Doç. Dr. Onur POLAT

Bu Ünitede;

Bulaşıcı hastalığı olan hastalara genel yaklaşım

ilkeleri, yapılan müdahaleler sırasında bulaşıcı

hastalıklardan nasıl korunabileceği ve hastaya yapılan

müdahale sırasında sağlık personelinin olumsuz

etkilere maruz kalma durumunda neler yapılması

gerektiği ve ihbarı zorunlu bulaşıcı hastalıklar ve

izlenecek yollar öğretilmektedir.

Bulaşıcı hastalıklar bir kişiden diğerine ya da

hayvanlardan insanlara bulaşabilen hastalıklardır,

enfeksiyon hastalıkları olarak da bilinir. Bu hastalıklara

bakteriler, virüsler, mantarlar, parazitler veya diğer

mikroorganizmalar neden olurlar. İnsan vücudunun

deri başta olmak üzere birçok organında milyarlarca

mikroorganizma yaşar. Bunların çoğu zararsız ve hatta

bazıları yararlıdır. Az sayıda mikroorganizma hastalığa

neden olur, salgınlara yol açarak büyük insan

kitlelerini tehdit edebilir.

Bulaşıcı Hastalıklarda İlk Yardım

Bulaşıcı hastalıklar, tek tek bireylerde, salgınlarda ya

da biyolojik silah saldırıları sonucu görülebilir.

İlk yardım uygulayan kişiler bulaşıcı hastalığı olan

hastalarla yakın temasta bulunacaklarından bu

hastalıklar ve korunma yöntemleri hakkında bilgi

sahibi olmalıdırlar. Bu hastalara yapılan ilkyardım,

basit fakat kritik önlemler ve yaklaşım önerileri

dışında diğer hastalardaki gibidir. Temel yaşam

desteğini de kapsar.

Bulaşıcı Hastalıklarda İlk Yardım

Enfeksiyon: İnsan, hayvan ya da diğer konakların

vücuduna giren bakteri, virüs gibi mikroorganizmaların

burada üreyip, çoğalarak hastalık oluşturmasıdır.

Hastalık: Enfeksiyon, genetik kusur veya çevresel stres

gibi çeşitli durumlardan kaynaklanan ve tanınabilir belirti

ve bulgular grubuyla karakterize, bir organizmanın bölge,

organ ya da sisteminin normal dışı seyir gösteren

durumudur.

Bulaşıcı Hastalık: Enfekte insan, hayvan, bitki ya da su,

gıda, toprak gibi cansız kaynaklardan duyarlı konağa

bulaşabilen etkenlere ya da bunların toksik ürünlerine bağlı

hastalıktır.

Tanımlar

Taşıyıcı: Enfeksiyona neden olabilen etkeni

vücutlarında bulunduran, fakat hastalığın belirti ve

bulgularını göstermeyen kişi, hayvan ya da diğer

canlılardır.

Bağışıklık: Enfeksiyon ya da hastalığa neden olan

herhangi bir mikroorganizmaya karşı dirençli olma

durumudur.

Vektör: Enfeksiyon etkenini bir konaktan diğerine

aktaran sinek, bit, kene, fare gibi taşıyıcı canlılardır.

Tanımlar

Vücut sıvısı: İdrar, tükrük, balgam, burun akıntısı,

yara yeri sızıntısı, genital akıntılar beyin sıvısı gibi,

vücut içindeki kan harici sıvılardır.

Karantina: Bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını

önlemek için belli bir bölgenin veya yerin kontrol

altında tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanan

sağlık önlemidir.

Tecrit: Bulaşıcı hastalığı olan bir kimsenin

bulaştırıcılığı geçinceye kadar sağlam insanlarla temas

etmesinin önlenmesidir.

Tanımlar

Bulaşıcı hastalıklar kişilere başlıca 4 yolla bulaşabilir:

Hava yoluyla: Enfekte kişi konuşur, öksürür ya da

hapşırırsa mikroorganizmaları içeren küçük

damlacıkların havaya dağılarak hastalığın, bu havayı

burun ya da ağzıyla soluyan diğer kişilere

bulaşmasıdır. Grip, verem, kızamık, kızamıkçık,

kabakulak bu yolla bulaşan bazı hastalıklardır.

Bulaşma Yolları

Temas yoluyla: Enfekte kişiyle tokalaşma gibi fiziksel

temas sonucu direkt yolla veya enfekte kişinin kullandığı

bardak, kıyafet gibi cisimlerle temas sonucu indirekt yolla

bulaşmanın meydana gelmesidir. Uyuz ve uçuk bu yolla

bulaşan hastalıklara örnek olarak verilebilir.

Aracı yoluyla: Enfeksiyona neden olan mikroorganizmanın

bulaşmış veya üremiş olduğu gıdayı, suyu tüketerek, bu

sularda yüzerek ya da enfekte kanla temas sonucu

bulaşmanın olmasıdır. Örneğin Hepatit A ve tetanoz gibi

hastalıklar bu yolla bulaşır.

Bulaşma Yolları

Vektör yoluyla: Vektörlerin kişileri sokması ya da

ısırması sonucu meydana gelen bulaşmadır. Sıtma,

veba, akciğer kisti bu yolla bulaşan bazı hastalıklardır.

Bulaşma Yolları

Kişinin, bağışıklık sisteminin zayıf olması, uyuşturucu gibi

illegal ilaçlar kullanması bulaşıcı hastalığa yakalanma riskini

artırır. Ayrıca bazı bulaşıcı hastalıklar yaşanılan coğrafi

bölgelere göre farklılıklar gösterir. Örneğin daha önce o

bölgede görülmeyen bir enfeksiyon etkenine bağlı hastalık

riski neredeyse yoktur.

Bölgedeki iklim değişiklikleri bulaşıcı hastalık riskinin

artmasına ya da azalmasına neden olabilir. Özellikle vektör

ve su kaynaklı bulaşmalar bu durumdan etkilenir.

Bulaşıcı Hastalıkları Etkileyen Bazı Durumlar

Kalabalık bölgelerde temas ve hava yoluyla bulaşan

hastalıklar daha sıktır ve daha hızlı yayılırlar.

Bölgenin alt yapısına zarar verecek deprem ve sel gibi

durumlarda su ve besin kaynaklı hastalıklarda artma

meydana gelir.

Aşılama, çevre sağlık hizmetleri gibi koruyucu önlemler

hastalık riskini önemli ölçüde azaltan yaklaşımlardır.

Bulaşıcı Hastalıkları Etkileyen Bazı Durumlar

İlk yardımcı bulaşıcı hastalığı olan kişilere müdahale

ederken, herhangi bir vücut sıvısıyla temastan kaçınmak,

eldiven giymek ve vücut sıvılarıyla temas eden tüm

kıyafetleri yok etmek gibi standart prosedürleri bilmeli ve

uygulamalıdır.

Vücudun direnci: Vücudun mikroorganizmalara karşı bazı

savunma sistemleri vardır: deri mikroorganizmaların geçişini

engelleyerek koruyucu bir bariyer görevi görür,

vücudumuzdaki bazı kan elemanları bazı mikroorganizmaları

öldürebilir, doğuştan, hastalığı geçirerek ya da aşılarla

bağışıklık kazanılabilir.

Müdahale Sırasında Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma Yolları

Temel önlemler: Aşılanma en önemli korunma

yollarından biridir. Bunun dışında bazı basit önlemler

alarak ilk yardımcının, kendisini bulaşıcı hastalıklardan

koruması mümkündür. Müdahale sırasında tek

kullanımlık kauçuk eldivenler giyilmeli, ağız ve burun,

maske ya da en azından bir kumaş parçasıyla

kapatılmalıdır. Müdahale sonrası eller bol su ve sabunla

yıkanmalıdır.

Müdahale Sırasında Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma Yolları

Enfekte kan ya da vücut sıvısının ilk yardımcıya

sıçraması:

• Cilde temas: Hemen su ve sabunla yıkanmalıdır.

• Ağza temas: Su ve/veya alkolle iyice çalkalanmalıdır.

Asla yutulmamalıdır.

• Gözlere temas: Derhal bol suyla yıkanmalıdır.

• Küçük kesiklere temas: Yara çok ciddi kanamadıkça

sıkı tampon yapılmamalıdır, su ve sabunla hafifçe

bastırarak yıkanmalı ve sonrasında tentürdiyot gibi

solüsyonlarla temizlenmelidir.

Müdahale Sırasında Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma Yolları

Müdahale sırasında herhangi bir maruz kalma durumu,

tutanakla saptanmalı ve bildirilmelidir.

Ayırma (Tecrit): Ülkemizde kolera, sarı humma, veba

ve çiçek hastalıklarında hastalar ve riskli kişiler tecrit

edilirler.

Müdahale Sırasında Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma Yolları

Çok sayıda ilk yardım uygulayıcısı, ağızdan ağza

resüsitasyon sırasında bazı bulaşıcı hastalıklar kapmaktan

korkar. Bu korku, vücut sıvılarından bulaşabilen HIV gibi

ölümcül enfeksiyon hastalıklarında daha da artar.

KPR sırasında AİDS olan herhangi bir vaka bildirilmemiştir,

fakat bulaşma açısından küçük de olsa bir ihtimal vardır. Bu

korkuları azaltmak için KPR sırasında eldiven, maske ve

soluk verme sırasında kullanılabilen bariyer maskesi gibi

kişisel koruma araçları kullanılmaktadır.

Bulaşıcı Hastalıklarda Kardiyopulmoner Resüsitasyon

Hepatit: Birçok nedeni olmakla beraber en sık nedeni,

hepatit virüslerinin neden olduğu karaciğer enfeksiyonu ve

iltihabıdır. Bulantı, kusma, kilo kaybı, sarılık, karın ağrısı,

ateş gibi belirtileri vardır. Hepatit A virüsü dışkı ve ağız

(virüs bulaşmış gıda ve içme sularının tüketilmesiyle)

yoluyla bulaşır. Spesifik bir tedavisi yoktur, destek tedavisi

verilir. Hepatit B ve C virüs kan ve vücut sıvılarıyla bulaşır.

Hastaya destek tedavisi sonrası bir sağlık merkezinde ileri

tetkik ve tedavi yapılmalıdır. Hepatit B’ li hastanın kan

ve/veya vücut sıvılarıyla temas eden ilkyardımcı, aşılama

programı için sağlık merkezine başvurmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Menenjit: Beyin zarı iltihabıdır. En sık neden

bakterilerdir. Ateş, baş ağrısı ve ense sertliği en sık

belirtiler olmakla beraber kusma, nöbet ve bilinç

bulanıklığı da olabilir. Baş 30° yukarıda tutulmalı ve

sıvı tedavisi ve mümkün olduğunca çabuk antibiyotik

tedavisi başlanmalıdır. Nöbet varsa tedavi edilir. Olası

menenjit tanılı hastalarla ağızdan ağza solunum gibi

yakın temasta bulunan ilkyardımcılar siprofloksasin

500 mg po tek doz, seftriakson 250 mg im tek doz ya

da 12 saatte bir rifampin 600 mg 2 gün kullanmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Ensefalit: Genelde virüsler etkendir. Yeni başlayan

psikiyatrik bozukluklar, akut bilinç bulanıklığı, nöbet

ve denge kaybı nedenleri arasında akla getirilmelidir.

Baş ağrısı ve ense sertliği dışında nörolojik

anormallikler de mevcuttur. Tedavide asiklovir po 8

saatte bir 10 mg/kg 14-21 gün kullanılmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Tüberküloz (Verem): Yaşlılar, alkolikler, illegal ilaç

kullananlar ve HIV’ li hastaların daha çok risk altında

olduğu akciğer enfeksiyonudur. Hastalar tükrük ve

balgamlarıyla hastalığa neden olan mycobacterium

tuberculosis etkenini yayabilirler. Hastalarda ateş, gece

terlemesi, kilo kaybı, halsizlik, balgamlı ve/veya kanlı

öksürük, göğüs ağrısı en sık saptanan belirtilerdir.

İlkyardımcı kendini korumak için, hasta da bulaşmayı

engellemek için maske takmalıdır. Tüberküloz tanısı ya da

şüphesi olan hastalarla temas sonrası ppd testi yapılmak

üzere sağlık merkezine başvurulmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

AIDS (Kazanılmış bağışıklık yetersizliği

sendromu): HIV virüsünden kaynaklanır ve immün

sistemi zayıflatarak vücudu enfeksiyonlara açık hale

getirir. Hastalık kan ve vücut sıvılarıyla bulaşabilir.

Ateş, halsizlik, döküntü, baş ağrısı, kilo kaybı, ishal en

sık belirtilerdir. Hastalar üst basamak sağlık

merkezinde tedavi edilmelidir, bu hastalarla teması

olan ilkyardımcı en kısa sürede sağlık merkezine

başvurmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

SARS (Şiddetli akut solunum sendromu):

Coronavirüslerin etken olduğu solunum yolları

enfeksiyonudur. 10 gün içinde seyahat ya da SARS’ lı

hastayla 10 gün içinde yakın temas olma hikayesi

önemlidir. Nezle benzeri belirtiler, ateş, baş ağrısı, kas

ağrısı, öksürük ve nefes darlığı şikayetleri mevcuttur. Hasta

ve ilkyardımcı maske takmalıdır, eldiven ve mümkünse

gözlük kullanılmalıdır. Hastalar izole edilmeli ve en kısa

sürede sağlık merkezine ulaştırılmalıdır. Tüm olası temaslar

sonrası eller mutlaka su ve sabunla veya alkol bazlı sıvılarla

yıkanmalıdır. Tüm yüzeyler ve ekipman temizlenmelidir.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Basilli Dizanteri: Shigella dysenteriae’ nın neden olduğu,

kötü hijyen ve kalabalık olan bölgelerde daha sık görülen

kanlı ishal tablosudur. Kramp şeklinde karın ağrısı, ateş,

kilo kaybı görülür. Kişiden kişiye temas ve su ve besinlerle

bulaşır, salgınlara neden olabilir. Hastalar ishal nedeniyle

çok sıvı kaybettiklerinden, sıvı desteği oldukça önemlidir.

Amipli Dizanteri: Etken parazittir. Su ve besinlerle bulaşır.

1-3 haftalık değişen kabızlık ve ishal dönemleri vardır.

Karın ağrısı, ateş ve sıvı kaybı olur. Tedavide metronidazol

po 8 saatte bir 500 mg 10 gün kullanılır.

Akut Gastroenterit

Kolera: Çok hızlı yayılıp birkaç saat içinde ishal nedeniyle

ağır sıvı kaybına neden olabilir. Vibrio cholerae etkendir.

Dışkı, enfekte su ve besinler ana bulaşma yollarıdır.

Tedavide sıvı ve antibiyotik tedavisi uygulanır. Risk yüksek

ve bulaş hızlı ise hasta ailesine tek doz doksisiklin

verilebilir.

Giardiyazis: Su ve gıda ile bulaşır. Sağlık şartlarının kötü

olduğu, kirli suların bulunduğu yerlerde sık görülür. Parazit

ince bağırsağa yerleşerek kilo kaybı ve beslenme

bozukluğuna yol açar. Kramp şeklinde karın ağrısı, kansız

su gibi ishalle karakterizedir. Metronidazol po 8 saatte bir

250 mg 3-5 gün kullanmak gereklidir.

Akut Gastroenterit

Turist Diyaresi: Çoğunlukla bakteriler etkendir.

Sağlıksız besin ve kirli sularla bulaşma meydana gelir.

Genellikle kendiliğinden geçer, bol sıvı tüketmek

gereklidir.

Akut Gastroenterit

Grip: İnfluenza virüs etkendir. Hava yoluyla bulaşır.

Yüksek ateş, baş ağrısı, üşüme, kas ağrısı, burun

akıntısı, boğaz ağrısı ve halsizliğe neden olur. Ciddi

vakalar dışında destek tedavisi yeterlidir.

Herpes Simplex (Uçuk): Dudaklarda ve dişetinde

ağrılı ülserlerle karakterizedir. Ateş ve lenfadenopati

genellikle eşlik eder. Stres lezyonların ortaya çıkmasını

tetikler. Asiklovir po 8 saatte bir 400 mg 5 gün

kullanmak ülserlerin ciddiyetini ve süresini azaltır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Herpes Zoster (Zona): Dermatomu tutan ağrı, 48-72

saat sonra eritemden veziküle dönüşen döküntü, ateş ve

halsizlik mevcuttur. Özellikle bağışıklık sistemi baskılanmış

kişilere bulaşma ihtimali daha fazladır. Birçok

komplikasyona neden olabilir. Asiklovir po günde 5 kez 800

mg 7 gün kullanılmalıdır.

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi: Kene ısırması ile insana

geçer, vücut sıvıları ile insandan insana bulaşabilir. Ani

başlayan ateşle birlikte kas ağsısı, baş ve boğaz ağrısı,

ışığa duyarlılık mevcuttur. Bu hastalarla temas sırasında

eldiven, maske ve gözlük mutlaka takılmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar:

Gonore: Dış gebelik ve kronik pelvik ağrıya neden

olur. İdrar yaparken yanma ve mukopürülan akıntı

sıktır. Siprofloksasin po tek doz 500 mg ya da

seftriakson intramusküler tek doz 125 mg tedavide

kullanılabilir.

Sfiliz: Tedavide benzatin penisilin intramüsküler tek

doz 2.4 milyon ünite uygulanır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

HPV (Human papilloma virüs): Genital siğile neden

olur. Bazı türleri serviks kanserine neden olabilir.

Tedavi için sağlık merkezine başvurulmalıdır.

Klamidya: Erkeklerde üretrit ve epididimite,

kadınlarda vajinal akıntı ve idrar yaparken yanmaya

neden olur. Kadınlarda infertiliteye neden olabilir.

Tedavide azitromisin po günde bir kez 1 gr ya da

doksisiklin po 12 saate bir 100 mg 7 gün kullanılabilir.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Boğmaca: Şiddetli, krizler halinde gelen öksürük ve

öksürük sonrası kusma durumlarında akla gelmelidir.

Apneye neden olabilir. Tedavide eritromisin po 6

saatte bir 500 mg, 14 gün ya da azitromisin ilk gün

tek doz 500 mg, 2-5. günler tek doz 250 mg

kullanılabilir.

Tifo: Etken Salmonella Typhimurium adlı bakteridir.

Kirli içme suları ve temiz olmayan gıdalarla bulaşır.

Salgın şeklinde görülebilir.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Suçiçeği: Etken varicella zoster’ dir. Akut başlangıçlı

makülopapüloveziküler döküntüyle karakterizedir. Çok

bulaşıcıdır. Hastane ve mesleki enfeksiyon olarak ciddi

risk yaratır. Bulaşma direkt temas ve hava yoluyla

meydana gelebilir. Maruz kalma durumunda varicella

zoster immünglobulin uygulanması için en yakın sağlık

merkezine 96 saat içinde başvurulmalıdır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Kabakulak: Bir virüs ile bulaşır. İnsanlar tek konaktır.

Hava yolu ile ya da direkt temasla bulaşma meydana

gelir. Sağlık çalışanları gibi yüksek riske sahip

yetişkinler aşılanmalıdır. Maruz kalma sonrası immün

globulin uygulanması etkisizdir ve bu amaçla kullanımı

önerilmez. Aşı ise maruz kalma sonrası zararlı değildir

ve sonraki karşılaşmalarda koruma sağlayabilir.

Genelde çocukluk çağında geçirilir. Yetişkinlerde daha

ciddi seyreder, orşit, ooforit, duyma kaybı ve daha

birçok komplikasyonu vardır.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Kızamık: Yaygın döküntü, yüksek ateş, öksürük,

nezle ve konjunktivit ile karakterizedir. Hava yoluyla

geçer ve oldukça bulaşıcıdır. Yüksek riskli kişiler

aşılanmalıdır. Maruz kalma sonrası 72 saat içinde

yapılan aşı ile kalıcı koruma sağlanabilir.

Kızamıkçık: Kişiden kişiye hava yoluyla bulaşır.

Erken gebelikte hastalıkla karşılaşıldığında düşük, ölü

doğum ve fetal anomali gibi önemli sonuçlar

yaratabilir. Yüksek riskli kişiler aşılanmalıdır. Maruz

kalma sonucu ne aşı ne de immün globulin etkilidir.

Sık Görülen Bazı Bulaşıcı Hastalıklar

Birçok bildirimi zorunlu hastalık mevcuttur. Bunlardan

bazıları: kolera, sarı humma, veba, amipli ve basilli

dizanteri, sfiliz, kızamık, kuduz, tetanoz, tifo,

tüberküloz, meningoensefalittir.

Bir bulaşıcı ve salgın yapan hastalık belirlendiğinde,

kesin ya da olası tanı konmasını takiben 24 saat

içinde üst makamlara bildirilmelidir. Bu çoğunlukla

hekimlerin görevidir, ancak hekim bulunmayan

durumlarda sağlık memurları ve yardımcı sağlık

personeli de bildirmekle yükümlüdür.

İhbarı Zorunlu Bulaşıcı Hastalıklar ve İzlenecek Yollar

Bu konuda 1593 Sayılı Yasa, madde 73 şunu bildirir:

Hastalar, hasta olduklarından kuşkulanılanlar ve

hastalığı yaydıkları bilimsel olarak saptananlar

koşulları uygun yerlerde yeterli süre kadar ayrılırlar

(tecrit edilirler) ve gözlem altında tutulurlar.

Kolera ve ruam tanısı konulan hastaların resmi sağlık

kurumlarında ayrılmaları kuraldır. Diğer bulaşıcı

hastalık durumlarında hastalığı doğrudan ya da dolaylı

yollardan bulaştırmayacak koşullar sağlanarak

evlerinde ayrılabilirler.

İhbarı Zorunlu Bulaşıcı Hastalıklar ve İzlenecek Yollar

İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİM