Dia Danh Noi Tieng VN

VIT NAM - NHNG A DANH NI TING 1

http://www.ebooks.vdcmedia.com

MMMUUU CCC LLLUUU CCC ao co .........................................................................................................2 ai Lai - h xanh bn mua lng song.....................................................4 Cn ao - Huyn ao xa min t nc .................................................8 Sapa - Th trn trong my sng m ao...............................................10 Ln Ba V tranh nng he .......................................................................12 Ca Tung va bai tm..............................................................................14 Non nc Sn Tra ...................................................................................16 Ngc dong sng Ba ...............................................................................19 Gia Lai - vung t huyn thoai .............................................................22 Khe Nc Lanh.......................................................................................25



AAA OOO CCCOOO

ao co t nhin Chi Lng Nam huyn Thanh Min, tnh Hai Dng c phat hin nm 1994. y la mt im du lch mi trng sinh thai hp dn. Nm gia mt vung h bao la song nc, ao Co ni ln nh mt vin ngoc ma thin nhin a ban tng cho Chi Lng Nam. Vi din tch 2.382m2, t lu a tr thanh ni tru ngu cua nhiu loai co vac khac nhau, co vac n t khp ni. Co chn loai co khac nhau la co la, co rui, co b, co en, co nghnh, co dic, co trng, co ngang, co hng va ba loai vac la vac xam, vac xanh, vac en co ngun gc t Trung Quc, Min in, n , N Pan, Philippines... Mua xun la thi im co v ng nht co ti vai van con co va hang nghn con vac.

Khi hoang hn bung xung la luc co v, chung bay thanh tng an, mi an co s lng t dm bay chuc ti hang trm con u trng xoa ca cac tan cy trn ao. Sau khi ln nhiu long che kn ca khoang khng gian mt h, chung ln lt ha canh an toan xung nhng lum cy xanh vi anh nng chiu gia bin nc mnh mng, tip o la nhng nhp sai canh cua nhng chu vac chun b cho mt bui kim mi vt ca trong m.

Khng ch la ni c tru cua co, vac. La mt vung h rng mnh mng, khng bao gi can nc nn Chi Lng Nam co nhiu mong ket, le le, vt tri, c bit a tng co cc en, b nng, cuc va nhiu loai gie khac nhau. Trong s y, cc va b nng la loai chim nc qu him co tn trong sach o Vit Nam. n ni y vao luc hoang hn hay



sm mai la luc giao ca thu v gia co va vac trong cuc mu sinh hang ngay, la khi co v sm ma vac cha i kim n th ao co tht la huyn nao. Chung tranh cp nhau gianh ch u. Vac yu th nn b dn xung di, con co phu trng trn cac tan cy. Hnh nh cy ci tha dn trn ao khng con u ch cho ca an co khng l bam na.

S an xen hai hoa gia cy ci, chim mung, h nc cung kh hu nhit i trong lanh thoang ang, cung vi nhiu cy c thu va nhiu bia c, n, chua, miu mao trong vung, c bit vi cac ngh c truyn nhe ngh gt ca, ngh banh trang, banh a va ngh m trng cy canh, Chi lng Nam co y u yu t co th phat trin thanh mt vung du lch mi trng sinh thai hp dn.

Vi nhng gia tr cua mnh ao Co Chi Lng Nam a tao nn mt mi trng sinh thai c trng cho lang qu vung ng bng Bc B. Ngoai y ngha la ni bao tn cua co vac va nhiu loai chim nc, vung m h Chi Lng Nam con la mt thng canh him thy vi canh h nc va cy ci, chim mung, nht la nghe thy chim co ku huyn nao, trng thy nhng an chim bay rp bu tri.

Khi xa, ao gia h co cy ci rm rap, an co cung tng lam t sinh si nay n quanh nm. Nhng ri ngun tai nguyn quy gia nay cha c nhn thc y u nn co vac a b xua ui, sn bn khng thng tic. Chung b by bng do, bn bng sung va thm ch b huy dit bng bc pha buc ngon cy.

S phat hin va anh gia gia tr sinh thai va tai nguyn cua lang co gia luc chung ang co nguy c b tiu dit la mt cng trnh cua Hi Sinh hoc va mi trng tnh Hai Dng.

Tuy nhin trong nhng nm qua, vic khai thac tim nng nay mi ch dng mc t phat, nn ao Co vn nh mt nang cng chua ngu qun trong rng cha c anh thc, bi ng xa i lai con kho khn. Lang Co ang c quan tm tch cc bao tn va xy dng



thanh khu du lch sinh thai. t lanh chim u, co v ngay mt ng hn.

Trong tng lai khng xa tim nng du lch ao Co se thc s c phat huy va c a vao tour du lch theo hnh vong cung t Ha Ni i ph Hin n ao Co, Hai Dng va ra Cn Sn, Kip Bac, Hai Phong ri v Ha Ni. Co nh vy mi thu hut c ngay cang nhiu khach du lch trong nc cung nh quc t.



AAA III LLLAAA III --- HHH XXXAAANNNHHH BBB NNN MMMUUU AAA LLL NNNGGG SSSOOO NNNGGG

Nm sat th trn Xun Hoa pha Bc huyn M Linh, tnh Vnh Phuc, h ai Lai la ni du lch ngh mat rt ly tng cho tt ca moi ngi.

T Ha Ni, mun n khu du lch h ai Lai du khach ch cn ln xe ngc ng quc l 2 n Phuc Yn cha y mt gi ng h, ri re phai, i theo con ng lat b tng ti th trn Xun Hoa nm ngay ven h. y la ni ngh mat cui tun rt thun tin i vi ngi dn thu si ng, n a. Sau nhng ngay lam vic cng thng, ai chng mun c bi thuyn th gian gia vung non nc hu tnh nay.

ai Lai la h nc rng ti hn 500 ha. Vao mua ma, cac con sng, con sui trong lu vc pha Nam cua day nui Tam ao vi sng Vc Tuyn, sng Tn, sng Ba Ha, sui ng Cu, ng Chao... u dn nc vao, khin mc nc co th ln cao ti ct 21m. Mt phn, do vn gi c nguyn trang cac thung lung t nhin va cac trin i bat up cung cac hem nui nh ra, tao nn cac eo, cac ban ao a dang, nn mt h tuy rng nhng khng h gy cam giac mnh mng choang ngp ma du khach con phat hin ra nhiu canh quan ky thu khi bi thuyn qua nhng hem nui vn con nguyn net hoang s n ky la.



Pha Bc h ai Lai la day Tam ao nui non cao va xa dn vi nhng canh rng xanh bic ngut ngan. Ba mt h u c ging hang cac go i bat up ni tip cung nui Thn Ln, c xu chui ni dai bi nhng p t kin c, tao thanh bc tng thanh gi nc.

Xung quanh h la bat ngat mau xanh cua hn 9.000 hec ta cy rng phong h. T bai tm di h, du khach co th chay thng ln nh nui Thn Ln pha Nam phong tm mt nhn v Thu Ha Ni ang lp lanh di anh nng chiu.

Nhng ai thch leo nui u co th t chc cuc l hanh ln pha Bc, lun rng qua eo Nhe sang t Thai Nguyn hoc re sang nui Mo Qua th sc leo ln nhng vach a dng ng cao vut tng my. T trn nhn xung thy thp thoang gia rng xanh co h Xa Hng, h Lang Ham, h Gia Khau..., canh o la du tch lu ai thanh quach c knh cua Qun hp Nguyn Danh Phng a tng xy dng giang sn ring mt coi, sut mi nm tri ng u vi triu nh thi vua L chua Trnh.

Nh co sc bic cua h su, mau xanh cua rng xanh nui thm bat ngat xung quanh, cung vi nhng cn gio mat ri t ba pha mt h thi ti, tao cho du khach cam giac thanh than, d chu ma him khi nao thy c. Mt iu ky thu na y la ngon gio bc lanh leo cua mua ng a c nui Tam ao, che chn, nn y nhit trung bnh cua mua he la 28,90C va mua ng la 16,80C. Tao thun li cho du khach co th n ngh dng cui tun ni y, cho du ang la mua nng nong hay mua ng gia lanh.

Thy ro tim nng lu dai, nganh du lch tnh Vnh Phuc a va ang xy dng h ai Lai thanh ni ngh dng thun tin on khach. Ngoai cac khach san ba, bn sao, se co bai tm bn h rng va dai hang cy s. Nhng ngi bit th th mng nm di cac canh rng cy sinh vt canh hp dn cac vn ngh s tng v y d cac trai sang tac. Cung se co ca sn golf 18 l vi ng ua nga trai dai



ti tn chn nui xa m, se co ca cac vu trng ln, cac nha hang ban lu nim bn cac khu du lch sinh thai va cac vn sinh vt canh rng ln. Di chn nui Tam ao, co khu bao tn thin nhin, ni nghin cu va hng dn ngi sanh chi sinh vt canh.

My nm gn y, bng nhin cac go ao chm ni gia h a co rt nhiu an chim quy bay v qun tu ngay mt nhiu, o chnh la du hiu khng nh thm cho s trong lanh cua mi trng sinh thai ni y. Chiu chiu, nhng canh co trng, bay thp thoang soi bong mt h, nhng ting chim hot lu lo cung ting rng thng reo vi vut se la nhng li mi goi hp dn hn ca ting chao mi cua cac tip vin du lch bt c ni u.

a n h ai Lai, chc chn du khach se c m chm trong mt khng gian yn tnh, cam giac thanh bnh sau mt tun lao ng mt moi nh cht tan bin, hoa vao thin nhin tri my non nc ni y. Mt ky ngh cui tun tuyt vi se n vi ban bt k mua nao trong nm.



CCCNNN AAA OOO --- HHHUUUYYY NNN AAA OOO XXXAAA MMMIII NNN TTT NNN CCC

y la mt qun ao gm 16 hon ao ln nho hp thanh mt huyn v mt hanh chnh ngoai trung khi. Cac ao nay co nhng cai tn mc mac nh la: hon Ba, hon Bng Lau, hon Tai Ln, hon Tai Nho (hon Tho), hon Trac Ln, hon Trac Nho, hon Bay Canh, hon Vung, hon Ngoc, hon Tre Ln, hon Tre Nho, hon Trng, hon Cau. Hon ln nht la ao Cn Sn (trc kia con co tn la Cn Ln).

Qun th Cn ao nm trong bin ng, chch v Nam so vi ni a, c bit ti nh la mt di tch cach mang va chng tch v ti ac cua thc dn Phap, quc va tay sai i vi dn tc Vit Nam trong ngot 114 nm, k t nm 1862 n thang 4 nm 1975. Ni y co trn hai van nm m cau chin s cach mang Vit Nam va hang van ngi khac a b tu ay, giam gi.

Th nhng ngay nay, qun ao Cn Sn hay goi tt la Cn ao, vi tng din tch la 72,18km2 la mt im du lch kha hp dn, mt ni ngh dng hoan hao co nhiu bai tm tuyt vi va thng canh ky thu.

Khp th trn Cn ao co nhiu cy bang c trng t th ky qua, vao mua gio chng ni d di, nhng cy bang nay rp bong xanh mat. Nhng bai tm con nguyn ve hoang s, khng kh trong lanh kha thch hp vi nhng ngi ham cuc sng t nhin, nht la i vi trai gai trong la tui yu ng. Nui va rng nguyn sinh



bat ngan im t nhng net tuyt thu trong bc tranh sinh ng cua mt vung tri nc bao la.

Co gn 20 bai tm nc trong xanh va sach, ngi ta bi ra xa vn con trng thy ay. Nhng bai tm ep nht la bai Hang Dng, m Tru, Phi Yn... o du khach va c tm mat nh ty trn, gt sach nhng bui bm trn thn cung nh nhng bui bm trong tn ay long, trong su thm cua tm t mnh gia lan song nc tinh khit cua ai dng.

Cn ao co nhiu khach san va va nho vi y u tin nghi, cung co mt khu ngh mat thch hp cho moi ngi. Do cach bit t lin, bao quanh la bin, du khach n Cn ao ch co th vao mua bin m, ep nht t thang 3 n thang 6 bng tau thuy hay bng may bay trc thng.

Du lch Cn ao thch hp nht la loai hnh da ngoai, du khao va hoat ng thanh nin. Cn ao la mt huyn ao cua tnh Ba Ra - Vung Tau, cach xa thanh ph Vung Tau khng y mt gi bay. ng bin dai khoang 179km, con t ca sng Hu ra, ch cach co 83km. Kh hu ai dng d chu, trung bnh 26,90C. B bin dai tng cng 200km.

Canh quan mi ao co mi ban sc ring. Hon Trng thc t la mt sn chim t nhin. Vnh Cn ao la ni tru ngu cua loai ca heo va cung la ni sinh san cua i mi va vch. Vach a nui va hang trn cac hon ao la ni tu hi v hang nm trong mua sinh san cua loai hai yn. Trong rng co nhiu loai soc mun, soc bay, ky a v.v... Rng Cn ao cung la vn quc gia.



SSSAAAPPPAAA --- TTTHHH TTTRRR NNN TTTRRROOONNNGGG MMMYYY SSSNNNGGG MMM AAA OOO

Mt th trn ngh dng cao 1.560m so vi mt bin, thuc tnh Lao Cai, man Ty Bc Bc b, khng kh mat me sut mua he. Mau sc canh quan lun thay i.

Vao bui sang, Sapa chm trong sng mu nhe nhang nh lan khoi trng. Bui chiu khi hoang hn ru xung, Sapa co cai se lanh tr tnh cua mua thu.

Khi nng ln, Sapa rc r nh mua xun phi phi nng nan. n x tra, mt tri ng bong la ca mua he tri quang my tanh, khng nong ma du du.

Ban m, kh lanh t cac nh nui toa xung, Sapa co cai lanh mua ng cn m ap, p u. i khi co tuyt ri. Tuyt ri khng day c nh min han i ma thoang ri nhe nhang gy cam xuc tnh th. Tuyt Sapa nh phn hoa nhe mong, mong manh t im canh quan thm phn quyn ru nn tri Sapa khi lanh ep v van. Co ngi a ghi nhn tit iu thi gian gi cam c ao cua Sapa la "sng mt ngay a y u nh mt nm ca bn mua".

Sapa c mang danh "thanh ph trong my", la mt th trn cach thu Ha Ni 380km ng b v pha Ty Bc, nm trn sn nui Lo Souei Tong, chn nui Phanxipng.

T u th ky XX, cung vi thanh ph a Lat, Sapa sm ni ting va tr thanh khu du lch vi ve c ao cua toan khu.



Hng sc Sapa

Nhit trung bnh trong nm t 150C n 180C. Vao mua ng thng co my mu bao phu, rt lanh, co khi xung 00C. T thang 5 n thang 8, Sapa co nhiu ma.

Mau sc Sapa c bit ni bt vi hoa bch ao.

ngay trung tm th trn, xen gia rng ao th mng va nhng rng sa mu xanh ngat nhng bit th va c knh va tn ky theo kin truc a dang Ty phng, tao cho Sapa mt hnh dang khi sc theo kiu thanh ph u Chu. Co khoang 200 ngi bit th nh th trong th trn dim kiu nay.

Nhng ngi nha vi trng ngoi o kha xinh ep, hnh khi kiu cach khac nhau, n hin ch thp ch cao, doc theo cac sn i, cac truc l giao thng cua th trn tao nn ve my quan thu hut tm nhn cua bt c ai.

Pha Ty th trn la day Hoang Lin Sn xanh thm, bn mua my sng ging li vao sang sm va nh Phanxipng vi vi lun lun th thach nhng ai mun khoe tai leo nui cua mnh.

Sapa rt yn bnh nh khut neo trong ip trung cua nui non. Nm trong mt thung lung nho, th trn min cao nay hnh nh la tuyt tac v kin truc cua con ngi hoa hp vi kin tao ky b cua thin nhin. No va phang pht nhng net kheo leo va n cha ve dim ao, ky b.



LLLNNN BBBAAA VVV TTTRRRAAA NNNHHH NNN NNNGGG HHHEEE

Theo ng Ha Ni - Sn Ty chay khoang 80km bng t, hoc i xe may th hay nht, ban a co th "mo" ti c ca rng quc gia Ba V, bt u i vao mt khng gian xanh bat ngat khac hn cai oi bc, ngt ngat cua mua he th.

Ngi ta co th la chon cach i tip chng ng 6km lun su, un ln ln cao dn vao trong nui. Thng thng cac ban tre sau khi xung t thng keo nhau i b tn hng cai hng v lanh lanh cua nui rng, cy ci, chim hot, sui reo hai bn ng. i c na ng co li re ngang mt oan ngn dn ti mt h nho nho do nc sui tun chay xung thanh b tm, nc y u sc cho ngi ngm mnh phai "cong" ngay trong nhng ngay he.

cui quang ng 6km co mt khu t rng lam ni cho moi ngi "xa hi", "nap nng lng" chun b tip tuc chinh phuc nh Thn hoc n Mu, Ca hai hng tip theo ban gn nh leo trong bong rm cua cy ci rm rap trn nui bn cac bc a. Thng th ngi ta hay chon ng ln n Mu v gn hn va cung v co nhiu cai xem hn.

Trc khi ti c n Mu, ban se qua n th thanh Tan Vin (mt trong "t bt t" theo quan nim tm linh ngi Vit). n c xy dng mt na ap vao vach a. Nui oan nay tht lai, sau o lai nh cao ln thanh mt bnh ru co ngn , tng truyn rng ngay xa khi Thuy Tinh dng nc anh Sn Tinh th y la oan nui c Sn Tinh nng ln cao tip tuc trn chin vi Thuy Tinh.



Qua n thanh Tan mt quang cheo leo na la ban leo ti n mu trn nh nui, t y co th doi tm mt rng bao la xung cac nh nui phu cy xanh mt xung quanh tao thanh nhiu thung lung ep, ma co le ban se phai tn mt nhiu phim ghi lai lam ky nim.

Vic ngh lai mt hai ngay cac nha ngh ngoai ca rng trn lng chng nui se la mt dp ang nh, v o ban co th bi b, bui sang chay theo ng vong xy quanh cac mom nui ngm sng sa xung h trong thung lung. Nu ban la ngi a tm hiu, chc chn ban se vao xem khu nui bao tn ng vt hoc vn trng cy dc liu. Lang thang trong rng thng, tung vi khng kh vung nui trong sach se giup ban trut bo bt nhng suy ngh u lo, cng thng trong cuc mu sinh hng ngay.



CCCAAA TTTUUU NNNGGG VVVAAA BBBAAA III TTT MMM

Ca Tung. Mt bai bin ep tuyt vi Quang Tr. Nhng tour du lch thng mai t khi a khach n vi bai bin nay va Ca Tung dng nh ch con la ni thu hut du khach a phng. Trong khi o, no a tng c mnh danh la n hoang cua cac bai tm.

T cu Hin Lng, chic cu ni i b Vnh Linh va Gio Linh, i khoang 10 km v pha ng Bc , ngi ta co th nhn thy bai bin xinh ep nay. No la mt im nhn ep e va nn th trong ca mt vung ca bin.

Nhng iu ch co Ca Tung

Nm pha Bc ca bin, bai tm la mt bai cat thon dai nm phi mnh di lan nc xanh. y la mt bai tm m m bi no c bao boc ky lng bi ba me thin nhin. Hai bai a ngm n su ra bin t hai pha la Mui Si va Mui Lai a tao nn mt cai vnh nho kn ao va khng co cac dong hai lu cun xoay.

Nu nh ng trn mom i t o n ra pha bin ma nhn xung Ca Tung, ngi ta co th thy mt quang canh tuyt ep trai ra trc mt. Mt ngi Phap kha am tng v x Quang Tr xa la ng A. Laborde a tng m ta v Ca Tung nh mt bai bin ep nht trong ky c cua mnh. ng vit: "Ca Tung co cai sc thai c bit la no c cu tao bi mt dai nguyn xanh ti vi cao 20m



dng xin thanh b dc trn mt bai bin co dc thoai thoai va nhe nhang...".

Mt net c bit cua Ca Tung chnh la thoai thoai cua bai tm. Ban i t b ra pha ngoai khi, lao mnh vao vong tay cua bin. Va co th i mai nh vy n na cy s ma nc mi ch n ngang ngc. Mt s thu v tuyt vi. Ni y co nhiu hai san quy va ngon co ting nh mc nang, tm he, tm hum, ca chim, ca thu, ca nu va ca e vi cach ch bin mon n rt c bit cua dn a phng.

Gn vi nhng ky tch va lch s

Du khach co th lang thang trong vung bin nay tm n vi lang bin Cat Sn hang trm nm nay a ni ting vi nhng ngh nh anh ca, bt trng, mc va kham xa c.

Ban cung co th tm ra y ngi nha ngh mat cua vua Duy Tn t 1896. Ngoai ra, cac nha ngh mat cu cung rai rac o y vn xa la nha ngh cua cac c ao va tu s. Tai Ca Tung, ngi Phap cung a tng t cac n binh, s bu in va s thng chanh phuc vu khach du lch va cac c quan nay chuyn phuc vu khach du lch a tn tai n trc nm 1945.

Tuy nhin, nhng du n lch s khng ch co vy. Ca Tung la tm im cua ng phn chia gii tuyn qun s: V tuyn 17 ni ting vi nhiu au thng va mt mat. Va ng xa, cach b bin hn 30km chnh la ao Cn Co anh hung.



NNNOOONNN NNN CCC SSSNNN TTTRRRAAA

Chiu chiu my phu Sn Tra

Sm rn Non Nc tri a chuyn ma...

(Ca dao)

Ban ao Sn Tra nm cach trung tm thanh ph a Nng chng 10km v hng ng Bc. y co nhiu thng canh thin nhin ep tuyt vi va trong tng lai se tr thanh khu du lch ni ting cua thanh ph.

Sn Tra la mt qun ngoai thanh, din tch 60km2, chiu dai 13km, chiu rng 5km, ni hep nht 2km. Thi xa xa, Sn Tra la mt hon ao gm 3 ngon nui nh cao. Ngon pha ng nam trng nh hnh con ngh chm ra bin nn goi la hon Ngh, ngon pha ty hnh dang nh cai mo con diu hu nn nn goi la ngon Mo Diu va ngon pha bc vn v pha ngon Ng Hai bn kia ca bin dai nh c nga nn goi la ngon C Nga.

Qua thi gian lu dai, dong nc bin chay ven b a tai phu sa n bi p dn ln tao thanh doi t chay t t lin ra ao. Ban ao Sn Tra hnh thanh t o. Cung vi h thng nui non cua Hai Vn sn pha bc, ban ao Sn Tra pha nam vy lai thanh hnh canh cung tao nn vung bin mang tn Vung Sn Tra hay con goi bng nhiu tn khac kha quen thuc nh Vung Tin Sa, Vung



Thung, Vung Han, Vung a Nng. Vung Sn Tra tuy rng nhng su va kn ao, mt nc phng lng trong xanh. Cang Lin Chiu va Tin Sa u nm trong vung nay co th on nhn cac tau bin co tai trong trn 20.000 tn ra vao va neo u d dang.

V ban ao Sn Tra co mt v tr c bit co th kim soat ca mt vung lanh hai rng ln va la phn du che chn cho a Nng va t Quang Nam tru phu cho nn, thi nha Nguyn a co qun lnh n trn ong y. Thi Minh Mang a cho xy "phao ai phong hai" kim soat mt bin.

u nm 1858, lin qun Phap va Ty Ban Nha thnh lnh tn cng anh chim ban ao Sn Tra m man cho chin tranh Vit-Phap sau nay. Di thi My-Nguy, ban ao Sn Tra tr thanh mt phao ai phong thu kin c cua chung vi cang hai qun Tin Sa, ai raa va cn c phao binh cung nhiu phng tin chin tranh hin ai khac.

Mc du trai qua thi ky chin tranh khc lit va tham thc vt rng b tan pha nng n, vy ma rng nguyn sinh trn ban ao vn con nguyn ven, la mt bao tang thin nhin v cuc sng hoang da nm sat nach mt th phn hoa.

Sn Tra co gn 4.000 ha rng, trong o mt phn la t i ang c phu thm loai cy cng nghip. Co ngi a v Sn Tra nh mt bung phi khng l cung cp dng kh cho thanh ph a Nng. Sn Tra la ni giao lu gia hai h ng vt va thc vt tiu biu cua hai min Nam - Bc. Trong rng nguyn sinh nay co 289 loai thc vt bc cao thuc 217 chi, 90 ho. Con v ng vt, y la ni qun c cua ho hang nha kh vi khoang hn 400 con vooc va nhiu loai kh ui dai. Ngoai ra con co chn, hong, heo rng, ga rng va ngay xa con co ca hu nai na!

Nui Sn Tra cao n gn 700m, ng t trung tm thanh ph a Nng trng ln tht "chot vot chn tng my". Gio bin ng thi



qua nui lng lng, a my tch tu quanh nui, ngi trong vung h thy my en un ln nui th bit tri sp ma. Nui Sn Tra xa nay c xem nh ai kh tng thin nhin cua nhn dn quanh vung. Sn Tra t lu a i vao vn hoc dn gian vi nhng cu ca thm c tnh yu i la:

Chiu chiu my phu Sn Tra

Long ta thng ban nc mt va ln cm.

ng trn nui Sn Tra co th ngm nhn c toan canh bn b. Xa xa v hng nam la nui Ngu Hanh l nh nm ngon gia bin cat mnh mng, pha ng nam la Cu Lao Cham nhp nh trn song nc, pha ty la ph th sm ut vi con sng Han tht tha dai lua, pha bc la h thng nui non Hai Vn sn chay dai ra ngoai bin.

Ban ao Sn Tra ngay nay vn con hoang s va co hang loat bai tm tht th mng trai dai hang chuc kilomet. Du khach co th i t cang Tin Sa ngc ln hng bc se gp bai Tin Sa. Theo truyn thuyt, ngay xa co nang tin t tri xung i dao va tm mat y nn mi co tn Tin Sa.

Nu i xung pha Nam th gp cac bai Xp, bai But va bai Nam tht quyn ru, canh thn tin hin ra trc mt. Duy ch co bai Bc th ch n c bng ng thuy. Bai tm y tht hoang s, vng ve. Bai rng ln, cat trng phau phi di anh n ng choi chang cua mua he. Bai Bc tuy co ep nhng anh cam chu s phn hm hiu bi nui rng vy toa.



NNNGGG CCC DDDOOO NNNGGG SSSNNNGGG BBBAAA

Sng Ba con goi la sng a Rng, theo ting Chm c tc la con

sng lau sy. No bt ngun t day nui Ngoc Linh, pha Ty Bc tnh Kon Tum, t cao 2000m chay qua 3 tnh Kon Tum, Gia Lai va Phu Yn. y la mt trong hai con sng ln nht Ty Nguyn co lu vc rng ti 13.000km2. y cung la con sng duy nht chay ct ngang day Trng Sn chia cao nguyn min Nam thanh 2 cao nguyn: Pleiku va c Lc.

T thng ngun sng Ba chay theo hng Bc Nam dai 300km ra bin ng tai ca bin a Din thuc Tuy Hoa, Phu Yn, tao ra mt vung chu th rng ln. Vi din tch trn 20.000 ha, Tuy Hoa la canh ng bng rng nht Nam Trung b, c h thng thuy nng ng Cam cung cp nc ngot quanh nm, y cung la va lua ln nht min Trung.

ng trn nui Nhan tai th xa Tuy Hoa ni co ngon thap Cham ni ting gn 2000 tui, co th thy toan canh canh ng lua Tuy Hoa rng bat ngat doc hai b sng Ba, trai dai ti sat chn nui a Bia ven quc l s 1 ni eo Ca, ranh gii gia 2 tnh Phu Yn va Khanh Hoa.

Nui a Bia tn ch la Thach bi sn. y la di tch lch s, chng tch cuc Nam tin cua dn tc ta vao th ky 15. Theo ai Nam nht thng ch, nm 1471 trng phat vua Chim Thanh la Tra Toan thng xuyn quy nhiu vung Hoa Chu (Quang Nam ngay nay), vua L Thanh Tng a ch thn cm qun anh chim thanh Cra-



Ban, ui qun Chim Thanh n tn eo Ca. Ngai cho khc tn tang a ln trn nui hai ch Hng c, coi y la ranh gii cua nc ai Vit.

Sau khi vua L Thanh Tng n y, mt s t c dn ngi Vit xut hin. Nhng phai hn 100 nm sau, tc nm 1578 khi ch huy s Lng Vn Chanh c chua Nguyn Hoang c lam trn bin va trn gi vung t mi mang theo mt s lu dn t Thanh - Ngh va Thun Quang vao khai khn t hoang trn di trin sng a Rng chia lp thn p, th lang xom ngi Vit mi hnh thanh.

Trong 33 nm cai quan, qun cng Lng Vn Chanh a lam cho Phu Yn tr thanh mt a phng phat trin nhanh va tru phu. y cung la giai oan m u cho lch s khai khn t ang trong va m ng ng tin ra bin ng cua ng cha ta.

Phu Yn la vung t c trc khi ngi Vit n y ca ngan nm a co nhiu b tc dn c c ngu: Nhng di tch lch s, vin bao tang lu gi nhiu hin vt quy him, c bit la cac ch tac bng a rt tinh xao, mang m du n vn hoa cua cac b tc, trong o co chic an a Tuy An c nht v nh.

Ni ha lu sng Ba co cng trnh thuy nng ng Cam ni ting c xy dng t nhng nm 20 cua th ky trc. Ca mt h thng p tran, xi phng, cng tiu va trn 200km knh mng hai bn b v.v... ti cho 20.000 ha lua va cac cy trng khac cua Phu Yn a noi ln quy m cung nh mu mc v ky thut thuy nng cua cng trnh tm c nay.

c bit, tham gia xy dng cng trnh thuy nng ng Cam, ngoai s ky s ngi Phap con co ky s ngi Lao Hoang thn Xu-pha-nu-vng, nguyn chu tch nc CHDCND Lao va ky s ngi Vit Trn ng Khoa, B trng B Thuy li u tin cua nc ta.



Trong qua trnh xy dng cng trnh ng Cam, c dn sinh sng doc b sng Ba a ao c rt nhiu tin c s lng ln ti ca tn. Trong s nhng loai tin c o co ca tin cua ta thi Hng c th ky 15, tin Trung Quc "Khai nguyn thng bao" thi nha ng th ky th 7, ca tin Triu Tin v.v... iu o chng to rng ca bin a Din xa a tng la trung tm thng mai sm ut. T y thng nhn cac nc a ngc sng Ba em san vt ln Thng Du trao i.



GGGIIIAAA LLLAAAIII --- VVVUUU NNNGGG TTT HHHUUUYYY NNN TTTHHHOOOAAAIII

Ngi xa mun ln thng ngun phai ngc theo sng Ba, con nay a co 2 con ng s 5 va s 7 kha tt (20A va 20B) hai bn ta hu sng. y la mach mau giao thng chu yu ni vung ha lu vi cao nguyn.

Chnh trn con ng s 7 nay tai thung lung Cheo Reo thang 3-1975 qun va dn ta a tao ra mt trn Bach ng giang hao hung thi hin ai, anh tan 20.000 qun nguy khi chung rut chay t cao nguyn v ng bng hong c thu, gop phn nhanh chong a cuc chin tranh giai phong n ngay toan thng.

Cheo Reo la thung lung ln nht Ty Nguyn thuc lu vc sng Ba vi din tch gn 1.600 km2. Thung lung do sng Ba va phu lu cua no la Ayn bi p. y la vung t do ngi Gia Rai c ngu. Tng truyn t nhng th ky u cng nguyn, cac b tc ngi Gia Rai u tin a t chn n vung t nga 3 sng nay sinh c, lp nghip.

ng c trn vung t hoang vu him tr cng u phai k n hai v tu trng la Chu va Ch'reo. Di s cai quan cua ho vung t nay khng ngng phat trin, c dn cac ni khac keo n lp nghip ngay mt ng, hnh thanh nhng cng ng xa hi ln goi la T-ring.



Trong lao ng san xut va sinh hoat thng ngay c dn trong mt t-ring thng co tp quan vn i cng giup nhau luc kho khn, hoc trong nhng cng vic oi hoi nhiu cng cu va lc lng lao ng ln.

Sau khi hai v tu trng qua i nh cng n va tn vinh ngi co cng khai pha, tao dng vung qu mi, ng bao Gia Rai a ly tn hai v t cho vung nga ba sng nay la thung lung Cheo Reo (phat m lch tn hai tu trng Chu va Ch'reo). Tn Cheo Reo tn tai cho n hm nay.

Cheo Reo hin nay la mt thung lung mau m. Cng trnh thuy li Ayn Ha a a nc ti tiu cho 15.000 ha lua nc va cac loai cy cng nghip khac. Nhiu trang trai ca ph, h tiu, cy n qua lam n ngay cang hiu qua.

Ngi dn a sng nh canh nh c, bit cach canh tac theo ky thut tin tin. i sng co nhiu thay i. Ngi dn co iu kin ngh ngi, hoc tp, tham gia vui chi trong cac dp l hi.

So vi 4 tnh cao nguyn th Gia Lai c xem la vung t a linh nhn kit. y la ni khi nghip cua anh em nha Ty Sn Nguyn Hu. y cung la ni sinh ra anh hung Nup. Ca ngo pha ng cua tnh Gia Lai la An Kh nm bn dong sng Ba.

Theo tac gia "Hoang L nht thng ch" vao thi Trnh c (1653-1657) qun nha Nguyn anh ra Ngh An, bt dn em vao Nam a ln sng Ty Sn (tc An Kh ngay nay). y la nhng ngi Vit u tin co mt tai cao nguyn.

lang H'Lang, xa Yang Nam, huyn Kng ChRo vn con du tch khu nha ng Nhac, kho tin ng Nhac va h nc ng Nhac. H nc kha rng, co mach nc t nhin phun ln. Nhng gn y do pha rng, nc b can kit, nhn dn a phng phai ly a khoanh tron mach nc ngm thanh cai ging nho.



ng trn nh nui Kng-ch-vi, huyn An Kh ta thy mt canh ng rng 200 mu, tai xa Ngha An, huyn An Kh. y la canh ng bng phng do ba Ya lanh ao nhn dn khai pha. Ngay nay nhn dn a phng goi la canh ng ba Ya .

Tng truyn khi Nguyn Nhac ln An Kh dng c khi ngha, a ly Ya - n tu trng ngi Ba Na lang H'Mu lam v. Ba a ht long vn ng nhn dn a phng ung h ngha qun. Ngoai vic khai hoang 200 mu rung san xut lng thc nui qun, ba con xung ng bng tm cac cy n trai v trng.

Lang KaB Rt, huyn K'Bang la ni co vn cam do ba Ya trng rng n 20 mu. T khi co cam ba Ya lang nay c goi la lang Cam. Tn lang tn tai n ngay nay. Nhng cy cam trn 200 tui vn con ra trai.

Ngoai cam, hin nay trn day nui Kng Ch Vi con hang trm cy mt c thu do ba Ya trng. n nay cha ai tnh c ba Ya , ng bao Ba Na va cac dn tc Ty Nguyn a ong gop cho ngha qun Ty Sn bao nhiu ngi voi, nga va lng thc thc phm. Ch bit rng sut thi gian u xy dng s nghip An Kh, ngha qun Ty Sn a nhn c s um boc yu thng va giup ht long cua ng bao cac dn tc Ty Nguyn.

Cung tai lang S'T huyn K'Bang, sut hai cuc khang chin anh hung Nup a lanh ao nhn dn vt qua kho khn gian kh, lp lang chin u, anh gic gi lang, gi nc.

Khi sinh thi c vao dp gi trn ng a, mng 5 Tt Anh hung Nup lai tm v d l Quang Trung c t chc Ty Sn Thng - ao An Kh.

Ban thn ngi vit bai nay a c cung ng dng hng y vao dp xun t Su 1985 nhn ky nim 196 nm chin thng ng a, c nghe ng k nhng truyn thuyt v phong trao Ty Sn, v



mi tnh oan kt keo sn gia cac dn tc anh em trong s nghip dng nc va gi nc.



KKKHHHEEE NNN CCC LLLAAA NNNHHH

Dong khe nho thi, nhiu ch co th bc qua, nhng la ni phn cach ro rang phong tuc, ting noi cua 2 tnh na ngoai min Trung.

Ngi x Thanh khi noi khng cn phn bit du hoi, du nga. Khng chu y un li nhn manh tr khac ch.

Ngi x Ngh khi noi co xu hng anh ri du hoi, du huyn xung du nng. Noi co ng iu, co trong m. Thm mt net ring ky la na, Ngh An co hat dm, loai dn ca duy nht nc ta dung th th nm ch.

V sao lai nh vy? Ly giai c iu nay la tm thm mt net ep tm hn x Ngh. Co ngi goi gp la v dm. Goi nh vy la cha chun. Hat dm ng ring mt th th. Hat v dung th luc bat nh ho Thanh Hoa, nh moi dn ca Vit Nam.

Khe Nc Lanh chay vao sng Hoang Mai. ra ca bin Quynh Phng, mt ca bin du dang, xinh xn hp vi nhng ai a tnh lng. Ngay nay mai vang khng con na, tn sng vn nh xa. Quynh Lu vn la min qu nhn tai t nc. H Quy Ly la ngi y. Ra Thanh i la L Quy Ly. ng la ngi bin ni lo cua Trn Thu thanh hin thc.

Nhng nm cui, chnh s nha Trn nat, thin ha oi ngheo. Mun cach tn t nc, ng cp ngi nha Trn, di vao Ty Giai, Thanh Hoa, goi la Ty . Thanh a nay vn con b thi gian



ghe lanh,ang trn a hoang ph. y la mt ky tch cua kin truc Vit Nam.

Tng truyn rng, khi thua trn, bo Ty chay v pha Nam, H Quy Ly ch mang theo hai u rng bng a, chn giu ni nao khng ai hay. Nghe u o la hai bau vt, hai linh kh cua Quynh Lu. ng lam vy mong sau nay con chau ho H ra cho ng ni nhuc mt nc.

Cung tng truyn rng, u rng a th nht ng vao hoang Quang Trung. Nguyn Hu tn la H Thm, gc ngi Quynh Lu. ng nh xy xong Phng Hoang Trung se i lai ho H. nh t Ngh An, Ha Tnh, Quang Bnh.. m li vt Trng Sn giao hao, bun ban vi cac nc lang ging.

ng mt sm, vic ln cha thanh. S nghip Ty Sn nat. Nh moi khe sui min Trung, Khe Nc Lanh cun y mua ma, vi can mua kh. Co iu, mua nao cung vy, dong nc ni y nh th bng tuyt tan ra t mt vung xa la nao o chay v. Mua he, gio ty thi kh cy, khet a.

Ca vung Thanh Ngh nh th lo nung khng l, ngay m hm hp la. n y, ta co cam giac nh la t chn ln hanh lang dn vao phong may lanh. Nh ang vao ca ngo a Lat. ang n Ty Thin, Tam ao. ang ln Thac My, Sa Pa. i luc ngac nhin ta t hoi ta ang t la tri u. Ngoai kia cn cao gio la, ni y m hi se dn, nh th hiu hiu gio mua n i thi v.

Ngi gia k lai rng, xa kia nc khe trong veo, man mac hng thm nh th nc ty trn. Ai ang bc hoa, vc nc ra mt, bng tt la rm, tr v trang thai cn bng. Ai bun i, chan sng, ung mt ngum nc gia dong, thy long mnh m lai, mt chp nim tin, mi n nu ci.

Cang ngc dong khe cang nh i vao x s thn tin. Sng trng lang ang mt nc. Nhiu loai chim la, thu quy nh trong



truyn thuyt khng con na. T giac trng ung nc bin ung na m Trung thu co sng long lanh nh kim cng. Loai cng mo vang chn vang mi lng ui co mt mt trng. Ca chep vay vang vy o. Ca len en m Ba mi Tt phat sang nh hoa ng.

Doc hai b khe nhng loai cy la ch con trong li k cua ngi gia. Quy nht la cac loai a lan moc trn vach a chnh vnh. Lan hai hng nhung vin vang. Da lan hai thm vao na m.

Nhng iu ky la y khng con na. Qua hai cuc trng ky, bom an cua ke thu tan pha dong khe. Vach a nham nh, l loet. H bom cha c thi gian lp y. Ni y, ch trong mt trn bom, hn ba chuc thanh nin hy sinh. a phn la cac c gai va ri gh nha trng. Ni y, hang ngan b i, thanh nin xung phong, cng nhn giao thng, c gai thuyn nan, dn qun... a nga xung v qu hng, v t nc. Khe Nc Lanh ky la. Khe Nc Lanh anh hung.

Documents

Dia Danh Noi Tieng VN