İslami İlimler Dergisi, Yıl2. Sayı 2. Güz 2007 (81-104)

DiN GÖREVLİLERİNİN HADis BİLGİLERİ ÜZERİNE.

Giriş

Mehmet BİLEN""

On The Knowledge Of Religious Functionaries [imams) In Hadith

Abstract

In this article we have trted to determtne the nature of knowledge of rel!­gtous-functtonartes (tınams) tn Hadith wh!ch ls the second main source of Islam. Therefore a quest!onnatre was prepared tn 1996 for master thesis and replled by 213 tınams. 1n 2006, we polled the same questionnaire. In this article the ftndtngs of 2006 are handled tn comparison wtth the ftndtngs of 1996.

Key Words: reljgious functionary, İmam. Quest!onnaire. haditb. hadith sources.

Özet

Bu makalede din görev111ertntn İslam'ın ikinci ana kaynağı olan Hadis lle Ilgili bllgilertntn mah!yetin! incelemeye çalıştık. Bunun !çin 1996 yılında master tezttçtn bir anket hazırlandı ve 213 din görevlisi üzerinde uygulan­dı. Ayın anket 2006'da uygulandı. Bu makalede 2006 yılında bulduğumuz sonuçlar l996'da bulduklanmızla mukayeseli olarak ele alınmaktadır.

Anahtar Keltıneler, Din Görevllsı. İmam, Anket, Hadis, Hadis Kaynaktan.

Din görevlileri, özellikle en küçük yerleşim birimlerinde dahi görev ya­pan imamlar, içinde yaşadığımız toplumun din anlayışının şekillenmesin­de önemli etkiye sahiptirler. Zira oi:ılar toplumda dini pratiklerin yerine getirilmesinde ve temel bazı bilgilerin ögrenilmesi noktasıp.da bir rehberlik görevi yapmaktadırlar. Camide verilen va'z ve hutbelerin yanında cami dı­şında degişik vesilelerle yapılan sohbetlerde de insanları 'aydınlatmakta ve kafalarındaki sorunlarına cevap bulmalarına yardımcı olmalctadırlar. Dolayısıyla toplumda var olan din anlayışının oluşmasında etkin bir rol oynamaktadırlar.

İmamların bu görevi yaparken İslam'ın temel kaynaklarından olan Sünnet/Hadisten müstagni kalamayacakları ve sohbetlerinde çok sayıda hadis kullanacakları da izahtan varestedir.

D Bu makale 22-23 Temmuz 2006 tarihinde Bolu/Gerede Hadis Meclisinde sunulan tebllğtn gellş­t1rllıniş halidir.

00 Yrd. Doç. Dr., Dicle Ün!versıtes! İlah!yat Fakültesi. bllenmehmet®hotrnall.com

İsLAMI İI.IMI.ER DERGisi

İnsanıann bir lasrnmın (%7,5) hadis bilgilerini takvim yapraklanndan ögi-endigP toplumumuzda, büyük bir kesimin Sünnet/Hadis bilgilerini din anlayışlarının şekillenmesinde etltili olan din görevlilerinden ögrendilde­rini düşünmek yanlış olmaz. Yapılan bir çalışmada insaniann yansının hadisle ilgili bilgilerini hocalardan ögrendilderini belirtmiş olmalan bu ka­naatimizi pekiştirrnektedir. 2 Bu da din görevlilerinin hadis birildmlerinin ne Iradar önem arz ettigini açılrça ortaya koymalüadır.

Toplumda saglıldı bir Sünnet/Hadis anlayışının dolayısıyla saglıldı bir din anlayışının oluşması her Şeyden önce din görevlilerinin saglıldı bir Sünnet/Hadis anlayışına sahip olmalarına baglıdır denilebilir. Bunun için din görevlilerinin sahip olduldan biriltirnin alan araştırmalanyla ortaya konulması ve var olan problemierin tespit edilmesi gerekir. Tespit edile­cek olan problem, ülkemizdeki hadis egitiminin başansı haldnnda da bil­gi verecektir. Dolayısıyla elde edilecek veriler din görevlilerini yetiştiren İmam-Hatip liseleriyle İlahiyat falrilitel erinde verilecek hadis derslerinde üzerinde durulması gereken hususlann tespiti noktasında önemli ipuçlan verecektir. Ankete lcatılan görevlilerin bir lasrnmın medreselerde egitim aldıldarını belirtmelerinden hareketle elde ettigirniz sonuçlann ldasilr egi­tim metodunu taltip eden bu kurumlardalti egitimin problemleri haldnnda da bilgi verecegini düşünüyoruz. Ayrıca Diyanet İşleri Başkanlıgınca ger­çeldeştirilen hizmet içi egitim programlannda elde edilecek olan verilerin ışıgında bir prograrn geliştirilirse, insanlara Sahih Sünnet'i ulaştırma nok­tasında önemli bir adım atılmış olur.

Bu amaçla Yülrselc Lisansta irnamlann hadis bilgilerinin sıhhati ve ma­hiyetiyle ilgili bir tez lconusu belirledile Çalışmamızda din görevlilerinin dogrudan okuyup cevaplayacaldan 87 sorudan oluşan bir aniret hazır­ladılc Anlrette deneider haldnndald biyografilr bilgilerle ilgili bazı sorular sorulduirtan sonra onlann kaynair bilgilerini ortaya koyacalr olan sorulara geçildi. Din görevlerinin kaynair bilgisini ölçmek için, oldukça yaygın olan dokuz tane Hadis Kitabının adını verip okuyup okurnadıldarını sordulc Bunun yanında Hadis Usulü ve Hadis Tarihi ile ilgili eser olmyup olruma­dıldarını sorduk. Okuduldan eserierin adlarını yazmalarını da istedigirniz bu aÇ!Ur uçlu sorulardan sonra belli konularla ilgili seçtigirniz bazı ayet, hadis ve atasözlerini dogru bilip bilmedilderini ögrenmeyi amaçlayan ka­palı uçlu sorulara yer verildi.

1996 yılında Yülcsek Lisans tezimizi hazırlarnale amacıyla Anlrara ve Şırnalc'ta uyguladıgınıız bu anlceti 2006 yılında Isparta'da uygulama im-

Coşkun. Selçuk. HaUan Hadis Bilgileri Üzerine Mahalli Bir Araştırma [Hadlsin Dünü-Bugünü ve Gelecegt Sempozyumu. Samsun. 14-15 Ek:im-1993) s.224

2 Bkz. Sazcı. Ayhan, Almanya'da Yaşayan Gurbetçi Müsliimanlanmızın Silnnet Anlayışı [A.Ü.İ.F. Basılrnamış Lisans Tezi. Ankara-1994). s.13.

Din Görevlilerının Hadis Üzerine

kanı bulduk.3 İşte bu çalışmada daha önce yüksek lisans tezinde vanlan sonuçlar 2006'da yapılan anketin sonuçlanyla mukayeseli olarale ele alın­malctadır. Konuyu uzatmamale için burada ankette yer alan sorulardan denelderin ögrenim durumlan ve kaynale bilgisiyle ilim, kadın ve yaratılış konulanyla ilgili rivayetleri bilme oranlanın tespite yöneille olanlar üzerin­de durulmalctadır.

Bulgulann. De~ eriendirilmesi

ı. Din Görevlilerinin Görev ve Ö~renim Durumlan

Ankara ve Şllllalc'ta uyguladığ;ırnız anleete toplam 213 kişi katılmıştı. Bunların l89'u (% 88.7) İmam, l7'si (%8.0) vekil imamdır. 6 kişi (%2.8) başka şıldunı işaretleıniştir. Bir kişi ise (%0.5) bu soruya cevap vermemiş­tir. Başka· şıldunı işaretleyenlerden ilti tanesi müezzin bir tanesi erneidi imam, üç tanesi ise fahri imam olarale görev yapmalctadırlar. Isparta'da ise anlcete katılan 96 ltişiden 9l'i (%94. 7) imam, 4'ü (%4.2) müezzin, l'i (%1.04) devaiz olarale görev yaptığ;ını belirtmektedir.4

Anketimizin 8., 9. ve lO. sorulan imainiarın ögrenim durunılanın öğ;­renmeğ;e yöneille sorulardan oluşmalctadır. Bu sorulara verilen cevapların ışığ;ında din görevlilerinin öğ;renim durumlan şöyledir:

Tablo-ı. Ankara ve Şırnak'taki Din Görevlilerinin Öğrenim Durumlan

Mezun Oldugu Okul Sayı %

İlkokul 4 1.9

Ortaokul 6 2.8

Lise lO 4.7

İ.Hatip I. Devre lO 4.7

i.Hatip II. Devre 16 7.5

İmam-Hatip Lisesi 90 42.3

Yüksekokul 68 31.9

Cevap Vermeyen 9 4.2

TOPLAM 213 100.0

3 Tezde uygulaclıgımız anketı Isparta'da hizmet içi egitime tabi tutulan din görevlilerine uygulama fikrini veren ve anketleri bizzat uygulayarak büyük bir zahmete katıanan Doç. Dr. Ahmet Yıldı­rım hacama şükrarılanmı sunmayı bir borç olarak telakki ediyorum.

4 Isparta'da hizmet içi egitim kursuna kaWan ve bir kısmı Isparta'da bir kısmı da Burdur'da görev yapan 96 kişin üzerinde uyguladıgımız anketin sonuçlarını değerlendirirken kolaylık saglaması amacıyla Isparta'yı zikretmek!e yet!ndik. Dolayısıyla Isparta ile ilgili verilen rakamlar Burdur'da görev yapan denekieri de kapsamaktadır.

İsLAMI İLIMLER DERGISI

Tabloda görüldügü gibi çok az da olsa ilkokul mezunu oldugunu be­lirtenler bulunmaktadır. Çogunlul< ise İmam-Hatip lisesi mezunudur. Yüksekokul mezunu oldugunu belirtenierin 8'i (%3. 7) İlahiyat Fakültesi, 1 'i ise Yüksek İslam Enstitüsü mezunu oldugunu belirtmektedir. Geriye l<alan 59 (%27 .6) kişi ise degişik fakülteleri bitirdiklerini belirtmektedir­ler. Çogunlugunu Açıl< Ögretim Fal<ültesinin oluşturdugu Yüksekokullar listesinde şu okullar da yer almalüadır. Egitim Fal<ültesi, İldisadi ve İdari Bilimler Fal<ültesi, Hukul< Fal<ültesi, Mal<ina Mühendisligi. Dil-Tarih ve Cogra:fya Fakültesi (Arap Dili Böl.). Siyasal Bilgiler Fal<ültesi ve Egitim Enstitüsü.

Tablo-2. Isparta'daki Din Göreviiletinin Öğrenim Durumlan

Mezun olduğu Okul Sayı %

Lise 6 6.3

İmam-Hatıp Llsesi 47 48.9

Yüksekokul 43 44.8

TOPLAM 96 100.0

Isparta'da uyguladı.ğınnz anl<ete katılanların sadece %6.3'nün lise di­gerlerinin ise İmam-Hatip lisesi veya yül<sekokul mezunu olduluarı gö­rülmelüedir. Yül<sekokul mezunu oldugunu belirtenierin 20'si İlahiyat Fakültesi mezunudur. Ankete katılanların %20.8'ine tekabül eden bu ra­kam, yukarıda verdigirniz rakamlarla mulmyese edildiginde son yıllarda İlahiyat Fakültesi mezunu imamların sayısının hızla arttıgını göstermekte­dir ki. bu din hizmetleri sunumunda iyiye gidişin bir alanıeti olarak kabul edilebilir. Yüksek okul mezunu olanların 16'sı (%16.66) ilahiyat ön lisans, 4'ü (%4. 16) meslek yül<sek okulu, 3'ü (%3. 12) de Açık Ögretim Fakültesi mezunu oldugunu belirtmektedir.

Anketimizin 9. sorusu denelcterin din alanında özel ögrenim görüp gör­mediklerini ögrenmeye yönelikti. Aldıgımız cevaplar şöyle:

Ankara ve Şırnak'ta denelderin 125'i (%58. 7) özel ögrenim gördülderini belirtmişlerdi. Şırnal<'talclerin %77 .4'ü (48 kişi) din alanında özel ögrenim gördülderini belirtirken. bu oran Ankara'da %5 1.3'e (77 kişi) düşmelüedir. Isparta'da ise denelderin %42. ?'si özel ögrenim gördügünü belirtmektedir.

Görüldügü ·gibi Şırnal<'ta din alanında özel ögrenim görenlerin oranı Ankara ve Isparta' dakilere göre daha yül<sektir. Özellilcte Dogu ve Güney­dogu bölgelertınizde bulunan alimierin Ictasil< medrese sistemini bir çok zorluklarla baş ederek devam ettirmelerinin bunda önemli et:kisi vardır.

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine 85

Ankara'da görev yapanların çog;unlug;u Kur'an Kursu'na devam etmiş­lerdir. Kur'an Kurslarında Kur'an Okuma, Tecvid, Hafizlık, Temel Dini Bil­giler gibi dersler verilmektedir. Biz de bu sebeple "Kur'an Kursu'na gittim, Tecvid dersi aldım, Hafızlık kursuna gittim" şeklindeki cevapları Kıraat adı altında topladık. Aynı durum Isparta'da anl>:ete katılanlar için de geçerli­dir. Orada da özel ög;reniın gördül?;ünü belirtenierin çog;uniug;unu Kur'an kursuna gidenler oluşturmal~tadır.

Şırnal>:'ta din alanında özel ög;renim görenler arasında Kıraat dersinin fazla yaygın olınadıg;ıru görmekteyiz. Bunun yanında dig;er ilimleri alan­ların oranı Anl>:ara'daldlere göre daha yüksektir. Mesela Şırnal>:'ta 34 kişi (%75.6) .Hadis dersi aldıg;ını belirtirken, Anlmra'da 13 kişi (%20.0), Isparta'da ise sadece 4 kişi (%4.16) Hadis dersi aldıg;ını belirtmektedir. Ka­naatimizce burada Hadis dersinden kastedilen hadis metinlerinin okun­masıdır. Aşag;ıda görüleceg;i gibi Hadis Usulü ve Hadis Tarihi okudug;unu belirtenierin oranlarının düşük alınası bu kanaatimizi pekiştirmelctedir. Ayrıca kişisel gözlemlerimiz de medreselerde genel olaral>: sistemli bir ha­dis eg;itirninden ziyade hadis metinlerinin olmtulmasının söz konusu ol­dug;unu ortaya koymalctadır. Bunun yanında hadis ilmine önem veren hoca efendilerin bulundug;u da bilinmelctedir. ilerde zilrredecel?;imiz kitap listesinde yer alan bazı kitapların ancal>: Hadis ilmine özel ilgisi olanların lmllandıg;ı türden eserler alınaları da bunu göstermektedir.

Elde ettii?;iıniz veriler, medreselerde daha çok Arapça ve Fıkıh derslerine ag;ırlık verildil?;ini göstermektedir. Fıkıh ilminin de usulünden ziyade furu' losınının üzerinde çokça durulmalctadır. Bunun günlül>: yaşamda karşıla­şılan problemlerin çözümünde furu' filmının pratik deg;erinin daha fazla alınasından kaynaldandıg;ı bellidir. ·

Tablo-3. Ankara ve Şırnak'ta Din Görevlilerinin Gördükleri İlimlere Göre Dağılımlan

İlim adı Sayı Cevaplann Yüzdesi Cevap Verenlerin Yüzdesi

Sarf 71 16.2 64.5

Nahv 73 16.7 66.4

Fıkıh 67 15.3 60.9

Tefsir 45 10.3 40.9

Hadis 47 10.8 42.7

Mantık 25 5.7 22.7

Belağat 16 3.7 14.5

Siyer 21 4.8 19.1

K el am 28 6.4 22.5

Kıraat 44 10.1 40.0

İsl.i\Mi İr.IMLER Dı·:rıaısı

Tablo-4. Isparta'da Din Görevlilerinin GördCıkleri İlimlere Göre Dagılımlan

ilim adı Sayı Cevaplann Yüzdesi Cevap Verenlerin Yüzdesi

Arapça ı2 ı2.5 29.26

Fıkıh 8 8.33 ı9.5ı

Tefs!r 5 5.20 ı2.ı9

Hadis 4 4.ı6 9.75

Mantık ı 1.04 2.43

Kelam ı 1.04 2.43

Mus!ki ı 1.04 2.43

Osmanlıca ı 1.04 2.43

Kıraat 28 29.ı6 68.29

2. Din Görevlilerinin Kaynak Bilgisi

Anketimizin 17'den 23'e lmdar olan sorulan, din görevlilerinin kaynal{ bilgilerini test etmeye yönelil{ sorulardan oluşmaktadır. Bu amaçla denek­lere Kutub-i Sitte'yi oluşturan altı hadis kitabı gibi yaygın olan bazı hadis kitaplanyla Hadis Usulü ve Hadis Tarihi ile ilgili kitap okuyup okumadık­larını sordulc Hadis Usulü ve Hadis Tarihi ile ilgili okuduldan kitapların isimlerinin yanında 23. soruda saydığımız kitapların dışında hadisle ilgili okuduluan kitapların adlarını yazınalarını istedile

Tablo-5. Ankara ve Şırnak'ta Din Görevlilerinin Kitaplan Okuma Oranlan

Kıtalı Adı Tamamını Kısmen Hiç Cevap Toplam Oku d um Okudum Okumadım Vermeyen

Bu h ari 24 ı43 7 39 2ı3 ıı.3 67.ı 3.3 ı8.3 ıoo.o

Muslim ı7 88 ı6 92 2ı3 8.0 41.3 7.5 43.2 ıoo.o

Tirmizi- 9 7ı ı8 l15 2ı3 4.2 33.3 8.5 54.0 ıoo.o

Ebu Davud 9 56 2ı ı27 2ı3 4.2 26.3 9.9 59.6 ıoo.o

Nesa! 7 39 29 ı38 2ı3 3.3 ı8.3 ı3.6 64.8 ıoo.o

İbn Mace 8 42 25 ı38 2ı3

3.8 ı9.7 ıı.7 64.8 ıoo.o

Muvatta· 8 27 35 ı43 2ı3

3.8 ı2.7 ı6.4 67.ı .. 100.0

R!yadu's-Sii- 87 93 ı 32 2ı3

lihin 40.8 43.7 0.5 ı5.0 ıoo.o

Ramuzu'l- 20 36 25 132 2ı3

Ehad!s 9.4 ı6.9 ıı.7 62.0 ıoo.o

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine 87

Tablo-5'te görüldügü gibi en çok okunan hadis ld.tabı İmam Nevevi'nin Riyddu's-Salilı.in adlı eseridir. Ankara ve Şırnak'ta denekierin %40.8'1 bu kitabın tamamını okuduğunu, %43. 7'si de kısmen olmduğunu belirtmekte­dir. Riyddu's-Sdlihmden sonra en çok okunan ld.tap ise Sahilı.-iBuhô:ridir. 24 ld.şi (%1 1.3) Sahilı.-i Buhdrfnin tamamını, 143 ld.şi de (%67.1) kısmen olmduğunu ifade etmektedir. Diğer kitaplar ise okunma oranlarına göre şöyle sıralanmaktadır: Muslim, Tirmizi, Ebu Davud, Ramuzu'l-Ehadis, İbn Mace, Nesai, Muvatta'.

Riyddu's-Salihüı. ile Sahilı.-i Buhô.rfnin en çok okunan ltitaplar olma­sında, bu ld.tapların tercümelerinirı Diyanet İşleri Başkanlığı tarafindan yayınlanmış olmalarının büyük etltisi oldugu kanaatirıdeyiz. Saydığımız ltitaplar arasında İmam Malilön Muvatta'ı en az okunan ltitap olarak gö­rünmelctedir. Bunu Kütüb-i Sitte'nin ön plana çıkarılması ve Muvatta'mn

geç tercüme edilmesi gibi sebeplerle açıldayabiliriz.

Tablo-6. Isparta'da Din Görevlilerinin Kitaplan Okuma Oranlan

Kitab Adı Tanıarnını Kısmen Hiç Cevap Toplanı Oku d um Okudurn Okumadım Vermeyen

Bu h ari - 40 ıs 3S 96 - 41.67 ıs.75 39.5S ıoo.o

Muslim ı 33 20 42 96 1.04 34.3S 20.S3 43.75 ıoo.o

Tlrrnlzi ı ı6 26 53 96 1.04 ı6.67 27.09 55.20 ıoo.o

Ebu Davud ı ll 24 60 96 1.04 ıl.46 25.0 .62.5 ıoo.o

Nesa! ı 9 26 60 96 1.04 9.37 27.09 62.5 100.0

İbn Mace ı ı o 26 59 96 1.04 ıo.4ı 27.09 6ı.46 ıoo.o

Muvatta' - 7 26 63 96 - 7.29 27.09 65.62 ıoo.o

Riyazu·s-Sa- 7 59 ı2 ıs 96 li h in 7.29 61.46 ı2.5 ıs.75 ıoo.o

Rarnuzu·ı- ı ll 24 60 96 Ehadis 1.04 ı 1.46 25.0 62.5 ıoo.o

Tablolarda dildı:at çeken bir husus da şudur: Hiç okumadım şılı:kını işaretleyerılerin sayısı oldukça azdır. İmamların çoğunluğu zikredilen lti­taplarla ilgili soruyu cevapsız bıralı:mıştır. Cevap vermeyerıleri de bu lutap­ları okumamış olaralt değerlendirmek gerektiği kanaatirıdeyiz. Bizce cevap vermeyerıler bu ltitapları okumadıldarından soruyu olı:uduktan sonra işa­retlemeyip bir sonrald. soruya geçınişlerdir. Bu sebeple de hiç okumadım

İsLAMI İLIMLER DERGISI

diyenierin sayısı oldukça az görülmektedir. Fakat cevap vermeyenleri de okumayanlara eklersek zikredilen kitapların, Riyô.du's-Salihin ve Sahih-i

Buhfi.ri. hariç, oldukça az okunduklarını görürüz.

Saydıgımız ltltapların okunma oranlarının Ankara ve Şırnak'taki da@­lımlarına baktıgımızda, Sahih-i Buhfi.ri. ve Ramuzu'l-Ehddis dışındaltl ltl­tapların Şırnalc'ta daha çok okundukları görülmektedir. Her ne kadar top­lamda Sahih-i Buhdrt:yi okuyanların oranı Ankara' da daha yüksek olsa da, tamamını okudum diyenierin oranı Şırnak'ta daha yüksektir. Şırnak'ta en az okunan kitap Rdmuzu'l-Ehddis'tir. 2006 yılında uyguladıgımız an­ket sonuçlarına göre zikrettigimiz kitapların tümünün Isparta'da okunma oranlarının Anlcara ve Şırnak'taki okunma oranlarının altında kaldı@ gö­rülmektedir. Dolayısıyla aradan geçen on yıllık sürede temel hadis kay­naklarının okunınası noktasında iyiye doiifu bir gidişten söz edilemeyecegi bilakis bir gerilemenin oldugu anlaşılmaktadır.

Arıketimizde deneklere saydı@mız kitapları Arapça asıllarından ını yok­sa Türkçe tercümelerinden mi okuduldarını da sorduk. Verilen cevaplar, çogunlugun söz konusu eserlerin tercümelerini okuduldarını göstermek­tedir. Özellilde Anlrara ve Isparta'da görev yapanların büyük çogunlugu kitapların tercümelerini okuduklarını belirtmektedir. Şırnalr'ta ise Intap­ları Arapça aslından okuyanların oranı her bir kitap için, o/o 50'nin üstün­dedir. Burada clildrat çelren bir husus da Isparta'da eserlerin Arapçalarını okuma oranının oldul{Ça düşille oluşudur. Buhart ve Muslim'i sadece birer ltlşi, Riyadu's-Salihlrı'i de sadece dört ltlşi Arapça'dan okuduldarını belirt­mektedir.

Söz konusu ltltapların okunınasıyla ilgili olaralc, medrese ögTenimi gö­renleıin bu Itltapları okuma oranlarının daha yüksek oldugunu de be­lirtmek gerekmelctedir. Misal olarale onların % 63'ü Sahilı-i Buhart'yi, %70.2'si de Sahilı-i Muslim'i olmdugunu belirtmiştir. Dogu ve Güneydo­gu bölg~lerimizdeki medreselerde Şafii fildıının okutulmasından hareket­le, Sahilı-i Muslim'i okuyanların daha fazla olmasında Şafü mezhebinin önemli imamlarından olan Nevevi'nin bu eser üzerine yazdıgı şerhill bü­yük etiasi oldugu söylenebilir.

Aniretimizin 19. sorusu "Hadis Usulü ile ilgili kitap olmdunuz mu?" şek­lindeydi. Ankara'daltilerin %37.3'ü, Şırnalc'taltllerin %50'si ve Isparta'da aıılcete katılan denelderin ise %29.2'si Hadis Usulü ile ilgili ltltap okuduk­ıarını belinnelctedirler.

Elde ettigirniz rakamlardan aıılaşılmalctadır ltl, imamların büyük bir çogunlugu Hadis Usulü ile ilgili hiç bir ltltap okumaınıştır. Bu da imamla­rın yarısından fazlasının hadis bilgilelinin saglam bir temele dayanmadı­gırn göstermelctedir.

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine 89

Denelderin, okuduklanm belirttikleri Hadis Usulü ile ilgili kitaplar:

Ankara:

- Hadis Istılahlan

- Tecrid-i Sarili'in Terc. Mulraddirnesi

- Mustalahu'l-Hadis

- Talat Koçyiğit, Hadis Usulü {4)

- Mehmet Sofuoğlu, Hadis Usulü

- Davud-1 Karisi, İlmu'l-Hadis

- Mucteba Uğur,?

- Usul-i Hadis (2)

- Hadis İlimleri ve Istılahlan (Suphi Salih'in eseri olabilir)

Şırnak:

- Hadis Usulü

- Usulu'l-Hadis (7)

- Nevevi, Usulu'l-Hadis (et-Takrib)

- Tedribu'r-Ravi {3)

- Beykuni, Manzume fi'İlmi'l-Hadis (2)

- es-Suyuti, Elfiye (2)

- Tecridi Sarih Terc. Mukaddimesi

- Hayretlin Karaman, Hadis Usulü

- İbn Mubarek, Usulu'l-Hadis

-İbn Salah, Ulumu'l-Hadis

- Dr. Suphi Salih, Hadis İlimleri ve Istılahlan

- Muhtelif hadis kitaplannın muİmddimeleri Isparta:

-Hadis Problemleri

-i. Lütfi Çalran, Hadis Uslü (8)

-Hadis Usulü (2)

-Hadiste Metin Tenkidi

-Hadis metodolojisi (2)

-Tergib Terhib

- Riyadu's-Siilibin

-250 Hadis

-Talat Koçyiğit, Hadis Usulü (6)

-M Ali Sönmez -s. Başaran, Hadis Usulü ve Tarihi {3}

-Kardavi, Sünneti Anlamada Yöntem

İsı.A~ıl İLIMLER DERalsl

-M. Hayri Kırbaşoglu, Altemetif Hadis Metodolojisi

-Mehmet Görmez, Sünneti Anlamada Metodoloji Sorunu

-İ. Cerrahoğlu, Hadis Usulü

-Arapça Hadis Usulü

-Konulanna Göre Hadis

Isparta'da verilen cevaplarda okunan kitaplarda çeşitliliğin daha çok olduğu görülmektedir. Bunurı yanında cevaplar arasında Hadis Usulü ile ilgisi olmayan kitap isimlerinin zilrredildiği de dildcat çekmektedir.

Anleetimizin 2l.sonısu "Hadis Tarihi ile ilgili ltitap okudunuz mu?" şek­lindeydi. Ankara'da 19 ltişi (o/o 12.7), Şırnak'ta 6 kişi(% 9.7). Isparta'da ise 18 ltişi (%18.75) Hadis Tarihi ile ilgili ltitap okuduldannı belirtmişlerdir. Isparta'da oranın yüksek çıkmasını din görevlileri arasında halıiyat Faleül­tesi mezunu alaniann sayısının artmasıyla açıldamale mümlrundür. Zira halıiyat Faleültelerinde Hadis Tarihi dersi olmtulmalctadır. Hal böyleyleen halıiyat Faleültesi mezunu olduğunu belirten bazı görevlilerin Hadis Tarihi okumadıldannı belirtmiş arnlan ise manidardır.

Ankara ve Şırnale'ta anleete katılan din görevlilerinden 2 ltişi. Talat Koçyiğit'in, Hadis Tarihfni, bir kişi, Kutub-ı Sittenin Girişi (İ. Canan). 4 ltişi de İmam-Hatip Liselerinde okutulan ders ltitaplannı okuduldannı belirt­mişlerdi. Isparta'da ise 6 ltişi Talat Koçyiğit'in Hadis Tarihini, 2 ltişi Hadis­

lerin Tedvini. bir ltişi SünnetiAnlamada Yöntem (Kardavi'nin) ve bir ltişi de Kitap ve Sü1met adlı eseri okuduğunu belirtmektedir.

Görüldüğü gibi Hadis Tarihi çok az bilinmelctedir. Bu da dinimizin te­mel Sünnet/Hadis'in bize nasıl geldiğinin ve Hadis Edebiyatının nasıl bir tarihsel süreç içinde geliştiğinin yeterince bilinmediği anlamına gelmekte­dir.

Denelderin yulcarıda zilrredilen kitaplann dışında Hadis ile ilgili olarale olmduldan kitapları tespit etmek amacıyla sorduğumuz soruya verilen ce­vaplar ise şöyledir:

Ankara:

- (İbn Kuteybe) Hadis Müdafaası,

- İbrahim Canan, Kutub-i Sitte (9)

- Abdulfettah Eb'u Gudde, Mevzu Hadisler

- M. Yaşar Kandemir, Mevzu Hadisler (2)

- halıi ve Kutsi Hadisler (2)

- Sahih Hadisler ve Ravinin Özelliği

- Hadislerle cevap

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine 91

- el-Lu'lu' ve'l-Mercan

- Ali Hirnrnet Berki, 250 Hadis (6)

- Mehmet Emre, 40 Mevzuda 40 Hadis

- 40 Hadis Tercümesi (3)

- (D.İ.B. Komisyon) Seçme Hadisler (2)

- Muhtaru'l-Ehadis (3) (es-Seyyid Ahmed el- Haşimi)

- Mebariku'l-Ezhar Şerh-u Meşariki'l-Envar, (İbn Melek)

- Zubdetu'l-Buhari

- el-Camiu's-Sagir (2) (es Suyutil

- Tacu'l-Usul (6) (Mansur Ali Nasıf)

- et-Tergib ve't-Terhib (el-Munziri)

- Buluğu'l-Meram (İbn Hacer el-Askalani)

- Hadislerle Müslümanlık (M.Yusuf Kandehlevi)

- Hadis-i Erbain

- Ö. Nasuhi Bilinen, 500 Hadis

- Kırk Kutsi Hadis

- Feydu'l-Kadir (el-Munavi)

- 101 Hadis

- i. Haklo. Ünal, İmam Ebu Hanife'nin Hadis Metodu.

- i. Lutfi Çal.:an, Hadis Edebiyatı.

Şırnak:

- (Mansur Ali Nasıf) et-Tacu'l-Usul (30)

- Muhtaru'l-Ehadis (17) (Seyid Ahmed el-Haşimi)

- Nevevi, Erbain (lO)

- er-Terğib ve't-Terhib, (2) (el-M~)

- Cerh ve Ta'dil (2) (er-Razi)

- Keşfu'l-Hafa (2) (el-Acluni)

- 40 Kutsi Hadis

- Subulu's-Selam (2) (es-San'ani)

- Mişkatu'l-Mesabih (el-Hatib et-Tebrizi)

- Fethu'l-Bari (2) (İbn Hacer)

- Buluğu'l-Meram (3) (İbn Hacer)

- Kastalani, Şerhu'l-Buhari (2)

- Delilu'l-Falihin (2) (Muhammed Ali b. Muhammed es-Sıddıki el-Meldd)

- el-Lu'lu ve'l-Mercan

- (Nevevi) Muslim Şerhi

- el-Fevaidu'l-Mecmua (eş-Şevkani)

İsLAMi İLIMLER DERGisi

- İbn Hacer el-Askalani (Munebbihat) (3)

- el-Camiu's-Sağir (2) (es-Suyuti)

- el-Camiu'l-Kebir (2) (es-Suyuti)

- Mebariku'l-Ezhar (İbnu'l-Malik)

- Muhtasaru İbn Cemre

- Tenvinı'l-Havalik (Şerhu Muvatta'i Malik. es-Suyuti)

- Feydu'l-Kadir (2) (el-Munavi)

-Hakim Neysaburi, el-Mustedrek

- Buhfui, et-Tarihu'l-Kebir

- Taberani, el-Mu'cemu'l-Evsat

- Ebu Nuaym, Hilyetu'l-Evliya

- İbn Hibban, Sahih

- er-Risale, (İmam Şafii)

- Kitabu Evhami'l-Muhaddisin

-İmam Bagavi, Masabihu's-Sunne

- Zubdetu'l-Buhari

- Tecrid-i Sarih (2)

Isparta:

-İbrahim Canan, Kutub-i Site(4)

-et-Tergib ve't-Terhib (el-Munziri) (2)

-Seçme Hadisler (4)

-40 Hadis (2)

-el-Lu'lu ve'l-Mercan (4)

-Mesabihu's-Sunen

-Keşfu'l-Hafa

-M.-H. Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Sünnet

-M. H. Kırbaşoğlu, Altematif Hadis Metodolojisi (2)

-E. Yıldınm, Hadis Problemleri

-Yavuz Ünal, Doğuş ve Tedvin Döneminde

-(Mansur Ali Nasıf) et-Tacu'l-Usul (5)

-(A. Osman Koçkuzu) Hadiste Nasih Mensuh

-(İbn Kuteybe) Hadis Müdataası

-Hadislerle İslam

-M. Görmez, Sünneti Anlamada Metodoloji Sorunu

-Cemu'l-fevaid

Din GörevlUertnln Hadis Bilgiler! Üzerine 93

-İ. Çakan, Hadis edebiyatı

-Dumeyni, (Hadiste) Metin Tenltidi

-Kardavi, Sünneti Anlamda Yöntem

-Ebu Gudde, Mevzu Hadisler

-Hayatu's-Sahabe

-Zubdetu'l-Buhari

-(Suyuti), Camiu's-Sagir

-M. E. Özafşar, Hadis ve Kültür Yazılan

-Ekrem Doganay, Mühim Mevzularda 40 Hadis

-1001 Hadis

-İlham Kaynaklan

Kitaplann adlanın anketlerde yazıldıklan şekliyle buraya alclık:. Yazarı zilrredilmeden yazılan ltitaplann, yazarlanın parantez içinde vermeye ça­lıştık. Kitaplann yanında parantez içinde verilen rakamlar ltitabı okuyan­Iann sayısını göstermektedir. Tek ltişi tarafından okunanlara ise rakam koymaclık:. Ayrıca Zikredilen ltitaplar, bütün imamlar tarafından okunmuş degildir. Bunlann çogunlugu bir veya ilti ltişi tarafından okunmuş ltitap­lardır.

Kitap listesi incelendiginde çagdaş eserlerinisparta'da daha çok okun­dugu görülmektedir. Bu eserleri okuduklanın belirten görevlilerin genelde ilahiyat fakültesi mezunu olanlar oldugu da gözden kaçmamaktadır.

Sonuç olarak, din görevlilerinin Hadis literatürünü iyi bildikleri söyle­nemez.

3. İmamlann Hadis Bilgilerinin Mahiyeti

Bu bölümde allketimize aldıgıiDız konulardan sadece ilim, kadın ve yaratılış konusu ile ilgili rivayetlere verilmiş olan cevapları ele alacagız. Ankette seçmiş oldugumuz konularla ilgili olarak seçtigirniz sahih ve mevzu hadislerin 'dogru olarak bilinme oranlarını tespit etmeyi amaçla­dık.

a. İliın ve Fazileti

Anketinıizde, ilirole ilgili yedi tane Mevzu Hadis ve beş tane Sahih Ha­disi deneklere sorduk. Çalışmamızın bu bölümünde bu sorularla ilgili bul­gular üzerinde durulacaktır.

İsı.ı\Ml İLIM!Jm D ımaısı

Mevzu Hadisler

Soru 25. "İliın Çin'de bile olsa alınız".5

Soru 37. "Beşilcten mezara kadar ilim öğreniniz."6

Soru 49. "Bir saat düşünmek, bir yıl ibadetten daha hayırlıdır."7

Soru 61. "Alimlerin mürekkebi şehitlerin kanından daha değerlidir."8

Soru 73. "Ümmetimin alimleri, İsrail oğullannın peygamberleri gibidir. "9

Soru 82. "Ben ilmin şehri:0m Ali de kapısı dır. "10

Soru 85. "Kim muttalti bir alimin arkasında namaz kılarsa, bir pey­gamberin arkasında namaz kılmış gibi olur." 11

Tablo-7.Ankara ve Şırnakta İlimle İlgili Mevzu Hadislerin Bilinme Oranlan

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmiyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

25 3 164 22 9 4 ll 213 1.4 77.0 10.3 4.2 1.9 5.2 100.0

37 2 167 15 17 2 10 213 0.9 78.4 7.0 8;0 0.9 4.7 100.0

49 -- ı46 ı5 ı8 ı7 ı7 2ı3 -- 68.5 7.0 8.5 8.0 8.0 ıoo.o

6ı -- ı3o ı7 33 ı o 23 2ı3

-- 61.0 8.0 ı5.5 4.7 10.8 100.0

73 ı ı3ı 32 2 ı6 3ı 2ı3 0.5 61.5 ı5.0 0.9 7.5 ı4.6 ıoo.o

82 -- ı58 2ı ı 6 27 2ı3 -- 74.2 9.9 0.5 2.8 ı2.7 ıoo.o

85 2 93 44 2 38 34 2ı3

0.9 43.7 20.7 0.9 ı7.8 ı6.0 ıoo.o

Göıüldüğü gibi az sayıda din görevlisi söz konusu ·rivayetlerin mevzu olduğunu bilmektedir. Bu mevzu hadislerin yüksek oranlarda sahih ola­rale bilinmesi ve çok düşille bir oranda olsa bile bazı görevliler tarafından ayet olarak bilinmesi üzerinde durulınası gereken önemli bir husustur.

5 İbnu"l-Cevzi. el-Mevdü'iit. thk. Abdurrahman Muharnnıed Osman. el-Mektebetu"s-Selefiyye, Me­dine. ı966, I, 2ı5; es-Suyüti el-Leali'l-Masnü'a. Daru"l-Ma"rife. Beyrut. ı983, I. ı93; el-Aclünt Keşfu'l-Hajd. Daru İhyart-Turii.si'l-Arabi, Beyrut, h. ı35ı, I, ı38.

6 Kaynaklarda bulunamamıştır. 7 Aliyyu'l-Kfui, el-Esriiru'l-Meı:fil'a fi'l-Ahbliri'l-Mavdü'a. thk. Muharnrned Lutfi es-Sabbağ, el­

Mektebu'l-İslarni. ı986, s.175; el-Aclüni, age., I. 311; Zafirel-Ezheri, Tahzint'l-Muslimirımine'l­Ehddisi'l-Mavdu'a ald Seyyidi'l-Murselin, Daru'l-Kutubl'l-Arabi, Beyrut, 1985, s.83.

8 el-Aclüni, age .. II. 200; Zafir el-Ezheri. age .. s.ll3. 9 Aliyyu'l-Kfui, age., s.247; el-Aclüni, age .. II, 64. 10 Allyyu'l-Kfui, age .. s.138; el-Aclüni, age., I, 203. ll Allyyu'l-Kan. age., s.334; el-Aclüni. age .. II. 257.

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine 95

Tablo-S. Isparta'da ilinıle İlgili Mevzu Hadislerin Bilinme Oranlan

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmlyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

25 ı 48 2ı ı5 9 2 96 1.04 50.0 21.9 ı5.6 9.4 2.08 ıoo.o

37 3 75 2 9 5 2 96 3.ı2 78.ı2 2.08 9.4 5.2 2.08 ıoo.o

49 ı 43 24 7 ı7 4 96 1.04 44.79 25.0 7.29 ı7.7ı 4.ı7 ıoo.o

6ı -- 44 ı6 ı5 ı7 4 96 -- 45.83 16.66 15.63 ı7.7ı 4.17 100.0

73 - 24 37 - 27 8 96 -- 25.0 38.54 -- 28.ı3 8.33 100.0

82 ı - 47 20 2 21 5 96 1.04 48.95 20.83 2.08 21.9 5.2 100.0

85 ı ı2 42 - 36 5 96 1.04 ı2.5 43.75 -- 37.5 5.2 ıoo.o

Isparta'da ankete katılan denelderin hadisleri doğru olarak bilme oran­lan daha yüksektir. Yeterli seviyede olmamasına rağmen sevindirici bir gelişmenin habercisi olara1c nitelendirilebilecek olan bu verilerdeson yıl­larda ülkemizde yapılan ilmi çalışma1arın etleili olduğu söylenebilir. Zira yukanda görüldüğü gibi Isparta'da1d denelderin okuduğu ldtaplar arasın­da yeni çalışma1ar da bulunma1ctadır. İller arasında mukayese yapıldığın­da bazı rivayetlerin doğru olara1c bilinme oranlarının Şırnak'ta bazılarının ise Isparta'da daha yüksek olduğu görülmelctedir.

İlimle ilgili mevzu rivayetlerin doğru bir şelcilde tanınma1arının iliere göre dağılımı aşağıda1d tabloda görülmelctedir.

Tablo-9. Mevzu Hadislerin Bilenme Oranlannın İliere Göre Dağılımı

Hadisler ANKARA ŞIRNAK ISPARTA Sayı o/o Sayı %

Sayı Ofo

S.25 9 6.3 ı3 22.4 2ı 21.9

S.37 3 2.ı ı2 20.7 2 2.08

S.49 6 4.2 9 ı5.5 24 25.0

S.61 6 4.2 ll ı9.0 ı6 ı6.66

S.73 ı6 ıı.3 16 27.6 37 38.54

S.82 ı o 7.0 ll 19.0 20 20.83

S.85 24 ı6.9 20 34.0 42 43.75

96 İsLiiMI İLIMLER DERGisi

Sahih Hadisler

Soru 29. "Allah ltimin hakkında hayır dilerse onu dinde fakih kılar. "12

Soru 41. "Sadece iki kişiye haset edilir. Biri Allah'ın verdigi malı Hak yoluna harcayan, digeri de Allah'ın kendisine verdigi hilanetle (bilgiyle) hillaneden ve öğ;retendir." 13

Soru 55. "İlim talebi için yola çıkana Allah da Cennet' e giden yolu ko­laylaştınr. "14

Soru 67. "Hz. Aişe: Ne mutlu Ensar kadınlarınal Haya onların dinlerini ögrenmelerine engel olmadı. "15

Soru 78:. "Kadınlar Hz. Peygamber'den (s.a.v.) kendilerine bir gün be­lirleyip o günde onlara ders vermesini isterler. Bunun üzerine O da onlara bir gün belirledi... "16

Tablo-lO. Ankara ve Şımakta İlimle İlgili Sahih Hadislerin Bllinme Oranları

Soru Ayet Sahlh Uydurma Atasözü Bilmlyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

29 29 ı74 ı -- 2 7 2ı3 ıs.n R17 ()!'\ -- ncı 33 ı()() ()

4ı 4 ı82 7 -- 4 ı6 2ı3 ı.cı R!'\ A. 33 -- 1 Q 7!'\ ı ()() ()

55 4 ı94 ı -- ı ı3 2ı3 ı cı cıı.ı ()fi -- ()fi {';ı ı no n

67 ı ı55 6 5 ı5 3ı 2ı3 0.5 7?. R ?.R ?.3 7 ıA..R ı no ()

78 -- 112 ı3 -- 4ı 47 2ı3

-- !'\?. R Rı -- ıcı?. ?.?. ı ı()() ()

Tablo-ll. Isparta'da İlimle İlgili Sahih Hadislerin Bllinme Oranları

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmlyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

29 ll 57 2 ı ı6 9 96 11.4!'\ fi!'l37 ?. mı ı 04 ın RR !'14 ıooo

4ı 9 59 6 ı ı7 4 96 !'1.4 Rı A.fi R ?.fi 1 04 17 ı:ı A.ıR ıo·o o

55 3 65 2 ı ı5 ı o 96 3 ı3 • {';7 71 ! 2.08 1.04 ı ı;{';<! 1 () A.l ı()() ()

67 - 65 3 ı 25 2 96 -- fi7.71 'iıı::ı ı 04 1 ?.fL04 .., n<>. 1nn n

78 -- 58 6 -- 27 5 96 -- • no4ı iR?.!'\ -- i ?.R ı3 . fi?.ı ıoo n ..

ı2 Bu./ıari, 3 İllm, 10 (I, 25), ı3, (!,26); Muslim, 33 İmare, 53 h no ı75 (lll,ı524); Tirmizi, 42, İllm, ı (V, 28).

ı3 Bu.Jıari, 3 İllm, ı5 (I, 26). ı4 Bu./ıari, 3 ilim, 10 (!,25); EbuDauud, 20 İllm, ı (lll, 3ı7). ı5 Bu./ıari, 3 İllm, 50 (!,41); Muslim, 3 Hayz, ı3 h no 6ı (l,26ı). ı6 Bu./ıari, 3 İllm, 36 (1,34).

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileıi Üzerine 97

Tab1o-12. Sahlh Hadisielin Bilenrne Oranlarının İliere Göre Dağılımı

Hadisler ANKARA ŞIRNAK ISPARTA Sayı % Sayı %

Sayı %

S.29 122 81.3 51 82.3 57 59.37

S.41 121 80.7 60 96.8 59 61.45

S.55 134 89.3 59 95.2 65 67.71

S.67 102 68.3 52 83.9 65 67.71

S.78 650 43.3 47 75.8 58 60.41

Tablolarda Şımal{:'ta görev yapan denekierin sahih hadisleri bilme oran­larının hem Arikara'daki hem de Isparta'daki meslektaşıanna göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Hadis kaynaldarını okumanın bunda etkili olduğu kanaatindeyiz. Zira daha önce belirttiğimiz gibi, Şımak'ta görev yapanlar diğer meslektaşlanndan daha çok Hadis kitabı okumalrtadırlar. Burada dile getirilmesi gereken hususlardan biri de Şırnak'ta görev yapan denelderin söz konusu hadisleri doğru olaral{: bilme oranlarının ilahiyat fal{:ültesi mezunu deneider göre de daha yill{:sek olduğudur.

himıe ilgili Sahih Hadisler yill{:sek bir oranda sahih olaral{: bilinmesine rağmen, Mevzu Hadislerin oldukça düşül{: oranlarda mevzu olaral{: bilini­yor olması dildmt çekicidir. Konuyla ilgili mevzu hadislerin de imarolann büyük çoğunluğu tarafından sahih olaral{: bilinmesi, sahih hadislerle ilgili ral{:amlara balillaral{: din görevlilerinin sahih bir hadis biril~e sahip olduldarının iddia edilerneyeceği gerçeğini ortaya koymaktadır. Bu sonuç, alınan dini eğitimin sahih hadislerle, mevzu hadisleri birbirinden ayırt et­meye yetmediğini göstermektedir. Ayrıca Hz. Peygamber'in (s.a.v.) hadisi olaral{: gelen rivayetlerin, gerçekten sahih olduluarı araştırılınadan kabul etme eğiliminin bunda etlM olduğu söylenebilir.

b. Kadın Meselesi

Mevzu Hadisler

Soru 27. "Kadınlara danışınama onlara muhalefet edin."17

Soru 39. "Kadınlarınıza yazmayı öğretmeyiniz ve onları yüksek odalar­da. banndırmayınız. "ıs

Soru 51. "Kadın müslüman değildir ama müslümana lazımdır." 19

17 Aliyyıı'l-Kfui, age., s. 225; el-Aclüni, age., II, 3. 18 İbnu'l-Cevzi, age., II, 268. 19 Coşkun Selçuk, age., s. 217.

İsLAMI İıJMı.ER DERGISI

Soru 63. "Allah ata binen kadınlara lanet etmiştir."20

Soru 75. "Kadın olmasaydı erkel{;·Cennet'e girerdi."21

Tablo-13. Ankara ve Şırnak'ta Kadınlarla ilgili Mevzu Hadislerin Bilinme Oranlan

Soru Ayet Sahlh Uydurma Atasözü Bilmiyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

27 2 86 6f'l 4 32 20 2ı3

0.9 40.6 32.4 1.9 15.0 9.4 100.0 39 -- ı6 ı22 4 46 25 2ı3

-- 7.5 57.3 1.9 2!.6 ıı.7 100.0 5ı -- -- ı33 25 39 ı6 2ı3

-- -- 62.4 1!.7 18.3 7.5 ıoo.o

63 -- ı3 ı2ı ı 43 35 2ı3

-- 6.1 56.8 0.5 20.2 16.4 100.0 75 -- ı7 112 9 40 35 2ı3

-- 8.0 52.6 4.2 18.8 16.4 100.0

Mevzu olduğu en az bilinen hadis "Kadınlara danışınama onlara mu­halefet edin," rivayetidir. Aynı şey Isparta'da uyguladığımız aııltette de görülmektedir. Kadınlarla ilgili zilrrettiğimiz mevzu hadislerden toplumu­muzda en yaygın olanı da budur. Söz lconusu rivayet ili<: araştırmaımza ka­tılan denekierin %40.4'ü tarafindan sahih olaralt biliniriten bu oranın son araştırmada %5l'i geçmesi de bunu göstermektedir. Hadis lmynaldarının ve özellilde de mevzu hadislerle ilgili la tapların çok az okunduldarını daha önce belirtmiştilc Hal böyle olunca, imamlar da bu rivayeti sahih olaralt Irabul etmektedirler.

Tablo-14. Isparta'da Kadınlarla ilgili Mevzu Hadislerin Bilinme Oranlan

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmlyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

27 - ll 49 ı 27 8 213 -- ı 1.46 51.04 1.04 28.13 8.33 100.0

39 -- ı 66 2 25 2 213 -- !.04 68.75 2.08 26.04 2.08 100.0

51 -- -- 67 2 24 3 213 -- -- 69.79 2.08 25.0 3.13 100.0

63 -- -- 72 -- 2ı 3 213 -- -- 75.0 -- 21.87 3.13 100.0

75 -- ı 68 -- 25 2 96 -- 1.04 70.83 -- 26.04 2.08 100.0

Tablo-13 ve l4'te elde ettiğimiz ralmmlar, kadınlarla ilgili mevzu hadisle­rin mevzu olduğunu bilenlerin oranının, aııltetimize aldığımız diğer konular­daki mevzu hadisleri bilenlerin oranına göre oldul<:ça yükselt olduğunu gös-

20 Aliyyu'l-Kfui, age .. s. 277. 21 es-Suyüti. age., II. ı59; Zaftr ei-Ezhert. age., s. 163.

Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine 99

termelrtedir. Bunda kadın haldannı savunup onlann ezilrnişliğini ön plana çıkaran bazı çevrelerin İslam'ın kadın haldannı tanımadığını ileri sürmeleri neticesinde bu konuda yapılan çalışmalann etkili olduğu söylenebilir. Ya­pılan çalışmalar neticesinde İslam'ı suçlamal~ için ileri sürülen rivayetlerin sahih olmadıldarmm ortaya çıl~ş olması bunda etloo olmuş olabilir.

Tablo-15. Kadınlarla İlgili Mevzu Hadisleri Bilenlerin İliere Göre Dağılımı

Hadisler ANKARA ŞIRNAK ISPARTA Sayı % Sayı %

Sayı % -

S.27 53 37.3 15 25.9 49 51.04

S.39 88 62.0 33 56.9 66 68.75

S.51 98 69.0 34 58.6 67 69.79

S.63 82 57.7 39 67.2 72 75.0

S.75 74 52.11 38 65.5 68 70.83

Ankara'da görev yapan denelderin ilk üç rivayeti Şırnak'talti meslektaş­larına göre daha yüksek oranlarda bildilderi görülmektedir. Buna karşılıl~ Şırnak'ta görev yapanlarm da son ilti rivayeti bilme oranları daha yüksek­tir. Bu da kadınlarla ilgili tartışmalarm her tarafta aynı şekilde etloo oldu­ğunu ve inananları yaygın olan mevzu hadisleri gözden geçirmeye yönelt­tiğini göstermelrtedir. Isparta'da elde ettiğimiz ral~amlar, konu haldnndalti kanaatirnizi pekiştirdiği gibi son yıllarda bu konuyla ilgili iyi gelişmelerin olduğunu göstermesi balummdan da önemlidir.·

Sahih Hadisler

Soru 3l."En iyileriniz eşierine lcarşı en iyi davrananlarınızdır."22

Soru 47. "Hz. Aişe: Rasulullah (s.a.v.) ne bir hizmetçisini ne de bir eşini dövdü. O eliyle hiçbir şeye vurmadı. "23

Soru 57. "Baltire bir kız Hz. Peygamber' e (s.a.v.) gelip babasının kendi­sini isteğinin dışmda evlendirdiğini söyler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v.) kızı (evlenip-evlenmemelrte) mul1ayyer bıralur."24

Soru 69. "Dul kadın (evliliği konusunda) velisinden daha fazla söz sa­hibidir. Baltireye ise sorulur; sulmtu onun izni demektir. "25

22 İbrı Mace. 9 Nikah, 50 {!,636). 23 İbrı Mace, 9 Nikah. 51 {!,638). 24 Ebu Davud. 6 Nikah, 25 (II.232); Ahmed b. Hanbel. Musend I. 273; İbrı Mace, 9 Nikah 12 {!,

603). 25 Malik b. Enes, el- Muvatta', 28 Nikah, 2 h no 1114 (331). Muslim. 16 Nikah, 9 h no 66

(Il.l037).

100 İslAMI İLIMLER DER<

Soru 80. "inanan bir erkek illanan bir kadına (e:,;1ne) lazrnasın. Bir da ranışını begenmezse bir digerini begenir. "26

Tablo-16. Ankara ve Şırnakt'a Kadınla ilgili Sahih Hadislerin Bilinme Oranlan

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmiyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

3ı 8 ı96 ı -- 2 6 2ı3 3.8 92.0 0.5 -- 0.9 2.8 ıoo.o

47 -- ı54 ı4 . 5 ı6 24 2ı3 -- 72.3 6.6 2.3 7.5 ıı.3 100.0

57 ı ı42 ı2 -- 27 3ı 2ı3 0.5 66.7 5.6 -- ı2.7 ı4.6 ıoo.o

69 ı ı66 9 2 6 29 213 0.5 77.9 4.2 0.9 2.8 ı3.6 100.0

80 13 ı39 5 ı 22 33 2ı3

6.ı 65.3 2.3 0.5 ıo.3 ı5.5 100.0

Tablo-17.Isparta'da Kadınla ilgili Sahih Hadislerin Bilinme Oranlan

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmiyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

3ı 5 87 - -- ı 3 96 5.2ı 90.63 -- -- 1.04 3.ı2 ıoo.o

47 -- 65 5 ı 21 4 96 -- 67.7ı 5.2ı 1.04 21.88 4.ı6 ıoo.o

57 - 74 3 -- ı5 4 96 -- 77.08 3.12 -- ı5.63 4.16 ıoo.o

69 ı 65 4 ı 20 5 96 1.04 67.7ı 4.ı6 1.04 20.83 5.2ı ıoo.o

80 8 70 2 ı ll 4 96 8.33 72.92 2.08 1.04 ıı.46 4.ı6 100.0

Tablo-18.Kadınla İlgili Sahih Hadisleri Bilenlerin İllere Göre Dağılımı

Hadisler ANKARA ŞIRNAK ! ISPARTA Sayı % Sayı % i

!

'Sayı % -S.3ı ı35 90.0 60 96.8 87 90.63

S.47 99 66.0 55 88.7 65 67.71

S.57 97 64.7 45 72.6 74 77.08

S.69 105 70.0 60 96.8 65 67.7ı

S.80 93 62.0 45 72.6 70 72.92

Görüldügü gibi 57. rivayetin dışındakiler1n biliiime oranları Şıniak'ta daha yüksektir. 57 ve 69. sorular vel1n1n nikahtaki konumunu açıklamak­tadır. Baba'nın evlilikte veliyyu'l-mucbir (zorla evlendiriDe haklu olan veli) oldugu Şafü mezhebine mensup olan Şırnak'talti imamların bu hadisleri

26 Muslim, ı7 Rida', ı8 h no 63 (Il. 1091). Ahmed b. Hanbel, Musned. ll, 329.

Din Görevlilerinin Hadis Bilgilert Üzerine 101

yüksek bir oranda dogru olarak bilmeleri dikkat çekici bir husustur. Ka­naatimizce bu husus, Şırnak'ta Hadis kitaplannı okuma oranının yüksek olmasıyla açıldanabilir.

Netice olarak, imanıların kadınla ilgili bilgilerinin daha çok sahih ha­dislere dayandıgını ve bu konuyla ilgili mevzu hadislerin yavaş da olsa terkedilmeye başlandıgını söyleyebiliriz.

c. Yaratılışla İlgili Hadisler

Yaratılışla· ilgili olarak, anketimize, yaygın olan altı tane hadis aldık. Bunlardan biri (S.38) kaynaklarda sahih olarak geçmesine ragmen sıhha­tinin problemli oldugu belirtilmiştir.

Soru 26. "(Ey Muhammed!) Sen olmasaydın alemleri yaratmazdım."27

Soru 38. "Allah Adem'i kendi suretinde yaratmıştır. "28

Soru 50. "Ben gizli bir hazineydim. Bilinmek istedim ve varlıldarı ya­rattım."29

Soru 62. "Ben yere ve göge sıgmadım; fakat inanan kulumun kalbine sıgdım."30

Soru 74. "Gül Hz. Peygamber'in (s.a.v.) terinden yaratılınıştır."31

Soru 83. "Adem'in bedeni çamur halindeyken bile ben Peygamber­dim."32

Tablo-19. Ankara ve Şımakta Yaratılışla ilglll hadislerin bilinme oranlan

Soru Ayet Sah!h Uydurma Atasözü Bilmlyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

26 58 86 45 2 7 ı5 2ı3

27.2 40.4 21.1 0.9 3.3 7.0 ıoo.o

38 53 49 45 ı 39 26 2ı3

24.9 23.0 2l.ı 0.5 ı8.3 ı2.2 100.0

50 57 87 ıs -- 35 ı6 2ı3

26.8 40.8 8.5 -- ı6.4 7.5 ıoo.o

62 52 96 ı6 -- 2ı 28 2ı3

24.4 45.1 7.5 -- 9.9 13.ı 100.0

74 -- 41 74 ı4 43 4ı 2ı3

-- 19.2 34.7 6.6 20.2 19.2 100.0

83 3 ı27 27 -- 2ı 35 213 1.4 59.6 12.7 -- 9.9 16.4 100.0

27 Al!yyu'l-.Kllıi, age., s. 288; el-Aclüni, age., n. ı64. 28 Buhari, 79 istı'zan. ı [VIII,125}; Muslim. 45 Blrr, 32 h no 115 (IV. 2017} 51 el- Cenne, ll h no 28

(IV, 2183}. Bu rtvayetın sıhh3.t! ile ilgili bkz. Ünal, i. Hakkı, "Seçmecı ve Eleştirel Yaklaşım veya Hz. Peygambert (s.a.v.} Anlamak", İslami Araştırmalar Der .. Xl 1-3 (1988}, s.51-53.

29 Allyyu'l-.Kllıi, age., s.269; el-Aclfuü, age., n. 132; Zaftr el-Ezhert, age., s.ı59. 30 el-Aclüni, age .. n. 195: Zafir, el-Ezheri, age., s.166. 31 Allyyu'l-.Kllıi, age., s.15ı; el-Aclfuü, age., I, 258. 32 Allyyu'l-Kllıi. age., s.268; el-Aclüni, age .. c. n. s. 132.

102 İsLAMI İt.IMLF.rı DERGISI

Görüldüğü gibi yaratılışla ilgili hadisielin bilinme oranlan oldul{ça dü­şüktür. İlk dört rivayete çok sayıda deneğin ayet dernesi bu tür rivayetlelin kültürüroüzde çok delin etkiler bıraktığının bir göstergesidir. Bu asılsız rivayetler öyle yaygınlaşmış ki, artı1r insanlara dinlerini öğretrnekle görevli ınşilelin büyük bir kesimince bile ayet veya sahih hadis olarak nitelendi­rilrnektedir. Aradan geçen ı O yılilli sürede din görevlileri arasında bu ko­nuda bir iyiye doğru gidişten söz edilemeyeceği, Isparta'da uyguladığımız ankette (Tablo-20) açıl{ça görillmelrtedir.

Mevzu hadisielin ayet olara!{ bilinmesinin sebepleri ne olabilir? 26, 50 ve 62. sorular kutsi hadis diye nitelendirilen hadisielin üslubuna uygun bir şekilde uydurulmuş rivayetlerdir. Bu rivayetlerde söz doğrudan Yüce Allah'tan rivayet edildiğinden, anlamı düşünülmeden hemen ayet şıldu işaretlenmiş olabilir. Kanaatimizce burada daha önemli bir sebep vardır lu, o da Kur'an'ın yeterince okunmaması veya anlanıına bakmadan okun­masıdır.

Burada zilrrettiğimiz rivayetlerden üçü (26, 74 ve 83) Hz. Peygamber'i (s.a.v.) övmek amacıyla uydurulmuş rivayetlerdir. Bunların yüksek oran­da sahih olara!{ bilinmesi sahip olunan peygamber tasavvururıun sağlıldı olmadığına dair önemli ip uçlan vermektedir.

Tablo-20. Isparta'da Yaratılışla ilgili hadislerin bilinme oranlan

Soru Ayet Sahih Uydurma Atasözü Bilmiyorum Cevap TOPLAM Hadis Hadis Vermeyen

26 46 ı7 24 - 7 2 2ı3

47.92 ı7.7ı 25.0 -- 7.29 2.08 ıoo.o

38 22 4 28 - 34 8 2ı3

22.92 4.ı6 29.ı7 -- 35.42 8.33 ıoo.o

50 23 ı6 ı3 2 35 7 2ı3

- 23.96 ı6.66 ı3.55 2.08 36.46 7.29 ıoo.o

62 ı7 25 ı6 -- 32 6 2ı3 ı7.7ı 26.05 ı6.66 -- 33.33 6.25 ıoo.o

74 -- 14 40 3 33 6 2ı3 -- ı4.58 41.66 3.ı3 34.38 6.25 ıoo.o

83 ı 2ı 36 ı 35 2 2ı3

1.04 22.88 37.50 1.04 36.45 2.08 ıoo.o

Din Görevlilerinin Hadis Bilgllert Üzerıne 103

Tablo-2l.YaraWışla ilgili Hadislerin Mevzu Olduğunu Belirtenierin İliere Göre Dağılımı

Hadisler ANKARA ŞIRNAK ISPARTA Sayı % Sayı %

Sayı %

S.26 26 18.3 19 32.8 24 25.0

S.38 34 23.9 ll 19.0 28 29.17

S.50 14 9.9 4 6.9 13 13.55

S.62 13 9.29 3 5.2 16 16.66

S.74 38 26.8 36 62.1 40 41.66

S.83 16 11.3 ll 19.0 36 37.50

Elde ettiğimiz rakamlar, söz konusu rivayetlerin mevzu olarak bilinme oranlannın bir birine yakın olduğunu göstermektedir. Aradan geçen süre­de bir gelişmeden söz edilse bile bunun yeterli olduğunu söylemek müm­lrun değildir. Zira yukarıda görüldüğü gibi, hala uydurma rivayetleri ayet olaral\: bilenlerin sayısı oldukça fazladır.

Burada dil\:kat çeken bir husus da şudur: Şırnal\:'talti din görevlilerin­den ilk üç rivayetlll ayet olduğunu belirtenierin oranı diğer meslektaşla­rına göre daha azdır. Sadece 62. rivayete Isparta'da ayet diyenierin sayısı daha azdır. Bunu medreselerde verilen Arapça eğitimiyle açıldamal\: müm­kündür.

Sonuç

Bu araştırmada elde ettiğimiz ra}\:arnları toplu olaral\: değerlendirdiği­ınizde din görevlilerinin Hadis literatürünü yeterince tanımadıldarı, bu alanda yazılmış eseriere fazla ilgi göstermedilderi ve sahip olduldarı hadis biriltiminin büyük ölçüde mevzu hadislerden oluştuğunu söylemek müm­kündür. Bunun bir istisnası kadınlarla ilgili mevzu rivayetlerdir. Bunların mevzu olaral\: bilinme oranları oldukça yüksektir. Kanaatimizce bunda gü­nümÜZde kadın konıısu etra:finda yapılan tartışmaların etltisi büyüktür.

Din görevlilerinin en çok rağbet ettiideri ltitapların Diyanet İşleri Baş­kanlığı tarafindan çevirileri yayınlanmış olan Buhiiıi (Tecrid-i Sarih) ve Riyddu's-Sdlihüı olmaları; bu kuruma büyük işler düştüğünün göstergesi olarak alınmalıdır. Elde ettiğimiz veriler Sünnet/Hadis'in problemleri ile il­gili eserlerin hemen hemen hiç olmnmadıldarını göstermektedir. Isparta'da uyguladığımız anl\:ete katılan denekierin okuduldarını belirttilderi ltitaplar arasında bazı çağdaş araştırmacıların eserlerinin az da olsa bulunması ileriye dönük bir gelişmenin habercisi olarak algılanabilir.

İsLAMI İLIMLER DERGI:

Okunan kitaplar genelde klasik hadis literatürüne ait olan eserlerdir Din görevlilerinin okuduklan çagdaş eserler ise çogunlukla hadisleri der leyen kitaplardan oluşmaktadır. Önemli olan diger bir husus da, mevZ1 hadislerle ilgili kitaplann din görevlileri tarafından çok az lı.:ullarulrnası dır.

Allketimizde yer alan meVZ11 hadislerin dogru olarak bilinme oranlan· nın oldukça düşük aimaianna karşılık; sahih hadislerin bilinme oranla­rının yüksek oldugunu tespit ettilı.:. Bu netice bizi yanıltmamalıdır. Sahil Hadislerin yüksek oranlarda bilinmesi din görevlilerinin hadis bilgileriilir sıhhatine delalet etmez. Çünkü denelı.:lerin çogu mevzu hadisleri de sahil olarak bilmektedir. Başına "Kale Rasulullah" konulan her sözün sahih ha· dis olarak kabul edilmesinin ve rivayetleri hiç bir tenkide tabi tutmadan lı.:abul etmenin ralı.:amlann yüksek çılı.:masına yol açtıgı söylenebilir.

Elde ettigirniz ralı.:amlara baktıgimızda ülkemizde verilen Hadis egitimi­nin yeterli olmadıgı anlaşılmalctadır. Tamamıyla klasik yöntemlere baglı olan özel medreselerde, modem ögrenirn kurumlanndan daha etkili bir Hadis egitimi verildigi ortaya çılı.:maktadır. İmam-Hatip Liseleri ile İlahiyat Falı.:ültelerinde verilen Hadis derslerinin saglıklı bir Sünnet/Hadis anlayı­şının oluşmasında fazla bir katkılan olmamalcta ve lı.:Iasilı.: olan özel ögre­nim kurumlannın gerisinde kalmalı.:tadır.

Bu, İlahiyat Falı.:üitelerinde halledilmesi gereken bir problemdir. Zira İmam-Hatip Liselerinde Hadis dersini veren ögretmenler İlahiyat Fakül­telerinden mezun olmuş kişilerdir. Eger bu ögretmenler İlahiyat Falı.:ülte­lerinde iyi bir Hadis ögrenimi alırlarsa, İmam-Hatip Liselerinin de, Hadis ilmi açısından, seviyeleri yükselir kanaatindeyiz. Ayrıca Kısa sürede netice almalı.: için Diyanet İşleri Başkanlıgi tarafından verilen hizmet içi egitim kurslannda hadis egitimine agırlılı.: verilmeli ve din görevlilerine kullanabi­lecekleri sahih kaynaldar sunulmalıdır.