DINH DƯỠNG

PHỤ NỮ MANG THAI ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

TS.BS. Trần Thị Minh Hạnh

PGĐ. Trung tâm Dinh dưỡng

Email: dr.minhhanh@gmail.com

ĐT: 0918 231 756

Định nghĩa đái tháo đường (ĐTĐ)

Bệnh ĐTĐ là:

Tình trạng bệnh lý do rối loạn chuyển hóa

chất bột đường

Gây tăng đường máu mạn tính

Do hậu quả của sự thiếu hụt/giảm hoạt động

của insulin hoặc kết hợp cả hai

Đái tháo đường thai kỳ

• ĐTĐ thai kỳ (Gestational diabetes_GDM) là

bất kỳ mức độ rối loạn dung nạp glucose

được phát hiện lần đầu tiên trong thời kỳ

mang thai.

• Định nghĩa này không loại trừ khả năng tình

trạng không dung nạp glucose có từ trước

hoặc bắt đầu đồng thời với thai kỳ mà

không được phát hiện.

Đái tháo đường thai kỳ

• Chẩn đoán ĐTĐ thai kỳ rất quan trọng để kiểm

soát tốt đường huyết giảm tử vong và bệnh

lý chu sinh.

• Đa số trường hợp ĐTĐ thai kỳ, đường huyết

sẽ trở về bình thường sau khi sinh.

• Một số ĐTĐ thai kỳ sẽ có rối loạn dung nạp

glucose ở lần sinh sau (30-50% sẽ có ĐTĐ

thực sự sau này)

Đái tháo đường và thai kỳ

Đái tháo đường có thai* Đái tháo đường thai kỳ

(GDM)

Phụ nữ đã có ĐTĐ từ trước

khi mang thai

ĐTĐ được chẩn đoán lần

đầu tiên trong 3 tháng giữa

hoặc 3 tháng cuối thai kỳ

- ĐTĐ type 1 mang thai

- ĐTĐ type 2 mang thai

* PNMT được chẩn đoán ĐTĐ trong 3 tháng đầu thai kỳ nên được phân loại là

ĐTĐ từ trước khi mang thai

ADA. Diabete care 2017

Tần suất

• ĐTĐ thai kỳ chiếm 3-5% trường hợp mang

thai, dao động từ 1-14% tùy chủng tộc và tiêu

chí chẩn đoán ĐTĐ được áp dụng.

• Ở Việt Nam, tỉ lệ ĐTĐ thai kỳ dao động từ

5,9% (theo tiêu chí ADA) đến 20,4% (theo tiêu

chí của IADPSG: International Association of

Diabetes and Pregnancy Study Groups)

Khi nào nên tầm soát ĐTĐ thai kỳ?

ADA. Diabete care 2017

Khuyến cáo phát hiện và chẩn đoán ĐTĐ thai kỳ

(ADA 2017)

Tầm soát ĐTĐ trong lần khám thai đầu tiên ở đối

tượng có nguy cơ cao chưa được chẩn đoán. (B)

Tầm soát ĐTĐ thai kỳ ở tuần 24-28 của thai kỳ ở

PNMT không biết bị ĐTĐ. (A)

Tầm soát ĐTĐ 4-12 tuần sau sanh ở PNMT ĐTĐ thai

kỳ bằng nghiệm pháp dung nạp glucose uống. (E)

PN với tiền sử ĐTĐ thai kỳ nên được tầm soát bệnh

ĐTĐ hoặc tiền ĐTĐ tối thiểu 3 năm. (B)

PN có tiền sử ĐTĐ thai kỳ nếu phát hiện tiền ĐTĐ nên

điều chỉnh lối sống, chế độ ăn hoặc dùng metformin

để dự phòng ĐTĐ. (A)

Phân loại các yếu tố nguy cơ ĐTĐ thai kỳ

Phân loại nguy cơ Các đặc điểm lâm sàng

Nguy cơ cao Béo phì

Tiền sử gia đình có người thân ruột thịt bị ĐTĐ

Rối loạn dung nạp glucose hoặc ĐTĐ trước đó

HC buồng trứng đa nang

Tiền sử sinh con to, đa ối, thai lưu, sinh non…

Hiện có đường trong nước tiểu

Nguy cơ trung bình Không thuộc nhóm nguy cơ thấp hay cao

Nguy cơ thấp < 25 tuổi

Thuộc chủng tộc có nguy cơ thấp

Không tiền sử gia đình ĐTĐ

Cân nặng trước khi có thai bình thường và tăng

cân bình thường trong thai kỳ

Không có tiền sử bất thường về đường huyết

Không có tiền sử bất thường sản khoa

TẠI SAO

PHỤ NỮ MANG THAI BỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG?

Tại sao ĐTĐ thai kỳ

Nguy cơ của ĐTĐ trong thai kỳ

• Với mẹ:

Thai to, ngôi bất thường đẻ khó

Tăng nguy cơ tiền sản giật

Hạ đường huyết sau sinh

50% trường hợp bị ĐTĐ type 2 sau này

• Với con:

Thai to

Suy thai

Hạ đường huyết sau sinh

Béo phì, ĐTĐ, tăng HA sau này hoặc khi

trưởng thành

Điều trị ĐTĐ thai kỳ

Dinhdưỡng

ThuốcVậnđộng

Mục tiêu

Kiểm soát đường huyết trong giới hạn bình

thường ở tất cả các thời điểm. Điều này rất

quan trọng vì đường huyết thay đổi trong suốt

ngày tùy thuộc loại thức ăn, thời điểm ăn, và

lượng thức ăn. Mức độ hoạt động thể lực và thời

điểm HĐTL cũng ảnh hưởng đến đường huyết.

Cung cấp đủ nhu cầu năng lượng và các chất

dinh dưỡng quan trọng để phát triển thai nhi

Phòng ngừa các biến chứng

Mục tiêu kiểm soát đường huyết

Đường huyết Máu toàn phần

Trước bữa ăn ≤ 95 mg/Dl (5,3 mmol/L)

Sau bữa ăn 1 giờ ≤ 140 mg/dL (7,8 mmol/L)

Sau bữa ăn 2 giờ ≤120 mg/dL (6,7 mmol/L)

HbA1c < 6,0%

Khi đường huyết tăng > 2 lần so với mục tiêu đường

huyết trong 1-2 tuần cần hội chẩn BS nội tiết để điều

trị thuốc insulin kết hợp

(ADA Diabetes Care 2017)

Kiểm soát đái tháo đường thai kỳ

1. Tự theo dõi đường huyết 4-6 lần/ngày:

- Buổi sáng trước khi ăn (ĐH đói)

- 1 hoặc 2 giờ sau ăn 3 bữa chính

- Trước khi ngủ

2. Theo dõi cân nặng và huyết áp

3. Khám sản khoa

Nhu cầu năng lượng

Cơ bản giống như PNMT không mắc ĐTĐ

Thay đổi tùy theo:

- Từng giai đoạn thai kỳ

- Mức độ hoạt động thể lực

- Tình trạng dinh dưỡng

- Mức độ tăng cân

Nhu cầu năng lượng

Khuyến cáo hiện nay (Vietnam RDA 2016)

Phụ nữ trưởng thành: 1700-2300 Kcal (tùy mức độ

HĐTL)

Mang thai 3 tháng giữa tăng 250 kcal/ngày

Mang thai 3 tháng cuối tăng 450 kcal/ngày

Nhiều hơn nếu thiếu cân và ít hơn nếu thừa cân lúc thụ

thai

- BMI: 22-25 nhu cầu NL 30 Kcal/kg

- BMI: 26-29 Năng lượng: 24 Kcal/kg

- BMI > 30 Năng lượng: 12-15 Kcal/kg

Theo dõi tăng cân

Tăng cân

Những thành phần của cơ thể tăng cân trong thai kỳ bình thường

(Wahlqvist 3rd ed, p 385)

Khuyến cáo về tăng cân(Institute of Medicine: IOM 2009)

BMI trước mang thai Tăng cân suốt thai kỳ

<18.5kg/m2 12.5-18 kg

18.5-24.9 kg/m2 11.5-16kg

25-29.9 kg/m2 7-11.5 kg

>30 kg/m2 5-9 kg

BMI bà mẹ thấp và tăng cân dưới 10kg liên quan với tăng nguy cơ

sanh con nhẹ cân.

Trong một nghiên cứu ở PN VN (Orta et al 2012) tăng cân lý tưởng là:

- Tăng 12.8kg đối với BMI bình thường (18.5-22.9)

- Tăng 6.6 kg ở PN có BMI cao (>23.0)

Tốc độ tăng cân

Phụ nữ có chiều cao < 157cm nên tăng cân ở

giới hạn dưới.

Phụ nữ mang song thai hoặc đa thai:

BMI BT: tăng 17-25kg

BMI thừa cân: 14-23 kg

BMI béo phì: 11-19kg

Tính cân đối về năng lượng

40-45%

20-25% 25-35%

1g 4 Kcal

1g 4 Kcal 1g 9 Kcal

Phân bố năng lượng trong ngày

• Sáng: 10-25%

• Trưa: 20-30%

• Chiều: 30-40%

• 3 bữa phụ xen kẽ: 10% mỗi bữa

Tính lượng carbohydrate (CHO)

Tỷ lệ 40-45% tổng năng lượng khẩu phần

Trung bình: < 30-45g CHO / bữa

Phân bố bữa ăn Lượng carbohydrate

Điểm tâm 15-30g

Bữa phụ 15-30g

Trưa 45g

Bữa phụ 15-30g

Chiều 45-60g

Tối (trước khi ngủ) 15-30g

NGUỒN CARBOHYDRATE

Chú ý GI (Glycemide index) của thực phẩm

Low GI: ≤ 55

Medium GI: 56–69

High GI: ≥ 70

Chọn loại carbohydrate

Ưu tiên: chọn thực phẩm GI thấp, hấp thu chậm

Tránh đường đơn (hấp thu nhanh): đường mía,

nước ngọt, mât ong, bánh kẹo…

Nên:

- Sử dụng đường phức: gạo, bún, mì, phở, nui,

bắp…

- Sử dụng các TP giàu chất xơ làm chậm hấp

thu đường từ ruột non vào máu

- Chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp

hoặc trung bình

Lượng carbohydrate trong một số thực phẩm

Thực phẩm Lượng (g) CHO (g) Serving

Gạo tẻ máy 58 44.2 1 chén vừa

Bánh mì 96 50.5 1 ổ vừa

Bánh mì Sandwich lạt, dạng lát 67 34.6 1 lát vuông

Bánh sừng trâu 128 48.5 1 cái 128g

Bún 190 48.8 1 tô

Bắp hạt tươi 115 45.5 1 trái vừa

Khoai lang nghệ 113 30.6 1 củ 130g

Khoai mì 90 32.8 1 khúc 9 x 4cm

Trái bơ 182 5.1 1 trái vừa 250g

Trái cam 184 15.5 1 trái vừa 250g

Chuối 76 16.9 1 trái vừa 360g

Glycemic response of high and low GI foods

Chỉ số đường huyết của một số thực phẩm

Chỉ số đường huyết của một số thực phẩm

Protein

Tỷ lệ: 20-25% tổng năng lượng

Khoảng 70-100g protein/ngày

Protein không đủ tăng tiền sản giật

Tỷ lệ đạm động vật: 50-60%

Nên:

- Sử dụng cá, trứng, sữa, chế phẩm từ sữa,

đậu hũ…

- Thịt: thịt nạc (bỏ da và mỡ)

Hạn chế: thịt hộp, pate, xúc xích, phủ tạng…

NGUỒN CUNG CẤP PROTEIN

Lipid

Tỷ lệ nên chiếm 20-25% năng lượng khẩu phần

- Chất béo bão hòa < 10%

- Chất béo chưa bão hòa 15%

- Cholesterol < 300mg/ngày

Hạn chế chất béo bão hòa: mỡ động vật, dầu

dừa, dầu cọ, nước cốt dừa

Nên dùng chất béo chưa bão hòa: dầu đậu

nành, dầu olive, dầu mè, mỡ cá…

Vitamin và khoáng chất

Nhu cầu tăng

Chú ý một số vi chất nguy cơ thiếu cao:

- Sắt

- Acid folic

- Calcium

- Iod

- Vitamin D

- Vitamin nhóm B

Dưỡng chất PN 19-50t PNMT

Protein 60 g +(10-30) g

Fats

(essential FAs)

8g (n-6)

0.8g (n-3)

90mg (LC n-3)

10g (n-6)

1g (n-3)

115mg (LC n-3)

Fiber 25 g 28 g

Folate 400 µg 600 µg

Calcium 800 mg 1200 mg

Iron 18-26 mg + (10-15) mg

Zinc 8-16 mg 10-20 mg

Iodine 150 µg 220 µg

Vitamin A 700 µg 800 µg

Vitamin D 15 µg 20 µg

Vitamin C 100 mg 110 mg

Sắt

Cần thiết cho ↑ TB HC của mẹ & cho sự phát

triển của thai nhi và nhau

Sự thiếu có thể dẫn đến sanh non, CNLS thấp, hệ

thần kinh TW (CNS: central nervous system)

chậm phát triển

Nhu cầu sắt của thai nhi ưu tiên hơn so với mẹ

Người ăn chay nên tiêu thụ 80% cao hơn khuyến

nghị

Nhiều PN có tình trạng chưa đủ lúc mang thai

Bổ sung: 30-60 mg sắt và 400mcg acid folic mỗi

ngày trong suốt thai kỳ

Thực phẩm giàu sắt

Folate

Folate có vai trò quan trọng trong sự phân bào

Liên kết trực tiếp giữa thiếu folate và đóng ống thần kinh

trong giai đoạn sớm thai kỳ

28 ngày then chốt sau thụ thai

Thiếu folate → dị tật ống thần kinh: tật đốt sống chẻ đôi...

Bổ sung Folate 400µg/ngày là đủ trong 1 tháng trước thụ

thai và 2 tháng sau + thức ăn giàu folate

Thực phẩm bổ sung acid folic (bột mì)

http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/i

magepages/19087.htm

THỰC PHẨM GIÀU VITAMIN B9

Đậu, rau đậu, trái cây họ cam quít, ngũ cốc nguyên hạt, rau

lá xanh đậm, gia cầm, thịt heo, tôm tép, gan

Iod

Cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển, cho

chức năng và sự phát triển thần kinh

Tiêu thụ chưa đủ trong thai kỳ có thể dẫn đến:

Thai lưu (stillbirths)

Sẩy thai (miscarriages)

Bất thường bẩm sinh như đần độn

Thiếu iod là phổ biến trên toàn cầu

Nên sử dụng muối iod hoặc gia vị (hạt nêm) bổ

sung iod (nêm lạt) trong bữa ăn hàng ngày

Calcium

Nhu cầu Ca ở PNMT: 1200mg/ngày

Chế độ ăn đủ Ca sẽ hạn chế loãng xương sau

này

Thực phẩm nào giàu canxi?

Sữa, sản phẩm từ sữa, rau lá xanh, cá nhỏ, đậu

THỰC PHẨM GIÀU CANXI

Sữa & sản phẩm từ sữa

Nên chọn sữa giảm béo, không béo, không

đường, sữa dành cho người ĐTĐ

Chất xơ

Vai trò:

- Ngăn cản sự hấp thu nhanh của đường, chất béo

- Chống táo bón

- Góp phần bài xuất cholesterol ra khỏi cơ thể

Nhu cầu: 20-30g/ngày

Nguồn chất xơ:

- Không hòa tan: trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt

- Hòa tan: đậu, yến mạch, táo, họ cam chanh

Chất xơ tan, xơ không tan

Rau và trái cây

Nên ăn 400-500g/ngày

Ăn không hạn chế: rau xanh & trái cây ít ngọt

Ăn hạn chế: trái cây ngọt (xoài chín, nhãn,

nho, sầu riêng, mít…)

Cách chế biến thực phẩm

Sơ chế: nên cắt lớn, hạn chế băm nhuyễn

Cách nấu: Tránh hầm nhừ, tán nhuyễn, nướng

ở nhiệt độ cao. Nên luộc, hấp, kho lạt

Hàng ngày ăn đa dạng nhiều loại thực phẩm

(15-20 loại)

Các vấn đề dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng trước khi mang thai.

Thừa cân béo phì trước khi mang thai

Tăng cân không phù hợp trong quá trình mang thai.

Thiếu vi chất: Sắt, Canxi, Folic, Vitamin D

Xây dựng khẩu phần

Khảo sát khẩu phần, thói quen ăn uống

Khả năng cung ứng, lựa chọn thực phẩm

Tính năng lượng

Tỷ lệ phân bố các chất dinh dưỡng

Tính số gam: P, L, CH

Chọn thực phẩm

Tính suất thực phẩm/ phần mềm

Thực đơn PNMT 3 tháng giữa thai kỳ(2200 Kcal)

Bữa ăn Món ăn

Sáng 1 tô phở bò (140g bánh phở, 70g thịt bò)

Giữa sáng 1 trái chuối xiêm, 1 ly sữa tươi không đường

Trưa 1 chén cơm vừa

Tép ram (70g tép, 10g dầu)

Canh cải ngọt tôm tươi (50g cải, 10g tôm)

Bắp cải cà rốt xào thịt (100g bắp cải, 50g cà rốt, 30g

thịt, 10g dầu)

Xế chiều 1 trái bơ, 1 hộp sữa chua

Chiều 1 chén cơm

1 khứa cá thu chiên (150g cá, 15g dầu)

Canh rau ngót thịt băm (100g rau, 30g thịt)

Tối 1 ly sữa không đường

Chuyển đổi thực phẩm (45g CHO)

Chuyển đổi thực phẩm (15g CHO)

Chuyển đổi thực phẩm (10g protein)

Chuyển đổi thực phẩm (10g protein)

Hoạt động thể lực

Nên tập vận động theo chương trình phù hợp với từng

giai đoạn thai kỳ và tình hình sức khỏe của PNMT:

Đi bộ, chạy bộ, bơi lội…

Yoga, thái cực quyền

TÓM LẠI