram esec vuaryavi, arces aris bednieri deda, fiqriT Semovirbine yvela nac-nobebi, vamowmebdi maT saxelebs, tansa da janmrTelobas

119

da rogorc iqna, mivageni unaklo adamians, ubednieressada ulamazes cirkis damsaxurebul ostats da xmamaR-la vTqvi, misi ki ara, Cemi Svilis saxeli.

– „xaTuna“.valerim da deida mariamma saxeli momiwones, albaT,

xaTunasac moewoneboda misi saxeli, rom ar Zineboda dagaegona.

1945 weli, 29 ivlisi (kvira)

naSuadRevs, roca cota agrilda, valerim Tavis mo-tanil axalaxal tansacmelSi da SesaxvevSi gamomawyo-bina xaTuna, boTli rZiT aavso, sawovara gaukeTa dazRvis sanapiroze saseirnod waiyvana, dRes, rodesacbindi Seepara da quCebi dampionebma gaanaTa, mxolodmaSin dabrundnen mama–Svili.

– guli gadamiwyda lodiniT! – danaxvisTanave vus-abvedure valeris!

– ra gqonda sadardebeli netavi, viseirneT, visaubreTda movediT – RimiliT miTxra man da xaTuna gamomiwo-da.

bavSvi CamovarTvi, gulSi Cavikari da didxans unax-aviviT davuwye saubari:

– rao, xaTuna, ra gqonda mamikosTan amdeni salapar-ako, rom daRamebamdis ver moaTaveT saubari?

valerim Tavi TavTan miado xaTunas da TiTqosxaTunam mipasuxa:

– Sen la ici, dediko, mamaSvils salapalakos lagamoulevs, cota kidev wavialSiye biWebSi da slulebiTal mitilia, xom kaogi gogo val?

ise moiCliqa ena valerim da bavSvs daemsgavsa, romsicili ver Sevikave, gulianad vicinodiT me da valeri,xaTuna patara tuCebs pranWavda, mgoni esec SeuerTda

120

Cvens mxiarulebas, Cvens sicilze deida mariami gamovida,TiTqos daRvremili mogveCvena da myisve SevwyviteT si-cili, magram deida mariamma TviTon gamogviyvana uxerx-ulobidan, bavSvi CamomarTva da sicil–xarxariT iseTibaiaTebi gauba, rom filtvebi gvetkina amdeni siciliT,deida mariami am dReebSi Zalian mowyenilia. Svilebiswerili ar miuRia da Zalian ganicdis am ambavs, magramTavisi dardiT, sxvas rodi uwamlavs xasiaTs, piriqiT,saerTo mxiarulebaSi Caebmeba xolme, xumrobs da icinis,Tumca saxis gamometyvelebaze vamCnev, rom guli sxvasfiqrobs, saocari adamiania, Cveulebrivi adamiani verSeZlebs ase advilad dafarTos gulis sevda da yovel-gvari uaryofiTi ukuagdos moCvenebiTi mxiarulebiT.

bavSvi Cavawvine da gverdidan ar movSorebivar, meg-ona, xangrZlivi seirnoba uaryofiTad imoqmedebda Cvilorganizmze, magram xaTunas saWmelic ar gaxsenebia, SromiTdaRlil adamianis ieriT sZinavs, Rrma ZiliT.

1945 weli, 3 agvisto (paraskevi)

sauzmis Semdeg valerim mTxova, bavSvisTvis Camecmiada saseirnod momezadebia.

– mec wamoval TqvenTan! – vTxove magram ar damTanxmda.– deida mariams marto nu davtovebT, Zalze danaRv-

lianebulia! – miTxra, aRar mivZalebivar da xaTunasgamowyoba daviwye, amasobaSi valerimac Caicva, magram ara„piJamo:, rogorc warsulSi, aramed gamosasvleli Sar-vali, TeTrad gaqaTqacebuli xalaTi da axali modisaxali fexsacmelebi, me gakvirvebiT SevaTvaliere, mindo-da mesayvedurebina, Tu ra saWiro iyo ase maRalfar-dovnad saseirnod wasvla, magram Tavi Sevikave da gakvirve-ba imiT davmale, rom kiserTan xalaTis Cakecili saye-lo gavuswore da Sarvalze miwebebuli TeTri Zafi

121

avacale, Semdeg TviTon Cavasxi rZe boTlSi, sawovaragavukeTe da boTli xaTunasTan erTad Sevaxvie.

– cotaze gagvacile! – miTxra valerim da gzadamiTmo, raTa pirveli gamovsuliyavi oTaxidan, xaTunamkerdze mivikari da kibeebi Camovirbine, male Cems ukankarebis daxurvis sxma gavigone da kibeebze valerisfexis xmac momyva, wynarad gavuyeviT zRvis sanapirosda rodesac deida mariamis saxli Tvals moefara, valerimgulSi Camikra, Tvalebi damikocna da miTxra:

– dabrundi! – raRac amoucnobi grZnoba dameufla.ase arasodes gamZnelebia mama–Svilis ganSoreba, didx-ans videqi erT adgilas da gavscqerodi Cqari nabijiTmimaval valeris, visiyvarulebdi mis yovel gadadgmulnabijs, sanam zRvis piras gancalkevebul lodze arCamojda.

erTjer kidev davuqnie xeli da auCqarebeli nabijiTSinisaken wamovedi.

deida mariami cacxvis Ziras ijda da xaTunasaTvispawawina windebs qsovda, Cems danaxvaze saxe gaebadra,gverdze miiwia, rom mis gverdSi davmjdariyavi, didxansvisaubreT, sadilic aqve, cacxvis CrdilSi gamovitaneT,visadileT da orive Cems saZinebel oTaxSi SevediT,„mkvdari saaTis misaRebad“, oTaxSi SesvlisTanaTe mag-idaze dadebuli werili SevniSne, romelic marTla Tval-saCinod iyo dadebuli magidis kuTxeze, werili aviReda wakiTxva daviwye, erTi gverdic ar mqonda CamTavre-buli, rom Tvalebze bindi gadamefara, asoebi dapatarav-da, Semdeg patara wertilebad gadaiqca da furcelzemoZraoba daiwyo, mindoda skamze davmjdariyavi, magrammxolod skamis sazurges movaswari xelis mokideba daskamianad iatakze grZnobadakarguli daveci, rodesacgrZnoba damibrunda, loginSi viweqi da deida mariami„valeriankas“ masunTqebda, xelis gaqneviT moviSore

122

cxvirzed modebuli wamlis SuSa da wamoviwie asadgo-mad, magram sxeuli ise damZimeboda, ver moverie da isevRonemixdili sasTumalzed mivesvene.

deida mariamma nemsi gamikeTa, romelmac sul maledamawynara da fiqrad maqcia, amJamad araferi ar mtkivada saRadac vazrovneb, mxolod es aris, rom ver gamigia,wamodgoma ar SemiZlia.

mesmis deida mariamis saubari da pasuxis gacema kimezareba, mezareba laparakis mosmenac da TvalgaStere-buli Wers mivCerebivar, ase viyavi saRamomdis, saRamoski, roca deida mariamma sinaTle aanTo, sinTlec Semzar-da da xeliT vaniSne, gamoerTa, ase gavatare mTeli Rame,sibneleSi TvalebmoSterebulma da fiqrTa morevSimocuravem, aTasnairi fiqri, keTili da boroti azrebimomdioda TavSi, diliT ki, aRarcerTi ar maxsovs, erTwuTsac ar davutovebivar uyuradRebod deida mariams,Cems sasTumalze mjdomma, Tvalze rulmoudeblad gaat-ara mTeli Rame, dilis sinaTlem da mzis sxivebma TiTqosZala Semmata, ufro naTlad mesmis mariamis SekiTxva:

– ra moxda, Svilo, miTxari, rogorc RviZl dedas,gamimxile saidumlo, saidumlos gaziarebiT dardi Seg-imsubuqdeba...

– ara, deida mariam! Cems dards mxolod sikvdiliSeamsubuqebs, da meti veraferi, me davkarge qmar–Svili,isini aRarasodes aRar damibrundebian...

– albaT, sicxe gaqvs, Svilo, icis zRvam axalbedasdacda, dawynardi da es molandebebic gagivlis!

– ara, es molandebebi ar aris, deida mariam! moma-wode is werili, guSin rom vkiTxulobdi, me mas xmama-Rla wavikiTxav, Sen gulisyuriT momismine da SemdegmiTxari, isini damibrundebian Tu ara! – deida mariammabaliSebi Semiswora, Tavi maRla wamomawevina da werilimomawoda.

123

`meris!meris!meris!meris!meris!

meri, me Sen yovelTvis mebralebyodi, umanko da up-atrono gogona, rZlis patronobac vikisre da mindoda,mTeli Cemi sicocxle metarebina es tvirTi, magram dReskidev ufro mebralebi, am werilis wakiTxvis dros,Tumca sxvagvarad me ar SemiZlia moviqce, Sen arc iseTiumanko yofilxar, rogorc Tavi momaCvene, Turme eSmakiswored SenisTana adamianis organizmSi budobs, raTamoCvenebiTi keTili saqcieliT suli amoaZros patiosanadamians da gvami kldeze gadaCexos.

adamianis siyvarulze Zneli, Turme sayvareli adami-anis siZulvili yofila, Sen me, ara Tu mZulxar, aramedmeSinia kidec Seni, mudam sisxliani xelebiT melandebida azrs ver Sevrigebivar, rom vimyofebi mkvlelis gverdiT,vkocni da vealersebi mas!

me Sens dRiurs SemTxveviT wavawydi, danarCens kiTviTon mimixvdebi, mxolod erTi ram ver gamigia, nuTu,amxela borotebis momfiqrebeli, aseT ubralo Secdo-mas uSvebs, rom dRiurSi wers yvelafers? nuTu SendRiurSi dauwerlad dagaviwydeboda es sazizRari mkv-lelorba da imisi TariRi? iqneb sxva kidev ufrosastiki mkvleloba gaqvs gadawyvetili da geSinia, erT-maneTSi ar agerios, iqneb bunebiT sadisti xar dagsiamovnebs Seni namoqmedaris wakiTxva, tkbebi araubralo mkvlelobiT, aramed adamianis sisxlSi areulixorcis nafleTebiTa da kedelze SenTxeuli tviniT.amitom Sen aravis daindob! iZulebuli var, gagecalo,Zalian Sors wavide Cemi SviliT, vicxovro iseT adgilze,rom Sen ver mogagno! Svilis wayvanaze cotas vWoWmanob,rom Seni cofiani sisxli ar erios xaTunas sisxlSi,vfiqrob amas, magram SenTan bavSvis datoveba mainc arSeiZleba, mimyavs da mivdivar im imediT, rom Zebnas ar

124

dagviwyeb, geSinodes Seni Cadenili borotebis! Sen TuSvilis moZebnas saTanado organoebSi ganacxadeb, meiZulebuli viqnebi, ganvacxado Sens mier Cadeniliborotmoqmedeba, davicva Cemi sindisi da eWvgareSea,rom Tqveni dapatimrebis Semdeg Svils me momakuTvneben.amitom, modi, mec Tanamozoared gagixdebi da ormavicodeT im sastiki mkvlelobis ambavi, romelsac veravinver gaigebs, Tu WkuiT gaCerdebi! sityvas gaZlev, bavSviudadobas ar igrZnobs, vinaidan Tqvenze keTili dedaelodeba mas!

meri! marTalia, arc me var Tqvens winaSe ucodveli,bevri TviTonac ici da bevri albaT ara, magram Tqveno-dena codva RmerTma nu matarebinos, yvelaferi sakuTarTavs daabrale, Zvirfaso! brZenTa sibrZne imaSidac gam-oixateba, rom TavianT sulis borgvasa da boboqrobasgulis siRrmeSi inaxaven da ara dRiurSi, Sen undagcodnoda da gesmodes amdeni, rom boroteba imden mtersada mdevns ver SegZenda, ramdensac sakuTari Tavi dasakuTar TavTan meti sifrTxile gmarTebda, nuTu argesmis, rom borotmoqmedeba yvela enaze laparakobs?Sen hitleris borotmoqmedebaze leqciebs kiTxulob-di xolme, germanuli ena ki srulebiT ar icodi, dReski, gens mier Cadenil danaSaulze germaneli ilaparakebs,Tu mas farda aexdeba da saaSkaraoze gamoiyvanen! mesmisSeni gulis fkTqva. marTalia, me rogor unda momTxovosaidumlos Senaxva, rodesac sakuTari TavisaTvis verSeginaxavs esoden didi saidumlo? magram me fics ga-Zlev, Sevinaxav mas, rame Tu, marTlmsajulebis winaSe mecborotmoqmedi var, bavSvis gatacebisa da mkvlelobisgaumJRavneblobisaTvis.

meri! nu gamkicxav, rom yvelaferSi gadanaSauleb,vici da mesmis Seni, rom mkvlelobas arasodes ar Caid-endi, rom me ar vyofiliyavi saTave borotebisa, mesmis,

125

Sen yovelive gaakeTe ojaxis SesanarCuneblad da bo-los da bolos, im Zlierma siyvarulma iCina Sens orga-nizmSi Tavi, romlis arsebobas me ver vamCnevdi da sadRac,gulis siRrmeSi yofila mimaluli, CemTvis gaugebelida SenTvisac uCinari.

gakicxav imitom, rom ara xar saqebari da metigakicxviT kidev meti Sveba vigrZno gulze da arsebobsiseTi adamiani, Tuki guls aiyris siyvarulze, siZul-viliT ar moigonon Zveli siyvaruli, TvalTmaqcobiT kiver davfarav im did siZulvils, romelic amJamad gamaC-nia, radgan Znelia warmosaxva siZulvilisa siyvarulad,anda piriqiT.

dRemde qalebi saTno da umweoni megonen, mxolodmamakacebi SemeZlo damesaxelebina kacobriobaSi momx-dari borotebis saTaved, Cven xom Seusvenebliv veZebTdid sababs, didi siyvarulis SesaZuleblad, an didiborotebis Casadenad. mamakacTa Zalze cota nawilifiqrobs: aaSenos, Seqmnas, TviTon mokvdes da kacobri-obas dautovos Tavisi naSromi! mxolod umetesobafiqrobs: – daangrios, mospos, raTa nangrevebSi naxosTavisi bedniereba! Sen ar ifiqro, londas seni gadmom-debia da imitom vsaubrob ase, ara, es mec vicodi, lon-dam ki ubralod gaaRrmava Cemi codna.

Sen londas sikvdiliT, marto londa ki ar mohka-li, aramed londas gagebis adamianebi daxoce mTlad,radgan es iyo Cveni agitatori da maszed ufro dama-jereblad, veravin laparakobda, albaT, Senc gecodinebada dasafaric ar aris, rom londas sazRvargareTisagentebTan hqonda kavSiri, magram gana amiT daiZraxeba?es kavSiri xom imisi saarsebo wyaro iyo!

Cvens qalaqSi iaraRisa da wyvia–wamlis „arsena-li“ rom aafeTqes, ici? me da londam am afeTqebiszanzarSi, ramdeni milionebi daviWireT? Sen erTi xe-

126

lis mosmiT gaanadgure, brwyinvaled moazrovne, milion-eri adamiani, SeiZleba imitom mohkali, rom is fuqsavat-sa da bunebriv moTxovnilebaTa mixedviT cxovrobda,magram londa iyo mxolod aseTi, sxva qalebi ki gan-sakuTrebuli TixiT mozelilebi xarT, RmerTma STag-beraT suli, londas ki eSmakma, ramdenic gindaT iTvalT-maqceT, mamakacis nasvami WiqiT wyali ar dalioT,. rad-gan patiosnad mogvaCvenoT Tavi, Cven ki mainc gvecodine-ba, rom Zalian bevri arsebobs iseTi qali, visac erTx-elac ar ganucdia mamakacis alersi da Zalzed cotaaiseTi, mxolod erTi mamakacis siyvaruls dasjerebodes,mwams, rom Senc londas magvari xar, mxolod im gansx-vavebiT, londa Riad moqmedebda, Sen ki farulad, marTa-lia, ar unda mimetovebine da londasTan ar unda gada-vsaxlebuliyavi, magram, nuTu arsebobs iseTi qorwineba,rogoric Cveni iyo? Cemi azriT, RatakTa qorwineba, mx-ecuri JiniT gamowveuli, sigiJea da meti araferi, qor-wineba unda sarfiani iyos da aucilebeli ar arisdidi siyvaruli! sadac didi fuli trialebs. iq siy-varulic TavisTavad modis, Cven rom siyvaruliT mdi-drebs veZaxiT da bednierebad vTvliT, sul male ingrevamaTi bednieri ojaxi da imsxvreva didi siyvaruli, imi-tom rom ojaxSi siRatakem iCina Tavi da es mxolodmaSin SeamCnies, rodesac sigiJem gadauaraT, imxanebSi mecgadamiara sigiJem da Sens Ratak siyvaruls londassarfiani siyvaruli varCie!

rac davwere, albaT, amdenic ar unda damewera, maincverafers gagagebineb, Sen xom sul sxva suliskveTebiTaxar aRzrdili da eWvic ar aris, rom raime sakiTxzedamTanxmdebi.

rac Seexeba, Cadenili borotebis gamJRavnebas, azriar eqneba londa mkvdaria da Cven ki oriveni erTiTokiT varT Seborkili, ase azri ar eqneba Cvens momaval

127

Sexvedras,. es mxolod usiamovnebas mogvitans da vime-dovneb, momaval usiamovnebazedac xels Caiqnev!

brwyinvale momavals gisurveb, suliT mdidaro, uaR-resad patiosano, samSoblos patrioto, mSiero da dag-laxavebulo adamiano!

valeri,valeri,valeri,valeri,valeri,3.08.1945 weli~3.08.1945 weli~3.08.1945 weli~3.08.1945 weli~3.08.1945 weli~

– veraferic ver gavige! – miTxra deida mariamma,rodesac werilis wakiTxva davamTavre.

– verc me, veraferi ver gavige, deida mariam, mxolodki erTi cxadia, bavSvi wamarTva, wavida da aRarasodesaRar damibrundebian!

– miliciaSi ganvacxadoT, qveyana CaliT xom araris daxuruli, mag avazaks moTxove da TviTon Tu ardagibrundeba, bavSvs mainc dagibruneben, bavSvi Sen Tu arginda, Svilo, me momeci, ise aRvzrdi, rogorc Cemi xore-nis Svils aRvzrdidi...

– ara, deida mariam, dRes qveyana CemTvis, CaliTac araris daxuruli, Torem cota mainc meqneboda imedi, TaviSemefarebina sadme sevdis wvima–warRvnisaTvis, mili-ciaSi ver ganvacxadeb, mTlad upatronod darCeba CemixaTuna, Cven orives dagvapatimreben!

– raTa, Svilo! marTla mokali vinme?– ki, Cemi qmris sayvareli da rogorc axla gavige,

sazRvargareTis agenti!– ras ambob, Svilo! Cveni qveynisa da Cveni xalxis

mtris Tanamosaqme afarebda Cems WerqveS Tavs? iqnebCemi Svilebi cocxlebic aRar arian magaTi xelisSewy-obiT, Sen ki icodi yovelive es da gaCumebuli iyavi?

– ara, deida mariam, xaTunas geficebi, me arafericar vicodi, rom mcodnoda, rom valeri aseT saqmeSi

128

gaxveuli iyo, cota Tu bevri wvlili Seitana sakuTarimSoblebisa Tu Cemi mSoblebis da milionobiT ga-Jletili xalxis sikvdilSi, misTvis metad sastik ga-naCens movifiqrebdi, vinem londasaTvis movifiqre!

deida mariam, me waval zRvis sanapiroze gavivli,davfiqrdebi da Senc dafiqrdi, Tu rogor moviqceT! –deida mariami gaSterebuli momCereboda da xmas ariRebda, „piJamoebi“ Cavicvi. zRvis sanapiroze gavedi daim lods mivaSure, romelzedac guSin valeri da xaTunaijda.

neta SeZlebas ar eRalatna da guSin bolomde wame-kiTxa werili, Tu adamians Tavisi xalxisa da samSob-los moRalate ar mouklavs, is ver gamigebs, ramxelaZala Semmata werilis bolomdis wakiTxvam, aqamde sin-disis qenjnas ganvicdidi, rom megona, adamiani movkalipiradi Seuracxyofisa da sakuTari ojaxis bedniereb-isaTvis, axla, roca sinamdvile gavige, meamayeba kidec,rom cota wvlili mec Sevitane im msoflio omSi, romel-ic xalxTa damonebas apirebda, dRes mivCerebivar dayvela xeibari londasa da valeris daWrili mgonia,yvela saRsalamaTi, gamarTulad rom moabijebs quCaSi,Cemi gadarCenili da amayad mivCerebivar yvelas Tvaleb-Si, neta adre mcodnoda yvelaferi, sastikad SeviZu-lebdi valeris da vibrZolebdi maT winaaRmdeg, vinicis, ramxela sargeblobas movutandi xalxs, me ki, Wur-Si mZinavs, iqneb, am wuTSidac daTareSobs londas banda,romelsac saTaveSi londas sikvdilis Semdeg mamamisiudgas?

neta valeri ram aiZula, am wumpeSi rom gadavarda?nuTu simdidris cTunebam? nuTu SeaSines? iqneb lon-das siyvarulma? me ki meubneba: – „sisxliani xelebigaqvso“ da Tavis xelebze arc ki ixedeba, sakuTarimSoblebisa da mSobliuri xalxis sisxliT rom SeuRe-

129

bavs, gmadlobT, valeri, am ukanaskneli werilisaTvis,romelmac me ki ar amaforiaqa, didi rwmeniT, samSob-losa da xalxis siyvaruliT uZleveli gamxada, dRe-idan mxolod imis fiqrSi viqnebi, rogor movaxerxoSeni ganadgureba, raTa axali danaSauli ar CaidinosamSoblos dasarbevad da xalxTa samjavroze ar aR-moCnde, ar wamogcdes Cemi danaSaulic, ara ki, ar meSiniaCems mier Cadenili danaSaulis, magram Seni boroteba daCemi danaSauli sakmao Cirqs mocxebs xaTunas, amitomSen Cumad unda mokvde, rogorc patiosani, rom patiosanimamis saxeli ataros Senma Svilma da ara samSoblosmoRalatis!

ra movaxerxo, ra vici, rogor vixsna Svili valerisklanWebidan, aRzardos da bednierad megulebodes Svili,es SeuZlebelia, xaTuna valeris ojaxSi igive rwmeniTaRizrdeba, rogoric TviTon aris, (netavi ratom ve-rafers vamCnevdi, Tu aseTi iyo? ra didebiT laparakob-da stalinis sadRegrZelos, Turme gulSi ki sxvasfiqrobda, misi maSindeli sasiamovno sadRegrZelo dResgvelis sisinad Camesmis yurSi da guli mereva, oh! mar-Tlac, ra Zneli yofila sayvareli adamianis siZul-vili).

guSin am qvaze ijda valeri, xelSi ayvanili bavSviTda Cems wasvlas elodeboda, wavedi da... nuTu im sabe-diswero nabijma samudamod damakargvina Svili? dResme vzivar imave qvaze da Svilis aCrdils vealersebi,tiris da ver vawynareb, iqneb sinamdvileSidac tirisCemi xaTuna, imisi isterikuli tirili yurSi CamesmisgamudmebiT da saSvels ar maZlevs, vici, es ase gagr-Zeldeba wlobiT, me ver gavuZleb am tanjvas, CemmamSoblebma xom Cems bednierebas Seswira Tavi, mec xaTu-nas bednierebas unda Sevswiro, gaizrdeba da vin icis,iqneb simarTle gaigos odesme.

130

– mSvidobiT, Svilo! – mgoni xmamaRla vTqvi es orisityva, lodidan Zirs Camovxti, ube zRvis kenWebiT avivseda isev lodze Sevdeqi, vgrZnob, Tvalebi mrisxanebiTmielavs, ver vamCnev lurjad molivlive zRvas, romeliccecxlovani eniT im lods lokavs, romelzedac iseamayad vdgavar, rogorc Seudrekeli sabWoTa jariskacigermanelTa aRmarTul saxrCobelaTa qveS, ramodenime wu-Tic da es uzarmazari saxrCobela Sewyvitavs Cems gulis-cemas da STanTqavs momavalze ocnebas...

Sors, lurj horizontze, xaTunas aCrdili amotiv-tivda da kidev ufro Zlierad Camesma imisi tirili,yurebze xeli avifare, Tvalebi davxuWe da haerSi salteunda momexaza, raTa Sors, ufro Rrmad, xaTunasaken ufroaxlos gamertyorcna Cemi gvami, sunTqva Sevikari daadgilidan unda movwyvetiliyavi, magram, RmerTo Cemo, esra aris, lods fexebi ver avaglije, kidev erTxel gavi-brZole, magram amaod, Tvalebi gavaxile da mrisxanebiTdavixede fexebze, rom damewiwkna is, rac xels miSlidasakuTari ganzraxvis sisruleSi mosayvanad...

fexebze Semomxvevia, Tmagawewili da mTlad gafi-Trebuli deida mariami, marTalia, imisi qviTini ar mes-mis, magram Rvarad Camodenil cremlebs vxedav, qviTinebsda raRacas memudareba, axla gamaxsenda, yurebi sakuTarixelebiT rom mqonda daxSuli da ar gamkvirvebia, imisimudara rom ar mesmoda, yurebi gaviTavisufle Tu ara,muqaris Txovnisa Tu brZanebis sityvebi Camesma:

– gons moege, Svilo, ras Cadixar, ar gesmis? Sen xomCemi damjere gogona xar, ase unda gamawvalo. naxevarisaaTia gexvewebi da veraferi Segasmine, sakuTari TaviTu ar gebraleba, me ar gebralebi, Svilo?!

sul damaviwyda, rom deida mariami am qveyanaze ar-sebobda, me xaTunas mets veravis vxedavdi da yovelg-vari fiqric imas ekuTvnoda, axla fexebze Semoxveuli

131

moxuci, rom davinaxe, muxlebi amikankalda da mosx-letiT CauvardikalTaSi, gulSi Camikra, ubidan kenWebigadmomiyara da saxeSi mstkica, ras Cadixar, Se urjulo,Se unamuso, ramden sikvdils gadavurCi da Sen undamomkla? mere ras etyvi Cems Svilebs, an RmerTs, an xats,an xalxs? dabneulad butbutebda deida mariami, tiro-da da Tvalebs mikocnida, erTbaSad gamoverkvie, mar-Tlac, ras Cavdivar, Semrcxva Cemi saqcielis da mecavtirdi, vexveodi erTaderT Cems mfarvels vkocnidi davtirodi...

zRva ganrisxda da axmaurda, TiTqos sayvedurs eubnevadeida mariams, rom msxverpli xelidan gamoacala dasamagieros imiT gvixdis, rom enas Cven lodze itexavsda tansacmels gvisvelebs.

cremlma dagvamSvida, tansacmlis sisvelem da wyl-is sigrilem, mdgomareobildan gamogviyvana da mxneobadagvibruna.

– wamodi, Svilo, saxlSi! Se mosaspobo da ar-gasazrdelo! – miTxra deida mariamma da am wyevlaSiimdeni siTbo, imxela siyvaruli da alersi amovikiTxe,rom TviTon movkide xeli, fexze davayene da xelkavga-modebulma, iman ki ara, me wamoviyvane.

tansacmeli gamovicvaleT da rogorc yovelTvis,cacxvis Ziras davjeqiT, deida mariami SevaTvaliere, mRel-varebis natamalic ar etyoba, mxolod ufro daberebu-li meCveneba, TiTqos fiqrs mimixvda, Tavze xeli gada-misva da miTxra:

– xom ar gikvirs, Svilo, dRes ramodenime naoWirom Sememata saxeze da WaRara TmaSi? ras Cadixar,gogo, ara grcxvenia? Sen ganaTlebuli gogona xar daimdeni nuTu ar gesmis, rom Seni sicocxle Sen ar gekuTvnis,Tavs rom iklav, ra gaakeTe samSoblosa da xalxisaTvis,amaze dafiqrebulxar odesme? Senma tolebma samSob-

132

losa da xalxs Sewires Tavi, mokvdnen vaJkacurad, Senki laCari yofilxar, siZneles gaurbixar, zRvaSi vard-ebi, Tavs iklav, Tu dafiqrebulxar, rom is zRva Sensgvams ar miiRebs da gulSi ar Cagikravs im meomrebTanerTad, romlebic Tavdadebulad ibrZodnen sicocxlisSesanarCuneblad, magram yru afeTqebam mainc CaZira maTitankeri, sircxvili ar aris, Senc zRvam unda dagaxrCosda isinic?

Sen sxva gaakeTe, raRac, axali gamoigone, es fandebimoZvelebulia da sxvis nakvalebze gmirebi ar dadian,sxvis gamogonil iol gzas nu airCev, Svilo, mfrTxalida mSiSara iklavs Tavs, adamianebi cxovrebas ebrZvian,siZneleSi iwrTobian da saxels toveben, TviTmkvlelo-bisas ki ara–gmirobisas, Sen rogor ityvi, Svilo, ramde-ni mamisa da Svilis sicocxle Seiwira omma, umjobesixom ar iqneboda, rom maT ojaxSi moeklaT Tavebi, qris-tianulad dagvetirebia da maTi saflavi gvcodnoda?maSin mteric ar gawyvitavda Tavis Zalebs da auarebelteqnikas, Tavisuflad daipyrobda msoflios, Cvenc ragviWirda, gvecxovra xom monobaSi! Seni xnis kidev ariyo zoia ruxaZe da Cemzed kargad gecodineba, ra gmiro-bac Caidina, mas ar SeeZlo zRvaSi gadavardniliyo?magram ara, man tanjviT sikvdili arCia, raTa am sikvdiliTsxvisTvis Tavisufleba da bedniereba moetana, sakuTariTavisTvis ki ukvdaveba!

marTalia, davberdi, magram Sen ratom ggonivar ise-Ti ugnuri, yuradRebas mogaklebdi, rodesac TiTqosdasaseirnod waxvedi? Sen rogorc ginda, ise CamTvale,Svilo, mxolod ecade, nurasodes nu miatoveb, nu moatyuebsxvebs da sakuTar Tavs, umjobesia, sxvam mogatyuos, esufro advili asatania, vidre sindisis motyueba!

dRes SenTan mets aRar visaubreb, ganaTlebuli gogonaxar da imedi maqvs, yvelaferi gamige, daviviwyoT dRevan-

133

deli dRe, romelic arc bunebrivad da arc moraluradaRarasodes aRar ganmeordeba!

– vficavar, Sens mSobliur siyvaruls, deida mariam,rom aseT sisuleles aRarasodes aRar ganvimeoreb, meki, piradad, TqvenTan sicocxliTa var davalebuli, gmad-lobT gadarCenisaTvis, romelic moufiqreblobam, TuwuTierma uazro mofiqrebam da windauxedaobam Camaden-ina!

– madlobas razed mixdi, Svilo, samadlobeli mearaferi gamikeTebia, ubralod SemTxveva xelidan ar ga-vuSvi da adamianuri vali movixade, Sen ki, SesaZlebelia,cxovrebaSi kidev meti wyenineba Segxvdes da wyevla–krulviT momigono dRevandeli gadarCenisaTvis, magrammTavari unda gaxsovdes, rom adamiani xar da Seudreke-li brZola gmarTebs im uCinar mtrebTanac ki, romlebicmoyvrad gaCveneben Tavs!

– deida mariam, rogor gavigo, vin mteria da vinmoyvare?

– rogori keTili da moyvarec ar unda iyos adami-ani, sakuTar Tavzed Zvirfasi ar iqneba, roca sakuTariTavis gasanadgureblad xeli agiRmarTavs da ar indob,swored miundoblobaSi ipovi spetak adamians, TumcasakuTari Tavis moRalates iSviaTad Tu miendoba vinme.vinaidan praqtikaSi igive xSirad meordeba, ar arsebobsiseTi adamiani, Tu mas sakuTari TavisaTvis saxrCobelaCamoubams, adre Tu gvian, saxrCobelaTive ar daamTavrossakuTari sicocxle...

– vficavar, deida mariam, ra gaWirvebac unda Semx-vdes, vaJkacurad avitan!

– kargi dapirebaa, Svilo, xolo dapirebas asrule-bac unda! Tumca iSviaTad sruldeba kargad, kargi da-pirebebi, magram me Seni mjera mainc da winaswar madlo-bas gixdi...

134

– deida mariam, xom ar dafiqrebulxar, Tu ra gziTSevZleb Svilis dabrunebas?

– ara Svilo, amaze fiqris dro ar mqonda, CemiazriT, mag sakiTxs Tu sakuTari TaviT gadawyvitav, uke-Tesi iqneba!

sworia deida mariami, mxolod sakuTari TaviT undagadavwyvito, cxovrebisa Tu sakuTari ojaxis sakiTxi,Tu Secdomas davuSveb, sxvas mainc ver davabraleb, dayovelTvis marTali viqnebi sakuTari sindisis winaSe,

meore sakiTxSidac sworia deida mariami, neta, rasikeTe damiTesia, rom sicocxle momZulebia? marTlac,da ra Cavidine es, sakuTari TavisTvis ver mipatiebia,deida mariamis gamwareba, marTalia, Tavisi zebunebrivikeTili mopyrobiT, Tvali amixvia da momatyua valerim,magram SurisZiebis nacvlad, sakuTari Tavis sikvdiliTdasja gana SeiZleba?

me iseTi gza maqvs gamovlili, meti unda vicode,unda mcodnoda valerisa da valerismagvari adamianebisbuneba, unda mcodnoda, rom aseTi bunebis adamianebsmxolod imitom CveviaT sikeTis hqmna, rom siaves gasaqanimiscen da borotmoqmedebisaTvis ar daisajon, me ki,miznad mqonda dasaxuli, myvareboda, guliT mivndobodivaleris da arasodes mometyuebia,. swored aseTma mo-qcevam amixvia Tvalebi da TviTon movtyvuvdi, axla, rocaam dRiurs vwer, Secdomaze wuwuni sworad ar mimaCnia,radgan RmerTma damifara da wuTieri mcdari ganzraxvasisruleSi ver moviyvane, radgan cocxali var da kidevbevris gakeTeba SemiZlia, dReidan mxolod moxucebu-lobiT sikvdili gadamiwyvetia, romelic, Cemi azriT,Sors unda iyos, vnaxoT, ris gakeTebas SevZleb, Ceme-burad SevebrZolebi usamarTlobas, viyo borotmoqmedi!borotmoqmedebac gmiroba aris da aranaklebi sxva sax-is gmirobaze. mec cxovrebis patara simRera viqnebi,

135

cotaxans xalxi iRiRnebs Cems saxels da male daviwye-bas miecema yoveli...

1945 weli, 8 agvisto (oTxSabaTi)

ara Tavi unda movikla, me Zalze cudi adamiani var,nacvlad imisa, rom Cemi fexi dalocvili iyos, bedniere-ba da sixaruli Sevitano yvelgan, cremlsa da ubedure-bas davatareb Tan, Cemi sikvdiliT SeiZleba xalxs metibedniereba movutano, sikvdilis ar meSinia, kargad vic-nob mas, bevrjer Camixedavs imisaTvis TvalebSi daerTjerac ar gamJrJolebia,. Cemi azriT, adamianebi mx-olod imitom ixocebian, rom eSiniaT da ar SeuZliaT,Tavi aaridon sikvdils, me TviTon gamirbis sikvdili,raTa macxovros warsul ubedurebaze da axal–axali,ufro saSineli da ufro daundobeli ubedurebani windamaxvedros, aRarafris aRar meSinia, albaT imitom, romyvelas da yvelafers Cemi eSinia,. sikvdilis–ukvdavebisunda eSinodes, mokvdavebs ki sikvdili, zogs Tvalsuxels da swored sikvdilis Semdeg xdeba ukvdavi –zogs Tvals umsebs da sikvdilTan erTad qreba misisaxeli...

– Sen xar sikvdili, xar araferi,SeniT ciskrovnebs, ki ar binddeba,swored Cveni xar, Sen yvelaferida Sens merea Cveni dideba!

kargi, arafris geSinodes, yvela da yvelaferi Sengagirbodes, bedi ar ginda.? Tumca, bedi visac mfarvel-obs, cxovrebas yovelTvis misda sasikeTod moaqcevs, mera gamovedi aseTi ubedo da ubeduri, dabadebidan crem-li Tvalze, arc me da arc Cems mfarvels ar SegvSrobia,

136

Tuki vinmes gauwevia riski da Cemi mfarveloba ukisria,isic Cems dReSi Cavardgila, an uaresSi...

dRes, ras vwer, ar vici, albaT, Tqven Wkeuidan SeS-lili mogeCvenebiT da arc aris gasakviri, adamiani, romel-sac Tavis mokvla ganuzraxavs, arc SeiZleba srul Wkuazeiyos!

dRes yvela dReze umZimesi dRe gaTenda CemTvis,diliT, rogorc yovelTvis, deida mariami adre ar amd-gara, gamikvirda, rom ganTiads dawolili Sexvda dasasTumalTan Camovujeqi. saxe gafiTrebuli hqonda, Tvale-bi namtiralevi, SevekiTxe – ra mogivida–meTqi, man crem-liT dawiTlebuli Tvalebi momapyro da araferi mipa-suxa, Semdeg isev wamoscvivda cremlebi da miTxra:

– jer araferi, magram vgrZnob didi ubedurebismoaxloebas, civ wyalSi tilo damisvele da ZuZuebzedamafine, ZuZuebi mtkiva am xnis qals, albaT, Svilebi verarian kargad, dedis ZuZuebi yvelafers grZnobs, rode-sac ZuZus Tavebi vardisferia, Svilebs raRac uxariaTda xarobs dedis gulic, rodesac tkiva, icode, gan-sacdelSia Svilebi, ara, Svilebis gansacdeli araferiar aris, rodesac dedis kalTaSi udevs Tavi, maSin gan-sacdels dedac advilad aitans da Svilic, magram vai,ubedurebas, rodesac Svili dedis siTbos moklebulia,rodesac Svils xeli daewveba da deda suls ver uber-avs, vai, imis dedobas! vai, Cems Tavs, iqneb Svili daWrilimyavs da deda Wrilobas ver uxvevs, ai, ra aris vai davui!

deida mariamma wamoiwia, wamojda da Cems mier mker-dze dafenili sveli tilo gverdze gadado, SemdegTvalebSi momaSterda, nikapi aukankalda da cremlebiwamoscvivda...

– ra mogdis, deida mariam! – mivvardi da TiTebiTTmis davarcxna davuwye, rom damemSvidebia, marTlac, damS-

137

vidda, mxolod moCvenebiTi simSvidiT, aSkarad etyoboda,sulieri SfoTva jer kidev didxans ver gadauvlida.

– dajeqi da momismine! – miTxra wuTieri dumilisSemdeg, ver gavige mis xmaSi, brZaneba iyo Tu Txovna,SeiZleba arc erTi, arc meore, SeiZleba orive erTad dame smenad viqeci, deida mariamma ar daayovna da daiwyo:

– vlocav, Svilo, im dRes, rodesac Sen Cems ojaxSiSemoxvedi, madlobeli var yoveli Zalisa, rom CemTanadamiani imyofeba sikvdilis dros, romelsac SemiZliagavando yovelgvari saidumlo da vando Cemi suli, al-baT, martoni rom varT da erTi meoris imedi gvaqvs.iqneb, amitom ufro Semiyvardi, am siyvarulma axla ufroiCina Tavi da mwams, is siyvaruli yofila wminda daspetaki, romelic sadRac guliskunWulSia mimluli dadromde CvenTvisac uCinari.

adamians Turme sikvdilis win Tavis tvinis yvelaujredi aqvs moqmedebaSi, ar aris gasakviri, brZenad damqadageblad iqces, Tumca guli ver aitans gonebis eg-zom qadagebas, cdeba is, vinc erTmaneTs adarebs gulsada gonebas. SemiZlia, Tamamad vaRiaro, rom is, rasacguliTsqmas miaweren, sinamdvileSi gonebis sicxadis Sede-gi gaxlavT. ise, sakuTari gonebis qeba advili ar aris,magram sikvdilis win mepatieba...

– ras ambob, ras! deida mariam! cremlmoreulmaSevawyvetine saubari, ra dros Seni sikvdilia! vis utovebsaxls, kars, keras, vin daxvdeba Sens magier SvilebsojaxSi, omi damTavrda, sadac aris, isini Camovlen da SenuZluri rom iyo, mainc unda dasZlio sikvdili, raTaSexvedra mouwyo Svilebs, Sen keTili xar, keTili!sasikvdilo me var, ar movsulvar am ojaxSi bednierifexiT, magram me movedi keTili guliT! bednieri fexi ki,albaT, ar gamaCnia! me unda movkvde, deida mariam, da Senunda icocxlo, unda icocxlo! Seni Svilebis guli-

138

saTvis mainc da TviT sikvdilic uZluri unda iyosSens winaSe! Sen ar giyvars sulieri dacema da netavi,dRes ra mogivida?!

deida mariamma mklavze ise Zlierad momiWira xeli,rom xuTive TiTebi jer wiTlad damaCnda da sul maleSavad icvala feri.

– xels nu miSli, momismine! – axla ki mibrZana darom kidev araferi meTqva, TviTon daiwyo:

– moTmineba iqonie, Svilo! gelaparakebi da guli-syuriT momismine, patara ki ar xar, Wkua mogeTxoveba,SemTxvevam arasdros gagxados brZeni da Wkviani, SemTx-vevis gareSe gesmodes, ra aris Wkua da yovelTvis undaSehxarode mas, Sena xar Cemi ukanaskneli imedi, Sen undamouxmo Wkua–gonebas da uyoymanod Semisrulo is, rasacdagibareb: – me movkvdebio – rom iZaxi, Sen jer araferiar gagikeTebia imisi fasi, rom mokvde adamianuri RirsebiT,Tu adamiani xar, sikvdilma unda agamaRlos, unda sic-ocxle dagifasos, Segamkos da gagalamazos, me sikvdil-is winaSe es dideba maqvs daTesili da am didebasveRaravin wamarTmevs, Sen jer axalgazrda xar, daundo-beli brZola gmarTebs, rom Seni cxovrebac Seamkossikvdilma didebis SaravandediT, daviRale, aRar Semw-evs brZolis Zala, sicocxlem damRala romelsac aseSevtrfivar da Sevxari, sikvdili ki CemTan yovelTvismoridebuli iyo, romlisac ase gveSinia, vwyevliT davaginebT, axla Sen TviTon gaige, romeli yofila saSine-li, sicocxle Tu sikvdili.

sicocxle zogjer Semparavi sikvdilia da veravinamCnevs amas, aqeben da adideben sicocxles, sikvdilisSeqebas veravin bedavs, cxovrebaSi ki piriqiT unda iyos,sicocxles ar Seulia iTamaSos sikvdilis roli dasikvdili, TviT sicocxlesac aTamaSebs sikvdilis rols,rameTu SenisTana cocxal mkvdrebiT savsea samyaro, nu

139

gamijavrdebi, Cven adamianebi arafers ar varigebT iseguluxvad, rogorc rCevas, da xSirad gvaviwydeba saku-Tari TavisTvis gverCia raime sasargeblo, rodesac amasvgebulobT, siberisagan daClungebuli gonebac gvecemaxolme TvalSi, ise rogorc siberisagan gamowveuli fiz-ikuri nakli, amitom sibereSi, rame Tu guli ar berdeba,ise advilia sakuTari Tavis motyueba, rogorc Zneliasxvisi motyuebis keTilad gamoyeneba, me davberdi daswored aTasnairi xrikebiT vityuebdi da vinugeSebdidRemdis Tavs, axla ki, droa, sakuTar sindiss ar Sevar-Cino Cemi motyueba da yvelafrisaTvis erTad gadavuxa-do samagiero...

naTqvamia: „mwoliare adamiani anderZs Tu ityvis, isfexze veRarasodes veRar dadgebao~ _ ar vici, ratom,magram mainc menaneba am tanjuli cxovrebis datoveba,xeli momkide, cacxvis qveS savarZelze Cavjdebi da iqgavagrZeloT Cveni saubari... Txovna myisve Sevusrule,Tbilad Cavacvi, TeZoebze Sali Semovakari da xeli gam-ovdevi mklavSi, raTa daTqmul adgilze mimeyvana, Tumcaar daWirvebia Cemi xelis mokideba, arc damyrdnobiasagrZnoblad, magram sifrTxilisaTvis xeli mainc arSemiSvia da savarZelgSi Cavsvi, deida mariamma WiSkarsgaxeda, fiqrebma gaitaca da ramodenime wuTi garindebu-li gascqeroda gzas, me xels ar vuSlidi imis fiqrebs,wynarad vijeqi mis gverdiT da xmas ar viRebdi, magrammariamma male dasZlia mogonebebs da sawyis mdgomare-obas daubrunda:

– Svilo, meri! vinaidan Sen Cemi erTaderTi Wiris-ufali xar, fici momeci, rom Txovnas Semisruleb...

– vficav deida mariam, Tugind zvarakad SemomwironSens janmrTelobas, erTsac ar davikvneseb, vficav! yvelasaficars, Segisrulo yovelgvari brZaneba, rame Tu Tx-ovna, Cems mimarT, ar gekadrebaT!

140

– Svilo, adamianebs ganurCevlad erisa da sqesisa,ficis gatexva ar uyvarT da Senc mudam gaxsovdes, CemswinaSe warmoTqmuli fici... ecade, sakuTari sikvdiliTmokvde, gaWirvebam arasodes ar migataninos Tavi sasak-laoze... Seni uRirsi qceviT adamianebs nu gaacineb, SeniTavis safuZvliani ganadgurebis mizezi, mudam dafaru-li iqneba gareSeTaTvis da mudam sasacilo iqneba, sanammsgavis ram SemTxveva ar Secvlis Sens mier gadadgmulnabijs, Semdegi ki daviwyebas miecemi...

RmerTma didad ar icis ufros– umcrosi, magrammadloba mas, rom am SemTxvevaSi brwyinvaled asrulebsRvTiur kanons, Sen Cems sikvdils unda daeswro, Svilo,da kidev erTi gulistkivili unda mogayeno, magramimedi maqvs, Sen yovelives gauZleb da Seni Tbili xe-lebiT damayri miwas, raTa cotaxans mainc vigrZno Senisurnelovani xelebis siTbo, nu Seqmni bevr wivil–kivils, ar aris saWiro zedmeti gaformebebi da nurcucremlod gamacileb, karadaSi am dRisaTvis gadanaxu-li axali tansacmeli maqvs Senaxuli, gapatiosnebisSemdeg yvelaferi sufTad da lamazad Camacvi, fuliskivrSia, sadgomisaTvis da sxva xarjebisaTvis dag-Wirdeba, mgonia, geyofa kidec, Cems saflavs granitiZegli da didi Semkoba ar unda, ubralod, sufTadiqonie da nu CaSli Cems adgilsamyofels, vin icis,iqneb erTi mainc dabrundes Cemi Svili da icodes mandedis saflavi, es aucilebelia, CemTvis ki ara, misTvis,ecade ojaxis kera ar gaacio, Cemi patara ojaxi, marTa-lia, didi RirsebiT ar aris Semkuli, magram am patarasaxl–kar–ezo–garemos yovelTvis hqonda mter–moyvrisdaxvedris Sno da lazaTi, aq mcxovreblebs ki misimoxmarebis Tavi da eSxi gaaCnda mudam, amitom, codoa,bebris wasvlis Semdeg gacivdes yovelive, beberic daaxalgazrdac...

141

– deida mariam! Cems mier swavleba arc gesaWiroebada arc gekadrebaT, magram Sensave sityvebs Tu Segax-senebT, iqneb gulze simSvide igrZnoT, Tqven valdebulixarT, mTeli Zala moaxmaroT Tavs datexili ubedureb-is Rirseulad atanas, imaze fiqrma ki ar unda daga-Zabunos, rom mosalodnelia raRac ubedureba da Sei-Zleba dagvatydes Tavs, Sen mudam mtkice nebisyofisa dakldesaviT gautexeli, daumarcxebeli da Seuvali iyavi,dRes sad gahqra Seni simtkice, Seni siZliere, Seni neb-isyofa? Tqven kargad mogexsenebaT, rom Tqveni wuxiliimdenad rodia saSiSi, ramdenadac SiSi mosalodneliubedurebisa, romelic aramc Tu moxdeba odesme, aramed,arc SeiZleba moxdes, Tqven CemSi mSobliuri siyvarulidaTeseT da valdebuli var avitano Tqvens mier moy-enebuli fizikuri Seuracxyofac ki, Tumca dRes imxelagulistkivili magemeT, aTasjer jobda kargad gvari-anad gagewkepleT, rameTu janmrTelobisaTvisac sjobskanis dasusxva, gulis Wriloba ki ar Sexorcdeba, Cven-Tan erTad gaizrdeba da zRaprul urCxuliviT sulsmomixuTavs yovelTvis misi gaxseneba...

– eh, Svilo! es cxovreba, didi xania, rac CemTvisurCxulad gadaiqca, SenTvis ki, awi unda gadaiqces, meveRar vZleb urCxulis xaxaSi da Seuracxyofad aras-dros ar miviReb, Tu misTvis sasiamovno xorci araRmomaCndeba da zizRiT gadmomafurTxebs, me aqamdisarasdros...

aq deida mariamma Txroba Sewyvita, WiSkars samxedromundirSi gamowyobili sami mamakaci moadga, pirveladdaZaxeba undodaT, magram, rodesac ezoSi dagvinaxes, dau-kiTxavad SemoaRes WiSkari da Semovidnen, neli mwyobrinabijiT modiodnen Tavdaxrilni, me deida mariams gada-vxede, is mTlad gaTeTrebuliyo, Tvalebi gafarToebodada gafiTrebuli Sescqeroda samxedro pirebs, zeze adgoma

142

ki vercerTs ver mogvexerxebina. erT–erTi maiorissamxreebiani samxedro piri Tavdaxrili dadga deidamariamis win da sufTa somxuri eniT uTxra:

– deda xar, unda gamagrde!– romeli?! – kbilebSi gamoscra deida mariamma da

guli Seuwuxda._ xoreni! – upasuxa maiorma, magram es deida mari-

ams ukve aRar gaugonia.dRe–Rames hgvanebia adamiani, maxsovs, rodesac pirve-

lad Semegeba deida mariami, mziani, Tbili, dilasaviTmoRimari sixaruli ifrqveoda mzisa da adamianis Tval-Tagan.

rodesac me gadamarCina da xeli amaRebina TviTmkv-lelobaze, Rrubliani iyo, moWurfuli ise, rogorc tyvi-isfer RrubliT icis cam damZimeba qariSxlis molod-inSi, imis gulSidac amovarda qariSxali da wyevla–krulvis korianteli damayara setyvasaviT Tavze.

dRes, dilidanve mZime dRe gaTenda, SuadRea da jermze kidev ar amosula, zRvis mxridan dasavleTs mZimeRrubeli daswolia da cudis momaswaveblad dauxSviahaeri, aseTi dRe albaT sibrZnisa da winaswarmetyvelebi-saa, dilidanve qadagad iqca deida mariami da axla daRamda,jer TeTrad, rZisferi Rrubeli Semoepara dRis sinaTles,Semdeg nel–nela CaSavda da sibnelem moicva yvelaferi...

Ronemixdils, deida mariams mkerdze Camouvarda Tavi,im wuTSi mivvardi, erTi oficris daxmarebiT taxtzewamovawvineT da gulwasuli adamianisaTvis pirveli dax-mareba aRmovuCineT, magram amaod, tyviisferi RrubeliCamowva mis saxeze, aTasnairi masaJis gakeTebis Semdeg kisilurje Seepara frCxilebsa da tuCebs, Semdeg nel–nela CamoRamda TvalebSi da sul male mTeli organizmiwyvdiadma moicva, Sors ismoda Cemi kivili, magram vindauxsnia cremlsa da kivils gansacdelisagan?

143

maiorma saCqarod eqimi moiyvana, magram ukve dagvi-anebuli iyo, me ki eqimis danaxvam raRac imedi CamisaxagulSi da kivili uneblied Sevwyvite, eqimma daxeda Tuara usulo gvams, Tvalebi dauxuWa da TiTqos gvanuge-Sa:

– rom momeswro cocxalisaTvis, mainc verafersvuSvelidi!

gvamis saavalmyofoSi gadatana zedmeti iyo, undaSevdgomodi deida mariamis anderZis Sesrulebas.

Cems kivilze bevri mezobeli moawyda saxls,. yvelamwuxarebas gamoTqvamda da aRmiTqves yvela daxmareba,maiorma micvalebulis sapativcemulo darajad samioficeri daayena karebTan, romlebic yovel or saaTSiicvlebodnen da mainc idgnen dakrZalvis dRemde.

deida mariami mezoblebis daxmarebiT saRamos gavba-neT da rogorc hqonda dabarebuli, axal tansacmelSigamovawyveT, meubnebian, rom me ar miviRo monawileobaamgvar saqmianobaSi, magram aravis ar vusmen, sakuTarixeliT vakeTeb yovelgvar Semzarav operacias da gada-vwyvite, yoveli Rame vuTio micvalebuls dakrZalvamde.mezoblebs arasodes ar davutovebivar gansacdelSi, arvici, me vebralebi, Tu deida mariamis sapativcemulodakeTeben yovelives, iwvis Taflis sanTeli deida mari-amis sasTumalTan da Cems garda eqvsi mandilosani aT-evs Rames.

1945 weli, 14 agvisto (samSabaTi)

dadga cxedaris gasvenebis pirquSi dRe, dRe ga-momSvidobebisa da dRe ukanaskneli xilvisa, me, sam-gloviaro tansacmelSi gamoxveuli, sasTumalTan vuzi-var cxedars da, gulidan amoxeTqili sufTa cremlisdafrqvevis garda, araferSi vRebulob monawileobas.

144

Tormeti saaTis Semdeg zRva xalxi moawyda dakrZa-lvas da yvelafers Taviseburi wesi aqvs, Taviseburipativiscema unda xalxs, mezoblebi da samxedro pirebipirnaTlad asruleben yovelgvar dakisrebul movale-obas da ra saWiroa, dawvrilebiT aRvwero dakrZalvisceremoniali, an ra moxda gardacvalebidan dRemde, esTiTqmis yvelam icis, gardacvalebisa da dakrZalvisdReebi yvelgan erTferovania, rac aRweras aRar saWiroebs.

saRamos xuT saaTze gamoasvenes cxedari, cota xansswored iq, cacxvis Ziras daasvenes, sadac dajdoma uy-varda, samgloviaro gamosamSvidobebeli sityviT gamov-ida mravali ucnobi da nacnobi, mec davemxve deidamariamis cxedars, vtirodi da raRacas gaugebradvluRluRebdi, cota xans damacades da Semdeg cxedarsise amaglijes, rom gulis mooxeba ver movaswari, oTxmasamxedro pirma mxrebze Seidga sadgomi da mwyobrinabijiT waiRes, me pirveli gavyevi cxedars, Tumca me-zoblebs arc aq miutovebivar da orive mxridan xe-lkavi gamikeTes mandilosnebma

saflavi uzarmazari cacxvis ZirSi ise axlos iyos,gaWrili, rom xisTvis ramdenime fesvi gadaeWraT, saflaviaguriT iyo amoSenebuli da lamazad amolesili, iqveelaga betonis filebi zevidan dasawyobad, deida mari-amis cxedari bawrebiT CauSves saflavSi, Semdeg filebiTgadaxures da me pirvelma, xeliT davayare miwa, misiveanderZis Tanaxmad, gavswordi da fici davde, rom missaflavs arasodes ar daviviwyeb, sanam cocxali viqne-bi...

nel–nela gaikrifa yvela da darCa yvavilebiTa daTaigulebiT SekalTavebuli miwis patara goraki, maiormaxelkavi gamikeTa, saxlamdis mimacila, Tan arasworadmanugeSebda da daxmarebas aRmiTqvamda, Tuki raime dam-Wirdeboda.

145

– romelma imsxverpla deida mariami? – moulod-nelad SevekiTxe me, Cemma SekiTxvam cota SeakrTo maio-ri, magram mainc dinjad mipasuxa.

– orivem!am sityvis gagonebaze kinaRam Cavikece, magram maior-

ma droulad SemaSvela xeli da samxedro mtkice xmiTmibrZana: gamagrdi! Sen axalgazrda xar da valdebuli,yvelaferi aitano!

saRamos sicxe momca, aTasnairi moCvenebebi mtanjav-da mTeli Rame da mabodebda, diliT civ tiloebSigaxveuli movedi azrze, oTaxi savse iyo mezoblebiT,eqimebiTa da aq iyo maioric, Cemi amqveynad dabrunebayvelas gaexarda, zogi milocavda gadarCenas da zogimtuqsavda kidec, gaWirvebis ase axlos gulTan mitani-saTvis, bolos, maiori momiaxlovda da koniakSi Sezave-buli askilis wveniT savse Wiqa uxmod momawoda, mw-yuroda, mec uxmod CamovarTvi da sulmouTqmelad gam-ovcale, sxeulSi sasiamovno siTbo CameRvara da momeCve-na, rom mTlad gamovjanmrTeldi, magram asadgomad romwamoviwie, bru damesxa da isev ise sasTumals mivesvene,mTeli Ramis natanjs tkbili ZiliT CameZina.

1945 weli, 16 agvisto (xuTSabaTi)

diliT adre avdeqi, saR_salamaTi, araferi ar mtki-va, TiTqos avad arasodes ar vyofilvar, mxolod esaris, rom deida mariamis aCrdili ar mSordeba Tvalwin,dRisiT Tu RamiT, sul Tana msdevs, gamudmebiT mesmisimisi darigeba da mec ise SeveCvie am xmas, TiTqosmoCveneba ki ara, igive cocxali arseba melaparakebodes,romelic am oriode dRis winaT marigebda.

... mec ar vici, rogor aRmovCndi sasaflaoze, davemx-ve deida mariamis jer kidev Tbil saflavs da guli

146

vijere cremliT, cremlma saswaulad damamSvida, TiTqosmoCvenebebic gamiqra da azrovnebis unaric umaRlesiwertilamdis gamixsna. TvalebamowiTlebuli, magramdamSvidebuli, sasaflaos ragvebis damamzadebel sax-elosnoSi Sevedi, yvelaze ukeTesi formis rkinis Ro-bis SekveTa miveci, Tanxis naxevari winaswar gadavixadeda movrigdiT, rom kidec unda damidgan 18 agvistos. eserTi saqme mogvarebulad CavTvale, da qvis damamzadebe-li saxelosnosaken wavedi, aq qvis mTlelebi, CuqurTmisgamomyvanebi, warweris gamkeTeblebi da mxatvrebic kiyvela berZnebi arian, me maT pirvelad rusulad mive-salme, magram rodesac maTive saubriT Sevityve, romberZnebi iyvnen, berZnulad daviwye laparaki da malemaTi ufrosis yuradRebis Rirsic gavxdi, radgan maTiena vicodi, TavianTi miwa–wylis adamianad CamTvales dagasaWiri gamomkiTxes, mec yovelive vupasuxe, mxolodufro garTulebul formebSi da deida mariami maT, Rvi-Zl dedad gavacani,bevri saubris Semdeg SekveTa miveci,rom granitisagan gamoekveTaT totebdamsxvreuli xe,romelzedac amokveTili iqneboda warwera:

CvenTvis tanjulo, deda Zliero,rad dagmsxvrevia mZlavri totebi,CvenTan modixar sabednierodda mainc wevxar ganmartoebiT!

dedas, samamulo omSidedas, samamulo omSidedas, samamulo omSidedas, samamulo omSidedas, samamulo omSidaRupuli SvilebisagandaRupuli SvilebisagandaRupuli SvilebisagandaRupuli SvilebisagandaRupuli Svilebisagan

aSoTi, xoreni, 1945 weli.aSoTi, xoreni, 1945 weli.aSoTi, xoreni, 1945 weli.aSoTi, xoreni, 1945 weli.aSoTi, xoreni, 1945 weli.

Cems mier micemuli SekveTis Tanaxmad, warwera undaiyos granitis qvaze iseTi formiT Sesrulebuli,rogorsac bavSvebi cocxal xeze saxelebs amokveTaven

147

xolme, xis Wriloba xorcdeba da warwera rCeba xismerqnisagan presis magvarad amoRbeWdili.

– aseTi araferi gamigonia da arc gamikeTebia, ma-gram gavakeTebT da kidec davdgamT 20 ricxvisaTvis,miTxra saxelosnos ufrosma, winaswar fulis aRebazeuari gamomicxada, morigebiT ki movrigdiT, naxevar fasSida mTlad damSvidebuli wamovedi, magram Cemi fiqriisev–ise sasaflaos ar scildeba, im adgilas, sadacdeida mariami aris dasaflavebuli, ramdeni kargi ad-amiania aq miwadayrili, ramdeni cudi, ramdeni miwa-dasayreli cocxalia, ramdeni RmerTs sikvdils exewebada ar usrulebs, ramdeni sicocxles sTxovs ufalsda ar usmens, ramdeni jan_RoniT savse adamiani midisda xeibari rCeba, ramdeni tanjvaSi cxovrobs dacxovrebis pirobebi rom gauumjobesdes, jvarTanlocvaSi asrulebs Tavis dRes, ramdeni fufunebaSicxovrobs ise, rom jvari sasaflaoze rom daunaxavsmimatebis niSani hgonia, dailocos, RmerTo, Seni gangeba,magram me raRacatom mgonia, rom Sens garda, kidev sxvacganagebs xalxTa beds!

kargi iyo iseTi saaTi gamoegonebinaT, rom isrebmagviCvenos, rogor vicxovroT, maSin albaT, erTnairad icx-ovrebda yvela adamiani, Tuki romelime egoisti erT-nairad ar SeiZenda, qveynad ramdeni saaTic iqnebodagamoSvebuli.

oh, adamiani! ratom maqvs rwmena dakarguli adami-anebze? netav maqvs amis ufleba? yvela valeri xom araris, rom ZalmomreobiT gaRlitos adamianebi? SeiZlebazogi valerize saSiSia, ubralod saCvenebebi TiTiT dagve-muqreba, romeli TiTic Tofis Caxmaxze iqneba dadebulida SiSiT survilisamebr imas gagakeTebinebs, rasac moi-survebs, ver CamovTvli, adamianebi ra xerxs ar mimarTaven,xalxze batonobis, uflebebis mosapoveblad, rom erTeu-

148

li iyos yvelaframdis uflebamosili, magram gana dakmay-ofildebian? uflebamosili TandaTan ufleba gaumaZRa-ri gaxdeba mopovebuli uflebebis wyalobiT, sakvirveliqmnilebaa adamiani, zogierTi dasaxrCobad rom gaiyvanoda saxrCobela Toki amoarCevino, abreSumis Toks am-oirCevda, yvelaze lamazs, mwams adamianis SesaZleblobis,maTi miRwevebisa da warmatebebis, mjera, liTonis xe-lovnur adamiansac ki Seqmnis – adamiani, magram RmerTmanu qnas, rom TviTon daimsgavsos gamomgonebelma...

arian keTili adamianebic, romlebic marto ar mtove-ben da Ramec ki rCebian CemTan, magram erTi koconiTqveynis wyvdiads gafantav?

albaT, yvelaferi valeris bralia, ase rom dam-akrgvina adamianebze rwmena, Torem, ara mgonia, yvelaferiTavis keTildReobisaTvis Seiwiros adamianma, adamianebicki...

1945 weli, 15 agvisto (oTxSabaTi)

Cemi cxovrebis yoveli dRe saswaulia da Tu CemscxovrebaSi iseTi dRe gamoeria, rodesac saswauli ar moxdeba,im dRes namdvilad saswauls davarqmevdi, dRes, diliT,miliciis organodan uwyeba momivida, „saCqarod gamocxaddiomiliciis meore ganyofilebaSi inspeqtor CadunelTan“ –es maklda kidev, neta raSia saqme? nuTu valerim gamTqva.?gaviqce?! ara! gamovcxaddebi! magram sanam CadunelTangamovcxaddebodi, Cemi gadamiwyda, aTasnairi fiqri mitrialebsTavSi, rac aris aris da SevaRe miliciis karebi.

_ Caduneli Tqven brZandebiT?– diax, mobrZandiT! dabrZandiT!me ar davmjdarvar, uwyeba gavuwode, gamomarTva da

meti mokrZaleba Sevatyve, imisma mokrZalebam raRac ime-di Camisaxa da cota gamamxneva kidec.

149

– dabrZandiT! – Txovna gamimeora inspeqtorma, imisxmaSi mokrZaleba da alersi igrZnoboda, Rrmad CavjeqisavarZelSi da molodinSi gavinabe.

– iciT, risTvis dagibareT? – mkiTxa inspeqtorma.– ar vici da amitomac uwyebis miRebisTanave gam-

ovcxaddi, danaSauli aravisTan mimiZRvis da Zlier main-teresebs, miliciis organo ratom dainteresda CemipirovnebiT!

inspeqtorma saweri magidis ujra gamoswia da sa-beWd manqanaze sufTad gadabeWdili, deida mariamis mierdawerili da notariusisagan damtkicebuli anderZi mo-mawoda.

guldasmiT wavikiTxe anderZi da:– araviTar SemTxvevaSi! – viyvire me, inspeqtors

gaeRima.oTaxSi wuTieri siCume Camowva, Semdeg isev inspeq-

torma daarRvia myudroeba da uxerxulobidan gamomiyvana.– meri! mas TqvenTvis samudamod ar gadmoucia Tavisi

kuTvnili qoneba, aq garkveviT weria „Svilebis dab-runebamde“, rom ar gacivdes mamapapuri kera da Cemisikvdilis Semdegac Cems Svilebs elodoso viRac –kidev ase weria – ganvagrZe me „Svilebis dabrunebisSemdeg, Tu erTmaneTs ver Seewyobian, meris gamoeyossaZinebeli oTaxi, zala da samzareulo, Cemi anderZisTanaxmad, darCes imis sakuTrebad, magram Tu Cemi Svili,vercerTi veRar dabrunda, mTlianad darCes meris sakuTre-bad da vTxov, yoveldRe iyos Cemi Svilebis molodinSi,ar miatovos da ar gaacivos saxli“.

maTi Svilebi ki arcerTi aRar dabrundeba da me arminda lomis kerZi viRac uRirsma STanTqos! – saxisgamometyvelebaze rogorc Sevatyve, inspeqtorma araferiar icoda deida mariamis Svilebis daRupvis Sesaxeb,magram ar SeimCnia da daimedeba damiwyo:

150

– isec xdeba xolme, rom daRupvis cnoba modis daSemdeg saR–salamaTi brundeba „daRupuli“, Seni valia,Seasrulo aw gardacvlili deida mariamis anderZi...

– Cemi uaris Tqmis Semdeg, Tqveni valia, moZebnoTdeida mariamis axlo naTesavi da mas gadauformoTanderZi – sityva ar davamTavrebine inspeqtors.

– deida mariamma, Cvenzed ukeT icoda Tavisi keTilinaTesavebi, magram anderZSi arcerTi ar aris moxseniebu-li, amitom Sen unda gixarodes!

– ra, muqTad SeZenili qoneba“ – isev gavgulisdi!– ara! – mtkiced mosWra da sityva gaagrZela Ca-

dunelma – „muqTad SeZenili qoneba ki ara“, es me mxed-velobaSi ar mqonia, is ndoba, romelic deida mariammagamogicxada da Senma siyvarulma yvela keTil naTesave-bis saxelic ki daaviwya, me ki mxolod erTs getyviT,jer axalgazrda xarT da vin icis, iqneb odesme ga-mogadges Cemi rCeva: yvelasTan Tanasworad ilaparakeT,naswavlTan swavlulad, giJTan Tavi moigiJiane, mxolodicode, yvelasTan Tanaswori iyo da Tanasworuflebi-ani...

– gmadlobT, batono inspeqtoro, marTals brZa-nebT, magram, Cemi azriT, yvela adamianma unda icodes, Tuim sawolSi iRviZebs, romelSidac arasodes ar dawo-lila da arc ekuTvnis, Tavis Tavi sindisis sarkeSiunda Seamowmos, marTla TviTon aris Tu ara, zogierTisrulebiTac ar Caixedavs sarkeSi da Tavs ar Seiwuxebssindisis qejniT, me ki, mTeli Cemi sicocxlis manZilzear momasvenebs es...

– Tqven, iciT, ras laparakobT? – ukve aRelvebadaetyo Cadunels – usindisoba anderZis Seusrule-bloba aris, naanderZevi nivTisa da qonebis ganiaveba,dakargva da borotad gamoyeneba, kanoniT isjeba, magramra gelaparako, zogierTebi mkvdars ki ara, cocxalsac

151

ar scemen pativs, Tumca, rom icode, mkvdari metad arissapativcemulo cocxalze, Sen deida mariamis sapativcemu-lod ki ar Cagicvams samgloviaro tansacmeli, aramedxalxis dasabrmaveblad, TiTqos pativs scem da glovobmicvalebuls, me mapatie, Tu simarTliT wyena mogayene,Cems adgilzed rom Tevzi yofiliyo, wyals saxeSi Se-gasxurebda, enas amoidgamda Seni Semxelvare da gagkicx-avda, Sen ver gaigeb, ra aris sulis simSveniere, tilozedaxatul sokoSi yvavilebis surnelebas da tyis mSve-nierebas miCerebixar, es imitom, rom arasdros gigrZvniada gangicdia is bedniereba, riTac xalxia bednieri dakmayofili, Sen verasodes ver gaigeb im bednierebas,rodesac adamiani – adamians davalebas an Txovnas Seus-rulebs da odesme uxmod, moRimari TvalebiT SexedavenerTimeores, Sen ar gangicdia da ver gaigeb oTxi moRi-mari Tvalis cqeras, saidanac mxolod uxmo kmayofilebisgrZnoba ifrqveva...

axla wabrZandiT, me TqvenTan meti saubari ar msurs,rogorc Tqvenma sindisma gikarnaxoT, ise moiqeciT...

inspeqtorma anderZi xelSi momaCeCa da fexze adga,imis niSnad, rom kabineti dametovebia, mec zomaze metadSeuracxyofilma da gabruebulma uxmod davtove in-speqtori Caduneli da aCqarebuli nabijiT sasaflaosakenwavedi, raTa yovelives movyolodi deida mariams dainspeqtorTan mowolili cremlebi saflavze damefrqvia...

1945 weli, 21 agvisto (samSabaTi)

dRes da guSin TavauReblad muSaoben deida maria-mis sasaflaoze, Semoragves da daidga granitis qva,totebdamsxvreuli xis xateba, marTlac fantastikurigamovida es erTaderTi ganumeorebeli Zegli kacobrio-bis istoriaSi,. deida mariamis ukvdavsamyofad, bolos,

152

miwa zRvis qviSiT movasworeT, yvelani saxlSi wamoviy-vane, aq ramdenime mezobels davuZaxe da deida mariamissamudamo sasufevlis keTilmowyoba aRvniSneT.

saRamos, rodesac yvela wavida da marto davrCi,guls sevdis lodi damawva, magram gadavwyvite, dardisaqmiT damemarcxebia da WurWeli gareT, onkanTan gamo-vitane gasarecxad.

saqmiT garTuli fiqrma gamitaca, verc ki SevamCnie,Tu rogor Semovida ezoSi miliciis mundirSi gamowy-obili, zemdegis samxreebiT, Sarvlis qamarze mucel-gadmokidebuli da Camrgvalebuli mamakaci, moCveneba Tusinamdvile Tavze ise Cumad wamomadga, rom davibeni,TiTqos raRac danaSaulze wamaswres.

qaTmiseburi, gayinuli mzera mivapyari daupatiJebelstumars da gakvirvebiT vkiTxe:

– ra gnebavsT?– TqvenTan daaxloeba, Zvirfaso!– WiSkari gaixureT da gza am saxlisaken daiviwye,

Torem ar gaSineb da kargs arafers gpirdeba Seni be-diswera.

– aq siaruli Cemi movaleoba da samsaxuria, me amquCis rwmunebuli milicieli aslan aSba gaxlavarT daSenisTana wupaki da garyvnilis dasaTxovi ara var! amsityvebs ise xmamaRla laparakobda es viRac aslan aSba,rom mezoblebi Segrovdnen, is ki ganagrZobda:

– ra! me Tu ki vikadro SenTan dros gatareba, Senuars unda meubnebode? gasagebia, uars albaT imitommeubnebi, rom sxvebiviT ar mogcem Svilis gayidvis ufle-bas?

simwarem Zala Semmata da saxe Camovukawre.– sazizRaro arsebav, gaeTrie aqedan! – vikivle da

gasarecxad gamotanili WurWeli davuSine, is WiSkarg-areT yviriliTa da qaqaniT gavida:

153

– xval ganyofilebaSi gamocxaddi da iq mogkiTxav,bavSvi, romelic am ojaxSi daibada, sad aris, gayide?mokali.? ra uyavi? ratom ar aris gatarebuli imisidabadeba, adgilmdebareoba da? Tvalwin warmomidga CemixaTuna da nel–nela Cavikece.

grZnobaze rom movedi, Tavze ramodenime mezobelidamtrialebda da manugebebdnen,. erTni meubnebodnen, romaslani, Zalzed cudi adamiania, mxolod da mxolodsicude aris imisagan mosalodneli da meti araferi!zogi ki mirCevda – aslanis gadakidebas jobda, romimisaTvis ar mewyeninebia da sxva...

mezoblebis saubars yurs ar vugdeb, mxolod imasvfiqrob, Tu rogor mivuzRo samagiero Cemi Seuracxy-ofisaTvis aslan aSbas! ai, kidev erTi adamiani, vincSemaZula mamakacTa modgma, da Ze lomad SemmarTa SuriviZio yvela mamakacze, vinc aseTi tvinnaRrZobia!

saxelmwifo saqmis uSiSroeba da wesrigis dacvaabaria, mxolod TviTon ki, sxvisTvis daujerebel dagauTvaliswinebel danaSauls Cadis. me Sen fizikuradmogspob!

1945 weli, 25 agvisto (SabaTi)

ras miqvian, xasad ar davuweqi aslan aSbas, mgeliv-iT daZunulebs da ynosavs Cems kvals, ikvlevs warsulsda gasamtyunebel masalas agrovebs, magram, raca var, esavar, aqamdis londas mkvlelobis saqme miwewavda nervebs,axla ki, rac imisi samSoblos moRalateoba gavige. aRarcam ambavis meSinia da arc sindisis qejnas ganvicdimainc da mainc. piriqiT, meamayeba kidec, rom samamulo dameore msoflio omis gamarjvebaSi mec cotaodeni wv-lili mimiZRvis! irbinos da agrovos Cemi gasamtyunebe-li masala, es saSiSi ar aris, me aslans davamarcxeb da

154

gavanadgureb, saSiSi is adamiania, vinc keTili ggonia daborotebas Cadis, farulad Tu moqmedebs da ver cnobmas, ai, vin aris saSiSi, aSbam! me ki ar gamomiyvanasaaSkaraoze, Tavisi Tavi amxila da Tavisive borotebamohfina xalxs, sakuTari ZlevamosilebaSi darwmuneb-ulma.

me Zlieri var! farulad vmoqmedeb! aslani Cemskvals dahyveba, me aslanisas, is SeumCnevlad, naRiarebad,me ki SeumCnevlad, farulad...

axlovdeba pirveli seqtemberi, unda wavide, swavlaunda gavagrZelo, magram ise ki ara, aqauri saqme moug-varebeli davtovo, pirvel rigSi, deida mariamis saxl–kari unda davalago da Tav–Tavisi adgili mivuCinoyovel nivTs SesaZleblobis gvarad viaro am saxlSi,mtvers ar SevaWamo aveji da saxlis kedlebi.

xelosani moviyvane, karebebsa da fanjrebze rkinisgisosebi gavakeTebine, ase rom, bina Tavdaculia Tavdam-sxmelebisagan.

Cemi meore ganzraxva aSbas fizikurad ganadgurebaaris, raTa marto Cemi SeuracxyofisaTvis ki ar movTx-ovo pasuxi, aramed, momavalSic TavdazRveuli iyos xalxi,imisi borotebisagan.

daviwye saxlis dalageba–dasufTaveba da yvelawvrilmans Tavisi adgili mivuCine, aq, am saxlSi, samisaukune ucxovria xalxs, ras ityvis ena, rom ar naxo damoulodnelad ar waawyde, akrZaluls Tu nebadarTuls,komunisturs Tu religiurs... rodesac saxlis pirve-li da meore sarTulis dalagebas movrCi, sxvenze avZ-veri, daviwye uamrav xaraxurebis mowesrigeba da ai,tiloSi saguldagulod Sexveul wignebs wavawydi,Tvalebs ar davujere, uamrav akrZalul wignebTan er-Tad xbos tyavze dawerili „Savi da TeTri magia“ aR-moCnda.

155

wignebis wakiTxva daviwye da RmerTo Cemo, SeiZlebagagiJdes adamiani, nuTu es yvelaferi simarTlea, racsaukuneebis miRma daweril wignSi weria?

saswauli moaxdino, sainteresoa, magram kidev metadsaintereso is aris, simarTles eqvemdebarebi Tu ara, aqaRwerili jadoqroba, saqmes gadadeba ar uyvars, gadavw-yvite, dResve movaxdino erTi saswauli, micvalebulissuls gamovuZaxo da rogorc „Sav magiaSi“ aris aRwer-ili, mec ise moviqeci: dro SuaRames gadascda Tu ara,sasaflaoze wavedi, eklesia samreklos qveS davdevi,orive xelebi aRvmarTe cisken ise, rom xelis gulebscisken miveci mimarTuleba, Semdeg miwas davabjine xe-lis gulebi, ase gavimeore, ramodenimejer da vigrZeni,rom davamyare kavSiri casa da miwas Soris...

me ukve aRar vekuTvnodi arc miwas da arc cas,TiTqos raRac Zalam Taviseburad damaprograma, Semdegrogorc „Sav magiaSia“ aRwerili, caze davelode var-skvlavis mowyvetas, didi dro ar gasula, rom varskv-lavic mowyda, me mas Tvali gavayole da vuTxari „sul-Ta meufeo, gTxovT, gamouZaxoT mariam kirakosian–varTa-nians!“

(ra Tqma unda, nebismieri micvalebulis sulis gamoZa-xeba SemeZlo, romelic am sasaflaoze iyo dakrZaluli,magram me xom mxolod deida mariamis naxva da masTansaubari mainteresebda?!)

gamoZaxebidan erT wuTsac ar gauvlia, vigrZeni, Turogor viqeci sulad, TiTqos Cems sxeuls suli gaeyarada TiTqos azrovnebasac raRac zebunebrivi Zala ganagebda,kidev erTi wuTic da aRmosavleTis mxridan mariam deidagamoCnda, is ganaTebuli iyo raRac zebunebrivi sxiviT,momiaxlovda Tavisi darbaisluri kldemamosilebiT, zustadim tansacmelSi gamowyobili, romelic sakuTari xeliTCavacvi, is Cemgan oriode metris moSorebiT gaCerda, minda

156

viyviro. magram ver momixerxebia, mivCerebivar daaRfrTovanebuli var am sanaxaobiT, deida mariams miwazefexi ar udgas, TiTqos haerSia gamokidebuli da aTiodesantimetri aSorebs miwasTan. ar vici, ramden xans gastanaCvenma dumilma, da ramden xans viqnebodi ase gaognebuli,rom deida mariamis xaverdovani xma ar gamegona:

– razec Sewuxebulxar, Svilo, meri?me araferi vupasuxe, mominda, rom movxveodi da

damekocna amdeni xnis unaxavi, magram fexis gadadgma vermovaxerxe, mariamic mimxvda ganzraxvas da gamafrTxila,„ar momekaro, mkiTxe, risTvis Semawuxe“.

– xaTunas vnaxav! – instiqturad wamoviZaxe.– xaTunas aRzrda Sen giweria! – cota dumilis

Semdeg mipasuxa man.– valeris vnaxav?– Sens mier miezRvis sakadrisi!_ xom araferi gaklia?– Seni wyalobiT ara!– aSoTs da xorens Tu naxulob mand?– ara! isini aq ar arian!– Sen maT verasodes ver naxav?– me ara, iqneb maT mnaxon!– wamoval SenTan!– madauri samyaro gepataraveba?– ara, magram SenTan mirCevnia!– Sen ki ara, aq mec Zlivs mimiRes, Sen jer ar ici,

sikvdils sicocxleze meti mzrunveloba unda, momzade-ba, es sicocxleSi udidesi mcnebaa, sicocxle ar arse-bobs, arsebobs mxolod codnis gaRrmaveba da momzadebasikvdilisaTvis.

– xom samoTxeSi xar, mariam deida?– ar arsebobs ori mcneba, aq mxolod samoTxes

ityvian, jojoxeTs madaur cxovrebas etyvian!

157

– Tqven kidev daibadebiT?– dadgenili wlebis Semdeg vkvdebiT da aseve dad-

genili wlebis Semdeg vibadebiT!– Sen axla daibade?– aqauri samyarosaTvis davibade, madaurisaTvis movkv-

di! – aqaurisaTvis movkvdebi, madaurisaTvis davibadebi!– ramdeni wlis Semdeg daubrundebi aqaur cxovrebas?– ar vici, es Cven ar viciT!– aqauri codvilebi, maT rogor ibadebian?– kaci viri, virad! adamiani gveli, gvelad da ase

Semdeg...damagvianda, unda wavide, yvelani menatrebiT, suraTe-

bis albomi gamomigzavne!– rogor gamogigzavno?– sadili rom gamikeTo, im magidaze dade, sanTeli

aminTe.– meti araferi?!– meti araferi!– damarige raime!– ar gesaWiroeba, Sen yvelaferi kargad ici, Tu

dagWirda, sizmarSi getyvi, axla magviandeba, icocxleCemda saimedod.., Tqva da sasaflaosaken wavida, vxedavdi,Tu rogor midioda, ara, is ki ar midioda, TiTqosraRac moZrav saganze idga da am moZrav sagans mihyavda,nabijs ar adgamda, miwas ramodenime santimetriT iyodaSorebuli da micuravda...

es yvelaferi Cemi TvaliT davinaxe, ai, ra yofila„Savi magia“...

wavida, me TiTqos raRac tvirTi mosexsna mxre-bidan da azrovnebac damibrunda, SemeSinda, sirbiliTwamovedi saxlisaken.

movedi, karebebi da fanjrebi davxure, fardebi Cam-ovafare, SiSi mainc ver gamovdevne organizmidan, meCveneba,

158

TiTqos, sulebi Tu raRac Zala dabudebula CemSi daaraadamianuri gavlenis qveS vimyofebi.

„TeTri magia“ gadavSale da is locvani movnaxe,sadac weria, „sulebi daubrundes sasufevels“, samjerwavikiTxe, amini vuTxari da yvelaferma gaiara, ase mS-vidad arasodes ar mZinebia. iqneb zRapari, moCveneba anSegoneba ggoniaT, rac aq aRvwere, ara, simarTlea!

1945 weli, 30 agvisto (xuTSabaTi)

wina dReebi muqTad ar gamitarebia, es amxela sax-li davalage, Tav–Tavisi adgili mivuCine TiToeul sa-gans da, rac mTavaria: aslan aSbas asaval–dasavali Zir-fesvianad Seviswavle.

aslan aSba, ise rogorc yvela sxva rwmunebuli,dilis rva saaTze TaTbirs eswreba miliciis raionulganyofilebaSi, ar mainteresebs TaTbirze ra sakiTxsixilaven, an TaTbiris Semdeg sxva rwmunebuli ra saqmi-anobas eweva, me mainteresebs da vici, aslan aSba TaT-biris Semdeg arsad ar Cerdeba, pirdapir sasadilosakenmidis ZunZuliT, ase rom, rva saaTsa da ocdaaT wuTzesasadiloSia, as gram arays sulmouTqmelad svams, Zex-vis naWers ayolebs da Cvens quCaze daZrwis, eWvis TvaliTmiCerebia didsa da pataras, yofila SemTxveva: ucxomgzavri gauCerebia, raRac mizezi upovnia da fulisgamoZalvamde ar moSvebia.

wina dReebSi, arcTu advilad, ra Tqma unda, saidum-lo gziT viSove kaliumis cianiti, aviRe zustad ise-Tive Wiqa, rogoric sasadiloSi arayiani boTlis gver-diT aqvs dadgmuli bufetSi momuSave Camrgvalebulkacs, ramodenimejer gamovavle WiqaSi xsnari da gavaS-vre, SeuiaraRebeli TvaliTac etyoboda, Tu rogor Txelfenad gamoekra siTxe Wiqas. Wiqa aviRe, xelCanTaSi Cavde,

159

sasadilosaken gaveSure, Senobis kuTxes amovefare daaslanis gamoCenas davelode, isic male gamoCnda, saCqarodSevedi sasadiloSi, gamyidvels vuTxari, erTi qila Sed-edebuli rZe moewodebina, rodesac is qila rZismosawodeblad Sebrunda, Wiqa SeumCnevlad Sevcvale, nay-idis fuli gadavixade da karebis misamarTiT wavedi iski daxlidarTan mivida, romelsac arcTu mTlad esiamovnaimisi danaxva, arayi Tavisi xeliT daasxa da sul-mouTqmelad gadahkra, Tvalebi zeviT aRapyro, piri Rr-mad gaaRo, Semdeg yelze waivlo xeli da ase xmis amouRe-blad iatakze moadina zRarTani.

Seiqmna kivil–wivili, Segrovda xalxi, TiTqos arvicodi, ra ambavi moxda da cnobismoyvareobisaTvis davb-rundi, sinamdvileSi ki, Cemi TvaliT unda menaxa CaZaRle-buli, is Rrmad pirgaRebuli egdo iatakze. amis damnax-avi xalxi, zogi saswrafo daxmarebas eZebda da zogimilicias. ase rom, sasadiloSi sruli qaosi sufevda, mesaerTo areulobiT visargeble, Wiqa isev–ise SeumCnev-lad Sevcvale da, Cemi saqcieliT didad kmayofili dasulierad damSvidebuli, rkinis sadgurisaken wavedi.salaroSi kupirovani vagonis bileTi SeviZine, matarebe-li saRamos 21 saaTsa da 55 wuTze unda gavides,jerkidev didi dro maqvs, movaswreb deida mariamTan saubarsda sulierad damSvidebasac, magram Sevcdi, saxlSi davb-rundi Tu ara, mTeli quCa gareT damxvda gamofenili,yvelas aslanis sikvdili ekera pirze da TiToeuliwyevra–krulviTa da sulis wawymediT igonebda. ar vi-codi, yvela Tu imisi mteri iqneboda da mikvirs, aqamdisrogor acocxles, Tu amdeni xalxi hyavda gamwarebuli,xalxis miTqma–moTqmas yuri davugde, mkvleloba saer-Tod gamoricxuli iyo. aslanis mimarT umetesoba ambob-da, rom – „Rormucelobam daRupa, rasac naxavda, yve-lafers muqTad iyrida mucelSi da gulma ver aitanao“.

160

mezoblebs Tavi ise movaCvene, TiTqos srulebiT armainteresebda momxdari ambavi da saxlSi davbrundi,Sevudeqi mgzavrobis Tadarigs, saqmian fusfusSi rkinigzissadgurisaken wasvlis dromac moaRwia, Cavkete fanjrisdarabebi da karebebi, mezoblebsac davubare, TvalyuriedevnebinaT saxlisaTvis...

kupeSi Cemi adgili davikave da fiqrma wamiRo, diliTmSobliur qalaqSi viqnebi da ver gamigia, mixaria Tumwyins mSobliuri qalaqis naxva, rogor Semxvdebian me-zoblebi? isini sxvagvarad elodebian Cems dabrunebas,qmar–SvilTan erTad, me ki martodmarto SevaReb sadar-bazos karebs, qali sibrZniT gvelia da TvalTmaqcobiTferia, mec qali var, movigoneb raRacas, mezoblebs ki arSevebralebi cxare cremliT vatireb...

kupeSi oTxni varT, sami qali da erTi mamakaci,magram qalebma kacs mezobel kupeSi adgili gaucvalesda Cvens kupeSi meoTxec qali gadmoiyvanes. gavicaniTerTmaneTi. me yvelaze metad sitvaZunwi aRmovCndi, armainteresebs aravis gacnoba, Tu SemekiTxebian, pasuxsvcem, Tu ara da var CemTvis, WerisaTvis Tvalebmi py-robili, Cems asakTan SedarebiT, cxovrebaze gul-gatexili, vfiqrob – adamianTa sibraluli Tu rogoramoviRo gulidan, da meore, unda gardavqmna Cemiorganizmi ise, rom guli arasodes ar Semiwuxdes.SevZleb ki? me mgonia, SevZleb, dabadebiT xom Cveulebrivadamianad ibadebian „spartaelebi“, adamiani ioga, karate,Tugind Cemi specialoba, cirki da mravali sxva, varjiSsSeuZlia gardaqmnas adamiani, dReidan mec undagardaviqmna.

rao? deida mariamma ra miTxra? „xaTunas Senganuweriao aRzrda“, mgoni mTlad ase ara, magram saerToazri ase iyo, deida mariami cocxali ar cruobda damicvalebuli rogor momatyuebda?

161

me unda vicocxlo da Tu unda vicocxlo, Cemiorganizmic Cems sasargeblod unda gardavqmna.

adamiani, romelic sicocxlisaTvis zrunavs, sam mc-nebas unda flobdes: sibrZnes, siyvaruls da rwmenas, medRes es arcerTi ar gamaCnia la sicocxlisaTvis azriuazroba mgonia. arcerTi ar gamaCnia meTqi, vaRiareb dasrulyofili rogor viqnebi, rodesac adamians erTicrom akldes, mis mier Cadenili sikeTe srulyofiliarasdros ar iqneba, sibrZnis gareSe siyvaruli fana-tizmia, xolo sibrZne siyvarulis gareSe boroteba, Tusiyvaruli da sibrZne erTmaneTTan Serwymulia, maSinrwmenac TavisTavad Semodis adamianis organizmSi da amZalebiT Sendeba sicocxlis kanonzomiereba mTel sam-yaroSi, rame Tu cxovrebis kanonzomiereba survili argaxlavs, surviliT ar SegviZlia SevicnoT igi, Tu essurvili sinamdviled ar vaqcieT, maSin ver SevicnobTmaradiulobas, radgan Cveni survilic da misi Sesrule-bac eqvemdebareba droebiT samyaros, romelsac dResegre vevlebiT Tavs, xvalisaTvis ki warmavalia adamian-Ta erTad, rameTu bunebaSi ar arsebobs ukvdaveba...

davrwmundi, „Savi da TeTri magiis“ sinamdvileSi,netavi wamomeRo wignebi, me ki uwindeburad Sevaxvie daiqve Sevinaxe, sadac deida mariams hqonda Senaxuli.flobde magias, es imas niSnavs, flobde orive samyaros,radgan meore samyaroSi adamiani gardacvalebis Semdeg,obieqturi mdgomareobidan gadadis subieqtur arseba-Si. mas Tan miaqvs pirveli samyaros ese igi aqauricxovrebisa da gamocdilebis WeSmariti simdidre, romel-ic aucilebelia momavali movlenis da sulieri ganvi-TarebisaTvis!

rwmena, sibrZne da siyvaruli unda ganviTardes neb-ismieri adamianis Sinagan samyaroSi, misi ganuviTare-bloba iwvevs sulis–sulierad dakninebas, rom suli

162

ar davakninoT da Cvenc unakloni davibadoT, unda vico-deT, rom dabadeba – aris wina cxovrebis codvebismonanieba, romlis mosananiebladac vevlinebiT axal cx-ovrebas, Tuki, Zveli cxovrebidan gadavdivarT axal cx-ovrebaSi, ratom ar ganvicdiT sikvdilis moaxloebas?sikvdili rom kargi iyos, erTjer mainc mokvdebodaTviTon! sikvdilis moaxloebas ganvicdiT imitom, romara varT momzadili da sulierad ganwmendili axalicxovrebisaTvis...

codvebmonaniebuli adamiani TviTon uxmobs sikvdilsda ki ar eSinia, aramed, sulis damamSvidebel movlenadRebulobs mas, rac Seexeba, arc sikvdilis ukvdavebaarsebobs, ramdeni adamiania, imdenia sikvdilic! romelicadamianTan erTad kvdeba da adamianTad erTad ibadeba!sikvdilsac surs, keTili iyos adamiani da adamianissikvdilTan erTad ar mokvdes TviTonac. sikvdils arsurs, gaigonos adamianis mimarT naTqvami „adre iyovosasikvdilo“, radgan icis, cud adamianTan erTad Tvi-Tonac male iviwyeben!

bevria xarbi, gaumaZRari, pativmoyvare, didebis msur-veli, sircxvilis moSiSari, bednieri da saamuri cx-ovrebis motrfiale, simdidris meocnebe, sxvebis dam-cirebis organizatori, aseTi adamianebi sikvdilsac Zulsda xSirad ganerdeba organizmidan, Cven ki vambobT: ̀ boro-ti Tu aris, imitom ar Seaberdao qveyanas“, es swori ariqneba, radgan sikvdili mas erideba, rameTu icis, masTanerTad mokvdeba da veRarasodes veRar daibadeba. imiSviaT adamianebs, romlebic mzad arian, samsaxuri gauwionsxvebs, romelsac SeuZlia Tvalebi daxuWos da TavisiTavi sxvis adgilas daayenos, gaigos imisi Tvalsazrisi,gulTan miitanos imisi Wiri Tu lxini, gaisigrZeganosimisi cxovrebiseuli arsi. SeuZlia ar Sewuxdes Tavismomavalze, imis sikvdilsac ukvdaveba aqvs garantirebu-

163

li. maS vina var me da gamovisyidi Tu ara Cem codvebs?miuxedavad imisa, rom ar arsebobs iseTi adamiani, vincTavisi Tavi damnaSaved scnos da aRiaros Tavisi cod-vebi, me sruli WeSmaritebiTa da simtkiciT vityvi, cod-vili ki ara, patrioti var, RmerTis erTguli angelozi,romelic vibrZvi borotebis winaaRmdeg, ai, aviRoT sa-tana, romelic cecxliTa da maxviliT wamovida faSiz-mis saxiT, sibrZnis, sikeTisa da siyvarulis gasanad-gureblad. imis gzas Tu CemisTana patiosneba ar gada-eRobeboda, mxolod boroteba izeimebda yovel gazafxuls,rameTu faSizms adamianis xateba hqonda da Zneli amo-sacnobi iyo satanisagan keTili, magram adamianis xate-bis ganadgureba codva ar iqneba, Tu maT sulSi satanaaris dabudebuli... urCxulis, an gvelis saxiT romwamosuliyo boroteba, iseTive sulis patroni, rogoricfaSizmi iyo, maTi ganadgureba xom ar CagveTvlebodacodvaSi? aba, ratom unda CagveTvalos SecodebaSi ad-amianis saxisa da boroti sulis mqone satanis ganad-gureba? Cven ar vebrZviT da arc vibrZviT xorcieliganadgurebis an sikeTisaTvis, Cven vibrZviT sulis ukv-davebisa da sikeTis TesvisaTvis!

dRes fiqrma namdvil filosofosad maqcia, mTeliRame Tvali ar momixuWavs da arc meZineba, ukve dilaa,vuaxlovdebi Cems mSobliur qalaqs da guls baga–buRigaudis, netavi, rogor Semxvdeba igi? iriJraJa... aRmo-savleT cis kidobans cecxli waekida, da dila mSvi-dobisa, Cemo qalaqo! fexiT gavuyevi gzas saxlisaken,vealersebi midamos, biliks, yovel xes da nacnob adg-ils, mivadeqi Cemi binis sadarbazos karebs, xeliT moual-erse, garemo movaTvaliere – „xom aravin momCerebia–meTqi“ – da saxelurebs kocna davuwye. axla ki Cemibinis karebTan gavCerdi da eleqtrozaris Rilaks TiTidavaWire, TiTqos deda an mama gamiRebda karebs da monatre-

164

buli kiserze Camovekidebodi, Cavexute da movialersekarebi, Semdeg frTxilad movarge gasaRebi da gadava-triale, gavaRe, SigniT Sevedi da, RmerTo Cemo, ra aris, esbina mTlad areulia, rac ram Zvirfasi iyo, waRebulia,noxebic ki CamouxsniaT kedlidan da sabralo CemimSoblebis suraTebi iatakze agdia, minebCamsxvreulikarebi gatexili ar aris, arc fanjridan aris waRebu-li nivTebi, gasaRebi ki marto me da valeris gvqonda.

ara, RmerTo! sakmarisia is znedacemuloba, rac masgaaCnia, am codvasac nuRar ahkideb! ganmaride usamarT-lo fiqri imis mimarT! vfiqrobdi – „ise movedi, aravisdavunaxivar–meTqi“ – magram Sevmcdarvar, xuT wuTsacar gauvlia, rom Cemi bina mezoblebiT gaivso, aseTiangreuli da gaZarcvuli rom naxes saxli, Cemi mokiTxvadaaviwydaT da yvela gakvirvebiT Semomcqeroda xan me,xan kidev dacarielebul binas, bolos, rogorc iqna,karis mezobelma amoidga xma da manugeSa!

– Seni Wiri da satkivaric gahyolia, Svilo, areRirsos metis moparva–SeZenas, romel ojaxSidac aqedanxelukuRma waRebuli Sevida, Seni fiqri da dardebimagaze dadges, adamianis suli iyos kargad, axalgazrdaxar Svilo, yvelafers iyidi da SeiZen...

– raRas viyidi, deida qeTevan, Cemi mSoblebis mTelisicocxlis namoRvawari, erTi xelismosmiT wauRiaT, meras SevZleb imdens, rac maTma garjam SeZlo – TvalebzecremlSeyinulma vupasuxe.

– ara, Svilo! omi damTavrda, saamuri cxovreba wavaaw, ai naxav!

– Cemi saamuri cxovreba, Cemma mSoblebma waiRo daawi bedis wyalobis aRar mjera da aRarc velodebi!

– bedi, Svilo, yovelTvis maTda sasikeTod irxeba,visac mfarvelobs, mas verc ZRvens miarTmev, rom gim-farvelos da verc panRurs amoartyam, rom gaaZevo, ube-

165

dobas yovelTvis bedniereba mosdevs, mxolod an „Tavsan boloso“, aris naTqvami da Cvenc unda davelodoT,mosvliT ki aucileblad mova!

qeTevani dedaCemzed aTiode wliT ufrosi iqneba,deda–Svilurad gviyvars erTimeore, misi qmari da SviliomSi arian, jer ar dabrunebulan da arc araviTaricnoba miuRia, Tumca werilebi ormocdasamSi Sewyda.mis Semdeg aRaraferi icis, elodeba, kargia lodini,imedi... Cemi karis mezobelia, Tavisebur yuradRebasmaqcevs, Tumca yuradRebis misaqcevi da dasaxmarebeliTviTon aris, aravis ar ukiTxavs, ratom qmarSvilTanerTad ar davbrundi, ubralod momikiTxes, janmrTelobaikiTxes, wyenineba gamoTqves binis gaqurdvis Sesaxeb,cota xans imaslaaTes da wavidnen, mxolod deidaqeTevani darCa CemTan da erTad daviwyeT oTaxebisdalageba, ramodenime wuTi uxmod vakeTebdiT saqmes,magram qeTevanma ver gauZlo siCumis wyvdiads daamoixvneSa:

– ra moxda, deide qeTevan, aseTi amooxvra?– mgoni gulic amoatane mTlad! – vuTxari me.– rogor fiqrob, ara maqvs saqme gulis amosagle-

jad? ori weliwadia, araferi vici qmar_Svilis Sesax-eb, daRamdeba Tu ara, gareT ver gamomixedavs, SiSi damCem-da, martoobas codnia SiSi, rodesac Sen binas qurdavd-nen, ratom ver unda gamego! ar gamigia da kidec romgamego, gareT ver gamovidodi albaT!

karebi gatexili ar aris, am saqmeSi Sinauri mtre-bis xeli xom ar urevia, Svilo?

– mainc vin gyavs mxedvelobaSi, deida qeTevan?– aravin, Svilo, magram zedmeti pativi sakuTar

Tavsac ar sce, Torem sarkeSi Caxedva Segzardeba, romSenSi nakli ar aRmoaCino da ar Tqva, „imis pativiscemisRirsi ar viyavio“.

166

sadRac ukakunebs qalbatoni qeTevani, magram ar Sevim-Cnie, TiTqos ver mivuxvdi da vkiTxe:

– sikeTis qmna yvelas mimarT keTili saqmea, erTimadlobac ki oc Secodebas abaTilebs, deida qeTevan.

– ara, Svilo, borotmoqmedeba kacTa mimarT, arc isesaSiSia, rogorc maTTvis metismeti sikeTis qmna. marTa-lia, daxmarebis xeli unda gauwodo obolsa da oxers,RmerTi sikeTes ar ar dagikargavs, magram saSiSia, gam-aZRarma obolma, cudi ram ar moimoqmedos.

–raRacis Tqma ginda, deida qeTevan! pirdapir miTx-ari, yvelafers SeCveuli var, veRarc SemaSineb da veRarcgamakvirveb!

– valerize vambob, Svilo, martod rom moxvedi,guli migrZnobs, is SenTan marTali ar unda iyos!

maxsendeba mSier–titveli rom miiRe, gaZRa, welSigaimarTa da aramzadad iqca...

– bunebiT Tu ar aris aramzadad dabadebuli adami-ani, pativiscema aramzadad ver gardaqmnis!

– marTalia, magram rogor gavigoT, rogoria aramza-da adamianis saxe? amas ver mixvdebiT manamdis, sanamaramzada Tavis Tavs TviTon ar gamoaaSkaravebs, da ro-dis gamovlindeba es? rodesac yelSi amouva Senganpativiscema, rodesac imis daxmareba Sen degWirdeba.siqvele da keTili saqmea, daxmarebis xeli gauwodoaramzadasac ki, magram aramc da aramc ar miiRoaramzadisagan SemoTavazebuli daxmareba, ubralo qlibicki, Torem qlibTan erTad gadaagdeb danas, romelic imqlibiT alese, asea es, valeris sulSi borotebam iCinaTavi an Sens mier zedmeti pativiscemiT, an kidev isdagWirda raRac saqmeSi.

– aq Tu movida odesme, Cemi aryofnis dros?– ar minaxavs, Tumca vgrZnobdi, RamRamobiT dadioda,

erTjer mivayurade karebs, is unda yofiliyo, viRaceebi

167

hyavda, raRacas TaTbirobdnen, mindoda miliciisaTvisSemetyobinebia, magram ver gavbede, Senic momexaTra, albaTSengan hqonda gasaRebi da nebarTva, Torem sxvis saxlSiase Tamamad Sesvlas ver gabedavda!

– nuTu Cemisaxli valerim, diversantebisa daagentebis TavSesafrad aqcia? Semdeg ki gaqurdes daeSmakma uwyis, romel qveyanas Seafares Tavi, magram valerime versad damemaleba, pasuxs axla marto Cemi Ralati-saTvis ki ar agebs, albaT, Cemi mSoblebis sisxlic imiskiserzea da pasuxi yvela adamianisagan moeTxoveba.

didxans visaubreT me da deida qeTevanma, oTaxebisdalagebac movaswariT da mogvSivda kidec, dRes qeTeva-nis stumari var, araferi ar gamakeTebina da, martoobiTdatanjulma, pirvelad Wama sadili gemrielad.

madloba RmerTs, bavSvis Sesaxeb arafers mekiTxeba,iqneb araferi ar icis imisi arsebobis Sesaxeb, iqnebyvelaferi icis, magram Cemi gulistkenas erideba dagaCumebulia. faqti ki faqtad rCeba, orive SemTxvevaSiCems wisqvilze esxmeba wyali...

1945 Sweli, 3 seqtemberi (orSabaTi)

institutSi pirvel seqtembers unda mivsuliyavida swavla gamegrZelebina, magram pirveli ori ricxviSabaT–kvira iyo da mec mTeli dReebi gareT ar gamov-sulvar, amdeni xnis mitovebul ojaxSi saqmes ra gamolevs,vxvetav, vasufTaveb, valageb, vrecxav da Tavis adgilsvaZdev yvela nivTs, Tuki raime darCeniaT wauRebeliqurdebs! dRes 3 seqtemberia, orSabaTi, yvelaze adremivedi institutSi da Cems Semdeg kanti–kuntad iwyesmosvla megobrebma, gaixares Cemi naxviT da gavixare mecmaTTan SexvedriT, daiwyo leqciebi, damamTavrebelikurselebi varT, meti mogveTxoveba da mec yuradRebasac

168

gviTmeoben. pirvel rigSi faSistur germaniasTan gamar-jveba mogviloces, Semdeg ki iaponiasTan gamarjveba, romel-sac guSin moaweres xeli, amaRlebuli da gulTan misa-tani sityva warmosTqva Cveni fakultetis dekanma ama-Rlobelma.

– samamulo omSi faSistma dampyroblebma udidesimaterialuri zarali miayenes Cvens qveyanas! ganadgure-bisa da gaZarcvis saxiT miyenebulma zaralma 679 mil-iardi dolari Seadgina!

dangreuli da ganadgurebuli iqna 1710 qalaqi, 70aTasze meti sofeli, 6 milionze meti Senoba da usax-lkarod darCa daaxloebiT 25 milioni adamiani! yve-laze meti, tragikuli movlena da aunazRaurebeli zaraliki is gaxlavT, rom am omma 20 milionze meti sabWoTaadamianis sicocxle Seiwira! saqarTvelo, Tavisi mosax-leobis procentuli maCveneblebiT pirvel adgilze dgas,vinaidan 700 aTasamde meomari ibrZoda wina xazze fa-Sizmis winaaRmdeg! maT Soris iyo 23 aTasamde oficeri,46 generali, admirali da rac yvelaze metad saamayoa,erTi generalismusi, romlis msgavsic 1799 wlis su-vorovis Semdeg kacobriobas ar hyolia. saqarTvelodan16 aTasi qali icavda samSoblos, 244 700 jariskacida oficeri dajildovda, sxvadasxva ordenebiTa damedlebiT, 164–s mieniWa kavSiris gmiris umaRlesiwodeba,300 aTasi qarTveli meomris sicocxle Seiwira am omma,magram suliT ar dacemula qarTveli, sabWoTa meomrebmaomi imperialistur iaponiasTan gaagrZeles, romelmacmale scno Cveni Zlevamosileba da omi guSin damTavrdasruli kapitulaciiT, ase rom istoriaSi oqros asoe-biT Caiwera legendaruli gamarjvebis ori TariRi, 9maisi da 2 seqtemberi).

amaRlobeli iseTi emociiTa da gancdebiT hyvebodaomis saSiSroebas, rom Tvalwin warmomidga TiToeuli

169

mkvdari Tu daWrili meomari da ise Zlierad momindamSoblebis naxva, albaT gavgiJdebi, sizmarSi Tu mainc arvnaxe isini!

gamaxsenda „Sav magiaSi“ amokiTxuli sizmris xilvada saxlSi rogorc ki davbrundi, mouTmenlad davelo-de daRamebas, Zilis dros raTa daRlili organizmicmovasveno da sizmarSi mSoblebic vixilo. mudam dRissinaTles Sevtrfodi da SeumCnevlad mifrindebodaxelidan dro, Rame ki grZeldeboda da gaTenebas vna-trobdi, dRes ki adgili ver mipovnia, daRamebas vna-trob,. magram dro ar gadis, dRe ivlisis TvesaviTgaiwela.

Cven ar ZalgviZs drois xelyofa da unda gvesmodes,yvelafers aqvs Tavisi dro, TviT drosac aqvs Tavisidro, Tavisi dasasruli, rogorc iqna, daRamda, saRamosdeida qeTevani gamovida CemTan sasaubrod, magram amJa-mad qeTevanisaTvis ar mcalia, da logini avSale, gavixa-de, sawolSi wamovjeqi, xelebi avabyre maRla da sizmre-bis meufes SevTxove;

– „samSabaTi–oTxSabaTTan megobrobs, xuTSabaT–paraskevTan SabaTi–kvirasTan, Sen orSabaTi martod xarerTaderTi, iyavi Cemi dai, da manaxe sizmarSi Cemi mSoblebi,amin! amin! amin!!! samjer gavimeore es Txovna Tu locva,sabani Tavze wavixure da gavinabe.

male CameZina da CairTo sizmris „kino–kadri“ pirve-lad germanelis samxedro mundirSi gamowyobilisaSineleba gamomecxada, romelsac Tavis magivrad erTa-derTi Tvali hqonda mxrebze dadgmuli da am uzarmaz-ar TvalSi, Tvalis kakali dagoravda, ise rom sxeulisSemoubruneblad yvelafris danaxva SeeZdo yovel mx-ares.

Tvalis qvemoT, sadac adamianis mkerdi undaiyos, mas gamoqvabulis magvari xvreli hqonda, rome-

170

lSidac mijriT Cawyobili xanjlis magvari kbilebielavda.

„gamoqvabulis“ gverdebze, usasxro mklavebi iklakne-boda, romlis TiTebisac gvelis Tavebi hqonda frCx-ilebis magivrad, gvelebi enebs asavsavsebdnen da piri-dan Sxams Rvridnen...

aso welze Semoexvia da kudTan hqonda Senaskuli...fexebi mokle, arwivismagvari brWyalebi ki zur-

gisaken Sebrunebuli,. yvelaferi es umsgavsoba rac aRvwere,mesazRvris xalaTiviT aWrelebuli TmiT iyo dafaru-li, romelzedac dafleTili germaneli oficris mundi-ri moecva da siSiSvles srulebiTac ar ufaravda.

daminaxa Tu ara, ise saSinlad daiRriala kinaRamguli gamiskda da gamoqceva davapire, magram fexebi ardamemorCila, „urCxulma“ ki erTi cali kbili gamoiZro,xelSi maxviliviT daiWira da auCqarebeli nabijiT mo-miaxlovda, xanjal–kbili yelSi momabjina da meorexelis gvela TiTebiT enaze meca, amoglejva damiwyo daai, wuTic da uenod davrCebi, am dros Cemi mama gamoCnda,swored ase iyo, rogorc saxlidan gavistumre, mxolodTeTri xalaTi hqonda moxuruli da xelSi saoperaciodana eWira, am dReSi rom daminaxa, „Svilovo“, iRrialada urCxuls eZgera, Tavisufali xeliT xanjal–kbil-iani xeli dauWira da saoperaciodana rom unda CaescamucelSi, „urCxulmac“ daaswro da maja dauWira, Seiqm-na erTi–meoris Ronis gamocda da ZiZgilaoba, am drosdedac gamoCnda, romelsac ukan ramodenime yavarjnebianixeibari mohyveboda, mamaCemis „urCxulTan“ Serkinebasrom Sexeda, CemTvis yuradReba ar mouqcevia, erT–erTxeibars xelidan yavarjeni gamostaca da „urCxuls“mTeli ZaliT dahkra TavSi, romelic imwamsve oradgaipo da utvino Tavidan raRac gulisamrevi siTxegadmoiRvara, ramodenime wuTs sxeuli mainc ar dawynar-

171

da, ZigZigebda, gvela xelebi raRaTas daeZebdnen, dasavsaveb-den, magram male isini damSvidden da gogirdis alismag-vari cecxliT daiwyo daferfvla.

Cemma mSoblebma xelebi xalaTze Seiwmindes da oriveerTad momiaxlovda, erTi erTi mxridan mkocnida, meoremeore mxridan mefereboda da gulSi mikravdnen.

– rogora xar, Svilo, momkla Senzed dardma! –miTxra dedam, mamam ki saxe momarida da davinaxe, Turogor moiwura cremlebi.

– me kargad var, deda, Tqven rogora xarT? – dagavCerdiT, salaparako gamogvelia, mxolod usityvodSevcqerodiT erTmaneTs da visiyvarulebdiT, es wuTebialbaT yvelafers jobda, vercerTs brZeni ver CaaqsovdasityvaSi imxela sibrZnesa da siyvaruls, ramxelac amwuTSi Cvens mdumarebaSi ikiTxeboda, magram mainc daar-Rvia mamam myudroeba:

– dainaxeT? urCxuli daiwva, ferfli sam nagvisgrovad iqca, magram es urCxuli isev–ise aRsdgeba dasamarTlian kacobriobas STanTqavs! – mivixede, „urCxu-lis ferfli“ marTlac nagvis sam grovad aRmarTu-liyo da CemTvis Cavilaparake:

– ise aRsdga Cemi mteri, eg rom awi aRsdgeba!mamas Cemi laparaki ar gamoparvia da gaagrZela:– diax, aRsdgeba da axali omi mag ferflisagan

aris mosalodneli!omi ki garduvalia, or klass Soris brZolisa da

socialuri–politikuri arsis mixedviT, eqsploata-toruli klasis batonobis ganmtkicebis da maTi gam-didrebis mizniT, rom ar moxdes, Cveni planetis ganad-gurebisa da axali Taobis aRmocenebisaTvis mainc moxdeba!

– ratom unda moxdes planetis ganadgureba? ganaCveni samyaro isea damZimebuli codvebiT, rom imisimTliani daRupvaa mosalodneli?

172

– es bunebis kanonzomiereba aris da ara kacobri-obis principi an survili, ai, es „urCxuli“ saboloodgaimarjvebs! imitos ki ara, rom is marTalia, aramedimitom, rom aris marTali Cveni planetis sulieri ar-sis mmarTveloba!

– kargi, nu Seawuxe bavSvi! – laparakSi Caeriadeda.

– madloba RmerTs, me ar miTqvams arc erTi sityva,romelic „bavSvs“ Seawuxebs an daabnevs, Cven mudam vas-wavlidiT mas kacTmoyvareobas, pativiscemas mSoblebismimarT da samSoblos siyvaruls, ise, rogorc me CemsSvils da Cems samSoblos gvsurda da ara ise, rogorcam ferflis grovas undoda.

axla saSualeba mogveca da kidev erTjer ratom arunda vilaparakoT, raTa yvelas gulSi ukvdavebi davrCeT,raTa CvenSi STamomavloba ise, rogorc Cven, ver Seeguosmonobas, rom mterma ar ifiqros, monobisaTvis vyofil-varT gaCenili!

rac Seexeba Cvens planetas, es gvinda Cven, Tu arsurs sxvas, is mainc daiRupeba, axlac saswaulad gada-urCeba kacobrioba daRupvas, dedamiwis mfarvel plan-etebs Soris omi gaimarTa, misi yofna aryofnis Sesaxeb,planeta marsma 1889 wlis 20 aprils, brZolis suliSTabera da sisxliani mmarTvelobiT ganawyo hitlerida ramodenime sxva faSizmis mimdevari piri, romlisTaosnobiTac samyaros gardauvali katastrofa emuqre-boda, magram Semoqmedma ver gaimeta Tavisi xelTqmniliqveyana da 1879 wlis 21 dekembers planeta iupiterma,zodiaqos mecxre niSniT, kacobriobas misca stalini,1874 wlis 30 noembers igive planetam, igive niSniT,CerCili da 1881 wlis 9 dekembers, igive planetam, igiveniSniT ruzvelti, raTa es sami giganti win aRsdgomodaqveynis katastrofas...

173

mama aseTi enawyliani arasodes ar minaxavs da ratom-Rac ar msiamovnebda aseTi filosofiur–astrologiurisaubari, romelic CemTvis miuwvdomelic iyo da gauge-baric, amitom dedas Cavekari da mofereba davuwye.

– Svilo, gamxdari meCvenebi, xom araferi gtkiva, ansaWmeli Tu gaqvs, mainc genacvalos deda! – miTxra manda cremlebi Tavsafris yuriT Seiwminda.

– ara, deda, yvelaferi maqvs, wamodiT CemTan, namgza-vri xar, geSivnebaT!

– ara, Svilo, axla dro ara gvaqvs, sxva drosvnaxoT, ise ki ara gvSia, magram rodesac saWmeli Wamo,CvenTvisac dadevi magidaze wyali da puri.

deda mkocnida, mama Tavze xels misvamda da asemefereboda, Tu memSvidobeboda ar vici, Semdeg, rogorcyovelTvis, darigebis korianteli daayenes da wavidnen,me ar vtirivar, gakvirvebuli gavscqeri maT gzas, romelTacraRac sinaTle miuZRviT win, me ki bnelSi davrCi, sadvar, ar vici da SiSma Semipyro, am dros „urCxulis“ferfli SekavSirda, airdairia, mTelma Senobamac zan-zari daiwyo da ferflisagan zeze wamodgna, axla urCx-uli ki ara, raRac robotismagvari uzarmazari umsgav-soba, romelsac ar SeumCnevivar. mkerdze damabija Tavi-si uzarmazari uTosmagvari fexi, gamsrisa da robot-iseburi auCqarebeli nabijiT wavida.

... gamomaRviZa, kidev kargi, sinaTle CarTuli damrCe-nia, Torem namdvilad gavgiJdebodi, Tvalebi gavaxile,mzera Wers mivapyari, ver gamego, cocxali viyavi Tu arada Cems daJeJil, dasresil sxeuls xeliT vsinjavdi,ase viyavi, sxeuls sulgayrili, sanam karebze kakuni arSemomesma, mesmis, magram Zala ar Semwevs, rom avdge, iRba-li Cemi, karebi Cauketavi damrCenia, romelic, vigrZeni, Turogor wynarad gaiRo da saxlSi viRac Semovida. Zalaar Semwevs, daviZaxo, „vin xar“, aCrdili momiaxlovda, oi,

174

madloba RmerTs, es xom deida qeTevania, Cemi mezobeli,bebiisa da dedismagieri, yuradRebis momqcevi da Wirlx-inis gamziarebeli?

– ratom ar dgebi, Svilo, avad xom ara xar, amlenxansSen arasodes ar gZinebia, ar dagagviandes, Svilo.

minda qeTevans pasuxi gavce, magram ver vaxerxeb,Tavis tvini ki warCinebulad muSaobs, yvelafers vxvde-bi da vazrovneb, mxolod sxeuli ar memorCileba, arSemwevs fizikuri Zala.

qeTevani axlos movida, damacqerda da Sehkivla:– ra mogivida, gogo, ram gamogaStera, albaT, cudi

sizmari Tu naxe, ram dagalurja, xom aravin mogxtomia,Svilo.... – miTxra da SiSis gamolocva daiwyo, Semdegcivi wyali moitana, gulmkerdi, yeli da yurisZirebidamizila, nel–nela damibrunda sxeulSi Zala da gavin-Zeri, xelebic avamoZrave, ui, RmerTo, momkali, es ra moms-vlia, Camisvelebia, Camisvelebia, Camisvria kidec. esecSeni „Savi magia“ ar gaCerdeba WkuiT? xmamaRla Seve-kiTxe Cems Tavs da qeTevanma Tvalis upeebi Camoiwia,naRdad gagiJebuli vgonivar.

loginSi wamovjeqi, vgrZnob, Zala Semwevs, adgomaSemiZlia, da qeTevani Cemi siaxlovidan rom momeSorebia,vTxove, abazanaSi Sesuliyo da gaego, wyali modioda Tuara, raTa Sxapi mimeRo. qeTevani gavida da, ki, modiso –abazanidan damiZaxa,

– gaavse abazana da mec axlave moval, sawolidangamovexmaure mec.

qeTevanma abazanis avseba daiwyo, me ki saCqarodavdeqi, qveSagebs xeli movxvie, sabargulSi Cavyare, sacv-lebi gamovicvale, sawoli axali TeTreuliT gavawye daabazanaSi Sevardi.

civma Sxapma gamomafxizla da Zala Semmata, sarkeSiCavixede, RmerTo Cemo, yeli, gulmkerdi da mklavebi dalur-

175

jebuli maqvs, e.i. sulierad ki ara, xorcielad mcemeswuxelis.

davibane, SevimSrale da isev ise Cavweqi loginSi,deida qeTevanma Cai momitana, uari ar miTqvams, davlieda mTeli Ramis naomars tkbilad CameZina, damSvidebulsda gamoSuSebuls gamomeRviZa, saaTs gavxede, sami srul-deboda. deida qeTevani sasTumalTan mizis da daminaxaTu ara Tvalgaxelili, SemekiTxa:

– gaiRviZe, Svilo! didxans geZina, arc ki ganZreulx-ar ZilSi, Zalian uwvalebixar im marjvena Sesaxmobs,viRac iyo, Tu icani mainc?

gameRima da loginSi wamovjeqi, mklavebi, yeli damkerdi mewvis, sxeuli SevaTvaliere, maxsovs, Sxapi rommiviRe, wiTlad mqonlda sxeuli, odnav silurjeSidacgadazrdili, axla ki, pirveli stadiis damwvrobaa,afuTquli da siTxeCamdgaria natkeni adgilebi, baliSiSeviswore, zed zurgiT mivaweqi da cota mogvianebiTgaveci qeTevans pasuxi:

– ara, deida qeTevan, Cems patiosnebas, eWvis TvaliTnu Sexedav, me aravisac ar Sevuwuxebivar, es sizmarSidamemarTa yvelaferi.

– eh! Svilo, CemTan TvalTmaqcoba rad ginda, me xomqali var da brwyinvaled vici qalis buneba. mamakacs Tuar SeuZlia qalis gareSe, arc qals SeuZlia mamakacisgareSe arseboba, es aris mxolod gansxvaveba, rom qalisaidumlos inaxavs, kaci ki iSviaTad, qali, Svilo imdenadaris qali, ramdenadac qalur Tvisebebs Seicavs da raSigamoixateba es qaluri Tvisebebi? ra Tqma unda, qalurisiTbos gacemaSi da mamakacis Zilis miRebaSi, bevri amassust nebisyofad naTlavs, magram Cemi Sexeduleba srulebiTsawinaaRmdegoa, organizmis ayvaveba–dakninebaze...

– oh! RmerTo didebulo, kidev erTi londa, albaT,axalgazrdobaSi esec londasmagvari iyo da axla CemTan

176

enas ifxans da guls ayolebs axalgazrduli cxovreb-is mogonebiT,. gavifiqre, xmamaRla ki araferi miTqvams,is ganagrZobda laparaks.

– Tu biblias gadavavlebT Tvals (da bibliaSiyvelaferi simarTlea, vinaidan, RmerTma rac Seqmna, adami-anma dagviwera da dagvitova). RmerTma meeqvse dResTavis xatad da Tavis msgavsad Seqmna adami miwismtvrisagan (ebraelurad adami – miwis mtveri) ase rom,kacisa da RmerTis naTesaobis ori niSani arsebobs:„xati“ da „msgavseba“ pirveli garegani movlenaa, meoreSinagani, adamiani, Tavis arsebiT, RvTis xatia, anarekliaimisi didebisa, usazRvro sulieri potenciis,SemoqmedebiTi unaris Canergva rac Seexeba RmerTismsgavsebas, igi kacisa da RmerTis sulier kavSirsmoaswavebs, pirvels RmerTi uangarod aniWebs adamians,meoris miRwevas ki adamiani unda eswrafebodes, RmerTmaadami edemis baRSi daamkvidra, rogorc baRis momvleladda mcvelad, martod–marto patronobda adami samoTxisbaRs „da ar gamouCnda Semwe Sesaferi“. RmerTma SeniSnaadams mowyeniloba da brZana: „ar varga adamis martodyofna, gauCen Semwes“. RmerTma adams ZilquSi mohgvara,mZinares erTi nekni gamouRo; neknisagan dedakaci Seqmnada adams mihgvara. adamma didad gaixara da Tqva: „es ki,marTlac, Zvalia Cemi ZvalTagani da xorci CemixorcTagani“, amitom kaci tovebs ded–mamas da ewebebadedakacs, raTa erT xorcad iqcnen.

Cven ar viciT, ramden xans cxovrobdnen pirveliadamianebi samoTxeSi, magram is viciT, rom vidre adamida misi Semwe samoTxeSi iyvnen, qveynad sufevda mSvidobada sayovelTao netareba.

– deida qeTevan, marTalia, gulisyuriT gismen, magramgulTan ar midis is sayvedurebi, romelic me ar mekuTv-nis, Tumca Zalian saintereso yofila pirveli adami-

177

anebis cxovreba da kidev ukeTesi iqneboda, ar daerRvi-aT RmerTis brZaneba da ar SeeWamaT akrZaluli xili.

axla ki is miTxariT, Tu raime iciT ZilSi dam-wvris wamali.

– aba, miCvene, rogor gaqvs damwvari? momeCvena, TiTqosar jeravda da imis SekiTxvaSi dacinva amovikiTxe, ma-gram me sabani gadaviZvre da perangi gavixade, rodesacCemi dafuTquli sxeuli dainaxa da mkerdze daxatuliuTos Ziri, Sehkivla da gaocebisagan Tvalebi Sublzeauvida.

– es ra mogvsvlia, Svilo, an ZilSi vin gaimetaaseTi lamazi sxeuli dasawvavad. CurCuliT warmoTqvaqeTevanma da damwvris wamlis dasamzadeblad gavidaTavis saxlSi.

TxuTmeti wuTis Semdeg dabrunda qeTevani da dam-wvris uebari wamali moitana „Taflis sanTeli damzesumziris zeTi, naxevar–naxevari erTmaneTSi Sezelili“,wavisvi damwvrobaze, marTlac, damiama da isev ise vTx-ove qeTevans moyoloda raimes.

qeTevani zomazed metad enawyliania da ggonia, lapar-aks damamadlida? Tan isic sagulisxmoa, rom sakuTariTvaliT naxulis garda, uamravi, akrZaluli Tu neba-darTuli wigni aqvs wakiTxuli da samarTlianadacmoaqvs Tavi ganaTlebul adamianad.

– ho! qalis sieSmakeze gelaparakebodiT, romelmaceWvi aRmiZra Sens patiosnebaSi da romlisTvisac bo-diSs gTxovT – ase bodiSis moxdiT daiwyo qeTevanma.

Cven ukve viciT, rom mama RmerTma da qveynis Semo-qmedma adams ZilquSi mohgvara, nekni gamoacala da Seqm-na qali, magram is ki ar viciT, ufro sworad ar miTq-vams, rom adamianis neknSi qali ar gamovidoda da radaumata mas., diax daRonda RmerTi, magram gamosavalimale ipova:

178

adamianis nekns cotaodeni mTvaris Suqi da sim-rgvale daumata, mxviara mTenaris daxlarTuloba, balax-is TrTolva, lerwmis tankeroba, Rrublebis cremli, qariswarmavloba, kurdRlis simxrTale, farSevangis sikekluce,cecxlis simxurvale, Tovlis sicive, gvritis RuRuni,kaWkaWis Cxavili, vefxvis mZvinvareba, lomis Rriali, gve-lis Sxami, meliis cbiereba, maimunis mesaidumloeba, katisalersi, Roris Tavawyvetiloba, vardis silamaze da si-naze, ai, es yvelaferi RmerTma erTad SeakavSira, Sezilada qals suli STabera, qali RmerTma kacs aCuqa dakacmac didad gaixara, magram, rva dRis Semdeg, kvlav daubru-na RmerTs sayveduriT: „es ra arseba maCuqe, sicocxlesmiwamlavs, masTan gaZleba ar SemiZliao“. RvTaebam daibrunaqali, magram gavida erTi kvira da mamakaci iseT TxovniTwarudga qveynis Semoqmeds: „Cemi sicocxle euli gaxdamas Semdeg, rac is dagibrune... gevedrebi, isev marguneigi“. RmerTma es Txovnac Seusrula, magram ar gasulasami dRe da mamakacma kvlav mohgvara qali xvTaebas.ganrisxebulma RmerTma wamoiZaxa“ „gamecale, adamiano, daise icxovre, rogorc gsurdes“!

– rom ar SemiZlia qalTan erTad cxovreba? miugomamakacma.

– xom ar SegiZlia umisodac!“ iyo pasuxi RmerTis!ase rom, Cemo gogona, qalSi yvelaferia Caqsovili

da nurasodes nu gagikvirdeba, vinc icis qalis buneba,eWvis TvaliT Segxedos.

jer kidev aristoteles, qalis gaCena bunebis Sec-domad miaCnda.

platoni ki yoveldRe RmerTs madlobas uxdidaori wyalobisaTvis: rom Tavisufali gaCnda da ara mona,rom mamakacad daibada da ara qalad.,

Seqspiris poeturi striqonebi ki Senc geqneba wa-kiTxuli: „araraobav, dedakaci unda gerqvas Sen“!

179

„Tu gsurs sulelad ar CagTvalon, nu eZeb qalSi,risi povnac ar SegiZlia“ ambobs yabus–name.

magram piks reveri ambobs: „unda ganerido yovelg-var qals, pirvel rigSi ki imas, romelsac warmatebamoaqvs, masSi yovelTvis rodia Camaluli sikeTe – piri-qiT, misi Ralati mudam sdevs did warmatebas“. magramqals yvela maZagebeli rodi hyavs, ai, ras ambobs didro:„rodesac qalze laparaki gsurs, kalami cisartyelaSiamoavle da pepelas frTebzed daabertye“!.. buasti kiyvelaze metad Sehxaris qalis arsebobas da ambobs:„uqalod ganTiadi da mwuxri adamianis cxovrebisa um-weo iqneboda da SuadRe usixarulo!“

– me mainc ver gavige, romelia mag brZen xalxSiswori, Sevkadre qeTevans,

– ra ver gaige, gogo?! – gaminawyenda qeTevani –yvela adamiani sworia, vinc aZagebs, isic sworia, vincaqebs, gana uniWod SeuTavsa yvela suldgmulis Tvisebe-bi RmerTma qals? zogi masSi, araraobas misCerebia dasworia, zogi silamazes da isic sworia, zogi sic-bieres da esec sworia, zogic alerss da, ra Tqma unda,yvela sworia, saqme is aris, ras dainaxav qalSi, mas xomyvelaferi gaaCnia?

– yoCaR, deida qeTevan, aseTi leqcia jer ar momis-menia, codva ki ar aris Sen, saxlSi gamoketili iyo dazogierTi „uwignuri“ leqcias kiTxulobdes institutSi,es sityvebi marTla guliT vuTxari qeTevans, romelicise vasiamovne tkbili, alersiani sityviT, myisve sadil-is momzadebas Seudga.

– diax, qeTevani sadilis keTebiT aris garTuli, meki Tvalidan ar mSordeba sizmris saSinelebani damSoblebis daRvremili saxe, rogorc mTxova dedam,yovelTvis ise moviqcevi, sufrasTan yovelTvis davdgamskams, purs,wyals da davusxam kerZs, rac meqneba.

180

dRes institutSi ar wavsulvar, ise var dafuTqu-li, netavi xval wavidode, magram ara mgonia, ase ucebgaiaros am damwvrobam ara da ase gareT ver gaval, romar mrcxvenodes, tkivils mainc ver gavuZleb da umjobe-sia, saxlSi vimkurnalo dawolilma.

1945 weli, 7 seqtemberi (paraskevi)

am kviraSi sul vwevar, arc institutSi wavsulvarda arc cirkSi, qeTevanis wamali Zadian momixda, TiTqmisaRar metyoba damwvroba da dRes SeiZleboda insti-tutSi wasvla, magram qeTevanma eqimi momiyvana da orS-abaTamdis Tavisufali var, iseTi cnoba damiwera, „qvasgaarRvevso miTxra“.

me ki am dReebis saxlSi gatareba vamjobine, qeTeva-nis cnoba ar mqonia, marTlac da, CvenSi darCes, aseTinakiTxi ar megona, rodesac davrwmundi imis TviTga-naTlebaSi, gadavwyvite, sakuTari codnac gavaRrmavo dadRiurisTvisac gavimeto oriode sityva. me var wamo-wolili da Cems simarTleSi darwmunebuli, qeTevaniTavs meevleba, dedasaviT miloliavebs da mikeTebs yve-lafers, guSin SemekiTxa:

– ki magram, ra gesizmra, aseTi mTlad dafuTqulirom iyavi?

– ra Tqma unda, me davumale locva „Savi magiidan“da danarCens dawvrilebiT movuyevi, yvelafers.

– netavi Cemi qmar–Svili manaxa sizmarSi mainc damaseTi dawva ki ara, Tugind ferflad qceuli mipovondiliT! – amooxvriT Tqva qeTevanma da daumata:

– es urCxuli germania ki sam grovad danawildeba,magram sabolovod, mainc wamoyofs Tavs da rogorcgamogecxada, ise moxdeba, Tu mamazecierma ar dagvifara.ise CvenSi darCes da sizmari, rogori ar minaxavs, me

181

martoxela RmerTisganac mitovebuli adamiani sizmre-biT vsuldgmulob, magram maseTi arc minaxavs da arcgamigonia. sizmari mZinari organizmisa da Tavis tvinisujredebis gasaRebia, romlebic winaTgrZnobiT, xilulsxdian mosalodnel xifaTs Tu bednierebas.

miyvars ZilSi saSineli sizmrebis xilva, albaT, Senverc ki warmoidgen, rodesac mTeli Rame brZolob, ima-rjveb, marcxdebi, kvlav iWrebi da dilas uvnebels ga-mogeRviZeba, albaT, auRwerelia im dilis sixaruli dagana es uzarmazari sixaruli mSfoTvare Ramed araRirs? xandisxan ise momindeba saSineli sizmrebis nax-va, rom vwvebi, ase mgonia, abjars visxam da brZoli-saTvis vemzadebi, an sadRac mivemgzavrebi, raRac saTavga-dasavlo faTerakebis saZebrad.

qeTevanma moulodnelad Sewyvita saubari, TiTqosraRac fiqrma gaitaca da gairinda, Semdeg Rrmad amoix-vneSa da Cailaparaka:

– cud dros gavCndi am qveyanaze,yvelaferma CemTvisda Cemi Taobis xalxisaTvis moicala, guSinwin Sen miTxari:

– „bevri nakiTxi xaro“, wignis wakiTxva rad ginda,rac Cemi TvaliT minaxavs, romeli guli da wigni dait-evs mas!

– mainc ra ginaxavs aseTi, deida qeTevan?– is minaxavs, risi Tqmac yvelasTan ar SeiZleba,

Svilo!– CemTan?–albaT, arc SenTan, magram me mainc vityvi, imitom

rom marto var, sicocxle momwyinda, daviRale lodini-Ta da martoobiT, omi damTavrda, qmar–Svili ki arsadCans, kargi araferia maT Tavze, meSinia, cudi araferigavigono, Torem gavgiJdebi da sircxvilia, yvela ki vergaigebs, risTvis gavgiJdi, sikvdili ki sikvdilia, dai-locos imisi saxeli, adamians miwa Tu eRirsa, meti raa

182

sanatrebeli, is sikvdilic sikvdilia, vinc yumbaramdafliTa da qoCori yvav–yoranma waiRo budisaTvis, daisic, vinc Rirseulad ganisvenebs mSobliur miwaSi? Sen,Svilo, ar ifiqro rom Sens ganaTlebas Seuracxyofasvayenebde, imitom, rom bevri ar icnobs da bevri verxvdeba Cemi gulismagvari gulebis gansakuTrebul moZrao-bis Zalas, romelTa gulebsac amoZravebs sami ZiriTadigrZnoba, romelTa wreSidac moqceulia maTi cxovrebisarsi da sulieri mRelvareba:

– siyvaruli da siZulvili, sixaruli da mwuxareba,imedi da SiSi!

komunistebma brwyinvaled ician es yovelive, isicki ician, rom meti grZnoba arc TviTon ar gaaCniaT da,verc RvTiuri azrovnebiTa da codniT aRWurvilni, bunebissazRvrebs mainc ver gascildebian da radgan umeteso-bas gaaCnia Segneba, romliTac maRla dganan Cveulebrivbrboze, es upiratesoba maTTvis yvelaferze Zvirfasia,amitom didebis mqoneni zizRsa da dacinvas ver itanenda Sercxvenas ar gvapatieben, romelic yvelaze Smagivnebaa.

komunistebis umetesobam, romlebic RvTiuri niWiT,Cveulebriv mokvdav adamianze maRla dganan, ician xalxsra unda waarTvan da ra unda dautovon, amitom samiZiriTadi grZnobidan xalxs dadebiTi Tvisebebi waarTves:sixaruli, siyvaruli da imedi, ra darCaT? siZulvili,mwuxareba da SiSi.

vis SeuZlia daamtkicos, rom revoluciis mier moni-Webul „bednierebas“ Tan ar axlavs: siZulvili, mwux-areba da SiSi? maSin ra saxels davarqmevT sapyro-biles da im milionobiT adamianTa dasja–wamebas, romelicam „bednierma“ revoluciam mogvitana? axalgazrdobissiyvaruli socializmisadmi warsulis gamoZaxilia: radganver ityviT, „xorcieli tanjvasulisaTvis netarebaao“.

183

es daumtkicebeli paradoqsia, ase rom, Tqveni siyvaruli,dRevandeli swavla da cxovrebiseuli netareba, areuliaaTas mwuxarebaSi, an ukeT rom vTqvaT: igi mwuxarebisdausrulebeli xlarTia da gza, romliTac Cven so-cializmisaken mivdivarT, ubedurebiTaa mokirwyluli.

me vgrZnob qeTevanis ganaTlebis siZlieres da mes-mis imisi sibrZnis, vgrZnob damarcxebas, magram maincgadavwyvite, SevkamaTebodi, radgan gaCumebac ar ZalmiZsda arc imis survili maqvs, mTlad gaunaTleblad CamTva-los.

– qalbatono qeTevan – vuTxari me – Tqven Seurax-yofT komunistebis jansaR azrs, rodesac TviTon brZa-neT, rom komunistebis umravlesoba RTviuri niWiT ari-an dajildovebulni, ese igi, Cven, jerjerobiT, ar vdga-varT maT simaRleze, es imas niSnavs, rom unda davujeroTmaT mier daweril kanons, SeviTvisoT da Sevisisxlxor-coT is.

axali cxovreba xalxma Seiyvara, da am cxovrebissulis Camdgmeli „mamad“ aRiara, me ki, is ubedur „ma-mad“ mimaCnia, Zveli gadmonaSTis, gimnaziuri ganaTlebisadamianTa xelSi, romlebic dromoWmuli ideebiT sunTqavendResac socializmSi da socializmis amSenebels Seu-racxyofen, miuxedavad amisa, „mamas“ mainc usazRvroduyvars Svilebi, romelic arafers zogavs maTi Rirseu-li aRzrdisaTvis, magram savalalo is aris, rodesacmaT xedavs gaiZveras, matyuaras da sulis Camdgmeli„mamad“ aRiara, me ki is ubedur „mamad“ mimaCnia, ZveligadmonaSTis, gimnaziuri ganaTlebis adamianTa xelSi,romlebic dromoWmuli ideebiT sunTqaven dResac so-cializmSi da socializmis amSenebels Seuracxyofen,miuxedavad amisa, „mamas“ mainc usazRvrod uyvars Svilebi,romelic arafers zogavs maTi Rirseuli aRzrdisaTvis,magram savalalo is aris, rodesac maT xedavs gaiZveras,

184

matyuaras da ukiduresi saqmis Camdens, SeiZleba „mamam“nugeSi hpovos bedis cvalebadobaSi, dro aqarwylebsyovelives da mwuxareba klebulobs, magram sad ariswamali am ubedurebis gasakurnavad, romelsac TavisiuRirsi yofaqceviT ayeneben umaduri Svilebi?

– eh, ususuro bavSvo – miTxra qeTevanma – nuTuverasodes ver dainaxavT sakuTari TvaliT keTilgo-nierebas. Tqven SeiZleba mipasuxoT, rom dRevandelicxovrebis pirobebi keTilgonierebaa, rom revoluciisgziT mopovebul cxovrebaSi ar gvxvdebian tiranebi,aRar arsebobs jvarze wameba, rom qveyana savsea mx-olod saTno adamianebiT, sinamdvileSi, araferic arSecvlila, Zveleburad SemogvrCa kacobriobis cxovre-bis arsi da kanonzomiereba, romelsac Tqven verasodesver dainaxavT.

ar vici, qeTevani sworad msjelobs Tu ara, magramerTi ki sinamdvilea, rom zedmiwevniT ganaTlebulia,rac me dRemde ar SemimCnevia, Cven rom erTi meores vergaugeT, es imas rodi niSnavs, qeTevani arasworadmsjelobdes, es, gimnaziuri ganaTlebiT, im suliskveTebisTayvanismcemelia, romelmac ganaTleba da kulturamiaRebina. me ki, socialisturi klasis xelmZRvanelobisdros var aRzrdili, vswavlob da vkiTxulobTanamedrove sakiTxebs, arasodes davinteresebulvarwarsulis qeqviT, magram, pirvel rigSi, es yofila saWiro,rom Seicno „saidan modixar“ da „vina xar Sen“.institutSi vswavlob, Tavi ganaTlebuli megona, magramTurme, sami saxis uvici vyofilvar (rogorc amasqeTevani meubneba).

pirveli uvicoba is yofila, rom araferi vici.meore is, rom cudad vici, rac vici.mesame ki, roca sul sxva ram vici, vidre unda

vicode.

185

1945 weli, 10 seqtemberi, (orSabaTi)

momxdari ambebi adamianis warmodgenaze isev zemo-qmedebs, rogorc dro, marTlac, visac bevri ucxovria, isaris mowme uamravi saintereso ambebis xilvisa da swored,erTeuli adamianebis msgavsad, rac ufro mdidaria amaTu im eris istoria mniSvnelovani ambebiT, miT ufrometad dahkravs mas siZvelis elferi. aba, sxvagvaradrogor aixsneba is didebuli adaT–wesebi, romelicRirseulad damCnevia saqarTvelos matianes. rodesacgonebis TvaliT vxedavT saqarTvelos istoriis adrin-del dReebs, es periodi Soreuli da bundovani gveCvene-ba, radgan cxovrebaSi momxdari aTasgvari cvlilebebi,mraval mogonebad mozRvavebuli, Cveni eris istoriissaTaves, iseT Soreul xanas miakuTvnebs, gegonebaT, TiTqosigi warsulis wyvdiadSi iyos CaZiruli, sinamdvileSiki, saSualo xangrZlivobis ori Taobis sicocxle savse-biT sakmarisia, rom zepirad gadaecaT erTi meorisaTvisyvelaferi, rac civilizebulma adamianebma ganaxorcie-la saqarTvelos respublikaSi. RmerTma ganikiTxos maTinamoqmedari, visac samSoblos RalatSi da eris daRupvismcdelobaSi „Rirseuli“ wvlili aqvs Setanili.

me arasodes ar mjeroda RmerTis arsebobisa, iseTisuliskveTebiT vizrdebodi, arc Cems mSoblebs hqoniaTmuxlebi gadatyauli yoveldRiuri locviT, magram „Sav-ma magiam“ ra saswaulebic Camadenina, es CemTvis sakmari-sia, viwamo bunebis saswaulebi da imis RvTiuri zebune-brivi Zala, sasacilodac mimaCda da avtoris fantaziasmivawerdi „oboba ciklosmias“, romelsac zurgze aqvsgamosaxuli adamianis saxe fariT. Tevzis „arius priu-sis“ forma da poza mTlianad imeorebs jvarcmuliqristes xatebas; pepela „sfinqsi“ zurgze gamosaxuliadamianis Tavis qala gadajvaredinebuli ZvlebiT; qacvTava

186

Tevzi „holavantusi“, romlis kudze, Zvel arabul enaze,garkveviT aweria: „la illa il alla“ (ar arsebobsRmerTi, alahis garda) da „Sani alla“, (geSinodes ala-his). aseTi saswaulebi kidev mravali SeiZleba Cam-ovTvaloT, romlis axsnazedac, jerjerobiT, Tavs ikave-ben bunebismetyvelebi, ara! RmerTma mapatios, Tu ramSevcode arcodnis mizniT, dRes ki, darwmunebuli var,rom Cvens planetaze moqmedebs uzarmazari RvTiuriZala, romlis gavlenis qveSac Cven vimyofebiT, magramsaocaria da saswauli, CvenTvis amoucnobi da miuwv-domeli RvTiuri Zala, romlis simarTleSidac ganaTle-bul adamians eWvi Seepareba, Cvengan xom yvelaze axlovarskvlavic ki ramodenime sinaTlis wliT aris da-Sorebuli da rogor SeiZleba, ramodenime wamSi adami-anis Canafiqri ganaxorcielos ciurma cTomilma? arvici, me TviTon vaxden saswaulebs da kidev eWvi mepare-ba ciuri cTomilebis zegavlenaze.

isntitutSi cota dagvianebiT mivedi, megobrebmagaixares Cemi naxviT, zogierTs avadmyofobac ki gaegoCemi da axla janmrTelobis ambavs mekiTxebian. vpasux-ob – kargad! – da marTlac, piraduli cxovreba dajanmrTeloba Tu gvaqvs mxedvelobaSi, drois mixedviT,marTlac, ara varc cudad, vswavlob da vmuSaob, cir-kidan solidaruli Tanxa maqvs Semosavali, sakuTarTavs ki ara, ojaxs inaxaven Cemi kolegebi da imedi maqvs,sakuTari danazogiT, male Sevavseb gaqurdul ojaxs.

cirkidan gvian movedi saxlSi, Cemi mosvla da kare-bis gaReba deida qeTevans ar g.amoparvia. martoobiTdatanjuli damlaparakebels elodeba da me, erTaderTimeds, mosiyvarule dedamTiliviT mevleba Tavs. dRevan-del ekonomikur pirobebTan SedarebiT, kargi vaxSamidamaxvedra gamzadili. erTad vivaxSmeT da laparakissaRerReli rom auSalo, qeTevans vekiTxebi:

187

– ra Sexedulebisa xarT, deida qeTevan, adamianisgaCenaze, nuTu RmerTi urevia Cvens gaCenaSi?

– RmerTi rogor ar urevia, Svilo? – mipasuxa man.– RmerTma rogorc Seqmna da gaaCina es samyaro daadamiani, ukeTesad TviTon RmerTic ver gaaCenda dRes,Sen nu geCveneba, marto borotebiT savse es qveyana, sikeTecbevri iTeseba da arasodes ar mokvdeba sikeTis Tesli.RmerTs rom marto keTili adamianebiT daemZimebia dedami-wa, sicocxles xalisi ar eqneboda, aseve marto borote-biTac ar SeiZleba iyos savse qveyana, Torem borotebaerTimeores SeWams da dedamiwa male ukacrieli gaxde-ba. dRes RmerTma brZolaSi mogvca cxovrebis mizani,brZolas vambob, magram Sen brZola marto omSi ar Seg-eSalos, cxovreba TviTon brZolaa, Cven, TiToeuli,vbrZolobT lukma puris mosapoveblad da rodesacmizans vaRwevT, usazRvrod gvixaria. qonebis zedmet–naklebad moxveWa, xandisxan sixarbiT omSi izrdeba. omski, arc Tu cotas gauvlia kacobriobis arsebobaze,Sveicarielma Jan Jak bebelma Seucdomlad gamoiTvalaomebis raodenoba da Seafasa omebiT gamowvelui zara-li. am didi mecnieris gamoangariSebiT, 5000 wlis gan-malvobaSi, kacobriobas gadautania 14.500 omi, romel-Sic 5.640 milioni adamiani daRupula, materialurmazaralma ki 500 miliardi Sveicaruli franki Seadgina.es Tanxa rom oqrod vaqcioT da dedamiwas ekvatorzeSemovakraT, mogvcems 10 metri sisqisa da 8 kilometrisiganis sartyels. axla, Sen TviTon warmoidgine esTanxa rom kacobriobas moxmareboda mSvidobiani gziT,rogori cxovreba gveqneboda? magram am TanxasTan er-Tad rom 5.640 – milioni adamiani da maTi naSiericcocxali iyos, ra iqneboda? ase rom, RmerTTan samdu-ravi ar gveTqmis, man ukeT icis Tavisi gaCenili qveynisada adamianis marTva.

188

– Tqven marTals brZanebT, deida qeTevan, magram Rm-erTma Tu icis, rogor adamians aCens am qveynad, mSobel-ma unda icodes, rogori aRizrdeba imisi pirmSo, aba,rogor vTqva, Cems gaCenaSi RmerTi urevia? da CemsmSoblebs Tu ecodinebaT Cemi bedi, namdvilad ar gam-aCendnen sawvaleblad.

– ara, Svilo, RmerTsa da mSobels nurafrisaTvisnu etyvi samduravs, es ase unda iyos, rogorc arisdakanonebuli cxovrebaSi, adamianma ar unda icodes arcsikvdili da arc sicocxlis bedi. Sen gind damijere,gind nu damijereb, maSin patara gogona viyavi, erT kac-Tan maxaroblad mivedi, mivuloce meoTxe Svilisa damesame vaJis SeZena, is Ceqmebs kemsavda, Cema moulodnelmaSeZaxilma, „momilocavs vaJiSvilis SeZena–meTqi“, SeakrToda sadgisi xelisgulSi gaiyara, „fuo“, gadaafurTxa,sadgisi moisrola, xelisgulidan sisxli gamoiwova, isevgadaafurTxa da CemTvis madlobac ar uTqvams, ise gair-inda, iqneb, oTxi Svilis aRzrdis siduxWiris molod-iniT, an adamianis sicocxlis amoucnobi, ukidegano cx-ovrebiT, vin icis, maSin ras fiqrobda besarioni, is kiar icoda, rom is stalinis mama iyo, Torem samaxarob-lo saCuqarsac ar dainanebda CemTvis.

– ras ambob, deida qeTevan, Tqven stalins piradadicnobdiT?

– vicnobdi ki ara, Svilo, erTad gavizardeT, mTeliaxalgazrdoba erTad gavatareT da yvavili batonebicerTad movixadeT, romel sensac, RvTis gangebiT, saswauladgadaurCiT, maSin Zalzed gavrcelebuli iyo yvavili davisac Sexvdeboda, iSviaTad Tu gadaurCeboda am uku-rnebel saxads, rodesac yvavili gaCndeboda, janmrTelimosaxleoba soflidan ixizneboda, yvavila batonebma mi-irTva stalinis ori, Zma erTi dac, da rogorc giTxari,me da soso mxolod RvTis gangebam gadagvarCina.

189

– gamagiJeb, deida qeTevan, axla rodesac staliniamxela Tanamdebobaze imyofeba, ratom ar Seaxseneb siyrmismegobrobas?

– stalins, Svilo, Sexseneba arafris esaWiroeba, masbrwyinvaled axsovs yovelive, an ki ra vTxovo, rodesacmTeli msoflios mosaxleoba erTnair siduxWireSi vimy-ofebiT, TviTon stalinic ki.

– rom geTxova, iqneb qmar–Svilsac gaiwvevda omSi.– ras ambob, Svilo, es omi kacobriobis istoriaSi,

mSromeli xalxis gadarCenis omad Caiwereba da merogor SemeZlo, qmar–Svili saxlSi damemala, rodesacsamSoblos da TviTon stalinsac uWirda? arc SenimSoblebi gauwvevia stalins omSi, magram maT adamianurmasindisma ukarnaxa da iq dadgnen, sadac samSoblo eZaxdaT.an kidev, me rogor Semetyobinebia stalinisaTvis, „Cemiqmar–Svili omSi ar gaiwvioTqo“, rodesac Tavisi Sviliiakobi wina xazze gagzavna samSoblos dasacavad? mZ-imed daWrili iakobi tyved aiyvanes. Seiqmna special-uri sadazvervo jgufi iakobis tyveobidan dasaxs-nelad, magram stalinma ar gaiziara es winadadeba: „raimegamonaklisis daSveba, erTi tyve meomris gamo, miz-anSewonilad ar mimaCnia“ – Tqva stalinma da am sit-yvasTan erTad daiSala sagangebo operaciisaTvisSemdgari jgufi. ganvlo drom, stalins, tyve iakobiswamebis Sesaxeb moaxsenes da SesTavazes feldmarSalpauliusze gacvla, magram stalinma mcire dumilisSemdeg upasuxa:

– „Cven jariskacs feldmarSalze ara vcvliT...“Semdeg cotaxans Cafiqrda, gaisigrZegana tyveobaSi myo-fi Svilis sulierad da fizikurad autaneli wameba danaTqvams daumata:

– „mjera, iakobi, Cemi da Cemi xalxis erTgul SviladdarCeba“.

190

iakob tyveobaSi autaneli wamebiT mohkles, magarm,marTlac, „mamisa da lxalxis erTgul Svilad darCa“,staliniviT gauZlo tanjva–wamebas da vin icis, ramden-jer Seacivdeboda cremli stalins Tvalebze siyrmisSvilis molodinSi!

„Cven yvelas, Cveni gvwams da saerTo saqmes saRiTvaliT ar mivCerebivarT, stalini ki yvelafers goneb-is TvaliT xedavda da xedavs... – daamTavra saubariqeTevanma dad Rrmad amoioxra.

dRes, marTlac, aRtacebis dRe aris Cems mexsiereba-Si, aRmovaCine adamiani, romelsac stalinTan mTeli ax-algazrdoba gautarebia, gmadlobT, RmerTo, am sikeTi-saTvis, yvelas rodi xvdeba wilad es udidesi bed-niereba.

1945 weli, 7 noemberi – (oTxSabaTi)

dRes oqtombris revoluciis dResaswaulia, omisdamTavrebisa da gamarjvebis Semdeg, xalxs kidev metadSeuyvarda es dResaswauli, radgan faSizmis damarcxeba-Si garkveuli wvlili revoluciis liderebs miuZRvis...Cveni jgufis komkavSirulma organizaciam Cauyara safuZ-veli da dRes saeqskursiod mivdivarT gelaTSi. guSinmTeli dRe vemzadebodiT da dRes, dilidanve gavudeqiTgzas gelaTisaken.

roca gelaTis taZarSi kritikulad moazrovne pa-tiosani adamiani Sedis, igi TrTis da fexs krZalviTadgams lods, romlis wiaRSiac maszed metad moazrov-nis, im titanis neSti ganisvenebs, romlis samyofeli masRrublebis miRma, sikvdilisaTvis miuwvdomlad Sorshqonda warmodgenili. ifanteba fiqri, imis gamo, rom meda mravali CemisTana miwaze dadis da daviTi miwaSia,ufro metad diads xdis, daviTis sidiades da imis

191

Rvawlmosilebas saqarTvelos winaSe, ase mgonia, Cemsmiwaze siarulSi garkveuli Rvawli am titans miuZRvisda marTlac, rom es asea, saqarTvelos istoria Ra-Radebs, romlis wakiTxvac mSobliur enaze, ivane maCab-lis dauviwyaro RvawliT, samudamod davalebulebssaSualeba gvaqvs Cvens mSobliur enaze SeviTvisoT dav-iTis sibrZne, ukvdavyoT imisi Rvawli da amave dros,davtkbeT, qarTuli enis SesaZleblobaTa amouwuravisimdidriT, romlis ukvdavebac daviTis damsaxurebacaris.

daviTi adamianis gonebis iseTi mwvervalia, romlisSemdegac kacobriobas, sibrZnisa da samSoblosaTvisTavdadebuli brZolis veraviTari saswauli veRargaakvirvebs.

davcqeri qvas, lods, romelzedac fexi unda davabi-jo da monasterSi Sevide. uneburad maxsendeba niuto-nis saflavze aRmarTul marmarilos qvaze warwera daxmamaRla vambob: mxolod im gansxvavebiT, rom isaak niu-tonis magivrad, Cems gamoTqmaSi daviT aRmaSenebels vasax-eleb: „es marmarilos lodi aRiarebs daviT bagrationsmomakvdavad, maSin, roca dro, buneba da zeca mis ukvdav-ebas adastureben“.

Cemma naTqvamma sityvam aRfrTovaneba gamoiwvia CemsmegobrebSi da TiToeulma mowiwebiT daabija lodsfexi. mec mokrZalebiT vadgam fexs da monasterSi Sevdi-var, vecnobiT saqarTvelos erT–erT uZveles kultu-rul keras, saqarTvelos sasuliero akademiisa da qris-tianuli sarwmunoebis sulis Camdgmel balavers.

rvasaaTiani saocrebaTa xilviT tvindamZimebulebivtovebT gelaTis Semogarens.

saxlSi yvelaferi normalurad mxvdeba, Tuki iTq-mis Cemi cxovrebis normalurobaze, maSin mTel msof-liosac normalurad ucxovria. ra aris normaluri

192

cxovreba, gaZRe da davwe? ho! maSin mec normaluradvyofilvar, magram ra vqna, rodesac adamiani var daadamianuri safiqrali ar maZlevs saSualebas, ar vi-fiqro Cems xaTunaze da valeris moRalateobriv qmede-baze? vnaxoT, ras momcems dro, vfiqrob, valeris Sevx-vdebi da sakadriss miuzRav, Tu gaWirda, „Sav magias“moviSvelieb da sakuTari Tavis ganadgurebasac ar dav-zogav, mxolod aRigavos miwisagan piris imis saxeli.

1946 weli 1 maisi, (oTxSabaTi)

erTxel, aleqsandre makedonelma gadawyvita, didimoazrovne da filosofosi diogeni moenaxulebia dabrZens gasaubreboda, brwyinvale amaliT miadga dioge-nis samyofels, romelsac saSinlad sZulda fufuneba,kasrSi cxovrobda da siSiSvles daglejili mosasxamiufaravda. „Tu adamians surs, bednieri iyos, igi mcired-iT unda dakmayofildes“ – ambobda igi, rodesac didimxedarTmTavari diogenis samyofels miuaxlovda, igi,Tavisi kasris win wamowolili, mzeze Tbeboda, make-doneli didxans esaubra diogens da filosofiurimsjelobiT moxiblulma uTxra:

– saxelovano adamiano, saTxovari xom ara gaqvsrame, miTxari, siamovnebiT SegisrulebT“.

– „erTi saTxovari maqvs, es Semisrule: Camomecale,mzes nu miCrdilav“ – upasuxa diogenma.

Cafirda sardali da xmamaRla, yvelas gasagonad Tqva:– „me rom makedoneli ar viyo, diogenad yofnas

visurvebdio“ – vin icis, maSin ra ifiqra didma berZenmafilosofosma, mzis sxivis daCrdilva, romelic piradad masaTbobda, Tu gauTavebeli omebiT kacobriobis mzis daCrdilva?

an vin icis, didma mxedarTmTavarma rogor gaigobrZenis naTqvami, rom diogenoba isurva?

193

... me gavimeoreb brZenis naTqvams da valeris vetyvi:„nu miCrdilav mzes“ – damibrune Cemi pirmSo, Cemi xaTu-na, Cemi Svili, Cemi siyvaruli, Cemi sulisa da xorcisnawili, Semibrale, adamiani ara xar? vin icis, iqnebSemibralos, TviTon Tu ar unda CemTan yofna, wavides,RmerTo Cemo, ar mivdev!

didi xania, rac dRiuri ar gadamiSlia da araferiCamiweria, rac axla davwere, swored es fiqri ar ma-Zlevs mosvenebas da gamosavals daveZeb, dRiurisaTviski erTi da igive mosawyenia.

veleri unda vnaxo, xaTuna unda movZebno da Svilidavibruno, iqneb, marTla, miweria imisi aRzrda, rogorcdeida mariamma miTxra, vin icis, iqneb gamarTldes imisiwinaswarmetyveleba?

ho! deida mariamis sasaflaoze misasvleli var,mosanaxulebeli maqvs sasaflao da ojaxi, magram, jer-jerobiT, dro ara maqvs. vmuSaob da vswavlob, axlamale davamTavreb swavlas, aucileblad movinaxuleb deidamariamis saxl–kars da samudamo sasufevels.

22 aprils universitetSi viyavi, sadac valeri swav-lobda, gavicani da davimegobre reqtoris piradi mdi-vani lali nucubiZe, romlis meSveobiTac gavige, Tu sadgaanawiles valeri arabuli. es xom araviTar saidum-los ar warmoadgenda da arc lalis dazarebia, mcire-di samsaxuri gaewia CemTvis. davadgine qalaqi da zus-ti misamarTi, romlis dRiurSi Cawera zedmetad mimaC-nia. kidev bevri ram gavige valeris mimarT da es nuTuyvelaferi simarTlea? bolos da bolos, iCens Tavsimis avkacoba da damsaxurebulad miiRebs xalxis risxvas,magram me mainc mebraleba, nuTu miyvars? imis Semdeg, racman Caidina Cems winaSe, romel siyvarulze SeiZlebasaubari?

RmerTo, damifare!

194

1946 weli, 24 ivnisi, (oTxSabaTi)

maisis TveSi warCinebiT Cavabare sakurso gamocde-bi, daviwye muSaoba sadiplomoze da dRes, 23 ivnissdavicavi diplomi, CemTan erTad kursdamTavrebulebmagadavwyviteT, banketi mogvewyo, davpatiJeT institutisreqtorati da gamoSvebis saRamos aRsaniSnavad Cemibina airCies, davtrialdiT ramodenime rCeuli axal-gazrda da, deida qeTevanis daxmarebiT, zRapruli magidagavawyveT, dilamdis gastana milocvebma da lxinma, dau-viwyari aris yvelasaTvis es saRamo, faSizmTan gamar-jvebis sixaruls di plomebis miReba da dReidandamoukidebel cxovrebaze zrunva daemata. marTlac,Tavbrudamsxmelia es bedniereba, cxovrebaSi ganumeore-beli, axalgazrdobis wlebTan gamomSvidobeba, ufrosTaobasTan gverdi–gverd dadgoma da momavali TaobisaRzrda.

damTavrda nadimi, diliT me da deida qeTevanma mag-idis alageba da WurWlis darecxva daviwyeT. qeTevaniCemTan erTad iziarebs Cems sixaruls da maficebs, romamave qalaqSi davrCe ganawilebiT, magram me guli imqalaqisaken mimiwevs, sadac valeri da Cemi xaTuna meg-uleba, vnaxoT, rogor datrialdeba Cemi bedi, xuTSabaTsaris ganawileba da kategoriulad unda moviTxovo pro-vinciaSi ganawileba.

deida qeTevani ki Cems fiqrs xvdeba da meubneba:– Svilo, meri, marTalia, siduxWireSi vcxovrobT,

SeiZleba Tavic ki Segawyine „beberma“ gauTaveblad Sen-Tan yofniT, magram didi xnis sicocxle ar damrCenia daxels nu mkrav, nu momiSoreb, nu waSli am ojaxSi SenimSoblebis nakvalevs, am qalaqSi iSove Sesaferi samsax-uri, Torem icode, me movkvdebi da Cems codvas verzidavs Seni kiseri.

195

– deida qeTevan, ar SeiZleba ganawilebaze uarivTqva, aba, TviTon warmoidgine, saxelmwifom ramxelaxarji gaswia Cveni aRzrdisaTvis da ase, erTi xelismosmiT, rogor vTqva uari samSoblos samsaxurze?

– me wamoval, Svilo, da vTxov Tqvens ufross, ganaCemma qmar–Svilma Tavi ar Seswira saSmoblos? axlamainc nu momaSoreben Sens Tavs da sul mTlad nugamimwareben moxucebulobas. Sen dRes, Svilo, simwifisatestati ki ar miiRe, codnisa da sibrZnis diplomiTaris aRWurvili Seni goneba, amitom bavSvuri SecdomaaRar gepatieba da axalgazrduli SemarTeba Seni ojax-is moTxovnilebis Sesabamisad Semoabrune. marTalia, kargpirobebSi ar vimyofebiT, magram ukeTesi arc sxvagangelodeba, Tumca ar arsebobs iseTi cudi garemoeba, romgonier adamians, Tavisdasasargeblod ar Semoeburnebiosis. Seni SromiTa da swavliT, arc aq gqonia sxvebzenaklebi araferi da axali faTerakebis saZebrad nuwaxval, Svilo.

– kargi, qeTevan deida, xuTSabaTs waval da vTxovinstitutis reqtors, amave qalaqSi damtovos. – vi-crue me, raTa Cems gadawyvetilebaSi xeli aravis SeeSa-la.

– mec wamoval, Svilo, icode, veraviTari Zala verdaakavebs Cems Txovnas, Tu is adamiania, adamianur Txov-nasac gaigebs da adamianis mdgomareobaSidac Seva. ara-sodes vyofilvar frTxili, megona, wlebTan erTad si-frTxilec momemateboda, magram mivxvdi, rom, Tu dabade-bidanve ar gamogyva sifrTxile, veraferi Segcvlis, arafersar ufrTxildebi, ase gasinje, arc janmrTelobas daamitom damCemda albaT SiSi, martoobis meSinia da imedimaqvs erT–erT imeds, romelic RmerTma Seni saxiT mo-mivlina, ar wamarTmevs is RvTisnieri adamiani, romelsacSenTan ganSorebis sadave xelSi uWiravs.

196

– me mesmis Seni, deida qeTevan, magram ar SemiZlia,erTi wliT mainc ar wavide raionSi samuSaod, Seni argesmis Cemi gulisxmevisa radgan, mapatie da jer kidevSenTvis guli mTlianad ar gadamiSlia, vebrZvi sakuTarTavs da gamovifite, meSinia, brZolis unari ar davkargo,radgan sxvis winaaRmdeg brZola akaJebs adamians, saku-Tar TavTan brZola ki auZlurebs, mec davuZlurdi, aRarSemiZlia metis moTmena da tanjvis atana, adamiani myavssanaxavi, romelsac CemTvis brZola aqvs gamocxadebulida ubrZolvelad ver davnebdebi, Cemi bavSvoba, siyrme,tanjva–wvalebaSi gamitarebia, sikvdilis ar meSinia, bavS-vobidanve vbrZolob da brZolaSi vpoulob Svebas, sax-lSi davjde da sakuTar guls vebrZolo, vici, Cemiguli ver aitans im simZimes, romelic mosvenebas armaZlevs; Sen rogor mirCev, deida qeTevan, vicxovro, romsaWmeli vWamo da ganavlisagan dasvrili sacvlebivrecxo? dro movkla da siberes davelodo? – araferigamova, dro Zlieria, vici, damasamarebs udrood da us-axelod. umjobesia vicxovro, CemTvis gankuTvnil dro-Si, da droc Cems Wkuaze vacocxlo, maSin is saxelovansicocxles momaniWebs, uqmad ar mokvdeba CemTan erTadda Tu SeuZlebelia is, rac unda gavakeTo, maSin sicocx-le cixe iqneba CemTvis.

– me ra ufleba maqvs, Svilo, agikrZalo is, racwlobiT gifiqria da ganzraxulis ganxorcielebis Jamiaxla dagdgomia, neba Senia, Sens ganaTlebaSi sibrZnesacvxedav da Tavdadebasac. cxovreba asea, mec miyvars brZo-la da gamarjvebis srwmena Tu gagaCnia, gaimarjveb kidec,magram menanebi, Svilo, Sen xom jer gamoucdeli bavSvixar da meSinia, vai, Tu cxovrebis siduxWires ver gauZ-lo, cxovrebasTan brZolas Sen ratom aTanasworebpirovnebasTan brZolasTan? ki batono, ebrZole cxovrebasda gulze xeldakrefili nu daelodebi siberes, Sehqme-

197

ni ojaxi, qalis savaldebulo samsaxuri gauwie samSob-los da dedis saxeliT aamaRle Seni Rirseba.

– ara, deida qeTevan, me pirovnebas ar vebrZvi, pirovnebamebrZvis me da swored iqedan iwyeba cxovrebasTan CemibrZola, pirovneba, romelic cxovrebis gzajvaredinzemelodeba, cxovrebis wreSi ar miSvebs, amitom unda mokvdesis, imitom ki ara, rom Cemgan marTlac sikvdilis Rirsia,ara, me mipatiebia, magram mTels nawili unda moakldes,raTa sxvasac ar SeuSalos cxovrebis wreSi Sesvla.imedi maqvs, am brZolaSi me gavimarjveb, radgan me Tvi-Ton davexmarebi Cems rwmenasa da imeds, rom ar CakvdesCemSi es erTaderTi Cemi ganuyreli megobari.

– Sen ise laparakob, marTla xom aravis mokvlagangizraxavs, Svilo?

– ara, deida qeTevan, sityvam moitana da cxovre-basTan brZolas vgulisxmob, sikdvils ki dro da Jamigamizraxavs, romelic umiznod ar minda movkla!...

kidev bevri visaubreT me da qeTevanma, davrecxeT,davasufTaveT da Tav–Tavisi adgili mivuCineT Wur-Wels Tu saojaxo yovel sagans, Semdeg qeTevani CemTandarCa dasaZineblad, ra hqnas, Znelia martooba.

1946 weli, 27 ivnisi, (xuTSabaTi)

es dRiuri, romelsac simyudroveSi vawarmoeb daaraviTar mniSvnelobas ar vaniWeb, SeiZleba SeufasebelganZad da Cemi cxovrebis sicocxlisunarianobis utyuarmowmed iqces, radgan arCeuli gzisaTvis ar miRalatnia,amaod ar davmSvralvar da vinc gzaze gadamRobebia,ubrZolvelad ar davnebebulvar, saSinelebaa, rodesacadamiani SurisZiebaze fiqrobs, magram, ara mgonia isnaklebi saSineleba iyos, rodesac TviTon aris SurisZ-iebis molodinSi da brZolis mizanmoklebuls Tav-

198

dacvis unari ar gaaCnia. ra Tqma unda, me merCivna simRe-riT momekla londa, magram boroteba keiTli ganzrax-viT ar marcxdeba, da xandisxan iZulebuli vxdebiT,xmali moviSvelioT gamarjvebisaTvis, Tumca mkvleloba,rogor keTiladac Cadenili ar unda iyos is, maincboroteba da sibriyvea, magram mkvleli geniosi undaiyos, radgan yvelas ar SeuZlia sisxliani xlebis da-banva.

institutSi TerTmet saaTze mivedi, Rdes diplom-ebs dagvirigeben da ganawilebis mimarTavs mogvcemen. meadgilze datovebas mipireben da yvela gaocda, rodesacuari ganvacxade, gamanawilebel komisiis wevrebTan mive-di da vTxove im raionSi gavenawilebine, sadac valerida Cemi xaTuna meguleboda. uari ar uTqviaT, TumcaguliT mirCies, adgilze davrCeniliyavi da SeCveulkoleqtivTan meTanamSromla, magram Cems daJinebul Tx-ovnas veraferis mouxerxes da mimarTva Cems mier Ser-Ceuli qalaqis misamarTiT amomiweres.

rodesac institutSi Cemi saqmeebi movagvare, cirk-Si wavedi da direqtors ganTavisuflebis gancxadebadavuwere, sul mTlad gadairia, „SviliviT gagzarde daaxla midixaro?“ arafriT ar momiwera xeli gancxade-baze da radgan institutis damTavrebis diplomi daraionSi ganawilebis mimarTva warvudgine, aqve, aTasgvariSemomTavaza, magram davpirdi, erT weliwadSi davbrunde-bodi da daJinebuli Txovnis Sedegad, rogorc iqna,moawera xeli gancxadebas.

saxlSi saRamos davbrundi, da fiqrs miveci Tavi,dro, provinciaSi gamgzavrebamde, kidev bevri maqvs, erTiTvis Semdeg rom wavide, mainc droze gamocxadeba iqneba,amitom, gadavwyvite, xval deida mariamis ojaxisa dasaflavis mosanaxuleblad wavide. codvaSi Tu ar Cam-eTvleba, „Savi da TeTri magia“ unda wamoviRo, me darw-

199

munebuli var am wignebis saswaulmoqmedebaSi da vinicis, sad gamomadgeba.

ai, axla, rogorc yovelTvis, deida qeTevani CemsgverdiT imyofeba da fiqris saSualebas ar maZlev mo-mabezrebeli kiTxvebiT:

– sad gaganawiles, Svilo?me davasaxele im patara qalaqi, sadac oriode Tvis

Semdeg samsaxurs daviwyebdi, mas kmayofilebis saxe gae-badra.

– ar aris, Svilo, Sors es qalaqi, rodesac mom-enatrebi, fexiT Camoval Sens sanaxavad.

– didi, saqarTvelo, mTlianad ar aris, erT TveSiSeiZleba fexiT Semoiaros adamianma.

– „mTlianad“ didia, Svilo, mxolod nawil–nawilvarT patara da radgan RmerTma ineba saqarTvelos„mTlianoba“, yovelTvis wvlili Seitane mis erTianoba-Si, RmerTsac ki SeebrZole danawileba–daqucmacebaSi,Torem STamomalvoba dagwyevlis.

qalebs salaparakos ra gamoulevs, miTumetes, TuerTimeores Sordebian, qeTevanmac moxsna Tavi sibrZnisgudas da darigebis korianteli daayena. didxans vila-parakeT, Semdeg Cemi gadawyvetileba gavacni, rom xvalgagraSi minda wavide deida mariamis saxl–karisa dasaflavis mosanaxuleblad, TviTonac SevTavaze, CemTanerTad wamosuliyo, radgan martod mgzavroba mezareba,qeTevans uari ar uTqvams, orivem erTad gadavwyviteTdilis pirveli matarebliT gamgzavreba da xvalindelimgzavrobis Tadarigs SevudeqiT.

1946 weli 28 ivnisi – paraskevi

diliT adre avdeqiT da sursaT–sanovagiT datvi-rTulebi matareblis sadgurisaken wavediT, SeviZineT

200

kupirovani vagonis bileTebi da zustad 8 saaTsa da 15wuTze Cvenma matarebelma datova gamcileblebiT xalxm-ravali sadguri. kargad vimgzavreT da Cemi dRiuri-saTvis ra saWiroa zedmeti Canawerebi, Tu rogor gav-icaniT Cven kupeSi ori axalgazrda qali, romlebicmoskovSi miemgzavrebodnen. an rogor visadileT da vivax-SmeT?

SabaTs, dilis 5 saaTze, gagraSi varT, maxarebs nac-nobi adgilebis naxva da fexiT mivuyvebiT centralurgzas deida mariamis saxlisaken. uxasiaTod var, guliraRac cuds migrZnobs, marcxena Tvalic ise miTamaSebs,lamis budidan gadmovardes, deida qeTevans arafersveubnebi da Cumad vloculob, rom RmerTma arafer xi-faTs Semyaros, ase Cumad mivuaxlovdiT deida mariamissaxls da, RmerTo Cemo, amas ras vxedav, cecxlis alis-agan Serujuli saxlis marto kedlebia darCenili. Cem-da uneblied kivili aRmomxda da WiSkarTan Cavikece,qeTevans autexavs kivili, mocvenilan mezoblebi dagrZnobaze rom movedi, mezoblis saxlSi, taxtze viyaviwamowolili da haers miniavebdnen, ar vicodi, amdeninacnobi da gulSematkivari Tu myavda, TiTqmis mTeliquCis mosaxleoba mogroviliyo da ezoSi rom ver eteod-nen, zogierTi Robidan icqireboda.

Semrcxva Cemi gulsustobis da wamovedi, mexvevianmezoblebi, mkocnian, meferebian da CemTan erTad tirian.guliT vtiri deida mariamis ubedobas, qmar–Svili daeRu-pa, TviTonac maTma dardma imsxverpla, saxli, es uzarmazariSenobac daiwva da ase ganadgurda erTi brwyinvaleadamianis modgma, romelTac ramodenime saukunis winaTCauyriaT aq balaveri.

Cemi gasaRebiT gavaRe mariamis ezoSi WiSkari, ezoSiSevedi, xanZars mTlianad gaenadgurebia yvelaferi. cacxvissamxreTi mxare cecxls Seeruja da gamxmariyo, mxolod

201

xeluxleblad idga cacxvis ZirSi midgmuli is xissavarZeli, romelSiac deida mariams Cajdoma da fiqriuyvarda, gamovkiTxe mezoblebs Tu ram gamoiwvia xanZari,TiTqos winaswar molaparakebulebi yofiliyvnen, yvelameleqtro dens daabrala, magram es sicruea, me kargadmaxsovs saxlSi Semomavali eleqtro deni, im boZze CavW-eri sakuTari xeliT, romelic WiSkarTan aris dasobili.boZTan mivedi da eleqtro gamtars Sevxede. is isev iseaerTimeoresTan dacilebuli, rogorc davtove. gamoricxuliaeleqtro dens xanZari moexdinos da mezoblebs SevekiTxe,Tu rodis dainaxes sinaTle deida mariamis saxlSi?

– arasodes ar dagvinaxavs, mxolod im Rames Sevam-CnieT mkrTali Suqi, rodesac xanZari moxda – mipasuxadeida mariamis karis mezobelma.

– eleqtro denisagan ar aris es Senoba damwvari,boroti adamianis namoqmedaria, magram vis hqonda ambrwyinvale ojaxis mimarT esoden Seubralebeli mtru-li interesi? – CemTvis Cavilaparake, mezoblebi ki, CemsnaTqvams mainc gamoepasuxen da mtkiceba damiwyes, romSeuZlebelia, iseTi ugulo adamiani arsebobdes, romdeida mariamis saxli daewvas.

gadavwyvite, Tu gind sicocxlis fasad damijdes, meTviTon movZebno am saSineli borotmoqmedebis Camdenida gaCumeba varCie, rom mezoblebi eWvSi ar Cameyenebia,vin icis, SeiZleba am wuTSi aq aris is mxeci, vinc esCaidina da moCvenebiTi cremliT mabralebs Tavs.

saxls Semovuare, ukan momyveba deida qeTevani damezoblebis uxvi amala, fanjrebze isev isea Cems mierCasmuli rkinis gisosebi. rkinis karebic yvela da-ketili aRmoCnda, mxolod, rodesac saxlSi SesasvlelmTavar karebs Sevexe, kinaRam meored Cavikece, magram qeTe-vanma da erTma mezobelma droulad SemaSvela xeli dasakuTar Tavsac „gamagreba“ SeuZaxe.

202

karebi gatexili da ubralod mixuruli aRmoCnda,frTxilad SevaRe da sakets davxede, saketis ena gada-Runuli iyo, eWvgareSea, karebi gaetexaT, magram gangaSimainc ar amitexavs da pirveli sarTulis sardafSiCayril rkinis kraotebze gadavitane mzera. xanZariRamis saaTebSi momxdara da mezoblebs erTi calikramitic ki ver gadaerCinaT, mTlianad aris ganad-gurebuli, ramodenime Taobis mier Seqmnili naoflaridideba.

– me movZebni amis Camdens – vTqvi wynarad da imsavarZelSi Cavjeqi, romelSidac deida mariams uyvardadasveneba.

cotaxans davisvene, sakuTar Tavs SevuZaxe „gamagre-ba“ da Zala movikribe, Semdeg mezoblebs vuTxari, visacsurvili eqneboda, deida mariamis saflavis sanaxavadwamosuliyvnen da Sesandobari SeesvaT, bevri gamoCndamsurveli da mTeli quCis mosaxleoba dakrZalvis dResav-iT gamomyva ukan.

sakolmeurneo bazarSi gaviareT, uxvad viyide xili,vardebis uzarmazari kona, ramodenime boTli Sampanurida sasaflosaken wavediT; albaT, Cemi bralic aris, dei-da mariami, saflavi balaxiTa da ekalbardiT damxvdagadabasruli, sxva ki yvelaferi isea, rogorc davtove.davemxve deida mariamis saflavs da ise vitire, rogorcCems sakuTar mSoblebs vtirivar xolme, an ra gasakvi-ralia, deida mariammac xom mSobloba gamiwia da sic-ocxle SeminarCuna, sicocxle maCuqa mSoblebmac da deidamariammac, maT xsovnaSi rom gansxvaveba warmovidgino,RmerTi ar mapatiebs. mTeli guliT, mTeli arsebiT vitire,veravin amaglija cvarian balaxs da mezoblebic vatire,xmamaRla tiroda deida qeTevanic da mariamis saflavseubneboda: – Tu ase mitirebs meri, rogorc Sen gtiris,axalave movkvdebio.

203

cota Tavi metkina, magram cremlma ise damamSvida,TiTqos deida mariami cocxali myolodes gverdiT daimis brZnul saubars vismende.

sakuTari xeliT gadavTxare ekalbardi da balaxi,xelebSi sisxli damdis, magram aravin ar movixmare, mx-olod martod me unda gavwmindo–meTqi, gamoucxade me-zoblebs da yvelam Tavi uxerxublad igrZno, ase upa-tronod mitovebuli deida mariamis saflavis gamo,romelic amisi Rirsi namdvilad ar iyo arc Cemgan daarc mezoblebisagan.

miwa xeliT gavwminde, marmarilos qva da moajirisakuTari mosasxamiT, Semdeg davawyve saflavze vardebi,avanTe ori cali sanTeli da magidaze uxvad gavSalezogi saxlidanwamoRebuli da zogic aq nayidi pur–marili. Tamadad, deida mariamis karis mezobeli, omidandabrunebuli xeibari varTani avirCie, ise aravin wasula,rom deida mariamis Sesandobari ar Seesvas.

yvelafers Tavisi dro aqvs, tirilsac da Sesan-dobarsac, dro mefobs xalxze, dro sibrZnes ar Camor-Ceba, isini erTad iTviseben genialurobis erTsa da igivexeluxlebel sivrces. mciredi dro, romelic istorii-saTvis ar arsebobs, davyaviT deida mariamis sanukvarsasufevelTan da saxlisaken wamovediT, vambob, „sax-lisaken“, magram sadRa maqvs saxli, an ubralod, TavSesa-fari?

gadavwyvite, sastumroSi davdgeT me da deida qeTe-vani, magram mezoblebi gamirisxda da xanumam Seuracxy-ofac ki momayena:

– ratom ar kadrulob, Svilo, CvenTan dadgomas,sisufTaviT da ojaxiSvilobiT, Cven ganayofs, mariamsarafriT ar CamovrCebiT, Tavi sadRa gamovyoT, an rogorgavamarTloT Seni ganzraxva, rom sastumroSi daidobina da CvenTan Rame ar gaaTio? – miTxra Tvalcrem-

204

lianma xanumma da mec veRar vuTxari uari, droebiT missaxlSi damedo bina.

xanums meuRle omSi hyavda daRupuli da imisioTxi mcirewlovani Svili, saTayvanebel burjad edgaaxalgazrda qvrivs mxarSi.

miuxedavad mZime ekonomiuri pirobebisa, xanumma cal–calke oTaxi gamogviyo da me da qeTevans. saxeldax-elod gakeTebul vaxSamzed ramodenime mezobelsac dauZa-xes. gvianobamde gastana vaxSamma, gansakuTrebiT ki xanu-mis sityva momewona, romelmac qalTa wre adRdegrZelaCemi TamadobiT da sityva ase daabolova:

– „Cven, qalebi, yvelani erTi Tixisagan varT gamoZ-erwilni, erTi bedi gvaqvs da erTi saSiSroebis winaSevimyofebiT, amitom erTmaneTi unda gviyvardes, rom CvenineStisagan viRac Cvenzed uaresi ar gamoZerwon, Toremkacobrioba autanel satanjvelSi Cavardeba, jer Cvenvina varT da Cvenzed uaresi vinRa iqnebian? maSin kidaafaseben mamakacebi Cvens Rirsebas. me Sen miyvarxar,meri, gviyvardes erTmaneTi, marTalia, Senzed mokuTvnebu-li oTaxi daiwva, magram es oTaxi, romelSidac axlaimyofebiT, Sens mflobelobaSi gadmomicia da Tu Rmer-Ti gwams, nu dagviviwyebT.

Seisva mravali sadRegrZelo, cota gvyofnis, avCer-CetdiT qalebi da Semdeg avtirdiT, am tirilSi,SeiZleba wamieri iyo, Cven mTeli tkbili maradisobaganvicadeT, vexveodiT erTmaneTs da vtirodiT, aseTiaqalebis warmoSoba, zogi Tavis bednierebas tiris,zogi ubedobas da cremlSi hpovebs sulier simSvi-des.

wigni rom damaweria, dRevandel zeims „qalTa Rre-obas“ davarqmevdi, aseTi tkbili, gemrieli, sixaruliT,mwuxarebiTa da sevdiT savse zeimi arasodes ar ganmic-dia.

205

SemogvaTenda da axla gagvaxsenda rom CvenTvis mos-veneba iyo saWiro.

daviZineT!gamomeRviZa, dRes kviraa, dilis TerTmeti saaTi, deida

qeTevani fexakrefiT dadis oTaxSi, mifrTxildeba, argamomeRviZos, magram, rom SemamCnia momRimari saxiT ga-momeRviZa, TviTonac gamxiarulda da daiZine, Svilo, kar-gad gamoSuSdio, mirCia.

me mainc avdeqi, xanums sauzme gaekeTebina da CemsgamoRviZebas elodeboda.

guSin bevri Rvino davlie, magram Tavs kargad vgrZnobda madianadac visauzme, Semdeg qeTevans xelkavi gam-ovdevi da zRvis sanapiroze wavediT saseirnod, movi-naxule yvela is adgilebi, sadac me da mariams ganmar-toeba gviyvarda, vnaxe lodic, saidanac zRvaSi gadavvar-di da Tavis daxrCoba mindoda, gamaxsenda xaTuna, visTvisacvixrCobdi Tavs da deida mariamis saxe damidga win,vinc daxrCobas gadamarCina.

lodze avbobRdi, Camovjeqi da fiqrma gamitaca, „zRvao,miTxari, rogor movZebno deida mariamis saxl–karisgadamwvavi“, – vekiTxebi zRvas da veCurCulebi sakuTarfiqrebs.

guSin davTveri, gadaviRale mgzavrobiTa da nerviu-lobiT, dRes kargad vazrovneb, gegma unda Sevadgino, Turogor aRmovaCino esoden borotebis Camdeni adamiani.gadavwyvite, „Savi magia“ moviSvelio da deida mariamsSevekiTxo, Tu vin gadauwva saxl–kari, vici, amis ganmeo-reba aRar SemiZlia, SeiZleba movkvde, magram mainc undagavakeTo, Tugind sicocxlis fasad damijdes jalaTisaRmoCena. meore adamianis Tanxleba mainc SeiZlebodes,maSin qeTevans waviyvandi da imedi meqneboda, magram su-lis gamoZaxebis dros, meore adamiani Tu gaxlavs, suliar gamogecxadeba, marto gavakeTeb da qeTevans davubareb,

206

„Tu veRar davbrundi, sasaflaoze meZebos“, – magramdRes Rrubliani dRea, albaT, saRamoc aseTi iqneba davarskvlavebi Tu ar gamoCnda, Cemi gegmac CaifuSeba.

meore variantic maqvs, Tu amaRam cam ar moiwminda,varskvlavebi ar gamoCnda, CadunelTan unda mivide davetyvi, awarmoos gamoZieba, Torem vaRiareb borotmo-qmedebaSi Tanamonawiled da msoflios gavacnob imisavkacobas.

gmadlob, zRvao, brZnuli rCevisaTvis.deida qeTevans Secivnia da me ar mesmis imisi mu-

dara, „saxlSi wavideTo“. bolos, xelisSexebiT gamomiy-vana zRvis fiqrebidan da naomariviT damZimebuli sxeu-liT xelixelCakidebulebi wamovediT.

maRaziebSi gamoviareT da sursaT–sanovagiT datvir-Tulebi davbrundiT xanumis ojaxSi.

vivaxSmeT.RamiT, xSirad gamovdivar gareT da cas Sevyureb, is,

rogorc dRisiT, burusiT aris Semosili, rodesac droSuaRames gadacilda da varskvlavTcvenis imedi damekarga,davweqi im imediT, rom diliT CadunelTan mivide dasaqmis viTareba gavacno.

dilis aTi saaTia, gamomeRviZa, kargad mosvenebuli,janmrTelobas ar vuCivi, Tavs Cinebulad vgrZnob.

avdeqi, visauzme da Cemi ganzraxva qeTevanisTvisacar gamimxelia, me da qeTevani, TiTqos saseirnod gam-ovediT da qalaqis erTaderT mTavar quCas gavuyeviT.vgrZnob, viRac miTvalTvalebs da Cems nakvalevs moyveba,xSirad vixedebi ukan, magram saeWvos veravis vxedav, ardavbrunebulvar, arc gza amirevia vinmesTvis, miTumetes,vici, miTvalTvaleben da pirdapir qalaqis prokura-turis ganyofilebaSi mivedi.

Cadunelis kabinetis win davdeqi, mdivanma vinaobagamomkiTxa. vupasuxe!

207

lodini ar damWirvebia, prokuraturis mTavarma ga-momZiebelma mimiRo, micno, mowiwebiT CamomarTva xeli,zed meambora, janmrTelobis Sesaxeb gamomkiTxa da sa-varZelze mimiTiTa.

wamieri siCume Camovarda, magram Cadunels Cemi sax-elic ar daviwyebia da mkiTxa:

– razed Sewuxebulxar, meri?– saxli, romelic deida mariamma mianderZa da Tqven

Tavis droze Seuracxyofac ki momayeneT anderZis uyura-dRebobisaTvis, damiwves da mainteresebs, Tqven Tu iciTraime am ambis Sesaxeb, an ra zomebia gatarebuli proku-raturis mier?

– ki, vici, deida mariamis saxli, aprilis Sua ricx-vebSi daiwva, Cven iq gavagzavneT gamocdili TanamSrom-lebi da eqspertizis cnobac aqa gvaqvs, rom xanZarieleqtro denma gaaCina, Cven es saxli aRricxvaze gvaqvs,rogorc ubeduri SemTxvevis Sedegad damwvari da dax-marebisaTvis, dazRvevis garda, sxva Tanxebic aris gamoy-ofili.

– Tqven Tu SeamowmeT piradad xanZris warmoSobiskera?

– ara! xom giTxariT, iq Cvens saukeTeso special-istebi gavagzavneT da erTmaneTis sityvas vendobiT, esecrom ar iyos, xelTa gvaqvs eqspertizis daskvna.

– styuis, batono, Tqveni „saukeTeso specialiste-bi“ da Tqveni „eqspertiza“.

– ratom kadrulobT, SeuracxyoT Cveni organosTanamSromlebi? kiTxviTve mipasuxa Cadunelma.

– imitom, rom me TviTon CavWeri boZze saxlSiSemomavali eleqtro deni, fanjrebs gavukeTe rkinisgisosebi da Camovkide rkinis karebebi, Cems mier da-ketili yvela karebebi xeluxlebeli aRmoCnda, saTa-vos karebic ki, mxolod saxlSi Sesasvleli cen-

208

traluri karebi damixvda Riad, romelsac gadaRver-ili aqvs gasaRebis ena da es utyuari faqtia karebisgatexvisa. ase, rom eleqtro deniT xanZris gamowvevagamoricxulia!

– mda! es sainteresoa, Tqven gamomZieblis niWiTyofilxarT dajildoebuli, wavideT, me TviTon Sevamow-meb yovelives da avRZrav sisxlis samarTlis saqmes –Tqva Cadunelma da zeze wamodga. ra Tqma unda mecavdeqi da deida mariamis nasaxlarisaken wavediT. vaCveneboZze CaWrili eleqtro denis gamtari, saxlis yvelakarebi Caketili da Riad datovebuli saxlSi Sesasv-leli saketiT da enagaRunuli karebi.

marTlac, gancvifrebaSi movida Caduneli Tavisi Tan-amSromlebis uyuradRebobiT da aRmiTqva: ramdenime dReSiCemTan yuriT moiyvanda borotmoqmeds.

damSvidebuli gavedi xanumis saxlSi da CemTvisgankuTvnil oTaxSi Sevedi, xanumi saxlSi ar aris, „al-bad maRaziaSi an bazarSi wavida“ – gavifiqre da mismolodinSi me da qeTevanma saubari daviwyeT:

– Svilo – meubneba qeTevani – vxedav, marTlac,Zlier gyvarebia mariami, magram xom ar ajobebda, Tavidagenebebia am ZiebisaTvis?

– romeli ZiebisaTvis, deida qeTevan? – gavikvirve.– romeli da romelsac saZireSi miyvebi, daamtkices,

„xanZari eleqtro denma warmoSvao“ da Sen raRa ginda,Tu es marTla borotmoqmedis Cadenilia, Sen rogorggonia, Seni Tavidan mocileba gauWirdebaT?

– ver gamigia, deida qeTevan, me mifrTxildebiT, TusimarTles emalebiT?

– Sen gifrTxildebi, Svilo, raRac cuds migrZnobsguli da mkvlelis xelSi ar aRmoCnde, Torem ar dagin-doben, Sens cud ambavs ver avitan da kide ori ojaxigacivdeba.

209

– nu dardob, me sikvdili ar mekareba, gana pirve-lad mivCerebivar mas TvalebSi? verafers ver damakle-ben, me jer Svili unda aRvzardo, ase aqvs deida mariamsCemzed nawinaswarmetyvelebi.

– RmerTma inebos! – miTxra qeTevanma da kidevundoda raRac eTqva, magram Cvens oTaxSi xanumi Semovi-da, gagviRima da Tavazianad Cajda savarjelSi, magarmmiuxedavad naZaladevi simSvidisa, aforiaqeba mainc Se-vatyve.

xanumi CvenTan saubarSi CaerTo, romelic Ziri-Tadad deida mariamis yofa–cxovrebas exeboda. xanummaqeba–didebiT moigona mariami da CemTan bodiSimoiTxova, saflavis uyuradRebobisaTvis, aRmiTqva, romaseTi ram arasodes aRar ganmeordeba, yovelTvisdasufTavebuli da ia–vardebiT mofenili iqneba imisiwminda sasufeveli. ra Tqma unda, madloba gadavuxadeyuradRebisaTvis da tkbilad movigone am sanukvariadamianis Cemdami pativiscema, atirda xanumi, avtirdiTCvenc.

kidev didxans visaubreT, Ramis TerTmeti saaTia,xanumi vaxSamis Tadarigs Seudga da sul mokle droSigaawyo magida sami adamianisaTvis.

migvi patiJa.drosTan Sesabamisad, magidaze uxvad aris saWmel–

sanovage, grafiniT wvenebi da doqiT Rvino, Cvenc Tav-patiJi ar dagviwyia da magidas mivujeqiT, vivaxSmeT,xanumma sakuTari xeliT agvivso Wiqebi alisferi Rvin-iT, deida mariamis Sesandobari Tqva da sasmisi pirvel-ma dacala, mec aviRe Wiqa, Sesandobari vTqvi, magram esra unda iyos? Wiqis fskerze TeTri naleqi SevamCnie, –Tu prke aris, Rvinos Tavze unda hqondes moyenebuli,Tu ara da ra unda iyos es? – gavifiqre CemTvis daWiqa isev–ise magidaze davdgi, purs gadavwvdi, rom puris

210

natexi RvinoSi damesvelebina, qristianuli zne–CveulebismixedviT, micvalebulis sulis mosagoneblad, viTom SemTx-veviT, RviniT savse Wiqas mklavi gavkari da wavaqcie, imwamsve zeze avdeqi, bodiSi moviTxove, tilo movitane damagida gavasufTave. aRar davmjdarvar, kidev erTxelmovixade bodiSi xanumis winaSe da dasaZineblad gam-ovedi Cems oTaxSi, qeTevanic gamomyva, davweqi Tu ara,udardeli adamianiviT myisve CameZina.

mamlis yivilma gamomaRviZa, albaT, sami saaTia, vnaxesaaTi da marTlac TxuTmeti wuTi aklia sams, kidevsami saaTi da gaTendeba, minda daviZino, magram aRarmeZineba, daTvla daviwye, ase vici xolme, rodesac Ziligamitydeba, asamdis rom davTvli, aucileblad dameZineba,magram ormocdaaTic ar maqvs daTvlili, karebis saxe-lurma daiwia, cudis molodinSi sabani gadaviZvre danaxtomisaTvis movemzade, oTaxSi sinaTle CairTo daSavi moCveneba Semovida, mas tansacmeli Savi ecva, niRa-bic Savi hqonda, xelTaTmanebic, cal xelSi fexze Sey-enebuli nagani eWira, romlis morgvidanac Semzaravadicqireboda Svidi tyvia, meoreSi ki alisferi RviniTsavse Wiqa.

moCvenebam rodesac daminaxa, ar meZina, wynarad, ma-gram Zalad gaboxebuli, akankalebuli xmiT miTxra, avmd-gariyavi/ – es mamakacis xma ar unda iyos – gavifiqreda imis brZanebas davemorCile, moCvenebam RviniT savseWiqa magidaze dadga, TviTon ukan daiwia, naganis lulagamiswora da mibrZana, Rvino damelia.

– es mkvleli ar unda iyos – gavifiqre me, TrTis,xma ukankalebs, axla ufro emCneva, rom qalia, unda gaiTa-maSos mamakacis roli, magram ar gamoudis, nagani axlaorive xeliT uWiravs da ise qanaobs imisi lula, dar-wmunebuli var, tyvias ver momaxvedrebs da kinaRam game-cina, am „ZaliT mkvlelis“ saqcielze.

211

me mainc davemorCile imis brZanebas da RviniT savseWiqa xelSi aviRe, am dros qeTevanis xma gavigone – „ardailio“ – moCvenebam naganis lula qeTevanisaken Semo-abruna da raRac undoda eTqva, magram imisi moZraobaCemTvis sakmarisi aRmoCnda, haerSi salta movxaze daorive fexi ise Zlierad davartyi moCvenebas mkerdSi,rom jer kedels mienarcxa; Semdeg gulSewuxebuli iatakzegaiTxlaSa, myisve mivvardi, xelebi Cemive TavsafriT ukangavukari, qeTevanic adga Cems mosaxmareblad, TumcamoCvenebas winaaRmdegoba ar gauwevia da qeTevanis mox-mareba imis asaRebad da savarZleSi Casadebad damWirda.moCveneba savarZelSi CavsviT da qeTevans vuTxari, wyaliSemoetana grZnobaze mosayvanad, me ki niRabi CamovxsenigulSewuxebul moCvenebas. saxeSi wyali Sevasxi da yba-Si movulawune, Tvalebi gaaxila, SekrTa!

– es Sena xar, xanum? – gakvirveba ver davfare damarTla alali guliT SevekiTxe. me xanumi gaSterebu-li momCerebia, arafers ambobs, rogorc Cans, jer kidevver gamorkveula, rac moxda.

vadrove.tirili daiwyo.me nagani aviRe, frTxilad davuSvi sasxleti da

magidaze davdevi, xanumis tirilisaTvis xeli ar SemiS-lia, tansacmlis Cacma daviwye, rodesac SevamCnie, xanumicremlma sagrZnoblad daawynara, SevekiTxe:

– xanum, Sen mkvleli ara xar, vin agiZula, mogekali?xanumi gaCumebuli arafers ar ambobs da me iZule-

buli gavxdi, kiTxva gamemorebia:– xanum, me Sen miyvarxar, CemTvis TavSesafari mogi-

cia da SenTan puri miWamia, gulaxdilad momiyevi yve-lafers da sityvas gaZlev, yvelafers gapatieb, Tu araaxlave Sevatyobineb Cadunels da prokuratura ZaliTgaTqmevinebs, icode, kanonma Sebraleba ar icis, Sen kan-

212

toraSi gikraven Tavs da Sens Svilebs sabavSvo saxlSi,romlebic verasodes ver moicileben Sens mier mocxe-bul sircxvils da Sen TviTon warmoidgine, ra moxdebaSemdeg.

xanumma isev tirili daiwyo da amoislokina:– nu damRupav, Semibrale!– geficebi deida mariamis suls, dagifarav Tu

gulaxdilad momiyvebi yovelives, miTxari, vin mogagzavnaCems mosaklavad?

– alioSa arZinbam!– risTvis?– „Sen rodesac mariamis saxlis dawvis Zieba dai-

wye da swor kvals daadeqi, SegveSinda!– ratom dawviT saxli?– gavZarcveT da Zarcvis kvali rom dagvefara, cecx-

li moukida, bevri vexvewe magram ar damijera, arc gaZ-arcva ar mindoda mariamis saxlis, magram SemomiCnda daSemacdina!

– vin aris es alioSa arZinba, Seni sayvarelia?xanumi gaCumda, TiTqos ver gaigona Cemi SekiTxva da

iZulebuli gavxdi, gamemorebina kiTxva cota mkacrad.– qali xar da gamigeb, – mipasuxa man – is proku-

raturaSi muSaobs, rigiTi gamomZiebelia, SemomiCnda daraRai erTjer wamovege ankesze, Tavis daxsna veRar Sev-Zeli, brma iaraRad miyenebs. pirvelad miWirda da spe-kulaciaze daveTanxme, qali xar, gamigeb, SenTvis odesmeSvils puri mouTxovia? Tavis sikvdils gadawyvitav,rom imis Txovna ver daakmayofilo, mec bevrjer gadami-wyvetia, Tavi momekla, magram, warmovidgine, bavSvebi mT-lad upatronod darCebodnen...

is laparakobda, me aRar mesmoda imisi saubari, Tval-win Cemi xaTuna warmomidga, xelgamowvdili purs mTx-ovda, guli sevdiT amevso da Tvalebi cremliT, qeTevans

213

vuTxari, xelebi gaexsna xanumisaTvis, orivem gakvirve-biT Semomxeda, magram Txovna mainc Semisrules. xanumi,rogorc ijda savarZelSi, ar ganZreula, Txroba gaagr-Zela:

– deida mariamis saxli rogor unda gameZarcva dadamewva, magis ezoSi var gazrdili, mariamis ZuZu mi-wovia, arami iyos Cemzed imisi amagi.

laparakobda xanumi da cremlebi Rapa–RupiT Camou-dioda da savse mkerds usvelebda, vercerTi mamakaciver gauZlebda imisi cremlis sevdas, magram me qali varda brwyinvaled vici, qalis cremlis gavlena, amitom arvawynareb, itiros da cremliT mainc moinanios Cadenilicodva.

– giyvars? viRac aris is alioSa. – vekiTxebi me.– mezizReba! – mpasuxobs is da agrZelebs saubars:– matyobs, rom mezizReba da vici, male momicilebs,

gasul wels erTi CemisTana ise „sufTad“ moiSora, romimisaTvis eWvis TvaliTac aravis Seuxedavs. zRvam gamoriyaimisi gvami da gamoZieba TviTon awarmoa, ise rogorcmariamis saxlis xanZarze...

rogor moxda pirvelad, es momiyevi da Semdeg moyevidanarCens, rom guli sevdisagan gaanTavisuflo.

– SemomiCnda, mitovebuli saxlia, amdeni xnis macx-ovrebels rogor araferi eqnebao, winaaRmdegoba gavu-wie, momkali da mag saqmes ar Caviden–meTqi, mcema, maincar SevuSindi, momkali da mainc ara–meTqi! – vuTxari.

gabrazda, ra danaSaulebic erTad Cagvidenia, yvelawamomZaxa, TmaSi xeli wamavlo da prokuraturaSi way-vana damipira, „Senc dagasaxeleb“–meTqi vuTxari, gaecina„vin dagijerebso“ miTxra, saxlSi Semomabruna, gamaSiS-vla, mcema, Semdeg, ZuZuze dana damartya da sisxli gamom-wova, me tkivilisagan grZnoba davkare, is ki mxecurJins iklavda.

214

gadavwyvite, Tavi momekla, magram ganzraxvas mimixv-da da tkbili sityviT scada Cemi daurveba, vicodi,kidev ganmeordeboda msgavsi scenari, amitom ar mindodaCemi gadawyvetilebisaTvis meRalatna. didi gaiZvera vinmeaarZinba, iseT xerxs mimarTa, romelsac iSviaTad moi-gonebs adamiani, atirebuli bavSvebi Semomigzavna oTaxSi,me siSiSvles ver vifaravdi, isini mexveodnen da mkoc-nidnen, tirodnen isinic, vtirodi mec da sircxviliTviwvodi...

bolos da bolos, gavuxdi Tanaxma, gagveZarcva mar-iamis saxli, 12 aprils satvirTo avtomanqaniT momak-iTxa. avtomobils nomrebi ar hqonda, saWesTan ki Tvi-Ton ijda, karebi ZalayiniT gatexa da daviwyeT Zarcva,rac ki SeiZleboda gayiduliyo, yvelaferi gamovitaneT,oTxjer gavavseT es amxela avtomobili, oTxjer waiRosadRac, me SekiTxvac ki ver gavubede, Tu sad mihqondaes nivTebi, rogorc Cans, sadRac axloSi xelis damcle-li hyavda, radgan Cqara brundeboda xolme.

rodesac yvelaferi movamTavreT – „WkuiT iyavio“miTxra da saxlSi gamomistumra, fanjridan mivCerebodi,Tu rogor gamoiRo avtomanqanidan benziniT savse ba-loni da mariamis saxlSi Sevida, male gamovida, avtomo-bilSi Cajda da gauCinarda, mariamis saxlSi ki cecxlmaifeTqa da naxevar saaTSi ferflad iqca yoveli.

– ratom daWirda es, ase gaekeTebia?– Zarcvis kvalis dasafaravad, es pirveli SemTxveva

ar iyo misi. mravaljer aqvs es xerxi gamoyenebuli dagaumarTla kidec. meore dRes TviTon movida mariamissaxlSi, xanZris warmoSobis mizezis dasadgenad, saxlsSemouara da Tavs aqnevda, TiTqos didad damwuxrebuliWirisufali yofiliyos, imis Semdeg prokuraturiseqspertiza movida da rogorc alioSam ukarnaxa, imaT-mac ise Caiweres...

215

– Cemi mokvla ratom ganizraxeT?– guSin ukan gamogyolia da Cadunelis kabinetSi

rom Sesulxar, daunaxavs, didi gaiZvera vinmea, mixvda, Senrom xanZris saqmis gamoZiebas iwyebdi da Seni Tavidanmocileba ganizraxa, guSin saRamos, rom Semagvianda, mas-Tan viyavi, sawamlavi gamomatana, ar vici, ra saxelmwode-bis aris „Cqara moqmediao“, miTxra da damariga, Turogor unda damelevinebia SenTvis, Tu ar dalevdi dawinaaRmdegobas gamiwevdi, iaraRis muqaris qveS, ZaliTunda damelevinebina. am ambis Sesaxeb danarCeni Senckargad ici, Tu ra moxda, sxva iqneb arc ki gaintereseb-des, Tu rogor movxvdi magis gavlenis qveS, magram memainc mogiyvebi:

– ara, ar minda, eg dampali guli momaval sayvarelsgadauSale, axla ki, Tu sicocxle ginda, bavSvebi upa-tronod ar dagrCes da Sen cixeSi ar CaZaRlde, isemoiqeci, rogorc dagarigeb:

– yvelafers gavakeTeb, rogorc damarigeb, mxoloderT SekiTxvaze gameci swori pasuxi:

– me rogor gamomTiSe, Sen gipnozs flob?– ho! swored mimixvdi, magram mec maqvs erTi Se-

kiTxva:– Sen SegeZlo CemTvis tyvia gesrola?– ara! me aravin ar momiklavs da arc arasodes ar

gamisvria tyvia revolveridan!– maSinebdi?– ase viyavi daprogramebuli, mxolod sawamlaviT

unda momkvdariyavi, gamoZiebas ki TviTon awarmoebdaSemdeg alioSa da yvelam Tavisi saqme icis, albaT, gu-lis sisustes miawerda yvelafers.

– gaqvs kidev is sawamlavi, romelic arZinbam Cemsmosaklavad gamogatana?

– ki, maqvs!

216

– momitane!xanuma wamodga da iseTi neli nabijiT gavida oTaxi-

dan, TiTqos ar sjeroda, rom Tavisufali gavuSvi.TeTri fxvnili Semomitana, davxede Tu ara, maSinve

vicani „kaliumis cianiti“. es imdenia, Sav zRvas eyofaTevzebis gasawyvetad.

Wiqa aviRe da ise gavakeTe, rogorc erT dros aSbasmoeRo bolo, Semdeg xanuma gverdiT movisvi da darigebadavuwye:

– is Seni alioSa, SenTan dRes aucileblad mova,rom gaigos, Tu ra bedi mewvia da samZimari giTxras, raTqma unda, gaukvirdeba cocxals rom daminaxavs da Senmkacrad dagiwyebs laparaks, Sen uTxari: rom ar Segi-Zlia aseTi ram gaakeTo, radgan jer aravin mogiklavsda ver SeZleb adamianis mokvlas, is ganawyenebuli getyvis,rom magida gaawyo da TviTon dagalevinebs sawamlavs,Sen daeTanxme da magida gaawyve, mxolod ar Segecvalosda es Wiqa mas daudgi win, Seavse Wiqebi da danarCeniCemze iyo.

– Sen me aRar gamTqvam?– bavSvebi mecodeba, Torem SenisTana Zukna dasando-

bi ar aris, ar gagTqvam da mag Wirsac Camoicileb, mx-olod Cemi saxeli ar daiviwyo, patiosnebas daubrundi,umjobesia bavSvebs moSivdes, vinem „bozis Svili“ dauZa-xos vinmem.

– me Sen axal sicocxles maziareb da Senze mlocve-li viqnebi mudam!

– bozis locva rom RmerTma isminos, cidan mamaka-cebi Camocvivdebian! – vuTxari da zeze wamovdeqi, imisniSnad, rom TviTonac amdgariyo da saqmisaTvis miexeda.

kmayofili var amaRamdeli RamiT, Tumca, vin icis,dRevandeli dRe rogor damTavrdeba...

gaTenda...

217

dila burusiania, guSindeliviT gauTenebeli, aseTamindSi Zilia kargi, samudamo ki ara, rogorc mipirebd-nen, droebiTi, oriode saaTis Semdeg rom gamogeRviZeba,gaazmoreb da adgoma dagezareba, ai, aseTi. xanumi oTaxi-dan gavida, vin icis, ras fiqrobs, bozis ndoba ar Sei-Zleba, mowamluli Wiqa aviRe, gverdze SeumCneveli Saviwertili gavukeTe da Tavis adgilze davdgi...

qeTevani momCrebia da gaognebulia Cemi moqmedebiT,vatyob, „bavSvi aRar vgonivar“, albaT, aseT rames Tvi-Tonac ver moifiqrebda, magarm mainc misayvedura:

– ar unda gepatiebia, maseTebi Rirsia marTlmsaju-lebis winaSe agon pasuxi!

– CaTreulia, nanobs, gamoswordeba! – vupasuxe daqeTevans naZaladevad gavuRime.

– kargi humanurobaa Senma mzem, RmerTis gangebamgadagarCina SemTxveviT, Torem axla Tmis glejaSi viqne-bi Sens cxedarTan.

– ra vqna, sxvagvarad ar SemiZlia, deida qeTevan,SeiZleba zogierTs deida mariamis saflavze dasobilijvari mimatebis niSani hgonia. me ki guls miklavsimisi naxva ki ara, mogonebac ki. marTlmsajulebas romarZinba gadavce, cixidan ufro daxvewili borotmoqme-di daubrundeba sazogadoebas da xalxs metad gaam-warebs, imisi adgili iq aris, sadac gagzavnas vupireb,Tu RmerTma gadmomxeda da CemiT ar Secvala imisi bedi...

– im Tanamosaqmeebs ras upireb, vinc alioSasTanTanamSromlobda, isini xom Zveleburad inavardeben Ta-vianT Wkuaze?

– eg saqme me ar mexeba, saxelmwifom miliciis or-gano Camoayaliba imaT dasaWerad!

– Sen ici Tu ara, arZinbas sikdviliT xels uSlimarTlmsajulebas, uzarmazari bandituri bandis aRmoCe-naSi?

218

– xels ki ar vuSli, vexmarebi, sanam bandas arZinbahyavs mfarveli da es ukanaskneli prokuraturis ga-momZiebelia, maT bandas veravin aRmoaCens.

– iaraRi aqa gvaqvs, davapatimroT da CadunelsgadavceT!

– Tavs daiZvrens, imisi banda am ojaxs dResve gaa-nadgurebs, rom mowmeebi mospon!

– Sen ise ambob, rom gamosavali ar yofila!– aris erTaderTi, Cems mier arCeuli gza.dRe isev–ise nisliania, gauTenebeli, saaTiT Tu

gaigebs adamiani dros, Torem SuadRisas saRamos mwuxriCamowolila da damwuxrebulia adamianis gulic.

dRis TerTmeti saaTia, WiSkari gaiRo da ezoSisami mamakaci daukiTxavad Semovida, erT–erTma, romel-sac im pirTan SedarebiT Casisxlianebuli Tvalebi hqondada civi gamoxedva, Cems danaxavaze kbilebi gaakraWuna,„albad es aris arZinba“, gavifiqre CemTvis da TiTqosyuradReba ar mimiqcevia, deida qeTevanTan saubari gav-agrZele, ise ki, yovel mis moZraobas mxedvelobidan arvuSveb, mklavze mosasxami maqvs gadakidebuli da xelSifexze SemarTuli nagani miWiravs. ise, rom iaraRs mo-sasxami fravs da veravin ver ifiqrebs, rom am uwyinararsebas tyviis gasrola SeuZlia, sinamdvileSi ki xanu-masaviT srulebiTac ar amikankaldeba xeli.

venacvale RmerTis Zlierebas, zustad Cemi CanafiqriTmimdinareobs procesi.

arZinbam calke oTaxSi Caketa xanuma da vin icis, iqra moiTaTbires, mxolod rodesac ezoSi gamovida, yve-las gasagonad daiZaxa:

– xanum, erTi Seneburad datrialdi da sauzmegagvimzade!

– axlave! – samzareulodan gamoepasuxa xanuma. samza-reuloSi Sevedi da xanumas gadavxede, imanac SemomanaTa

219

mzera, romelSidac amovikiTxe: „yvelaferi Seneburadmimdinareobso“, – Semdeg TvaliT maniSna Wiqa, romelSi-dac TeTri kristalebi SevniSne, mivxvdi, es Wiqa CemTvisiyo gankuTvnili.

ezoSi gamovedi, arZinba mousvenrad daabijebs, xSir-ad isvams xels revolverzed, etyoba, raRac cudi aqvsCafiqrebuli, magram mec gasworebuli maqvs maszed naga-nis samizne.

sul mokle droSi xanumam magida gaawyo da yvelanimagidasTan migvipatiJa, mrgval magidas SemovusxediT, memosasxami mklavidan moviZvre da naganiani xeli magidisqveS davmale, arZinba Cems pirdapir dajda, „es kargia –gavifiqre me“ – rogorc vzivar, ase rom vesrolo tyvia,mucelSi moxvTeba“.

saukeTeso xoragiT savsea magida, RviniT savse oridoqi dgas, magram magidaze arc erTi Wiqa ara Cans daarZinbam xmamaRla daiZaxa – „qalo, Wiqebi“ – im wamsvexanumma Wiqebi Semoitana da bodiSi moiTxova uyura-dRebobisaTvis, magidas Tvali movavle, Cems win TeTrkristalebian Wiqa dgas, arZinbas win ki Cems mier daR-dasmuli Wiqa. „asec xom xdeba, monadire, kurdRelsxafangs rom daugebs da Sig TviTon ebmeba?“ gavifiqrge,„albaT kurdRelia monadireze metad frTxili“.

Wiqebi sakuTari xeliT Seavso arZinbam da zezewamodga, albaT, Tamadoba TviTon ikisra aurCevlad, iszeze wamoimarTa, mec naganis lulas Sevucvale mima-rTuleba imis mkerdisaken.

arZinba Relavs, ver gaugeb, ras laparakobs, mxolodes ki daxvewili qarTuliT Tqva: „es sadRegrZelo yve-lam dacaloso“ da sulmouTqmelad gadakra Rvino, ma-gram Wiqa bolomdis manac ver dacala, sasmisi xelidangauvarda, yelze orive xeli waivlo, Tvalebi gadmokark-la da zurgisaken gadavarda. Seiqmna wivil–kivili, arZ-

220

inbasTan mosulma megobrebma xelovnuri sunTqva Cau-tares, magram alioSas gvami TandaTan civdeba.

me areulobiT visargeble, naganis sasxleti SeumC-nevlad davuSvi, Wiqa, romeliTac arZinbam dalia, Sevcvaleda Cemi Wiqa Cems saZinebel oTaxSi gadavmale. gamovedi,xanumasTan erTad iseTi tirili movrTe, rom arZinbasZmakacebma TviTon damiwyes damSvideba. movida saswrafodaxmarebis avtomanqana, eqimma miirbina taxtze dasveneb-ul gvamTan, magram xelic ar uxlia, ukan civad Semotri-alda. TiTqos arZinbas sikvdilSi, eqimma daarwmunaoezoSi Segrovilixalxi, axla ufro mondomebiT morTeskivili.

movida arZinbas meulRec, is ar tiroda, gvams mi-uaxlovda, – „xvadago ra gindoda aq?“ – uTxra micvale-buls da wavida, saswrafo daxmarebis avtomanqaniT. mo-tanil sakaceze daawvines arZinbas gvami da oTxma kacmaxeliT waiRes, imisi meuRlis ukan.

Cven gavacileT micvalebuli, Sors ar nacxovreba,daviTvale, meTormete saxlia xanumas saxlidan, micvale-buli sadarbazo oTaxSi Seitanes da taxtze daasvenes.vai am gulis brali, yvelafers guls abraleben, arZinbassikvdilic guls daabrales, „gulma uRalata“, amtki-cebdnen imisi megobrebi da yvela igives imeorebda.

cota xans gavCerdiT ezoSi, rogorc Sehferis sam-Zimarze misul adamians da Semdeg me da qeTevani, xeli–xel Cakidebulebi, cremliT TvalebamowiTlebulni daZalze kmayofilebi xanumas saxlisaken wamovediT. xanu-mic, aseve rogorc Cven, TvalebamowiTlebuli da Zalzedkmayofili dagvixvda, TvalebiT velaparakebiT erTi–meores da yvelafers vgebulobT.

saZinebel oTaxSi Sevedi, mowamluli Wiqebi gamovi-tane da onkanTan davrecxe, Semdeg xanums davuZaxe danagani miveci.

221

– sadRac gadaagde, ojaxSi adamianis momakvdinebe-li saSualebani, netavi, rad ginda? – vuTxari me dadarigeba advuwye:

– biWebi gezrdeba, oTxi celqi da mousvenari bavS-vi, sawamlavisa da cecxlmsroli iaraRis Senaxva ojax-Si rogor SeiZleba? Tu sadme sawamlavis ferfli dagr-Cenia iq Cayare, sadac Wiqebi davrecxe da wyals gaatane,Tu ar ginda, didi ubedurebis mowme gaxde!

xanumma sityvis Semoubruneblad gamoitana qaRaldSiSexveuli, sawamlavi, avzSi Cayara da onkani mouSva, naganiki tiloSi Seaxvia, sabargulSi Senaxa da – „saRamoszRvaSi gadavagdebo“ miTxra.

me wasvla movimizeze da qeTevans im dros vuTxari,„moemzade unda wavideT–meTqi“, rom xanumsac gaegona,xanumi saZinebel oTaxSi Sevida, sawolze daemxo daatirda, mivedi, movefere da tirilis mizezi gamovkiTxe,Cemi alersiT gaTamamda, cremlianiT Tvalebi SemomanaTada mudariT miTxra:

– nu waxval cotaxans, Zalian mimZims martod dar-Cena, me xom Cemi cxovreba adamianTa siyvarulSi gami-tarebia, dRes ki kacis mkvleli gavxdi.

– Sen kacs da adamians eZaxi, visac mZvinvare mxeczemeti ziani moaqvs sazogadoebisaTvis? ara! isini adami-anis niRabs atareben, gulSi ki Cirqi da balRami uduRs,ar icis kacma, sad da rodis gadmoanTxeven, rom dawamlonmSvidobiani mosaxleoba. ase rom, gulTan nu miitan magmkvlelobas, Tumca, Sen ra SuaSi xar, Tavisi xeliTdaisxa Rvino.

– mainc meSinia, rom gamigon?– Seni ena aris Seni saidumlos Semnaxvelica da

gamJRavnebelic, sxvis boqloms SeiZleba gasaRebi moar-go da gaaRo, magram sxvisi enis gasaRebi jer aravisgamougonia, nu geSinia, borotmoqmedebas gacilebiT meti

222

mfarveli hyavs, vidre kacTmoyvareobas, mTavaria, damS-vidde da Tavi ise moaCvene mosaxleobas, TiTqos Citicar agfrenia.

– Tu ar mimatoveb, yovelive zRvas gadavlaxav dadavmSviddebi, Tu ara, ar vici, SeiZleba TviTmkvlelobiTdavasrulo Cemi sicocxle.

– Seni veraferi gamigia, guSin mklavdi, dRes kiuCemod arseboba ar SegiZlia.

– sworia, Turme, sakmarisi yofila, adamians, ra-modenime saaTSi aexilos Tvalebi da keTili boroti-sagan gaarCios, me Sengan marto sicocxliT ki ar vardavalebuli, cxovrebiTac, swored Senma humanurma mopy-robam amixila Tvalebi, gamerCia ori sagani, TeTri daSavi, dReidan, Tu vicxovreb, ra Tqma unda, vicxovrebpatiosani gziT, es Seni damsaxureba iqneba.

– kargi, aTi dRe davisveneb zRvaze da Seni manugeSe-beli viqnebi, Semdeg waval da vecdebi, yovel weliwadsmoginaxulo, mxolod erTi saTxovari maqvs, nu miatovebdeida mariamis saflavs, xSirad moinaxule da gawmindexolme.

– me Senzed metad unda vzrunavde mag sakiTxze daSexseneba ar unda mWirdebodes, magram yovelTvis areuliaim adamianis cxovreba, romelic sxvisi gavlenis qveSimyofeba, dReidan Tavisufali var, erTjer mkvdari dacxovrebas dabrunebuli, meored aRar movkvdebi, aRaraf-ris aRar meSinia da sityvas gaZlev, sakuTari WkuiTgavuZRve cxovrebas: rac Seexeba Cems avxorcobas, veR-aravin gaigonebs, sakuTari xeliT daviWri da davisaxi-Creb sxeuls, mamakacs ki ar davnebdebi. Sen qali xar dagamigeb, alerss miCveuli qali iSviaTad iokebs abobo-qrebul vnebas, romelic adamianis uricxv vnebaTa Sorisyvelaze naklebad aris cnobili, Tumca ar arsebobsufro mZafri da ukeTesi vneba, gancxromaSi Cveni suli

223

xarbad isrutavs idumal sitkbos, romlis gulisTvisacyvelaze vnebian survilebsa da mtkice zraxvebsac kiviviwyeb xolme. es dafaruli grZnoba me dReidan borot-moqmedebad mimaCnia, aba, sxva ra vuwodoT mas, qals kanon-ieri meuRle waarTva, lamazi xar da imitom gepatieba?es xom imis ganZia? maSin raRad vZraxavT im mZarcvels,romelic Ronieria, gcems, gawamebs da garTmevs sagan-Zurs? aseTi enawyliani da moazrovne srulebiTac armegona xanumi, magram adamians erTi danaxviT ras icnob,SezRuduli, magram saRad moazrovne goneba, romelicsxvisi gavlenis qveS imyofeba, mudam uCinaria, rodesac„monobisagan“ Tavisufldeba, yvela ukvirs mWevrmetyvelebaim gonebisa, romelsac arasodes gonivruli azri arwamocdenia. es aris adamianis sulieri damoneba, romel-ic gacilebiT uaresia fizikur damonebaze.

mona yovelTvis cdilobs borkili daamsxvrios daTavi daixsnas monaTmflobelis batonobisagan, radgansulierad ar aris damonebuli da saRad azrovnebs,magram sulierad damonebuli adamiani gonebadaxSulia,imisi naTqvami brZnuli sityvac ki yovelTvis sicilsiwvevs imaze, visi gavlenis qveSac imyofeba, amitomyovelTvis brZnuli azric ki mcdari hgonia da ara-sodes ar cdilobs monobisagan ganTavisuflebas, rad-gan darwmunebulia, rom is arasworad msjelobs.

1946 weli, 11 ivlisi, (xuTSabaTi)

Tormeti dRea, rac gagraSi vimyofebi, yovel dRedeida mariamis sasaflaoze daviarebodi, CemTan erTaddadiodnen qeTevani da xanumi, moviare zRvispireTi, veal-ersebi adre naxul yvela adgils, met dros zRvaze dadeida mariamis gadamwvar saxl–karmidamoSi vatareb, vzi-var cacxvis Ziras dadgmul xis savarZelSi, romelSi-

224

dac mariams dasveneba uyvarda da vocnebob. qeTevanimudam Cems gverdiT aris, magram ver iqna da ver gavaxde-vine zRvaze kaba.

– ibanave, deida qeTevan – vexvewebi, magram is gakvirve-buli TvalebiT momCerebia da mpasuxobs:

– sad vibanavo, gogo, amodena „laxanka“ Cems dReSiar minaxavs da vin icis, kidev Sig ramdeni uwminduribanaobs, magaT nabanavebSi Cavwve me?

– gaixade mainc, mzis sxivi mogxvdeba!– verc gavixdi, is mzis sxivi rom momxvdes, romel-

ic Sen mogxvda, xom moviwamlebi? – siciliT meubnebaqeTevani da ar ixdis.

dRes saRamos matareblis sadugrze wavediT, xanumigvacilebs, wasvlas vapirebT, SeviZineT kupirovani vago-nis ori bileTi, gamovemSvidobeT Tvalebcremlian xanums,aRuTqviT kidev movinaxulebdiT da vagonSi SevediT.

kargad vimgzavreT, SevegebeT da Semogvegeba mSobli-uri kera, vkocni mSoblebis suraTs da ase mgonia, isin-ic mkocnian, xaTunas suraTi mainc mqondes, rom mSoblebTanerTad isic movisiyvarulo.

ori kviris mitovebuli saxli mtvers daufaravs,mainc saidan Cndeba fanjreb da kareb dagmanul saxlSiamdeni mtveri? saqme gamiCnda, daviwye dasufTaveba daqeTevanTan erTad Cavebi cxovrebis ferxulSi.

ase gavida dro pirvel agvistomdis, dRes pirveliagvistoa, xuTSbaTi da qeTevans veubnebi:

– samSabaTi mTeli dRea, unda wavide raionSi, sadacganawilebuli var da deida qeTevan, Senc xom ar wamox-vidodi?

– me aravis arsad ar gaunawilebivar, Tu RmerTigwams, damayene Cems saxlSi, Torem Sen sadRac damkargav,Raribi var, Svilo, fuli ar gamaCnia, transportiT romukan davbrunde, fexiT siaruli ar SemiZlia, arc geografia

225

vici kargad da sadRac CavZaRldebi gzaze! – moxdenilisiciliT meubneba qeTevani da CemTan wamosvlas siam-ovnebiT damTanxmda.

dRdeidan SevudeqiT mgzavrobis Tadarigs, rac arunda iyos, ucxo qalaqSi mivdivarT, sadac keTil–naTesavi ar gagvaCnia da meti sifrTxile gvmarTebs.marTalia, gagrac ucxo iyo CvenTvis, magram iq deidamariamis saflavi gvelodeboda, romelic as cudcocxal naTesavs jobda, mariamis damsaxureba iyo,mTeli quCis mosaxleoba ukan rom gamomyva da pativirom veci imis saflavs, imitom Semiyvares mec, iq ki,sadRac CixSi migdebuli qalaqia, vin melodeba da viscxela CemTvis?

matareblis sadgurze wavedi, ori bileTi viyideeqvsi agvistosaTvis. Cavawyve CemodanSi Cemi avladideb-is mcire nawili da movemzade, matarebeli saRamos aTsaaTze gadis, moskovis droiT, Cveni qalaqidan. samSaba-Tis saRamoc male movida, me da qeTevani bileTze naCvenebadgilze wamovweqiT, marTlac, axlos yofila Cems mierarCeuli qalaqi, yovelgvari dabrkolebis gareSe, dil-iT adgilze viyaviT. pirveli sastumro movZebne, oridRiT aviRe orsawoliani oTaxi da davbinavdiT. cotadavisveneT, Sxapi miviReT da Semdeg ganaTlebis ganyo-fileba vikiTxe. mimaswavles.

ganaTlebis ganyofilebis gamge, TmaSevercxlili, war-mosadegi mamakaci farTo sawer magidas mijdomoda dagamalebiT raRacas werda. Cems Sesvlaze arc Semoux-davs da arc wera Seuwyvetia, „mobrZandi, dabrZandio“ –Tqva da marcxena xeli savarZelisaken gaiSvira.

Cavjeqi savarZelSi da davelode, rodis ganTavisu-fldeboda, didi xnis lodini ar damWirvebia, rogorcCans raRac azri hqonda dasamTavrebeli, dawera Tu ara,gakvirvebiT Semomxeda:

226

– ra gnebavs, axalgazrda? – Tavazianad SemekiTxa is.– TqvenTan var gamogzavnili, batono! – mivuge da

magidaze davudevi sagzuri diplomTan erTad.– if! – gaeRima gamges, – me ki merve klasis moswav-

le megone da mapatie uyuradReboba!wamodga, xeli gamomiwoda – arCili!– meri! – vuTxari da mezoblis bavSviviT magidis

kuTxeSi avituze.sabuTebs kiTxulobda da kmayofilebiT iRimeboda

arCili, bolos Semomxeda, TiTqos axla SemamCniao, gakvirve-biT miTxra:

– fexze ratom dgaxar? dabrZandiT! netavi icodeT,rogor movelodi Tqvens mosvlas, axalgazrdebi amTavrebeninstituts da Cvens qalaqSi ar kadruloben gamonaw-ilebas, TiTqos es qalaqi, saqarTvelos nawili ar iyos,Tqven meSvide saSualo skolaSi waxvalT maswavleblad,saaTebi bevri geqnebaT, mTeli datvirTviT unda imuSaoT,ra vqna, specialistebis ukmarisobas ganvicdiT. cotax-ans yvelam unda gaviWirvoT, am qalaqSi karg pirobebsSegiqmniT sacxovreblad.

– gmadlobT, batono!– mag batonos moeSvi, Tu RmerTi gwams, arCili

damiZaxe, nacnobi gyavs vinme am qalaqSi?– ara!– martod moxvediT?– ara, deida qeTevani maxlavs, Cemi mezobelia.– mSoblebi ara gyavT?– ara, Cemi mSoblebi eqimebi iyvnen, omSi orive er-

Tad daiRupa!arCilma kbilebi gaakraWuna da TvalTagan mowyvetili

cremli Cems diploms daeca. Cafiqrda, Tavi zeviT arauwevia, albaT, Tavisi cremlis Sercxva da isev Seme-kiTxa cremliani xmiT:

227

– sad daiRupen?– polockSi! – xmis kankaliT vupasuxe.– is Seni deida qeTevani sad aris axla?– gareT melodeba!dauZaxe, dauZaxe, axlave aq movides, ara grcxvenia

Tanxmlebi gareT datove? – miTxra, zeze wamoimarTa,kuTxeSi miyudebuli yavarjnebi moiSvelia da deidaqeTevans karebTan Seegeba, Sarvlis marjvena TaTi TiTq-mis sajdomTan hqonda Sekecili da qamarSi Catanebuli,Tvalwin warmomidga Cemi mSoblebi, Tavi veRar Sevimagreda avtirdi, atirda deida qeTevanic. atirda arCilic.vtirodiT samive da erTmaneTs ar vamSvidebdiT, Ti-Toeul Cvengans Tavisi satirali hqonda.

– me Senma mamam gamikeTa operacia, sikvdilisaganmixsna, Tumca raRaa Cemi sicocxle, naxevari kaci varkidev darCenili! – Semomesma arCilis akankalebuli xma,gulis jibidan tyavis „portmani“ amoiRo, erT–erTisuraTi amoarCia da xelis kankaliT gamomiwoda:

– es aris xom? – SemekiTxa.suraTi patara iyo, Cemi mama fexze idga – dedasTan

erTad, maT win ki yavarjnebiani avadmyofebi iyvnen damj-darni, Cemi mSoblebi davinaxe Tu ara, cudad Seviqeni danel–nela Cavikece.

– ui! – ukivlia qeTevans, me rom cudad daunaxivarda imas CemTvis mouswria waqceva.

uxerxul mdgomareobaSi Cavardnila arCili, – „miS-veleTo“, uyviria da yavarjnebi gadauyria, Semovardnilamdivani qali, lili, da rogorc iqna, arCilis daxmare-biT, mousulierebivarT. rodesac me da qeTevani savar-ZelSi CavjeqiT, lilim gvisayvedura:

– ra mogividaT, gogoebo, ras SemiSineT es xeibarikaci, kabinetSi rom Semovedi, gamwarebuli cal fexzeise daxtoda, qurciki megona... – amas ki aRar movelodi

228

da gamecina, oTxive vicinodiT, rodesac davwynardiT,arCili SemekiTxa:

– rogor Tqvi? aq nacnobi aravin myavso?– diax, batono – vupasuxe.– isev „batono“, rogor, me nacnobi ara var?– Tqven aq ar gelodiT, es Cveni moulodneli Sex-

vedra iyo...– Zalianac kargi, axla CemTan wamoxvalT, namgzavre-

bi iqnebiT, dRes davisvenoT da xvalidan SeudgeT saqmes,seqtembridan ki... did saqmes!

– gmadlobT, batono arCil, Cven sastumroSi aviReTukve oTaxi.

– araviTari sastumro, axlave aq moitaneT Tqvenibargi–barxana da CemTan wamoxvalT, sircxviliT Tavi sadRagamovyo, Cemma TanamSromelma da Cemi gadamrCenis Svilma,Rame sastumroSi gaaTios? xval ki mimarTvas mogcem, qalaqissabWoSi mixval da biniT dagakmayofileben, Tu sadmewinaaRmdegobas waawyde, dauyovnebliv Sematyobine!

– gamadlobT, pativcemulo arCil! magram me dResveSemiZlia qalaqis sabWoSi mivide, Tu Tqveni Tanxmobaciqneba!

– ra gaewyoba, me winaaRmdegi ara var! – miTxra dalilis miubrunda:

– axlave gaumzade qalaqis sabWoSi warsadgeni sa-Tanado sabuTebi, binis orderis misaRebad!

lili uxmod gavida, mezobeli oTaxidan sabeWdimanqanis Cxakuni gavigone da ramodenime wuTis SemdegarCils vrclad dabeWdili Tabaxi win daudo xelismosawerad.

arCils arc dauxedavs TabaxisaTvis, xeli moawerada ukan daabruna beWdis dasasmelad.

arCils bodiSi movuxade SewuxebisaTvis, me da qeTe-vanic ukan gavyeviT mdivans.

229

– qalaqis sabWoSi me davurekav sayvareliZes, argalodinebT da rodesac ganTavisufldeT, aq modiT, gelo-debiT! – mdivanTan gamosulma gviTxra arCilma. ra Tqmaunda, davpirdiT da pirdapir qalaqis sabWoSi wavediT.marTlac, daurekavs arCils saqalaqo sabWos Tavmj-domarisaTvis, am ukanasknels ki mdivani gaufrTxilebia,Cveni gamoCenisTanave masTan miveyvaneT.

karebi SevaRe Tu ara, misalmebac ar macala, fexzeadgomiT SemekiTxa:

– Tqven brZandebiT qarTveliSvili?– diax!– SemobrZandiT, Tavmjdomare gelodebaT!Sevedi, mivesalme da arCilis gamotanebuli momarT-

va gavuwode.Tavmjdomarem undoblad Semomxeda.– es Tqvena xarT qarTveliSvili?– diax, batono!– mere, Sen romeli mkurnali eqimi xar, an ras

iTxovT Sen da arCili ver gamigia!– marTalia, ver gagigiaT, batono, me ki ara, arCilis

mkurnali eqimebi Cemi mSoblebi iyvnen, isini frontzedaiRupnen, me maswavlebeli var, institutis damTavreb-is Semdeg aq gamomanawiles da arCili Sempirda, biniTdamakmayofilebdiT!

– biZiko, aq nacnobebiT binasa da umaRlesi ga-naTlebis savarZlebs ar arigeben, romeli institutidaamTavre?

– pedagogiuri?– diplomi gaqvs?CanTa gavxseni da uxmod gavuwode di plomi, pira-

dobis mowmobasTan erTad. gakvirvebuli saxiT Caa-cqerda pasportSi Cakrul suraTs, Semdeg me Sem-omxeda.

230

– dalaxvros RmerTma, mTlad bavSvi megona, mapatie,Svilo da arCils araferi uTxra, ase ukmexad Sex-vedris Taobazed, samagierod, kargi biniT dagakmayofileb,meSvide saSualo skolasTan axlos me mgonia, pirvelxanebSi erToTaxiani izolirebuli bina sakmarisi iqne-ba, Semdeg, Tu CvenTan gaTxovdebi, gafarToeba Cemze iyos?moswavleebma siyvaruli Tu agixsnan, saCivriT CemTan armoxvide, es Seni aRnagobis brali iqneba!

Tavmjdomarem mgancxadebas xeli moawera da komu-nalur ganyofilebaSi gamagzavna orderis misaRebad. Tava-zianad davemSvidobe, madloba gadavuxade da pirdapirkomunalur ganyofilebaSi wavedi.

– gamarjobaT! – mivesalme komunaluri ganyofileb-is ufross da sayvareliZis mier rezoluciadadebuligancxadeba gavuwode. axalgazrda qali Tavazianad mo-memsaxura, ramodenime wuTis Semdeg erToTaxiani izo-lirebuli binis orderi da gasaRebi, didi molocviTada ovaciiT gadmomca, madloba gadavuxade da TviTonacdidi warmatebebi vusurve cxovrebaSi.

amdeni sirbiliTa da gancdiT, cota ar iyos,daviRale, magram binis naxvis survilma ar damayenada ganyofilebidan gamovedi Tu ara, orderze dawerilimisamarTiT gavuyevi gzas, qalaqis centridan cotamoSorebiT aris bina – rusTavelis quCa #4, oT-axi¹#5. magram, samagierod, meSvide saSualo skol-asTanaa axlos.

oTaxis karebi gavaRe, Sevdgi marjvena fexi, daviloceda daTvaliereba daviwye. axali stilis binaa, erToTax-iani, daxuruli da Ria aivniT, izolirebuli, meore sarTu-li, wuns ver dasdeb raimeSi, mxolod es aris, xel–Sesavlebia, Sesaremontebeli.

me da qeTevani iatakze davjeqiT, visaubreT, dampir-da: „xSirad sul SenTan viqnebio“, didxans kidev gavCer-

231

diT axal binaSi da ganaTlebis ganyofilebisaken wavediTarCilis sanaxavad.

arCili adgilze dagvixvda da Zlier gaixara dRevan-deli Cveni warmatebebi.

– pativcemulo arCil! – vuTxari me. – radganyovelgvari saqme dResve movagvare, Tqven daxmarebiT,droebiT dagemSvidobebiT da pirveli seqtembrisaTvisTqvens gankargulebaSi gavCndebi!

– pirveli seqtembrisaTvis ki ara, oci agvistosaTvisaq unda iyoT, TaTbiri gveqneba, saaTebis ganawilebebi dasxva mravali Tavsatexi saqme, axla ki CemTan wamoxvalT,amaRam daisveneT da diliT gaudeqiT gzas...

Zalian viuare, magram ver SevZeli gamewbilebia, eskeTili mamaCemis toli adamiani, romelmac yavarjnebimoirgo da win gagviZRva.

arCils patara sakuTari saxli aqvs, mwvaneSi Camj-dari da vard–yvavilebiT morTuli, etyoba, mzrunveliadamianis xeli uwevs am ojaxs diasaxlisobas, marTlac,ezoSi sandomiani saxisa da bunebis axalgazrda qaligamogvegeba, arCilma gagvacno, qalma alersianad dagvkocnada saxlSi SegvipatiJa.

vaxSamis momzadebaSi nelis (ase eZaxdnen arCilismeuRles) me da qeTevanic movexmareT, sufra male gavaw-yveT, gemrielad vivaxSmeT da tkbilad visaubreT, magramZalzed sityva Zunwi gamodga arCili, TiTqos arafersar moyva omis Sesaxeb, Cems mSoblebze ki ilaparakacremliTa da tkbili mogonebiT, arCili rodesac gauko-misiavebiaT, imis Semdeg daungreviaT hospitali, sadacCemi mSoblebi muSaobdnen da arCilma araferi ar icodamaTi daRupvis Sesaxeb.

– Tu miagnebT, pativcemulo arCil, im adgils, sadacCemi mSoblebi msaxurobden? – Tvalcremliani SevekiTxemas.

232

– rogor ara, magram polocki orjer gadavida xe-lidan–xelSi, iq SeiZleba, mxolod adgils miagno, dan-arCeni araferia, mTeli qalaqi nangrevebad aris qceuli.

– Tu SeiZleba, mSoblebis gvami rom movZebno daqristianulad davasaflavo?

– es SeuZlebelia, TviTon warmoidgine, xuTiaTaskvadratul metr farTobze aSenebuli rva sarTulianisaxli, romelsac ramodenime yumbara daayares TviT-mfrinavebidan da mTeli Senoba erT uzarmazar nangrevebismTad iqca, iq muSaobda daaxloebiT aTasi eqimi, medicinisda, sanitari, damlagebeli da, vin moTvlis, ramdenisamedicino personali, axla Sen TviTon Caufiqrdi, ramdeniiqneboda avadmyofi? yvelani erTad Zmur saflavSiimyofebian, istoria Seinaxavs maT xsovnas!

– iq germanelebsac xom mkurnalobden?– mkurnalisaTvis ar arsebobs mteri da moyvare,

erovneba da sqesi, is yvelas erTnairad mkurnalobs! raTqma unda, iq germanelebsac mkurnalobden da prusieleb-sac, rogorc moyvares, aseve mtersac... gverdi–gverd vi-weqiT yvela!

– mere Tavisianebic ar daindves germanelebma?– ratom gikvirs, rom ar daindves, maT jansaRi

mebrZoli jariskaci esaWiroebodaT, avadmyofsa da xe-ibars brZolis velzedac hklavden!

– Cemianebi xom arsad Segxvedrian, batono arCil?xaTris qveS SeekiTxa qeTevani!

– ra gvarebi arian?– mama–Svili ZnelaZeebi! mamas sandro hqvia, Svils

xviCa.– ki, rogor ara, gverdi–gverd vibrZodiT, is xviCa

mainc vercxliswyaliviT dacuravda brZolis velze, tyviaar ekareboda, maSin smolenskSi vibrZodiT da Rirseula-dac daajildoves orive mama–Svili didebis ordeniT.

233

– ki, ki, smolenskSi namdvilad ibrZodnen, iqidanwerilic maqvs miRebuli!

– xom geubnebi, CemTan ibrZoden–meTqi, Semdegi wer-ili saidan miiReT?

– orSadan!– ho, marTalia, smolenskidan orSamdis sul brZoliT

CavediT, Cveni tankebi qvas qvaze aduRebda da garbodnengermanelebi, Cven mivsdevdiT, albaT sandro da xviCaberlinamdis Cayveboda mters, mec maT gverdiT viqnebo-di, rom ar davWriliyavi, magram bedi ar ginda?

– batono arCil xom araviSi gecvleba, isini, „artile-riaSi varTo“, iwerebodnen.

– marTalia, qalbatono, mec artileriaSi vmsaxurobdi,win tankebi midiodnen, ukan Cven mivyvebodiT, Semdeg fex-osani da ase Semdeg, aba, marto tanki ras gaakeTebs?

– rad igvianeben, qveyana Camovida, isini ki jer kidevar Canan, raRac kargi ar unda iyos maT Tavze...

– rogor gekadreba, qalbatono, me isini rom vnaxe,omi damTavrebuli iyo da oamis Semdeg ra mouvidodaT.

– Tqvens pirs Saqari, magram rad ar modian? Tvale-bi gamomiRamda lodiniT...

– qalbatono, Tqven ganaTlebuli adamiani CanxarTda rad ar gadaxedavT qveyanas saRi TvaliT? me romfexi ar damekarga, arc me viqnebi jer Camosuli, xomxedavT, qveyana dangreulia, amSenebeli unda, qveyanas muSax-eli esaWiroeba da aba, vin gamouSvebda saR–salamaTadamians saxlSi?

– werilis gamogzavnas raRa uSlis? – ukve Sinau-rulad dauwyo qeTevanma saubari.

– werilis dawera yvelas ki ar uyvars, qalbatonoqeTi, im Sens qmars da biWsac WiriviT ezareboda wer-ilis dawera, me mexveweboden xolme, Sen werili damiw-ere da germanels mogiklavo...

234

– marTalia, marTali, isini yofilan! – afofindaqeTevani, me ki arCilis mogonili tyuili makvirvebda,romelmac adamians qmar–Svilis dabrunebis rwmena Cauner-ga da, vin icis, sicocxlis ramdeni weli Semata imisimedgadawyvetil suls.

mwams, dRes deida mariamic cocxali iqneba, romarCilisTana Camnergavi gaCenoda vinme.

– ra kargi saqme gavakeTe, aq rom wamovediT, asiwlis sicocxle momemata, Svilo! – miTxra dawoliswin qeTevanma da sixarulis cremlebi moiwminda.

davweqiT, qeTevani mTeli Rame borgavs, xan icinis,xanac tiris da xan viRacas esaubreba.

gamTeniisas gamomeRviZa.– gaiRviZe, gogo, Senc gaiziare Cemi sixaruli, vnaxe

isini, vnaxe orive mama–Svili, rogorc arCili momiyva,zustad ise ibrZoles, germanelebi garboden, isini ukanmisdeven, daminaxes, movidnen, vkocnidiT da vexveodiTerTmaneTs. RmerTo, es ra kargi saRamo damiRame, arCilscxvari unda davukla, eg aris Cemi RmerTi, dReidan magissuraTze unda viloco!

– ki, deida qeTevan, male dagibrundebian da SenTanerTad yvela gavixarebT!

– awi, saxlidan gareT aRar gamoval, rom movlianda saxlSi ar davxvTe, xom gagiJdebian, rogoria meresandro, ZirSi icis Cakirkimaleba, sad iyavi, ratom wax-vedi. ratom dagviane da gamogilayebs Tavs uTavbolokiTxvebiT, ara da, gogo, imisTana mainc viyo, zogierTebirom arian!

„vaime, gagiJda mgoni“ – gavifiqre me, is ki TavisasganagrZobda:

– axla xviCas aRar ikiTxav? davrwmundi, namdviladhyavs nanaxi arCils, marTla vercxliswyaliviT dacuravs,enacvalos deda...

235

kidev bevri isaubra qeTevanma da saubarSive CaeZinasizmriT nasiamovnebs.

gaTenda.adrianad avdeqiT, magram nelis sauzmis gamzadeba

mainc mouswria da sauzmis gareSe ar gamogviSva...arCilic CvenTan sauzmobs, bavSvebs jer kidev Zinavs,

ori Svili hyavs arCils, qal–vaJi, nino meaTe klasSiswavlobs, vaJa merveSi.

– pativcemulo arCil, didi madloba esoden yura-dRebisaTvis, Rdes Cven wavalT da ocdaxuTi agvisto-saTvis viqnebi adgilze, Tqvens gankargulebaSi!

– kargi iqneba, Tu ufro adrec moxval, miyvarspasuxismgebloba, Sen axalgazrdas aRzrda unda ikisroda Sengan unda miiRos yovelgvari magaliTi aRsazrdelma,cudsac Sengan iwsavlis da kargsac, amitom, pasuxismge-beli unda iyo Sens yovelgvar qmedebaze. axalgazrdeb-is aRzrda sxva ar aris ra, Tu ara maTi adamianadCamoyalibeba, adamianad rom sxva Camoayalibo, amisaTvissaWiro da aucilebeli pirobaa, piradad iyo Camoyali-bebuli adamiani!

– kargi, adamiano, ar mogwyinda amdeni filosofiaSin da gareT? adrove stumrebs, sauzme Seirgon! –RimiliT „Seutia“ nelim meuRles.

– leninis ordeni mekuTvnoda da ar momces! –wyeniT Tavi gadadaqnia arCilma.

– risTvis gekuTvnoda leninis ordeni! – SeekiTxaneli.

– Sen rom giZleb! – RimiliT uTxra arCilma dayvelas gagvecina.

– aba, germaniasTan brZolisaTvis vin mogcemda gmiriswodebas, guSin mTeli dRe gexvewe da qaTami ar dakali,meti ar aris Cemi mteri, Sen kaci ar gyavdes mokluli,is ki ar vici, es amdeni medali da ordenebi risTvis

236

mogces, arafers ar daveZeb, raRai suli Camoitane daCamoxvedi, madloba RmerTs, Sen myavde kargad da wyalmawaiRos yvela medali da ordeni, rac msoflioSimouWriaT!

– ra vici, Zalian saTuTad ki inaxav Cems ordenebs?!– is ordenebi ki ar aris, cxovrebis gzaa, Seni

sisxliT mopovebuli, Svilia, faSizmis uRels acilebu-li, is me var, patiosneba SenarCunebuli da amitom vinax-av!

– Tqven rogor ityviT, me vyofilivar oratori TuCemi meuRle? – isev RimiliT gadmogvxeda arCilma.

brZnul xumrobaSi damTavrda sauzme. didi madlo-ba gadavuxade nelisa da arCils, oriveni davkocne dakomunaluri ganyofilebisaken wamovediT.

– ufrosma daminaxa Tu ara, salamze arc ki upasux-ia, kiTxva Semomageba:

– ar mogewonaT?– rogor gekadrebaT, ra aqvs dasawuni? – kiTxviTve

mivuge.– aba, ram SegawuxaT? riT SemiZlia gemsaxuroT?– me am qalaqSi ucxo var, Tu daxmarebas, gamiwevT,

valSi miguleT, muSa minda, romelic Cemi saxsrebiT Semi-keTebs binas!

– es advili samsaxuria, Tu migeCqarebaT, wabrZandiT,gasaRebi me damitoveT da bina pirveli seqtembrisaTvisumaRles doneze iqneba!

– ara, oci agvistosaTvis! Cven ocidan viwyebTmuSaobas!

– kargi, oci iyos!– Tanxa?– rom Camoxval, Semdeg gadaixadeT!aseTi kargi, patiosani momsaxureba jer ar msmenia

da ar minaxavs, xalxi iseTi keTili, am qalaqSi rom

237

cxovrobs. adamianTa umetesoba xSirad ukmayofiloniarian imaTi qceviT, visac ama Tu im saqmis mogvarebasandoben, vinaidan Suakacebi, TiTqmis yovelTvis ugule-belyofen TavianTi megobrebis interesebs, magram amxalxs ar etyoba mindobili saqmis ugulebelyofa, erTidRe viyavi am qalaqSi da patiosani cxovrebis inter-esi gamiRvivda, aq SeiZleba adamianma sicocxle Seiy-varos.

matareblis sadgurze gavedi bileTebis SesaZenad,magram mirCies, avtobus, gavyolodi da sam saaTSi mSob-liur qalaqSi viqnebodi, marTlac, aqvea avtosadguri,SeviZine ori bileTi, saTavado adgilze davjeqi da samisaaTis mgzavrobis Semdeg, mSobliur qalaqSi varT.

gamgzavrebamdis didi dro aRar darCa, aqedanve undaSevudge gamgzavrebisa da axali cxovrebis Tadarigs,daviwye avejisa da nivTebis daxarisxeba, rac pirvelxanebSi cxovrebisaTvis aucileblobas warmoadgens, isnivTebi unda waviRo, vaxarisxeb da calke vawyob wasaRe-blebs, danarCens ki valageb da axal elfers vaZlevmama–papur saxls. deida qeTevanic mexmareba, mirCevs, rawaviRo da ra davtovo. me bevrs vakeTeb imisi rCeviTada gemovnebiT.

1946 weli, 15 agvisto, (xuTSabaTi)

SeumCnevlad gafrinda ori kvira da dadga Cemigamgzavrebis Jami, Rdes xuTSabaTia, TxuTmeti agvisto,cxela, am TveSi saerTod ar yofila wvima, cota maincrom gaegrilebina haeri. guSin satransporto kantora-Si viyavi, avtomanqana gamoviwere da mZRols calke Sevpir-di gasamrjelos, isic dampirda, dilis eqvs saaTze CemssaxlTan iqneboda da marTlac, daTqmul droze movida,deida qeTevani Zalian uarzea, ar modis CemTan erTad,

238

eSinia, rom qmar–Svili movides da saxlSi ar daxvdes,ras ifiqreben? magram, rogorc iqna, daviyolie, mxolodim pirobiT, rom Cemi dabinavebis Semdeg amave avtomanqan-iT dabrundeba ukan.

mZRolic mogvexmara, CavitaneT da Zaraze davawyeTaTasi xaraxura, rac pirvel xanebSi aucilebelia CemicxovrebisaTvis. davkete bina, davwere jvari da gasaRe-bi deida qeTevans Cavabare.

aTuxTuxda omis droindeli avtomobili da cxrasaaTze ukve adgilze viyaviT.

pirveli komunaluri ganyofilebis ufrosis kabi-netis karebi SevaRe. RimiliT Semomegeba da didi xnisunaxavi naTesaviviT gadamkocna. Semdeg momikiTxa, rogorvar, rogor vimgzavre, rogor vcxovrob da sxva.

– dRe da Rame vamuSave biWebi, kviras daamTavresSekeTeba, imedia, mogewonebaT! – miTxra RimiliT da gasaRebigamomiwoda.

– ramdeni gadavixado! – SevekiTxe Tavazianad.– araferi, arc erTi kapiki!– es rogor, ase me ar minda!– Cvenc viciT, axla xarisxian binebs ar aSeneben da

saxelmwifo, saremonto biujetSi Cavsvi Seni bina,mTavrobas uTxari madloba daxmarebisaTvis! me ra Sua-Si var? – RimiliT mipasuxa, marTla suliT lamazmamandilosanma.

gasaRebi gamovarTvi, didi madloba gadavuxade daai, Cemi binac. Sesasvleli karebic ki SeuRebavT Sindis-frad, karebi gavaRe, oTaxSi Sevedi da marTla gulsvardi gadameyara, ise lamazad aris yvelaferi gakeTebu-li. aveji SemovitaneT da ise davawyve, rom Semdeg aRardaWirdes „dekoratebis“ Secvla, davdgi magida da sax-lidan wamoRebuli mciredi pur–mariliT gavawye, adgi-lobriv macxovreblebs ainteresebs, Tu vinaa maTi axa-

239

li mezobeli da zogierTi oTaxSi frTxilad, gaubedavinabijiT Semovida.

Sampanuris boTlebi gavxseni da Wiqa pirveladmZRols mivawode:

– kaci xar, pirvelad Sen daloce es Weri, iqnebgisminos RmerTma! – mas TavpatiJi ar daudvia, da imxe-la locvis korianteli daayena, eWvi ar mepareba, sa-suliero akademia Tu ara, seminaria mainc eqneba damTavre-buli da RmerTma naxevari Tu mainc mousmina, CemisTanabednieri erTic aravin iqneba am qveynad. TiTqmis yvelamdaloca Cemi mosvla da kargi mezobloba misurves.qeTevanma gadaifiqra dRes wasvla, miTxra:

– avejis gawyobaSi mogexmarebi, pirvel Rames mar-to ar gagaTevineb da xval wavalo!

sixaruliT daveTanxme.Sepirebuli Tanxa gadavuxade da mZRoli wavida.Cven avejis gawyoba daviwyeT, mezoblebic mogvex-

maren da male movrCiT am saqmes.CvenTan Semosuli mezoblebi qalebia da rogorc

mandilosnebs sCveviaT, daiwyes danarCeni mezoblebisgacnoba, mohyvnen, vin cudia da vin kargi, vin saidumlosSemnaxveli da vin sicruis gamavrcelebeli.

– gavicnoT erTmaneTi, me cira mqvia, Seni karismezobeli var – meubneba Suaxnis sandomiani Sesaxedao-bis qali, romelsac wina ori kbili aklia da zogierTsityvas enamoCleqiT ambobs, es imis saubars srulebi-Tac ar amaxinjebs, piriqiT, uro mimzidvelsa da mosas-menad metad sasiamovnos xdis:

– pirvel sarTulze rom cxovrobs, eliso, ar endo,metad Worikana qalia – agrZelebs saubars cira – oriojaxi ukrainelebia, omis dros zurgSi gadmougzavniaTda SemorCen Cvens qalaqSi, kargi xalxia, TavisTvis cx-ovroben xelmokled da xandisxan daxmarebas vuwevT

240

mezoblebi SeZlebisdagvarad. am meore sarTulze me varmartod Seni mezobeli, Tavs ar viqeb, dro gaCvenebsavsac da kargsac.

mesame sarTulze, erToTaxian binaSi, Sens pirdapir,martoxela qali cxovrobs, Worikana da Cxubis Tavi,mezoblebi, yvela veridebiT da Tavs vuqnebvT yvelafer-ze, imis gverdiT cota sxvanairi gogo cxovrobs, magramvin gvekiTxeba Cven, marTalia, sxvadasxva akiTxavs, magramCven arafers gviSaveben da kiseric utexiaT.

maT gverdiT ki brwyinvale ojaxi cxovrobs, omidanaxali dabrunebuli Svili hyavT, Sromoben da sxvas arSeCerebian xelSi.

meoTxe sarTulze sami ojaxi cxovrobs, samive ga-naTlebulia da, rad ginda mere maTi ganaTleba, ise ibRin-Zebian, TiTqos maTi sadari qveynad aRaravin iyos, isevise, is valeri arabuli jobia yvelas...

– vin? SevekiTxe iseTi xmiT, mgoni cota kidecSeeSinda ciras!

– valeri arabuli! – coli hyavs, mzia hqvia, magramwiTeli oCopintres gansaxierebas ufro hgavs, vinemqals, es garegnulad, sulierad ki, kidev metad maxin-jia, auwevia zeviT Worfliani wiTeli cxviri da Cven,„mdabio fenas“ gveZaxis, salams ar kadrulobs, racmarTalia, marTalia. bavSvi ki sufTa angelozis gan-saxiereba hyavT, lamazi, tiktika iseTi, baSvis unaxavsgagxdis...

cira kidev laparakobda, magram imisi saubari meaRar mesmoda, Tvalebze bindi gadamekra da vgrZnob, rogorvar gafiTrebuli, Sampanuri davisxi da sulmouTqmeladdavcale Wiqa, cota davmSviddi da axla mivxvdi, Sampa-nuri cirasaTvisac unda mimewodebina, dasxmuli Wiqamiuwie, qalebs, yvelas vTxove, Rvino daeliaT da namcx-vari CaetanebiaT. Txovna Semisrules da ciras ufro

241

gaexsna laparakis mada, is isev ise alaparakda, guli-syuriT usmenen qalebi, me ki imisi arc erTi sityva armesmis, Cemi fiqri da smena xaTunas dastrialebs Tavs.saxlSi veRar vCerdebi, erTi suli maqvs, gareT rodisgamoval da „SemTxveviT“ mainc davinaxav Cems erTaderTSvils, Cems sicocxles da Cems damtirebels.

mousvenrobaSi gavatare mTeli dRe, Rame Zili armomkarebia, erT Weris qveSa varT me da Cemi Svili, aseaxloblebi da ase Sors myofni, ara gvaqvs ufleba, erTimeore vnaxoT da Tamamad movisyivaruloT, ra aris dRevan-deli Cemi cxovreba? Zalmomreoba? kargi, ase iyos, ma-gram Zalmomreoba da fizikuri Ronis gamoyeneba nadir-Ta xvedri mgonia...

adamiani „ganviTarebuli cxovelia“ da samarTli-anad unda moepyras, rogorc Tavis Tavs, aseve moyvass.amitom, umjobesi iqneboda, TavgamodebiT davicvaT Cvenimoyvasis interesebi da SeZlebisdagvarad mzrunvelobaar movakloT maT, raTa TiToeuli maTgani CaxvTes daTavi Seikaos sxvisi saunjis xelyofisagan.

Cemi Tavgamodeba swori mgonia, radgan vicav sa-marTlianobas da aravis ar veRobebi win, aravis arvarTmev arc karieras da arc saunjes. marTalia, memkvleli var, magram aravin ar momiklavs, yvelam TavisiTavi moikla im iaraRiT, romeliTac sikvdils mipirebdnenme.

valeri briyvia da is viRac mzia aris, giJi Tu ara,SeSlili mainc unda iyos, radgan ar icis, vina var dadamTxveuli vgonivar, SeiZleba vcdebode da orive zed-miwevniT Wkvianebi iyon, magram Wkua imitom WirdebaT,rom sisulele Caidinon?

Cemzed nurc sibrZnes gamoiyenebT da nurc sigiJes.me Tqven mZulxarT da am siZulviles ar gavamJRavneb

„damibruneT Svili!“

242

omSi gavatare mTeli Rame, mowinaaRmdegis gareSe...gaTenda...fanjarasTan davjeqi da quCas gavcqeri, vici, male

saxlidan gamovlian samsaxurSi wasasvlelad, minda dav-inaxo da marTlac, Cemi fanjris win gaiares, valerirogorc aris vici, isev–isea Zveleburad, erTi naoWicar momatebia, mzia ki, rogorc ciram aRwera, valerizeerTi mtkaveliT maRalia da uxeirod gaSalaSinebulficars hgavs, arc mkerdi da arc TeZo, kiseri maRalida yronti gamoburculi, saxe ki zustad aris zemoTaRwerili, mzias xelSi aTasnairad morTul–mofuCqulixaTuna hyavs ayvanili da Cqari nabijiT midian, albaT,xaTuna baRSi mihyavT da Semdeg samsaxurSi unda wavid-nen, agviandebaT. megona, rom ver avitandi am suraTisdanaxvas, magram cudad ar umoqmednia, radgan xaTunakargi movlili davinaxe da valeri safrTxobelas xel-Si.

jer kidev adrea, magram qeTevani amdgara da wasas-vlelad emzadeboda, me dRes ganaTlebis ganyofilebaSivar misasvleli, arCili unda vnaxo, ar ifiqros, uyura-dRebod vepyrobi samsaxurs. visauzmeT.

qeTevans vexvewe, darCeniliyo CemTan, magram Tavisiar daiSala da iZulebuli gavxdi, avtosadguramdis ga-mecilebina, bileTi aviRe, samefo adgilze davajine, davkoc-ne, moualerse da avtobusis wasvlamdis vesiyvarulebo-di, avtobusi wavida da martoooba vigrZeni.

ganaTlebis ganyofilebaSi mTeli qalaqis peda-gogiuri Semadgenloba aris Tavmoyrili, rig–rigobiTSedian arCilTan, zogi zedmet saaTebs iTxovs, zoginaklebs da aris erTi aurzauri. lilim daminaxa Tuara, zeze wamoiWra da didi siyvaruliT gadamkocna dasaerTo piradi cxovrebis ambavi gamomkiTxa, Semdeg Tva-li Camikra da yvelas gasagonad miTxra:

243

– Sedi arCilTan, ramdeni xania, gelodeba!me uxerxulad vigrZeni Tavi, sxvebisaTvis rom unda

gadameswro, magram lilis xom ver gavawbilebdi daSeviSvne imis SemoTavazebuli gza.

arCili marto zis, daminaxa Tu ara, zeze wamodga,gadaWrili barZayi magidas daayrdno da mama–Sviluradgadamkocna.

visaubreT, movikiTxeT erTimeore, Semaqo, rom drou-lad gamovcxaddi da miTxra:

– orSabaTs, diliT cxra saaTze modi aq, qalaqispedagogTa TaTbiri maqvs da daswreba yvelasTvis savalde-buloa.

– geaxlebiT, pativcemulo arCil! – vuTxari dakarebi wynarad gavixure.

saxlSi davbrundi. dRiuri gadavSale da cota rammonaxazi gavakeTe, Semdeg ezoSi gamovedi. Cemi oTaxisSenobas Semovuare, Seviswavle yvela Cemi mezoblis sacx-ovrebeli oTaxebis gareTa xedi, Tumca sxvisi bina raSimainteresebs, valeris binis aivanze SevaCere mzera, Riaaivani, venaxis talavriT daburuli, amave aivnidan sarecxisgasafeni Toki Wadris xezea gaWimuli. aivnis pirdapirganaTebis boZia dasobili, boZze eleqtro denis sadenebisqveS xazis radios ormagi mavTulia gayvanili, romelzedacradiosaTvis gankuTvnili wvrili spilenZis sadeniaSeerTebuli da valeris aivnis gavliT, maT sacxovrebelbinaSi aris Seyvanili. eWvgareSea, valeris xazis dinami-ki udgas saxlSi.

raRac azrma gamielva TavSi da vinc fizikaSiCaxedulia, Cemi azri ar gaukvirdeba, valeris dinamikimikrofonad unda gamoviyeno da gavigo, riTi sunTqavses samSoblos moRalate, romelic albaT xalxSi atvor-itetiT sargeblobs, radgan ar ician magisi warsulida momavlis gegma.

244

maRaziaSi wavedi (TiTqmis yvela dasaxlebis maRa-zia aqve Cveni saxlis gverdiT arian Camwkrivebuli)dinamiki da radiosaTvis gankuTvnili gamtari rkinakaveu-lis maRaziaSi SeviZine da aq erT kargi gamyidveligogonac davimegobre.

sportuli tanisamosi Cavicvi, kibe Cemi karis mezo-bel cirasagan vinaTxovre, boZze mivadgi da zed avedi.Cavsxseni valeris saxlSi Semavali sadeni da Cemi sad-eni SevuerTe, Semdeg izolirebuli lentiT adgilzedavamagre ise, rom mTavar sadenTan kavSiri movuspe daSeumCnevelic darCa. meore sadeni mTavar xazs SevuerTeda es oTxive wveri mavTuli saxlSi Semoviyvane, kedelzeCamrTveli gavakeTe. ase, rom, Cemi survilisamebr, rocaminda, valeris dinamiks CavrTav da roca momesurveba,Cems (priomniks) mimRebs SevuerTeb da mikrofond gam-oviyeneb.

yvelaferi sworad gavakeTe, kanoniT unda gaamarT-los da erTi suli maqvs, rodis dabrundebian samsaxu-ridan, rom maTi saubari movismino.

kibe movxseni, ciras davubrune, Tavis adgilze davdevi,yoveli saeWvo gza Sevamowme da kvali wavSale.

saRamomdis kidev didi dro aris, rkinakaveulismaRaziaSi wavedi da Cems axlad gacnobil megobarTangavabi maslaaTi, lela hqvia, adgilobrivi macxovrebe-lia, lamazi, cqriala qaliSvili, kargi yofaqcevis datkbili mosaubre. rodesac kargad gavicaniT erTi–me-ore, CemTan wamoviyvane, bina vaswavle da ojaxi davalocvine.kidev didxans vilaparakeT, Semdeg Tqva, „saxlSi gamiw-yrebiano“ da wavida.

valeri „Tavisi sayvareli meuRliT“ albaT mosu-li iqneba, gavifiqre da valeris gamtari Cems mimRebsSeuerTe. mimRebi SiSinebs, araviTari xma, va, Tu SecdomadavuSvi sadme, vfiqrob CemTvis da am dros gavigone:

245

– xaTuna, modi Svilo aq!es iyo qalis sasiamovno xma, magram me urCxulis

brdRvinvad Semomesma. cotaxnis Semdeg Cemi xaTunas xmagavigone:

– movdivar, deda! – es xma ki, xmad angelozisa,mivvardi mimRebs, kocna davuwye, TiTqos Cems Svils gulSivixutebdi da vkocnidi imis yelidan amosul xmas. drou-lad movege azrze, valeris dinamikis sadeni mTavar xazsSeuerTe. albaT imis saxlSidac, rogorc CemTan, Sopenismelodia iRvreboda...

dRes bevri „kargi“ saqme gavakeTe. kmayofili vardReis dRiT, albaT valerim ar icis, am qalaqSi romgamomanawiles da imis mezoblad vcxovrob, Torem raRa-cas momixerxebs, mainc ras mizams? bolos da bolos,gaigebs, rom aqa var da vnaxoT, rasac izams, jerjerobiTki, me mekuTvnis pirveloba, vismen misi ojaxis yovelg-var faCuns.

1946 weli, 24 agvisto, (SabaTi)

kargi dila gaTenda, mziani, CaxCaxa, xalisiani, binismTeli mosaxleoba dRes saxlSia, erTmaneTTan maslaa-Toben, isveneben, me jer axali var, aravisTan Sevdivar, aq,CemTan SeiZleba cira Semovides, es aris da es. fanjara-Si vicqirebi, vici, xaTunas gareT gamouSveben, bavSvebSisaTamaSod, mec sportuli tansacmeli Cavicvi da maTTanerTad unda viTamaSo, Tu bolos ar damamwares es Tama-Si.

minda valeris ojaxis saubari movusmino, magramdinamikis gamorTva axla, am diliT ar, SeiZleba, „dilamSvidobisaa“, yvela ismens da sifrTxilea saWiro.

mezoblis bavSvebi nel–nela gamoefinen gareT. zogisilaSi TamaSobs, zogi karuselze da zogic bavSvebi-

246

saTvis gakeTebul specialur sasrialoze, xaTuna igvi-anebs, me ar velodebi imis gamosvlas, vici, gamova dapirveli me gavdivar ezoSi. pirvelad karuselTan mive-di, veferebi bavSvebs da vatrialeb karusels, silaSimoTamaSe bavSvebi ufro patarebi arian, kiskiseben dagoWebiviT goraoben, rodesac maTken davapire wasvla,davinaxe, xaTuna mzias mohyavs xelCakidebuli neli nabijiT.karuselTan moiyvana, romeliRac bavSvi karuselis ska-midan Zirs Camosva – aatira da skamze xaTuna dasva, verviTmen, minda bavSvs movefero, magram es safrTxobela,romelic guSin ufro lamazi momeCvena, karusels arSordeba, moTminebis nervi gamiwyda da safrTxobelasveubnebi:

– ra lamazi bavSvia, Tqvenia?– Cemia! – amayad mipasuxa safrTxobelam da Wor-

fliani wiTeli cxviri zeviT aabzika.– biWia? – TiTqos ar vicodi, ise SevekiTxe me.– ara, gogoa, sad ginaxavs Sen aseTi lamazi biWi? –

gamomwvevad mipasuxa safrTxobelam.– ho, Tumca swori brZandbebiT, sul Sen ggavs cx-

viriT, tuCebiT, warbebiT...– kargi, kargi, kmara! – oCopindrem sityva ar dam-

asrulebia, mimixvda qaTinaurs da xaTunas xeli wamoav-lo, „wamodi saxlSi“, mkacrad ubrZana bavSvs.

– al minda SaxSi! – atirda xaTuna. cota damakl-da, kinaRam avfeTqdi da naRdad Semomakvdeboda oCopin-dre, magram droze davioke nervebi da xaTuna xelSiaviyvane.

– nu itreb, patarav! – movefere me da xelebzevakoce, cotaxans miucxova, Semdeg kiserze Semomexvia daTviTonac damiwyo sasacilo kocna.

– kargi, axla kmara, modi Svilo CemTan! – dauyvavasafrTxoebelam.

247

– al minda! – Tqva xaTunam da kiserze kidev ufromWidrod Semomexvia.

– ara, lamazo gogo, deda rom getyvis, gaugone dakide vufro kargi gogona iqnebi! – vuTxari da bavSvismziasTvis gadacema gadavwyvite, magram is kidev ufromWidrod Semomexva kiserze da pirvandeli fraza gaim-eora:

– al minda dedasTan, Sen Zalian Tbilixelebi gaq,lavali Tbili kocna gaq, deda aseTi Tbili al alis!

atiktikda xaTuna da axla CemTvisac ekiTxaT, isrogori Tbili aris CemTvis, veRar gavuZeli bavSvistiktiks da rom ar wavqceuliyavi, karuselis kamzeCamovjeqi.

ar vici, ramden xans viyaviT ase erTmaneTs Caxute-bulebi me da xaTuna, bolos, rogorc iqna, mkerdze moma-glija safrTxobelam imisi pawawina xelebi da atire-buli waiyvana saxlSi.

Tvals miefarnen Tu ara, mec Cems binaSi gaviqeci dasanam isini meoTxe sarTulze avidodnen, valeris di-namikis gamtariT Cemi mimRebi CavrTe. cotaxns SiSiniismoda da ai, mimRebic alaparakda.

– mamiko, ici la lamazi gogo vnaxe? miyide iseTiTojina, ici, la Tbili xelebi qonda? dedikom al gam-aCela galeT, Sen wamiyvane axla?

– vin naxa, qalo, ras ambobs es bavSvi?momesma valeris xma.– vin naxa da amowyveta, ra vici, viRac sportul

tansacmelSi gamotkvecili da akorkotebuli bavSvi iyo,Semoexva kiserze es Cveni suleli da veRar movaSore.

– aqauri ar iyo?– ara, pirvelad vnaxe?– viRac maswavlebeli mosula, iqneba is iyo!– ra vici, imas maswavleblobis araferi etyoba da...

248

– dagetovebia bavSvi gareT, ras dagimwyvrevia sax-lSi, xom ar SegiWamen!

– sworedac rom SemiWamen, bavSvis amdeni kocnaucxo xalxisagan ar gamigonia me!

– Seneburad nu aRzrdi bavSvs, ise aRzarde, rogorcsxva zrdis, sazogadoeba!

– Sen aravin gkiTxavs bavSvis aRzrdas, zeze adeqida aivnis karebs saketi Causvi, Torem xandisxan RameTavisiT iReba da vcivdebi!

– saketi sada maqvs mere?– iyide, Se dalocvilo, erT sakets veRar iyidi?– dRes SabaTia, xval kvira, maRaziebi ar muSaobs,

zeg, orSabaTs Semaxsene da aucileblad Segisrulebnatvras!

– bavSvis oTaxSidac gasakeTebelia karebi, imas maincar unda saketi, patara rezina miakari da TavisiT aRargaiReba.

– magasac orSabaTs gavakeTeb!– ramdeni rame ginda orSabaTs gaakeTo, samsaxurSi

ar midixar?– samsaxurSidac waval da magasac gavakeTeb! sergo

maisuraZe Camosula, dameZebs Turme...– raRa unda, veRar gaCerdebian? xom xedav, magaTi

brZola damTavrebulia, raRas iWimebian momakvdaviviT!– wasuli iyo, axla raRac axali davalebiT yofi-

la gamogzavnili da mogeSvebian, sanam suli udgaT?magaT samsaxurSi rom Sehyof cxvirs, bolomde undaemsaxuro, rodesac aRar daWirdebi, TviTon mogiSoreben.

– vin giTxra Sen, rom Camosulia?– guSin vasili vnaxe, mamaSeni!– eg cudi saqme ar aris, fuli tomriT eqnabaT

Camotanili.– gaaCnia, ris „gakeTebas“ SemogTavazeben!

249

– rac unda, is iyos, saSiSi Cvens droSi aRaraferiar aris! momesma mzia safrTxoeblas xma da karebisraxunic gavigone, rogorc Cans gareT gamovida. mimRebssadenebi davaZvre da mTavar xazze valeris dinamikiCavrTe.

„Cems gogonas calke oTaxSi Zinavs, es kargia, aivniskarebze saketi ara aqvs, es mTlad ukeTesi, raRac undamovifiqro, magram vin aris es sergo maisuraZe: nacnobigvari aris, magram ar magondeba, „Camosula“, iqneb ra-modenime kacia gaerTianebuli am diversiul bandaSi damaTi xelmZRvaneli es viRac sergo maisuraZea? xom arajobebs, miliciis organos Sevatyobino? mec rom dama-patimron, xaTunas ra eSvleba? ara, ara, xaTunas aRzrdame miweria: – „ratom gaqvs aseTi Tbilixelebio“ – Cemisuleli, dedis xelebi aba rogori unda iyos, oCopin-dres civ xelebs xom ar emsgavseba?

lamis fiqrma Tavi gamixeTqos, ra vqna, rogor mov-iqce, ar vici, erTi mrCveli rom mainc myavdes, kargia,magram aseTi ambis da adamianis ndoba rogor SeiZleba,Sen rom megobari ggonia, SeiZleba swored is iyosdiversiuli bandis wevri, maSin ras izam?

arCils rom gavando am diversiuli jgufis aR-moCena, is rogor moiqceva? ra Tqma unda, miliciisorganos Seatyobinebs, aba, sxvas ras izams calfexa kaci,an ra SeuZlia mas?

ara, ara, sxva aqamdis aravin Camirevia Cems saqmeSida arc axla Cavrev, me TviTon Semovuvli am saerTosaqmes.

Savi saTvale gavikeTe da gareT gamovedi, sufTahaerze iqneb ukeTesad viazrovno, vseirnob saxlis winmdebare patara baRSi da vfiqrob qveynis safiqrals, armesmis bavSvebis tiktiki da ufrosebis damrigebluribrZanebebi bavSvebis mimarT. ar vici, ramden xans vseirnobdi,

250

viRacam frTxilad damado mxarze xeli da Semdeg marcxenamklavSi ise momiWira, Zvlebma tkacani daiwyo, Semovb-rundi, valeri. saxeze zizRi gamomexata, is iRimeboda.

– es Sena xar Tbil xelebiani? – waisisina man –wamodi, raRac unda giTxra!

– aqve Tqvi, ra gaqvs vinmesTan dasamali? – vuTxarida xelis ganTavisufleba movindome, magram ar gamomivi-da, ufro da ufro miWerda marcxena mklavze marwuxi.

TiTqmis ZaliT mimiyvana Cemi binis karebTan, gamaC-era da ise waisisna, kbilebi erTimeorisaTvis ar dauci-lebia, mxolod tuCebs amoZravebda:

– momZebne? bolos da bolos, gzidan CamomexsnebiTu ara? icode, mogklav! aqedan waeTrie! erTi kvirisdro momicia! – erTi sityvac ar maTqmevina, ise ZlieradSemomkra, gulSewuxebuli adgilze Cavikece. grZnoba ardamikargavs, male wamovxti, karebi gavaRe da saxlSiSevedi, sarkeSi Cavixede, Tvali amowiTlebuli maqvs, romel-ic ramdenime wamSi galurjda. „amas ki aRar movelodi,Tu gapatio, ar merqvas deda“. Cavilaparake CemTvis damimRebi CavrTe:

– is yofila Tbilxeleba gogona! – Semomesma val-eris xma.

– vin is? – SeekiTxa safrTxobela.– xaTunas deda, meri!– ra Tqvi? aqac mogvagno? Seni Tavis warTmeva unda,

Tu bavSvis?– ar vici, erTi kviris dro miveci da Tu am qala-

qidan ar gaqreba, mere me gavaqrob?– didi dro migicia, ocdaoTxi saaTi ar kmaroda?– mgoni, ganawilebiT aris aq moTreuli da ase male

ver moaswrebda sabuTebis gamotanas!– rad ginda, rom aqedan wavides, modi, ukeTesi mov-

ifiqroT.

251

– saxeldob, ra?– ra da rogorc Cans magas Sen uyvarxar, Torem ar

mogZebnida, amitom saxlSi miRebaze uars ar getyvis,midi, Cumad erT Rame droc gaatare da Semdeg mougde, vinhyavs gamkiTxavi upatrono bozsa da oxers?

– siyvarulisTvis adamiani movkla?– rogor, pirveli iqneba da guli giRalatebs!– isini saqmisTvis iyo, davalebiT, amas ki ra Seu-

Zlia!– bavSvis gadabireba SeuZlia da win gadaRobeba,

meti ra unda SeeZlos? xom xedav, „Tbili xelebi“aqvso, bavSvma araferi icis da axlave magisken iwevs darom gaigebs, vin daakavebs mas?

– kargi, Tu ar wavida, erTi kviris Semdeg masegavakeTeb!

– sad naxe mainc?– Cveni saxlis win, baRSi seirnobda!– ar galaxe?– vceme!– Zalianac kargi!– sergo maisuraZe vnaxe! isic baRSi ijda ganmar-

toebiT da me melodeboda, guSin vasilma miTxra, ama daam amdgilze iqneba ama da am saaTzeo, mivedi da, marTlac,damxvda:

– aba, magis tyuili vis unaxavs! ra davaleba mogca,ra mindao?

– CvenTan rom atomuri qarxana Sendeba, imis naxaze-bi!

– Tanxa?– Tanxaze laparaki ar aris!– Sepirdi?– ar Sepirdebi, ar Seusruleb da mogiSoreben;– ramden xanSi momitaneo!

252

– erTi Tvis dro momca, vasili da sandro movaSenTan pirvel oqtombers da imaT gamoataneo.

– mamaSenic aq aris?– ki! isic vnaxe guSin!– Cemgan xom araferi unda?– jerjerobiT araferi, ise, nu geSinia, arc Sen

dagtoveben mSralze, raRacaSi gamogiyeneben!– netavi Cqara da movSordeT am dampal qalaqs.jerjerobiT sergosTan vicxovroT parizSi, Semdeg

Cven TviTon SevqmniT sergoze aranakleb cxovrebas!– ai meriko, vin yofila valiko! – zizRiT vuTxari

Cems Tavs da gadavwyvite, erT kviraSi bolo movuRoCems mkvlels. radio mimRebi gamovrTe, CalurjebulTvalze Sardis safeni davide da davweqi.

1946 weli, 26 agvisto (orSabaTi)

guSin mTeli dRe gareT ar gamovsulvar, arc CemTanSemosula vinme, karebze viRacam damikakuna, albaT ciraiyo, magram ar avmdgarvar da kakunic aRar ganmeorebula.silurjem gadamiara, odnav memCneva kidev. marTlac, ue-bari wamali yofila daJeJilisaTvis Sardis safeni.

dRes bevri saqme maqvs gasakeTebeli, cxra saaTzearCilTan unda viyo ganaTlebis ganyofilebaSi, Semdegsxva da Semdeg kidev sxva.

visauzme.saxlidan adrianad gavedi, maRaziebs Camovuare, jer

yvela daketilia, zogi cxraze iReba da zogic aT saaTze.ganaTlebis ganyofilebaSi mivedi, megona, yvelas

movaswari mosvla, magram aq ukve Sekrebilan, samTvianiardadagebis Semdeg erTmaneTs monatrebuli pedagogebiexvevian da hkocnian urTierTs, me ki, saxlSidac obolida aqac oboli, var martodmarto, arc nacnobi myavs da

253

arc aravin memcnaureba, albaT, amaTac „merve klasis mos-wavle“ vgonivar da Tavs ar iyadreben CemTan.

darbazSi migviwvies, pirveli sityva arCilma war-moTqva, mogviloca saswavlo wlis dadgoma, pirveliseqtemberi. gvisurva janmrTeloba da momavali Taobiskargi aRzrda. Semdeg mdivans sabeWdi furclebi gamo-arTva, saTiTaod daasaxela skolebSi, maswavleblis gvari,saxeli, mamis saxeli, maszed gankuTvnili saaTebis raode-noba da sagnebis swavlebis meTodika.

vatyob, arCils fexze dgoma uWirs, magram sanam, ardaamTavra moxseneba, ar Seusvenebia, Semdeg dajda, wyalimosvla da ofli SeimSrala.

daisva ramodenime kiTxva, miiRes amomwuravi pasuxida TaTbirma sam saaTs gastana.

TaTbiri damTavrda, magram kanti–kuntad daiSalen,me meCqareba, amaze metad mZime saqme sxva maqvs mosagvare-beli da aCqarebuli nabijiT davtove ganaTlebis ganyo-filebis Senoba. maRaziebs Camovuare, rkinakaveulis ma-RaziaSi karebis inglisuri saketi viyide, erTi caligasaRebi Sevxseni da gasaRebebis damamzadebel ostat-Tan mivedi, sul oriode wuTSi damimzada sami gasaRebi,gasamrjelo gadvuxade da saketi qarxnis mier damzade-buli gasaRebi isev ise acmaze gavakeTe, ase rom, saketisTviT nakeTi sami cali gasaRebi me maqvs da saTuTadSevinaxe CanTaSi. saketi ki, Tavisi gasaRebebiT, TavisivekolofSi Cavdevi da Tavi gadavawebe.

mRaziaSi Cem megobar leilasTan mivedi, gadavkocneda movikiTxeT erTi meore, Semdeg vekiTxebi: – Sen val-eris icnob?

– romel valeris, Seni mezobeli rom aris, safrTx-obelas meuRle?

– ho! – gamecina.– ki, rogor ara!

254

– hoda, is mova SenTan karebis saketis sayidlad,adeqi da Senc es saketi miyide. – vuTxari da umaRlesixarixis karebis saketi gavuwode.

– ramdenad mivyido?– ra Rirs, fasi zed aweria!– rom ar iyidos da sxva airCios?– Senc es saketi Seuqe da sxva saketebze uTxari,

rom gafWebulia.– ase gagiWirda, rom sakets yidi? me SemiZlia

fuli gasesxo.– ara lela, fuli ar mida, es Tanxac sakmarisi

iqneba CemTvis.– sxvam rom iyidos es saketi?– ara, mxolod valeris an imis meuRles mihyide!– veraferi ver gavige, Sen saketis gayidva ginda, Tu

imis gageba, vin iyidis?– kargi saketia da menaneba, sxvam iyidos, raRa sxvam

isargeblos kargiT, umjobesia, Cems mezobels hqondes,mxolod Cemi saxeli ara axseno, Torem SeiZleba aRariyidon.

– kargi, kargi, raSi damWirdeba, vaxseno Seni saxe-li?

lelas davemSvidobe da saxlSi wamovedi, saRamos,marTlac, misula valeri maRaziaSi da leilasagan sworedis saketi SeuZenia, romelic me davutove.

cotaxnis Semdeg valeris Ria aivnidan satexis kakunimesmoda, „sakets svams karebSi“, gavifiqre me da arSevmcdarvar. dReis saqme mogvarebulad CavTvale, an medamrCa kidev xuTi dRis sicocxle, an valeris.

diliT, samSabaTs, centralur saavadmyofoSi mivedi,operaciebis dros narkozis gamkeTebeli qali vnaxe,cremliT Tavi Sevacode da vicrue, TiTqos mezobelqalaqidan viyavi mosuli, Cems Zmas saCqaro operacias

255

ukeTeben da dasaZinebeli narkozi versad viSove, damex-mareT da, rac gindaT, Tanxaze saubari ara maqvs–meTqi.

ki, Svilo, razea saubari, an fuli rad minda, RmerTmayvela adamiani amyofos kargad da wyalma waiRos, msof-lioSi ramdeni fulic aris moWrili, – miTxra TeTrx-alaTianma mandilosanma da ori daluquli boTli gam-omitana.

– es eqimma TviTon icis, ra doziT unda miawodosavadmyofs, xsnari ki imdenia, oras operacias Caatarebs,magram waiRe, iqneb sxvasac daWirdes da madlia adami-anis gadarCena.

me CanTa gavxseni, rom fuli mimewodebina, magramgadairia mandilosani, imis SiSiT, rom ukan ar waeRodasaZinebeli wamali, ubralod, madloba gadavuxade dasaxlSi wamovedi. yvelaferi mzad maqvs da xelsayrelpirobebs velodebi. risi nervebi unda hqondes adamiansaseTi gadawyvetilebis Semdeg? romel Rirsebaze Sei-Zleba mesaubros adamiani, rodesac momakvdinebel saSu-alebas vamzadeb im adamianisaTvis, romelic odesRacsakuTar sicocxleze metad myvarebia.

me amayi var, ver vitan Seuracxyofas da albaT esdidi naklia CemSi, magram mgonia, es nakli daCrdilos imadamianis naklma, romelic mTlianad gaZarcvulia yovel-gvari Rirsebisagan. SeiZleba Tqven mogeCvenoT, Cems na-kls valamazebde da mtris Rirsebas fexiT vTelavde,magram es rom ase ar aris, Cemi dRiuri gesaubrebaT amTemaze da TviTon Tqven gansjiT.

1946 weli, 30 agvisto, (paraskevi)

bevrjer miTqvam, – „sikvdilis ar meSinia–meTqi“,magram, rodesac moaxlovda Cemi gankiTxvis Jami, mTeldRes mousvenrad vgrZnob Tavs.

256

kibe gamovitane, boZze mivadgi, CemTan Semomavali „di-namikis“ sadenebi Cavsxseni da valeris sadenebi rogor,iyo, zustad isev ise SevaerTe. aRar mesaWiroeba imisisaidumloebis gageba, netavi isic ar gamego, rac gavigeda Zveleburad kargi adamianis saxeliT darCeniliyoCems gulSi.

netavi, sad arian? bavSvi mezobelma gamoiyvana baR-idan, daRamda da isini jer kidev ar mosulan, SeiZlebadiversantebis TaTbiri aqvT da gvianobamdis ardamTavrdeba. vzivar fanjarasTan da velodebi, rodisgamoCndebian, Cemma gugulis saaTma Tormetjer daiZaxa„gugu“, isini ki ara da ar Canan.

dawola davapire. am dros quCidan xmauri Semomes-ma:

– jer kidev aqvs ori dRis dro, magram xom Sei-Zleba cota naadrevad? – xmamaRla elaparakeba zomazemetad galeSili valeri Tavis safrTxobelas, romelicvalerize aranakleb galeSilia. fexi orives erTnairadeSlebaT da Zlivs ikaveben erTimeores.

– ara! dRes ara, xval, dRes ar mogcem magis ufle-bas, dRes CemTan unda iyo, gesmis? CemTan! – eubnebasafrTxobela valeris da kiserze ekideba.

kibeze amovidnen, Cemi binis karebTan SeCerdnen:– ara, ara, Seval! – Tqva valerim.– araviTar SemTxvevaSi, dRes CemTan! – uTxra qalma.cotaxans kidev idgnen Cems karebTan, mgoni siga-

rets moukides, Semdeg erTmac da meoremac gulianadSeikurTxes Cemi misamarTiT da borZikiT auyvnen kibes.

sportuli tansacemeli Cavicvi da aRar davwo-lilvar, yvelaferi winaswar mofiqrebuliviT keTdeba,maTematikuri sizustiT. „maTematikam“ ori periodi gaiara– ambobs CebiSevi – pirvelSi amocanebs svamden RmerTe-bi, (dilosis amocana kubis gaormagebis Sesaxeb) – meo-

257

reSi – naxevrad RmerTebi: (paskali, ferma) Cven mesameperiodSi SevediT, rodesac amocanebs saWiroeba wamoW-ris“.

sworia, Tu maTematikurad gavigebT Cemi amocanisarss, marTlac, „saWiroebam wamoWra“ sikvdil–sicocx-lesTan brZolis amocana, Torem, vis mobezrebia wynaricxovreba, me rom mombezreboda?

Ramis sam saaTs uaxlovdeba Cemi saaTis isrebi.boTlebi CanTaSi Cavawyve, gasaRebi jibeSi Cavidevi daezoSi gamovedi; mTvare Casula, ca varskvlavebiT arismoWedeli, magram mainc sibneles dausadgurebia saxliskuTxeSi; venaxis ZirTan mivedi da ise frTxilad avyevizeviT, erTi foTolic ar ganZreula, aivanze vdgavar,karebs mivayurade. Cami–Cumi ar ismis, gasaRebi amoviRe,frTxilad gadavatriale da karebi odnav SevaRe, mesmisori adamianis Tavisufali sunTqva, kidev ufro RrmadgavaRe karebi da mesame adamians vaTvaliereb, aq ar aris,madloba RmerTs, Ramis mkrTal sinaTleze, kedelze gak-ruli Cemi mamapapiseuli noxebi SevniSne da kinaRamwaviqeci. „ai, vis gauqurdavs Cemi bina“ gavifiqre dakidev meti zizRi CameRvara sulSi.

CanTidan boTlebi amoviRe da iatakze davasxi, siTxiswvrili nakadi ori mZinare adamianis sawolisaken wav-ida, „oTaxi dagmanulia, imoqmedebs!“ vTqvi, rodesac me-ore boTlic iatakze davRvare, karebi gamovixure, gasaRebiorjer gadavatriale da rogorc amovedi, imave si-frTxiliT Zirs daveSvi. frTxilad gavaRe sakuTaribinis karebic da gauxTelad wamovweqi. mkvleli var!viTom aqac araferi momxdara, ise tkbilad CameZina.

diliT xmaurma gamomaRviZa, tansacmeli gamovicvale,sportulebi karadaSi Sevinaxe da xalaTSi Sinauru-lad gamovewyve, xmaurma imata da Cems karebzedac gav-igone kakuni:

258

– axlave! – daviZaxe da karebi ise gavaRe TvalebissresviT, TiTqos axla avdeqi. cira aris.

– mobrZandi! – vuTxari.– mobrZandi ki ara, ra ambavia, ver metyvi? – Seme-

kiTxa.– sad ra ambavia? – mTqnarebiT SevekiTxe me.– sad da xmauri ar gesmis?– ki mesmis, magram aba, me ra vici, risTvis xmau-

roben?– wamodi, gavigoT!– movdivar! – vuTxari da saxlSi aRar Sevbruneb-

ulvar, rogorc viyavi saSinao tansacmelSi Cacmuli,aseve avuyeviT kibes.

valeris binis karebTan xalxi Segrovili iyo damiliciis TanamSromlebi mosuli dagvixvda, me da cirarom mivediT, isini saZinebeli oTaxis karebs texavdnen.

gatexes!... xaTuna tiroda, magram me daminaxa Tu ara, gamoiqca,

kiserze Semomeskvna da tirili Sewyvita. TiTqos, sxvaTa-Soris movefere, cotaxans gavCerdi, rodesac davrwmundi,arabulebi cocxlebi aRar iyvnen, sadarbazoSi davdeqisxvebTan erTad da mezoblebs WorikanaobaSi CaverTe.

saeqimo eqspertizis TanamSromlebma gvamebi saswrafodaxmarebis avtomanqaniT waiRes, sxva danarCeni Ziebaadgilze mimdinareobs. gamomZiebelma valeris saZinebelSidasaZinebeli siTxis kvali aRmoaCina, magram aravis arsjera, rom oTaxSi daRvrili siTxe valerisa da mziasmokvlis mizniT iyo daRvrili.

gamomZiebelma valeris binis karebi daluqa, zedTavisi beWedi dasva da wavidnen, mezoblebic daviSa-leT...

saRamos SavulvaSianma inJinerma ioram abaSiZem me-zoblebs Camouara da Tavisi gadawyvetileba gaacno:

259

– mezoblebi varT! – ambobda is – Cvens gardaaxloblebi valerisa da mzias ar gaaCniaT, amitom, me-zoblebo, Cven unda viTaoT maTi qristianulad dasa-flaveba!

mezoblebma ioramis gadawyvetileba uyoymanod gai-ziares da daadgines, as–asi maneTi Segvegrovebina, Seva-groveT es mciredi Tanxa da dakrZalva xuTSabaTisTvismovilaparakeT. movamzadeT cota ram pur–marili dakrZa-lvisaTvis da pirquSad Camowva dRe gansvenebisa, me rig-iT mezoblad mTvlian da vin ra icis, rogori cecxlianTia Cems gulSi. sakmarisad movida xalxi, TanamSrom-lebma gvirgvinic ki moitanes da saRamos erTi sasax-liT waasvenes orive gvami.

... sasafalaoze srola atyda, daifanta xalxi, mi-liciis erTi TanamSromeli usulod daeca Zirs, orikaci Seipyres, xalxi ambobda: „jaSuSebi Seipyreso“, meam ambiT ar davinteresebulvar, saxlSi wamovedi, xaTunaar mSordeba, kabis boloze ukidia xeli da damyveba, Tuayvanili ara myavs, eSinia, mec ar mivatovo, rogorc mziamda valerim miatova...

1946 weli, 6 seqtemberi, (paraskevi)

dRes eqvsi seqtemberia, me pirveli seqtembris Sesax-eb araferi damiweria dRiurSi. pirveli seqtemberi xomCemi pirveli Sexvedra iyo aRsazrdelebTan, Cemi pirveligakveTilebi da cxadia, vRelavdi, skolaSi mezoblis gar-dacvalebiT „damwuxrebuli“ mivedi da TanamSromlebmacgaiziares Cemi mwuxareba. direqtorma erTi kviriT gaman-Tavisufla, ase rom, aT seqtembers mival pirvelad skola-Si da daviwyeb axalgazrda TaobasTan codnis gaziarebas.

me, Cemi cxovrebis misia ukve Sevasrule, xaTuna CemsWerqveS, Cemi alersiT izrdeba, kidev erT–erTi ocneba

260

da gansaxorcielebeli mizani damrCa, xaTuna aRvzardo,cxovrebis gzaze davayeno da damSvidebuli movkvde.

gamomZiebeli xSirad dadis Cvens saxlSi, daiwyomezoblebis dakiTxva, ramodenimejer dakiTxva TiToeu-li, me maincdamainc ar Seuwuxebivar, gaigo, axali mosu-li var da darwmuneblia, araferi saerTo meqnebodagardacvlilebTan. erTma Tvem gaiara mas Semdeg, sadar-bazoSi damxvda juReli, gamomZiebelma yalbi qaTinau-riT momikiTxa da, TiTqos Tavazianobis mizniT, karebisgaRebaSi momeSvela, gasaRebi gamomarTva da karebi gaaRo,magram SevamCnie marcxena xelisgulze dawebebuli saZ-erwi miwa, romliTac Cems gasaRebs daawva da anabeWdiaiRo, – ra sawyalTan aqvs saqme! – gavifiqre – netavi,ratom CaTvala saWirod, uCemod Caataros Cxreka CemsbinaSi? da uceb gadavwyvite, vaTamaSo.

juReli oTaxSi Semovida, gugulma eqvsjer daiZaxa„gugu“.

– ra kargi saaTia! – Tqva gamomZiebelma.– antikvaria, mamaCemis papisagan safrangeTidan Camo-

tanili, vicrue me, sinamdvileSi ki Zvelmanebis bazarzeiyida dedam 1941 welSi.

– rogor, Tqven frangebTan gaqvT kavSiri? – raRacimedis Zafs CaeWida gamomZiebeli.

– xo giTxariT, mamaCemis papa–meTqi, maSin msoflioshqonda erTi meoresTan kavSiri.

– Tu papaTqvens sazRvargareTTan kargi kavSirihqonda, imedia, Tqven maszed ukeTesi kavSiri geqnebaTfrangebTan.

– ras getyviT, batono gamomZiebelo, iciT? memgonia, Tqven CemTan imitom ara xarT mobrZanebuli,rom gainteresebdeT frangebTan Cemi kaSviri. daR-lili var, bavSvebis uTavbolo kiTxvebiT gamolayebu-li maqvs Tavi da gTxovT, maT nu gaejibrebiT iseTi

261

kiTxvebis mocemaSi, romelic orivesaTvis nakleb sain-tereso iqneba.

juRels gaeRima, cxadia, ar eloda Cemgan aseT winaaRm-degobas gamomZiebeli, magram TviTonac unda icodes, rom„magia marTali“ kaci.

– nu ganrisxdebi, gogona, SemTxveviT Segxvdi dakarebis gaRebaSi dagexmare. amaSi ra aris cudi?

– es yalbi keTilSobilebaa, romelmac aiZula Tqve-ni Tavmoyvareoba, dagemalaT niRab afarebuli nakli,rogorc CemTvis, aseve sakuTari TavisTvis.

– nu damZraxavT, geTayva, me gamomZiebeli var davaldebuli, eWvis TvaliT davinaxo yoveli sagani, rad-gan arseboben adamianebi, romelTa siavkacesac veras-didebiT ver daijerebT, sanam sakuTari TvaliT ar ix-ilavT maT mier Cadenil gansacvifrebel naavkacars.

– imedi maqvs, batoni gamomiZiebeli eWvis TvaliTar Sexedavs Cems siTamames, radgan avkacobisaken midrekile-ba ar gamaCnia da arc marTlmsajulebas gaaCnia eWviano-bis sababi!

RmiliT vuTxari gamomZiebels da magidaze xili daarayi movitane. dalia! qliavi daayola, bodiSi moiTxo-va SewuxebisaTvis da wavida.

davfiqrdi, ratom daainteresa gamomZiebeli Cemmapirovnebam? risTvis saWiroebs, Cxreka Caataros binaSiCems gareSe? aba, raSi esaWiroeboda Cemi gasaRebis ana-beWdi?

sportulebi garecxili maqvs, boTlebi da valerisaivnis gasaRebi sardafSi, miwaSi Cafluli. dRiurs sa-dac davdivar, Tan davatareb, Cemi gacveTili CanTiT. aserom, Cems binaSi, danaSaulze xelmosakidebeli sagani armoiZebneba. marTalia, Cven advilad viviwyebT sakuTarSecdomebs, roca isini Cvens metma aravin icis da Tama-mad vamtkicebT udanaSaulobas, magram es rodi gvaZlevs

262

sulis simSvides, bolomdis simtkicis SesanarCuneblad.gadavwyvite, Tavi Seviqcio, vaTamaSo gamocdili gamomZ-iebeli juReli da Semdeg, vnaxoT ra iqneba.

diliT xaTuna baRSi miviyvane, Semdeg skolaSi wave-di, ori gakveTili Cavatare da orsaaTiani Sesvenebisdros lelas vestumre maRaziaSi, cota visaubreT, Sem-deg erTi kargi saketi viyide karebisaTvis da saxlSi-wamovedi, Sevisvene, visadile da Semdegi gakveTilebisCasatareblad wavedi skolaSi.

saRamos skolidan zeinkali wamoviyvane karebSi sa-ketis Casasmelad, xaTunas gamouareT baRSi, wamoviyvaneda wamovediT.

„Tavkombala“ zeinkalma male Casva karebSi saketi,gasamrjeloze uari ganacxada, ori Wiqa arayi dalia dawavida. xvalidan karebs aRar davketav, vici, juRelimova, karebze rom imisi gasaRebi ar moergeba, axal sa-kets naxavs Casmuls da karebs Rias. erTi imisi fizo-nomia damanaxva, ras daemsgavseba.

dro midis, ar vici, gamomZiebeli iyo Tu ara CemsbinaSi, ar yofila SemTxveva, areuli da gadaadgilebulimenaxos romelime nivTi. erT saRamos, martoobiT mowy-enili da xaTunas tiktikiT gaxalisebuli, juRelsvurekav da vekiTxebi, „Tu ratom aris aqamdis burusiTmoculi arabulebis mkvlelobis saqme?“

– Tqven vin brZandebiT? mekiTxeba uxilavi xma yur-milSi.

– meri maswavlebeli gawuxebT.– aaa! meri! maxsovxarT, ase ratom gainteresebT

arabulebis bedi? Tu Rirsi gaxda Cveni qalaqi daTayvanismcemeli SegirCeviaT, bavSvi SegiZliaT upatronoTasaxls CaabaroT.

– upatronoTa saxlSi Casabarebeli Tqvena xarT,bavSvebi ki Cveni sicocxlis utyuari gamagrZelebelni

263

arian da me ar vTxovdebi, xaTuna ar damikargavs aRmzrde-lis gaweul amags da roca gaizrdeba, savaldebulodmimaCnia icodes, ra bedi ewia imis mSoblebs.

– kargi, kargi, nu gagvigulisdebi da sasixaruloambavs gacnobebT: gaxsovs? arabulebis dakrZalvis dResori mamakaci rom daapatimres? isini samxedro borot-moqmedebi, germaniis „abveris“ wevrebi aRmoCndnen, erTivaleri arabulis mama, sandro arabuli, meore ki mziacercvaZis mama, vasil cercvaze. samSoblos moRaleteebitribunals gadavugzavneT. aris versia, rom Svilebma argaiziares mSoblebis diversiuli moRvaweoba samSob-loSi da mowamles.

– es Tqveni varaudia, Tu maTi mier naRiarebi si-namdvile?

– Cveni varaudi yovelTvis marTldeba!– bodiSi SewuxebisaTvis, kargad brZandebodeT! –

vuTxari da telefoni gavuTiSe.xaTuna xelSi aviyvane, muxlebze davisvi da didi

qaliviT velaparakebi:– ai, gamoZieba! saqme gauxsneli arasodes ar darCe-

baT. erT „viRacas“ daiWeren da respublikaSi Cadenilborotmoqmedebas, yvelas imas miaweren.

Sen dardi nu gaqvs, dro dadgeba da gaigeb SenimSoblebis WeSmarit mkvlels, dRes ki Tanamedrove gamo-Ziebam icxovros Tavisi „varaudiT“.

* * *19... romeli weli? romeli Tve? romeli ricxvi?– arc dRe ici?– dRe vici! xuTSabaTi!– ratom Sewyvite dRiuris wera?– dRiuris wera me ar Semiwyvetia, radgan dRiurSi

RirsSesaniSnavi TariRebia Sesatani, droebiT SevaCere

264

imisi warmoeba. aba, dRiuri memuarebi xom ar aris, yove-li nabiji aRvwero maRalfardovnad da mkiTxvelisaTvisiyo interesmoklebuli? marTalia, ganvlo wlebma, gam-oviare bevri siduxWire, siRaribe, uqonloba, SimSili,magram Cemi xaTunasaTvis araferi momiklia. arasodesar ugrZvnia qveynis gasaWiri, yovelTvis Tavs bednieradgrZnobda Cems fardas amofarebuli.

dRiurisaTvis ra saWiroa, Tu rogor daamTavraxaTunam saSualo skola, Tu rogor aiRo simwifis at-estati, rogori banketi gadauxadeT, rom swavla peda-gogiur institutSi gaagrZela da Cems mamiseul saxl-Si cxovrobda studentobis dros, iq, sadac me vcx-ovrobdi.

marTalia, es yvelaferi kargia da aRweris Rirsicaa,magram es TviTon xaTunam aRweros Tavis dRiurSi, me ki,ubralod, movTxzav, rom Cemma xaTunam instituti daamTavrada Tavis mSobliur skolas daubrunda maswavleblad.vcxovrobT da varT erTad orive bednierebi. mxolodvarams verc xaTuna ver xvdeba, ar mayenebs arabulebzefiqri, ratom aris aqamdis burusiT Semosili maTi mkv-leloba? nuTu, marTla sandrosa da vasils miaweres esmkvlelobac? nuTu maT cota hqonda Cadenili codva,rom am mkvlelobiTac ar daemZimebiaT TavianTi suli?

mrcxvenia, rom aseTi gamoZieba hyavs saqarTvelos,momwyinda kata–Tagvobias TamaSi, oci welia, veTamaSebigamoZiebas da jer azradac aravis mosvlia, rom me varis saSiSi recidivisti, romelsac ase muxlCauxreladda dauZineblad daeZebs mTeli respublika.

axla, rodesac xaTunas gzaze damdgars vxedav, gada-vwyvite, gamoZieba avalaparako da marTlmsajulebis winaSewarvsdge.

ara! nuravin ifiqrebs da maT Soris xaTunac, rom mexelis mTxovneli aravin myavda da fiqrebis gamziarebe-

265

li. amas mxolod deda mimixvTeba, Tu ratom SevalieCemi axalgazrdoba Svilis aRzrdas, romelic, madlobaRmerTs, cudad ar aRmizrdia.

gadavwyvite da gadawyvetileba erTi wlis winaTsisruleSi moviyvane, Cemi mesaidumle, Cemi erTaderTimoazrovne, Cemi ganuyreli megobari, Cemi dRiuri gamomZ-iebel juRels mivutane.

– waikiTxe, mxolod dRiuri ar damikargo, sam dRe-Si damibrune! – vuTxari me.

– siamovnebiT! magram ra aris es?– Cemi dRiuria, SeiZleba gamoZiebas daexmaros rame-

Si. – gamomZiebels Rimilma gaupo bage da dRiuri ux-alisod gamomarTva.

saxlSi kmayofili wamovedi, im imediT garemocu-li, rom male marTlmsajulebis winaSe warvsdgebi, mexmas ar amoviReb, Cemi dRiuri ilaparakebs Cems mag-ivrad da maT imsjelon Cems mier Cadenil danaSaulze,mxolod simarTles nu damikargaven, me siamovnebiT avi-tan samudamo katorRas, raTa gavwmindo Cemi suli daxorci.

sami dRis Semdeg gamomZiebelma dRiuri damibruna, –„daujerebeliao!“ Tqva da wavida.

bevrjer mivakiTxe, magram adgilze aRar damxvda,miTxres, „mivlinebaSi ariso wasuli“. ase damekarga ra-modenime Tve gamomZiebeli, rom an sasjeli momeTxova daan ordeni.

rva Tvis Semdeg juReli saxlSi movida CemTan:– „marTali yofilxaro“ – miTxra.– SeadgineT saqme da sasamarTlos gadaeciT, maT

gaarCion marTali vyofilvar Tu mtyuani! – vuTxari me.– ici, ras getyvi? – moqalaqeobrivi simarTle sxva

aris, iuridiuli sxva, rogorc me da Sen ganvsxvavdebiT,ise gansxvavdeba es ori mcneba erTi meorisagan.

266

iuridiulad rom vimsjeloT, Sen sasamarTlosasjels dagadebs da arc Tu gulsawyvets, radgan iu-ridiuli kodeqsi ar iTvaliswinebs TviT gasamarTle-bas. – danaSaulis Camdeni piri unda aRiaroT da sasje-li daadoT sasamarTlos ZaliT!

Sen ki piradad iyavi gamomZiebelica da mosamarTlec,msajulica da jalaTic, iuridiulad es gaumarTlebe-lia.

me dRes vwer ganTavisuflebis gancxadebas, samsaxu-ridan daTxovnis Sesaxeb, ori mizezis gamo: pirveli is,rom Sens SeuniRbav kvals ver movageni, meorec is, romSen marTali xar moqalaqeobrivi TvalsazrisiT, romelicicavs patiosnebas, wesrigs, kulturas, emsaxureba erTs,ojaxs, Svilis aRzrdas, ocnebobs swavlaze, mravalS-vilianobaze da samSoblos keTildReobaze.

is saqmeebi, romelic Sen ar giwewavs nervebs, davi-wyebulia. nurc Sen gamoabam kuds, icocxle da icxovreSens SvilTan, aRzarde SviliSvilebi da iyavi „tkbilibebia“. Cemi azriT, ase umjobesi iqneba, vinem SviliS-vilebma „mkvlel bebiad“ mogigonon.

– risTvis momigoneben cudad, nuTu TviTon verdainaxaven, Tu rogor vibrZole adamianuri didebisaTvisda aravis gavaTeline Cemi Rirseba, gana es cudia, mar-toxela qali ar SeuSindes arafers, gadalaxos yovel-gvari dabrkoleba da SeinarCunos ojaxi?

– SeiZleba Seni moqceva misasalmebeli iyos nebis-mieri adamianisaTvis, magram gimeoreb: iuridiulad SenigamarTleba SeuZlebelia:

– londas mkvlelobam daafrTxo diversantTa jgufida dRemde mouxelTebeli gagvixda, aSbas mkvlelobammTlad gadakarga mTebSi gaxiznuli banditebis jgufi.arZinbas mkvlelobam saaSkaraoze gamoiyvana bandit sep-aratistTa jgufi da uTavbolo Setakebebis dros Cve-

267

ni TanamSromlebic bevri daiRupnen. arabulebis mkv-lelobam da maTi mSoblebis dapatimrebam mTlianadgadakarga maTi xelmZRvaneli sergo maisuraZe.

ase rom, Tqven kargi saqme ki ar gagikeTebiaT sam-SoblosaTvis, aramed xeli SegiSliaT borotebasTanmebrZoli adamianebisaTvis da erTi SexedviT, Soridanise Cans, TiTqos Tqven monawile yofiliyoT im bandisa,romelSidac eWvmitanili adamianebi kvdeboda, vfiqrobT,isini kvdebodnen imitom, rom banda ar aRmoCeniliyo.vin klavda maT? – ra Tqma unda, bandis ufrosi! –sinamdvileSi ki, srulebiT gamoucdeli gogona, romelsacmxolod piradi interesebi amoZravebda. ai, ZiriTadi,ra gviSlida Cven xels borotmoqmedis aRmoCenaSi, ve-Zebdi zvigens did okeaneSi da ver vamCnevdi lifsitasakvariumSi.

dRes me Sen yvelaze ukidures mamac adamianadmeCvenebi, radgan martod–martom CaidineT is, rasacTavzexelaRebuli vaJkacic ki mxolod mravalricxo-van mowmeTa TanxlebiT Tu gabedavs. Tqveni Tavdadebu-li vaJkacobisa da moxerxebulad mkvlelobis gzismiCqmalvis gamo, me ufleba ara maqvs, Tqveni saqme mar-Tlmsajulebas gadavce. radgan aris meore versiac, Tqvenborotmoqmedebas marto piradi interesebisaTvis arCadiodiT, Tqveni gagebiT, spobdiT im sarevelas, romelsacaTasobiT zianis motana SeeZlo. Tqven Tqveneburi wv-lili SegqondaT adamianis TanasworuflebianobaSi.prokuruste, berZnuli miTologiis yaCaRi, geqnebaTgagonili, romelic Seityuebda xolme mgzavrebs TavissadgomSi da taxtze awvenda, vinc grZeli aRmoCndebo-da, fexebs Wrida, vinc mokle, kidurebs uWimavda. esadamianic Tavisuflebisa da TanasworobisaTvis mebrZo-li iyo, romelic adamianTa simaRleSi miCereboda Ta-nasworobas.

268

Sen ara xar marTlmsajulebas Casabarebeli adami-ani, radgan borotmoqmedTa samyaros ar SeiZleba gaaCndesSeni magvari uSiSari qmnileba.

– uSiSroba ki ar aris uCveulo Zala sulisa,romelis wyalobiTac Sen SesZeli didi gansacdeliswinaSe pirispir dgomiT gamowveuli eldis damarcxeba,swored, uSiSroobam Tqven moganiWaT gmirobis is unari,rom yvelaze Tavzardamcem viTarebaSi SeinarCuneT simS-vide, sidinje, aumRvrevloba da sulieri wonasworoba.Senzed wigni unda daiweros, radgan uSiSrobiT wagba-Zos momavalma Taobam da Tavisi uSiSroeba mkvleloba-Si ki ara, atomuri qarxnebis mSeneblobaSi gamoiyenos.

brZolis velze adamianTa umravlesoba mxolod im-itom igdebs Tavs sasikvdilo xafangSi, rom Cirqi armoecxos maT Rirsebas, Sen rodesac brZolis velzegaimarjve da uvnebeli gamoxvediT, maSin raRad gindaTCirqi moscxoT Tqveni gamarjvebiT SaravandediT gan-aTebul didebas? rad gindaT Cirqmocxebuli Tavdadebadautovo STamomavlobas?

mamaci kaci brZolis velze moxerxebulobasa dagamWriaxobas iCens Tavis gadasarCenad, Sen ki gamWriax-oba gamoiCine, damarcxebas eridebodi da gaimarjve, verSeguebixar Cvens damarcxebas, romelic unda gixarodes.

momwons Seni yovelgvari qceva: uSiSrooba, gambe-daoba, siqvele da mezizRebi, rom ar SegiZlia maTi Rir-seulad gamoyeneba. Cven yovel zomas vxmarobT imisaTvis,rom borotmoqmeds Cadenili danaSauli vaTqmevinoT, Senki dRiurs mawvdi, Senive surviliT, romlis xelSi Cagdebaswlebis manZilze vocnebobdi da CemiT ver movaxarxe.

mgoni, laparakiT Tavi Segawyine, me Cemi vali movix-ade adamianuri sindisis winaSe da damirigebixar, mx-olod ar gamTqva, marTlmsajulebis winaSe es qmedebakanoniT isjeba. arayiT Wiqa Seivso, damiloca Weri, gambe-

269

daoba, qaloba da ise wavida. erTi sityva ar maTqmevina,albaT, ar undoda, moesmina Cemgan uTavbolo mikibul–mokibuli Tavis marTleba.

wavida da ufro met sagonebelSi Camagdo, ara, vervizam sakuTari sindisis dausjelobas, sxvas rom Cemsmier Cadenili danaSauli gaemeorebina, me xom sastikaddavsjidi? maS, ratom unda mapatios sazogadoebam damarTlmsajulebam borotmoqmedeba, Wreli pepela var?

maxsendeba, ramodenimewlis winaT, deida mariamisnaTqvami: „vinc sakuTar sicocxles xelyofas daupirebs,is, adre Tu gvian, igive mcdelobas gaimeorebs da TviT-mkvlelobiT daasrulebs sicocxles“ – gamarTlda deidamariamis winaswarmetyveleba, rodesac miTxra: „xaTunasaRzrda Sen giweriao“, albaT, meore winaswarmetyvele-bac gamarTldeba. swors ambobs juReli, marTlmsaju-leba marto Cemi dRiuriT ar dakmayofildeba, daiwyebenCemi sulisa da xorcis jijgnas da, vin icis, SeiZlebasamSoblos Ralatic ki damwamon, samSobloze esodenSeyvarebuls!

dRes 18 agvistoa, xuTSabaTi. vitoveb erT TvessakuTar TavTan sasaubrod da xaTunas alersisaTvis,Semdeg ki sakuTari sindisi gansjis sakurTxevelze undadavayeno.

* * *xom SeiZleba iseTi gancda daeuflos adamians, rom-

lis aRwerac SeuZlebeli iyos? erTi Tvea, sworedaseT gancdaSi vimyofebi, ar SemiZlia, dRiuri gadavSaloda Canaweri gavakeTo Cemi gancdisa, ar SemiZlia, xaTunas-Tan saubari moralur Temaze, meSinia, amanac ar mirCiossindisis dausjelad datoveba.

yovelTvis CemiT, sxvis dauxmareblad, vwyvitavdiyovelgvar saWirboroto saqmes da axlac, dRes, ocdaerT

270

seqtembers, RvTismSoblis dabadebis dRes, gadavwyvite,Cemi suli RvTismSobels Cavabaro, man dasdos ciursasworze Cems mier Cadenili keTili Tu boroti zrax-vani.

rodesac xaTuna skolaSi wavida, me vrceli werilidavwere da patiebas vTxov im ukeTuri saqcielisaTvis,romelic ramodenime wuTis Semdeg unda Cavidino...

aq vamTavreb dRiuris weras, da aq mTavrdeba erTimousvenari adamianis sicocxle.

ra vqna...sisxli meZaxis, mesmis godeba,sasaflaoze momelis lodi.mimaqvs miwaSi umankoeba,romelsac ase vufrTxildebodi...

– meri –~– meri –~– meri –~– meri –~– meri –~

271

sarCevisarCevisarCevisarCevisarCevi

siyvarulis msxverplisiyvarulis msxverplisiyvarulis msxverplisiyvarulis msxverplisiyvarulis msxverpli

Tavi pirveliTavi pirveliTavi pirveliTavi pirveliTavi pirveli ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 33333

Tavi meoreTavi meoreTavi meoreTavi meoreTavi meore .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 99999

Tavi mesameTavi mesameTavi mesameTavi mesameTavi mesame ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 1414141414

Tavi meoTxeTavi meoTxeTavi meoTxeTavi meoTxeTavi meoTxe ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 1616161616

Tavi mexuTeTavi mexuTeTavi mexuTeTavi mexuTeTavi mexuTe ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 1919191919

Tavi meeqvseTavi meeqvseTavi meeqvseTavi meeqvseTavi meeqvse ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2 121212121

272

CHAPIDZE GARI

DETECTIVE

redaqtori: _ n. kakiaSvili

mxatvruli redaqtori: _ m. samxaraZe

teqnikuri redaqtori: _ q. tripolski

dizaineri: _ l. lacabiZe

gamomcemloba _ `kolori~gamomcemloba _ `kolori~gamomcemloba _ `kolori~gamomcemloba _ `kolori~gamomcemloba _ `kolori~

VICTIM OF LOVE