Diyarbak˜ eksti az˜ iyi ektörün ad˜ stihdam nal por emm i 2017 · “Diyarbakır İlinde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Çalışma Koşulları ve Toplumsal Cinsiyet Algısı

Diyarbakır Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe Kadın İstihdamı Analiz Raporu, Temmuz – Ekim 2017

1


2


3

“Diyarbakır İlinde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Çalışma Koşulları ve Toplumsal Cinsiyet Algısı

Analiz Raporu”


4


5

Raporu HazırlayanMeryem Özdemir Ok

Proje KoordinatörüÖzgür Tüzün

Kitabın AdıDİYARBAKIR TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ ÇALIŞMA KOŞULLARI VE TOPLUMSAL CİNSİYET ALGISI ANALİZ RAPORU

Yayın tarihi: 28.10.2017

GÜNEYDOĞU TEKSTİL SANAYİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ

Fırat Mah. 507. Sk. Çeysa Serhat Plaza B Blok 12/34 Kayapınar /DİYARBAKIRTel: 0 (412) 224 11 77

web: www.guntiad.org.tr

e-mail: [email protected]

Grafik Tasarım

Baskı:

Gün MatbaacılıkBeşyol Mh. Akasya Sk. No:23/A Küçükçekmece İST.Tel: 0212 580 63 81

Tel: 0412 252 49 02 / DİYARBAKIR


6


1

5

5

5

7

7

8

10

11

11

14

19

23

28

28

29

40

46

57

61

64

64

71

77

İÇİNDEKİLER1. Dezavantajlı Kadınların Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe İstihdamı Projesi

1.1. Proje Hedefleri

1.2. Proje Kapsamında Gerçekleştirilen Faaliyetler

2. Toplumsal Cinsiyet Algısı

2.1. Toplumsal Cinsiyet Tanımı

2.2. Ekonomik Alanda Toplumsal Cinsiyet Algısı

2.3. Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılıkla Mücadele ile ilgili uluslararası ve ulusal düzenlemeler

3. Kadının işgücüne ve istihdama katılımı

3. 1. Dünyada ve Avrupa Birliği’nde Kadın İstihdamı

3. 2. Türkiye’de kadın istihdamı

3.3. TRC2 Bölgesinde kadının işgücüne katılımı ve istihdamı

4. Tekstil ve Hazır Giyim Sektörünün İstihdama Katkısı

5. Diyarbakır Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe kadın İstihdamı Analizi

5.1. Analizin Metodu

5.2. Diyarbakır Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe Kadın İstihdamı

5.3. İşverenlerin Toplumsal Cinsiyet Algısı

5.4. Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe Kadınların Çalışma Koşulları

5.5. Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe İstihdam Edilen Kadınların Toplumsal Cinsiyet Algısı

5.6. Analiz Çalışması Sonuçları

5.7. Analiz Çalışmasında kullanılan Bilgi Formları

5.7.1. İşletme Bilgi Formu

5.7.2. Çalışan Bilgi Formu

Kaynakça


2

Tablo Listesi

Tablo 1. Dünyada İşgücüne Katılım OranlarıTablo 2. Avrupa Birliği üye ülkelerinde cinsiyete göre istihdam oranı (%), 2015 (15-64 yaş)Tablo 3. Cinsiyete göre seçilmiş göstergeler, 2015 Tablo 4. İstihdam ve Çalışma Hayatında Gelişmeler ve Hedefler (%)Tablo 5. TRC2 Bölgesinde İşgücü, İstihdam ve İşsizlik Oranları, 2016 – 2004 (bin kişi, 15+) Tablo 6. TRC2 Bölgesinde İstihdamın Sektörel Dağılımı, 20004 – 2016 (bin kişi, 15+) Tablo 7. TRC2 İşgücüne Dahil Olmayanların Yıllar ve Cinsiyete Göre İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri (1000 kişi, 15+yaş) Tablo 8. Tekstil, Hazır Giyim ve Deri Sektörleri Temel Göstergeleri Tablo 9.Türkiye’nin Hazır Giyim ve Konfeksiyon Dış Ticareti Tablo 10.Türkiye’nin Tekstil ve Hammaddeleri Dış Ticareti Tablo 11. İmalat ve Tekstil Sektörlerinde Çalışanların Eğitim Durumları Karşılaştırılması Tablo 12. İmalat Sanayiinde Çalışan Kadınlar ve Sektörel Payları (Mevsimsellikten arındırılmamış veri) Tablo 13. İşletme Sahibi / Yöneticisinin Cinsiyeti Tablo 14. İşletme sahibi / yöneticisi yaşı Tablo 15. İşletme sahibi / yöneticisi medeni durumu Tablo 16. İşletme sahibi / yöneticisi eğitim durumu Tablo 17.İşletme sahibi / yöneticisi çocuk sahibi olma durumu Tablo 18. İşletme sahibi / yöneticisi doğum yeri Tablo 19. İşletme sahibi / yöneticisinin eşinin çalışma durumu (erkek işletme sahipleri, yöneticileri için) Tablo 20. İşyerlerinde toplam kadın ve erkek çalışan sayıları Tablo 21. İşletmelerin Kadın Çalışan Sayısına Göre Dağılımı Tablo 22. Kadın çalışanların meslek alanlarına göre dağılımı Tablo 23. İşyerinde eleman alınırken yararlanılan kaynaklar Tablo 24. İşe başlayanlar için uygulanan deneme süresi Tablo 25. İşletmede çalışan kadınların yaş aralığı Tablo 26. İşletmede çalışan kadınların çalışma süreleri Tablo 27. Kadın çalışanların eğitim durumları Tablo 28. Kadın çalışanların medeni durumları Tablo 29. İşletmenin çalışanlar için servis hizmeti sağlama durumu Tablo 30. Kadın çalışanların işletme içindeki pozisyonları Tablo 31. İşletme sahibi / yöneticisine göre kadın istihdamını zorlaştıran sebepler Tablo 32. Kadın istihdamını arttırmak için alınması gereken önlemler Tablo 33. İşletmemde ana faaliyet için kadın çalıştırırım Tablo 34. İşyerimde asıl işin yapıldığı üretim faaliyetleri için özellikle erkek çalışan tercih ederim Tablo 35. Kadın çalıştırmaktansa genç erkek işçi çalıştırmayı tercih ederim Tablo 36. Kadın çalıştırmaktansa Suriyeli erkek işçi çalıştırmayı tercih ederim Tablo 37. Kendi işyerimde hem erkek, hem de kadının yapabileceği işler için özellikle erkek işçi almayı tercih ederim Tablo 38. İstediğim halde, işletmemde çalıştıracak yeterince kadın işçi bulamıyorum Tablo 39. İşyerimde büro ve sekreterlik işleri için özellikle kadın çalışan tercih ederim Tablo 40. İşyerimde temizlik ve hizmet işleri için özellikle kadın çalışan tercih ederim Tablo 41. Kendi işyerimde kadınları işe alırken bekar olanları tercih ederim Tablo 42. Kendi işyerimde kadınları işe alırken çocuksuz olmalarını tercih ederim Tablo 43. İşyerimde kadınları işe alırken eğitim düzeyi yüksek olanları tercih ederim Tablo 44. Kendi işyerimde kadınları işe alırken 30 yaş ve altı olanları tercih ederim Tablo 45. Kendi işyerimde kreş veya gündüz bakım evi açmayı düşünürüm Tablo 46. İşyerimde kadınlar hamile kalınca, işten ayrılmalarını isterim Tablo 47. Kadınların doğum izinlerinin arttırılması, işverenlerin kadın işçi çalıştırmalarında caydırıcıdır Tablo 48. Kadınları işe almadan önce eşlerinden veya babalarından izin almalarını şart koşarım


3

Tablo 49. Çalışma saatlerinin uzun olması kadınların çalışmasında caydırıcıdır Tablo 50. Yaşınızı belirtiniz Tablo 51. Cinsiyetiniz Tablo 52. Kadın çalışanların medeni hali Tablo 53. Erkek çalışanların medeni hali Tablo 54. Kadın çalışanların eğitim durumu Tablo 55. Erkek çalışanların eğitim durumu Tablo 56. Kadın çalışanların işletmedeki pozisyonları Tablo 57. Kadın çalışanların işe başlama yaşı Tablo 58. Erkek çalışanların işe başlama yaşı Tablo 59. Kadın çalışanların toplam çalışma süresi Tablo 60. Erkek çalışanların toplam çalışma süresi Tablo 61. Kadın çalışanların tekstil ve hazır giyim sektöründe deneyimlerinin varlığı Tablo 62. Kadın çalışanların şu an kaçıncı işyerinde çalıştıkları Tablo 63. Kadın çalışanların nasıl iş buldukları Tablo 64. Kadın çalışanların hanedeki çalışma durumu Tablo 65. Erkek çalışanların hanedeki çalışma durumu Tablo 66. Kadın çalışanların tekstil sektörü ile ilgili kursa katılımı Tablo 67. Kadın çalışanların şu an eğitime devam etme durumu Tablo 68. Kadınların aynı maaş şartlarında tekstil dışında başka bir alanda çalışmayı tercih etme durumu Tablo 69. Erkeklerin aynı maaş şartlarında tekstil dışında başka bir alanda çalışmayı tercih etme durumu Tablo 70. Kadınların evlendikten sonra bu işte çalışmaya devam etme durumu Tablo 71. Kadınların ücretli çalışmaya başlama nedeni Tablo 72. Çalışmaya başlamadan önce babanızdan ya da eşinizden izin, onay aldınız mı? Tablo 73. İşinizden elde ettiğiniz gelirin kontrolü kimdedir? Tablo 74.İşyerinizde kadın çalışanlar için giyinme odaları var mıdır? Tablo 75. Size göre işyerinizde kadına yönelik ayrımcılık var mıdır? Tablo 76. İşçi alımlarında kadınlar yerine erkek çalışanları tercih ediyorlar Tablo 77. Kadınlar erkeklere göre daha uzun saatler çalışıyor Tablo 78. Erkeklerle aynı işi yapsalar da kadın işçilere daha az ücret ödeniyor Tablo 79. Terfilerde erkek çalışanlara kadınlara göre öncelikli davranılıyor Tablo 80. Kadın çalışanlar yönetici kademesine getirilmiyor Tablo 81. İşten çıkarmalarda öncelikle kadın çalışanlar tercih ediliyor Tablo 82. İşyerinizde kadın olarak en çok hangi çalışma koşullarından şikayetçisiniz? Tablo 83. Çalışma bakanı olsanız çalışanları korumak için öncelikli olarak ne yapardınız? Tablo 84. Kadınların toplumdaki en önemli görevi ailesi ve çocuklarıdır Tablo 85. Günümüz ekonomik koşullarında artık kadınlar da çalışmalıdır Tablo 86. Kadın, sadece ailesinin ekonomik sıkıntısı varsa çalışmalıdır Tablo 87. Çalışan bir kadın, hayattan daha çok zevk alır Tablo 88. Kadınlar çalışmak için baba veya kocalarından izin almalıdır Tablo 89. Kadınlar fiziki güç gerektiren işlerde çalışmamalıdır Tablo 90. Kadınlar erkeklerin yapabileceği her işi yapabilir Tablo 91. Kadınlar erkeklerin yoğun olarak çalıştığı işyerlerinde çalışmamalıdır Tablo 92. Kadınlar gece vardiyasında çalışmamalıdır Tablo 93. Organize sanayi bölgelerinde kreş olması, çalışan kadın sayısını arttıracaktır Tablo 94. Her kadın çocuğunu kendi büyütmelidir, çocuklar kreşlerde büyümemelidir Tablo 95. Anayasa’da geçen “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.” İfadesini daha önce duymuş muydunuz? Tablo 96. Anayasa’da geçen “Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır” İfadesini daha önce duymuş muydunuz? Tablo 97. Yeni Türk Medeni Kanunu’nda “Aile reisi kocadır” hükmünün kaldırılıp yerine “Evlilik birliğini eşler beraber yönetirler” hükmünün getirildiğini biliyor musunuz?


4

Tablo 98. Yeni Türk Medeni Kanunu’na göre kadınların çalışmak için kocalarından izin almalarının zorunlu olmadığını biliyor musunuz? Tablo 99. Yeni İş Kanunu’na göre cinsiyet nedeniyle eşit değerde iş için daha düşük ücret verilmeyeceğini biliyor musunuz?


5

1. Dezavantajlı Kadınların Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe İstihdamı Projesi

1.1. Proje Hedefleri

Projenin Genel Amacı; Diyarbakır ilinde önemli bir potansiyele sahip tekstil ve hazır giyim sektöründe dezavantajlı grupların istihdamı ve istihdamda sürdürülebilirliklerinin sağlanmasıdır.

Projenin özel amaçları;

· Dezavantajlı gruplardan daha önce işgücüne katılım sağlamayan ve özellikle aile içi şiddet vb. sosyal ve psikolojik sorunlar ile karşı karşıya olan kadınların işgücüne katılmalarını sağlamak.

· Kadınların işgücüne katılmalarının önündeki temel engellerden çocuk bakım hizmetleri için desteklenmelerini sağlamak.

· Kadınların işgücüne katılımı için mesleki eğitimlerini ve işbaşı eğitimlerini sağlamak · Kadınların işgücü piyasası, iş arama, sosyal güvence hakları ve toplumsal cinsiyet

konularında eğitimlerini sağlamak. · Tekstil ve hazır giyim sektöründe işletmelerin fiziki, yönetim, insan kaynakları, üretim

vb. altyapılarının kadın istihdamı için uygunluğunu analiz etmek. · Dezavantajlı gruplardan kadınların işgücü piyasasında ayrımcılığa uğramasını

engellemek için işletmelerin ayrımcılık ile mücadele ve her insanın eşit koşullarda eşit ücretler ile iş hakkı konusunda farkındalıklarını sağlamak.

· Kadınların temel işgücü potansiyeli olarak değerlendirildiği tekstil ve hazır giyim sektöründe kadınların istihdamının geliştirilmesi için uygun çalışma koşulları, ücret politikası ve destek hizmetlerinin sağlanması için farkındalık oluşturmak

· Eğitim alan kadınlardan iş kurmak isteyen kadınların iş kurma süreçlerini desteklemek

Proje hedef grupları;

· Aile içi şiddet, yerinden edilme vb. sosyal, psikolojik ve ekonomik sorunlar yaşamış kadınlar (50 kadın),

· Sığınma evlerinde kalan kadınlar (25 kadın), · Gecekondu bölgelerinde yaşayan yoksulluk riski altında olan kadınlar (75 kadın), · Kadınların bakmakla yükümlü oldukları çocukları (100 çocuk), · Tekstil İşletmeleri (100 işletme) ·

1.2. Proje Kapsamında Gerçekleştirilen Faaliyetler

· Tekstil teknolojisi ve hazır giyim sektörü teorik ve pratik eğitimlerinin verilmesi: Proje kapsamında 150 kadının mesleki eğitimlerden yararlanması ve %50’sinin istihdam edilmesi öngörülmüştür. 150 kişiye yönelik mesleki eğitimler ve işletmeler bünyesinde staj programları planlanmış, 139 kişi mesleki eğitim programlarını tamamlamıştır.

· Eğitim alan kadınların işletmelerde istihdamlarının sağlanması: Proje kapsamında eğitim alan 150 kadının %50’sinin istihdam edilmesi öngörülmüştür. Mesleki eğitim çalışmalarını ve staj programlarını tamamlayan 105 kadın proje süresi içinde istihdam


6

· edilmiştir. Eğitimi tamamlayan ancak istihdama katılamayan kadınların iş bulma süreçlerine destek sunulmaya devam edilmektedir.

· Girişimcilik eğitimlerinin verilmesi ve iş kurmak isteyenlere danışmanlık hizmetinin verilmesi: Proje kapsamında mesleki eğitim programlarından yararlanan 50 kadına girişimcilik eğitimlerinin verilmesi ve 5 kadının kendi işini kurması öngörülmüştür. 53 kadına girişimcilik eğitimleri verilmiş, 5 kadının kendi işini kurabilmesi için iş planları hazırlanmış ve iş kurma süreçlerine destek sunulmuştur.

· İşletmelerin çalışma koşullarının analizinin yapılması: Proje kapsamında yerelde işletmelerde çalışma koşullarının ve özellikle kadın istihdamında mevcut durumun analiz edilmesi öngörülmüştür. Tekstil ve hazır giyim işletmelerinde işletme sahipleri ve çalışanlara yönelik kadın istihdamı, çalışma koşulları ve toplumsal cinsiyet algısı ile ilgili analiz çalışması yapılmıştır.

· İşletmelere yönelik ayrımcılıkla mücadele eğitimlerinin verilmesi: Proje kapsamında mesleki eğitimlerden yararlanan kadınlar, tekstil ve hazır giyim sektöründe işletme sahipleri ve işletme çalışanlarını içerecek şekilde toplam 450 kişiye toplumsal cinsiyet ve ayrımcılıkla mücadele eğitimlerinin verilmesi ve hazırlanacak broşürler ile toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda farkındalık oluşturulması öngörülmüştür. Farklı işletmeler bünyesinde çalışanlar ve işletme sahiplerini, mesleki eğitim alan kadınları içerecek şekilde, toplam 497 kişiye toplumsal cinsiyet ve ayrımcılıkla mücadele eğitimleri verilerek, hazırlanan tanıtım ürünleri ile toplumsal cinsiyet algısı konusunda farkındalığın oluşturulması sağlanmıştır.

· Proje sonuçlarının yaygınlaştırılması: Proje kapsamında proje süresi içinde elde edilen sonuçların yaygınlaştırılması için etkinlikler düzenlenmesi öngörülmüştür. Mesleki eğitim alan ve kendi işini kurmak isteyen girişimci adayları ve işletme sahiplerinin katılımı ile Denizli, İzmir, Bursa, İstanbul illerini kapsayan teknik bir gezi düzenlenmiştir. Projenin kapanışında proje sonuçlarının paylaşıldığı, sektörde ilin yatırım koşulları, mesleki eğitim ve istihdam koşullarının görüşüldüğü, yerel kurumların katılım sağladığı bir konferans düzenlenmiştir.

WAY OUT


7


2.1. Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılık

Cinsiyet, kadın ve erkek arasındaki biyolojik farklılıklara işaret etmektedir. Toplumsal cinsiyet ise toplum tarafından verilen, kültür, inanç sistemi gibi toplumsal yapı içinde oluşturulan erkeklik ve kadınlık rolleridir.

Toplumsal cinsiyet kadınlarla erkekler arasındaki toplumsal ilişkileri düzenlemek için kullanılan bir kavramdır. Kadınlar ve erkeklere ilişkin uygun rollerin tamamen toplumsal olarak üretildiğini ifade eden “kültürel inşalar”a işaret etmenin bir yoludur (Scott, 2007: 11).1

Toplumsal Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık dendiğinde, kadınların kadın oldukları için uğradıkları ayrımcılık akla gelmektedir. Kadınlara karşı ayrımcılığın en belirgin tanımı, bu ayrımcılıkla mücadeleyi hedefleyen bir uluslararası belge olan Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi’nin (CEDAW) 1. maddesinde yapılır.2

Bu sözleşmeye göre, ‘kadınlara karşı ayrım’ deyimi, kadınların, medeni durumlarına bakılmaksızın ve kadın ile erkek eşitliğine dayalı olarak politik, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya diğer sahalardaki insan hakları ve temel özgürlüklerinin tanınmasını, kullanılmasını ve bunlardan yararlanılmasını engelleyen veya ortadan kaldıran veya bunu amaçlayan ve cinsiyete bağlı olarak yapılan herhangi bir ayrım, mahrumiyet veya kısıtlama anlamına gelecektir. (Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi, Madde 1).

Toplumsal cinsiyete dair kalıplaşmış yargılar, toplumda hangi rol ve görevlerin geleneksel olarak “erkeksi” ya da “kadınsı” şeklinde addedildiğini gösteren kültürel ve sosyal yaklaşımlardır. Bu kalıplaşmış yargılar kadın ve erkeklerin tercihlerini, davranışlarını şekillendirirken toplumsal cinsiyet eşitliğinin elde edilmesi yolunda görünmez birer engel teşkil ederler. Diğer bir deyişle; toplumsal cinsiyete dair kalıplaşmış yargılar, belirli bir sosyal bağlamda kadın ve erkeklerden neyin beklendiğine ilişkin yapılan genellemelerdir. Toplumsal cinsiyete dair kalıplaşmış yargılar kadın ve erkeklerin hayatlarının her alanında nasıl davranmaları gerektiğine yönelik inançlardır.3

Toplumsal cinsiyet eşitliği, bireylerin cinsiyet temelli ayrımcılığa uğramadan toplumsal yaşamın her alanında eşit olarak yer alması, görülebilmesi, güçlenmesi, temsil edilmesi ve katılımı olarak ifade edilmektedir (Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, 2008) 4

1MügeTokerErdoğan,“ToplumsalCinsiyetEşitliğininSağlanmasındaMedyaOkuryazarlığınınRolü”,TCBaşbakanlıkKadınınStatüsüGenelMüdürlüğü,2010,s.9.2AksuBora,“ToplumsaCinsiyeteDayalıAyrımcılık”,Önyargılar,KalıpYargılarveAyrımcılık:SosoyolojikveeğitimselPerspektiflerProjesi,s.3.3Türkiye’deÇalışmaHayatındaToplumsalCinsiyetEşitliğineAçılanKapılar,ABEşleştirmeProjesi“CalışmaHayatındaToplumsalCinsiyetEşitliğininGeliştirilmesi”,s.10.481İlİçinToplumsalCinsiyetEşitliğiKarnesi,TEPAV,8Mart2016,s.1.


2.1. Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılık

Cinsiyet, kadın ve erkek arasındaki biyolojik farklılıklara işaret etmektedir. Toplumsal cinsiyet ise toplum tarafından verilen, kültür, inanç sistemi gibi toplumsal yapı içinde oluşturulan erkeklik ve kadınlık rolleridir.


8

Toplumsal cinsiyet eşitliği, kadın ve erkekler için eşit statü ve imkânların oluşturulması ve bunların kanunlar, diğer normlar ve/veya siyasi uygulamalar yoluyla yaşam modellerine, yeteneklere ve faaliyetlere yerleştirilmesidir ve birçok alanı kapsamaktadır. 5

Toplumsal cinsiyet eşitliği; kadınların ve erkeklerin toplumsal yaşamın her alanına eşit katılım sağladıkları, kadın ve erkeklerin eşit hak, imkân ve olanaklara sahip oldukları durumdur. Toplumsal cinsiyet eşitliği sadece kadınlarla ilgili bir konu değildir.6

İşyerinde toplumsal cinsiyet eşitliği; Kadın ve erkek çalışanlara her durumda eşit muamele edilmesi ve ayrımcılık yapılmaması anlamına gelmektedir. İşyerinde toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması öncelikle İşverenin sorumluluğundadır.

2.2. Ekonomik Alanda Toplumsal Cinsiyet Algısı

Toplumun her alanında var olan toplumsal cinsiyet algısı ekonomik alanda da kadının görünürlüğünü, işgücüne katıldığı sektörleri ve iş alanlarını belirlemektedir.

Toplumsal cinsiyet algısı nedeni ile kadınlar esas olarak hane içi karşılığı ödenmeyen işleri, erkekler gelir getirici işleri yapmakta, bu cinsiyet temelli iş bölümü kadınların işgücü piyasasına katılım oranını düşürmekte, işgücü piyasasına katılım sağlayan kadınların da kadın işi olarak tanımlanan iş alanlarında çalışmalarına ve daha düşük ücretler ile istihdam edilmelerine neden olmaktadır.

Kültürel ve toplumsal cinsiyetten kaynaklı tutumlar erkekleri evin gelirini kazanan tek bireyi olarak gösterirken, aile içerisindeki geleneksel iş bölümü kadınların gelirlerinin erkeklerden daha az değerli olduğu görüşünü desteklemektedir. Düşük gelirli hanelerde kadınlar “iş” i, ev dışında bir ücret karşılığı yapılan kayıtlı bir çalışma olarak tanımladığı için, kendi faaliyetlerini iş olarak dikkate almamaktadırlar (White, 1994) . Kadınların çalışma ve iş arasında yaptığı ayrım, daha çok kadınların toplumsal cinsiyet rolleri ekseninde şekillenen toplumdaki rollerini nasıl tanımladıkları ile yakından ilgilidir. White’e göre kadınların enformel çalışması onların anne, eş ve topluluk üyesi olarak kabul edilmelerinin bir parçasıdır ve kadının çalışan kimliği geleneksel toplumsal cinsiyet rolleri etrafında şekillendiğinde, hiçbir zaman annelik ve eşlik kimliklerinin de önüne geçmemektedir. (1994).7

Kadınlara atfedilen, sabır, uysallık ve itaatkârlık özellikleri, vasıfsız, düşük ücretli, emek yoğun, rutin, sıkıcı, dikkat gerektiren, hünere dayalı işlerde yoğunlaşmalarına yol açmaktadır. Toplumsal cinsiyet rollerine uygun olarak, güler yüz, el becerisi, cinsel cazibe gerektiren işler; toplumsal konulara ilişkin işler veya kadınların ev sorumluluklarının ev dışındaki bir uzantısı olarak görülen eğitim, bakım, temizlik işleri çoğunlukla “kadın işleri”dir. İşgücü piyasasındaki ayrımcılık nedeniyle, yüksek kazançlı ve yüksek vasıflı bazı işler kadınlara kapalı tutulurken, kadınların eşit değerde iş için eşit ücret alamamaları, yarı zamanlı, düşük statülü ve enformel 5Türkiye’deÇalışmaHayatındaToplumsalCinsiyetEşitliğineAçılanKapılar,ABEşleştirmeProjesi“ÇalışmahayatındaToplumsalCinsiyetEşitliğininGeliştirilmesi”,s.7.6Prof.Dr.NilayÇabukKaya,Türkiye’deToplumsalCinsiyetEşitliğiveEğitim,9Mayıs20137Türkiye’deKadınİşgücüProfiliveİstatistiklerininAnalizi,AileveSosyalPolitikalarBakanlığıKadınStatüsüGenelMüdürlüğü,2014,s.19.


9

işlerde çalışmaları ve sendikalaşma oranlarındaki düşük düzey, işgücü piyasalarındaki ikincil konumlarının yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır (Ünlütürk Ulutaş, 2009: 27-28).8

Kadın istihdamının sebeplerinden biri olarak gösterilen becerikli parmaklar, kadının “doğası” gereği uysallığa, hizmet etmeye ve el becerisine olan yatkınlığı ile ilgilidir (Elson ve Pearson 1981). Buradan hareketle, kadın istihdamındaki yükselişin bekar genç kadınlar arasında yoğunlaştığını ortaya koyan oldukça fazla araştırma sonucu vardır (Salaff 1981, Fernandez – Kelly 1983, Heyzer 1986, Lim 1990, Wolf 1992). Yine birçok araştırma, işverenlerin güvenilirlik, istikrar ve esneklik bakımından kadınları erkeklerden daha uygun bir işgücü potansiyeli olarak gördüklerine işaret etmektedir (Elson ve Person 1981, Nas ve Fernandez – Kelly 1983, Lim 1990, Joekes 1985, Humphery 1985)9

Günümüzde malların üretiminden hizmet üretimine yöneliş kadın işgücüne olan talebi arttırmaktadır. Özellikle eğitim, sağlık, sosyal hizmetler, bakım, müşteri hizmetleri, finans, turizm gibi temel hizmet alanlarının yükselişi bu sektörlerde aranan işgücünün niteliğinin toplumsal cinsiyet rolleri ile uyumlu olması, kadın işgücüne olan talebi ve istihdamı arttırmıştır.10

Kadınlar çalışma yaşamında ev içi sorumluluklarından dolayı ciddi ayrımcılıkla karşılaşmaktadırlar. Bu durum evlilik, doğum ve yaşlı bakımı gibi durumlarda daha da belirginleşmektedir. Bu noktada bu yükleri kadınların üzerinden alan kamusal, uygun maliyetli ve kaliteli bakım hizmetleri gibi mekanizmalar bulunmaması, uzayan çalışma saatleri, iş-özel yaşam ayrımını ortadan kaldırırken, çalışanın iş dışındaki zamanının da büyük bölümünü işe ayırması beklentisi, özellikle kadınların yetersizlik hissine sürüklenmesine neden olmaktadır.11

TÜİK Aile Yapısı Araştırması 2016 sonuçlarına göre, Türkiye’de kadınların çalışmasını uygun bulanların oranı toplamda %84,9 olup erkeklerde bu oran %78,1, kadınlarda %91,5’dir. En yüksek oran %90,6 ile TR3 Ege’de, en düşük oran %71,5 ile TRC Güneydoğu Anadolu’da gerçekleşmiştir.

2016 Aile Yapısı Araştırması sonuçlarına göre; kadınların yemek pişirme, bulaşık yıkama, çamaşır yıkama, ev temizliği ve ütü yapmak gibi sürekliliği olan ev işlerini yaptığı, erkeklerin ise tamir, boya badana, fatura yatırma gibi başlangıcı ve sonu belli olup görünürlüğü fazla olan işleri yaptığı gözlenmiştir. Türkiye genelinde yemek yapma işini %91,2 oranında kadınlar yaparken, erkeklerin yemek yapma oranı %8,8 olmuştur. Evin boya badana işini %80,4 oranında erkekler yaparken, kadınlarda bu oran %19,6 olmuştur.

TÜİK 2015 zaman kullanım araştırmasına göre; Türkiye’de hane halkı ve aile bakımı işlerine ayrılan günlük ortalama zaman erkeklerde 53 dakika, kadınlarda 4 saat 35 dakikadır.

8Yrd.Doç.PınarSavaşYavuzçehre,TekstilSektöründeÇalışanKentliKadınİşçilerinYoksullukHalleri,ÇalışmaİlişkileriDergisi,Ocak2014,Cilt5,Sayı1,s.26.9SaniyeDedeoğlu,SerapÖZEN,ÇağlarÖZBEK,“DiyarbakırİlindeKadınınEkonomiyeKatılımınınSektörelAnaliziProjesi,DOGÜNKAD,2016,s.12.10SaniyeDedeoğlu,SerapÖZEN,ÇağlarÖZBEK,“DiyarbakırİlindeKadınınEkonomiyeKatılımınınSektörelAnaliziProjesi,DOGÜNKAD,2016,s.10.11ÇalışmaYaşamındaKadınlarForumuRaporu,KEİGPlatformu,Kasım2015,s.7.


10

2015 İşkur İşgücü Piyasası Araştırma Raporu’a göre de; kadınların en çok istihdam edildiği 5 meslek; temizlik görevlisi, satış danışmanı, muhasebeci, makineci (dikiş), sekreterdir. Erkeklerin en çok istihdam edildiği 5 meslek; şoför (yük taşıma), satış danışmanı, beden işçisi (genel), işletmeci, temizlik görevlisidir.

Kadın işgücüne katılım sağlarken geleneksel rollerini sürdürmekte, işgücüne daha çok geleneksel rolleri ile uyumlu iş alanlarında katılım sağlamaktadır.

2.3. Çalışma Hayatında Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılıkla Mücadele ile ilgili uluslararası ve ulusal düzenlemeler

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirgesi’nin ilk maddesi “bütün insanlar özgürlük, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar” ifadesiyle başlar.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Madde 23:

*Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişli çalışma şartlarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.

*Herkesin, hiçbir fark gözetilmeksizin, eşit iş karşılığında eşit ücrete hakkı vardır.

*Her bireyin ayrımcılıktan arındırılmış iş ortamlarında çalışabilmesi, uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmıştır.

Şeklinde yer verilmiştir.

AB Temel Haklar Şartı’na göre;

“Cinsiyet, ırk, renk, etnik ve sosyal köken genetik özellikler, dil, din ya da inanç, siyasi ya da herhangi bir başka görüş, bir ulusal azınlığın üyesi olma, mülkiyet, doğum, özürlülük, yaş ya da cinsel yönelim gibi temellere dayanan her türlü ayrımcılık yasaktır.”

Türkiye, Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) öncelikli olmak üzere, Avrupa Sosyal Şartı, Çocuk Hakları Sözleşmesi, ILO, OECD, AGİK gibi kuruluşların sözleşme, karar ve tavsiyeleri, Kahire Dünya Nüfus ve Kalkınma Konferansı Eylem Planı, 4. Dünya Kadın Konferansı Eylem Planı ve Pekin Deklarasyonu ve Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde ulusal mevzuatına aktarması gereken kadın-erkek eşitliği ile ilgili AB direktifleri doğrultusunda politikalar geliştirmeyi, yasal düzenlemeler yapmayı ve bu yasaları uygulamaya geçirmeyi taahhüt etmiştir.12

Türkiye, kadın-erkek eşitliği alanında uluslararası düzeyde yasal açıdan bağlayıcı olan Birleşmiş Milletlerin Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesini (CEDAW) 1985 yılında imzalayarak taraf olmuş ve Sözleşme 1986 yılında yürürlüğe girmiştir.

Türkiye, Avrupa Sosyal Şartı’nın 4. maddesinin 3. fıkrası, 16. maddesi ve 8. Maddesini onaylamıştır. Avrupa Sosyal Şartı’nın 4. maddesinin 3. fıkrasında “Akit taraflar çalışan erkekler ile kadınların eşit işe eşit ücret hakkına sahip olduklarını tanımayı taahhüt ederler” ifadesi yer

12ToplumsalCinsiyetEşitliğiUlusalEylemPlanı2008–2013,AileveSosyalPolitikalarBakanlığıKadınStatüsüGenelMüdürlüğü,s.13.


11

almakta; 16. maddesi “Ailenin sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakkını” 8. maddesi ise “Çalışan kadınların analığının korunması hakkını” düzenlemektedir.13

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda çalışma şartları ve dinlenme hakları ile ilgili 50. Maddesinde, “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.” şeklinde yer verilmiştir.

Anayasanın kanun önünde eşitlik ile ilgili 10. Maddesinde, "Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. (Ek fıkra: 7/5/2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde (…)(2) kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.” şeklinde yer verilmiştir.

Çalışma hayatını düzenleyen Yeni İş Kanunu’nda, 2003 yılında yapılan düzenlemeler ile çalışma yaşamında kadın erkek eşitliğinin sağlanması yönünde gelişmeler kaydedilmiştir. İş Kanununda; işverenin biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamayacağı, aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştıramayacağı, cinsiyet, medeni hal ve aile yükümlülükleri, hamilelik ve doğumun iş akdinin feshi için geçerli sebep oluşturamayacağı hükümleri yer almıştır. İşyerinde cinsel taciz ve kısmi çalışmaya ilişkin hükümler de ilk kez Kanunda yer almıştır. Ayrıca kadın çalışanlara verilen ücretli doğum izin süreleri artırılmıştır.14

3. Kadının işgücüne ve istihdama katılımı

3.1. Dünyada ve Avrupa Birliği’nde Kadın İstihdamı

Uluslararası Çalışma Örgütü verilerine göre (ILO: 2012), kadınlar tüm dünyada istihdamın % 47,8’ini oluşturmalarına rağmen, işgücü piyasasına erkeklerle eşit oranda, eşit konumda ve eşit ücretle erişememektedir (UNDP, 2015). İşgücü piyasasında kadın ve erkeğin beklentileri, kendilerine biçilen toplumsal rolleri gereği aynı değildir. Erkek, kadına göre daha iyi bir iş

13ToplumsalCinsiyetEşitliğiUlusalEylemPlanı2008–2013,AileveSosyalPolitikalarBakanlığıKadınStatüsüGenelMüdürlüğü,s.17.14ToplumsalCinsiyetEşitliğiUlusalEylemPlanı2008–2013,AileveSosyalPolitikalarBakanlığıKadınStatüsüGenelMüdürlüğü,s.19.


12

arayışındadır. Kadınlar, erkeklerin ücret, çalışma koşulları ve sosyal haklar açısından yetersiz gördüğü alanlarda daha fazla istihdam edilmektedir (Suğur, 2005: 51).15

ILO’nun “Çalışma Yaşamında Kadınlar: Eğilimler 2016” raporunda 178 ülke incelemekte ve küresel işgücü piyasasının bütününde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliğin sürdüğü sonucuna varmaktadır. Dahası rapor, son yirmi yıl içinde kadınların eğitimi alanında sağladığı önemli ilerlemelere, çalışma yaşamındaki konumlarında aynı iyileşmenin yaşanmadığını göstermektedir. Son yirmi yıl içinde özellikle gelişmiş ve yükselen ekonomilerde, belirli becerilerin tercih edildiği teknolojik işler yaygınlaştıkça kadınların ve erkeklerin meslekler içindeki ve arasındaki dağılımında da daha ileri ayrışmalar ortaya çıkmıştır. 1995 ile 2015 arasında istihdam en hızlı biçimde yükselen ekonomilerde artmıştır. Talep edilen beceri düzeyinden bağımsız olarak istihdam düzeylerindeki mutlak değişim kadınlara göre erkeklerde iki kat daha fazladır (191 milyona karşı 382 milyon) ve bu da kadınların daha fazla ve daha kaliteli işlerde çalışmaları açısından pek ilerleme sağlanamadığını göstermektedir (ILO, Women at Work, 2016).16 Tablo 1. Dünyada İşgücüne Katılım Oranları

Yıllar 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kadın 52,2 52,2 51,9 52 51,7 51,3 51 50,7 50,4 50,3 50,3 50,3

Erkek 80,5 79,7 78,7 77,6 77,4 77,2 77 76,7 76,5 76, 5 76,5 76,6

Toplam 66,3 65,9 65,3 64,8 64,5 64,2 64 63,7 63,4 63,4 63,4 63,5

Kaynak: ILO, 2016

1990 yılında %52,2 olan kadınların işgücüne katılımı 2013 yılında %50,3 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında erkeklerin işgücüne katılım oranı ise %76,6 olarak gerçekleşmiştir. Dünya genelinde istihdam oranlarındaki değişim sektörlere göre farklılık göstermektedir. Tarım sektöründe sürekli bir azalma yaşanırken, hizmetlerde sürekli bir istihdam artışı olduğu görülmektedir. 1995-2013 döneminde dünyada hem erkekler hem de kadınların istihdamında tarım sektörünün payı önemli ölçüde azalmıştır.17 Avrupa Birliği üye ülkelerinin istihdam oranı incelendiğinde; 2015 yılında kadın istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %74 ile İsveç iken en düşük olduğu ülke %42,5 ile

15Yrd.Doç.PınarSavaşYavuzçehre,TekstilSektöründeÇalışanKentliKadınİşçilerinYoksullukHalleri,ÇalışmaİlişkileriDergisi,Ocak2014,Cilt5,Sayı1,s.25.16SaniyeDedeoğlu,SerapÖZEN,ÇağlarÖZBEK,“DiyarbakırİlindeKadınınEkonomiyeKatılımınınSektörelAnaliziProjesi,DOGÜNKAD,2016,s.18.17SaniyeDedeoğlu,SerapÖZEN,ÇağlarÖZBEK,“DiyarbakırİlindeKadınınEkonomiyeKatılımınınSektörelAnaliziProjesi,DOGÜNKAD,2016,s.19.

arayışındadır. Kadınlar, erkeklerin ücret, çalışma koşulları ve sosyal haklar açısından yetersiz gördüğü alanlarda daha fazla istihdam edilmektedir (Suğur, 2005: 51).15

ILO’nun “Çalışma Yaşamında Kadınlar: Eğilimler 2016” raporunda 178 ülke incelemekte ve küresel işgücü piyasasının bütününde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliğin sürdüğü sonucuna varmaktadır. Dahası rapor, son yirmi yıl içinde kadınların eğitimi alanında sağladığı önemli ilerlemelere, çalışma yaşamındaki konumlarında aynı iyileşmenin yaşanmadığını göstermektedir. Son yirmi yıl içinde özellikle gelişmiş ve yükselen ekonomilerde, belirli becerilerin tercih edildiği teknolojik işler yaygınlaştıkça kadınların ve erkeklerin meslekler içindeki ve arasındaki dağılımında da daha ileri ayrışmalar ortaya çıkmıştır. 1995 ile 2015 arasında istihdam en hızlı biçimde yükselen ekonomilerde artmıştır. Talep edilen beceri düzeyinden bağımsız olarak istihdam düzeylerindeki mutlak değişim kadınlara göre erkeklerde iki kat daha fazladır (191 milyona karşı 382 milyon) ve bu da kadınların daha fazla ve daha kaliteli işlerde çalışmaları açısından pek ilerleme sağlanamadığını göstermektedir (ILO, Women at Work, 2016).16 Tablo 1. Dünyada İşgücüne Katılım Oranları

Yıllar 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kadın 52,2 52,2 51,9 52 51,7 51,3 51 50,7 50,4 50,3 50,3 50,3

Erkek 80,5 79,7 78,7 77,6 77,4 77,2 77 76,7 76,5 76, 5 76,5 76,6

Toplam 66,3 65,9 65,3 64,8 64,5 64,2 64 63,7 63,4 63,4 63,4 63,5

Kaynak: ILO, 2016

1990 yılında %52,2 olan kadınların işgücüne katılımı 2013 yılında %50,3 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında erkeklerin işgücüne katılım oranı ise %76,6 olarak gerçekleşmiştir. Dünya genelinde istihdam oranlarındaki değişim sektörlere göre farklılık göstermektedir. Tarım sektöründe sürekli bir azalma yaşanırken, hizmetlerde sürekli bir istihdam artışı olduğu görülmektedir. 1995-2013 döneminde dünyada hem erkekler hem de kadınların istihdamında tarım sektörünün payı önemli ölçüde azalmıştır.17 Avrupa Birliği üye ülkelerinin istihdam oranı incelendiğinde; 2015 yılında kadın istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %74 ile İsveç iken en düşük olduğu ülke %42,5 ile

15Yrd.Doç.PınarSavaşYavuzçehre,TekstilSektöründeÇalışanKentliKadınİşçilerinYoksullukHalleri,ÇalışmaİlişkileriDergisi,Ocak2014,Cilt5,Sayı1,s.25.16SaniyeDedeoğlu,SerapÖZEN,ÇağlarÖZBEK,“DiyarbakırİlindeKadınınEkonomiyeKatılımınınSektörelAnaliziProjesi,DOGÜNKAD,2016,s.18.17SaniyeDedeoğlu,SerapÖZEN,ÇağlarÖZBEK,“DiyarbakırİlindeKadınınEkonomiyeKatılımınınSektörelAnaliziProjesi,DOGÜNKAD,2016,s.19.

arayışındadır. Kadınlar, erkeklerin ücret, çalışma koşulları ve sosyal haklar açısından yetersiz gördüğü alanlarda daha fazla istihdam edilmektedir (Suğur, 2005: 51).

ILO’nun “Çalışma Yaşamında Kadınlar: Eğilimler 2016” raporunda 178 ülke incelemekte ve küresel işgücü piyasasının bütününde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliğin sürdüğü sonucuna varmaktadır. Dahası rapor, son yirmi yıl içinde kadınların eğitimi alanında sağladığı önemli ilerlemelere, çalışma yaşamındaki konumlarında aynı iyileşmenin yaşanmadığını göstermektedir. Son yirmi yıl içinde özellikle gelişmiş ve yükselen ekonomilerde, belirli becerilerin tercih edildiği teknolojik işler yaygınlaştıkça kadınların ve erkeklerin meslekler içindeki ve arasındaki dağılımında da daha ileri ayrışmalar ortaya çıkmıştır. 1995 ile 2015 arasında istihdam en hızlı biçimde yükselen ekonomilerde artmıştır. Talep edilen beceri düzeyinden bağımsız olarak istihdam düzeylerindeki mutlak değişim kadınlara göre erkeklerde iki kat daha fazladır (191 milyona karşı 382 milyon) ve bu da kadınların daha fazla ve daha kaliteli işlerde çalışmaları açısından pek ilerleme sağlanamadığını göstermektedir (ILO, Women at Work, 2016).

Avrupa Birliği üye ülkelerinin istihdam oranı incelendiğinde; 2015 yılında kadın istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %74 ile İsveç iken en düşük olduğu ülke %42,5 ile


13

Yunanistan’dır. Avrupa Birliği üye ülkelerinin (28 ülke) ortalama kadın istihdam oranı ise %60,4’dür. Yine, Avrupa Birliği üye ülkelerinde 2015 yılında erkek istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %79 ile Hollanda iken en düşük olduğu ülke %59,3 ile Yunanistan olmuştur. Avrupa Birliği üye ülkelerinin ortalama erkek istihdam oranı ise %70,8’dir.

Tablo 2. Avrupa Birliği üye ülkelerinde cinsiyete göre istihdam oranı (%), 2015 (15-64 yaş)

Toplam Erkek Kadın Almanya 74 78 69,9 Avusturya 71,1 75,1 67,1 Belçika 61,8 65,5 58 Bulgaristan 62,9 65,9 59,8 Çek Cumhuriyeti 70,2 77,9 62,4 Danimarka 73,5 76,6 70,4 Estonya 71,9 75,3 68,5 Finlandiya 68,5 69,3 67,7 Fransa 63,8 67,1 60,6 Hırvatistan 63,9 60,1 51,5 Hollanda 74,1 79 69,2 İngiltere 72,7 77,6 67,9 İrlanda 63,3 68,7 57,9 İspanya 57,8 62,9 52,7 İsveç 75,5 77 74 İtalya 56,3 65,5 47,2 Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 62,7 66,7 59 Letonya 67,2 69,9 66,4 Litvanya 68,1 68 66,5 Lüksemburg 66,1 71,3 60,8 Macaristan 55,8 70,3 57,8 Malta 63,9 76,2 51 Polonya 62,9 69,2 56,6 Portekiz 63,9 66,9 61,1 Romanya 61,4 69,5 53,2 Slovakya 62,7 69,5 55,9 Slovenya 65,2 69,2 61 Yunanistan 50,8 59,3 42,5 Avrupa Birliği (28 ülke) 65,6 70,8 60,4

Kaynak: Eurostat veritabanı, TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2016

Yunanistan’dır. Avrupa Birliği üye ülkelerinin (28 ülke) ortalama kadın istihdam oranı ise %60,4’dür. Yine, Avrupa Birliği üye ülkelerinde 2015 yılında erkek istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %79 ile Hollanda iken en düşük olduğu ülke %59,3 ile Yunanistan olmuştur. Avrupa Birliği üye ülkelerinin ortalama erkek istihdam oranı ise %70,8’dir.

Tablo 2. Avrupa Birliği üye ülkelerinde cinsiyete göre istihdam oranı (%), 2015 (15-64 yaş)

Kaynak: Eurostat veritabanı, TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2016


14

3. 2. Türkiye’de Çalışma Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ve Kadın İstihdamı

Türkiye, 2015 UNDP İnsani Gelişme Raporu’na göre, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği endeksinde 71. sıradadır. Raporda, Norveç birinci sırada, Avusturya 2. sırada, Orta Afrika Cumhuriyeti 188. sırada (son sırada), Nijer 187. sırada yer almaktadır.

Dünya Ekonomik Forumu’nun (WEF) 2016 Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu’nda Türkiye 144 ülke içinde 130. sırada yer almaktadır. (2015 yılında 130, 2014 yılında 125 sıradadır.). Ekonomik katılım ve fırsatlar, eğitimsel kazanım, sağlık ve yaşam süresi ve siyasi güçlenme olmak üzere dört başlık altında hazırlanan raporda İzlanda ilk sırada, Yemen son sırada yer almaktadır. 2006 yılında hazırlanan ilk raporda Türkiye 115 ülke içinde 105. sırada yer almıştır.

OECD 2014 İstihdam veri tabanına göre; toplumsal cinsiyete dayalı ücret farklılığı Türkiye’de %20 seviyesindedir. Bu oran Kanada’da %19, Belçika’da %6 seviyesinde olup, OECD ülke ortalaması %15,2’dir.

Türkiye 2016 yılı itibariyle, yüzde 31,3 ile OECD ülkeleri arasında kadın istihdam oranı en düşük ülke (OECD ortalaması yüzde 58,2)’dir. G20 ülkeleri arasında kadınların işgücüne katılım oranında sondan 2. sırada yer almaktadır. (sonuncu ülke Suudi Arabistan). Türkiye' deki toplam emeğin yüzde 55'ini kadın, yüzde 45'ini ise erkek emeği oluşturmakta, toplam emeğin yüzde 47'sini kadınların ücretsiz emeği oluştururken, yalnızca yüzde 11'lik kısmını ücretsiz erkek emeği oluşturmaktadır.

Türkiye’de kadın istihdam oranları OECD ve AB üyesi ülkeler ile kıyaslandığında oldukça düşük seviyelerde olduğu görülmektedir. Kadın istihdamı temel sorun alanlarından biri olarak varlığını sürdürmektedir. Kadınların işgücüne katılımı, sürdürülebilir kalkınmanın önemli bir unsuru olarak kabul edilmekle birlikte, işgücüne katılım oranları düşük olup, yıllara göre azalma göstermektedir. Bunun en büyük nedeni, kanunlardaki eşitlikçi yapıya rağmen, kadının işgücü piyasasına girişini sağlayacak gerekli mekanizmaların oluşamamasıdır.18

Türkiye, AB adaylık süreci açısından önemli adımlardan biri olan Avrupa İstihdam Stratejisi’ne uyum sağlamaktır. Avrupa İstihdam Stratejisi’nin hedefi, daha fazla iş yaratmanın yanı sıra gençler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, etnik azınlıklara mensup kişiler gibi istihdama erişimde zorluk çeken gruplara sadece maddi yardımlarla sınırlı olmayan ve onlara eşit fırsatlar ve yeni iş imkanları sağlayacak ortamlar hazırlamaktır. Bu çerçevede, Avrupa İstihdam Stratejisi’nin dört temel ayağı bulunmakta olup, bunlar; istihdam edilebilirlik, girişimcilik, gelişim ve değişim sürecine uyum sağlayabilme ve işgücü piyasasında herkese eşit fırsatlar sağlayabilmedir. 2014 – 2023 Ulusal İstihdam Stratejisi bu öncelikler dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Ulusal İstihdam Stratejisi’nde; tüm grupların istihdamda eşit fırsatlara sahip olabilmesi için bazı demografik grupların özel durumlarını dikkate alan politikaların geliştirilmesinin esas olduğu belirtilmekte, işgücü piyasasına daha zor erişen kadınlar, engelliler, yoksullar, gençler, kırsalda

18Yrd.Doç.PınarSavaşYavuzçehre,TekstilSektöründeÇalışanKentliKadınİşçilerinYoksullukHalleri,ÇalışmaİlişkileriDergisi,Ocak2014,Cilt5,Sayı1,s.26.


15

yaşayanlar gibi özel politika gerektiren kesimlere eğitimden başlayarak sağlanacak destekler ve ayrımcılığı önleyici uygulamalarda fırsat eşitliği ilkesinin belirleyici olduğu ifade edilmektedir.

Strateji belgesi’ne göre; Türkiye’de kadınlar, gençler, uzun süreli işsizler ve engelliler başta olmak üzere özel politika gerektiren gruplar, yasal engel olmamasına, hatta yasalardaki pozitif ayrımcılık içeren düzenlemelere rağmen işgücü piyasasına sınırlı olarak katılmakta, “düzgün iş kapsamı dışındaki işler” olarak adlandırılan kayıt dışı ve düşük ücretli işlerde istihdam edilmekte ve daha yüksek işsizlik riskine maruz kalmaktadır.

Türkiye’de kadın istihdamının sektörel dağılımına bakıldığında; kadınların öncelikli olarak hizmet sektöründe, ardından tarım sektöründe daha fazla yer aldığı görülmektedir. Tarımsal çözülme ve kırdan kente göç nedeniyle daha önce tarım sektöründe ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadınlar, çoğunlukla işgücü piyasasından çekilmekte, işsiz kalmakta veya düşük ücretli ve sosyal güvencesi olmayan işlerde çalışmaktadır. Ayrıca, işgücü piyasasında iş ve mesleklerin "kadın işleri" ve "erkek işleri" olarak ayrışması ve bu şekilde toplumsal kabul görmesinden dolayı, kadınların istihdamı geleneksel kadın mesleklerinde yoğunlaşmakta ve bu durum kadınların görece yüksek ücretli ve sosyal güvencesi olan diğer alanlara girmesini engellemektedir.

Türkiye’de 2013 yılı itibariyle yaklaşık olarak 12 milyon kadın “ev işleriyle meşgul olduğu” için işgücü dışında kaldığını belirtmekte ve istatistiklerde ekonomik olarak aktif olmayanlar grubunda sayılmaktadır. 2013’te Türkiye genelinde kadınların yüzde 61.4’ü ev işleri ile meşgul olduğu için, yüzde 11.8’i eğitim/öğretimine devam ettiği için, yüzde 5.6’sı bakım işiyle uğraştığı için işgücünün dışındadır.19

2016 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye nüfusunun %49,8’ini kadınlar oluşturmakta olup, okuma yazma bilmeyen kadın nüfusu erkeklerin nüfusundan 5 kat daha fazladır. TÜİK verilerine göre, Türkiye’de 2015 yılında, 25 ve daha yukarı yaşta olan ve okuma yazma bilmeyen toplam nüfus oranı %5,4 iken bu oran erkeklerde %1,8, kadınlarda %9’dur.

Tablo 3. Cinsiyete göre seçilmiş göstergeler, 2015

Seçilmiş göstergeler Toplam (%)

Erkek (%)

Kadın (%)

Okur – yazar olmayan nüfus oranı (25 + yaş) 5,4 1,8 9 Yüksekokul veya fakülteden mezun nüfus oranı (25+yaş) 15,5 17,9 13,1

İstihdam oranı (15+yaş) 46 65 27,5 İşgücüne katılım oranı (15+yaş) 51,3 71,6 31,5 İşsizlik oranı (15+yaş) 10,3 9,2 12,6 Genç işsizlik oranı (15-24 yaş) 18,5 16,5 22,2

TÜİK Hane halkı işgücü araştırması sonuçlarına göre; 2015 yılında, Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde istihdam oranı %46 olup, bu oran erkeklerde %65, kadınlarda ise %27,5’dir.

19Türkiye’deKadınİşgücüProfiliveİstatistiklerininAnalizi,AileveSosyalPolitikalarBakanlığıKadınStatüsüGenelMüdürlüğü,2014,s.21.


16

Aynı şekilde TÜİK Hane halkı işgücü araştırması sonuçlarına göre; 2015 yılında, Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde işgücüne katılma oranı %51,3 olup, bu oran erkeklerde %71,6, kadınlarda ise %31,5’dir. İşsizlik oranı kadınlarda %12,6, tarım dışı işsizlik oranı ise %17,2’dir.

Şekil 1. Kadın İstihdamının Sektörel Dağılımı

Kaynak: TÜİK, 2015

2015 yılında, istihdamda yer alan kadınların %31’i tarım, %15’i sanayi, %1’i inşaat, %53’ü ise hizmetler sektöründedir.

Kadınlar sırasıyla en çok hizmetler sektörü % 46 (özellikle eğitim, sağlık, finans ve sigorta gibi alanlarda), tarım sektörü % 40 ve sanayi sektöründe % 14 (özellikle imalat sanayinin emek-yoğun alanlarında) istihdam edilmektedir (KEİG, 2013: 9). Hizmet sektöründeki iş kollarından bazıları özellikle "kadınlar için uygun alanlar" olarak toplumsal kabul görmüştür. Üçüncü sektör olan sanayi sektörü, özellikle imalat sanayi halen kadın işgücünün oldukça sınırlı olduğu bir sektör olma özelliğini korumaktadır. Oysa aynı sektörde tekstil, gıda, hazır giyim gibi emek yoğun sanayi dalları için kadınlar halen tercih edilen işgücü konumundadır. İmalat sanayinde kadınların %35,9’u giyim eşyaları imalatı, %27.5’i tekstil ürünleri imalatı, %10.7’si gıda ürünleri imalatı gibi kadınlar açısından geleneksel olarak tanımlanan işkollarında istihdam edilmektedir. Bu durum sanayide cinsiyete dayalı sektörel ve mesleki ayrışmayı göstermektedir (Toksöz, 2012b: 191).20

20Yrd.Doç.PınarSavaşYavuzçehre,TekstilSektöründeÇalışanKentliKadınİşçilerinYoksullukHalleri,ÇalışmaİlişkileriDergisi,Ocak2014,Cilt5,Sayı1,s.8.

31%

15%

1%

53%

Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler

Aynı şekilde TÜİK Hane halkı işgücü araştırması sonuçlarına göre; 2015 yılında, Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde işgücüne katılma oranı %51,3 olup, bu oran erkeklerde %71,6, kadınlarda ise %31,5’dir. İşsizlik oranı kadınlarda %12,6, tarım dışı işsizlik oranı ise %17,2’dir.

Şekil 1. Kadın İstihdamının Sektörel Dağılımı


17

Şekil 2. Eğitim Durumlarına Göre Kadınların İşgücüne Katılımı


Eğitim durumuna göre işgücüne katılım oranı incelendiğinde, kadınların eğitim seviyesi yükseldikçe işgücüne daha fazla katıldıkları görülmektedir. Yükseköğretim mezunu kadınların işgücüne katılım oranı %71,60 iken, okuryazar olmayan kadınların işgücüne katılım oranı %16,1’dir. İşsizlik oranının lise mezunu, mesleki ve teknik lise mezunlarında yüksek olduğu görülmektedir. Eğitim seviyesi arttıkça kadınların işgücüne katılımı artmakta ancak eğitim seviyesi yüksek kadınlarda işsizlik oranının da yüksek olduğu görülmektedir.

Türkiye’de Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından 2008-2013 ve 2014-2018 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planları hazırlanmıştır. 2014 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından Türkiye’de Kadın İşgücü Profili ve İstatistiklerin Analizi yapılmıştır. Analiz kapsamında çalışma, işsiz olma, kazanç gibi mevcut kavramların kapsamının özellikle kadınların karşılıksız, enformel emek biçimlerini dışarda bıraktığından çalışma yaşamına dair resmi ortaya çıkarma konusunda yetersiz kaldığı belirtilmektedir. İşgücü dışında kalanların oldukça heterojen bir yapıya sahip oldukları, işgücü piyasasına yakınlıkları büyük ölçüde farklılaşan kişileri içerdiği, iş arama kriterinin dışına çıkarak çalışmak istediğini beyan eden ama hali hazırda iş aramayanları da dahil ederek hesaplanan alternatif işsizlik oranın kadınlarda erkeklere kıyasla oldukça yüksek çıktığı belirtilmektedir.

Türkiye’de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu tarafından 2016 – 2018 Kadın İstihdamı Eylem Planı hazırlanmıştır. Eylem planında kadın istihdamının arttırılması için mesleki beceriler kazandırılması ve işe yönlendirilmesi hedefi belirlenmiş ve bu hedefe ulaşmak için;

· İşbaşı eğitim programlarının kadın istihdamını arttıracak şekilde düzenlenmesi · Kadınların meslek edindirilmesi ve istihdamına yönelik projelerin desteklenmesi · Yaygın eğitim kurslarına katılan kadınların çocuklarına yönelik çocuk bakım oyun

odalarının yaygınlaştırılması

16,10% 26

,60%

32,70% 40,80%

71,60%

15,60% 23,90%

26,00% 33,40%

59,90%

2,90

% 10,10% 20

,30%

18,10%

16,30%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

Okuryazarolmayankadınlar

Lisealtıeğitimlikadınlar

Lisemezunukadınlar

Meslekivetekniklisemezunukadınlar

Yükseköğretimmezunukadınlar

İşgücüneKatılımOranı İstihdamOranı İşsizlikOranı

Şekil 2. Eğitim Durumlarına Göre Kadınların İşgücüne Katılımı





· İşbaşı eğitim programlarının kadın istihdamını arttıracak şekilde düzenlenmesi · Kadınların meslek edindirilmesi ve istihdamına yönelik projelerin desteklenmesi · Yaygın eğitim kurslarına katılan kadınların çocuklarına yönelik çocuk bakım oyun

odalarının yaygınlaştırılması

16,10% 26

,60%

32,70% 40,80%

71,60%

15,60% 23,90%

26,00% 33,40%

59,90%

2,90

% 10,10% 20

,30%

18,10%

16,30%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

Okuryazarolmayankadınlar

Lisealtıeğitimlikadınlar

Lisemezunukadınlar

Meslekivetekniklisemezunukadınlar

Yükseköğretimmezunukadınlar

İşgücüneKatılımOranı İstihdamOranı İşsizlikOranı





18

· İşgücü piyasasında kadınlara ihtiyaç duyulan alanlar, meslek ve temel beceri ihtiyacı göz önüne alınarak işgücü piyasası araştırmaları yapılması eylemlerine yer verilmiştir.

Kadınların işgücü piyasasına erişim olanaklarının arttırılması hedefine ulaşmak için;

· Kadın girişimciliğinin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması · Kadın istihdamının arttırılmasına yönelik teşvik düzenlemelerinin tanıtılması · İstihdam garantili kurslarda kadınlara öncelik verilmesi eylemlerine yer verilmiştir.

2016 AB İlerleme Raporu’na göre; Türkiye’de istihdam oranlarının, erkekler için %75 ve kadınlar için %31,6'dan biraz yükselerek 2015'te, (20-64 yaş arası) erkekler için %75,3 ve (20-64 yaş arası) kadınlar için %32,5 olduğu, ancak kadınlara ilişkin oranların hâlâ, ulusal hedefin çok altında olduğu belirtilmiştir. Evde bakım hizmeti sunan kişilerin, Türkiye’deki bakım sisteminin temel bileşeni haline geldiği, ancak bu kişilerin, profesyonel eğitimden ve sosyal güvenlik primi teşviklerinden yoksun olduğu, İstihdam ve sosyal politikada, ayrımcılıkla mücadeleyle ilgili olarak, Nisan'da, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununun kabul edildiği, bu kuruma, istihdam, sosyal yardım ve sosyal hizmetlere erişimde ayrımcılığın tespit edilmesi ve önlenmesi yetkisinin verildiğine yer verilmiştir. İstihdam ve sosyal politikada, kadın-erkek eşitliği alanında, kadınların, ağırlıklı olarak düşük beceri gerektiren işlerde istihdam edilmeye devam edildiği ve yönetici kademelerinde kadın temsil oranının son derece düşük olduğu, kadın ile erkek arasındaki ücret farklılıklarının sorun olmaya devam ettiği, çalışan ebeveynlerin kısmi süreli çalışmasına ilişkin düzenlemenin yapıldığı, uzun süreli bakım da dâhil olmak üzere, çocukların, yaşlı ve hasta kişilerin bakımına yönelik kurum ve hizmetlerin yetersiz olmasının, bakım sorumluluğu konusunda toplumsal cinsiyet önyargıları nedeniyle, kadınların istihdamını engellemeye devam ettiği ifade edilmiştir.

İlerleme Raporunda, kadın-erkek eşitliğine ilişkin hukuki ve kurumsal çerçevenin mevcut olduğu, bazı kuruluşların, eğitim vermek suretiyle kadına yönelik şiddet ve ayrımcılıkla mücadele etme kapasitesini güçlendirmeye devam ettiği, özel sektörün de bu konuya çözüm getirmeye yönelik çabalarını hızlandırdığı, özel kreşler ve gündüz bakımevlerinin açılmasını destekleyen vergi teşviklerinin Ağustos'ta kabul edildiği, ancak, kamuoyu önünde sıklıkla yapılan toplumsal cinsiyete ilişkin kalıplaşmış yargıları vurgulayan ve kadınların geleneksel rolünü teşvik eden açıklamalar ile de örneklendiği üzere, mevzuatın yeterince etkin bir şekilde uygulanmadığı, mevcut hizmetlerin kalitesinin düşük olduğu ifade edilmiştir.

10. Kalkınma Planı’nda, 2023 yılında dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer alma hedefinin, işgücü potansiyelinin ancak yarısını harekete geçirebilen bir ekonomik yapıyla başarılmasının mümkün olmadığı, nüfusun daha büyük bir bölümünün üretim sürecine katılması gerektiği, bu süreçte kadınların iş gücüne katılma oranında meydana gelecek artışın büyük rol oynayacağı, sermaye ve işgücü faktörlerinin nicelik artışının yanı sıra verimlilik düzeylerinin artmasının da yüksek ve istikrarlı büyüme açısından elzem olduğu belirtilmiştir.

Son yıllarda işgücü piyasasını etkinleştirmeye yönelik alınan tedbirler neticesinde önemli ilerlemeler kaydedilmiş olmakla birlikte, işsizler ile açık işlerin etkin bir biçimde eşleştirilememesi, kadınların iş gücüne ve istihdama katılımının düşüklüğü, kıdem tazminatı, alt işverenlik gibi uygulamalarda yaşanan sorunların devam etmesi, esnek çalışma biçimlerinin


19

etkin bir biçimde uygulanamaması ile sosyal yardım istihdam bağlantısının zayıflığı gibi hususların iş gücü piyasasının etkinliğini azalttığı belirtilmiştir.

Kadınların işgücüne katılım ve istihdam oranlarının plan dönemi sonunda sırasıyla yüzde 34,9 ve yüzde 31’e yükseltilmesi, esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaştırılması, sosyal yardım istihdam bağlantısının güçlendirilmesi ve istihdam teşviklerinin etkinliğinin artırılması hedeflenmektedir.

Tablo 4.İstihdam ve Çalışma Hayatında Gelişmeler ve Hedefler (%)

2006 2012 2013 2018 İşsizlik Oranı 10,2 9,2 9,2 7,2 İşgücüne Katılma Oranı 46,3 50 51,1 53,8 İstihdam Oranı 41,5 45,4 46,4 49,9 Kadının İşgücüne Katılma Oranı 23,6 29,5 30,9 34,9 Gençlerde İşsizlik Oranı 19,1 17,5 16,5 13 Ücretli İstihdam Oranı 58,9 63 64 70 Kayıt dışı İstihdam Oranı 47 39 37,5 30 Lise ve Üstü Eğitimlilerin İşgücü İçerisindeki Payı 35,2 38,5 39,2 42

Uzun Süreli İşsizlerin Toplam İşsizler İçerisindeki Payı 35,8 24,8 24 18

İŞKUR’a Kayıtlı İşsizlerin İşe Yerleştirilme Oranı 12,3 23,5 35 50

Kaynak: 2006 ve 2012 yılı verileri TÜİK ve Türkiye İş Kurumuna (İŞKUR) aittir. 2013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir.

3.3. TRC2 Bölgesinde kadının işgücüne katılımı ve istihdamı

TEPAV tarafından 2015 verileri baz alınarak hazırlanan 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi-2016 başlıklı çalışmada, temsiliyet, eğitim, sağlık ve istihdam eksenlerinde toplumsal cinsiyet eşitsizliği ölçülmüştür. 2012 ve 2015 yıllarında yapılan çalışmalar kıyaslandığında Diyarbakır ilinin Türkiye Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’nde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliğinin azaldığı görülmektedir. Ülke genelinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin azaldığı ve kadın-erkek eşitlik oranlarının arttığı, cinsiyet eşitsizliğindeki azalışın özellikle Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu Bölgesinde de yaşandığı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde de 3 yıl önceki benzer tablonun hakim olduğu ve yüksek eşitsizliğin devam ettiği ifade edilmektedir.

Türkiye Kadın Güçlenme Endeksi’nde ise, Diyarbakır ilinde kadının güçlenme oranının 2012-2015 yılları arasında arttığı, ülke genelinde kadınların güçlenme endeks değerlerinde iyileşme olduğu, kadınlar bazında güçlenmenin Marmara, Ege, Batı ve Orta Karadeniz, Doğu Karadeniz, Akdeniz Bölgelerinde ve İç Anadolu’nun batı bölümlerinde arttığı, ancak Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde de fazla bir değişiklik olmadığı, 3 yıl önceki benzerliği yansıttığı görülmektedir.


20

TRC2 bölgesinde kadın istihdamının düşük olduğunu ve istihdamda olan kadınların tarım ve hizmetler sektöründe yoğunlaştığını söylemek mümkündür. Toplam istihdamda hizmetler ve sanayi istihdamının payı yükselmekte, kadınların hizmetler sektöründe istihdamı artmakta, ancak sanayi istihdamındaki büyümenin kadın istihdamına etkisi oldukça sınırlı kalmaktadır. Bölgede, kadın istihdamının önemli bir kısmı hala tarım sektöründedir ve sektörde kadınlar ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır.

Tablo 5. TRC2 Bölgesinde İşgücü, İstihdam ve İşsizlik Oranları, 2016 – 2004 (bin kişi, 15+)

İşgücüne Katılma Oranı % İstihdam Oranı % İşsizlik Oranı %

Yıllar Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek 2016 22,4 69,3 19,7 56,2 12,1 18,9 2015 20,2 68,6 17,8 55,4 11,7 19,3 2014 17,5 68,9 15,6 55,7 10,6 19,2 2013 13,3 64 11,7 52,1 12,4 18,6 2012 6,4 52,3 6,4 48,3 1 7,6 2011 7,9 59,6 7,7 54,1 3 9,1 2010 9,8 58,7 9,3 50,2 4,7 14,5 2009 8,6 61,4 7,7 49,1 10 20,1 2008 8,1 58 7,7 49 4,8 15,5 2007 5,8 57,6 5,3 49,3 7,6 14,4 2006 5,5 59,3 5,2 51,7 5,6 12,8 2005 8,3 61,7 8 54,4 3,8 11,9 2004 11,2 63,7 10,4 55,6 7,3 12,7

Kaynak: TÜİK

TRC2 bölgesinde 2016 yılında kadınların işgücüne katılım oranı %22,4, istihdam oranı %19,7, işsizlik oranı %12,1 olarak gerçekleşmiştir. İşgücüne katılım oranının ve istihdam oranının son 5 yıl içinde artış gösterdiği, işgücüne katılım sağlayan kadın sayısındaki artışa paralel olarak işsizlik oranının da arttığı görülmektedir. İşgücüne katılım ve istihdam oranları hala Türkiye ortalamasının altındadır.


21

Tablo 6. TRC2 Bölgesinde İstihdamın Sektörel Dağılımı, 20004 – 2016 (bin kişi, 15+)

Tarım % Sanayi % Hizmet %

Yıllar Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

2004 30,7 89 15,7 2,1 53,6 8,9 2005 26,4 80,6 17,1 1,2 56,3 19 2006 21,6 54,8 18,3 3 60,1 44,2 2007 20,9 59,5 18,7 2,1 60,3 37 2008 26,6 72,6 19,3 3,3 54,2 23,5 2009 24,8 54,6 18,4 2,7 56,7 43,7 2010 21,7 60 20,2 2,1 58,1 37,6 2011 23,8 57 20,9 2,7 55,3 40,2 2012 26,1 58,3 26,7 2,9 47,2 38,8 2013 24,7 62,6 25,8 4,6 49,6 32,8 2014 30,1 68,7 24,8 3,5 45,1 27,8 2015 27,6 60,7 25,6 3,2 46,8 36,2 2016 27,9 55,7 23,5 6,1 48,5 38,2

Kaynak: TÜİK

TRC2 bölgesinde 2016 yılı verilerine göre kadınların %55,7’si tarım, %6,1 sanayi, %38,2’si hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir. Aynı yıl erkeklerin %27,9’u tarım, %23,5’i sanayi, %48,5’i hizmetler sektöründe istihdam edilmiştir. Son 5 yılın verileri incelendiğinde tarım sektöründe ülke genelindeki istihdam düşüşüne paralel olarak bölgede de kadın istihdam oranlarının düştüğü, ancak tarım sektöründe kadın istihdamının Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde olduğu görülmektedir.

Sanayide kadın istihdamı 2016 yılında önceki yıla göre artış sağlamış olup, bu artışta tekstil ve hazır giyim sektörünün payının olduğu tahmin edilmektedir. Ancak sanayi sektöründe kadın istihdamının da Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir.

Bölgede genel olarak sanayi sektöründe istihdamın Türkiye ortalamasının altında olduğu, sanayi sektörünün toplumsal cinsiyet algısı nedeni ile eril karakterinin bulunduğu, sektörde kadınların işe katılımları durumunda da kadın işi olarak tanımlanan iş alanlarında veya cinsiyetçi iş bölümünün devamı niteliğindeki işlerde istihdam edildikleri görülmektedir.


22

Tablo 7. TRC2 İşgücüne Dahil Olmayanların Yıllar ve Cinsiyete Göre İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri (1000 kişi, 15+yaş)

İşgücüne Dahil Olmayan Nüfus

İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar Mevsiml

ik çalışanlar

Ev işleriyle meşgul

Eğitim/ Öğretim Emekli

Çalışamaz halde Diğer

İş bulma ümidi olmayanlar Diğer

2004

Toplam 938 36 70 25 558 111 29 61 49 Erkek 265 23 40 14 83 28 45 33 Kadın 673 13 30 12 558 27 1 16 16

2005

Toplam 1 019 49 66 58 596 109 25 77 39 Erkek 291 38 42 15 83 24 57 32 Kadın 729 11 24 43 596 26 1 20 7

2006

Toplam 1 108 93 40 44 671 120 30 78 32 Erkek 318 80 33 12 82 28 59 25 Kadın 789 14 7 32 671 38 2 19 7

2007

Toplam 1 160 122 34 28 702 142 32 83 16 Erkek 343 114 16 9 - 97 31 64 12 Kadın 817 8 19 19 702 45 1 19 4

2008

Toplam 1 157 134 36 39 658 135 29 113 13 Erkek 339 115 13 10 - 90 28 75 7 Kadın 817 19 22 29 658 45 1 37 5

2009

Toplam 1 187 125 43 3 685 159 35 123 15 Erkek 341 108 16 - - 99 33 75 10 Kadın 846 17 27 3 685 60 2 48 5

2010

Toplam 1 285 116 18 - 746 200 45 121 39 Erkek 387 107 10 - - 116 43 79 32 Kadın 898 10 8 - 746 84 2 42 7

2011

Toplam 1 359 120 28 1 781 230 44 120 35 Erkek 394 113 15 - - 126 42 73 26 Kadın 964 7 13 1 781 104 2 47 9

2012

Toplam 1 511 192 20 - 842 224 51 139 43 Erkek 492 188 13 - - 123 49 88 31 Kadın 1 019 3 8 - 842 100 1 51 12

2013

Toplam 1 322 89 62 1 722 205 49 159 36

Erkek 370 81 24 - - 111 47 85 21

Kadın 952 8 37 - 722 94 2 74 14 Kaynak: TÜİK

TRC2 bölgesinde 2013 yılında işgücüne dahil olmayan kadın nüfusunun %76’sı ev işleri ile meşgul oldukları için işgücüne katılım sağlamamışlardır. Bu oran Türkiye için %61,4’dür.

TEPAV İstihdam İzleme Bülteni’nde, Aralık 2016 SGK verilerine göre mevsimsellikten arındırılmamış verilere göre Diyarbakır ilinde çalışan kadın sayısı 25.255, ilde kadın istihdamının toplam istihdama oranı ise %20,0’dir.


23

4. Tekstil ve Hazır Giyim Sektörünün İstihdama Katkısı

Türkiye’de tekstil ve hazır giyim sektörü üretim, ihracat ve istihdam içinde önemli bir paya sahiptir. Tekstil ve hazır giyim sektörü GSYİH’nin yüzde 10’unu sağlamaktadır. Özellikle ihracat odaklı bir sektör olması nedeniyle dünya ticaretindeki gelişmeler sektörü yakından etkilemektedir.

Tablo 8. Tekstil, Hazır Giyim ve Deri Sektörleri Temel Göstergeleri

2013 yılı Üretim Değeri (milyar TL)

İhracat (milyar dolar)

İstihdam Sayısı İşyeri Sayısı

Tekstil 69,4 12,76 441.357 18.434 Hazır Giyim 46,65 14,98 477.139 34.338 Deri Ürünleri 8,16 1,31 65.813 6.887 Tekstil, Hazır Giyim, Deri Ürünleri Toplam 124,21 29 984.309 59.659

Ülke Toplamı 800,36 151,8 12.484.113 1.611.292 Kaynak: BSTB, TÜİK ve SGK İstatistik Yıllığı

Tekstil, hazır giyim ve deri ürünleri sektörleri, birlikte değerlendirildiğinde imalat sanayinde yaratılan katma değerin yaklaşık %18’ini ve etkileşim halinde olduğu diğer sektörler de dikkate alındığında ülkenin GSYH’sinin yaklaşık %10’unu sağlamaktadır.

Türkiye sektörde en önemli ihracatçı ve net ihracatçı ülke olma konumundadır. Diğer taraftan istatistiki veriler ışığında son 15 yıl içinde Türkiye’nin tekstil ve hazır giyim ihracat ve ithalatının GSYH içindeki payını büyük oranda muhafaza ettiği görülmektedir. (Ulusal İstihdam Stratejisi, 2014).

2015-2017 Orta Vadeli Programında “Başta makine ve otomotiv olmak üzere, demir-çelik, tekstil, hazır giyim ve konfeksiyon, elektrik ve elektronik ile kimyevi maddeler ihracat stratejimizin lokomotif sektörleri olmaya devam edecektir.” ifadesine yer verilerek sektörün önemi vurgulanmıştır.21

21TekstilveHazırGiyimSektörüRaporu,UlusalİstihdamStratejisi2014–2023,ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı,2014,s.1.


24

Tablo 9.Türkiye’nin Hazır Giyim ve Konfeksiyon Dış Ticareti

Yıllar İhracat (ABD $) Yıllık Değişim (%)

İthalat (ABD $) Yıllık Değişim %

2007 15.563.491.645 1.516.892.282 2008 15.234.868.195 -2 2.117.836.346 40 2009 12.854.444.401 -16 2.016.595.151 -5 2010 14.205.917.174 11 2.704.270.671 34 2011 15.648.660.734 10 3.165.676.374 17 2012 15.753.400.255 1 2.502.472.382 -21 2013 17.158.866.915 9 2.971.390.815 19 2014 18.484.603.209 8 3.062.449.818 3 2015 16.756.309.314 -9 2.846.994.376 -7

Kaynak: İTKİB Genel Sekreterliği, Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi

Türkiye’de hazır giyim ve konfeksiyon ürünleri ihracatında 2015 yılında önceki yıla göre %9’luk bir düşüş yaşanmıştır. 2010 yılından sonra 2014 yılına kadar sektörde ihracatın arttığı görülmektedir. Hazır giyim ve konfeksiyon sektörü dış ticaret fazlası vermektedir.

Tablo 10.Türkiye’nin Tekstil ve Hammaddeleri Dış Ticareti

Yıllar İhracat (ABD $) Yıllık Değişim (%)

İthalat (ABD $)

Yıllık Değişim %

2007 6.363.917.840 8.039.756.467 2008 6.640.492.320 4 7.301.405.106 -9 2009 5.374.056.670 -19 6.301.202.314 -14 2010 6.352.784.994 18 9.079.066.534 44 2011 7.709.384.326 21 10.386.750.480 14 2012 7.749.225.552 1 8.674.485.448 -16 2013 8.370.751.010 8 9.301.556.059 7 2014 8.535.980.789 2 9.712.850.457 4 2015 7.590.798.394 -11 8.270.402.329 -15

Kaynak: İTKİB Genel Sekreterliği, Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi

Türkiye tekstil ve hammaddeleri ihracatında da 2010 yılından sonra artış yaşandığı, 2015 yılında önceki yıla göre %11’lik bir düşüş olduğu görülmektedir. Hazır giyim ve tekstil ve hammaddeleri ithalatının ihracatın üzerinde olduğu görülmektedir.

Tekstil ve hazır giyim sektörü sağladığı istihdam nedeniyle önemli sektörlerden biridir. Sektörde kayıt dışı çalışanlar ve ilişkili olduğu alt sektörler birlikte değerlendirildiğinde 2-2,5 milyon civarında kişinin çalıştığı tahmin edilmektedir. Yabancı ve çokuluslu şirketlere, fason üretim yapan bazı küçük işletmelerin maliyetleri düşürebilmek için kayıt dışı istihdam yoluna


25

gittikleri görülmektedir. Sektörün kayıt dışı istihdamda yoğunlaştığı bir diğer çalışma tarzı da eve iş verme şeklindedir. Ev eksenli çalışma olarak da adlandırılan bu tip çalışmalar, sosyal güvenlik masrafları dışında iş sağlığı ve güvenliği gibi maliyet kalemlerinin olmayışından dolayı işverene cazip gelmektedir. Tekstil sektöründe en büyük istihdam büyük ölçekli işyerlerinde sağlanırken, hazır giyim ve deri ürünleri sektörlerinde istihdam küçük ölçekli işyerlerinde yoğunlaşmaktadır.22

TÜİK tarafından yayımlanan istatistiklere göre, tekstil ve hazır giyim sektöründe istihdam edilenlerin sayısı 2009 - 2013 yılları itibarıyla artış göstermiştir. Yıllar itibarıyla tekstilin toplam istihdam içindeki payının ortalama % 2,4, hazır giyimin payının ise ortalama % 3,3 olduğu gözlenmektedir. Dolayısıyla tekstil ve hazır giyimin toplam istihdam içindeki payının ortalama % 5,8 olduğu göze çarpmaktadır. Tekstil ve hazır giyim sektörünün toplam sanayi istihdamı içindeki payına bakıldığında, 2009 - 2013 yılları arasında ortalama % 29,4 olduğu, bunun % 12,2’sini tekstil, % 17’sini ise hazır giyimin oluşturduğu göze çarpmaktadır.

SGK tarafından yayımlanan verilere göre, 2013 yılı itibarıyla kadın istihdamının toplam istihdam içindeki payının en yüksek olduğu sektör % 57,8 ile eğitim sektörüdür. Eğitim sektörünü ise % 39,2 ile tekstil ve hazır giyim sektörü takip etmektedir. Tekstil sektöründe toplam kayıtlı çalışanların % 29’unu, hazır giyim sektöründe ise % 48,5’ini kadınlar oluşturmaktadır (Ulusal İstihdam Stratejisi 2014 -2023).

Tekstil sektöründe çalışanların eğitim durumları incelendiğinde; sektörde eğitimli ve meslek liseli çalışan sayısı diğer sektörlere göre düşüktür. Bunun dikkate alınması sektörün gelecek hedefleri açısından oldukça önemlidir.

Tablo 11. İmalat ve Tekstil Sektörlerinde Çalışanların Eğitim Durumları Karşılaştırılması

Mezuniyet Durumu Tekstil % İmalat Sanayi %

Sadece okuryazar 0,3 0,1 İlkokul 24,6 17,2

Ortaokul Düz 16,8 10,1 Mesleki 3,4 0,9

Lise Düz 33,3 17,1 Mesleki 15,4 42,8

Yüksek Öğrenim 5,5 9,6 Araştırma Kapsamında Çalışan Sayısı 18.088 kişi 205.006 kişi

Kaynak: Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), 2011

Tekstil ve hazır giyim sektörü farklı niteliklere sahip çalışanlara ihtiyaç duymaktadır. Sektörün iplik, dokuma, terbiye, konfeksiyon gibi çok çeşitli alt sektörlere ayrılması, farklı özelliklere ve eğitime sahip elemana ihtiyaç duyulmasına yol açmaktadır. Marka ve tasarım tabanlı büyük firmalar ile küçük ölçekte ya da fason üretim yapan firmaların ihtiyaç duyduğu eleman niteliği 22TürkiyeTekstil,HazırGiyimveDeriÜrünleriSektörleriStratejiBelgesiveEylemPlanı2015-2018,TCBilim,SanayiveTeknolojiBakanlığı,s.20.


26

değişmektedir. Esnek üretim kapasitesine sahip olan sektörün, dönemsel ve şartlara göre değişen talep karşısında üretime uyumlu eleman ihtiyacı da gün geçtikçe artmaktadır. (Ulusal İstihdam Stratejisi 2014 – 2023).

Tekstil sektörünün istihdam yapısı açısından değerlendirilmesinde ise göze çarpan ilk durum, geçmişte emek yoğun bir sektör olan tekstil sektörünün, son yıllarda yaşanan teknolojik gelişme ve değişmelerin etkisiyle teknoloji/sermaye yoğun bir sektör olma yolunda ilerlemekte olduğudur. Özellikle son yıllarda, Türkiye’den tekstilcilerin ucuz işgücünden yararlanmak için Bulgaristan gibi ülkelere yatırımlarını kaydırdıkları görülmektedir. Önceleri küçük ölçekli firmalarla başlayan bu süreç, büyük holdinglerin de yatırımlarını diğer ülkelere kaydırmalarıyla devam etmiştir. Örneğin, Bulgaristan’da 1000’e yakın Türkiye’den şirket faaliyet göstermektedir. Ülkeye, tekstil ve konfeksiyon yatırımı konusunda başvuru sayısının oldukça yüksek olduğu gözlemlenmektedir. Bunlara ilaveten, tekstil ve konfeksiyon sektörü, ülkemiz gibi yoğun genç nüfusa sahip ülkelerde önemli bir istihdam kaynağı olma özelliğini halen korumaktadır.23

Asgari ücret üzerinden yapılan hesaplamalara göre, Türkiye’de işgücünün işverene maliyeti içerisinde istihdam vergilerinin oranı Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ülkeleri ortalamasına yakın seyretmektedir. İşçilik maliyetleri açısından OECD ülkeleri içinde orta sıralarda yer alan Türkiye’de, Asya ve bazı Afrika ülkelerine göre 10–20 kat arasında bir maliyet farkı bulunmaktadır. Ancak bu ülkelerde işçilik ücretlerinde sosyal güvenlik maliyeti gibi maliyetler bulunmadığından bu fark oluşmaktadır.24

Türkiye sektörde sahip olduğu deneyim, genç nüfus ve kadın işgücü potansiyeli ile üretimini geliştirmektedir. Türkiye’nin batısında yoğunlaşan sektörün, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki işsizlik oranları ve işgücü potansiyeli düşünülerek üretim alanlarını kaydırması kamu politikaları ile desteklenmektedir.

Ekonomi Bakanlığı tarafından 19 Haziran 2012 tarih ve 28328 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre uygulanan Yeni Teşvik Sistemi; genel, bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik yatırımların teşviki uygulamalarından oluşmaktadır. Teşvik uygulamaları kapsamında firmalar gümrük vergisi muafiyeti, katma değer vergisi (KDV) istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi, faiz desteği, gelir vergisi stopajı desteği, sigorta primi desteği, KDV iadesi şeklindeki destek unsurlarından yararlandırılmaktadır. Bölgesel teşviklerde amaç bölgeler arası gelişmişlik farklarının giderilmesi olup, bunun için 6. Bölge olarak tanımlanan tamamı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinden oluşan, Diyarbakır ilinin de yer aldığı teşvik bölgesinde emek yoğun sektörlerin yatırımlarını desteklemek için işgücü maliyetlerine yönelik destekler sunulmaktadır.

Türkiye’de, tekstil, hazır giyim ve deri ürünleri sektörlerinde katma değeri yüksek, yenilikçi, bilgi ve ileri teknoloji içeren ürün ve hizmet sunumları ile rekabetçiliğini arttırarak dünya

23TekstilveHazırGiyimSektörü,UlusalİstihdamStratejisi2014–2023,ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı,s.175.24TürkiyeTekstil,HazırGiyimveDeriÜrünleriSektörleriStratejiBelgesiveEylemPlanı2015-2018,TCBilim,SanayiveTeknolojiBakanlığı,s.30.


27

ticaretinden daha fazla pay alarak sürdürülebilir bir yapıya kavuşmak için 2015 – 2018 Tekstil, Hazır Giyim ve Der Ürünleri Sektörleri Strateji Belgesi ve Eylem Planı hazırlanmıştır.

2014 – 2023 Ulusal İstihdam Stratejisi’nde tekstil ve hazır giyim sektöründe mevcut istihdam imkânlarının geliştirilmesi, nitelikli işgücü talebinin karşılanması ve sektörde kayıt dışı istihdamın önlenmesi amaçlanmaktadır. Kayıt dışılığı önlemeye yönelik teşvik edici politikalarla birlikte denetimler artırılarak kayıt dışı istihdamın 2012 yılı sonuna göre 2023 yılına kadar % 50 oranında azaltılması ve sektörde çalışan işçilerin % 50’sinin 2023 yılına kadar sertifika sahibi olması hedeflenmektedir.

SGK tarafından yayımlanan 2015 Ocak ayı İstatistik Bültenine göre Tekstil Ürünleri İmalatında toplamda 17.258 işyeri bulunmaktadır. Bu işyerlerinde çalışan 437.541 kişiden 124.473’ü kadındır. Giyim Eşyaları İmalatında toplamda 33.930 işyeri bulunmaktadır. Bu işyerlerinde çalışan 492.246 kişiden 243.707’si kadındır. Ayrıca Deri ile ilgili Ürünlerin İmalatında toplamda 6.653 işyeri bulunmaktadır. Bu işyerlerinde çalışan 63.503 kişiden 12.717’si kadındır.

İstihdam açısından değerlendirildiğinde, tekstil ve hazır giyim sektörü sanayi üretiminde kadınların istihdama katılım sağladığı en önemli üretim alanıdır. TEPAV Aralık 2016 İstihdam izleme Bülteni’nde mevsimsellikten arındırılmamış verilere göre, kadın istihdamı eğitimde %12,09, perakende ticarette %12,21, tekstil, hazır giyim ve deri ürünleri imalatında ise %9,42’dir.


28

Tablo 12. İmalat Sanayiinde Çalışan Kadınlar ve Sektörel Payları (Mevsimsellikten arındırılmamış veri)

Faaliyet Kodu Faaliyet Grupları Ara.16 %

10 Gıda Ürünleri İmalatı 127.338 15,35 11 İçecek İmalatı 2.364 0,28 12 Tütün Ürünleri İmalatı 672 0,08 13 Tekstil Ürünleri İmalatı 115.105 13,87 14 Giyim Eşyaları İmalatı 232.241 27,99 15 Deri ve İlgili Ürünler İmalatı 12.894 1,55 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ür. 8.157 0,98 17 Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 9.631 1,16 18 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğ. 12.787 1,54 19 Kok kömürü ve petrol ürünleri im. 942 0,11 20 Kimyasal ürünleri imalatı 16.960 2,04 21 Eczacılık ve ecz. İlişkin malz. İmal. 7.450 0,9 22 Kauçuk ve plastik ürünler imalatı 40.156 4,84 23 Metalik olmayan ürünler imalatı 26.813 3,23 24 Ana metal sanayi 10.873 1,31 25 Fabrik. Metal ürünleri İmalatı 54.653 6,59 26 Bilgisayar, elektronik ve optik ür. 10.808 1,3 27 Elektrikli teçhizat imalatı 29.322 3,53 28 Makine ve ekipman imalatı 19.265 2,32 29 Motorlu kara taşıtı ve römork im. 31.374 3,78 30 Diğer ulaşım araçları imalatı 3.114 0,38 31 Mobilya imalatı 21.263 2,56 32 Diğer imalatlar 15.687 1,89 33 Makine ve ekipman kurulumu ve onar. 19.802 2,39 Toplam 829.671 100

Kaynak: TEPAV İstihdam İzleme Bülteni, Aralık 2016

5. Diyarbakır Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe kadın İstihdamı Analizi

5.1. Analizin Metodu

Analiz çalışması Dezavantajlı Kadınların Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe İstihdamı Projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Analiz çalışmasının amacı, Diyarbakır ilinde tekstil ve hazır giyim sektöründe kadın istihdamı ve toplumsal cinsiyet algısının istihdama etkisinin analiz edilmesi, çalışma koşullarının kadın istihdamı açısından değerlendirilmesidir.

Analiz çalışması Diyarbakır merkez ve hazır giyim işletmelerinin yoğunlaştığı Bismil ilçesinde yapılmıştır. Yöntem, firmaların ziyaret edilmesi, işletme sahipleri ile görüşmelerin yapılması ve işletme bünyesindeki istihdam sayısına göre belirlenen sayıda çalışanlar ile görüşmelerin yapılması şeklindedir. İşletme sahipleri ile yapılan görüşmelerde işletmede kadın istihdamı ve işverenlerin toplumsal cinsiyet algısının analiz edilmesine yönelik soruları içeren işletme bilgi


29

işletme bilgi formu uygulanmıştır. Diyarbakır merkez ve Bismil ilçesinde toplam 40 işletme ile görüşme yapılmıştır. Görüşme yapılan işletmelere GÜNTİAD’ın desteği ile ulaşılmış olup, firmaların büyük çoğunluğu Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlıdır. Görüşme yapılan işyerlerinde çalışanların çalışma koşullarının ve memnuniyetinin analizi, çalışan kadınların toplumsal cinsiyet algısının tespitine yönelik soruları içeren bilgi formları kadın ve erkek çalışanlara uygulanmıştır. 136 kadın, 26 erkek çalışan ile görüşme yapılmıştır. Her bir işletmede görüşme yapılacak çalışan sayısına işletmedeki toplam istihdam sayısına göre karar verilmiş ve işletme sahibinin onayı alınarak görüşmeler yapılmıştır.

Görüşme yapılan işletmeler, tekstil ve hazır giyim sektöründe faaliyet gösteren belirli bir üretim kapasitesine ve istihdama sahip işletmelerdir. Daha küçük işletme ve atölyelerin analiz çalışmasının içeriği nedeni ile görüşmelere olumlu yaklaşmadıkları görülmüştür. İşyeri ve çalışan görüşmeleri sahada işletmeler birebir aranarak, çalışma hakkında bilgi verilip randevu alınarak gerçekleştirilmiştir. Görüşülen işletmeler yapılan bilgilendirme sonrasında görüşme yapmayı kabul eden işletmelerdir.

5.2. Diyarbakır Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe Kadın İstihdamı

İlde tekstil ve hazır giyim sektöründe faaliyet gösteren işletmeler ile görüşmeler yapılmıştır. İşletmelerin üretim konularına bakıldığında; 2 işletme iplik üretimi, 1 işletme mekanizmalı perde üretimi yapmakta, diğer işletmeler de iç giyim, iş elbiseleri, kadın dış giyim ürünleri vb. hazır giyim alanında faaliyet göstermektedir.

Tablo 13. İşletme Sahibi / Yöneticisinin Cinsiyeti

(n) % Kadın 7 17,5 Erkek 33 82,5 Toplam 40 100,00

Görüşme yapılan 40 işletmede işletme sahibi / yöneticilerinin %82,5’i erkek, %17,5’i kadındır. İstihdamda olduğu gibi işletme ortağı, sahipliği, yöneticiliğinde kadınların oranı oldukça düşük olup, kadın girişimciliği de belirli iş alanlarında yoğunlaşmaktadır. Hazır giyim sektörü kadınların sanayide en fazla istihdama katılım sağladığı iş alanı olmakla beraber, sektörde girişimci kadın sayısı oldukça düşüktür.

Tablo 14. İşletme sahibi / yöneticisi yaşı

(n=39) % 15 - 24 yaş arası 0 0,00 25-34 yaş arası 0 0,00 35-44 yaş arası 11 28,21 45-64 yaş arası 23 58,97 65 yaş ve üstü 5 12,82 Toplam 39 100,00

Görüşme yapılan 39 işletme sahibi / yöneticisinin %87’si 35-64 yaş aralığındadır.


30

Tablo 15. İşletme sahibi / yöneticisi medeni durumu

(n=40) % Hiç evlenmedi 4 10,00 Evli 35 87,50 Boşandı 1 2,50 Eşi öldü 0 0,00 Toplam 40 100,00

Görüşme yapılan işletme sahibi / yöneticilerin %87,50’si evlidir.

Tablo 16. İşletme sahibi / yöneticisi eğitim durumu

(n=40) % Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 0 0,00 İlkokul mezunu 9 22,50

İlköğretim / ortaokul (8 yıl eğitim) 11 27,50 Düz lise 12 30,00 Meslek lisesi (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 0 0,00 Meslek lisesi (farklı bir bölümden) 0 0,00 Meslek yüksekokulu (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 1 2,50 Meslek yüksekokulu (farklı bir bölümden) 3 7,50 Üniversite mezunu (çalıştığı sektör ile ilgili bölümden) 2 5,00

Üniversite mezunu (farklı bölümden) 2 5,00 Toplam 40 100,00

Görüşme yapılan işletme sahibi / yöneticisi mezuniyet durumu %22,50 ilkokul mezunu, %27,50 ilköğretim / ortaokul, %30 düz lise mezunudur. Sahada elde edilen veriler il genelinde sanayi sektöründe işletme sahibi / yöneticisi eğitim durumu verileri ile uyumludur. 2017 DTSO Sanayi Araştırmasında, sanayi sektöründe işletme sahiplerinin iş kurdukları alanlarda ticari faaliyet yürüttükten sonra yatırım yapmaya yöneldikleri veya aynı sektörde çalışma deneyimine sahip olduktan sonra yatırıma yöneldikleri görülmüştür.

Tablo 17.İşletme sahibi / yöneticisi çocuk sahibi olma durumu

(n=40) % Var 34 85,00

Yok 6 15,00

Toplam 40 100,00

Görüşme yapılan işletme sahibi / yöneticilerinin %85,00’i çocuk sahibidir.


31

Tablo 18. İşletme sahibi / yöneticisi doğum yeri

(n=40) % Diyarbakır 29 72,50 Komşu iller 8 20,00 Diğer iller 3 7,50 Toplam 40 100,00

Görüşme yapılan işletme sahibi / yöneticilerinin %72,50’si Diyarbakır, %20’si komşu illerdendir. DTSO’nun 2017 yılında yaptığı sanayi araştırmasında Diyarbakır ilinde yatırımcıların %99’unun Diyarbakır ve komşu illerden oldukları görülmüştür. Saha çalışmasında da benzer sonuçlar elde dilmiştir. Tekstil sektöründe iplik üretiminde dışardan firmaların yatırımları bulunmaktadır. Hazır giyim sektöründe ise ağırlıklı olarak bölgeden insanların yatırım yaptıkları, Türkiye’nin batısında sektördeki üreticiler ile üretimde işbirlikleri sağlandığı görülmektedir.

2017 yılında kurulan Tekstil İhtisas Organize Sanayi Bölgesi’nde yerelden yatırımcıların yanında Türkiye’nin batı bölgelerinden sektördeki yatırımcıların yatırımları için yer ayrılması ve desteklenmesi öngörülmektedir. Yani Türkiye’nin batısında sektörde oluşan deneyimden yararlanılması ve işletmelere daha uygun yatırım imkanları ve daha düşük işgücü maliyetleri sunulması öngörülmektedir. Kamu politikaları ile desteklenen bu yatırım hedefleri yerelde iş camiası tarafından da desteklenmekte ve gerekli lobi çalışmaları yürütülmektedir.

Tablo 19. İşletme sahibi / yöneticisinin eşinin çalışma durumu (erkek işletme sahipleri, yöneticileri için)

(n=33) %

Evet 6 15,00

Hayır 27 67,50

Toplam 33 82,50

Görüşme yapılan işletme sahibi / yöneticilerinin eşlerinin çalışmama oranı %67,50’dir. Diyarbakır ilinde eğitim seviyesi yükseldikçe kadınlar daha çok işgücüne katılmakta ve çalışma hayatından beklentileri farklılaşmaktadır. Ancak daha düşük eğitim düzeyinde kadınlar ekonomik sebepler ile işgücüne katılım sağlamaktadırlar. Ailenin gelirinin belirli bir refah düzeyini sağlaması durumunda kadınların işgücüne katılımındaki beklentileri değişmekte ve eğitim düzeyi başta olmak üzere farklı koşullara bağlı olarak azalabilmektedir. Burada toplumsal yapı ve geleneksel değerlerin önemli etkisi bulunmaktadır.


32

Tablo 20. İşyerlerinde toplam kadın ve erkek çalışan sayıları

Toplam Toplam içindeki payı

Kadın 1.517 56,31 Erkek 1.177 43,69 Toplam 2.694 100,00

Şekil 3. İşyerlerinde toplam kadın ve erkek çalışan sayıları

Görüşme yapılan 40 işletmede işletme sahibi / yöneticilerden alınan bilgilere göre toplam 2.694 kişi çalışmaktadır. Bir işletmede ortalama çalışan sayısı 67’dir. Görüşme yapılan işletmeler sektörde ilde en çok istihdam sağlayan işletmelerdir. İşlemelerin %60’ı 1-49 kişi çalıştıran işletmelerdir. İşletmelerde kadın istihdamı oranı ise %56,31’dir. Diyarbakır ilinde DTSO 2017 Sanayi Araştırmasına göre sanayi sektöründe kadın istihdamı oranı %14 seviyesindedir. Sanayi sektöründe kadınlar özellikle tekstil ve hazır giyim sektöründe istihdam edilmektedirler.

Tablo 21. İşletmelerin Kadın Çalışan Sayısına Göre Dağılımı

(n=38) % 1-5 çalışan 7 18,42 6-10 çalışan 7 18,42 11-19 çalışan 2 5,26 20-49 çalışan 7 18,42 50-99 çalışan 12 31,58 100 - 249 çalışan 3 7,89 250 ve üzeri çalışan 0 0,00 Toplam 38 100,00

56,31

43,69

Kadın Erkek


33

Şekil 4. İşletmelerin Kadın Çalışan Sayısına Göre Dağılımı

Tablo 22. Kadın çalışanların meslek alanlarına göre dağılımı

(n=34) % Ön büro - sekreter - ofis memuru 23 1,92 Muhasebeci - ön muhasebeci 17 1,42 Pazarlama - Halkla İlişkiler - İnsan Kaynakları Görevlisi 10 0,83 Müdür, şef 12 1,00 Satış sorumlusu - reyon görevlisi - plasiyer 10 0,83 Müşteri hizmetleri görevlisi 9 0,75 Şoför - güvenlik görevlisi 7 0,58 Mühendis 1 0,08 Usta başı / şef 13 1,08 Terzi - dokumacı - makineci (dikiş) 699 58,30 Diğer usta / nitelikli meslek erbabı 98 8,17 Dış ticaret meslek elemanı 1 0,08

Bilgi işlem destek elemanı - bilgisayar bakım onarım 1 0,08 Diğer nitelikli eleman 80 6,67 Diğer nitelik gerektirmeyen meslek elemanı (aşçı, temizlik işleri vb.) 218 18,18

Toplam 1.199 100,00

18,42 18,42

5,26

18,42

31,58

7,89

0

5

10

15

20

25

30

35

1-5çalışan 6-10çalışan 11-19çalışan 20-49çalışan 50-99çalışan 100- 249çalışan


34

Şekil 5. Kadın çalışanların meslek alanlarına göre dağılımı

Görüşme yapılan işletmelerde kadınların %58,3’ü terzi – dokumacı – makineci (dikiş), %18,18’i diğer nitelik gerektirmeyen meslek elemanı (aşçı, temizlik işleri vb.) olarak çalışmaktadırlar. İşletme sahibi / yöneticileri üretimde kadın çalıştırmayı tercih ettiklerini, kadınların bu işe yatkın olduklarını, daha iyi çalıştıklarını ifade etmişlerdir. Tekstil sektöründe iplik üretim firmalarında da kadınların işlerine daha çok sadık oldukları, daha iyi çalıştıkları, daha iyi iş ürettikleri ifade edilmiştir. Bu nedenle tekstil ve hazır giyim sektöründe üretim kısmında özellikle kadın çalışan tercih edildiği, erkek çalışanların olduğu alanlarda da yeni eleman alımlarında kadınlara öncelik verileceği belirtilmiştir. Ancak kadınların sektörde üretim bölümünde makineci, kalite kontrol, iplik temizleme, iplik üretim işletmelerinde ise iplik üretim aşamasında ve kalite kontrolde yoğunlaştıkları görülmektedir. Diğer üretim alanları, planlama, makine bakım onarım, usta ve diğer yönetim alanlarında kadınlar sayısı oldukça düşüktür.

Üretim dışında özellikle aşçı, temizlik işleri, sekreterlik vb. alanlarda kadınların çalıştığı görülmektedir. Bu işler de kadınların geleneksel rollerinin devamı niteliğinde işler olup, kadınların bu işleri daha iyi yaptıkları düşünülmektedir.

Tablo 23. İşyerinde eleman alınırken yararlanılan kaynaklar

(n=40) % İş-kur 14 35,00 İlan 16 40,00 Kişisel başvurular 26 65,00 İnternet 2 5,00 İşyerinde çalışanların tavsiyeleri 19 47,50 Özel istihdam büroları 1 2,50 Diğer 2 5,00

1,92

1,42

0,83

1

0,83

0,75

0,58

0,08

1,08

58,3

8,17

0,08

0,08

6,67

18,18

Önbüro- sekreter- ofismemuru

Muhasebeci- önmuhasebeci

Pazarlama- Halklaİlişkiler- İnsanKaynakları…

Müdür,şef

Satışsorumlusu- reyongörevlisi- plasiyer

Müşterihizmetlerigörevlisi

Şoför- güvenlikgörevlisi

Mühendis

Ustabaşı/şef

Terzi- dokumacı- makineci(dikiş)

Diğerusta/niteliklimeslekerbabı

Dışticaretmeslekelemanı

Bilgiişlemdestekelemanı- bilgisayarbakımonarım

Diğerniteliklieleman

Diğernitleikgerektirmeyenmeslekelemanı(aşçı,…


35

İşletmelerin eleman alırken kişisel başvurular, işyerindekilerin tavsiyeleri ve daha büyük işletmelerde ilan vererek personel aldıkları görülmektedir. İşletmelerin ölçek büyüklükleri küçüldükçe eleman alımlarında işyerinde çalışanların tavsiyeleri ve kişisel başvuruların payının arttığı görülmektedir. İlan yönteminin işletmenin yeni kuruluş aşamasında ve daha büyük işletmelerde tercih edildiği, İşkur’dan eleman alımlarının da aynı şekilde daha büyük ölçekli işletmeler tarafından tercih edildiği görülmektedir.

Tablo 24. İşe başlayanlar için uygulanan deneme süresi

(n=40) % Bir ay 18 45,00 İki ay 4 10,00 Üç ay 6 15,00 Dört ay 0 0,00 Diğer (Bir aydan az süreler ile) 12 30,00 Toplam 40 100,00

İşletmelerde personel alınacak iş alanına göre deneme süreleri farklılaşmaktadır. Saha çalışmasında deneme süresi %45 oranında 1 ay olarak ifade edilmiştir. Nitelik gerektirmeyen işlerde deneme süresinin daha kısa olduğu, üretim bölümünde deneme süresinin arttığı ifade edilmektedir.

Tablo 25. İşletmede çalışan kadınların yaş aralığı

(n=36) % 18-24 yaş 1.150 76,36 25-34 yaş 37 2,46 35-44 yaş 319 21,18 45-64 yaş 0 0,00 Toplam 1.506 100,00


36

Şekil 6. İşletmede çalışan kadınların yaş aralığı

İşletme bünyesinde çalışan kadınların yaş aralığının %76,36 oranında 18-24 yaş aralığında olduğu görülmektedir. Sektörde ağırlıklı olarak genç ve bekar kadınlar tercih edilmektedir. Görüşmelerde işletme sahipleri / yöneticileri tarafından sektörde çalışan sirkülasyonun fazla olduğu, kadınların geçici olarak çalıştıkları, evlilik ve çocuk sahibi olduktan sonra ayrıldıkları ifade edilmiştir. Evli ve çocuk sahibi kadınlar da ise kadının aile sorumlulukları ve çocuk bakımı gibi nedenler ile performansının düştüğü, daha çok izin istedikleri ifade edilmiştir. İşletme sahiplerinin evli ve çocuk sahibi kadınların aile yükümlülüklerinin işe yansıdığı, performanslarının düştüğü, daha fazla izin taleplerinin geldiğini düşündükleri, bekar ve genç kadınlar ile çalışmayı tercih ettikleri görülmektedir.

Tablo 26. İşletmede çalışan kadınların çalışma süreleri

(n=32) % 0-6 ay 135 12,83 6 ay - 1 yıl 105 9,98 1 yıl - 3 yıl 286 27,19 3 yıl - 5 yıl 320 30,42 5 yıl - 10 yıl 140 13,31 10 yıl ve üzeri 66 6,27 Toplam 1.052 100,00

İşletmelerde çalışan kadınların %57,5’inin 1- 5 yıldır çalıştıkları ifade edilmiştir. İlde sektör son yıllarda gelişmekte, işletmeler kapasitelerini geliştirmekte ve daha çok kadın istihdam etmeye yönelmektedirler.

76,36

2,46

21,18

18-24yaş 25-34yaş 35-44yaş


37

Tablo 27. Kadın çalışanların eğitim durumları

(n=28) %

Okuma yazma bilmeyen 17 1,48 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 51 4,44

İlkokul mezunu 444 38,68

İlköğretim / ortaokul (8 yıl eğitim) 335 29,18

Düz lise 216 18,82

Meslek lisesi (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 10 0,87

Meslek lisesi (farklı bir bölümden) 2 0,17 Meslek Yüksekokulu (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 10 0,87 Meslek Yüksekokulu (Farklı bir bölümden) 11 0,96 Üniversite mezunu (çalıştığı sektör ile ilgili bölümden) 37 3,22

Üniversite mezunu (farklı bölümden) 15 1,31

Toplam 1.148 100,00

Şekil 7. Kadın çalışanların eğitim durumları

İşletme bünyesinde çalışan kadınların %38,68’i ilkokul, %29,18’i ilköğretim mezunudur. Çalışan kadınların %86’sı ilkokul, ortaokul ve düz lise mezunudur. İşletme sahipleri eleman alırken deneyimli veya son yıllarda lise mezunu eleman aldıklarını, ancak eğitim düzeyinin düşük olmasının yapılan iş için bir sorun oluşturmadığını ifade etmişlerdir.

1,484,44

38,6829,18

18,820,870,170,870,96

3,221,31

OkumayazmabilmeyenOkumayazmabilenfakatbirokulbitirmeyen

İlkokulmezunuİlköğretim/ortaokul(8yıleğitim)

DüzliseMesleklisesi(çalıştığısektörileilgilibir…

Mesleklisesi(farklıbirbölümden)MeslekYüksekokulu(çalıştığısektörileilgili…MeslekYüksekokulu(Farklıbirbölümden)Üniversitemezunu(çalıştığısektörileilgili…

Üniversitemezunu(farklıbölümden)

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45


38

Tablo 28. Kadın çalışanların medeni durumları

(n=25) % Hiç evlenmemiş 642 80,75 Evli 66 8,30 Boşanmış 77 9,69 Eşi ölmüş 10 1,26 Toplam 795 100,00

Şekil 8. Kadın çalışanların medeni durumları

Görüşme yapılan işletmelerde kadın çalışanların %80,75’i hiç evlenmemiş kadınlardan oluşmaktadır. İşletme sahipleri görüşmelerde bekar ve genç kadınları tercih ettiklerini, bakım yükümlülükleri, aile sorumlulukları bulunan kadınlar ile çalışmakta zorlandıklarını, kadınların da evlilik öncesi çalışmayı tercih ettiklerini ve kendilerine ağırlıklı olarak genç ve evli olmayan kadınlardan iş başvurularının geldiğini ifade etmişlerdir.

Tablo 29. İşletmenin çalışanlar için servis hizmeti sağlama durumu

(n) %

Evet 29 72,50

Hayır 11 27,50

Toplam 40 100,00

Görüşme yapılan 40 işletmenin %72,50’si çalışanları için servis hizmeti sunmaktadır. Genel olarak çalışan sayısı yüksek ve organize sanayi bölgesi gibi kent merkezine daha uzak işyerlerinde servis hizmeti sağlanmaktadır. Kadınların kolaylıkla ulaşabildiği yerlerdeki işletmelerde servis hizmeti bulunmamaktadır.

80,75

8,39,69

1,26

Hiçevlenmemiş Evli Boşanmış Eşiölmüş


39

Tablo 30. Kadın çalışanların işletme içindeki pozisyonları

(n=36) % Maaşlı / Düzenli / Tam zamanlı çalışan 1.419 100,00 Maaşlı / Yarı zamanlı çalışan 0 0,00 Maaşsız / Prim usulü çalışan 0 0,00 Yevmiyeli / Dönemsel / Mevsimlik çalışan 0 0,00 Yevmiyeli / İş oldukça çalışan (günlük / haftalık çalışan) 0 0,00 Yevmiyeli / Parça başı çalışan 0 0,00 Toplam 1.419 100,00

İlde tekstil ve hazır giyim sektöründe istihdam maaşlı / düzenli / tam zamanlı çalışma şeklindedir. Çalışanların tamamı bu şekilde çalışmaktadır.

Tablo 31. İşletme sahibi / yöneticisine göre kadın istihdamını zorlaştıran sebepler

(n=27) % Performans düşüklüğü 8 29,63 Çocuk bakımı 12 44,44 Kreş - yuva açma zorunluğu 0 0,00 Cinsel taciz 2 7,41 İşyerinde erkek çalışanların çok olması 3 11,11 Kadınların eğitim seviyesi 4 14,81 İşyerindeki çalışma ortamının kadına uygun olmaması 4 14,81 Diğer (toplumsal ilişkiler, aile ilişkileri) 10 37,04

Şekil 9. İşletme sahibi / yöneticisine göre kadın istihdamını zorlaştıran sebepler

29,63

44,44

0

7,41

11,11

14,81

14,81

37,04

Performansdüşüklüğü

Çocukbakımı

Kreş- yuvaaçmazorunluğu

Cinseltaciz

İşyerindeerkekçalışanlarınçokolması

Kadınlarıneğitimseviyesi

İşyerindekiçalışmaortamınınkadına…

Diğer(toplumsalilişkiler,aileilişkileri)

0 10 20 30 40 50

Seri1


40

İşletme sahiplerinin %44,44’ü çocuk bakımının, %37,04’ü diğer (toplumsal ilişkiler, aile ilişkileri) nedenlerin kadın istihdamını zorlaştırdığını ifade etmişlerdir. Diğer sebepler ağırlıklı olarak aile ilişkileri şeklinde ifade edilmiştir. Çalışan kadınların aileleri ile de iletişimlerinin bulunduğu, ailelerin de çalışmaya onay verdikleri ifade edilmiştir.

Tablo 32. Kadın istihdamını arttırmak için alınması gereken önlemler

(n=36) % Kamu ve özel teşviklerin arttırılması 34 94,44 Mesleki eğitim ve kursların arttırılması 34 94,44 Uygun çalışma ortamının oluşturulması 14 38,89 Çalışma saatlerinin azaltılması 7 19,44 Çocuk bakımı hizmetlerinin arttırılması 10 27,78 Diğer 1 2,78

İşletme sahipleri kadın istihdamının arttırılması için kamu ve özel teşviklerin arttırılması ve mesleki eğitim ve kursların arttırılmasının alınması gereken en önemli önlemler olduğunu ifade etmişlerdir. Kadın istihdamının arttırılması için kamunun destek sunması gerektiğini belirtmişlerdir. Çalışanları işe alırken gerekli eğitimlerin işletme bünyesinde verildiği, nitelikli eleman bulmakta zorlandıklarını ve düzenlenecek eğitim programları ile nitelikli eleman ihtiyacının karşılanmasına destek sunulması gerektiği ifade edilmiştir.

Çocuk bakım hizmetlerinin arttırılmasını önlem olarak ifade edenlerin oranı %27,78’dir. Sektörde çocuk sahibi olmayan kadınlar istihdam edildiği için böyle bir ihtiyaç pratikte görülmemektedir.

5.3. İşverenlerin Toplumsal Cinsiyet Algısı

Tablo 33. İşletmemde ana faaliyet için kadın çalıştırırım

(n=36) % Kesinlikle katılıyorum 9 25,00 Katılıyorum 21 58,33 Kararsızım 1 2,78 Katılmıyorum 5 13,89 Kesinlikle katılmıyorum 0 0,00


41

Tablo 34. İşyerimde asıl işin yapıldığı üretim faaliyetleri için özellikle erkek çalışan tercih ederim


Tablo 35. Kadın çalıştırmaktansa genç erkek işçi çalıştırmayı tercih ederim


İşletme sahipleri / yöneticilerinin %83’ü işletme ana faaliyetlerinde kadın çalıştırdıklarını, %81’i üretim faaliyetleri için özellikle erkek çalışan tercih etmediklerini ifade etmişlerdir. Tekstil ve hazır giyim sektöründe üretimdeki işlerin kadınlar tarafından daha iyi yapılacağı düşünülmekte, bu işler kadın işi olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle işletme sahipleri / yöneticilerinin %78’i kadın çalıştırmaktansa genç erkek işçi çalıştırmayı tercih etmediklerini ifade etmiştir. Bu durum sanayi sektöründe diğer üretim alanlarından farklıdır.

Tablo 36. Kadın çalıştırmaktansa Suriyeli erkek işçi çalıştırmayı tercih ederim


Diyarbakır ilinde farklı sektörlerde çalışan Suriyeli işçilerin sayısı düşüktür. Kent bir dönem Suriye’den yoğun göç almış, fakat sonrasında büyük çoğunluğu geri dönmüş veya kentten ayrılmışlardır. İstanbul, Gaziantep, Adana, Şanlıurfa gibi illerde olduğu gibi kentte yoğun bir Suriyeli işçi nüfusu bulunmamaktadır. Suriyeli işçi bulunan işletmeler de çalışma biçimleri ve kültürel farklılıklar nedeni ile yeterli verimi alamadıklarını ifade etmişlerdir. Ancak özellikle İstanbul’da tekstil ve hazır giyim sektöründe Suriyeli çalışanların yoğunlaştığı, bu durumun işgücü maliyetleri açısından firmalara avantaj sağladığı ifade edilmektedir.

Görüşülen işletmelerde de işletme sahipleri / yöneticilerinin tamamı Suriyeli işçi çalıştırmayı tercih etmediklerini ifade etmişlerdir.


42

Tablo 37. Kendi işyerimde hem erkek, hem de kadının yapabileceği işler için özellikle erkek işçi almayı tercih ederim

(n=37) % Kesinlikle katılıyorum 1 2,70 Katılıyorum 6 16,22 Kararsızım 1 2,70 Katılmıyorum 19 51,35 Kesinlikle katılmıyorum 10 27,03 İşletme sahipleri işyerinde eleman alırken cinsiyet temelli bir ayrımcılık yapmadıklarını ifade etmekte, ancak işyerindeki bazı işlerin kadınlar tarafından daha iyi yapıldığını, bazı işlerinde erkekler tarafından daha iyi yapıldığını ifade etmektedirler. Yani işyerinde yapılan işler açısından kadınlar ve erkekler arasında bir ayrışma olduğu görülmektedir.

Tablo 38. İstediğim halde, işletmemde çalıştıracak yeterince kadın işçi bulamıyorum


Görüşme yapılan işletme sahipleri / yöneticilerinin yarısı kadın işçi bulmakta zorlandıklarını ifade etmişlerdir. Bu durum işletme çalışma koşulları ve eleman alımında kullandıkları yöntemler ile de bağlantılıdır.

Tablo 39. İşyerimde büro ve sekreterlik işleri için özellikle kadın çalışan tercih ederim


İşletme sahipleri ve yöneticilerinin %77’si büro ve sekreterlik işlerinde, %92’si temizlik ve hizmet işlerinde kadın çalışan tercih ettiklerini ifade etmişlerdir. Bu durum temizlik, büro ve sekreterlik işlerinin kadın işi olarak görüldüğünü göstermektedir. İşletme sahipleri ve yöneticilerinin kadın işi konusunda bir algıya sahip oldukları, işletme içindeki işleri kadınların çalışabileceği, erkeklerin çalışabileceği işler şeklinde ayırdıkları ve bu ayrımın oldukça net olduğu görülmüştür.


43

Tablo 40. İşyerimde temizlik ve hizmet işleri için özellikle kadın çalışan tercih ederim


Tablo 41. Kendi işyerimde kadınları işe alırken bekar olanları tercih ederim


İşletme sahibi / yöneticilerinin %76’sı kadınları işe alırken bekar olanları tercih ettiklerini, %71’i kadınları işe alırken çocuksuz olmalarını tercih ettiklerini ifade etmiştir. İşletme sahipleri ve yöneticilerinin kadınların çocuk bakım hizmetleri gibi sorunlar ile karşılaşmak istemedikleri görülmüştür.

Tablo 42. Kendi işyerimde kadınları işe alırken çocuksuz olmalarını tercih ederim


Tablo 43. İşyerimde kadınları işe alırken eğitim düzeyi yüksek olanları tercih ederim



44

Tekstil ve hazır giyim sektöründe Türkiye genelinde çalışanların eğitim düzeyi düşüktür. Bu durum sektörün gelişimini ve daha inovatif, yenilikçi üretimlerin gelişimini de olumsuz etkilemektedir. Diyarbakır’da da sektörde istihdam edilenlerin eğitim düzeyinin düşük olduğu görülmektedir. İşletme sahipleri / yöneticileri işe alımlarda kadınların eğitim düzeyinin yüksek olmasının tercih edilmediğini, daha çok iş ortamına uyum sağlayarak verilecek kısa süreli eğitim ile işi yapabilmelerine bakıldığını ifade etmişlerdir.

Tablo 44. Kendi işyerimde kadınları işe alırken 30 yaş ve altı olanları tercih ederim


Görüşme yapılan işletme sahipleri / yöneticilerinin %80’i kadınları işe alırken 30 yaş ve altı yaşlarda kadınlara öncelik verdiklerini ifade etmişlerdir. Bunun nedeni genç yaştaki kadınlara işletme içinde farklı işlerin verilebileceği, işe daha iyi adapte olup öğrendikleri ve kadınların aileleri, evlilikleri ve çocuk bakımı gibi sorunları ile karşılaşmadıkları şeklinde ifade edilmiştir. Ayrıca genç kadınlara öncelik vererek iş yerinde işi öğrettikleri ve daha uzun süreler ile istihdam ettiklerini, bölgedeki evlilik yaşı da düşünüldüğünde daha ileri yaşlarda kadınların işgücüne daha kısa süreler ve geçici işler ile katıldıklarını ifade etmişlerdir.

Tablo 45. Kendi işyerimde kreş veya gündüz bakım evi açmayı düşünürüm


Genel olarak işletme sahibi ve yöneticilerinin işyerinde kreş açılmasını bir ihtiyaç olarak görmedikleri görülmüştür. Erkek çalışanlar için bunun bir ihtiyaç olmadığı, kadın çalışanlarda da çocuk sahibi kadın tercih etmedikleri ve bu nedenle kreşe ihtiyaç duymadıkları görülmüştür. Çocuk bakım hizmetleri ile ilgili sorunların kamu tarafından çözülmesi gerektiği ve çocuk sahibi kadıların işgücüne katılımında gerekli desteğin kamu tarafından sağlanması gerektiği düşünülmektedir. Ancak kreş ve gündüz bakım evi açılması fikrine katılanların oranı da %30 civarındadır. İşletme kapasitesinin artması, sektörde yatırımların gelişmesi ve daha fazla sayıda kadının istihdam edilmesi durumunda bu ihtiyacın oluşacağı ve kreş açılabileceği düşünülmektedir.

Mevcut durumda Diyarbakır ilinde Organize Sanayi Bölgesi’nde veya sanayi sektöründe işletmeler bünyesinde kreş bulunmamaktadır. Diyarbakır Organize Sanayi Bölgesi’nin kreş veya anaokulu açılması ile ilgili çalışması devam etmektedir. Ayrıca tekstil ihtisas organize


45

sanayi bölgesi planlama çalışmalarında OSB bünyesinde kadınlar için sosyal tesisler ve kreş açılması ile ilgili planlamalara yer verilmiştir.

Ancak kreş ve gündüz bakım evi sorunu, genel olarak kadınların sorunu olarak görülmekte, çocuk sahibi kadınların çalıştırılması durumunda kreş açılabileceği düşünülmektedir. Hali hazırda da bu ihtiyacın kamu veya ilgili kurumlar tarafından çözülmesi gerektiği ifade edilmektedir.

Tablo 46. İşyerimde kadınlar hamile kalınca, işten ayrılmalarını isterim


İşletme sahipleri / yöneticilerinin %74’ü hamile kadınların işten ayrılmalarını istemediklerini ifade etmişlerdir. Kadın çalışanların evlendikten sonra ve çocuk bakım sorunları ile karşı karşıya kaldıktan sonra çalışmayı tercih etmedikleri, bunun kadınların kendi tercihleri olduğu ifade edilmektedir.

Tablo 47. Kadınların doğum izinlerinin arttırılması, işverenlerin kadın işçi çalıştırmalarında caydırıcıdır


Kadınların doğum izin sürelerinin arttırılması ile ilgili işletme sahibi / yöneticilerinin %43,33 bu durumun caydırıcı olmayacağını, %54’ü caydırıcı olacağını ifade etmiştir. Bu soru daha çok kadınların çocukların bakımı için doğum izinlerinin arttırılması gerektiği ancak kendi işletmeleri için düşündüklerinde de doğum izin süresinin artmasının sorun olabileceği şeklinde ifade edilmektedir.

Tablo 48. Kadınları işe almadan önce eşlerinden veya babalarından izin almalarını şart koşarım



46

İşletme sahipleri / yöneticileri kadın işçi çalıştırırken aile ilişkileri ve toplumsal ilişkiler ile de karşı karşıya olduklarını ifade etmişlerdir. İşletme sahipleri / yöneticilerinin %71’i çalışma süresi içinde herhangi bir sorun ile karşılaşmamak için kadınların eşlerinden veya babalarından izin alarak işe başvurmaları gerektiğini ve bunu şart koştuklarını ifade etmişlerdir. Bu durum kadınların toplumsal hayata katılımındaki en önemli engel olan kültürel yaklaşımlar, inanç sistemi gibi ataerkil yapının korunduğu göstermektedir.

Tablo 49. Çalışma saatlerinin uzun olması kadınların çalışmasında caydırıcıdır


İşletme sahipleri / yöneticilerinin %68’i çalışma saatlerinin uzun olmasının kadınların çalışmasında caydırıcı olduğunu belirtmişlerdir. İşletmeler günlük 8 saat haftalık 45 saat süreler ile çalıştıklarını, iş yoğunluğuna göre ek mesailer yapabildiklerini ifade etmişlerdir.

5.4. Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe Kadınların Çalışma Koşulları

40 işletmede 136 kadın, 26 erkek çalışan ile görüşme yapılmıştır.

Tablo 50. Yaşınızı belirtiniz

(n=159) % 20 yaş altı 42 26,42 20-24 yaş arası 50 31,45 25-29 yaş arası 33 20,75 30-34 yaş arası 17 10,69 35-39 yaş arası 11 6,92 40-44 yaş arası 4 2,52 45-49 yaş arası 2 1,26 50-54 yaş arası 0 0,00

Görüşme yapılan çalışanların %26’sı 20 yaş altında, %62’si 20 – 34 yaş aralığındadır.

Tablo 51. Cinsiyetiniz

(n=162) % Erkek 26 16,05 Kadın 136 83,95 Toplam 162 100,00


47

İşletmelerde kadın çalışanların yanında, çalışma koşullarını değerlendirmek, sektörde kadın istihdamının mevcut durumunu karşılaştırmalı olarak analiz etmek için erkek çalışanlar ile de görüşülmüştür. 40 işletmede 136 kadın, 26 erkek çalışan ile görüşme yapılmıştır.

Tablo 52. Kadın çalışanların medeni hali

(n=136) % Evli 12 8,82 Bekar 124 91,18 Boşanmış 0 0,00 Eşi ölmüş 0 0,00

Görüşme yapılan kadın çalışanların %91,18’i bekârdır. İşletme sahipleri ile yapılan analizde de işe alımlarda özellikle bekâr kadınların tercih edildiği, evli olmaları durumunda da çocuk sahibi olmayan kadınların tercih edildiği ifade edilmiştir.

Tablo 53. Erkek çalışanların medeni hali

(n=26) % Evli 20 76,92 Bekar 6 23,08 Boşanmış 0 0,00 Eşi ölmüş 0 0,00

Görüşme yapılan erkek çalışanların %76,92’si evli olup, evin geçimini sağlayan kişi konumundadır.

Tablo 54. Kadın çalışanların eğitim durumu

(n=121) % Okuma yazma bilmeyen 4 3,31 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 5 4,13 İlkokul mezunu 24 19,83 İlköğretim / Ortaokul (8 yıl eğitim) 35 28,93 Düz lise 37 30,58 Meslek lisesi (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 2 1,65 Meslek lisesi (farklı bir bölümden) 2 1,65 Meslek Yüksekokulu (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 2 1,65 Meslek Yüksekokulu (farklı bir bölümden) 4 3,31 Üniversite mezunu (çalıştığı sektör ile ilgili bölümden) 3 2,48 Üniversite mezunu (farklı bölümden) 3 2,48

Görüşme yapılan kadınların %79’u ilkokul, ortaokul ve düz lise mezunudur. İşletme sahipleri / yöneticileri ile yapılan görüşmelerde de işe alımlarda eğitim seviyesinin yüksek olmasının tercih edilmediği, genç olması, bekar olması, çalışma deneyimi ve deneme süresi içindeki performansı gibi farklı kriterlerin işe alımlarda etkili olduğu ifade edilmiştir.


48

Tablo 55. Erkek çalışanların eğitim durumu

(n=26) % Okuma yazma bilmeyen 0 0,00

Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 1 3,85 İlkokul mezunu 7 26,92 İlköğretim / Ortaokul (8 yıl eğitim) 6 23,08 Düz lise 7 26,92

Meslek lisesi (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 0 0,00 Meslek lisesi (farklı bir bölümden) 1 3,85 Meslek Yüksekokulu (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 2 7,69

Meslek Yüksekokulu (farklı bir bölümden) 2 7,69 Üniversite mezunu (çalıştığı sektör ile ilgili bölümden) 0 0,00 Üniversite mezunu (farklı bölümden) 0 0,00

Kadınlarda olduğu gibi erkek çalışanların %76’sı ilkokul, ortaokul ve düz lise mezunudur.

Tablo 56. Kadın çalışanların işletmedeki pozisyonları

(n=129) % Ön büro - sekreter - ofis memuru 3 2,33 Muhasebeci - ön muhasebeci 4 3,10 Pazarlama - halkla ilişkiler - insan kaynakları görevlisi 6 4,65 Satış sorumlusu - reyon görevlisi - plasiyer 0 0,00 Müşteri hizmetleri görevlisi 0 0,00 Şoför - güvenlik görevlisi 0 0,00 Mühendis 0 0,00 Diğer nitelikli uzman 7 5,43 Terzi - dokumacı - makineci (dikiş) 84 65,12 Diğer usta / nitelikli meslek erbabı 2 1,55 Dış ticaret meslek elemanı 0 0,00 Bilgi işlem destek elemanı - bilgisayar bakım onarım 0 0,00 Diğer nitelikli eleman 11 8,53 Diğer nitelik gerektirmeyen meslek elemanı 12 9,30

Görüşme yapılan kadınların %65,12’si terzi-dokumacı- makineci pozisyonunda çalışmaktadır. Sektörde üretimde dikiş bölümünde makineci olarak genelde kadınlar tercih edilmektedir.


49

Tablo 57. Kadın çalışanların işe başlama yaşı

(n=132) % 16 yaş ve altı 56 42,42 17 - 20 yaş arası 50 37,88 21 - 24 yaş arası 16 12,12 25-29 yaş arası 8 6,06 30-35 yaş arası 0 0,00 36 -40 yaş arası 2 1,52

Görüşme yapılan kadınların %42,42’si 16 yaş ve altında çalışmaya başladıklarını, %37,88’i 17-20 yaş arası çalışmaya başladıklarını belirtmişlerdir. Kadınların %92’si 24 yaş altında işe başlamışlardır. 16 yaş ve altında işe başlayanların oranı yüksek olup, sektörde küçük yaşlarda ortacı olarak işe başlandığı daha sonra işin öğrenildiği ve makineci olunduğu ifade edilmiştir. Özellikle kırsal bölgelerden kent merkezine veya ilçe merkezlerine yerleşen ve tarımsal üretimden kopan ailelerde ailenin geçimini sağlamak için genç kadınların da çalışmaya başladıkları görülmektedir.

Aynı durum erkek çalışanlar için de geçerli olup, sektörde çalışan ve görüşme yapılan erkeklerin %72’si 16 yaş ve altında çalışmaya başladıklarını ifade etmişlerdir.

Tablo 58. Erkek çalışanların işe başlama yaşı

(n=25) % 16 yaş ve altı 18 72,00 17 - 20 yaş arası 6 24,00 21 - 24 yaş arası 1 4,00

Tablo 59. Kadın çalışanların toplam çalışma süresi

(n=130) % 1-5 yıl 83 63,85 6-10 yıl 22 16,92 11-20 yıl 23 17,69 21 yıl ve üstü 2 1,54

Görüşme yapılan kadınların %63,85’i toplam çalışma süresinin 1-5 yıl olduğunu ifade etmişlerdir. Erkek çalışanların %61’i 11 yıl ve üzerinde çalışma süresine sahiptir. Sektörde kadınların erkek çalışanlara göre daha düşük yaşlarda oldukları ve işe alımlarda da genç kadınların tercih edildiği ifade edilmiştir.


50

Tablo 60. Erkek çalışanların toplam çalışma süresi

(n=26) % 1-5 yıl 5 19,23 6-10 yıl 5 19,23 11-20 yıl 11 42,31 21 yıl ve üstü 5 19,23

Tablo 61. Kadın çalışanların tekstil ve hazır giyim sektöründe deneyimlerinin varlığı

(n=134) % Evet 66 49,25 Hayır 68 50,75

Kadın çalışanların yarısı daha önce farklı bir işletmede tekstil ve hazır giyim sektöründe çalışma deneyimine sahiptir. Özellikle İstanbul’da tekstil sektöründe çalışan ve daha sona Diyarbakır’a yerleşerek sektörde çalışamaya devam eden çalışanların olduğu görülmüştür.

Tablo 62. Kadın çalışanların şu an kaçıncı işyerinde çalıştıkları

(n=129) % 1. işyeri 51 39,53 2. işyeri 34 26,36 3. işyeri 22 17,05 4. işyeri 9 6,98 5. işyeri 9 6,98 6. işyeri 1 0,78 7. işyeri 0 0,00 8. işyeri 3 2,33

Kadınların %39,53 çalıştıkları iş yerinin ilk iş yerleri olduğunu, %26,36’sı ikinci iş yerleri olduğunu ifade etmişlerdir. İşleme sahipleri kadınların işlerine sadık olduklarını, verilen işi daha çok önemsediklerini ifade etmişlerdir. Sektörde kadın çalışanlardaki sirkülasyon farklı işletmeler arasındaki geçişler nedeni ile değil, daha çok ailenin izin vermesi, evlilik, çocuk bakımı gibi nedenlerle yaşanmaktadır.

Tablo 63. Kadın çalışanların nasıl iş buldukları

(n=132) % İşkur 10 7,58 İlan 6 4,55 Akraba / tanıdık aracılığıyla 89 67,42 Özel istihdam büroları 2 1,52 İnternet 0 0,00 Kişisel başvurular 19 14,39 Diğer (GÜNTİAD ve projelerden) 11 8,33


51

Kadın çalışanların %67,42’si çalıştıkları işi akraba / tanıdık aracılığıyla bulduklarını ifade etmişlerdir. Bu oranın erkeklere göre kadınlarda daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Kadınların aileleri tarafından bilinen, güvenilir bir iş yerinde çalışabilecekleri düşünülmektedir.

Tablo 64. Kadın çalışanların hanedeki çalışma durumu

(n=132) % Benden başka çalışan var 113 85,61 Sadece ben çalışıyorum 19 14,39

Kadın çalışanlarını %85,61’i ailelerinde kendisi dışında başka çalışan olduğunu ifade etmiştir. Yapılan birebir görüşmelerde ailede baba, abi, eş vb. çalıştığı, kadınların da ekonomik sebepler başta olmak üzere farklı nedenler ile çalışmaya başladıkları ifade edilmiştir.

Erkek çalışanların %76,92’sinde ise hanede çalışan kişinin sadece kendisi olduğunu ifade etmiştir. Bu durum kadınların ailenin geçimine destek olduğu veya kendi ihtiyaçlarını karşılamak için çalıştığını, erkek çalışanların da ailenin geçimini sağlamak için çalıştığını göstermektedir. Çalışan erkeklerin büyük çoğunluğunun evli olduğu düşünüldüğünde eşlerinin işgücüne katılmadığı veya iş bulmadığı ve yalnızca erkeklerin çalışarak ailenin geçimini sağladığı görülmektedir.

Tablo 65. Erkek çalışanların hanedeki çalışma durumu

(n=26) % Benden başka çalışan var 6 23,08 Sadece ben çalışıyorum 20 76,92

Tablo 66. Kadın çalışanların tekstil sektörü ile ilgili kursa katılımı

(n=133) % Evet 26 19,55 Hayır 107 80,45

Görüşülen kadın çalışanların %80,45’i tekstil sektörü ile ilgili bir kursa gitmediklerini, işi işletme içinde öğrendiklerini ifade etmişlerdir. İşletme sahipleri / yöneticileri kadın istihdamını geliştirmek için mesleki eğitim kurslarının geliştirilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Ancak personel alırken daha çok yakın çevrenin ve çalışanların önerileri ile eleman almaya yöneldiklerini belirtmişlerdir. İşletme sahipleri / yöneticileri çalışanların işletme içinde eğitildiği, işe alınırken o iş için gerekli niteliklere sahip olmadıklarını ifade ederek, istihdam edilecek kişilere mesleki eğitim için destek sunulmasının istihdamı kolaylaştıracağını ifade etmişlerdir. Ancak işletme içinde çalışanlar ile yapılan görüşmelerde çalışanların ağırlıklı olarak işletme içinde eğitim aldıkları, işi öğrendikleri görülmektedir. Bu durum sektörde istihdamın geliştirilmesi için geliştirilecek mesleki eğitim çalışmalarının niteliğinin ve özel sektörün talep ettiği nitelikler ile uyumunun da önemli olduğunu göstermektedir.


52

Tablo 67. Kadın çalışanların şu an eğitime devam etme durumu

(n=130) % Evet 17 13,08 Hayır 113 86,92

Çalışan kadınların %86,92’sinin şu an eğitime devam etmediği görülmüştür.

Tablo 68. Kadınların aynı maaş şartlarında tekstil dışında başka bir alanda çalışmayı tercih etme durumu

(n=130) % Hayır 80 61,54 Evet 50 38,46

Görüşme yapılan kadınların %38,46’sı aynı maaş şartlarında tekstil dışında başka bir alanda çalışmayı tercih edeceklerini ifade etmiştir. Kadınların işletmelerde sabit, tekrar eden işler yaptıkları, şu an yaptıkları iş ve elde ettikleri geliri diğer sektörlerdeki ücret ve çalışma koşulları hakkında sahip oldukları bilgiye göre değerlendirdikleri görülmüştür. Kadınların %61,54’ü ise bildikleri işi yapmanın daha doğru olduğunu düşündüklerini ifade etmişlerdir.

Tablo 69. Erkeklerin aynı maaş şartlarında tekstil dışında başka bir alanda çalışmayı tercih etme durumu

(n=25) % Hayır 22 88,00 Evet 3 12,00

Tekstil sektörü dışında farklı bir iş alanında çalışmayı erkeklerin %88,00’i tercih etmeyeceğini belirtmiştir. Erkekler işletmeler bünyesinde farklı işler yapmaktadır. Görüşme yapılan erkeklerin işletme içinde daha nitelikli işlerde çalışıyor olmasının bu tercihi etkilediği tahmin edilmektedir.

Tablo 70. Kadınların evlendikten sonra bu işte çalışmaya devam etme durumu

(n=122) % Evet 60 49,18 Hayır 62 50,82

Görüşme yapılan kadınların %49,8’i evlendikten sonra çalışmaya devam edeceklerini belirtmişlerdir. İlde geçmiş yıllara göre evlendikten sonra çalışmayı tercih eden kadınların sayısının arttığı, evlilik sonrasında kadınların çalışması ile ilgili geleneksel yaklaşımların önceki yıllara göre azaldığı görülmektedir.


53

Tablo 71. Kadınların ücretli çalışmaya başlama nedeni

(n=132) % Ekonomik sebepler 106 80,30 Eğitimin boşa gitmemesi 11 8,33 Evde durmaktan sıkıldım 17 12,88 Ekonomik özgürlüğü kazanmak 10 7,58

Gelecekte daha iyi bir yaşantı sağlamak 34 25,76 Mesleğimi sevmem 46 34,85 Ailemin isteği 15 11,36 Sosyal ilişkilerimi geliştirmek 19 14,39 Diğer 33 25,00

Görüşme yapılan kadınların %80,30’u ekonomik sebepler nedeni ile işgücüne katıldıklarını ifade etmişlerdir. Kadınların kırsaldan kente göç ettikten sonra ailelerin karşı karşıya kaldığı ekonomik sorunlar nedeni ile çalışmaya başladıkları ve ailelerine ekonomik açıdan destek sundukları birebir görüşmelerde ağırlıklı olarak ifade edilmiştir. Geleneksel yaklaşım kadınların ekonomik sebepler nedeni ile ailelerine veya eşlerine yardımcı olmak, ailelerinin geçimine katkı sunmak için geçici olarak işgücüne katılabilecekleri şeklindedir. Bu geleneksel yaklaşımın kadınların işgücüne katılımında etkili olduğu görülmektedir. Nitekim görüşme yapılan kadınların %77,94’ü çalışmaya başlamadan önce baba ya da eşlerinden izin aldıklarını ifade etmişlerdir.

Tablo 72. Çalışmaya başlamadan önce babanızdan ya da eşinizden izin, onay aldınız mı?

(n=136) % Evet 106 77,94 Hayır 30 22,06

Tablo 73. İşinizden elde ettiğiniz gelirin kontrolü kimdedir?

(n=134) % Kendimde 50 37,31 Babamda / abimde 32 23,88 Ortak karar alınıyor 8 5,97 Eşimde 4 2,99 Aile büyüklerinde 39 29,10 Diğer (Annede) 15 11,19

Görüşme yapılan kadınların %37,31’i elde ettikleri gelirin kontrolünün kendilerinde olduğunu, %29,10’u aile büyüklerinde olduğunu, %23,88’i baba veya abilerinde olduğunu ifade etmişlerdir. Gelirin kendilerinde olduğunu ifade eden kadınlar da ailelerinin belirli giderlerini karşıladıklarını, kendi giderleri için de bir bütçe ayırdıklarını ifade etmişlerdir.


54

Tablo 74.İşyerinizde kadın çalışanlar için giyinme odaları var mıdır?

(n=134) % Evet 93 69,40 Hayır 41 30,60

Görüşülen kadın çalışanların %69,40’ı çalıştıkları işyerlerinde kadın çalışanlar için giyinme odalarının bulunduğunu ifade etmişlerdir.

Tablo 75. Size göre işyerinizde kadına yönelik ayrımcılık var mıdır?

(n=132) % Evet 16 12,12 Hayır 116 87,88

Görüşme yapılan kadınların %87,88’i çalıştıkları işyerinde kadına yönelik ayrımcılık yapılmadığını ifade etmişlerdir.

Tablo 76. İşçi alımlarında kadınlar yerine erkek çalışanları tercih ediyorlar


Görüşme yapılan kadınların % 86’sı işçi alımlarında kadınlar yerine erkek çalışanların tercih edilmediğini ifade etmişlerdir. İşletme sahipleri ile yapılan görüşmelerde de özellikle üretim alanında ve kadınların geleneksel rollerinin devamı niteliğindeki iş alanlarında kadın işçi almayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir.

Tablo 77. Kadınlar erkeklere göre daha uzun saatler çalışıyor


Görüşme yapılan kadınların %89’u kadınların erkeklerden daha uzun saatler ile çalıştırılmadıklarını, çalışma saatlerinin aynı olduğunu ifade etmişlerdir.

Tablo 78. Erkeklerle aynı işi yapsalar da kadın işçilere daha az ücret ödeniyor

(n=133) % Kesinlikle katılıyorum 13 9,77


55

Tablo 78. Erkeklerle aynı işi yapsalar da kadın işçilere daha az ücret ödeniyor


Görüşme yapılan kadınların %75’i kadınlara daha az ücret ödenmediğini ifade etmişlerdir. Yapılan birebir görüşmelerde ödenen ücretler ile ilgili bilgi sahibi olmadıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca işletme içinde kadınların ve erkeklerin çalıştıkları iş alanlarının farklılaştığı ve bu nedenle ücretler açısından kıyaslama yapılabilecek bir durumun olmadığı görülmüştür. (Kadınlar daha çok temizlik, sekreterlik, makineci, ortacı, iplik temizleme gibi işlerde, erkekler ütü, usta, kesim, planlama, paketleme, şoför vb. iş alanlarında çalışmaktadır)

Tablo 79. Terfilerde erkek çalışanlara kadınlara göre öncelikli davranılıyor


Görüşme yapılan kadınların %82’si terfilerde erkek çalışanlara kadınlara göre öncelikli davranıldığını düşünmediklerini ifade etmişlerdir. Yapılan birebir görüşmelerde kadınların işletme içinde terfi edebileceklerini düşünmedikleri, usta, ustabaşı olarak çalışanların yaptıkları işleri yapamayacaklarını ifade etmişlerdir. Aynı şekilde kadınların yönetici kademelerine getirilmediğine katılmadıklarını belirtmişlerdir.

İşletme sahipleri ve çalışanlar ile yapılan görüşmelerde kadınların üretim alanında iyi oldukları, erkeklere göre daha iyi çalıştıkları ancak usta, ustabaşı gibi pozisyonlarda çalışamadıkları, çalışmak istemedikleri ifade edilen yaklaşımlardır.

Tablo 80. Kadın çalışanlar yönetici kademesine getirilmiyor



56

Tablo 81. İşten çıkarmalarda öncelikle kadın çalışanlar tercih ediliyor


Görüşülen kadınların %88’i işten çıkarmalarda kadın çalışanların tercih edilmediğini ifade etmişlerdir.

Tablo 82. İşyerinizde kadın olarak en çok hangi çalışma koşullarından şikayetçisiniz?

(n=98) % Ücretlerin düşüklüğü 64 65,31 İş saatlerinin uzun oluşu 51 52,04 İşin ağır / zor oluşu 15 15,31 Terfi etme 11 11,22 Vardiya sistemi 7 7,14 Cinsel taciz 4 4,08 Servis ve taşıma problemleri 6 6,12 Çocuk bakım sorunu 3 3,06 Sözel ve psikolojik şiddet 7 7,14 Diğer 6 6,12

Görüşülen kadın çalışanların %65,31’i ücretlerin düşüklüğünden, %52,04’ü iş saatlerinin uzun oluşundan şikayet etmişlerdir. Ücretlerin düşüklüğü görüşmelerde kadın ve erkek çalışanlar tarafından genel olarak ifade edilen bir durumdur.

Tablo 83. Çalışma bakanı olsanız çalışanları korumak için öncelikli olarak ne yapardınız?

(n=128) % Çalışma saatlerini azaltırdım 84 65,63 Hafta tatilini iki gün yapardım 71 55,47 İşyerlerine kreş açardım 49 38,28 Emeklilik yaşını düşürürdüm 78 60,94 İş güvenliğini sağlardım 71 55,47 Diğer 3 2,34

Görüşme yapılan kadınlar çalışma saatlerinin azaltılması, hafta tatilinin iki gün yapılması, işyerlerine kreş açılması ve emeklilik yaşının düşürülmesi ile ilgili çalışma yapılmasının daha önemli olduğunu vurgulamışlardır.


57

5.5. Tekstil ve Hazır Giyim Sektöründe İstihdam Edilen Kadınların Toplumsal Cinsiyet Algısı

Tablo 84. Kadınların toplumdaki en önemli görevi ailesi ve çocuklarıdır

(n=134) % Kesinlikle Katılıyorum 111 82,84 Kısmen Katılıyorum 14 10,45 Kararsızım 1 0,75 Kısmen Katılmıyorum 3 2,24 Kesinlikle Katılmıyorum 5 3,73

Görüşme yapılan kadınların %93’ü kadınların toplumdaki en önemli görevlerinin ailesi ve çocukları olduğunu ifade etmişlerdir.

Kadınlar geleneksel rollerini sürdürerek çalışma hayatına katılım sağlamakta ve aile içindeki mevcut rollerinin, aile ve çocuk bakım hizmetleri, ev işleri vb. rollerin daha öncelikli olduğunu düşünmektedirler. Bu durum kadınların geçici olarak iş hayatına katılım sağladıklarını aile ve çocuk yükümlülüklerinin oluşması ve artması durumunda çalışma hayatından çıkabileceklerini göstermektedir. Bu yaklaşım oldukça güçlü bir geleneksel yaklaşım olup kadınlar tarafından da yeniden üretilerek sürdürülmektedir.

Tablo 85. Günümüz ekonomik koşullarında artık kadınlar da çalışmalıdır


Tablo 86. Kadın, sadece ailesinin ekonomik sıkıntısı varsa çalışmalıdır


Görüşme yapılan kadınların %92’si günümüz ekonomik koşullarında artık kadınlarında çalışması gerektiğini ifade etmişlerdir. Kadınlar çalışma hayatına günümüz koşullarında eşlerine babalarına yardımcı olmak, destek sunmak için katılım sağlamaktadırlar. Tekstil ve hazır giyim sektöründe çalışan kadınların çalışma hayatına katılımındaki en önemli neden ekonomik sebeplerdir. Ancak görüşme yapılan kadınların %55’i kadınların sadece ailelerinin ekonomik sıkıntısı olduğunda çalışmaları gerektiğine katılmadıklarını, %41’i katıldıklarını ifade etmişlerdir. Burada ekonomik sebeplerin sadece ailenin ekonomik sıkıntısı değil, ailenin


58

ekonomik sıkıntısı nedeni ile kadının ihtiyaçlarını karşılamada yaşadığı sorunları da kapsadığı görülmektedir. Ayrıca, birebir yapılan görüşmelerde kadınlar çalışmaya başladıktan sonra aile içinde güçlendikleri, sosyal çevrelerinin geliştiğini ve kendilerini geliştirebildiklerini ifade etmişlerdir. Çalışmaya başlama nedenleri ekonomik nedenler olmakla beraber çalışma hayatında kalmak istemelerinde salt ekonomik sebepler etkili değildir.

Tablo 87. Çalışan bir kadın, hayattan daha çok zevk alır


Görüşme yapılan kadınların %85’i çalışan kadınların hayattan zevk aldıklarını ifade etmektedir. Birebir görüşmelerde hayattan zevk almayı kendi giderlerini elde ettiği gelir ile karşılama, sosyal ortam oluşturma gibi çalışma hayatının getirdiği değişimler ile açıklamaktadırlar.

Tablo 88. Kadınlar çalışmak için baba veya kocalarından izin almalıdır


Görüşme yapılan kadınların %63’ü kadınların çalışmak için baba veya kocalarından izin almaları gerektiğini ifade etmişlerdir. İşletme sahipleri ile yapılan görüşmelerde de ailelerden izin almayı şart koştukları belirtilmiştir. Kadınların ailelerinin tanıdıkları yoluyla ve onaylarını alarak çalışma hayatına katılım sağladıklarını ifade etmek mümkündür. Daha uzun sürelerde çalışan ve farklı işletmelerde iş deneyimine sahip kadınlarda baba veya eşlerden izin alma konusuna yaklaşımın değiştiği, izin alınması görüşüne katılmadıkları görülmektedir.

Tablo 89. Kadınlar fiziki güç gerektiren işlerde çalışmamalıdır



59

Görüşme yapılan kadınların %83’ü kadınların fiziki güç gerektiren işlerde çalışmaması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu durumu işyerinde özellikle ağır yük kaldırma durumu ile açıkladıkları görülmüştür.

Kadınların erkeklerin yapabileceği her işi yapabileceğine %50 oranında katılım sağladıkları görülmüştür.

Erkeklerin yapabileceği her işi yapabileceklerini ifade eden kadınların oranı %50 olmasına rağmen, fiziki güç gerektiren iş tanımı yapıldığında bu oranın düştüğü görülmüştür.

Tablo 90. Kadınlar erkeklerin yapabileceği her işi yapabilir


Tablo 91. Kadınlar erkeklerin yoğun olarak çalıştığı işyerlerinde çalışmamalıdır


Görüşme yapılan kadınların %58’i kadınların erkeklerin yoğun olarak çalıştığı işyerlerinde çalışmamaları gerektiğini ifade etmiştir.

Tablo 92. Kadınlar gece vardiyasında çalışmamalıdır


Görüşme yapılan kadınların %65’i kadınların gece vardiyasında çalışmaması gerektiğini ifade etmişlerdir. Hazır giyim sektöründe ağırlıklı olarak tek vardiya çalışılmakta, gece vardiyası bulunmamakta, ancak iplik tesislerinde 3 vardiyada kadınlar gece vardiyalarında da çalışmaktadırlar. Görüşme yapılan kadınların bir kısmı gece vardiyasında çalışan kadınlardan oluşmaktadır.


60

Tablo 93. Organize sanayi bölgelerinde kreş olması, çalışan kadın sayısını arttıracaktır


Görüşme yapılan kadınların %87’si organize sanayi bölgelerinde kreş açılmasının çalışan kadın sayısını arttıracağını ifade etmişlerdir. Bunu kadın istihdamını geliştirmek ve kadınların çalışmaya devam etmeleri için bir önlem olarak değerlendirmişlerdir.

Tablo 94. Her kadın çocuğunu kendi büyütmelidir, çocuklar kreşlerde büyümemelidir

(n=123) %

Kesinlikle Katılıyorum 51 41,46 Kısmen Katılıyorum 16 13,01 Kararsızım 17 13,82 Kısmen Katılmıyorum 8 6,5 Kesinlikle Katılmıyorum 31 25,2

Kadınların %54’ü kadınların kendi çocuklarını büyütmeleri gerektiğini, çocukların kreşlerde büyümemesi gerektiğini ifade etmişlerdir.

Genel olarak yapılan görüşmelerde kadınların çalışma hayatına katılmak istedikleri, bunun için ailelerinin onayının alınması gerektiğini düşündükleri, ancak aile, çocuk bakım gibi toplumsal rollerini sürdürdükleri, çalışma hayatına bu rollerini sürdürerek katılım sağladıkları ve kadının aile içindeki rollerinin çalışma hayatının çok daha önünde olduğu görülmektedir. Özellikle çocuk bakımı ve ev içindeki rollerin kadınlar tarafından da korunduğu ve sürdürüldüğü görülmektedir.

Tablo 95.Anayasa’da geçen “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.” İfadesini daha önce duymuş muydunuz?

(n=134) % Daha önce duymamıştım 67 50,00 Daha önce biliyordum 67 50,00


61

Tablo 96.Anayasa’da geçen “Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır” İfadesini daha önce duymuş muydunuz?


Tablo 97. Yeni Türk Medeni Kanunu’nda “Aile reisi kocadır” hükmünün kaldırılıp yerine “Evlilik birliğini eşler beraber yönetirler” hükmünün getirildiğini biliyor musunuz?


Tablo 98. Yeni Türk Medeni Kanunu’na göre kadınların çalışmak için kocalarından izin almalarının zorunlu olmadığını biliyor musunuz?


Tablo 99. Yeni İş Kanunu’na göre cinsiyet nedeniyle eşit değerde iş için daha düşük ücret verilmeyeceğini biliyor musunuz?


Anayasa, Yeni Türk Medeni Kanunu ve Yeni İş Kanunu’nda yer alan kadınlar ile ilgili hükümler ile ilgili kadınların %50’si yasal düzenlemelerden haberdar olduklarını, %50’si haberdar olmadıklarını ifade etmişlerdir.

5. 6. Analiz Çalışması Sonuçları

Tekstil ve hazır giyim sektörü Diyarbakır ilinde sanayi üretiminde önemli sektörlerden biridir. İlde pamuk üretiminin yapılması ve işgücü maliyetlerinin Türkiye’nin batı bölgelerine göre daha düşük olması, kamunun sunduğu destekler ile yatırımların özendirilmesi sektördeki yatırımlar için avantajlar sunmaktadır.

İldeki 0-24 yaş arası nüfus toplam nüfusun %56’sını oluşturmaktadır. Yüksek işsizlik oranları ve kadınların işgücüne katılım oranlarının düşük olması, daha düşük maliyetlerde işgücüne erişimi sağlayabilmektedir. İlde işsizlik sorunun çözülmesi ve mevcut hammaddeye dayalı üretimin geliştirilmesi için de tekstil ve hazır giyim yatırımları öncelikli yatırım alanları olarak değerlendirilmektedir.


62

Diyarbakır ilinde sektörde DTSO’ya kayıtlı 44 işletme bulunmaktadır. (DTSO Sanayi Araştırması 2017). Ancak üretim yapan küçük atölyeler ve kayıt dışı iş yerleri de bulunmaktadır. İplik üretiminde 3 işletme bulunmakta, iplikten sonra örme ve dokuma ile ilgili işletme yatırımları devam etmektedir. Hazır giyim üretiminde özellikle daha büyük işletmelere fason üretim veya kendi markası ile pazara üretim yapan iç giyim, iş elbiseleri, kadın ve erkek dış giyim ürünleri üretimi yapan işletmeler bulunmaktadır.

İlde tekstil ve hazır giyim sektöründe yatırım ortamını geliştirmek için 2017 yılında Tekstil İhtisas Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur. Organize sanayi bölgesinde 2018 yılında tahsislerin başlatılması ve 1290 dönüm ve 123 parselden oluşan alanda yeni yatırımlar ile 7.500 kişinin istihdam edilmesi öngörülmektedir. Organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğinde Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası, Diyarbakır Ticaret Borsası ve GÜNTİAD bulunmaktadır.

Yatırımlar için diğer bir önemli avantaj Yatırım teşvikleridir. 2012 yılında yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi ile bölgedeki tekstil ve hazır giyim yatırımlarına işgücü maliyetleri açısından önemli avantajlar sunulmaktadır. Bu avantajların sektördeki kayıt dışı istihdamın azaltılmasında da katkısının olacağı düşünülmektedir.

Sektördeki mevcut yatırımlar ve yeni gelişecek yatırımlar için kadın işgücü önemli potansiyel görülmektedir. Tekstil ve hazır giyim sektöründe üretim bölümündeki işlerin özellikle dikiş, iplik üretimi gibi belirli iş alanlarının kadınlar tarafından daha iyi yapıldığı düşünülmektedir. Hali hazırda ilde Türkiye genelinde olduğu gibi sanayi alanında kadınlar en çok tekstil ve hazır giyim sektöründe istihdam edilmektedir.

Saha çalışması kapsamında sektörün mevcut durumu ve gelecek yatırım planlamaları dikkate alınarak, kadınların istihdam koşulları ve istihdamda toplumsal cinsiyet algısı ile ilgili bilgi formları kullanılarak görüşmeler yapılmış ve Türkiye’de, bölgede sektör ve kadın istihdamının durumu da araştırılarak karşılaştırılması sağlanmıştır. Saha çalışmasından elde edilen sonuçlar;

· Tekstil ve hazır giyim sektörü sağladığı istihdam ile ildeki öncelikli sektörlerden biridir. · Sektörde üretim bölümünde kadınlar tercih edilmekte, kadınların daha sabırlı, güvenilir,

fedakâr vb. oldukları, işlerine daha çok sahip çıktıları düşünülmektedir. · İşyerlerinde kadınlar ve erkeklerin yaptıkları işler ile ilgili bir ayrışmanın olduğu

görülmektedir. · Üretim bölümünün dışında sekreterlik, temizlik, aşçı gibi işlerin tamamen kadın işi

olarak değerlendirildiği ve kadınların çalıştığı görülmektedir. · Çalışan kadınların genç ve bekâr kadınlar olduğu, işletmelerin kadınların çocuk bakımı

ve aile sorumlulukları ile karşı karşıya kalmak istemedikleri görülmektedir. · Evli ve çocuk sahibi kadınların işgücüne katılımında ihtiyaç duydukları bakım

hizmetleri ile ilgili desteğin kamu tarafından karşılanması gerektiği ifade edilmektedir. · Çalışan kadınların da evlilik sonrası çalışmaya devam etmek istedikleri ancak aile ve

çocuk bakımı gibi toplumsal rollerinin çalışma hayatının önünde olduğu ifade edilmektedir. Toplumsal yaklaşımların sürdürülmesi, toplumsal rollerin yeniden üretilerek devam etmesi ve kadınların çalışma hayatındaki en temel sorunların başında gelen çocuk bakım hizmetleri ile ilgili kamusal alanda çözümlerin üretilememesi, kadınların geçici olarak çalışma hayatına katılımına neden olmaktadır.


63

Tekstil ve hazır giyim sektörünün ilde gelişmesi, daha katma değerli üretim yapan yatırımların gelişmesine ve sürdürülmesine bağlıdır. Bu da sektörde daha nitelikli istihdamın sağlanmasını gerektirmektedir. Bunun için geçici istihdam yerine istihdamda sürekliliğin sağlanması, gerek kamusal alanda ve gerekse işletmeler bünyesinde sağlanacak eğitimler ve destekler ile işgücünün niteliğinin geliştirilmesi gerekmektedir. Kadınların istihdamda sürekliliklerinin sağlanması da mevcut toplumsal yaklaşımların aşılması ve kadınların üzerindeki toplumsal cinsiyetçi roller için kamusal alanda yeni çözümler üretilmesi ile sağlanabilecektir. Bu da sektör ile ilgili daha bütünlüklü politikaların ve planlamaların yapılması ile mümkün olabilecektir.

İlde kadın istihdamı ile ilgili kadınların farklı alanlarda güçlenmesi, toplumsal cinsiyet algısının kırılması ve kadınların mevcut toplumsal rolleri ile ilgili yükümlülüklerinin azaltılması için çeşitli mekanizmalın geliştirilmesi gerekmektedir. Bu da kamu ve özel sektörün işbirliği ile sağlanabilecektir. Ancak özellikle çocuk bakım hizmetlerinin toplumsal alanda çözülmesi özellikle kamunun yatırımları ile sağlanabilecektir. Burada ilgili kamu kurumları ve belediyelere önemli roller düşmektedir.

İşletmelerin kadın istihdam etmeleri ayrımcı yaklaşımların olmadığını göstermemektedir. İşletme içindeki işlerin kadınlar ve erkeklere göre ayrışması, belirli iş alanlarında özellikle kadınların tercih edilmesi ile ilgili toplumsal cinsiyetçi yaklaşımın varlığı ve genç ve bekâr kadınların tercih edilmesi de mevcut durumda ayrımcılığın varlığını göstermektedir.

Genel olarak toplumun genelindeki toplumsal cinsiyet algısı kadınların ekonomik alana katılımını ve hangi alanlarda katılım sağlayacağını belirlemekte ve bu toplumsal yaklaşımlar yeniden üretilerek sürdürülmektedir. Dolayısıyla kamusal alanda ve özel sektörde geliştirilecek politikaların toplumsal cinsiyet algısını da sorgulaması gerekmektedir.


64

DEZAVANTAJLI KİŞİLERİN TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE İSTİHDAMI PROJESİ

DİYARBAKIR TEKSTİL SEKTÖRÜ ÇALIŞMA KOŞULLARI ANALİZİ

İŞLETME BİLGİ FORMU




DİYARBAKIR TEKSTİL SEKTÖRÜ ÇALIŞMA KOŞULLARI ANALİZİ İŞLETME BİLGİ FORMU

Bilgi formunda alınan bilgiler analiz çalışmasında kullanılacak, kişi ve işletme bilgileri

kesinlikle üçüncü kişiler veya kurumlar ile paylaşılmayacaktır. Görüşme tarihini yıl / ay / gün olarak not ediniz.

YIL AY GÜN 2 0 1

ANKET NO: C

BÖLÜM A İŞLETMEYE İLİŞKİN BİLGİLER

A1. İşletmenin Adı:

A2. İşletmenin kuruluş yılı:

A3. İşletmenin üretim konusu:

A4. Şirket Tipi:

( ) Şahıs ( ) Limited ( ) Anonim ( ) Diğer

A5. İşletmenizin son 1 yıldaki cirosunu belirtiniz.

A5. İşletme Cirosu 1 – 50.000,00 TL 1 50.001,00 – 500.000,00 TL 2 500.001,00 – 1.000.000,00 TL 3 1.000.001,00 – 5.000.000,00 TL 4 5.000.001,00 – 10.000.000,00 TL 5 10.000.001,00 – 15.000.000,00 TL 6 15.000.001,00 TL üzeri 7

A6. İhracat yapıyor musunuz? ( ) Evet, doğrudan yapıyorum ( ) Evet, dolaylı yapıyorum ( ) Hayır yapmıyorum

BÖLÜM B İŞLETME SAHİBİ / YÖNETCİSİNE İLİŞKİN BİLGİLER B1. İşletme Sahibi / Yöneticisi Adı Soyadı: B2. Cinsiyeti




65


66


67


68


69

BÖLÜM D İŞLETME ARIMCILIK İLE MÜCADELE İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR D1. Daha önce iş yerinde kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına ilişkin, mevcut durumun tespitine yönelik bir çalışmanız oldu mu? D2. İşyerinde hiç toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili eğitimler düzenlediniz mi? İşleme dışında düzenlenen eğitim çalışmalarına siz veya işletme çalışanlarının katılımı oldu mu? D3. İşletme bünyesinde çalışanlarınızdan cinsel taciz, mobbing vb. ile ilgili şikayetler alıyor musunuz? Bu şikayetleri nasıl değerlendiriyorsunuz? Oluşturduğunuz bir mekanizmanız var mı? D4. İşe alım süreçlerinde toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığı önlüyor musunuz? Nasıl önlüyorsunuz? D5. Kadın çalışanların yönetim kademelerindeki varlığını değerlendirerek, işte ilerleme sürecinde kadınlarla ilgili tedbirler alıyor musunuz? D6. Kadınların ve erkeklerin iş ve aile yaşamını uzlaştırmalarına yönelik aldığınız önlemler var mıdır? D7. Çalışanlar için çocuk bakım desteği veya hizmetleriniz var mıdır? D8. Kadınlar yasanın öngördüğü analık ve süt izinlerinden yararlanıyorlar mı? D9. Kadınlar analık izninden sonra işe geri döndüğünde aynı pozisyonda çalışabiliyorlar mı? D10. Aynı işi yapan kadınlar ve erkekler arasında bir ücret farklılığı var mıdır? Varsa nedeni nedir?


70

D11. Ayrıca belirtmek istedikleriniz

VERDİĞİNİZ BİLGİLER İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ.


71



DİYARBAKIR TEKSTİL SEKTÖRÜ ÇALIŞMA KOŞULLARI ANALİZİ ÇALIŞAN BİLGİ FORMU

Bilgi formunda alınan bilgiler analiz çalışmasında kullanılacak, kişi ve işletme bilgileri

kesinlikle üçüncü kişiler veya kurumlar ile paylaşılmayacaktır. Görüşme tarihini yıl / ay / gün olarak not ediniz.

YIL AY GÜN 2 0 1

GÖRÜŞÜLECEK KİŞİNİN SEÇİMİ

İŞLETMEDE GÜNCEL ÇALIŞAN SAYISI

GÖRÜŞMEYAPILABİLECEK ÇALIŞAN SAYISI

1- 5 Çalışan 1 Kişi üretim, 1 kişi idari bölüm (En az biri kadın) 6-10 Çalışan 2 kişi üretim, 1 kişi idari bölüm (en az 2’si kadın) 11- 19 Çalışan 3 kişi üretim, 2 kişi idari bölüm (En az 3’ü kadın) 20-249 Çalışan 5 kişi üretim, 3 kişi idari bölüm (en az 5’i kadın) 250 Çalışan ve üzeri 10 kişi üretim, 5 kişi idari bölüm (en az 10 kişi kadın)

BÖLÜM A GENEL SORULAR A1. Şu an Diyarbakır’da hangi ilçede yaşıyorsunuz?

Yaşanan İlçe A1. Yaşanan

İlçe A1. Bağlar 1 Hazro 10 Bismil 2 Kayapınar 11 Çermik 3 Kocaköy 12 Çınar 4 Kulp 13 Çüngüş 5 Lice 14 Dicle 6 Silvan 15 Eğil 7 Sur 16 Ergani 8 Yenişehir 17 Hani 9 Merkez 18

A2. Yaşınızı belirtiniz

A2. Yaş A2. Yaş 20 yaş altı 1 55-59 yaş arası 9 20-24 yaş arası 2 60-64 yaş arası 10

ANKET NO: C



DİYARBAKIR TEKSTİL SEKTÖRÜ ÇALIŞMA KOŞULLARI ANALİZİ

ÇALIŞAN BİLGİ FORMU


72

25-29 yaş arası 3 65-69 yaş arası 11 30-34 yaş arası 4 70-74 yaş arası 12 35-39 yaş arası 5 75-79 yaş arası 13 40-44 yaş arası 6 80-84 yaş arası 14 45-49 yaş arası 7 85–89 yaş arası 15 50-54 yaş arası 8 90 ve üzeri 16

A3. Cinsiyetiniz

A4. Medeni halinizi belirtiniz.

( ) Evli ( ) Bekar ( ) Boşanmış ( ) Eşi ölmüş

A5. Çocuğunuz var mı? Varsa Sayısını belirtiniz.

( ) Hayır ( ) Evet

A6. Eğitim durumunuz

A5. Eğitim Okuma Yazma Bilmeyen 1 Okuma Yazma Bilen Fakat bir okul bitirmeyen 2 İlkokul mezunu 3 İlköğretim / Ortaokul ( 8 yıl eğitim) 4 Düz Lise 5 Meslek Lisesi (Çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 6 Meslek lisesi (farklı bir bölümden) 7 Meslek Yüksekokulu (çalıştığı sektör ile ilgili bir bölümden) 8 Meslek Yüksekokulu (farklı bir bölümden) 9 Üniversite mezunu (çalıştığı sektör ile ilgili bölümden) 10 Üniversite mezunu (farklı bölümden) 11

A7. Çalışma Şekliniz

A6. Çalışma Şekli Maaşlı / Düzenli / Tam zamanlı çalışan 1 Maaşlı / Yarı zamanlı çalışan 2 Maaşsız/ Prim usulü çalışan 3 Yevmiyeli / Dönemsel / Mevsimlik çalışan 4 Yevmiyeli/ İş oldukça çalışan (günlük / haftalık çalışan) 5 Yevmiyeli / Parça başı çalışan 6


73

A8. İşletmedeki işiniz

GRUPLAMA MESLEK ALANI A7. İşletmedeki İş

İdari işler Ön büro – sekreter – ofis memuru 1 Muhasebeci – ön muhasebeci 2

Yönetim çalışanı Pazarlama – halkla ilişkiler – insan kaynakları görevlisi 3

Satış personeli Satış sorumlusu – reyon görevlisi - plasiyer 4 Müşteri hizmetleri Müşteri hizmetleri görevlisi 5 Destek işler Şoför – güvenlik görevlisi 6

Nitelikli uzman

Mühendis 7 Diğer nitelikli uzman 8 Terzi – dokumacı – makineci (dikiş) 9 Diğer usta / nitelikli meslek erbabı 10

Nitelikli eleman

Dış ticaret meslek elemanı 11 Bilgi işlem destek elemanı - bilgisayar bakım onarım 12

Diğer nitelikli eleman 13 Nitelik gerektirmeyen meslekler

Diğer nitelik gerektirmeyen meslek elemanı 14

A9. İlk kez kaç yaşında çalışmaya başladınız?

A10. Bugüne kadar toplam kaç yıldır çalışıyorsunuz?

A11. Tekstil sektöründe daha önce çalıştınız mı? Çalıştıysanız hangi görevde ne kadar süre çalıştınız?

( ) Hayır ( ) Evet

A12. İşyerindeki toplam çalışma sürenizi belirtiniz

( ) 6 aydan daha az ( ) 6 ay – 1 yıl ( ) 1 -2 yıl ( ) 2-3 yıl ( ) 3-5 yıl

( ) 5-10 yıl ( ) 10 yıldan fazla

A13. Şu an çalıştığınız yer kaçıncı işyeriniz?

A14. Bu işi nasıl buldunuz?

( ) İş-kur ( ) İlan ( ) Akraba / tanıdıklar aracılığıyla ( ) Özel istihdam Büroları

( ) İnternet ( ) Kişisel başvurular ( ) Diğer

A15. Hanenizde sizden başka çalışan ve haneye gelir getiren kimse var mı?

( ) Benden başka çalışan var ( ) Sadece ben çalışıyorum

A16. Tekstil sektörü ile ilgili herhangi bir kursa gittiniz mi? Evet ise hangi alanda, hangi kurumun düzenlediği, ne kadar süreli bir kurs?

( ) Hayır ( ) Evet


74

A17. Şu an herhangi bir eğitim kurumuna devam ediyor musunuz? Evet ise bilgi veriniz.

( ) Hayır ( ) Evet

A18. Aynı maaş şartlarında tekstil dışında başka bir alanda çalışmayı tercih eder miydiniz? Ederseniz nasıl bir iş?

( ) Hayır ( ) Evet

A19. Evli değilseniz evlendikten sonra bu işte çalışmaya devam etmek ister miydiniz?

( ) Evet ( ) Hayır

A20. Ücretli çalışmaya başlama nedeniniz?

( ) Ekonomik sebepler ( ) Gelecekte daha iyi bir yaşantı sağlamak

( ) Eğitimin boşa gitmemesi ( ) Mesleğimi sevmem

( ) Evde durmaktan sıkıldım ( ) Ailemin isteği

( ) Evde durmaktan sıkıldım ( ) Sosyal ilişkilerimi geliştirmek

( ) Ekonomik özgürlüğü kazanmak ( ) Diğer

A21. Çocuklarınızın bakımını nasıl sağlıyorsunuz?

( ) Kreş / gündüz bakım evi ( ) Evde bakıcı

( ) Büyükler / akrabalar ( ) Büyük kardeşler küçüklere bakıyor

( ) Çocuklar okul çağında ( ) Diğer

BÖLÜM C ÇALIŞANLARIN TOPLUMSAL CİNSİYET ALGISI C1. Çalışmaya başlamadan önce babanızdan ya da eşinizden izin / onay aldınız mı?

( ) Evet ( ) Hayır

C2. İşinizden elde ettiğiniz gelirin kontrolü evde kimdedir?

( ) Kendimde ( ) Eşimde

( ) Babamda / abimde ( ) Aile büyüklerinde

( ) Ortak karar alınıyor ( ) Diğer

C3. İşyerinizde çalışanların çocukları için kreş / gündüz bakım evi var mı?

( ) Evet ( ) Hayır

C4. İşyerinizde kadın çalışanlar için giyinme/soyunma odaları var mı?

( ) Evet ( ) Hayır

C5. Size göre işyerinizde kadına yönelik ayrımcılık var mıdır?

( ) Evet ( ) Hayır


75

Size göre işyerinizde kadına yönelik ayrımcılık ve şiddet davranışları:

Kes

inlik

le

katıl

ıyor

um

Kat

ılıyo

rum

Kar

arsı

zım

Kat

ılmıy

oru

m

Kes

inlik

le

katıl

mıy

oru

m

C6. İşçi alımlarında kadınlar yerine erkek çalışanları tercih ediyorlar.

C7. Kadınlar erkeklere göre daha uzun saatler çalışıyor. C8. Erkeklerle aynı işi yapsalar da kadın işçilere daha az ücret

ödeniyor.

C9. Terfilerde erkek çalışanlara kadınlara göre öncelikli davranılıyor. C10.

Kadın çalışanlar yönetici kademesine getirilmiyor.

C11.

İşten çıkarmalarda öncelikle kadın çalışanlar tercih ediliyor.

C12.

İşyerinde kadın çalışanlar cinsel tacize maruz kalmaktadır.

C13.

Kadın çalışanlar fiziksel şiddete maruz kalmaktadır.

C14.

Kadın çalışanlar sözel ve psikolojik şiddete maruz kalmaktadır.

C15.

Kadın çalışanlar hamile kalınca işten çıkarılıyor.

C16.

İşimi kaybetmemek için hamileliğimi erteliyorum.

C17. İşyerinizde kadın olarak en çok hangi çalışma koşullarından şikâyetçisiniz? (Birden fazla seçenek işaretlenebilir.)

( ) Ücretlerin düşüklüğü ( ) İşin ağır/zor oluşu ( ) İş saatlerinin uzun oluşu ( ) Terfi etme ( ) Vardiya sistemi ( ) Çocuk bakım sorunu ( ) Cinsel taciz ( ) Sözel ve psikolojik şiddet ( ) Servis ve taşıma problemleri ( ) Diğer _______________

C18. Çalışma bakanı olsanız kadın çalışanları korumak için öncelikli olarak ne yapardınız? (Birden fazla seçenek işaretlenebilir.) ( ) Çalışma saatlerini azaltırdım. ( ) Emeklilik yaşını düşürürdüm. ( ) Hafta tatilini iki gün yapardım. ( ) İş güvenliği sağlardım. ( ) İşyerlerine kreş açardım. ( ) Diğer ___________ (Verilen şıkların dışında başka ne yapardın diye sorulmalı.)

Bu bölümde kadınların çalışmasına ilişkin genel tutumu ölçmeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Her soruyu okuduktan sonra katılma derecenizi gösteren seçeneğin altındaki kutucuğa (X) işareti koyunuz.

Katılma Derecesi

Kes

inlik

le

katıl

ıyor

um

Kıs

men

ka

tılıy

orum

Kar

arsı

zım

Kıs

men

ka

tılm

ıyor

um

Kes

inlik

le

katıl

mıy

orum

C19. Kadınların toplumdaki en önemli görevi ailesi ve çocuklarıdır. C20. Günümüz ekonomik koşullarında artık kadınlar da çalışmalıdır. C21. Çalışan bir kadın, hayattan daha çok zevk alır.


76


77

Kaynakça

10. Kalkınma Planı, TC Kalkınma Bakanlığı 2015 Yılı İşgücü Piyasası Araştırması Sonu Raporu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Türkiye İş Kurumu, 2015 2015 Yılı Ocak Ayı İstatistik Bülteni, Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Kurumu 2016 İlerleme Raporu, AB Bakanlığı 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi, TEPAV, 8 Mart 2016, s. 1. Aksu Bora, “Toplumsa Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık”, Önyargılar, Kalıp Yargılar ve Ayrımcılık: Sosoyolojik ve eğitimsel Perspektifler Projesi, s.3. Çalışma Yaşamında Kadınlar Forumu Raporu, KEİG Platformu, Kasım 2015, s.7. Diyarbakır Sanayi Araştırması, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası, 2017 İnsani Gelişme Raporu 2015, UNDP Türkiye İstihdam İzleme Bülteni, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, Aralık 2016

İşgücü İstatistikleri, Türkiye İstatistik Kurumu, Mart 2017 Kadın İstihdamı Eylem Planı 2016-2018, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu, Dünya Ekonomi Raporu, 2016 Müge Toker Erdoğan, “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanmasında Medya Okuryazarlığının Rolü”, TC Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, 2010, s.9. Prof. Dr. Nilay Çabuk Kaya, Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Eğitim, 9 Mayıs 2013 Saniye Dedeoğlu, Serap ÖZEN, Çağlar ÖZBEK, “Diyarbakır İlinde Kadının Ekonomiye Katılımının Sektörel Analizi Projesi, DOGÜNKAD, 2016, s.10-19. Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü, Ulusal İstihdam Stratejisi 2014 – 2023, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, s.175. Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Raporu, Ulusal İstihdam Stratejisi 2014 – 2023, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2014, s.1.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planı 2008 – 2013, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü, s.13-19.


78

Türkiye Genel, Hazır Giyim ve Tekstil Dış Ticareti 2007-2015 Yıllık, İTKİB Genel Sekreterliği, Nisan 2016 Türkiye Tekstil, Hazır Giyim ve Deri Ürünleri Sektörleri Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2015-2018,TC Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, s.20-30.

Türkiye’de Çalışma Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Açılan Kapılar, AB Eşleştirme Projesi “Calışma Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Geliştirilmesi”, s.7-10. Türkiye’de Kadın İşgücü Profili ve İstatistiklerinin Analizi, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü, 2014, s.19. Ulusal İstihdam Stratejisi 2014-2023, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yrd. Doç. Pınar Savaş Yavuzçehre, Tekstil Sektöründe Çalışan Kentli Kadın İşçilerin Yoksulluk Halleri, Çalışma İlişkileri Dergisi, Ocak 2014, Cilt 5, Sayı 1, s.25-26.


79

NOTLAR: ..............................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................


80

NOTLAR: ..............................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................


81


82

Documents

Diyarbak˜ eksti az˜ iyi ektörün ad˜ stihdam nal por emm i 2017 · “Diyarbakır İlinde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Çalışma Koşulları ve Toplumsal Cinsiyet Algısı